| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
१४. भूमिनिद्देसवण्णना
14. Bhūminiddesavaṇṇanā
१३६. यासु वुत्थं पक्कञ्च कप्पति, ता कप्पिया भूमियो सम्मुति च सम्मुतिकुटि च…पे॰… गहपति च गहपतिकुटि चाति इमा चतस्सो होन्तीति योजेत्वा अत्थो वेदितब्बो। तत्थ भेसज्जक्खन्धके (महाव॰ २९५) वुत्ताय उत्तिदुतियकम्मवाचाय, अपलोकनकम्मवसेन वा सावेत्वा सम्मा उत्तिसम्पन्नं करीयतीति सम्मुति, थम्भानं भित्तिपादानं वा उग्गमनं उद्धं कत्वा ठपनं, ‘‘कप्पियकुटिं करोमा’’ति वाचाय सावनञ्च अन्तं यस्सा सा उस्सावनन्ता। तथा च वुत्तं ‘‘थम्भप्पतिट्ठानञ्च वचनपरियोसानञ्च समकालं वट्टती’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ २९५)। निसादनं पविसनं सन्निवेसनं निसादो, गुन्नं विय निसादो एतिस्साति गोनिसादि। भिक्खुं ठपेत्वा सेससहधम्मिका सब्बे च देवमनुस्सा इध गहपतीति सामञ्ञेन अधिप्पेता। एत्थ पन गहपतिसम्बन्धिनी कुटि दीघेन गहपती।
136. Yāsu vutthaṃ pakkañca kappati, tā kappiyā bhūmiyo sammuti ca sammutikuṭi ca…pe… gahapati ca gahapatikuṭi cāti imā catasso hontīti yojetvā attho veditabbo. Tattha bhesajjakkhandhake (mahāva. 295) vuttāya uttidutiyakammavācāya, apalokanakammavasena vā sāvetvā sammā uttisampannaṃ karīyatīti sammuti, thambhānaṃ bhittipādānaṃ vā uggamanaṃ uddhaṃ katvā ṭhapanaṃ, ‘‘kappiyakuṭiṃ karomā’’ti vācāya sāvanañca antaṃ yassā sā ussāvanantā. Tathā ca vuttaṃ ‘‘thambhappatiṭṭhānañca vacanapariyosānañca samakālaṃ vaṭṭatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 295). Nisādanaṃ pavisanaṃ sannivesanaṃ nisādo, gunnaṃ viya nisādo etissāti gonisādi. Bhikkhuṃ ṭhapetvā sesasahadhammikā sabbe ca devamanussā idha gahapatīti sāmaññena adhippetā. Ettha pana gahapatisambandhinī kuṭi dīghena gahapatī.
‘‘यं पन अकप्पियभूमियं सहसेय्यप्पहोनके गेहे वुत्थ’’न्ति (महाव॰ अट्ठ॰ २९५) अट्ठकथावचनतो यं सङ्घो आकङ्खति विहारं वा अड्ढयोगं वा पासादं वा हम्मियं वा गुहं वा लेणादिं वा, तेसम्पि सामञ्ञवचनं विञ्ञायतीति तंतंलक्खणप्पत्ता सहसेय्यप्पहोनका लेणादयो चतूस्वेव कुटीसु अन्तोगधाति वेदितब्बं। इमासु चतूसु सहसेय्यप्पहोनके पदेसे यं सङ्घिकं पुग्गलिकं वा भिक्खुसन्तकं एकरत्तम्पि अन्तोवुत्थं अनुपसम्पन्नेन पक्कञ्च यावकालिकं यामकालिकञ्च अन्तोवुत्थअन्तोपक्कसङ्खं न गच्छति, को पन वादो इतरद्वये। तं पन अकप्पियभूमियम्पि वुत्थं पक्कञ्च वट्टति। तेन वुत्तं ‘‘यासु वुत्थं पक्कञ्च कप्पती’’ति।
‘‘Yaṃ pana akappiyabhūmiyaṃ sahaseyyappahonake gehe vuttha’’nti (mahāva. aṭṭha. 295) aṭṭhakathāvacanato yaṃ saṅgho ākaṅkhati vihāraṃ vā aḍḍhayogaṃ vā pāsādaṃ vā hammiyaṃ vā guhaṃ vā leṇādiṃ vā, tesampi sāmaññavacanaṃ viññāyatīti taṃtaṃlakkhaṇappattā sahaseyyappahonakā leṇādayo catūsveva kuṭīsu antogadhāti veditabbaṃ. Imāsu catūsu sahaseyyappahonake padese yaṃ saṅghikaṃ puggalikaṃ vā bhikkhusantakaṃ ekarattampi antovutthaṃ anupasampannena pakkañca yāvakālikaṃ yāmakālikañca antovutthaantopakkasaṅkhaṃ na gacchati, ko pana vādo itaradvaye. Taṃ pana akappiyabhūmiyampi vutthaṃ pakkañca vaṭṭati. Tena vuttaṃ ‘‘yāsu vutthaṃ pakkañca kappatī’’ti.
१३७. वासत्थाय कते सङ्घिके वा एकसन्तके वा सहसेय्यप्पहोनके गेहे कप्पियाकुटि लद्धब्बाति सम्बन्धो। तत्थ वासत्थायाति इमिना अवासत्थाय कतं निवत्तेति। एकसन्तकेति एकस्स भिक्खुनो सन्तके। कप्पियाकुटीति भावप्पधानोयं निद्देसो, न हि गेहे गेहं लद्धुं युज्जतीति कप्पियकुटिताति अत्थो। दीघो पन गाथावसेन, कप्पिया कुटिताति वा विसेसनवसेन दट्ठब्बं। सहसेय्यप्पहोनकेति एत्थ सहसेय्यप्पहोनकं वासागारलक्खणे वुत्तलक्खणं सेनासनं।
137. Vāsatthāya kate saṅghike vā ekasantake vā sahaseyyappahonake gehe kappiyākuṭi laddhabbāti sambandho. Tattha vāsatthāyāti iminā avāsatthāya kataṃ nivatteti. Ekasantaketi ekassa bhikkhuno santake. Kappiyākuṭīti bhāvappadhānoyaṃ niddeso, na hi gehe gehaṃ laddhuṃ yujjatīti kappiyakuṭitāti attho. Dīgho pana gāthāvasena, kappiyā kuṭitāti vā visesanavasena daṭṭhabbaṃ. Sahaseyyappahonaketi ettha sahaseyyappahonakaṃ vāsāgāralakkhaṇe vuttalakkhaṇaṃ senāsanaṃ.
१३८. इदानि ता कुटियो कमेन दस्सेत्वा तत्थ पटिपज्जितब्बविधिं, तासं सब्बथापगमञ्च दस्सेतुं ‘‘गेहे’’तिआदिमाह। तत्थ ‘‘कप्पियकुटिं करोम, कप्पियकुटिं करोमा’’ति एवमीरयन्ति सम्बन्धो। इट्ठका च थम्भा च ‘‘इट्ठकाथम्भा’’ति वत्तब्बे रस्सो। इट्ठकथम्भा आदि यस्स भित्तिपासादस्साति बहुब्बीहि। पच्छा पठमसद्देन कम्मधारयो। ‘‘ठपेय्य चे, सा उस्सावनन्तिका’’ति एवं चे-सा-सद्दे योजेत्वा अत्थो वेदितब्बो।
138. Idāni tā kuṭiyo kamena dassetvā tattha paṭipajjitabbavidhiṃ, tāsaṃ sabbathāpagamañca dassetuṃ ‘‘gehe’’tiādimāha. Tattha ‘‘kappiyakuṭiṃ karoma, kappiyakuṭiṃ karomā’’ti evamīrayanti sambandho. Iṭṭhakā ca thambhā ca ‘‘iṭṭhakāthambhā’’ti vattabbe rasso. Iṭṭhakathambhā ādi yassa bhittipāsādassāti bahubbīhi. Pacchā paṭhamasaddena kammadhārayo. ‘‘Ṭhapeyya ce, sā ussāvanantikā’’ti evaṃ ce-sā-sadde yojetvā attho veditabbo.
१३९. सकलो अपरिक्खित्तो आरामोपि वाति सम्बन्धो। सेनासनं परिक्खित्तं वा होतु, अपरिक्खित्तं वा, न तं पमाणं।
139. Sakalo aparikkhitto ārāmopi vāti sambandho. Senāsanaṃ parikkhittaṃ vā hotu, aparikkhittaṃ vā, na taṃ pamāṇaṃ.
१४०. अञ्ञेहि कप्पियकुटिया अत्थाय दिन्नो वा तेसं सन्तको वाति योजना।
140. Aññehi kappiyakuṭiyā atthāya dinno vā tesaṃ santako vāti yojanā.
१४१. अविरोधभावेन कप्पनीया कप्पा, कप्प सामत्थियमिच्चेतस्मा इत्थियं आपच्चये रूपं, न कप्पा अकप्पा, अकप्पा च सा कुटि चेति अकप्पकुटि, ताय। सप्पिआदीति इमिना सत्ताहकालिकं यावजीविकञ्च गहितं।
141. Avirodhabhāvena kappanīyā kappā, kappa sāmatthiyamiccetasmā itthiyaṃ āpaccaye rūpaṃ, na kappā akappā, akappā ca sā kuṭi ceti akappakuṭi, tāya. Sappiādīti iminā sattāhakālikaṃ yāvajīvikañca gahitaṃ.
१४२. तेहेवाति अकप्पकुटियं वुत्थसप्पिआदीहि एव सद्धिं सत्ताहकालिकसंसट्ठताय ‘‘सत्ताहं कप्पते’’ति वुत्तं। सामिसेति आमिससङ्खातेन पुरिमद्वयेन सहिते। सामपाकताति सामं अत्तना पाको एतस्साति सामपाकं, सत्ताहकालिकेन सह पक्कं सामिसं यावजीविकं, तस्स भावो सामपाकता। सयं पक्कं तं अत्तना संसट्ठताय तम्पि आमिसं सामपाकगतिकं करोतीति तस्स सामपाकता होतीति अधिप्पायो।
142.Tehevāti akappakuṭiyaṃ vutthasappiādīhi eva saddhiṃ sattāhakālikasaṃsaṭṭhatāya ‘‘sattāhaṃ kappate’’ti vuttaṃ. Sāmiseti āmisasaṅkhātena purimadvayena sahite. Sāmapākatāti sāmaṃ attanā pāko etassāti sāmapākaṃ, sattāhakālikena saha pakkaṃ sāmisaṃ yāvajīvikaṃ, tassa bhāvo sāmapākatā. Sayaṃ pakkaṃ taṃ attanā saṃsaṭṭhatāya tampi āmisaṃ sāmapākagatikaṃ karotīti tassa sāmapākatā hotīti adhippāyo.
१४३. अधिट्ठिताति पतिट्ठिता। एव-सद्दो तिट्ठतिसद्दस्स अन्ते दट्ठब्बो।
143.Adhiṭṭhitāti patiṭṭhitā. Eva-saddo tiṭṭhatisaddassa ante daṭṭhabbo.
१४४. सब्बेसूति थम्भादीसु सकलेसु। जहितं वत्थु कुटिभूमि यस्सा जहितवत्थुका। परिक्खित्ते जहितवत्थुकाति सम्बन्धो। सेसाति इतरा द्वे कुटियो। छदनविब्भमाति छदनस्स विनासा। एत्थापि ‘‘जहितवत्थुका’’ति आनेतब्बन्ति।
144.Sabbesūti thambhādīsu sakalesu. Jahitaṃ vatthu kuṭibhūmi yassā jahitavatthukā. Parikkhitte jahitavatthukāti sambandho. Sesāti itarā dve kuṭiyo. Chadanavibbhamāti chadanassa vināsā. Etthāpi ‘‘jahitavatthukā’’ti ānetabbanti.
भूमिनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Bhūminiddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
