| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातकपाळि • Jātakapāḷi |
५४३. भूरिदत्तजातकं (६)
543. Bhūridattajātakaṃ (6)
७८४.
784.
‘‘यं किञ्चि रतनं अत्थि, धतरट्ठनिवेसने।
‘‘Yaṃ kiñci ratanaṃ atthi, dhataraṭṭhanivesane;
सब्बानि ते उपयन्तु, धीतरं देहि राजिनो’’॥
Sabbāni te upayantu, dhītaraṃ dehi rājino’’.
७८५.
785.
‘‘न नो विवाहो नागेहि, कतपुब्बो कुदाचनं।
‘‘Na no vivāho nāgehi, katapubbo kudācanaṃ;
तं विवाहं असंयुत्तं, कथं अम्हे करोमसे’’॥
Taṃ vivāhaṃ asaṃyuttaṃ, kathaṃ amhe karomase’’.
७८६.
786.
‘‘जीवितं नून ते चत्तं, रट्ठं वा मनुजाधिप।
‘‘Jīvitaṃ nūna te cattaṃ, raṭṭhaṃ vā manujādhipa;
न हि नागे कुपितम्हि, चिरं जीवन्ति तादिसा॥
Na hi nāge kupitamhi, ciraṃ jīvanti tādisā.
७८७.
787.
‘‘यो त्वं देव मनुस्सोसि, इद्धिमन्तं अनिद्धिमा।
‘‘Yo tvaṃ deva manussosi, iddhimantaṃ aniddhimā;
वरुणस्स नियं पुत्तं, यामुनं अतिमञ्ञसि’’॥
Varuṇassa niyaṃ puttaṃ, yāmunaṃ atimaññasi’’.
७८८.
788.
‘‘नातिमञ्ञामि राजानं, धतरट्ठं यसस्सिनं।
‘‘Nātimaññāmi rājānaṃ, dhataraṭṭhaṃ yasassinaṃ;
धतरट्ठो हि नागानं, बहूनमपि इस्सरो॥
Dhataraṭṭho hi nāgānaṃ, bahūnamapi issaro.
७८९.
789.
‘‘अहि महानुभावोपि, न मे धीतरमारहो।
‘‘Ahi mahānubhāvopi, na me dhītaramāraho;
खत्तियो च विदेहानं, अभिजाता समुद्दजा’’॥
Khattiyo ca videhānaṃ, abhijātā samuddajā’’.
७९०.
790.
‘‘कम्बलस्सतरा उट्ठेन्तु, सब्बे नागे निवेदय।
‘‘Kambalassatarā uṭṭhentu, sabbe nāge nivedaya;
७९१.
791.
‘‘निवेसनेसु सोब्भेसु, रथिया चच्चरेसु च।
‘‘Nivesanesu sobbhesu, rathiyā caccaresu ca;
रुक्खग्गेसु च लम्बन्तु, वितता तोरणेसु च॥
Rukkhaggesu ca lambantu, vitatā toraṇesu ca.
७९२.
792.
‘‘अहम्पि सब्बसेतेन, महता सुमहं पुरं।
‘‘Ahampi sabbasetena, mahatā sumahaṃ puraṃ;
परिक्खिपिस्सं भोगेहि, कासीनं जनयं भयं’’॥
Parikkhipissaṃ bhogehi, kāsīnaṃ janayaṃ bhayaṃ’’.
७९३.
793.
तस्स तं वचनं सुत्वा, उरगानेकवण्णिनो।
Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, uragānekavaṇṇino;
बाराणसिं पवज्जिंसु, न च कञ्चि विहेठयुं॥
Bārāṇasiṃ pavajjiṃsu, na ca kañci viheṭhayuṃ.
७९४.
794.
निवेसनेसु सोब्भेसु, रथिया चच्चरेसु च।
Nivesanesu sobbhesu, rathiyā caccaresu ca;
रुक्खग्गेसु च लम्बिंसु, वितता तोरणेसु च॥
Rukkhaggesu ca lambiṃsu, vitatā toraṇesu ca.
७९५.
795.
तेसु दिस्वान लम्बन्ते, पुथू कन्दिंसु नारियो।
Tesu disvāna lambante, puthū kandiṃsu nāriyo;
नागे सोण्डिकते दिस्वा, पस्ससन्ते मुहुं मुहुं॥
Nāge soṇḍikate disvā, passasante muhuṃ muhuṃ.
७९६.
796.
बाराणसी पब्यधिता, आतुरा समपज्जथ।
Bārāṇasī pabyadhitā, āturā samapajjatha;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, ‘‘धीतरं देहि राजिनो’’॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, ‘‘dhītaraṃ dehi rājino’’.
७९७.
797.
‘‘पुप्फाभिहारस्स वनस्स मज्झे, को लोहितक्खो विततन्तरंसो।
‘‘Pupphābhihārassa vanassa majjhe, ko lohitakkho vitatantaraṃso;
का कम्बुकायूरधरा सुवत्था, तिट्ठन्ति नारियो दस वन्दमाना॥
Kā kambukāyūradharā suvatthā, tiṭṭhanti nāriyo dasa vandamānā.
७९८.
798.
‘‘को त्वं ब्रहाबाहु वनस्स मज्झे, विरोचसि घतसित्तोव अग्गि।
‘‘Ko tvaṃ brahābāhu vanassa majjhe, virocasi ghatasittova aggi;
महेसक्खो अञ्ञतरोसि यक्खो, उदाहु नागोसि महानुभावो’’॥
Mahesakkho aññatarosi yakkho, udāhu nāgosi mahānubhāvo’’.
७९९.
799.
डंसेय्यं तेजसा कुद्धो, फीतं जनपदं अपि॥
Ḍaṃseyyaṃ tejasā kuddho, phītaṃ janapadaṃ api.
८००.
800.
‘‘समुद्दजा हि मे माता, धतरट्ठो च मे पिता।
‘‘Samuddajā hi me mātā, dhataraṭṭho ca me pitā;
सुदस्सनकनिट्ठोस्मि, भूरिदत्तोति मं विदू’’॥
Sudassanakaniṭṭhosmi, bhūridattoti maṃ vidū’’.
८०१.
801.
‘‘यं गम्भीरं सदावट्टं, रहदं भिस्मं पेक्खसि।
‘‘Yaṃ gambhīraṃ sadāvaṭṭaṃ, rahadaṃ bhismaṃ pekkhasi;
एस दिब्यो ममावासो, अनेकसतपोरिसो॥
Esa dibyo mamāvāso, anekasataporiso.
८०२.
802.
‘‘मयूरकोञ्चाभिरुदं, नीलोदं वनमज्झतो।
‘‘Mayūrakoñcābhirudaṃ, nīlodaṃ vanamajjhato;
८०३.
803.
‘‘तत्थ पत्तो सानुचरो, सह पुत्तेन ब्राह्मण।
‘‘Tattha patto sānucaro, saha puttena brāhmaṇa;
पूजितो मय्हं कामेहि, सुखं ब्राह्मण वच्छसि’’॥
Pūjito mayhaṃ kāmehi, sukhaṃ brāhmaṇa vacchasi’’.
८०४.
804.
इन्दगोपकसञ्छन्ना, सोभति हरितुत्तमा॥
Indagopakasañchannā, sobhati harituttamā.
८०५.
805.
‘‘रम्मानि वनचेत्यानि, रम्मा हंसूपकूजिता।
‘‘Rammāni vanacetyāni, rammā haṃsūpakūjitā;
८०६.
806.
‘‘अट्ठंसा सुकता थम्भा, सब्बे वेळुरियामया।
‘‘Aṭṭhaṃsā sukatā thambhā, sabbe veḷuriyāmayā;
सहस्सथम्भा पासादा, पूरा कञ्ञाहि जोतरे॥
Sahassathambhā pāsādā, pūrā kaññāhi jotare.
८०७.
807.
‘‘विमानं उपपन्नोसि, दिब्यं पुञ्ञेहि अत्तनो।
‘‘Vimānaṃ upapannosi, dibyaṃ puññehi attano;
असम्बाधं सिवं रम्मं, अच्चन्तसुखसंहितं॥
Asambādhaṃ sivaṃ rammaṃ, accantasukhasaṃhitaṃ.
८०८.
808.
‘‘मञ्ञे सहस्सनेत्तस्स, विमानं नाभिकङ्खसि।
‘‘Maññe sahassanettassa, vimānaṃ nābhikaṅkhasi;
इद्धी हि त्यायं विपुला, सक्कस्सेव जुतीमतो’’॥
Iddhī hi tyāyaṃ vipulā, sakkasseva jutīmato’’.
८०९.
809.
‘‘मनसापि न पत्तब्बो, आनुभावो जुतीमतो।
‘‘Manasāpi na pattabbo, ānubhāvo jutīmato;
८१०.
810.
‘‘तं विमानं अभिज्झाय, अमरानं सुखेसिनं।
‘‘Taṃ vimānaṃ abhijjhāya, amarānaṃ sukhesinaṃ;
उपोसथं उपवसन्तो, सेमि वम्मिकमुद्धनि’’॥
Uposathaṃ upavasanto, semi vammikamuddhani’’.
८११.
811.
‘‘अहञ्च मिगमेसानो, सपुत्तो पाविसिं वनं।
‘‘Ahañca migamesāno, saputto pāvisiṃ vanaṃ;
तं मं मतं वा जीवं वा, नाभिवेदेन्ति ञातका॥
Taṃ maṃ mataṃ vā jīvaṃ vā, nābhivedenti ñātakā.
८१२.
812.
‘‘आमन्तये भूरिदत्तं, कासिपुत्तं यसस्सिनं।
‘‘Āmantaye bhūridattaṃ, kāsiputtaṃ yasassinaṃ;
तया नो समनुञ्ञाता, अपि पस्सेमु ञातके’’॥
Tayā no samanuññātā, api passemu ñātake’’.
८१३.
813.
‘‘एसो हि वत मे छन्दो, यं वसेसि ममन्तिके।
‘‘Eso hi vata me chando, yaṃ vasesi mamantike;
न हि एतादिसा कामा, सुलभा होन्ति मानुसे॥
Na hi etādisā kāmā, sulabhā honti mānuse.
८१४.
814.
‘‘सचे त्वं निच्छसे वत्थुं, मम कामेहि पूजितो।
‘‘Sace tvaṃ nicchase vatthuṃ, mama kāmehi pūjito;
मया त्वं समनुञ्ञातो, सोत्थिं पस्साहि ञातके’’॥
Mayā tvaṃ samanuññāto, sotthiṃ passāhi ñātake’’.
८१५.
815.
‘‘धारयिमं मणिं दिब्यं, पसुं पुत्ते च विन्दति।
‘‘Dhārayimaṃ maṇiṃ dibyaṃ, pasuṃ putte ca vindati;
८१६.
816.
‘‘कुसलं पटिनन्दामि, भूरिदत्त वचो तव।
‘‘Kusalaṃ paṭinandāmi, bhūridatta vaco tava;
पब्बजिस्सामि जिण्णोस्मि, न कामे अभिपत्थये’’॥
Pabbajissāmi jiṇṇosmi, na kāme abhipatthaye’’.
८१७.
817.
‘‘ब्रह्मचरियस्स चे भङ्गो, होति भोगेहि कारियं।
‘‘Brahmacariyassa ce bhaṅgo, hoti bhogehi kāriyaṃ;
अविकम्पमानो एय्यासि, बहुं दस्सामि ते धनं’’॥
Avikampamāno eyyāsi, bahuṃ dassāmi te dhanaṃ’’.
८१८.
818.
‘‘कुसलं पटिनन्दामि, भूरिदत्त वचो तव।
‘‘Kusalaṃ paṭinandāmi, bhūridatta vaco tava;
पुनपि आगमिस्सामि, सचे अत्थो भविस्सति’’॥
Punapi āgamissāmi, sace attho bhavissati’’.
८१९.
819.
‘‘इदं वत्वा भूरिदत्तो, पेसेसि चतुरो जने।
‘‘Idaṃ vatvā bhūridatto, pesesi caturo jane;
एथ गच्छथ उट्ठेथ, खिप्पं पापेथ ब्राह्मणं॥
Etha gacchatha uṭṭhetha, khippaṃ pāpetha brāhmaṇaṃ.
८२०.
820.
तस्स तं वचनं सुत्वा, उट्ठाय चतुरो जना।
Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, uṭṭhāya caturo janā;
पेसिता भूरिदत्तेन, खिप्पं पापेसु ब्राह्मणं॥
Pesitā bhūridattena, khippaṃ pāpesu brāhmaṇaṃ.
८२१.
821.
‘‘मणिं पग्गय्ह मङ्गल्यं, साधुवित्तं 15 मनोरमं।
‘‘Maṇiṃ paggayha maṅgalyaṃ, sādhuvittaṃ 16 manoramaṃ;
सेलं ब्यञ्जनसम्पन्नं, को इमं मणिमज्झगा’’॥
Selaṃ byañjanasampannaṃ, ko imaṃ maṇimajjhagā’’.
८२२.
822.
‘‘लोहितक्खसहस्साहि, समन्ता परिवारितं।
‘‘Lohitakkhasahassāhi, samantā parivāritaṃ;
अज्ज कालं पथं 17 गच्छं, अज्झगाहं मणिं इमं’’॥
Ajja kālaṃ pathaṃ 18 gacchaṃ, ajjhagāhaṃ maṇiṃ imaṃ’’.
८२३.
823.
सुधारितो सुनिक्खित्तो, सब्बत्थमभिसाधये॥
Sudhārito sunikkhitto, sabbatthamabhisādhaye.
८२४.
824.
‘‘उपचारविपन्नस्स, निक्खेपे धारणाय वा।
‘‘Upacāravipannassa, nikkhepe dhāraṇāya vā;
अयं सेलो विनासाय, परिचिण्णो अयोनिसो॥
Ayaṃ selo vināsāya, pariciṇṇo ayoniso.
८२५.
825.
पटिपज्ज सतं निक्खं, देहिमं रतनं मम’’॥
Paṭipajja sataṃ nikkhaṃ, dehimaṃ ratanaṃ mama’’.
८२६.
826.
सेलो ब्यञ्जनसम्पन्नो, नेव केय्यो मणी मम’’॥
Selo byañjanasampanno, neva keyyo maṇī mama’’.
८२७.
827.
अथ केन मणी केय्यो, तं मे अक्खाहि पुच्छितो’’॥
Atha kena maṇī keyyo, taṃ me akkhāhi pucchito’’.
८२८.
828.
‘‘यो मे संसे महानागं, तेजस्सिं दुरतिक्कमं।
‘‘Yo me saṃse mahānāgaṃ, tejassiṃ duratikkamaṃ;
तस्स दज्जं इमं सेलं, जलन्तमिव तेजसा’’॥
Tassa dajjaṃ imaṃ selaṃ, jalantamiva tejasā’’.
८२९.
829.
‘‘को नु ब्राह्मणवण्णेन, सुपण्णो पततं वरो।
‘‘Ko nu brāhmaṇavaṇṇena, supaṇṇo patataṃ varo;
नागं जिगीसमन्वेसि, अन्वेसं भक्खमत्तनो॥
Nāgaṃ jigīsamanvesi, anvesaṃ bhakkhamattano.
८३०.
830.
‘‘नाहं दिजाधिपो होमि, न दिट्ठो गरुळो मया।
‘‘Nāhaṃ dijādhipo homi, na diṭṭho garuḷo mayā;
८३१.
831.
‘‘किं नु तुय्हं बलं अत्थि, किं सिप्पं विज्जते तव।
‘‘Kiṃ nu tuyhaṃ balaṃ atthi, kiṃ sippaṃ vijjate tava;
किस्मिं वा त्वं परत्थद्धो, उरगं नापचायसि’’॥
Kismiṃ vā tvaṃ paratthaddho, uragaṃ nāpacāyasi’’.
८३२.
832.
‘‘आरञ्ञिकस्स इसिनो, चिररत्तं तपस्सिनो।
‘‘Āraññikassa isino, cirarattaṃ tapassino;
सुपण्णो कोसियस्सक्खा, विसविज्जं अनुत्तरं॥
Supaṇṇo kosiyassakkhā, visavijjaṃ anuttaraṃ.
८३३.
833.
‘‘तं भावितत्तञ्ञतरं, सम्मन्तं पब्बतन्तरे।
‘‘Taṃ bhāvitattaññataraṃ, sammantaṃ pabbatantare;
सक्कच्चं तं उपट्ठासिं, रत्तिन्दिवमतन्दितो॥
Sakkaccaṃ taṃ upaṭṭhāsiṃ, rattindivamatandito.
८३४.
834.
‘‘सो तदा परिचिण्णो मे, वत्तवा ब्रह्मचरियवा।
‘‘So tadā pariciṇṇo me, vattavā brahmacariyavā;
दिब्बं पातुकरी मन्तं, कामसा भगवा मम॥
Dibbaṃ pātukarī mantaṃ, kāmasā bhagavā mama.
८३५.
835.
‘‘त्याहं मन्ते परत्थद्धो, नाहं भायामि भोगिनं।
‘‘Tyāhaṃ mante paratthaddho, nāhaṃ bhāyāmi bhoginaṃ;
८३६.
836.
‘‘गण्हामसे मणिं तात, सोमदत्त विजानहि।
‘‘Gaṇhāmase maṇiṃ tāta, somadatta vijānahi;
मा दण्डेन सिरिं पत्तं, कामसा पजहिम्हसे’’॥
Mā daṇḍena siriṃ pattaṃ, kāmasā pajahimhase’’.
८३७.
837.
‘‘सकं निवेसनं पत्तं, यो तं ब्राह्मण पूजयि।
‘‘Sakaṃ nivesanaṃ pattaṃ, yo taṃ brāhmaṇa pūjayi;
एवं कल्याणकारिस्स, किं मोहा दुब्भिमिच्छसि’’॥
Evaṃ kalyāṇakārissa, kiṃ mohā dubbhimicchasi’’.
८३८.
838.
तमेव गन्त्वा याचस्सु, बहुं दस्सति ते धनं’’॥
Tameva gantvā yācassu, bahuṃ dassati te dhanaṃ’’.
८३९.
839.
‘‘हत्थगतं पत्तगतं, निकिण्णं खादितुं वरं।
‘‘Hatthagataṃ pattagataṃ, nikiṇṇaṃ khādituṃ varaṃ;
मा नो सन्दिट्ठिको अत्थो, सोमदत्त उपच्चगा’’॥
Mā no sandiṭṭhiko attho, somadatta upaccagā’’.
८४०.
840.
८४१.
841.
मञ्ञे अत्तकतं वेरं, नचिरं वेदयिस्ससि’’॥
Maññe attakataṃ veraṃ, naciraṃ vedayissasi’’.
८४२.
842.
‘‘महायञ्ञं यजित्वान, एवं सुज्झन्ति ब्राह्मणा।
‘‘Mahāyaññaṃ yajitvāna, evaṃ sujjhanti brāhmaṇā;
महायञ्ञं यजिस्साम, एवं मोक्खाम पापका’’॥
Mahāyaññaṃ yajissāma, evaṃ mokkhāma pāpakā’’.
८४३.
843.
‘‘हन्द दानि अपायामि, नाहं अज्ज तया सह।
‘‘Handa dāni apāyāmi, nāhaṃ ajja tayā saha;
८४४.
844.
‘‘इदं वत्वान पितरं, सोमदत्तो बहुस्सुतो।
‘‘Idaṃ vatvāna pitaraṃ, somadatto bahussuto;
उज्झापेत्वान भूतानि, तम्हा ठाना अपक्कमि॥
Ujjhāpetvāna bhūtāni, tamhā ṭhānā apakkami.
८४५.
845.
‘‘गण्हाहेतं महानागं, आहरेतं मणिं मम।
‘‘Gaṇhāhetaṃ mahānāgaṃ, āharetaṃ maṇiṃ mama;
इन्दगोपकवण्णाभो, यस्स लोहितको सिरो॥
Indagopakavaṇṇābho, yassa lohitako siro.
८४६.
846.
वम्मिकग्गगतो सेति, तं त्वं गण्हाहि ब्राह्मण’’॥
Vammikaggagato seti, taṃ tvaṃ gaṇhāhi brāhmaṇa’’.
८४७.
847.
‘‘अथोसधेहि दिब्बेहि, जप्पं मन्तपदानि च।
‘‘Athosadhehi dibbehi, jappaṃ mantapadāni ca;
८४८.
848.
‘‘ममं दिस्वान आयन्तं, सब्बकामसमिद्धिनं।
‘‘Mamaṃ disvāna āyantaṃ, sabbakāmasamiddhinaṃ;
८४९.
849.
‘‘पद्मं यथा हत्थगतं, पाणिना परिमद्दितं।
‘‘Padmaṃ yathā hatthagataṃ, pāṇinā parimadditaṃ;
८५०.
850.
‘‘कच्चि नु ते नाभिससि 51, कच्चि ते अत्थि वेदना।
‘‘Kacci nu te nābhisasi 52, kacci te atthi vedanā;
येन सावं मुखं तुय्हं, ममं दिस्वान आगतं’’॥
Yena sāvaṃ mukhaṃ tuyhaṃ, mamaṃ disvāna āgataṃ’’.
८५१.
851.
‘‘सुपिनं तात अद्दक्खिं, इतो मासं अधोगतं।
‘‘Supinaṃ tāta addakkhiṃ, ito māsaṃ adhogataṃ;
दक्खिणं विय मे बाहुं, छेत्वा रुहिरमक्खितं।
Dakkhiṇaṃ viya me bāhuṃ, chetvā ruhiramakkhitaṃ;
पुरिसो आदाय पक्कामि, मम रोदन्तिया सति॥
Puriso ādāya pakkāmi, mama rodantiyā sati.
८५२.
852.
ततो दिवा वा रत्तिं वा, सुखं मे नोपलब्भति’’॥
Tato divā vā rattiṃ vā, sukhaṃ me nopalabbhati’’.
८५३.
853.
हेमजालपटिच्छन्ना, भूरिदत्तो न दिस्सति॥
Hemajālapaṭicchannā, bhūridatto na dissati.
८५४.
854.
कणिकाराव सम्फुल्ला, भूरिदत्तो न दिस्सति॥
Kaṇikārāva samphullā, bhūridatto na dissati.
८५५.
855.
‘‘हन्द दानि गमिस्साम, भूरिदत्तनिवेसनं।
‘‘Handa dāni gamissāma, bhūridattanivesanaṃ;
धम्मट्ठं सीलसम्पन्नं, पस्साम तव भातरं’’॥
Dhammaṭṭhaṃ sīlasampannaṃ, passāma tava bhātaraṃ’’.
८५६.
856.
‘‘तञ्च दिस्वान आयन्तिं, भूरिदत्तस्स मातरं।
‘‘Tañca disvāna āyantiṃ, bhūridattassa mātaraṃ;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, भूरिदत्तस्स नारियो॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, bhūridattassa nāriyo.
८५७.
857.
‘‘पुत्तं तेय्ये न जानाम, इतो मासं अधोगतं।
‘‘Puttaṃ teyye na jānāma, ito māsaṃ adhogataṃ;
मतं वा यदि वा जीवं, भूरिदत्तं यसस्सिनं’’॥
Mataṃ vā yadi vā jīvaṃ, bhūridattaṃ yasassinaṃ’’.
८५८.
858.
‘‘सकुणी हतपुत्ताव, सुञ्ञं दिस्वा कुलावकं।
‘‘Sakuṇī hataputtāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;
८५९.
859.
‘‘कुररी हतछापाव, सुञ्ञं दिस्वा कुलावकं।
‘‘Kurarī hatachāpāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;
चिरं दुक्खेन झायिस्सं, भूरिदत्तं अपस्सती॥
Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, bhūridattaṃ apassatī.
८६०.
860.
‘‘सा नून चक्कवाकीव, पल्ललस्मिं अनोदके।
‘‘Sā nūna cakkavākīva, pallalasmiṃ anodake;
चिरं दुक्खेन झायिस्सं, भूरिदत्तं अपस्सती॥
Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, bhūridattaṃ apassatī.
८६१.
861.
‘‘कम्मारानं यथा उक्का, अन्तो झायति नो बहि।
‘‘Kammārānaṃ yathā ukkā, anto jhāyati no bahi;
एवं झायामि सोकेन, भूरिदत्तं अपस्सती’’॥
Evaṃ jhāyāmi sokena, bhūridattaṃ apassatī’’.
८६२.
862.
सेन्ति पुत्ता च दारा च, भूरिदत्तनिवेसने’’॥
Senti puttā ca dārā ca, bhūridattanivesane’’.
८६३.
863.
‘‘इदं सुत्वान निग्घोसं, भूरिदत्तनिवेसने।
‘‘Idaṃ sutvāna nigghosaṃ, bhūridattanivesane;
८६४.
864.
‘‘अम्म अस्सास मा सोचि, एवंधम्मा हि पाणिनो।
‘‘Amma assāsa mā soci, evaṃdhammā hi pāṇino;
चवन्ति उपपज्जन्ति, एसस्स परिणामिता’’॥
Cavanti upapajjanti, esassa pariṇāmitā’’.
८६५.
865.
‘‘अहम्पि तात जानामि, एवंधम्मा हि पाणिनो।
‘‘Ahampi tāta jānāmi, evaṃdhammā hi pāṇino;
सोकेन च परेतस्मि, भूरिदत्तं अपस्सती॥
Sokena ca paretasmi, bhūridattaṃ apassatī.
८६६.
866.
‘‘अज्ज चे मे इमं रत्तिं, सुदस्सन विजानहि।
‘‘Ajja ce me imaṃ rattiṃ, sudassana vijānahi;
भूरिदत्तं अपस्सन्ती, मञ्ञे हिस्सामि जीवितं’’॥
Bhūridattaṃ apassantī, maññe hissāmi jīvitaṃ’’.
८६७.
867.
‘‘अम्म अस्सास मा सोचि, आनयिस्साम भातरं।
‘‘Amma assāsa mā soci, ānayissāma bhātaraṃ;
दिसोदिसं गमिस्साम, भातुपरियेसनं चरं॥
Disodisaṃ gamissāma, bhātupariyesanaṃ caraṃ.
८६८.
868.
‘‘पब्बते गिरिदुग्गेसु, गामेसु निगमेसु च।
‘‘Pabbate giriduggesu, gāmesu nigamesu ca;
८६९.
869.
‘‘हत्था पमुत्तो उरगो, पादे ते निपती भुसं।
‘‘Hatthā pamutto urago, pāde te nipatī bhusaṃ;
कच्चि नु तं डंसी तात 69, मा भायि सुखितो भव’’॥
Kacci nu taṃ ḍaṃsī tāta 70, mā bhāyi sukhito bhava’’.
८७०.
870.
‘‘नेव मय्हं अयं नागो, अलं दुक्खाय कायचि।
‘‘Neva mayhaṃ ayaṃ nāgo, alaṃ dukkhāya kāyaci;
यावतत्थि अहिग्गाहो, मया भिय्यो न विज्जति’’॥
Yāvatatthi ahiggāho, mayā bhiyyo na vijjati’’.
८७१.
871.
अव्हायन्तु सुयुद्धेन, सुणन्तु परिसा मम’’॥
Avhāyantu suyuddhena, suṇantu parisā mama’’.
८७२.
872.
‘‘त्वं मं नागेन आलम्प, अहं मण्डूकछापिया।
‘‘Tvaṃ maṃ nāgena ālampa, ahaṃ maṇḍūkachāpiyā;
होतु नो अब्भुतं तत्थ, आसहस्सेहि पञ्चहि’’॥
Hotu no abbhutaṃ tattha, āsahassehi pañcahi’’.
८७३.
873.
‘‘अहञ्हि वसुमा अड्ढो, त्वं दलिद्दोसि माणव।
‘‘Ahañhi vasumā aḍḍho, tvaṃ daliddosi māṇava;
को नु ते पाटिभोगत्थि, उपजूतञ्च किं सिया॥
Ko nu te pāṭibhogatthi, upajūtañca kiṃ siyā.
८७४.
874.
‘‘उपजूतञ्च मे अस्स, पाटिभोगो च तादिसो।
‘‘Upajūtañca me assa, pāṭibhogo ca tādiso;
होतु नो अब्भुतं तत्थ, आसहस्सेहि पञ्चहि’’॥
Hotu no abbhutaṃ tattha, āsahassehi pañcahi’’.
८७५.
875.
‘‘सुणोहि मे महाराज, वचनं भद्दमत्थु ते।
‘‘Suṇohi me mahārāja, vacanaṃ bhaddamatthu te;
पञ्चन्नं मे सहस्सानं, पाटिभोगो हि कित्तिम’’॥
Pañcannaṃ me sahassānaṃ, pāṭibhogo hi kittima’’.
८७६.
876.
‘‘पेत्तिकं वा इणं होति, यं वा होति सयंकतं।
‘‘Pettikaṃ vā iṇaṃ hoti, yaṃ vā hoti sayaṃkataṃ;
किं त्वं एवं बहुं मय्हं, धनं याचसि ब्राह्मण’’॥
Kiṃ tvaṃ evaṃ bahuṃ mayhaṃ, dhanaṃ yācasi brāhmaṇa’’.
८७७.
877.
अहं मण्डूकछापिया, डंसयिस्सामि ब्राह्मणं॥
Ahaṃ maṇḍūkachāpiyā, ḍaṃsayissāmi brāhmaṇaṃ.
८७८.
878.
‘‘तं त्वं दट्ठुं महाराज, अज्ज रट्ठाभिवड्ढन।
‘‘Taṃ tvaṃ daṭṭhuṃ mahārāja, ajja raṭṭhābhivaḍḍhana;
८७९.
879.
‘‘नेव तं अतिमञ्ञामि, सिप्पवादेन माणव।
‘‘Neva taṃ atimaññāmi, sippavādena māṇava;
अतिमत्तोसि सिप्पेन, उरगं नापचायसि’’॥
Atimattosi sippena, uragaṃ nāpacāyasi’’.
८८०.
880.
‘‘अहम्पि नातिमञ्ञामि, सिप्पवादेन ब्राह्मण।
‘‘Ahampi nātimaññāmi, sippavādena brāhmaṇa;
अविसेन च नागेन, भुसं वञ्चयसे जनं॥
Avisena ca nāgena, bhusaṃ vañcayase janaṃ.
८८१.
881.
‘‘एवं चेतं जनो जञ्ञा, यथा जानामि तं अहं।
‘‘Evaṃ cetaṃ jano jaññā, yathā jānāmi taṃ ahaṃ;
८८२.
882.
यो त्वं एवं गतं नागं, अविसो अतिमञ्ञसि॥
Yo tvaṃ evaṃ gataṃ nāgaṃ, aviso atimaññasi.
८८३.
883.
‘‘आसज्ज खो नं जञ्ञासि, पुण्णं उग्गस्स तेजसो।
‘‘Āsajja kho naṃ jaññāsi, puṇṇaṃ uggassa tejaso;
मञ्ञे तं भस्मरासिंव, खिप्पमेसो करिस्सति’’॥
Maññe taṃ bhasmarāsiṃva, khippameso karissati’’.
८८४.
884.
‘‘सिया विसं सिलुत्तस्स, देड्डुभस्स सिलाभुनो।
‘‘Siyā visaṃ siluttassa, deḍḍubhassa silābhuno;
नेव लोहितसीसस्स, विसं नागस्स विज्जति’’॥
Neva lohitasīsassa, visaṃ nāgassa vijjati’’.
८८५.
885.
‘‘सुतमेतं अरहतं, सञ्ञतानं तपस्सिनं।
‘‘Sutametaṃ arahataṃ, saññatānaṃ tapassinaṃ;
इध दानानि दत्वान, सग्गं गच्छन्ति दायका।
Idha dānāni datvāna, saggaṃ gacchanti dāyakā;
जीवन्तो देहि दानानि, यदि ते अत्थि दातवे॥
Jīvanto dehi dānāni, yadi te atthi dātave.
८८६.
886.
‘‘अयं नागो महिद्धिको, तेजस्सी दुरतिक्कमो।
‘‘Ayaṃ nāgo mahiddhiko, tejassī duratikkamo;
तेन तं डंसयिस्सामि, सो तं भस्मं करिस्सति’’॥
Tena taṃ ḍaṃsayissāmi, so taṃ bhasmaṃ karissati’’.
८८७.
887.
‘‘मयापेतं सुतं सम्म, सञ्ञतानं तपस्सिनं।
‘‘Mayāpetaṃ sutaṃ samma, saññatānaṃ tapassinaṃ;
इध दानानि दत्वान, सग्गं गच्छन्ति दायका।
Idha dānāni datvāna, saggaṃ gacchanti dāyakā;
त्वमेव देहि जीवन्तो, यदि ते अत्थि दातवे॥
Tvameva dehi jīvanto, yadi te atthi dātave.
८८८.
888.
ताय तं डंसयिस्सामि, सा तं भस्मं करिस्सति’’॥
Tāya taṃ ḍaṃsayissāmi, sā taṃ bhasmaṃ karissati’’.
८८९.
889.
‘‘या धीता धतरट्ठस्स, वेमाता भगिनी मम।
‘‘Yā dhītā dhataraṭṭhassa, vemātā bhaginī mama;
८९०.
890.
‘‘छमायं चे निसिञ्चिस्सं, ब्रह्मदत्त विजानहि।
‘‘Chamāyaṃ ce nisiñcissaṃ, brahmadatta vijānahi;
तिणलतानि ओसध्यो, उस्सुस्सेय्युं असंसयं॥
Tiṇalatāni osadhyo, ussusseyyuṃ asaṃsayaṃ.
८९१.
891.
‘‘उद्धं चे पातयिस्सामि, ब्रह्मदत्त विजानहि।
‘‘Uddhaṃ ce pātayissāmi, brahmadatta vijānahi;
सत्त वस्सानियं देवो, न वस्से न हिमं पते॥
Satta vassāniyaṃ devo, na vasse na himaṃ pate.
८९२.
892.
‘‘उदके चे निसिञ्चिस्सं, ब्रह्मदत्त विजानहि।
‘‘Udake ce nisiñcissaṃ, brahmadatta vijānahi;
८९३.
893.
‘‘लोक्यं सजन्तं उदकं, पयागस्मिं पतिट्ठितं।
‘‘Lokyaṃ sajantaṃ udakaṃ, payāgasmiṃ patiṭṭhitaṃ;
कोमं अज्झोहरी भूतो, ओगाळ्हं यमुनं नदिं’’॥
Komaṃ ajjhoharī bhūto, ogāḷhaṃ yamunaṃ nadiṃ’’.
८९४.
894.
‘‘यदेस लोकाधिपती यसस्सी, बाराणसिं पक्रिय 87 समन्ततो।
‘‘Yadesa lokādhipatī yasassī, bārāṇasiṃ pakriya 88 samantato;
तस्साह पुत्तो उरगूसभस्स, सुभोगोति मं ब्राह्मण वेदयन्ति’’॥
Tassāha putto uragūsabhassa, subhogoti maṃ brāhmaṇa vedayanti’’.
८९५.
895.
‘‘सचे हि पुत्तो उरगूसभस्स, कासिस्स 89 रञ्ञो अमराधिपस्स।
‘‘Sace hi putto uragūsabhassa, kāsissa 90 rañño amarādhipassa;
महेसक्खो अञ्ञतरो पिता ते, मच्चेसु माता पन ते अतुल्या।
Mahesakkho aññataro pitā te, maccesu mātā pana te atulyā;
न तादिसो अरहति ब्राह्मणस्स, दासम्पि ओहारितुं 91 महानुभावो’’॥
Na tādiso arahati brāhmaṇassa, dāsampi ohārituṃ 92 mahānubhāvo’’.
८९६.
896.
‘‘रुक्खं निस्साय विज्झित्थो, एणेय्यं पातुमागतं।
‘‘Rukkhaṃ nissāya vijjhittho, eṇeyyaṃ pātumāgataṃ;
८९७.
897.
‘‘तं त्वं पतितमद्दक्खि, अरञ्ञस्मिं ब्रहावने।
‘‘Taṃ tvaṃ patitamaddakkhi, araññasmiṃ brahāvane;
समं सकाजमादाय, सायं निग्रोधुपागमि॥
Samaṃ sakājamādāya, sāyaṃ nigrodhupāgami.
८९८.
898.
कोकिलाभिरुदं रम्मं, धुवं हरितसद्दलं॥
Kokilābhirudaṃ rammaṃ, dhuvaṃ haritasaddalaṃ.
८९९.
899.
‘‘तत्थ ते सो पातुरहु, इद्धिया यससा जलं।
‘‘Tattha te so pāturahu, iddhiyā yasasā jalaṃ;
महानुभावो भाता मे, कञ्ञाहि परिवारितो॥
Mahānubhāvo bhātā me, kaññāhi parivārito.
९००.
900.
‘‘सो तेन परिचिण्णो त्वं, सब्बकामेहि तप्पितो।
‘‘So tena pariciṇṇo tvaṃ, sabbakāmehi tappito;
अदुट्ठस्स तुवं दुब्भि, तं ते वेरं इधागतं॥
Aduṭṭhassa tuvaṃ dubbhi, taṃ te veraṃ idhāgataṃ.
९०१.
901.
‘‘खिप्पं गीवं पसारेहि, न ते दस्सामि जीवितं।
‘‘Khippaṃ gīvaṃ pasārehi, na te dassāmi jīvitaṃ;
भातु परिसरं वेरं, छेदयिस्सामि ते सिरं’’॥
Bhātu parisaraṃ veraṃ, chedayissāmi te siraṃ’’.
९०२.
902.
‘‘अज्झायको याचयोगी, आहुतग्गि च ब्राह्मणो।
‘‘Ajjhāyako yācayogī, āhutaggi ca brāhmaṇo;
९०३.
903.
‘‘यं पूरं धतरट्ठस्स, ओगाळ्हं यमुनं नदिं।
‘‘Yaṃ pūraṃ dhataraṭṭhassa, ogāḷhaṃ yamunaṃ nadiṃ;
जोतते सब्बसोवण्णं, गिरिमाहच्च यामुनं॥
Jotate sabbasovaṇṇaṃ, girimāhacca yāmunaṃ.
९०४.
904.
‘‘तत्थ ते पुरिसब्यग्घा, सोदरिया मम भातरो।
‘‘Tattha te purisabyagghā, sodariyā mama bhātaro;
यथा ते तत्थ वक्खन्ति, तथा हेस्ससि ब्राह्मण’’॥
Yathā te tattha vakkhanti, tathā hessasi brāhmaṇa’’.
९०५.
905.
‘‘अनित्तरा इत्तरसम्पयुत्ता, यञ्ञा च वेदा च सुभोगलोके।
‘‘Anittarā ittarasampayuttā, yaññā ca vedā ca subhogaloke;
तदग्गरय्हञ्हि विनिन्दमानो, जहाति वित्तञ्च सतञ्च धम्मं॥
Tadaggarayhañhi vinindamāno, jahāti vittañca satañca dhammaṃ.
९०६.
906.
‘‘अज्झेनमरिया पथविं जनिन्दा, वेस्सा कसिं पारिचरियञ्च सुद्दा।
‘‘Ajjhenamariyā pathaviṃ janindā, vessā kasiṃ pāricariyañca suddā;
उपागु पच्चेकं यथापदेसं, कताहु एते वसिनाति आहु’’॥
Upāgu paccekaṃ yathāpadesaṃ, katāhu ete vasināti āhu’’.
९०७.
907.
‘‘धाता विधाता वरुणो कुवेरो, सोमो यमो चन्दिमा वायु सूरियो।
‘‘Dhātā vidhātā varuṇo kuvero, somo yamo candimā vāyu sūriyo;
एतेपि यञ्ञं पुथुसो यजित्वा, अज्झायकानं अथो सब्बकामे॥
Etepi yaññaṃ puthuso yajitvā, ajjhāyakānaṃ atho sabbakāme.
९०८.
908.
‘‘विकासिता चापसतानि पञ्च, यो अज्जुनो बलवा भीमसेनो।
‘‘Vikāsitā cāpasatāni pañca, yo ajjuno balavā bhīmaseno;
सहस्सबाहु असमो पथब्या, सोपि तदा मादहि जातवेदं’’॥
Sahassabāhu asamo pathabyā, sopi tadā mādahi jātavedaṃ’’.
९०९.
909.
‘‘यो ब्राह्मणे भोजयि दीघरत्तं, अन्नेन पानेन यथानुभावं।
‘‘Yo brāhmaṇe bhojayi dīgharattaṃ, annena pānena yathānubhāvaṃ;
पसन्नचित्तो अनुमोदमानो, सुभोग देवञ्ञतरो अहोसि’’॥
Pasannacitto anumodamāno, subhoga devaññataro ahosi’’.
९१०.
910.
‘‘महासनं देवमनोमवण्णं, यो सप्पिना असक्खि भोजेतुमग्गिं 101।
‘‘Mahāsanaṃ devamanomavaṇṇaṃ, yo sappinā asakkhi bhojetumaggiṃ 102;
स यञ्ञतन्तं वरतो यजित्वा, दिब्बं गतिं मुचलिन्दज्झगच्छि’’॥
Sa yaññatantaṃ varato yajitvā, dibbaṃ gatiṃ mucalindajjhagacchi’’.
९११.
911.
‘‘महानुभावो वस्ससहस्सजीवी, यो पब्बजी दस्सनेय्यो उळारो।
‘‘Mahānubhāvo vassasahassajīvī, yo pabbajī dassaneyyo uḷāro;
९१२.
912.
‘‘यो सागरन्तं सागरो विजित्वा, यूपं सुभं सोण्णमयं 107 उळारं।
‘‘Yo sāgarantaṃ sāgaro vijitvā, yūpaṃ subhaṃ soṇṇamayaṃ 108 uḷāraṃ;
उस्सेसि वेस्सानरमादहानो, सुभोग देवञ्ञतरो अहोसि॥
Ussesi vessānaramādahāno, subhoga devaññataro ahosi.
९१३.
913.
सलोमपादो परिचरियमग्गिं, अङ्गो सहस्सक्खपुरज्झगच्छि’’॥
Salomapādo paricariyamaggiṃ, aṅgo sahassakkhapurajjhagacchi’’.
९१४.
914.
‘‘महिद्धिको देववरो यसस्सी, सेनापति तिदिवे वासवस्स।
‘‘Mahiddhiko devavaro yasassī, senāpati tidive vāsavassa;
सो सोमयागेन मलं विहन्त्वा, सुभोग देवञ्ञतरो अहोसि’’॥
So somayāgena malaṃ vihantvā, subhoga devaññataro ahosi’’.
९१५.
915.
‘‘अकारयि लोकमिमं परञ्च, भागीरथिं हिमवन्तञ्च गिज्झं 113।
‘‘Akārayi lokamimaṃ parañca, bhāgīrathiṃ himavantañca gijjhaṃ 114;
यो इद्धिमा देववरो यसस्सी, सोपि तदा आदहि जातवेदं॥
Yo iddhimā devavaro yasassī, sopi tadā ādahi jātavedaṃ.
९१६.
916.
एते च अञ्ञे च नगा महन्ता, चित्या कता यञ्ञकरेहि माहु’’॥
Ete ca aññe ca nagā mahantā, cityā katā yaññakarehi māhu’’.
९१७.
917.
‘‘अज्झायकं मन्तगुणूपपन्नं, तपस्सिनं याचयोगोतिधाहु 119।
‘‘Ajjhāyakaṃ mantaguṇūpapannaṃ, tapassinaṃ yācayogotidhāhu 120;
तीरे समुद्दस्सुदकं सजन्तं 121, सागरोज्झोहरि तेनपेय्यो॥
Tīre samuddassudakaṃ sajantaṃ 122, sāgarojjhohari tenapeyyo.
९१८.
918.
‘‘आयागवत्थूनि पुथू पथब्या, संविज्जन्ति ब्राह्मणा वासवस्स।
‘‘Āyāgavatthūni puthū pathabyā, saṃvijjanti brāhmaṇā vāsavassa;
पुरिमं दिसं पच्छिमं दक्खिणुत्तरं, संविज्जमाना जनयन्ति वेदं’’॥
Purimaṃ disaṃ pacchimaṃ dakkhiṇuttaraṃ, saṃvijjamānā janayanti vedaṃ’’.
९१९.
919.
‘‘कली हि धीरान कटं मगानं, भवन्ति वेदज्झगतानरिट्ठ।
‘‘Kalī hi dhīrāna kaṭaṃ magānaṃ, bhavanti vedajjhagatānariṭṭha;
मरीचिधम्मं असमेक्खितत्ता, मायागुणा नातिवहन्ति पञ्ञं॥
Marīcidhammaṃ asamekkhitattā, māyāguṇā nātivahanti paññaṃ.
९२०.
920.
‘‘वेदा न ताणाय भवन्ति दस्स, मित्तद्दुनो भूनहुनो नरस्स।
‘‘Vedā na tāṇāya bhavanti dassa, mittadduno bhūnahuno narassa;
न तायते परिचिण्णो च अग्गि, दोसन्तरं मच्चमनरियकम्मं॥
Na tāyate pariciṇṇo ca aggi, dosantaraṃ maccamanariyakammaṃ.
९२१.
921.
‘‘सब्बञ्च मच्चा सधनं सभोगं 123, आदीपितं दारु तिणेन मिस्सं।
‘‘Sabbañca maccā sadhanaṃ sabhogaṃ 124, ādīpitaṃ dāru tiṇena missaṃ;
९२२.
922.
‘‘यथापि खीरं विपरिणामधम्मं, दधि भवित्वा नवनीतम्पि होति।
‘‘Yathāpi khīraṃ vipariṇāmadhammaṃ, dadhi bhavitvā navanītampi hoti;
एवम्पि अग्गि विपरिणामधम्मो, तेजो समोरोहती योगयुत्तो॥
Evampi aggi vipariṇāmadhammo, tejo samorohatī yogayutto.
९२३.
923.
‘‘न दिस्सती अग्गिमनुप्पविट्ठो, सुक्खेसु कट्ठेसु नवेसु चापि।
‘‘Na dissatī aggimanuppaviṭṭho, sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi;
नामत्थमानो 129 अरणीनरेन, नाकम्मुना जायति जातवेदो॥
Nāmatthamāno 130 araṇīnarena, nākammunā jāyati jātavedo.
९२४.
924.
‘‘सचे हि अग्गि अन्तरतो वसेय्य, सुक्खेसु कट्ठेसु नवेसु चापि।
‘‘Sace hi aggi antarato vaseyya, sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi;
सब्बानि सुस्सेय्यु वनानि लोके, सुक्खानि कट्ठानि च पज्जलेय्युं॥
Sabbāni susseyyu vanāni loke, sukkhāni kaṭṭhāni ca pajjaleyyuṃ.
९२५.
925.
‘‘करोति चे दारुतिणेन पुञ्ञं, भोजं नरो धूमसिखिं पतापवं।
‘‘Karoti ce dārutiṇena puññaṃ, bhojaṃ naro dhūmasikhiṃ patāpavaṃ;
अङ्गारिका लोणकरा च सूदा, सरीरदाहापि करेय्यु पुञ्ञं॥
Aṅgārikā loṇakarā ca sūdā, sarīradāhāpi kareyyu puññaṃ.
९२६.
926.
‘‘अथ चे हि एते न करोन्ति पुञ्ञं, अज्झेनमग्गिं इध तप्पयित्वा।
‘‘Atha ce hi ete na karonti puññaṃ, ajjhenamaggiṃ idha tappayitvā;
न कोचि लोकस्मिं करोति पुञ्ञं, भोजं नरो धूमसिखिं पतापवं॥
Na koci lokasmiṃ karoti puññaṃ, bhojaṃ naro dhūmasikhiṃ patāpavaṃ.
९२७.
927.
‘‘कथञ्हि लोकापचितो समानो, अमनुञ्ञगन्धं बहूनं अकन्तं।
‘‘Kathañhi lokāpacito samāno, amanuññagandhaṃ bahūnaṃ akantaṃ;
यदेव मच्चा परिवज्जयन्ति, तदप्पसत्थं द्विरसञ्ञु भुञ्जे॥
Yadeva maccā parivajjayanti, tadappasatthaṃ dvirasaññu bhuñje.
९२८.
928.
‘‘सिखिम्पि देवेसु वदन्ति हेके, आपं मिलक्खू 131 पन देवमाहु।
‘‘Sikhimpi devesu vadanti heke, āpaṃ milakkhū 132 pana devamāhu;
सब्बेव एते वितथं भणन्ति 133, अग्गी न देवञ्ञतरो न चापो॥
Sabbeva ete vitathaṃ bhaṇanti 134, aggī na devaññataro na cāpo.
९२९.
929.
‘‘अनिन्द्रियबद्धमसञ्ञकायं 135, वेस्सानरं कम्मकरं पजानं।
‘‘Anindriyabaddhamasaññakāyaṃ 136, vessānaraṃ kammakaraṃ pajānaṃ;
परिचरिय मग्गिं सुगतिं कथं वजे, पापानि कम्मानि पकुब्बमानो 137॥
Paricariya maggiṃ sugatiṃ kathaṃ vaje, pāpāni kammāni pakubbamāno 138.
९३०.
930.
‘‘सब्बाभिभू ताहुध जीविकत्था, अग्गिस्स ब्रह्मा परिचारकोति।
‘‘Sabbābhibhū tāhudha jīvikatthā, aggissa brahmā paricārakoti;
सब्बानुभावी च वसी किमत्थं, अनिम्मितो निम्मितं वन्दितस्स॥
Sabbānubhāvī ca vasī kimatthaṃ, animmito nimmitaṃ vanditassa.
९३१.
931.
‘‘हस्सं अनिज्झानखमं अतच्छं, सक्कारहेतु पकिरिंसु पुब्बे।
‘‘Hassaṃ anijjhānakhamaṃ atacchaṃ, sakkārahetu pakiriṃsu pubbe;
ते लाभसक्कारे अपातुभोन्ते, सन्धापिता 139 जन्तुभि सन्तिधम्मं॥
Te lābhasakkāre apātubhonte, sandhāpitā 140 jantubhi santidhammaṃ.
९३२.
932.
‘‘अज्झेनमरिया पथविं जनिन्दा, वेस्सा कसिं पारिचरियञ्च सुद्दा।
‘‘Ajjhenamariyā pathaviṃ janindā, vessā kasiṃ pāricariyañca suddā;
उपागु पच्चेकं यथापदेसं, कताहु एते वसिनाति आहु॥
Upāgu paccekaṃ yathāpadesaṃ, katāhu ete vasināti āhu.
९३३.
933.
‘‘एतञ्च सच्चं वचनं भवेय्य, यथा इदं भासितं ब्राह्मणेहि।
‘‘Etañca saccaṃ vacanaṃ bhaveyya, yathā idaṃ bhāsitaṃ brāhmaṇehi;
नाखत्तियो जातु लभेथ रज्जं, नाब्राह्मणो मन्तपदानि सिक्खे।
Nākhattiyo jātu labhetha rajjaṃ, nābrāhmaṇo mantapadāni sikkhe;
नाञ्ञत्र वेस्सेहि कसिं करेय्य, सुद्दो न मुच्चे परपेसनाय 141॥
Nāññatra vessehi kasiṃ kareyya, suddo na mucce parapesanāya 142.
९३४.
934.
‘‘यस्मा च एतं वचनं अभूतं, मुसाविमे ओदरिया भणन्ति।
‘‘Yasmā ca etaṃ vacanaṃ abhūtaṃ, musāvime odariyā bhaṇanti;
तदप्पपञ्ञा अभिसद्दहन्ति, पस्सन्ति तं पण्डिता अत्तनाव॥
Tadappapaññā abhisaddahanti, passanti taṃ paṇḍitā attanāva.
९३५.
935.
‘‘खत्या हि वेस्सानं 143 बलिं हरन्ति, आदाय सत्थानि चरन्ति ब्राह्मणा।
‘‘Khatyā hi vessānaṃ 144 baliṃ haranti, ādāya satthāni caranti brāhmaṇā;
तं तादिसं सङ्खुभितं पभिन्नं, कस्मा ब्रह्मा नुज्जु करोति लोकं॥
Taṃ tādisaṃ saṅkhubhitaṃ pabhinnaṃ, kasmā brahmā nujju karoti lokaṃ.
९३६.
936.
‘‘सचे हि सो इस्सरो सब्बलोके, ब्रह्मा बहूभूतपती 145 पजानं।
‘‘Sace hi so issaro sabbaloke, brahmā bahūbhūtapatī 146 pajānaṃ;
किं सब्बलोकं विदही अलक्खिं, किं सब्बलोकं न सुखिं अकासि॥
Kiṃ sabbalokaṃ vidahī alakkhiṃ, kiṃ sabbalokaṃ na sukhiṃ akāsi.
९३७.
937.
‘‘सचे हि सो इस्सरो सब्बलोके, ब्रह्मा बहूभूतपती पजानं।
‘‘Sace hi so issaro sabbaloke, brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ;
९३८.
938.
‘‘सचे हि सो इस्सरो सब्बलोके, ब्रह्मा बहूभूतपती पजानं।
‘‘Sace hi so issaro sabbaloke, brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ;
अधम्मिको भूतपती अरिट्ठ, धम्मे सति यो विदही अधम्मं॥
Adhammiko bhūtapatī ariṭṭha, dhamme sati yo vidahī adhammaṃ.
९३९.
939.
‘‘कीटा पटङ्गा उरगा च भेका 151, हन्त्वा किमी सुज्झति मक्खिका च।
‘‘Kīṭā paṭaṅgā uragā ca bhekā 152, hantvā kimī sujjhati makkhikā ca;
एतेपि धम्मा अनरियरूपा, कम्बोजकानं वितथा बहूनं॥
Etepi dhammā anariyarūpā, kambojakānaṃ vitathā bahūnaṃ.
९४०.
940.
‘‘सचे हि सो सुज्झति यो हनाति, हतोपि सो सग्गमुपेति ठानं।
‘‘Sace hi so sujjhati yo hanāti, hatopi so saggamupeti ṭhānaṃ;
भोवादि भोवादिन मारयेय्युं 153, ये चापि तेसं अभिसद्दहेय्युं॥
Bhovādi bhovādina mārayeyyuṃ 154, ye cāpi tesaṃ abhisaddaheyyuṃ.
९४१.
941.
‘‘नेव मिगा न पसू नोपि गावो, आयाचन्ति अत्तवधाय केचि।
‘‘Neva migā na pasū nopi gāvo, āyācanti attavadhāya keci;
विप्फन्दमाने इध जीविकत्था, यञ्ञेसु पाणे पसुमारभन्ति 155॥
Vipphandamāne idha jīvikatthā, yaññesu pāṇe pasumārabhanti 156.
९४२.
942.
‘‘यूपुस्सने 157 पसुबन्धे च बाला, चित्तेहि वण्णेहि मुखं नयन्ति।
‘‘Yūpussane 158 pasubandhe ca bālā, cittehi vaṇṇehi mukhaṃ nayanti;
अयं ते यूपो कामदुहो परत्थ, भविस्सति सस्सतो सम्पराये॥
Ayaṃ te yūpo kāmaduho parattha, bhavissati sassato samparāye.
९४३.
943.
‘‘सचे च यूपे मणिसङ्खमुत्तं, धञ्ञं धनं रजतं जातरूपं।
‘‘Sace ca yūpe maṇisaṅkhamuttaṃ, dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ;
सुक्खेसु कट्ठेसु नवेसु चापि, सचे दुहे तिदिवे सब्बकामे।
Sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi, sace duhe tidive sabbakāme;
तेविज्जसङ्घाव पुथू यजेय्युं, अब्राह्मणं 159 कञ्चि न याजयेय्युं॥
Tevijjasaṅghāva puthū yajeyyuṃ, abrāhmaṇaṃ 160 kañci na yājayeyyuṃ.
९४४.
944.
‘‘कुतो च यूपे मणिसङ्खमुत्तं, धञ्ञं धनं रजतं जातरूपं।
‘‘Kuto ca yūpe maṇisaṅkhamuttaṃ, dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ;
सुक्खेसु कट्ठेसु नवेसु चापि, कुतो दुहे तिदिवे सब्बकामे॥
Sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi, kuto duhe tidive sabbakāme.
९४५.
945.
‘‘सठा च लुद्दा च पलुद्धबाला 161, चित्तेहि वण्णेहि मुखं नयन्ति।
‘‘Saṭhā ca luddā ca paluddhabālā 162, cittehi vaṇṇehi mukhaṃ nayanti;
आदाय अग्गिं मम देहि वित्तं, ततो सुखी होहिसि सब्बकामे॥
Ādāya aggiṃ mama dehi vittaṃ, tato sukhī hohisi sabbakāme.
९४६.
946.
‘‘तमग्गिहुत्तं सरणं पविस्स, चित्तेहि वण्णेहि मुखं नयन्ति।
‘‘Tamaggihuttaṃ saraṇaṃ pavissa, cittehi vaṇṇehi mukhaṃ nayanti;
ओरोपयित्वा केसमस्सुं नखञ्च, वेदेहि वित्तं अतिगाळ्हयन्ति 163॥
Oropayitvā kesamassuṃ nakhañca, vedehi vittaṃ atigāḷhayanti 164.
९४७.
947.
‘‘काका उलूकंव रहो लभित्वा, एकं समानं बहुका समेच्च।
‘‘Kākā ulūkaṃva raho labhitvā, ekaṃ samānaṃ bahukā samecca;
अन्नानि भुत्वा कुहका कुहित्वा, मुण्डं करित्वा यञ्ञपथोस्सजन्ति॥
Annāni bhutvā kuhakā kuhitvā, muṇḍaṃ karitvā yaññapathossajanti.
९४८.
948.
‘‘एवञ्हि सो वञ्चितो ब्राह्मणेहि, एको समानो बहुका 165 समेच्च।
‘‘Evañhi so vañcito brāhmaṇehi, eko samāno bahukā 166 samecca;
ते योगयोगेन विलुम्पमाना, दिट्ठं अदिट्ठेन धनं हरन्ति॥
Te yogayogena vilumpamānā, diṭṭhaṃ adiṭṭhena dhanaṃ haranti.
९४९.
949.
‘‘अकासिया राजूहिवानुसिट्ठा, तदस्स आदाय धनं हरन्ति।
‘‘Akāsiyā rājūhivānusiṭṭhā, tadassa ādāya dhanaṃ haranti;
ते तादिसा चोरसमा असन्ता, वज्झा न हञ्ञन्ति अरिट्ठ लोके॥
Te tādisā corasamā asantā, vajjhā na haññanti ariṭṭha loke.
९५०.
950.
‘‘इन्दस्स बाहारसि दक्खिणाति, यञ्ञेसु छिन्दन्ति पलासयट्ठिं।
‘‘Indassa bāhārasi dakkhiṇāti, yaññesu chindanti palāsayaṭṭhiṃ;
तं चेपि सच्चं मघवा छिन्नबाहु, केनस्स इन्दो असुरे जिनाति॥
Taṃ cepi saccaṃ maghavā chinnabāhu, kenassa indo asure jināti.
९५१.
951.
‘‘तञ्चेव तुच्छं मघवा समङ्गी, हन्ता अवज्झो परमो स देवो 167।
‘‘Tañceva tucchaṃ maghavā samaṅgī, hantā avajjho paramo sa devo 168;
मन्ता इमे ब्राह्मणा तुच्छरूपा, सन्दिट्ठिका वञ्चना एस लोके॥
Mantā ime brāhmaṇā tuccharūpā, sandiṭṭhikā vañcanā esa loke.
९५२.
952.
‘‘मालागिरि हिमवा यो च गिज्झो, सुदस्सनो निसभो कुवेरु।
‘‘Mālāgiri himavā yo ca gijjho, sudassano nisabho kuveru;
एते च अञ्ञे च नगा महन्ता, चित्या कता यञ्ञकरेहि माहु॥
Ete ca aññe ca nagā mahantā, cityā katā yaññakarehi māhu.
९५३.
953.
‘‘यथापकारानि हि इट्ठकानि, चित्या कता यञ्ञकरेहि माहु।
‘‘Yathāpakārāni hi iṭṭhakāni, cityā katā yaññakarehi māhu;
न पब्बता होन्ति तथापकारा, अञ्ञा दिसा अचला तिट्ठसेला॥
Na pabbatā honti tathāpakārā, aññā disā acalā tiṭṭhaselā.
९५४.
954.
‘‘न इट्ठका होन्ति सिला चिरेन 169, न तत्थ सञ्जायति अयो न लोहं।
‘‘Na iṭṭhakā honti silā cirena 170, na tattha sañjāyati ayo na lohaṃ;
यञ्ञञ्च एतं परिवण्णयन्ता, चित्या कता यञ्ञकरेहि माहु॥
Yaññañca etaṃ parivaṇṇayantā, cityā katā yaññakarehi māhu.
९५५.
955.
‘‘अज्झायकं मन्तगुणूपपन्नं, तपस्सिनं याचयोगोतिधाहु।
‘‘Ajjhāyakaṃ mantaguṇūpapannaṃ, tapassinaṃ yācayogotidhāhu;
तीरे समुद्दस्सुदकं सजन्तं, तं सागरोज्झोहरि तेनपेय्यो॥
Tīre samuddassudakaṃ sajantaṃ, taṃ sāgarojjhohari tenapeyyo.
९५६.
956.
‘‘परोसहस्सम्पि समन्तवेदे, मन्तूपपन्ने नदियो वहन्ति।
‘‘Parosahassampi samantavede, mantūpapanne nadiyo vahanti;
न तेन ब्यापन्नरसूदका न, कस्मा समुद्दो अतुलो अपेय्यो॥
Na tena byāpannarasūdakā na, kasmā samuddo atulo apeyyo.
९५७.
957.
‘‘ये केचि कूपा इध जीवलोके, लोणूदका कूपखणेहि खाता।
‘‘Ye keci kūpā idha jīvaloke, loṇūdakā kūpakhaṇehi khātā;
न ब्राह्मणज्झोहरणेन 171 तेसु, आपो अपेय्यो द्विरसञ्ञु माहु॥
Na brāhmaṇajjhoharaṇena 172 tesu, āpo apeyyo dvirasaññu māhu.
९५८.
958.
‘‘पुरे पुरत्था का कस्स भरिया, मनो मनुस्सं अजनेसि पुब्बे।
‘‘Pure puratthā kā kassa bhariyā, mano manussaṃ ajanesi pubbe;
तेनापि धम्मेन न कोचि हीनो, एवम्पि वोस्सग्गविभङ्गमाहु 173॥
Tenāpi dhammena na koci hīno, evampi vossaggavibhaṅgamāhu 174.
९५९.
959.
‘‘चण्डालपुत्तोपि अधिच्च वेदे, भासेय्य मन्ते कुसलो मतीमा 175।
‘‘Caṇḍālaputtopi adhicca vede, bhāseyya mante kusalo matīmā 176;
न तस्स मुद्धापि फलेय्य सत्तधा, मन्ता इमे अत्तवधाय कता 177॥
Na tassa muddhāpi phaleyya sattadhā, mantā ime attavadhāya katā 178.
९६०.
960.
‘‘वाचाकता गिद्धिकता 179 गहीता, दुम्मोचया कब्यपथानुपन्ना।
‘‘Vācākatā giddhikatā 180 gahītā, dummocayā kabyapathānupannā;
बालान चित्तं विसमे निविट्ठं, तदप्पपञ्ञा अभिसद्दहन्ति॥
Bālāna cittaṃ visame niviṭṭhaṃ, tadappapaññā abhisaddahanti.
९६१.
961.
‘‘सीहस्स ब्यग्घस्स च दीपिनो च, न विज्जती पोरिसियंबलेन।
‘‘Sīhassa byagghassa ca dīpino ca, na vijjatī porisiyaṃbalena;
मनुस्सभावो च गवंव पेक्खो, जाती हि तेसं असमा समाना 181॥
Manussabhāvo ca gavaṃva pekkho, jātī hi tesaṃ asamā samānā 182.
९६२.
962.
‘‘सचे च राजा पथविं विजित्वा, सजीववा अस्सवपारिसज्जो।
‘‘Sace ca rājā pathaviṃ vijitvā, sajīvavā assavapārisajjo;
सयमेव सो सत्तुसङ्घं विजेय्य, तस्सप्पजा निच्चसुखी 183 भवेय्य॥
Sayameva so sattusaṅghaṃ vijeyya, tassappajā niccasukhī 184 bhaveyya.
९६३.
963.
‘‘खत्तियमन्ता च तयो च वेदा, अत्थेन एते समका भवन्ति।
‘‘Khattiyamantā ca tayo ca vedā, atthena ete samakā bhavanti;
तेसञ्च अत्थं अविनिच्छिनित्वा, न बुज्झती ओघपथंव छन्नं॥
Tesañca atthaṃ avinicchinitvā, na bujjhatī oghapathaṃva channaṃ.
९६४.
964.
‘‘खत्तियमन्ता च तयो च वेदा, अत्थेन एते समका भवन्ति।
‘‘Khattiyamantā ca tayo ca vedā, atthena ete samakā bhavanti;
लाभो अलाभो अयसो यसो च, सब्बेव तेसं चतुन्नञ्च 185 धम्मा॥
Lābho alābho ayaso yaso ca, sabbeva tesaṃ catunnañca 186 dhammā.
९६५.
965.
‘‘यथापि इब्भा धनधञ्ञहेतु, कम्मानि करोन्ति 187 पुथू पथब्या।
‘‘Yathāpi ibbhā dhanadhaññahetu, kammāni karonti 188 puthū pathabyā;
तेविज्जसङ्घा च तथेव अज्ज, कम्मानि करोन्ति 189 पुथू पथब्या॥
Tevijjasaṅghā ca tatheva ajja, kammāni karonti 190 puthū pathabyā.
९६६.
966.
‘‘इब्भेहि ये ते 191 समका भवन्ति, निच्चुस्सुका कामगुणेसु युत्ता।
‘‘Ibbhehi ye te 192 samakā bhavanti, niccussukā kāmaguṇesu yuttā;
कम्मानि करोन्ति 193 पुथू पथब्या, तदप्पपञ्ञा द्विरसञ्ञुरा ते’’॥
Kammāni karonti 194 puthū pathabyā, tadappapaññā dvirasaññurā te’’.
९६७.
967.
‘‘कस्स भेरी मुदिङ्गा च, सङ्खापणवदिन्दिमा।
‘‘Kassa bherī mudiṅgā ca, saṅkhāpaṇavadindimā;
पुरतो पटिपन्नानि, हासयन्ता रथेसभं॥
Purato paṭipannāni, hāsayantā rathesabhaṃ.
९६८.
968.
‘‘कस्स कञ्चनपट्टेन, पुथुना विज्जुवण्णिना।
‘‘Kassa kañcanapaṭṭena, puthunā vijjuvaṇṇinā;
युवा कलापसन्नद्धो, को एति सिरिया जलं॥
Yuvā kalāpasannaddho, ko eti siriyā jalaṃ.
९६९.
969.
‘‘उक्कामुखपहट्ठंव , खदिरङ्गारसन्निभं।
‘‘Ukkāmukhapahaṭṭhaṃva , khadiraṅgārasannibhaṃ;
मुखञ्च रुचिरा भाति, को एति सिरिया जलं॥
Mukhañca rucirā bhāti, ko eti siriyā jalaṃ.
९७०.
970.
‘‘कस्स जम्बोनदं छत्तं, ससलाकं मनोरमं।
‘‘Kassa jambonadaṃ chattaṃ, sasalākaṃ manoramaṃ;
आदिच्चरंसावरणं, को एति सिरिया जलं॥
Ādiccaraṃsāvaraṇaṃ, ko eti siriyā jalaṃ.
९७१.
971.
९७२.
972.
‘‘कस्स पेखुणहत्थानि, चित्रानि च मुदूनि च।
‘‘Kassa pekhuṇahatthāni, citrāni ca mudūni ca;
९७३.
973.
‘‘खदिरङ्गारवण्णाभा, उक्कामुखपहंसिता।
‘‘Khadiraṅgāravaṇṇābhā, ukkāmukhapahaṃsitā;
कस्सेते कुण्डला वग्गू, सोभन्ति दुभतो मुखं॥
Kassete kuṇḍalā vaggū, sobhanti dubhato mukhaṃ.
९७४.
974.
सोभयन्ति नलाटन्तं, नभा विज्जुरिवुग्गता॥
Sobhayanti nalāṭantaṃ, nabhā vijjurivuggatā.
९७५.
975.
‘‘कस्स एतानि अक्खीनि, आयतानि पुथूनि च।
‘‘Kassa etāni akkhīni, āyatāni puthūni ca;
को सोभति विसालक्खो, कस्सेतं उण्णजं मुखं॥
Ko sobhati visālakkho, kassetaṃ uṇṇajaṃ mukhaṃ.
९७६.
976.
भासमानस्स सोभन्ति, दन्ता कुप्पिलसादिसा॥
Bhāsamānassa sobhanti, dantā kuppilasādisā.
९७७.
977.
‘‘कस्स लाखारससमा, हत्थपादा सुखेधिता।
‘‘Kassa lākhārasasamā, hatthapādā sukhedhitā;
को सो बिम्बोट्ठसम्पन्नो, दिवा सूरियोव भासति॥
Ko so bimboṭṭhasampanno, divā sūriyova bhāsati.
९७८.
978.
को सो ओदातपावारो, जयं इन्दोव सोभति॥
Ko so odātapāvāro, jayaṃ indova sobhati.
९७९.
979.
‘‘सुवण्णपीळकाकिण्णं , मणिदण्डविचित्तकं।
‘‘Suvaṇṇapīḷakākiṇṇaṃ , maṇidaṇḍavicittakaṃ;
९८०.
980.
को सो ओमुञ्चते पादा, नमो कत्वा महेसिनो’’॥
Ko so omuñcate pādā, namo katvā mahesino’’.
९८१.
981.
‘‘धतरट्ठा हि ते नागा, इद्धिमन्तो यसस्सिनो।
‘‘Dhataraṭṭhā hi te nāgā, iddhimanto yasassino;
समुद्दजाय उप्पन्ना, नागा एते महिद्धिका’’ति॥
Samuddajāya uppannā, nāgā ete mahiddhikā’’ti.
भूरिदत्तजातकं छट्ठं।
Bhūridattajātakaṃ chaṭṭhaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā / [५४३] ६. भूरिदत्तजातकवण्णना • [543] 6. Bhūridattajātakavaṇṇanā
