| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
၁၈. ဘူမိနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
18. Bhūminānattañāṇaniddesavaṇṇanā
၇၂. ဘူမိနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဘူမိယောတိ ဘာဂာ ပရိစ္ဆေဒာ ဝာ။ ကာမာဝစရာတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓော ကာမော ကိလေသကာမော ဝတ္ထုကာမော စ။ ကိလေသကာမော ဆန္ဒရာဂော, ဝတ္ထုကာမော တေဘူမကဝဋ္ဋံ။ ကိလေသကာမော ကာမေတီတိ ကာမော, ဝတ္ထုကာမော ကာမီယတီတိ ကာမော။ သော ဒုဝိဓော ကာမော ပဝတ္တိဝသေန ယသ္မိံ ပဒေသေ အဝစရတိ, သော ပဒေသော ကာမော ဧတ္ထ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရော။ သော ပန ပဒေသော စတုန္နံ အပာယာနံ, မနုသ္သလောကသ္သ, ဆန္နဉ္စ ဒေဝလောကာနံ ဝသေန ဧကာဒသဝိဓော ။ ယထာ ဟိ ယသ္မိံ ပဒေသေ သသတ္ထာ ပုရိသာ အဝစရန္တိ, သော ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ဒ္ဝိပဒစတုပ္ပဒေသု အဝစရန္တေသု တေသံ အဘိလက္ခိတတ္တာ ‘‘သသတ္ထာဝစရော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ရူပာဝစရာဒီသု တတ္ထ အဝစရန္တေသု တေသံ အဘိလက္ခိတတ္တာ အယံ ပဒေသော ‘‘ကာမာဝစရော’’တ္ဝေဝ ဝုစ္စတိ။ သ္ဝာယံ ယထာ ရူပဘဝော ရူပံ, ဧဝံ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတ္ဝာ ‘‘ကာမော’’တ္ဝေဝ ဝုစ္စတိ။ တပ္ပဋိဗဒ္ဓော ဧကေကော ဓမ္မော ဣမသ္မိံ ဧကာဒသဝိဓပဒေသသင္ခာတေ ကာမေ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရော။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဧတ္ထ ကေစိ ဓမ္မာ ရူပာရူပဘဝေသုပိ အဝစရန္တိ, ယထာ ပန သင္ဂာမေ အဝစရဏတော ‘‘သင္ဂာမာဝစရော’’တိ လဒ္ဓနာမော နာဂော နဂရေ စရန္တောပိ ‘‘သင္ဂာမာဝစရော’’တ္ဝေဝ ဝုစ္စတိ, ထလဇလစရာ စ ပာဏိနော အထလေ အဇလေ စ ဌိတာပိ ‘‘ထလစရာ ဇလစရာ’’တ္ဝေဝ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ တေ အညတ္ထ အဝစရန္တာပိ ကာမာဝစရာယေဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဝာ ဧတေသု ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ဓမ္မေသု ကာမော အဝစရတီတိ ကာမာဝစရာ။ ကာမဉ္စေသ ရူပာရူပာဝစရဓမ္မေသုပိ အဝစရတိ, ယထာ ပန ‘‘ဝဒတီတိ ဝစ္ဆော, မဟိယံ သေတီတိ မဟိံသော’’တိ ဝုတ္တေ န ယတ္တကာ ဝဒန္တိ, မဟိယံ ဝာ သေန္တိ, သဗ္ဗေသံ တံ နာမံ ဟောတိ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မေ ဧကရာသိံ ကတ္ဝာ ဝုတ္တဘူမိသဒ္ဒမပေက္ခိတ္ဝာ ကာမာဝစရာတိ ဣတ္ထိလိင္ဂဝစနံ ကတံ။ ရူပာဝစရာတိအာဒီသု ရူပဘဝော ရူပံ, တသ္မိံ ရူပေ အဝစရန္တီတိ ရူပာဝစရာ။ အရူပဘဝော အရူပံ, တသ္မိံ အရူပေ အဝစရန္တီတိ အရူပာဝစရာ။ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ပရိယာပန္နာ အန္တောဂဓာတိ ပရိယာပန္နာ, တသ္မိံ န ပရိယာပန္နာတိ အပရိယာပန္နာ။
72. Bhūminānattañāṇaniddese bhūmiyoti bhāgā paricchedā vā. Kāmāvacarāti ettha duvidho kāmo kilesakāmo vatthukāmo ca. Kilesakāmo chandarāgo, vatthukāmo tebhūmakavaṭṭaṃ. Kilesakāmo kāmetīti kāmo, vatthukāmo kāmīyatīti kāmo. So duvidho kāmo pavattivasena yasmiṃ padese avacarati, so padeso kāmo ettha avacaratīti kāmāvacaro. So pana padeso catunnaṃ apāyānaṃ, manussalokassa, channañca devalokānaṃ vasena ekādasavidho . Yathā hi yasmiṃ padese sasatthā purisā avacaranti, so vijjamānesupi aññesu dvipadacatuppadesu avacarantesu tesaṃ abhilakkhitattā ‘‘sasatthāvacaro’’ti vuccati, evaṃ vijjamānesupi aññesu rūpāvacarādīsu tattha avacarantesu tesaṃ abhilakkhitattā ayaṃ padeso ‘‘kāmāvacaro’’tveva vuccati. Svāyaṃ yathā rūpabhavo rūpaṃ, evaṃ uttarapadalopaṃ katvā ‘‘kāmo’’tveva vuccati. Tappaṭibaddho ekeko dhammo imasmiṃ ekādasavidhapadesasaṅkhāte kāme avacaratīti kāmāvacaro. Kiñcāpi hi ettha keci dhammā rūpārūpabhavesupi avacaranti, yathā pana saṅgāme avacaraṇato ‘‘saṅgāmāvacaro’’ti laddhanāmo nāgo nagare carantopi ‘‘saṅgāmāvacaro’’tveva vuccati, thalajalacarā ca pāṇino athale ajale ca ṭhitāpi ‘‘thalacarā jalacarā’’tveva vuccanti, evaṃ te aññattha avacarantāpi kāmāvacarāyevāti veditabbā. Ārammaṇakaraṇavasena vā etesu vuttappakāresu dhammesu kāmo avacaratīti kāmāvacarā. Kāmañcesa rūpārūpāvacaradhammesupi avacarati, yathā pana ‘‘vadatīti vaccho, mahiyaṃ setīti mahiṃso’’ti vutte na yattakā vadanti, mahiyaṃ vā senti, sabbesaṃ taṃ nāmaṃ hoti. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Ettha sabbe te dhamme ekarāsiṃ katvā vuttabhūmisaddamapekkhitvā kāmāvacarāti itthiliṅgavacanaṃ kataṃ. Rūpāvacarātiādīsu rūpabhavo rūpaṃ, tasmiṃ rūpe avacarantīti rūpāvacarā. Arūpabhavo arūpaṃ, tasmiṃ arūpe avacarantīti arūpāvacarā. Tebhūmakavaṭṭe pariyāpannā antogadhāti pariyāpannā, tasmiṃ na pariyāpannāti apariyāpannā.
ကာမာဝစရာဒိဘူမိနိဒ္ဒေသေသု ဟေဋ္ဌတောတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန။ အဝီစိနိရယန္တိ ဇာလာနံ ဝာ သတ္တာနံ ဝာ ဝေဒနာနံ ဝာ ဝီစိ အန္တရံ ဆိဒ္ဒံ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ အဝီစိ။ သုခသင္ခာတော အယော ဧတ္ထ နတ္ထီတိ နိရယော, နိရတိအတ္ထေနပိ နိရယော။ ပရိယန္တံ ကရိတ္ဝာတိ တံ အဝီစိသင္ခာတံ နိရယံ အန္တံ ကတ္ဝာ။ ဥပရိတောတိ ဥပရိဘာဂေန။ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ ဒေဝေတိ ပရနိမ္မိတေသု ကာမေသု ဝသံ ဝတ္တနတော ဧဝံလဒ္ဓဝောဟာရေ ဒေဝေ။ အန္တော ကရိတ္ဝာတိ အန္တော ပက္ခိပိတ္ဝာ။ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ယေ ဧတသ္မိံ ဩကာသေ။ ယန္တိ စ လိင္ဂဝစနဝိပလ္လာသော ကတော။ ဧတ္ထာဝစရာတိ ဣမိနာ ယသ္မာ တသ္မိံ အန္တရေ အညေပိ စရန္တိ ကဒာစိ ကတ္ထစိ သမ္ဘဝတော, တသ္မာ တေသံ အသင္ဂဏ္ဟနတ္ထံ အဝစရာတိ ဝုတ္တံ။ တေန ယေ ဧကသ္မိံ အန္တရေ ဩဂာဠ္ဟာ ဟုတ္ဝာ စရန္တိ, သဗ္ဗတ္ထ သဒာ စ သမ္ဘဝတော, အဓောဘာဂေ စ စရန္တိ အဝီစိနိရယသ္သ ဟေဋ္ဌာ ဘူတူပာဒာယ ပဝတ္တိဘာဝေန, တေသံ သင္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ တေ ဟိ ဩဂာဠ္ဟာ စရန္တိ, အဓောဘာဂေ စ စရန္တီတိ အဝစရာ။ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာတိ ဣမိနာ ပန ယသ္မာ ဧတေ ဧတ္ထာဝစရာ အညတ္ထာပိ အဝစရန္တိ, န ပန တတ္ထ ပရိယာပန္နာ ဟောန္တိ, တသ္မာ တေသံ အညတ္ထာပိ အဝစရန္တာနံ ပရိဂ္ဂဟော ကတော ဟောတိ။
Kāmāvacarādibhūminiddesesu heṭṭhatoti heṭṭhābhāgena. Avīcinirayanti jālānaṃ vā sattānaṃ vā vedanānaṃ vā vīci antaraṃ chiddaṃ ettha natthīti avīci. Sukhasaṅkhāto ayo ettha natthīti nirayo, niratiatthenapi nirayo. Pariyantaṃ karitvāti taṃ avīcisaṅkhātaṃ nirayaṃ antaṃ katvā. Uparitoti uparibhāgena. Paranimmitavasavattī deveti paranimmitesu kāmesu vasaṃ vattanato evaṃladdhavohāre deve. Anto karitvāti anto pakkhipitvā. Yaṃ etasmiṃ antareti ye etasmiṃ okāse. Yanti ca liṅgavacanavipallāso kato. Etthāvacarāti iminā yasmā tasmiṃ antare aññepi caranti kadāci katthaci sambhavato, tasmā tesaṃ asaṅgaṇhanatthaṃ avacarāti vuttaṃ. Tena ye ekasmiṃ antare ogāḷhā hutvā caranti, sabbattha sadā ca sambhavato, adhobhāge ca caranti avīcinirayassa heṭṭhā bhūtūpādāya pavattibhāvena, tesaṃ saṅgaho kato hoti. Te hi ogāḷhā caranti, adhobhāge ca carantīti avacarā. Ettha pariyāpannāti iminā pana yasmā ete etthāvacarā aññatthāpi avacaranti, na pana tattha pariyāpannā honti, tasmā tesaṃ aññatthāpi avacarantānaṃ pariggaho kato hoti.
ဣဒာနိ တေ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နေ ဓမ္မေ ရာသိသုညတာပစ္စယဘာဝတော စေဝ သဘာဝတော စ ဒသ္သေန္တော ခန္ဓဓာတုအာယတနာတိအာဒိမာဟ။ ဗ္ရဟ္မလောကန္တိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိသင္ခာတံ ဗ္ရဟ္မဋ္ဌာနံ။ အကနိဋ္ဌေတိ ဥတ္တမဋ္ဌေန န ကနိဋ္ဌေ။ သမာပန္နသ္သာတိ သမာပတ္တိံ သမာပန္နသ္သ။ ဧတေန ကုသလဇ္ဈာနံ ဝုတ္တံ။ ဥပပန္နသ္သာတိ ဝိပာကဝသေန ဗ္ရဟ္မလောကေ ဥပပန္နသ္သ။ ဧတေန ဝိပာကဇ္ဈာနံ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိသ္သာတိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပစ္စက္ခေ အတ္တဘာဝေ သုခော ဝိဟာရော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော, သော အသ္သ အတ္ထီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရီ, အရဟာ။ တသ္သ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိသ္သ။ ဧတေန ကိရိယဇ္ဈာနံ ဝုတ္တံ။ စေတသိကာတိ စေတသိ ဘဝာ စေတသိကာ, စိတ္တသမ္ပယုတ္တာတိ အတ္ထော။ အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂေတိ အာကာသာနဉ္စာယတနသင္ခာတံ ဘဝံ ဥပဂတေ။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ မဂ္ဂာတိ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂာ။ မဂ္ဂဖလာနီတိ စတ္တာရိ အရိယမဂ္ဂဖလာနိ။ အသင္ခတာ စ ဓာတူတိ ပစ္စယေဟိ အကတာ နိဗ္ဗာနဓာတု။
Idāni te ettha pariyāpanne dhamme rāsisuññatāpaccayabhāvato ceva sabhāvato ca dassento khandhadhātuāyatanātiādimāha. Brahmalokanti paṭhamajjhānabhūmisaṅkhātaṃ brahmaṭṭhānaṃ. Akaniṭṭheti uttamaṭṭhena na kaniṭṭhe. Samāpannassāti samāpattiṃ samāpannassa. Etena kusalajjhānaṃ vuttaṃ. Upapannassāti vipākavasena brahmaloke upapannassa. Etena vipākajjhānaṃ vuttaṃ. Diṭṭhadhammasukhavihārissāti diṭṭheva dhamme paccakkhe attabhāve sukho vihāro diṭṭhadhammasukhavihāro, so assa atthīti diṭṭhadhammasukhavihārī, arahā. Tassa diṭṭhadhammasukhavihārissa. Etena kiriyajjhānaṃ vuttaṃ. Cetasikāti cetasi bhavā cetasikā, cittasampayuttāti attho. Ākāsānañcāyatanūpageti ākāsānañcāyatanasaṅkhātaṃ bhavaṃ upagate. Dutiyapadepi eseva nayo. Maggāti cattāro ariyamaggā. Maggaphalānīti cattāri ariyamaggaphalāni. Asaṅkhatā ca dhātūti paccayehi akatā nibbānadhātu.
အပရာပိ စတသ္သော ဘူမိယောတိ ဧကေကစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိ ကာယာနုပသ္သနာသတိပဋ္ဌာနံ ဝေဒနာနုပသ္သနာသတိပဋ္ဌာနံ စိတ္တာနုပသ္သနာသတိပဋ္ဌာနံ ဓမ္မာနုပသ္သနာသတိပဋ္ဌာနံ။ တသ္သတ္ထော – ပတိဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာနံ, ဥပဋ္ဌာတိ ဩက္ကန္ဒိတ္ဝာ ပက္ခန္ဒိတ္ဝာ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ သတိယေဝ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ အထ ဝာ သရဏဋ္ဌေန သတိ, ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပဋ္ဌာနံ, သတိ စ သာ ပဋ္ဌာနဉ္စာတိပိ သတိပဋ္ဌာနံ။ အာရမ္မဏဝသေန ဗဟုကာ တာ သတိယောတိ သတိပဋ္ဌာနာ။ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာတိ အနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ အနုပ္ပာဒာယ သမ္မပ္ပဓာနံ, ဥပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ပဟာနာယ သမ္မပ္ပဓာနံ, အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဥပ္ပာဒာယ သမ္မပ္ပဓာနံ, ဥပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဌိတိယာ သမ္မပ္ပဓာနံ။ ပဒဟန္တိ ဝာယမန္တိ ဧတေနာတိ ပဓာနံ, ဝီရိယသ္သေတံ နာမံ ။ သမ္မပ္ပဓာနန္တိ အဝိပရီတပ္ပဓာနံ ကာရဏပ္ပဓာနံ ဥပာယပ္ပဓာနံ ယောနိသောပဓာနံ။ ဧကမေဝ ဝီရိယံ ကိစ္စဝသေန စတုဓာ ကတ္ဝာ သမ္မပ္ပဓာနာတိ ဝုတ္တံ။ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပာဒာတိ ဆန္ဒိဒ္ဓိပာဒော, စိတ္တိဒ္ဓိပာဒော, ဝီရိယိဒ္ဓိပာဒော, ဝီမံသိဒ္ဓိပာဒော။ တသ္သတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ စတ္တာရိ ဈာနာနီတိ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန ပဉ္စင္ဂိကံ ပဌမဇ္ဈာနံ။ ပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန တိဝင္ဂိကံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ, သုခစိတ္တကဂ္ဂတာဝသေန ဒုဝင္ဂိကံ တတိယဇ္ဈာနံ, ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန ဒုဝင္ဂိကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ။ ဣမာနိ ဟိ အင္ဂာနိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန ဈာနန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ စတသ္သော အပ္ပမညာယောတိ မေတ္တာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, ဥပေက္ခာ။ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန အပ္ပမညာယော။ ဧတာယော ဟိ အာရမ္မဏဝသေန အပ္ပမာဏေ ဝာ သတ္တေ ဖရန္တိ, ဧကံ သတ္တမ္ပိ ဝာ အနဝသေသဖရဏဝသေန ဖရန္တီတိ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန အပ္ပမညာယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ စတသ္သော အရူပသမာပတ္တိယောတိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိ, ဝိညာဏဉ္စာယတနသမာပတ္တိ, အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိ, နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိ။ စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။
Aparāpi catasso bhūmiyoti ekekacatukkavasena veditabbā. Cattāro satipaṭṭhānāti kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ. Tassattho – patiṭṭhātīti paṭṭhānaṃ, upaṭṭhāti okkanditvā pakkhanditvā pavattatīti attho. Satiyeva paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ. Atha vā saraṇaṭṭhena sati, upaṭṭhānaṭṭhena paṭṭhānaṃ, sati ca sā paṭṭhānañcātipi satipaṭṭhānaṃ. Ārammaṇavasena bahukā tā satiyoti satipaṭṭhānā. Cattāro sammappadhānāti anuppannānaṃ akusalānaṃ anuppādāya sammappadhānaṃ, uppannānaṃ akusalānaṃ pahānāya sammappadhānaṃ, anuppannānaṃ kusalānaṃ uppādāya sammappadhānaṃ, uppannānaṃ kusalānaṃ ṭhitiyā sammappadhānaṃ. Padahanti vāyamanti etenāti padhānaṃ, vīriyassetaṃ nāmaṃ . Sammappadhānanti aviparītappadhānaṃ kāraṇappadhānaṃ upāyappadhānaṃ yonisopadhānaṃ. Ekameva vīriyaṃ kiccavasena catudhā katvā sammappadhānāti vuttaṃ. Cattāro iddhipādāti chandiddhipādo, cittiddhipādo, vīriyiddhipādo, vīmaṃsiddhipādo. Tassattho vuttoyeva. Cattāri jhānānīti vitakkavicārapītisukhacittekaggatāvasena pañcaṅgikaṃ paṭhamajjhānaṃ. Pītisukhacittekaggatāvasena tivaṅgikaṃ dutiyajjhānaṃ, sukhacittakaggatāvasena duvaṅgikaṃ tatiyajjhānaṃ, upekkhācittekaggatāvasena duvaṅgikaṃ catutthajjhānaṃ. Imāni hi aṅgāni ārammaṇūpanijjhānaṭṭhena jhānanti vuccanti. Catasso appamaññāyoti mettā, karuṇā, muditā, upekkhā. Pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyo. Etāyo hi ārammaṇavasena appamāṇe vā satte pharanti, ekaṃ sattampi vā anavasesapharaṇavasena pharantīti pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyoti vuccanti. Catasso arūpasamāpattiyoti ākāsānañcāyatanasamāpatti, viññāṇañcāyatanasamāpatti, ākiñcaññāyatanasamāpatti, nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti. Catasso paṭisambhidā vuttatthā eva.
စတသ္သော ပဋိပဒာတိ ‘‘ဒုက္ခာ ပဋိပဒာ ဒန္ဓာဘိညာ, ဒုက္ခာ ပဋိပဒာ ခိပ္ပာဘိညာ, သုခာ ပဋိပဒာ ဒန္ဓာဘိညာ, သုခာ ပဋိပဒာ ခိပ္ပာဘိညာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၃၁၁) ဝုတ္တာ စတသ္သော ပဋိပဒာ။ စတ္တာရိ အာရမ္မဏာနီတိ ပရိတ္တံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ, ပရိတ္တံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ, အပ္ပမာဏံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ, အပ္ပမာဏံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏန္တိ (ဓ. သ. ၁၈၁ အာဒယော) ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ အာရမ္မဏာနိ။ ကသိဏာဒိအာရမ္မဏာနံ အဝဝတ္ထာပေတဗ္ဗတော အာရမ္မဏဝန္တာနိ ဈာနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စတ္တာရော အရိယဝံသာတိ အရိယာ ဝုစ္စန္တိ ဗုဒ္ဓာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ စ တထာဂတသာဝကာ စ, တေသံ အရိယာနံ ဝံသာ တန္တိယော ပဝေဏိယောတိ အရိယဝံသာ။ ကေ ပန တေ? စီဝရသန္တောသော ပိဏ္ဍပာတသန္တောသော သေနာသနသန္တောသော ဘာဝနာရာမတာတိ ဣမေ စတ္တာရော။ ဂိလာနပစ္စယသန္တောသော ပိဏ္ဍပာတသန္တောသေ ဝုတ္တေ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ ယော ဟိ ပိဏ္ဍပာတေ သန္တုဋ္ဌော, သော ကထံ ဂိလာနပစ္စယေ အသန္တုဋ္ဌော ဘဝိသ္သတိ။
Catassopaṭipadāti ‘‘dukkhā paṭipadā dandhābhiññā, dukkhā paṭipadā khippābhiññā, sukhā paṭipadā dandhābhiññā, sukhā paṭipadā khippābhiññā’’ti (dī. ni. 3.311) vuttā catasso paṭipadā. Cattāri ārammaṇānīti parittaṃ parittārammaṇaṃ, parittaṃ appamāṇārammaṇaṃ, appamāṇaṃ parittārammaṇaṃ, appamāṇaṃ appamāṇārammaṇanti (dha. sa. 181 ādayo) vuttāni cattāri ārammaṇāni. Kasiṇādiārammaṇānaṃ avavatthāpetabbato ārammaṇavantāni jhānāni vuttānīti veditabbāni. Cattāro ariyavaṃsāti ariyā vuccanti buddhā ca paccekabuddhā ca tathāgatasāvakā ca, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsā tantiyo paveṇiyoti ariyavaṃsā. Ke pana te? Cīvarasantoso piṇḍapātasantoso senāsanasantoso bhāvanārāmatāti ime cattāro. Gilānapaccayasantoso piṇḍapātasantose vutte vuttoyeva hoti. Yo hi piṇḍapāte santuṭṭho, so kathaṃ gilānapaccaye asantuṭṭho bhavissati.
စတ္တာရိ သင္ဂဟဝတ္ထူနီတိ စတ္တာရိ ဇနသင္ဂဏ္ဟနကာရဏာနိ – ဒာနဉ္စ ပေယ္ယဝဇ္ဇဉ္စ အတ္ထစရိယာ စ သမာနတ္တတာ စာတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ။ ဒာနန္တိ ယထာရဟံ ဒာနံ။ ပေယ္ယဝဇ္ဇန္တိ ယထာရဟံ ပိယဝစနံ။ အတ္ထစရိယာတိ တတ္ထ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗသ္သ ကရဏဝသေန ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗာနုသာသနဝသေန စ ဝုဒ္ဓိကိရိယာ။ သမာနတ္တတာတိ သဟ မာနေန သမာနော, သပရိမာဏော သပရိဂဏနောတိ အတ္ထော။ သမာနော ပရသ္သ အတ္တာ ဧတေနာတိ သမာနတ္တော, သမာနတ္တသ္သ ဘာဝော သမာနတ္တတာ, ‘‘အယံ မယာ ဟီနော, အယံ မယာ သဒိသော, အယံ မယာ အဓိကော’’တိ ပရိဂဏေတ္ဝာ တဒနုရူပေန ဥပစရဏံ ကရဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သမာနသုခဒုက္ခတာ သမာနတ္တတာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။
Cattāri saṅgahavatthūnīti cattāri janasaṅgaṇhanakāraṇāni – dānañca peyyavajjañca atthacariyā ca samānattatā cāti imāni cattāri. Dānanti yathārahaṃ dānaṃ. Peyyavajjanti yathārahaṃ piyavacanaṃ. Atthacariyāti tattha tattha kattabbassa karaṇavasena kattabbākattabbānusāsanavasena ca vuddhikiriyā. Samānattatāti saha mānena samāno, saparimāṇo saparigaṇanoti attho. Samāno parassa attā etenāti samānatto, samānattassa bhāvo samānattatā, ‘‘ayaṃ mayā hīno, ayaṃ mayā sadiso, ayaṃ mayā adhiko’’ti parigaṇetvā tadanurūpena upacaraṇaṃ karaṇanti attho. ‘‘Samānasukhadukkhatā samānattatā’’ti ca vadanti.
စတ္တာရိ စက္ကာနီတိ ဧတ္ထ စက္ကံ နာမ ဒာရုစက္ကံ, ရတနစက္ကံ, ဓမ္မစက္ကံ, ဣရိယာပထစက္ကံ, သမ္ပတ္တိစက္ကန္တိ ပဉ္စဝိဓံ။ တတ္ထ ‘‘ယံ ပန တံ, ဒေဝ, စက္ကံ ဆဟိ မာသေဟိ နိဋ္ဌိတံ ဆာရတ္တူနေဟီ’’တိ (အ. နိ. ၃.၁၅) ဣဒံ ဒာရုစက္ကံ။ ‘‘စက္ကံ ဝတ္တယတော ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ’’တိ (ဇာ. ၁.၁၃.၆၈) ဣဒံ ရတနစက္ကံ။ ‘‘မယာ ပဝတ္တိတံ စက္က’’န္တိ (သု. နိ. ၅၆၂) ဣဒံ ဓမ္မစက္ကံ။ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒ္ဝာရ’’န္တိ (သံ. နိ. ၁.၂၉) ဣဒံ ဣရိယာပထစက္ကံ။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ , ဘိက္ခဝေ, စက္ကာနိ, ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုသ္သာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ပတိရူပဒေသဝာသော, သပ္ပုရိသာဝသ္သယော, အတ္တသမ္မာပဏိဓိ, ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာ’’တိ (အ. နိ. ၄.၃၁) ဣဒံ သမ္ပတ္တိစက္ကံ။ ဣဓာပိ ဧတဒေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ပတိရူပဒေသဝာသောတိ ယတ္ထ စတသ္သော ပရိသာ သန္ဒိသ္သန္တိ, ဧဝရူပေ အနုစ္ဆဝိကေ ဒေသေ ဝာသော။ သပ္ပုရိသာဝသ္သယောတိ ဗုဒ္ဓာဒီနံ သပ္ပုရိသာနံ အဝသ္သယနံ သေဝနံ ဘဇနံ။ အတ္တသမ္မာပဏိဓီတိ အတ္တနော သမ္မာ ပတိဋ္ဌာပနံ။ သစေ ပုဗ္ဗေ အသ္သဒ္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတော ဟောတိ, တာနိ ပဟာယ သဒ္ဓာဒီသု ပတိဋ္ဌာပနံ။ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာတိ ပုဗ္ဗေ ဥပစိတကုသလတာ။ ဣဒမေဝ စေတ္ထ ပမာဏံ။ ယေန ဟိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ကုသလကမ္မံ ကတံ ဟောတိ, တဒေဝ ကုသလံ တံ ပုရိသံ ပတိရူပဒေသေ ဥပနေတိ, သပ္ပုရိသေ ဘဇာပေတိ, သော ဧဝ ပုဂ္ဂလော အတ္တာနံ သမ္မာ ဌပေတီတိ။
Cattāri cakkānīti ettha cakkaṃ nāma dārucakkaṃ, ratanacakkaṃ, dhammacakkaṃ, iriyāpathacakkaṃ, sampatticakkanti pañcavidhaṃ. Tattha ‘‘yaṃ pana taṃ, deva, cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ chārattūnehī’’ti (a. ni. 3.15) idaṃ dārucakkaṃ. ‘‘Cakkaṃ vattayato pariggahetvā’’ti (jā. 1.13.68) idaṃ ratanacakkaṃ. ‘‘Mayā pavattitaṃ cakka’’nti (su. ni. 562) idaṃ dhammacakkaṃ. ‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’nti (saṃ. ni. 1.29) idaṃ iriyāpathacakkaṃ. ‘‘Cattārimāni , bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussānaṃ catucakkaṃ vattati. Katamāni cattāri? Patirūpadesavāso, sappurisāvassayo, attasammāpaṇidhi, pubbe ca katapuññatā’’ti (a. ni. 4.31) idaṃ sampatticakkaṃ. Idhāpi etadeva adhippetaṃ. Tattha patirūpadesavāsoti yattha catasso parisā sandissanti, evarūpe anucchavike dese vāso. Sappurisāvassayoti buddhādīnaṃ sappurisānaṃ avassayanaṃ sevanaṃ bhajanaṃ. Attasammāpaṇidhīti attano sammā patiṭṭhāpanaṃ. Sace pubbe assaddhādīhi samannāgato hoti, tāni pahāya saddhādīsu patiṭṭhāpanaṃ. Pubbe ca katapuññatāti pubbe upacitakusalatā. Idameva cettha pamāṇaṃ. Yena hi ñāṇasampayuttacittena kusalakammaṃ kataṃ hoti, tadeva kusalaṃ taṃ purisaṃ patirūpadese upaneti, sappurise bhajāpeti, so eva puggalo attānaṃ sammā ṭhapetīti.
စတ္တာရိ ဓမ္မပဒာနီတိ စတ္တာရော ဓမ္မကောဋ္ဌာသာ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒံ, အဗ္ယာပာဒော ဓမ္မပဒံ, သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ, သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒံ။ အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒံ နာမ အလောဘော ဝာ အနဘိဇ္ဈာဝသေန အဓိဂတဇ္ဈာနဝိပသ္သနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝာ။ အဗ္ယာပာဒော ဓမ္မပဒံ နာမ အကောပော ဝာ မေတ္တာသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝာ။ သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ နာမ သူပဋ္ဌိတသ္သတိ ဝာ သတိသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝာ။ သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒံ နာမ အဋ္ဌသမာပတ္တိ ဝာ အဋ္ဌသမာပတ္တိသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝာ။ ဒသအသုဘဝသေန ဝာ အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒံ, စတုဗ္ရဟ္မဝိဟာရဝသေန အဓိဂတာနိ အဗ္ယာပာဒော ဓမ္မပဒံ, ဒသာနုသ္သတိအာဟာရေပဋိကူလသညာဝသေန အဓိဂတာနိ သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ, ဒသကသိဏအာနာပာနဝသေန အဓိဂတာနိ သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒန္တိ။ ဣမာ စတသ္သော ဘူမိယောတိ ဧကေကံ စတုက္ကဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။
Cattāri dhammapadānīti cattāro dhammakoṭṭhāsā. Katamāni cattāri? Anabhijjhā dhammapadaṃ, abyāpādo dhammapadaṃ, sammāsati dhammapadaṃ, sammāsamādhi dhammapadaṃ. Anabhijjhā dhammapadaṃ nāma alobho vā anabhijjhāvasena adhigatajjhānavipassanāmaggaphalanibbānāni vā. Abyāpādo dhammapadaṃ nāma akopo vā mettāsīsena adhigatajjhānādīni vā. Sammāsati dhammapadaṃ nāma sūpaṭṭhitassati vā satisīsena adhigatajjhānādīni vā. Sammāsamādhi dhammapadaṃ nāma aṭṭhasamāpatti vā aṭṭhasamāpattisīsena adhigatajjhānādīni vā. Dasaasubhavasena vā adhigatajjhānādīni anabhijjhā dhammapadaṃ, catubrahmavihāravasena adhigatāni abyāpādo dhammapadaṃ, dasānussatiāhārepaṭikūlasaññāvasena adhigatāni sammāsati dhammapadaṃ, dasakasiṇaānāpānavasena adhigatāni sammāsamādhi dhammapadanti. Imā catasso bhūmiyoti ekekaṃ catukkavaseneva yojetabbaṃ.
ဘူမိနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Bhūminānattañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂပာဠိ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ၁၈. ဘူမိနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသော • 18. Bhūminānattañāṇaniddeso
