| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
५. भूमिजसुत्तवण्णना
5. Bhūmijasuttavaṇṇanā
२५-२६. पञ्चमे भूमिजोति तस्स थेरस्स नामं। सेसमिधापि पुरिमसुत्ते वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। अयं पन विसेसो – यस्मा इदं सुखदुक्खं न केवलं फस्सपच्चया उप्पज्जति, कायेनपि करियमानं करीयति, वाचायपि मनसापि, अत्तनापि करियमानं करीयति, परेनपि करियमानं करीयति, सम्पजानेनपि करियमानं करीयति, असम्पजानेनपि, तस्मा तस्स अपरम्पि पच्चयविसेसं दस्सेतुं काये वा हानन्द, सतीतिआदिमाह। कायसञ्चेतनाहेतूति कायद्वारे उप्पन्नचेतनाहेतु। वचीसञ्चेतनामनोसञ्चेतनासुपि एसेव नयो। एत्थ च कायद्वारे कामावचरकुसलाकुसलवसेन वीसति चेतना लब्भन्ति, तथा वचीद्वारे। मनोद्वारे नवहि रूपारूपचेतनाहि सद्धिं एकूनतिंसाति तीसु द्वारेसु एकूनसत्तति चेतना होन्ति, तप्पच्चयं विपाकसुखदुक्खं दस्सितं। अविज्जापच्चया चाति इदं तापि चेतना अविज्जापच्चया होन्तीति दस्सनत्थं वुत्तं। यस्मा पन तं यथावुत्तचेतनाभेदं कायसङ्खारञ्चेव वचीसङ्खारञ्च मनोसङ्खारञ्च परेहि अनुस्साहितो सामं असङ्खारिकचित्तेन करोति, परेहि कारियमानो ससङ्खारिकचित्तेनापि करोति, ‘‘इदं नाम कम्मं करोति, तस्स एवरूपो नाम विपाको भविस्सती’’ति, एवं कम्मञ्च विपाकञ्च जानन्तोपि करोति, मातापितूसु चेतियवन्दनादीनि करोन्तेसु अनुकरोन्ता दारका विय केवलं कम्ममेव जानन्तो ‘‘इमस्स पन कम्मस्स अयं विपाको’’ति विपाकं अजानन्तोपि करोति, तस्मा तं दस्सेतुं सामं वा तं, आनन्द, कायसङ्खारं अभिसङ्खरोतीतिआदि वुत्तं।
25-26. Pañcame bhūmijoti tassa therassa nāmaṃ. Sesamidhāpi purimasutte vuttanayeneva veditabbaṃ. Ayaṃ pana viseso – yasmā idaṃ sukhadukkhaṃ na kevalaṃ phassapaccayā uppajjati, kāyenapi kariyamānaṃ karīyati, vācāyapi manasāpi, attanāpi kariyamānaṃ karīyati, parenapi kariyamānaṃ karīyati, sampajānenapi kariyamānaṃ karīyati, asampajānenapi, tasmā tassa aparampi paccayavisesaṃ dassetuṃ kāye vā hānanda, satītiādimāha. Kāyasañcetanāhetūti kāyadvāre uppannacetanāhetu. Vacīsañcetanāmanosañcetanāsupi eseva nayo. Ettha ca kāyadvāre kāmāvacarakusalākusalavasena vīsati cetanā labbhanti, tathā vacīdvāre. Manodvāre navahi rūpārūpacetanāhi saddhiṃ ekūnatiṃsāti tīsu dvāresu ekūnasattati cetanā honti, tappaccayaṃ vipākasukhadukkhaṃ dassitaṃ. Avijjāpaccayā cāti idaṃ tāpi cetanā avijjāpaccayā hontīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Yasmā pana taṃ yathāvuttacetanābhedaṃ kāyasaṅkhārañceva vacīsaṅkhārañca manosaṅkhārañca parehi anussāhito sāmaṃ asaṅkhārikacittena karoti, parehi kāriyamāno sasaṅkhārikacittenāpi karoti, ‘‘idaṃ nāma kammaṃ karoti, tassa evarūpo nāma vipāko bhavissatī’’ti, evaṃ kammañca vipākañca jānantopi karoti, mātāpitūsu cetiyavandanādīni karontesu anukarontā dārakā viya kevalaṃ kammameva jānanto ‘‘imassa pana kammassa ayaṃ vipāko’’ti vipākaṃ ajānantopi karoti, tasmā taṃ dassetuṃ sāmaṃ vā taṃ, ānanda, kāyasaṅkhāraṃ abhisaṅkharotītiādi vuttaṃ.
इमेसु, आनन्द, धम्मेसूति ये इमे ‘‘सामं वा तं, आनन्द, कायसङ्खार’’न्तिआदीसु चतूसु ठानेसु वुत्ता छसत्तति द्वेसता चेतनाधम्मा, इमेसु धम्मेसु अविज्जा उपनिस्सयकोटिया अनुपतिता। सब्बेपि हि ते ‘‘अविज्जापच्चया सङ्खारा’’ति एत्थेव सङ्गहं गच्छन्ति। इदानि विवट्टं दस्सेन्तो अविज्जाय त्वेवातिआदिमाह। सो कायो न होतीति यस्मिं काये सति कायसञ्चेतनापच्चयं अज्झत्तं सुखदुक्खं उप्पज्जति, सो कायो न होति। वाचामनेसुपि एसेव नयो। अपिच कायोति चेतनाकायो, वाचापि चेतनावाचा, मनोपि कम्ममनोयेव। द्वारकायो वा कायो। वाचामनेसुपि एसेव नयो। खीणासवो चेतियं वन्दति, धम्मं भणति, कम्मट्ठानं मनसि करोति, कथमस्स कायादयो न होन्तीति? अविपाकत्ता। खीणासवेन हि कतं कम्मं नेव कुसलं होति नाकुसलं। अविपाकं हुत्वा किरियामत्ते तिट्ठति, तेनस्स ते कायादयो न होन्तीति वुत्तं।
Imesu, ānanda, dhammesūti ye ime ‘‘sāmaṃ vā taṃ, ānanda, kāyasaṅkhāra’’ntiādīsu catūsu ṭhānesu vuttā chasattati dvesatā cetanādhammā, imesu dhammesu avijjā upanissayakoṭiyā anupatitā. Sabbepi hi te ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti ettheva saṅgahaṃ gacchanti. Idāni vivaṭṭaṃ dassento avijjāya tvevātiādimāha. So kāyo na hotīti yasmiṃ kāye sati kāyasañcetanāpaccayaṃ ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ uppajjati, so kāyo na hoti. Vācāmanesupi eseva nayo. Apica kāyoti cetanākāyo, vācāpi cetanāvācā, manopi kammamanoyeva. Dvārakāyo vā kāyo. Vācāmanesupi eseva nayo. Khīṇāsavo cetiyaṃ vandati, dhammaṃ bhaṇati, kammaṭṭhānaṃ manasi karoti, kathamassa kāyādayo na hontīti? Avipākattā. Khīṇāsavena hi kataṃ kammaṃ neva kusalaṃ hoti nākusalaṃ. Avipākaṃ hutvā kiriyāmatte tiṭṭhati, tenassa te kāyādayo na hontīti vuttaṃ.
खेत्तं तं न होतीतिआदीसुपि विरुहनट्ठेन तं खेत्तं न होति, पतिट्ठानट्ठेन वत्थु न होति, पच्चयट्ठेन आयतनं न होति, कारणट्ठेन अधिकरणं न होति। सञ्चेतनामूलकञ्हि अज्झत्तं सुखदुक्खं उप्पज्जेय्य, सा सञ्चेतना एतेसं विरुहनादीनं अत्थानं अभावेन तस्स सुखदुक्खस्स नेव खेत्तं, न वत्थु न आयतनं, न अधिकरणं होतीति। इमस्मिं सुत्ते वेदनादीसु सुखदुक्खमेव कथितं, तञ्च खो विपाकमेवाति। पञ्चमं।
Khettaṃ taṃ na hotītiādīsupi viruhanaṭṭhena taṃ khettaṃ na hoti, patiṭṭhānaṭṭhena vatthu na hoti, paccayaṭṭhena āyatanaṃ na hoti, kāraṇaṭṭhena adhikaraṇaṃ na hoti. Sañcetanāmūlakañhi ajjhattaṃ sukhadukkhaṃ uppajjeyya, sā sañcetanā etesaṃ viruhanādīnaṃ atthānaṃ abhāvena tassa sukhadukkhassa neva khettaṃ, na vatthu na āyatanaṃ, na adhikaraṇaṃ hotīti. Imasmiṃ sutte vedanādīsu sukhadukkhameva kathitaṃ, tañca kho vipākamevāti. Pañcamaṃ.
छट्ठं उपवाणसुत्तं उत्तानमेव। एत्थ पन वट्टदुक्खमेव कथितन्ति। छट्ठं।
Chaṭṭhaṃ upavāṇasuttaṃ uttānameva. Ettha pana vaṭṭadukkhameva kathitanti. Chaṭṭhaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya
५. भूमिजसुत्तं • 5. Bhūmijasuttaṃ
६. उपवाणसुत्तं • 6. Upavāṇasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā)
५. भूमिजसुत्तवण्णना • 5. Bhūmijasuttavaṇṇanā
६. उपवाणसुत्तवण्णना • 6. Upavāṇasuttavaṇṇanā
