| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya |
๕. ภูมิชสุตฺตํ
5. Bhūmijasuttaṃ
๒๕. สาวตฺถิยํ วิหรติฯ อถ โข อายสฺมา ภูมิโช สายนฺหสมยํ ปฎิสลฺลานา วุฎฺฐิโต เยนายสฺมา สาริปุโตฺต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สาริปุเตฺตน สทฺธิํ สโมฺมทิฯ สโมฺมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสิโนฺน โข อายสฺมา ภูมิโช อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ –
25. Sāvatthiyaṃ viharati. Atha kho āyasmā bhūmijo sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito yenāyasmā sāriputto tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmatā sāriputtena saddhiṃ sammodi. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā bhūmijo āyasmantaṃ sāriputtaṃ etadavoca –
‘‘สนฺตาวุโส สาริปุตฺต, เอเก สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา สยํกตํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติฯ สนฺติ ปนาวุโส สาริปุตฺต, เอเก สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา ปรํกตํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติฯ สนฺตาวุโส สาริปุตฺต, เอเก สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา สยํกตญฺจ ปรํกตญฺจ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติฯ สนฺติ ปนาวุโส สาริปุตฺต, เอเก สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติฯ อิธ โน, อาวุโส สาริปุตฺต, ภควา กิํวาที กิมกฺขายี , กถํ พฺยากรมานา จ มยํ วุตฺตวาทิโน เจว ภควโต อสฺสาม, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิเกฺขยฺยาม, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากเรยฺยาม, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุปาโต คารยฺหํ ฐานํ อาคเจฺฉยฺยา’’ติ?
‘‘Santāvuso sāriputta, eke samaṇabrāhmaṇā kammavādā sayaṃkataṃ sukhadukkhaṃ paññapenti. Santi panāvuso sāriputta, eke samaṇabrāhmaṇā kammavādā paraṃkataṃ sukhadukkhaṃ paññapenti. Santāvuso sāriputta, eke samaṇabrāhmaṇā kammavādā sayaṃkatañca paraṃkatañca sukhadukkhaṃ paññapenti. Santi panāvuso sāriputta, eke samaṇabrāhmaṇā kammavādā asayaṃkāraṃ aparaṃkāraṃ adhiccasamuppannaṃ sukhadukkhaṃ paññapenti. Idha no, āvuso sāriputta, bhagavā kiṃvādī kimakkhāyī , kathaṃ byākaramānā ca mayaṃ vuttavādino ceva bhagavato assāma, na ca bhagavantaṃ abhūtena abbhācikkheyyāma, dhammassa cānudhammaṃ byākareyyāma, na ca koci sahadhammiko vādānupāto gārayhaṃ ṭhānaṃ āgaccheyyā’’ti?
‘‘ปฎิจฺจสมุปฺปนฺนํ โข, อาวุโส, สุขทุกฺขํ วุตฺตํ ภควตาฯ กิํ ปฎิจฺจ? ผสฺสํ ปฎิจฺจฯ อิติ วทํ วุตฺตวาที เจว ภควโต อสฺส, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิเกฺขยฺย, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากเรยฺย, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุปาโต คารยฺหํ ฐานํ อาคเจฺฉยฺยฯ
‘‘Paṭiccasamuppannaṃ kho, āvuso, sukhadukkhaṃ vuttaṃ bhagavatā. Kiṃ paṭicca? Phassaṃ paṭicca. Iti vadaṃ vuttavādī ceva bhagavato assa, na ca bhagavantaṃ abhūtena abbhācikkheyya, dhammassa cānudhammaṃ byākareyya, na ca koci sahadhammiko vādānupāto gārayhaṃ ṭhānaṃ āgaccheyya.
‘‘ตตฺราวุโส, เย เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา สยํกตํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ, ตทปิ ผสฺสปจฺจยาฯ เยปิ เต…เป.… เยปิ เต…เป.… เยปิ เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ, ตทปิ ผสฺสปจฺจยาฯ
‘‘Tatrāvuso, ye te samaṇabrāhmaṇā kammavādā sayaṃkataṃ sukhadukkhaṃ paññapenti, tadapi phassapaccayā. Yepi te…pe… yepi te…pe… yepi te samaṇabrāhmaṇā kammavādā asayaṃkāraṃ aparaṃkāraṃ adhiccasamuppannaṃ sukhadukkhaṃ paññapenti, tadapi phassapaccayā.
‘‘ตตฺราวุโส, เย เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา สยํกตํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ, เต วต อญฺญตฺร ผสฺสา ปฎิสํเวทิสฺสนฺตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ เยปิ เต…เป. … เยปิ เต…เป.… เยปิ เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ, เต วต อญฺญตฺร ผสฺสา ปฎิสํเวทิสฺสนฺตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติฯ
‘‘Tatrāvuso, ye te samaṇabrāhmaṇā kammavādā sayaṃkataṃ sukhadukkhaṃ paññapenti, te vata aññatra phassā paṭisaṃvedissantīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Yepi te…pe. … yepi te…pe… yepi te samaṇabrāhmaṇā kammavādā asayaṃkāraṃ aparaṃkāraṃ adhiccasamuppannaṃ sukhadukkhaṃ paññapenti, te vata aññatra phassā paṭisaṃvedissantīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti.
อโสฺสสิ โข อายสฺมา อานโนฺท อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส อายสฺมตา ภูมิเชน สทฺธิํ อิมํ กถาสลฺลาปํฯ อถ โข อายสฺมา อานโนฺท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสิโนฺน โข อายสฺมา อานโนฺท ยาวตโก อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส อายสฺมตา ภูมิเชน สทฺธิํ อโหสิ กถาสลฺลาโป ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิฯ
Assosi kho āyasmā ānando āyasmato sāriputtassa āyasmatā bhūmijena saddhiṃ imaṃ kathāsallāpaṃ. Atha kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando yāvatako āyasmato sāriputtassa āyasmatā bhūmijena saddhiṃ ahosi kathāsallāpo taṃ sabbaṃ bhagavato ārocesi.
‘‘สาธุ สาธุ, อานนฺท, ยถา ตํ สาริปุโตฺต สมฺมา พฺยากรมาโน พฺยากเรยฺยฯ ปฎิจฺจสมุปฺปนฺนํ โข, อานนฺท, สุขทุกฺขํ วุตฺตํ มยาฯ กิํ ปฎิจฺจ? ผสฺสํ ปฎิจฺจฯ อิติ วทํ วุตฺตวาที เจว เม อสฺส, น จ มํ อภูเตน อพฺภาจิเกฺขยฺย, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากเรยฺย, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุปาโต คารยฺหํ ฐานํ อาคเจฺฉยฺยฯ
‘‘Sādhu sādhu, ānanda, yathā taṃ sāriputto sammā byākaramāno byākareyya. Paṭiccasamuppannaṃ kho, ānanda, sukhadukkhaṃ vuttaṃ mayā. Kiṃ paṭicca? Phassaṃ paṭicca. Iti vadaṃ vuttavādī ceva me assa, na ca maṃ abhūtena abbhācikkheyya, dhammassa cānudhammaṃ byākareyya, na ca koci sahadhammiko vādānupāto gārayhaṃ ṭhānaṃ āgaccheyya.
‘‘ตตฺรานนฺท , เย เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา สยํกตํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ ตทปิ ผสฺสปจฺจยาฯ เยปิ เต…เป.… เยปิ เต…เป.… เยปิ เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ ตทปิ ผสฺสปจฺจยาฯ
‘‘Tatrānanda , ye te samaṇabrāhmaṇā kammavādā sayaṃkataṃ sukhadukkhaṃ paññapenti tadapi phassapaccayā. Yepi te…pe… yepi te…pe… yepi te samaṇabrāhmaṇā kammavādā asayaṃkāraṃ aparaṃkāraṃ adhiccasamuppannaṃ sukhadukkhaṃ paññapenti tadapi phassapaccayā.
‘‘ตตฺรานนฺท , เย เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา สยํกตํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ, เต วต อญฺญตฺร ผสฺสา ปฎิสํเวทิสฺสนฺตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ เยปิ เต…เป.… เยปิ เต…เป.… เยปิ เต สมณพฺราหฺมณากมฺมวาทา อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ, เต วต อญฺญตฺร ผสฺสา ปฎิสํเวทิสฺสนฺตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ
‘‘Tatrānanda , ye te samaṇabrāhmaṇā kammavādā sayaṃkataṃ sukhadukkhaṃ paññapenti, te vata aññatra phassā paṭisaṃvedissantīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Yepi te…pe… yepi te…pe… yepi te samaṇabrāhmaṇākammavādā asayaṃkāraṃ aparaṃkāraṃ adhiccasamuppannaṃ sukhadukkhaṃ paññapenti, te vata aññatra phassā paṭisaṃvedissantīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
‘‘กาเย วา หานนฺท, สติ กายสเญฺจตนาเหตุ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ วาจาย วา หานนฺท, สติ วจีสเญฺจตนาเหตุ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ มเน วา หานนฺท, สติ มโนสเญฺจตนาเหตุ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ อวิชฺชาปจฺจยา จฯ
‘‘Kāye vā hānanda, sati kāyasañcetanāhetu uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ. Vācāya vā hānanda, sati vacīsañcetanāhetu uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ. Mane vā hānanda, sati manosañcetanāhetu uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ avijjāpaccayā ca.
‘‘สามํ วา ตํ, อานนฺท, กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ, ยํปจฺจยาสฺส 1 ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ ปเร วา ตํ 2, อานนฺท, กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรนฺติ, ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ สมฺปชาโน วา ตํ, อานนฺท, กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ อสมฺปชาโน วา ตํ, อานนฺท, กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ
‘‘Sāmaṃ vā taṃ, ānanda, kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti, yaṃpaccayāssa 3 taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ. Pare vā taṃ 4, ānanda, kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharonti, yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ. Sampajāno vā taṃ, ānanda, kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ. Asampajāno vā taṃ, ānanda, kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ.
‘‘สามํ วา ตํ, อานนฺท, วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ ปเร วา ตํ, อานนฺท, วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรนฺติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ สมฺปชาโน วา ตํ, อานนฺท…เป.… อสมฺปชาโน วา ตํ, อานนฺท, วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ
‘‘Sāmaṃ vā taṃ, ānanda, vacīsaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ. Pare vā taṃ, ānanda, vacīsaṅkhāraṃ abhisaṅkharonti yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ. Sampajāno vā taṃ, ānanda…pe… asampajāno vā taṃ, ānanda, vacīsaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ.
‘‘สามํ วา ตํ, อานนฺท, มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ ปเร วา ตํ, อานนฺท, มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรนฺติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ สมฺปชาโน วา ตํ, อานนฺท…เป.… อสมฺปชาโน วา ตํ, อานนฺท, มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ
‘‘Sāmaṃ vā taṃ, ānanda, manosaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ. Pare vā taṃ, ānanda, manosaṅkhāraṃ abhisaṅkharonti yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ. Sampajāno vā taṃ, ānanda…pe… asampajāno vā taṃ, ānanda, manosaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ.
‘‘อิเมสุ , อานนฺท, ธเมฺมสุ อวิชฺชา อนุปติตาฯ อวิชฺชาย เตฺวว, อานนฺท, อเสสวิราคนิโรธา โส กาโย น โหติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ สา วาจา น โหติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ โส มโน น โหติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ เขตฺตํ ตํ น โหติ…เป.… วตฺถุ ตํ น โหติ…เป.… อายตนํ ตํ น โหติ…เป.… อธิกรณํ ตํ น โหติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺข’’นฺติฯ ปญฺจมํฯ
‘‘Imesu , ānanda, dhammesu avijjā anupatitā. Avijjāya tveva, ānanda, asesavirāganirodhā so kāyo na hoti yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ. Sā vācā na hoti yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ. So mano na hoti yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ. Khettaṃ taṃ na hoti…pe… vatthu taṃ na hoti…pe… āyatanaṃ taṃ na hoti…pe… adhikaraṇaṃ taṃ na hoti yaṃpaccayāssa taṃ uppajjati ajjhattaṃ sukhadukkha’’nti. Pañcamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๕. ภูมิชสุตฺตวณฺณนา • 5. Bhūmijasuttavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ๕. ภูมิชสุตฺตวณฺณนา • 5. Bhūmijasuttavaṇṇanā
