Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ខុទ្ទកនិកាយេ
Khuddakanikāye
ជាតក-អដ្ឋកថា
Jātaka-aṭṭhakathā
(សត្តមោ ភាគោ)
(Sattamo bhāgo)
២២. មហានិបាតោ
22. Mahānipāto
[៥៤៣] ៦. ភូរិទត្តជាតកវណ្ណនា
[543] 6. Bhūridattajātakavaṇṇanā
នគរកណ្ឌំ
Nagarakaṇḍaṃ
យំ កិញ្ចិ រតនំ អត្ថីតិ ឥទំ សត្ថា សាវត្ថិំ ឧបនិស្សាយ ជេតវនេ វិហរន្តោ ឧបោសថិកេ ឧបាសកេ អារព្ភ កថេសិ។ តេ កិរ ឧបោសថទិវសេ បាតោវ ឧបោសថំ អធិដ្ឋាយ ទានំ ទត្វា បច្ឆាភត្តំ គន្ធមាលាទិហត្ថា ជេតវនំ គន្ត្វា ធម្មស្សវនវេលាយ ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ សត្ថា ធម្មសភំ អាគន្ត្វា អលង្កតពុទ្ធាសនេ និសីទិត្វា ភិក្ខុសង្ឃំ ឱលោកេត្វា ភិក្ខុអាទីសុ បន យេ អារព្ភ ធម្មកថា សមុដ្ឋាតិ, តេហិ សទ្ធិំ តថាគតា សល្លបន្តិ, តស្មា អជ្ជ ឧបាសកេ អារព្ភ បុព្ពចរិយប្បដិសំយុត្តា ធម្មកថា សមុដ្ឋហិស្សតីតិ ញត្វា ឧបាសកេហិ សទ្ធិំ សល្លបន្តោ ‘‘ឧបោសថិកត្ថ, ឧបាសកា’’តិ ឧបាសកេ បុច្ឆិត្វា ‘‘អាម, ភន្តេ’’តិ វុត្តេ ‘‘សាធុ, ឧបាសកា, កល្យាណំ វោ កតំ, អបិច អនច្ឆរិយំ ខោ បនេតំ, យំ តុម្ហេ មាទិសំ ពុទ្ធំ ឱវាទទាយកំ អាចរិយំ លភន្តា ឧបោសថំ ករេយ្យាថ។ បោរាណបណ្ឌិតា បន អនាចរិយកាបិ មហន្តំ យសំ បហាយ ឧបោសថំ ករិំសុយេវា’’តិ វត្វា តេហិ យាចិតោ អតីតំ អាហរិ។
Yaṃkiñci ratanaṃ atthīti idaṃ satthā sāvatthiṃ upanissāya jetavane viharanto uposathike upāsake ārabbha kathesi. Te kira uposathadivase pātova uposathaṃ adhiṭṭhāya dānaṃ datvā pacchābhattaṃ gandhamālādihatthā jetavanaṃ gantvā dhammassavanavelāya ekamantaṃ nisīdiṃsu. Satthā dhammasabhaṃ āgantvā alaṅkatabuddhāsane nisīditvā bhikkhusaṅghaṃ oloketvā bhikkhuādīsu pana ye ārabbha dhammakathā samuṭṭhāti, tehi saddhiṃ tathāgatā sallapanti, tasmā ajja upāsake ārabbha pubbacariyappaṭisaṃyuttā dhammakathā samuṭṭhahissatīti ñatvā upāsakehi saddhiṃ sallapanto ‘‘uposathikattha, upāsakā’’ti upāsake pucchitvā ‘‘āma, bhante’’ti vutte ‘‘sādhu, upāsakā, kalyāṇaṃ vo kataṃ, apica anacchariyaṃ kho panetaṃ, yaṃ tumhe mādisaṃ buddhaṃ ovādadāyakaṃ ācariyaṃ labhantā uposathaṃ kareyyātha. Porāṇapaṇḍitā pana anācariyakāpi mahantaṃ yasaṃ pahāya uposathaṃ kariṃsuyevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តោ នាម រាជា រជ្ជំ ការេន្តោ បុត្តស្ស ឧបរជ្ជំ ទត្វា តស្ស មហន្តំ យសំ ទិស្វា ‘‘រជ្ជម្បិ មេ គណ្ហេយ្យា’’តិ ឧប្បន្នាសង្កោ ‘‘តាត, ត្វំ ឥតោ និក្ខមិត្វា យត្ថ តេ រុច្ចតិ, តត្ថ វសិត្វា មម អច្ចយេន កុលសន្តកំ រជ្ជំ គណ្ហាហី’’តិ អាហ។ សោ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា បិតរំ វន្ទិត្វា និក្ខមិត្វា អនុបុព្ពេន យមុនំ គន្ត្វា យមុនាយ ច សមុទ្ទស្ស ច បព្ពតស្ស ច អន្តរេ បណ្ណសាលំ មាបេត្វា វនមូលផលាហារោ បដិវសតិ។ តទា សមុទ្ទស្ស ហេដ្ឋិមេ នាគភវនេ ឯកា មតបតិកា នាគមាណវិកា អញ្ញាសំ សបតិកានំ យសំ ឱលោកេត្វា កិលេសំ និស្សាយ នាគភវនា និក្ខមិត្វា សមុទ្ទតីរេ វិចរន្តី រាជបុត្តស្ស បទវលញ្ជំ ទិស្វា បទានុសារេន គន្ត្វា តំ បណ្ណសាលំ អទ្ទស។ តទា រាជបុត្តោ ផលាផលត្ថាយ គតោ ហោតិ។ សា បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា កដ្ឋត្ថរណញ្ចេវ សេសបរិក្ខារេ ច ទិស្វា ចិន្តេសិ ‘‘ឥទំ ឯកស្ស បព្ពជិតស្ស វសនដ្ឋានំ, វីមំសិស្សាមិ នំ ‘សទ្ធាយ បព្ពជិតោ នុ ខោ នោ’តិ, សចេ ហិ សទ្ធាយ បព្ពជិតោ ភវិស្សតិ នេក្ខម្មាធិមុត្តោ, ន មេ អលង្កតសយនំ សាទិយិស្សតិ។ សចេ កាមាភិរតោ ភវិស្សតិ, ន សទ្ធាបព្ពជិតោ, មម សយនស្មិំយេវ និបជ្ជិស្សតិ។ អថ នំ គហេត្វា អត្តនោ សាមិកំ កត្វា ឥធេវ វសិស្សាមី’’តិ។ សា នាគភវនំ គន្ត្វា ទិព្ពបុប្ផានិ ចេវ ទិព្ពគន្ធេ ច អាហរិត្វា ទិព្ពបុប្ផសយនំ សជ្ជេត្វា បណ្ណសាលាយំ បុប្ផូបហារំ កត្វា គន្ធចុណ្ណំ វិកិរិត្វា បណ្ណសាលំ អលង្ករិត្វា នាគភវនមេវ គតា។
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto nāma rājā rajjaṃ kārento puttassa uparajjaṃ datvā tassa mahantaṃ yasaṃ disvā ‘‘rajjampi me gaṇheyyā’’ti uppannāsaṅko ‘‘tāta, tvaṃ ito nikkhamitvā yattha te ruccati, tattha vasitvā mama accayena kulasantakaṃ rajjaṃ gaṇhāhī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā pitaraṃ vanditvā nikkhamitvā anupubbena yamunaṃ gantvā yamunāya ca samuddassa ca pabbatassa ca antare paṇṇasālaṃ māpetvā vanamūlaphalāhāro paṭivasati. Tadā samuddassa heṭṭhime nāgabhavane ekā matapatikā nāgamāṇavikā aññāsaṃ sapatikānaṃ yasaṃ oloketvā kilesaṃ nissāya nāgabhavanā nikkhamitvā samuddatīre vicarantī rājaputtassa padavalañjaṃ disvā padānusārena gantvā taṃ paṇṇasālaṃ addasa. Tadā rājaputto phalāphalatthāya gato hoti. Sā paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhattharaṇañceva sesaparikkhāre ca disvā cintesi ‘‘idaṃ ekassa pabbajitassa vasanaṭṭhānaṃ, vīmaṃsissāmi naṃ ‘saddhāya pabbajito nu kho no’ti, sace hi saddhāya pabbajito bhavissati nekkhammādhimutto, na me alaṅkatasayanaṃ sādiyissati. Sace kāmābhirato bhavissati, na saddhāpabbajito, mama sayanasmiṃyeva nipajjissati. Atha naṃ gahetvā attano sāmikaṃ katvā idheva vasissāmī’’ti. Sā nāgabhavanaṃ gantvā dibbapupphāni ceva dibbagandhe ca āharitvā dibbapupphasayanaṃ sajjetvā paṇṇasālāyaṃ pupphūpahāraṃ katvā gandhacuṇṇaṃ vikiritvā paṇṇasālaṃ alaṅkaritvā nāgabhavanameva gatā.
រាជបុត្តោ សាយន្ហសមយំ អាគន្ត្វា បណ្ណសាលំ បវិដ្ឋោ តំ បវត្តិំ ទិស្វា ‘‘កេន នុ ខោ ឥមំ សយនំ សជ្ជិត’’ន្តិ ផលាផលំ បរិភុញ្ជិត្វា ‘‘អហោ សុគន្ធានិ បុប្ផានិ, មនាបំ វត កត្វា សយនំ បញ្ញត្ត’’ន្តិ ន សទ្ធាបព្ពជិតភាវេន សោមនស្សជាតោ បុប្ផសយនេ បរិវត្តិត្វា និបន្នោ និទ្ទំ ឱក្កមិត្វា បុនទិវសេ សូរិយុគ្គមនេ ឧដ្ឋាយ បណ្ណសាលំ អសម្មជ្ជិត្វា ផលាផលត្ថាយ អគមាសិ។ នាគមាណវិកា តស្មិំ ខណេ អាគន្ត្វា មិលាតានិ បុប្ផានិ ទិស្វា ‘‘កាមាធិមុត្តោ ឯស, ន សទ្ធាបព្ពជិតោ, សក្កា នំ គណ្ហិតុ’’ន្តិ ញត្វា បុរាណបុប្ផានិ នីហរិត្វា អញ្ញានិ បុប្ផានិ អាហរិត្វា តថេវ នវបុប្ផសយនំ សជ្ជេត្វា បណ្ណសាលំ អលង្ករិត្វា ចង្កមេ បុប្ផានិ វិកិរិត្វា នាគភវនមេវ គតា។ សោ តំ ទិវសម្បិ បុប្ផសយនេ សយិត្វា បុនទិវសេ ចិន្តេសិ ‘‘កោ នុ ខោ ឥមំ បណ្ណសាលំ អលង្ករោតី’’តិ? សោ ផលាផលត្ថាយ អគន្ត្វា បណ្ណសាលតោ អវិទូរេ បដិច្ឆន្នោ អដ្ឋាសិ។ ឥតរាបិ ពហូ គន្ធេ ចេវ បុប្ផានិ ច អាទាយ អស្សមបទំ អគមាសិ។ រាជបុត្តោ ឧត្តមរូបធរំ នាគមាណវិកំ ទិស្វាវ បដិពទ្ធចិត្តោ អត្តានំ អទស្សេត្វា តស្សា បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា សយនំ សជ្ជនកាលេ បវិសិត្វា ‘‘កាសិ ត្វ’’ន្តិ បុច្ឆិ។ ‘‘អហំ នាគមាណវិកា, សាមី’’តិ។ ‘‘សសាមិកា អស្សាមិកាសី’’តិ។ ‘‘សាមិ, អហំ បុព្ពេ សសាមិកា, ឥទានិ បន អស្សាមិកា វិធវា’’។ ‘‘ត្វំ បន កត្ថ វាសិកោសី’’តិ? ‘‘អហំ ពារាណសិរញ្ញោ បុត្តោ ព្រហ្មទត្តកុមារោ នាម’’។ ‘‘ត្វំ នាគភវនំ បហាយ កស្មា ឥធ វិចរសី’’តិ? ‘‘សាមិ, អហំ តត្ថ សសាមិកានំ នាគមាណវិកានំ យសំ ឱលោកេត្វា កិលេសំ និស្សាយ ឧក្កណ្ឋិត្វា តតោ និក្ខមិត្វា សាមិកំ បរិយេសន្តី វិចរាមី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ ភទ្ទេ, សាធុ, អហម្បិ ន សទ្ធាយ បព្ពជិតោ, បិតរា បន មេ នីហរិតត្តា ឥធ វសាមិ, ត្វំ មា ចិន្តយិ, អហំ តេ សាមិកោ ភវិស្សាមិ, ឧភោបិ ឥធ សមគ្គវាសំ វសិស្សាមា’’តិ។ សា ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិ។ តតោ បដ្ឋាយ តេ ឧភោបិ តត្ថេវ សមគ្គវាសំ វសិំសុ។ សា អត្តនោ អានុភាវេន មហារហំ គេហំ មាបេត្វា មហារហំ បល្លង្កំ អាហរិត្វា សយនំ បញ្ញបេសិ។ តតោ បដ្ឋាយ មូលផលាផលំ ន ខាទិ, ទិព្ពអន្នបានមេវ ភុញ្ជិត្វា ជីវិកំ កប្បេសិ។
Rājaputto sāyanhasamayaṃ āgantvā paṇṇasālaṃ paviṭṭho taṃ pavattiṃ disvā ‘‘kena nu kho imaṃ sayanaṃ sajjita’’nti phalāphalaṃ paribhuñjitvā ‘‘aho sugandhāni pupphāni, manāpaṃ vata katvā sayanaṃ paññatta’’nti na saddhāpabbajitabhāvena somanassajāto pupphasayane parivattitvā nipanno niddaṃ okkamitvā punadivase sūriyuggamane uṭṭhāya paṇṇasālaṃ asammajjitvā phalāphalatthāya agamāsi. Nāgamāṇavikā tasmiṃ khaṇe āgantvā milātāni pupphāni disvā ‘‘kāmādhimutto esa, na saddhāpabbajito, sakkā naṃ gaṇhitu’’nti ñatvā purāṇapupphāni nīharitvā aññāni pupphāni āharitvā tatheva navapupphasayanaṃ sajjetvā paṇṇasālaṃ alaṅkaritvā caṅkame pupphāni vikiritvā nāgabhavanameva gatā. So taṃ divasampi pupphasayane sayitvā punadivase cintesi ‘‘ko nu kho imaṃ paṇṇasālaṃ alaṅkarotī’’ti? So phalāphalatthāya agantvā paṇṇasālato avidūre paṭicchanno aṭṭhāsi. Itarāpi bahū gandhe ceva pupphāni ca ādāya assamapadaṃ agamāsi. Rājaputto uttamarūpadharaṃ nāgamāṇavikaṃ disvāva paṭibaddhacitto attānaṃ adassetvā tassā paṇṇasālaṃ pavisitvā sayanaṃ sajjanakāle pavisitvā ‘‘kāsi tva’’nti pucchi. ‘‘Ahaṃ nāgamāṇavikā, sāmī’’ti. ‘‘Sasāmikā assāmikāsī’’ti. ‘‘Sāmi, ahaṃ pubbe sasāmikā, idāni pana assāmikā vidhavā’’. ‘‘Tvaṃ pana kattha vāsikosī’’ti? ‘‘Ahaṃ bārāṇasirañño putto brahmadattakumāro nāma’’. ‘‘Tvaṃ nāgabhavanaṃ pahāya kasmā idha vicarasī’’ti? ‘‘Sāmi, ahaṃ tattha sasāmikānaṃ nāgamāṇavikānaṃ yasaṃ oloketvā kilesaṃ nissāya ukkaṇṭhitvā tato nikkhamitvā sāmikaṃ pariyesantī vicarāmī’’ti. ‘‘Tena hi bhadde, sādhu, ahampi na saddhāya pabbajito, pitarā pana me nīharitattā idha vasāmi, tvaṃ mā cintayi, ahaṃ te sāmiko bhavissāmi, ubhopi idha samaggavāsaṃ vasissāmā’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Tato paṭṭhāya te ubhopi tattheva samaggavāsaṃ vasiṃsu. Sā attano ānubhāvena mahārahaṃ gehaṃ māpetvā mahārahaṃ pallaṅkaṃ āharitvā sayanaṃ paññapesi. Tato paṭṭhāya mūlaphalāphalaṃ na khādi, dibbaannapānameva bhuñjitvā jīvikaṃ kappesi.
អបរភាគេ នាគមាណវិកា គព្ភំ បដិលភិត្វា បុត្តំ វិជាយិ, សាគរតីរេ ជាតត្តា តស្ស ‘‘សាគរព្រហ្មទត្តោ’’តិ នាមំ ករិំសុ។ តស្ស បទសា គមនកាលេ នាគមាណវិកា ធីតរំ វិជាយិ, តស្សា សមុទ្ទតីរេ ជាតត្តា ‘‘សមុទ្ទជា’’តិ នាមំ ករិំសុ។ អថេកោ ពារាណសិវាសិកោ វនចរកោ តំ ឋានំ បត្វា កតបដិសន្ថារោ រាជបុត្តំ សញ្ជានិត្វា កតិបាហំ តត្ថ វសិត្វា ‘‘ទេវ, អហំ តុម្ហាកំ ឥធ វសនភាវំ រាជកុលស្ស អារោចេស្សាមី’’តិ តំ វន្ទិត្វា និក្ខមិត្វា នគរំ អគមាសិ។ តទា រាជា កាលមកាសិ។ អមច្ចា តស្ស សរីរកិច្ចំ កត្វា សត្តមេ ទិវសេ សន្និបតិត្វា ‘‘អរាជកំ រជ្ជំ នាម ន សណ្ឋាតិ, រាជបុត្តស្ស វសនដ្ឋានំ វា អត្ថិភាវំ វា ន ជានាម, ផុស្សរថំ វិស្សជ្ជេត្វា រាជានំ គណ្ហិស្សាមា’’តិ មន្តយិំសុ។ តស្មិំ ខណេ វនចរកោ នគរំ បត្វា តំ កថំ សុត្វា អមច្ចានំ សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘អហំ រាជបុត្តស្ស សន្តិកេ តយោ ចត្តារោ ទិវសេ វសិត្វា អាគតោម្ហី’’តិ តំ បវត្តិំ អាចិក្ខិ។ អមច្ចា តស្ស សក្ការំ កត្វា តេន មគ្គនាយកេន សទ្ធិំ តត្ថ គន្ត្វា កតបដិសន្ថារា រញ្ញោ កាលកតភាវំ អារោចេត្វា ‘‘ទេវ, រជ្ជំ បដិបជ្ជាហី’’តិ អាហំសុ។
Aparabhāge nāgamāṇavikā gabbhaṃ paṭilabhitvā puttaṃ vijāyi, sāgaratīre jātattā tassa ‘‘sāgarabrahmadatto’’ti nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasā gamanakāle nāgamāṇavikā dhītaraṃ vijāyi, tassā samuddatīre jātattā ‘‘samuddajā’’ti nāmaṃ kariṃsu. Atheko bārāṇasivāsiko vanacarako taṃ ṭhānaṃ patvā katapaṭisanthāro rājaputtaṃ sañjānitvā katipāhaṃ tattha vasitvā ‘‘deva, ahaṃ tumhākaṃ idha vasanabhāvaṃ rājakulassa ārocessāmī’’ti taṃ vanditvā nikkhamitvā nagaraṃ agamāsi. Tadā rājā kālamakāsi. Amaccā tassa sarīrakiccaṃ katvā sattame divase sannipatitvā ‘‘arājakaṃ rajjaṃ nāma na saṇṭhāti, rājaputtassa vasanaṭṭhānaṃ vā atthibhāvaṃ vā na jānāma, phussarathaṃ vissajjetvā rājānaṃ gaṇhissāmā’’ti mantayiṃsu. Tasmiṃ khaṇe vanacarako nagaraṃ patvā taṃ kathaṃ sutvā amaccānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘ahaṃ rājaputtassa santike tayo cattāro divase vasitvā āgatomhī’’ti taṃ pavattiṃ ācikkhi. Amaccā tassa sakkāraṃ katvā tena magganāyakena saddhiṃ tattha gantvā katapaṭisanthārā rañño kālakatabhāvaṃ ārocetvā ‘‘deva, rajjaṃ paṭipajjāhī’’ti āhaṃsu.
សោ ‘‘នាគមាណវិកាយ ចិត្តំ ជានិស្សាមី’’តិ តំ ឧបសង្កមិត្វា ‘‘ភទ្ទេ, បិតា មេ កាលកតោ, អមច្ចា មយ្ហំ ឆត្តំ ឧស្សាបេតុំ អាគតា, គច្ឆាម, ភទ្ទេ, ឧភោបិ ទ្វាទសយោជនិកាយ ពារាណសិយា រជ្ជំ ការេស្សាម, ត្វំ សោឡសន្នំ ឥត្ថិសហស្សានំ ជេដ្ឋិកា ភវិស្សសី’’តិ អាហ។ ‘‘សាមិ, ន សក្កា មយា គន្តុ’’ន្តិ។ ‘‘កិំការណា’’តិ? ‘‘មយំ ឃោរវិសា ខិប្បកោបា អប្បមត្តកេនបិ កុជ្ឈាម, សបត្តិរោសោ ច នាម ភារិយោ។ សចាហំ កិញ្ចិ ទិស្វា វា សុត្វា វា កុទ្ធា ឱលោកេស្សាមិ, ភស្មាមុដ្ឋិ វិយ វិប្បកិរិស្សតិ។ ឥមិនា ការណេន ន សក្កា មយា គន្តុ’’ន្តិ។ រាជបុត្តោ បុនទិវសេបិ យាចតេវ។ អថ នំ សា ឯវមាហ – ‘‘អហំ តាវ កេនចិ បរិយាយេន ន គមិស្សាមិ, ឥមេ បន មេ បុត្តា នាគកុមារា តវ សម្ភវេន ជាតត្តា មនុស្សជាតិកា។ សចេ តេ មយិ សិនេហោ អត្ថិ, ឥមេសុ អប្បមត្តោ ភវ។ ឥមេ ខោ បន ឧទកពីជកា សុខុមាលា មគ្គំ គច្ឆន្តា វាតាតបេន កិលមិត្វា មរេយ្យុំ, តស្មា ឯកំ នាវំ ខណាបេត្វា ឧទកស្ស បូរាបេត្វា តាយ ទ្វេ បុត្តកេ ឧទកកីឡំ កីឡាបេត្វា នគរេបិ អន្តោវត្ថុស្មិំយេវ បោក្ខរណិំការេយ្យាសិ, ឯវំ តេ ន កិលមិស្សន្តី’’តិ។
So ‘‘nāgamāṇavikāya cittaṃ jānissāmī’’ti taṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhadde, pitā me kālakato, amaccā mayhaṃ chattaṃ ussāpetuṃ āgatā, gacchāma, bhadde, ubhopi dvādasayojanikāya bārāṇasiyā rajjaṃ kāressāma, tvaṃ soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikā bhavissasī’’ti āha. ‘‘Sāmi, na sakkā mayā gantu’’nti. ‘‘Kiṃkāraṇā’’ti? ‘‘Mayaṃ ghoravisā khippakopā appamattakenapi kujjhāma, sapattiroso ca nāma bhāriyo. Sacāhaṃ kiñci disvā vā sutvā vā kuddhā olokessāmi, bhasmāmuṭṭhi viya vippakirissati. Iminā kāraṇena na sakkā mayā gantu’’nti. Rājaputto punadivasepi yācateva. Atha naṃ sā evamāha – ‘‘ahaṃ tāva kenaci pariyāyena na gamissāmi, ime pana me puttā nāgakumārā tava sambhavena jātattā manussajātikā. Sace te mayi sineho atthi, imesu appamatto bhava. Ime kho pana udakabījakā sukhumālā maggaṃ gacchantā vātātapena kilamitvā mareyyuṃ, tasmā ekaṃ nāvaṃ khaṇāpetvā udakassa pūrāpetvā tāya dve puttake udakakīḷaṃ kīḷāpetvā nagarepi antovatthusmiṃyeva pokkharaṇiṃkāreyyāsi, evaṃ te na kilamissantī’’ti.
សា ឯវញ្ច បន វត្វា រាជបុត្តំ វន្ទិត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បុត្តកេ អាលិង្គិត្វា ថនន្តរេ និបជ្ជាបេត្វា សីសេ ចុម្ពិត្វា រាជបុត្តស្ស និយ្យាទេត្វា រោទិត្វា កន្ទិត្វា តត្ថេវ អន្តរធាយិត្វា នាគភវនំ អគមាសិ។ រាជបុត្តោបិ ទោមនស្សប្បត្តោ អស្សុបុណ្ណេហិ នេត្តេហិ និវេសនា និក្ខមិត្វា អក្ខីនិ បុញ្ឆិត្វា អមច្ចេ ឧបសង្កមិ។ តេ តំ តត្ថេវ អភិសិញ្ចិត្វា ‘‘ទេវ, អម្ហាកំ នគរំ គច្ឆាមា’’តិ វទិំសុ។ តេន ហិ សីឃំ នាវំ ខណិត្វា សកដំ អារោបេត្វា ឧទកស្ស បូរេត្វា ឧទកបិដ្ឋេ វណ្ណគន្ធសម្បន្នានិ នានាបុប្ផានិ វិកិរថ, មម បុត្តា ឧទកពីជកា, តេ តត្ថ កីឡន្តា សុខំ គមិស្សន្តី’’តិ។ អមច្ចា តថា ករិំសុ។ រាជា ពារាណសិំ បត្វា អលង្កតនគរំ បវិសិត្វា សោឡសសហស្សាហិ នាដកិត្ថីហិ អមច្ចាទីហិ ច បរិវុតោ មហាតលេ និសីទិត្វា សត្តាហំ មហាបានំ បិវិត្វា បុត្តានំ អត្ថាយ បោក្ខរណិំ ការេសិ។ តេ និពទ្ធំ តត្ថ កីឡិំសុ។
Sā evañca pana vatvā rājaputtaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā puttake āliṅgitvā thanantare nipajjāpetvā sīse cumbitvā rājaputtassa niyyādetvā roditvā kanditvā tattheva antaradhāyitvā nāgabhavanaṃ agamāsi. Rājaputtopi domanassappatto assupuṇṇehi nettehi nivesanā nikkhamitvā akkhīni puñchitvā amacce upasaṅkami. Te taṃ tattheva abhisiñcitvā ‘‘deva, amhākaṃ nagaraṃ gacchāmā’’ti vadiṃsu. Tena hi sīghaṃ nāvaṃ khaṇitvā sakaṭaṃ āropetvā udakassa pūretvā udakapiṭṭhe vaṇṇagandhasampannāni nānāpupphāni vikiratha, mama puttā udakabījakā, te tattha kīḷantā sukhaṃ gamissantī’’ti. Amaccā tathā kariṃsu. Rājā bārāṇasiṃ patvā alaṅkatanagaraṃ pavisitvā soḷasasahassāhi nāṭakitthīhi amaccādīhi ca parivuto mahātale nisīditvā sattāhaṃ mahāpānaṃ pivitvā puttānaṃ atthāya pokkharaṇiṃ kāresi. Te nibaddhaṃ tattha kīḷiṃsu.
អថេកទិវសំ បោក្ខរណិយំ ឧទកេ បវេសិយមានេ ឯកោ កច្ឆបោ បវិសិត្វា និក្ខមនដ្ឋានំ អបស្សន្តោ បោក្ខរណិតលេ និបជ្ជិត្វា ទារកានំ កីឡនកាលេ ឧទកតោ ឧដ្ឋាយ សីសំ នីហរិត្វា តេ ឱលោកេត្វា បុន ឧទកេ និមុជ្ជិ។ តេ តំ ទិស្វា ភីតា បិតុ សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘តាត, បោក្ខរណិយំ ឯកោ យក្ខោ អម្ហេ តាសេតី’’តិ អាហំសុ។ រាជា ‘‘គច្ឆថ នំ គណ្ហថា’’តិ បុរិសេ អាណាបេសិ។ តេ ជាលំ ខិបិត្វា កច្ឆបំ អាទាយ រញ្ញោ ទស្សេសុំ។ កុមារា តំ ទិស្វា ‘‘ឯស, តាត, បិសាចោ’’តិ វិរវិំសុ។ រាជា បុត្តសិនេហេន កច្ឆបស្ស កុជ្ឈិត្វា ‘‘គច្ឆថស្ស កម្មការណំ ករោថា’’តិ អាណាបេសិ។ តត្រ ឯកច្ចេ ‘‘អយំ រាជវេរិកោ, ឯតំ ឧទុក្ខលេ មុសលេហិ ចុណ្ណវិចុណ្ណំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហំសុ, ឯកច្ចេ ‘‘តីហិ បាកេហិ បចិត្វា ខាទិតុំ’’, ឯកច្ចេ ‘‘អង្គារេសុ ឧត្តាបេតុំ,’’ ឯកច្ចេ ‘‘អន្តោកដាហេយេវ នំ បចិតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហំសុ។ ឯកោ បន ឧទកភីរុកោ អមច្ចោ ‘‘ឥមំ យមុនាយ អាវដ្ដេ ខិបិតុំ វដ្ដតិ, សោ តត្ថ មហាវិនាសំ បាបុណិស្សតិ។ ឯវរូបា ហិស្ស កម្មការណា នត្ថី’’តិ អាហ។ កច្ឆបោ តស្ស កថំ សុត្វា សីសំ នីហរិត្វា ឯវមាហ – ‘‘អម្ភោ, កិំ តេ មយា អបរាធោ កតោ, កេន មំ ឯវរូបំ កម្មការណំ វិចារេសិ។ មយា ហិ សក្កា ឥតរា កម្មការណា សហិតុំ, អយំ បន អតិកក្ខឡោ, មា ឯវំ អវចា’’តិ។ តំ សុត្វា រាជា ‘‘ឥមំ ឯតទេវ ការេតុំ វដ្ដតី’’តិ យមុនាយ អាវដ្ដេ ខិបាបេសិ។ បុរិសោ តថា អកាសិ។ សោ ឯកំ នាគភវនគាមិំ ឧទកវាហំ បត្វា នាគភវនំ អគមាសិ។
Athekadivasaṃ pokkharaṇiyaṃ udake pavesiyamāne eko kacchapo pavisitvā nikkhamanaṭṭhānaṃ apassanto pokkharaṇitale nipajjitvā dārakānaṃ kīḷanakāle udakato uṭṭhāya sīsaṃ nīharitvā te oloketvā puna udake nimujji. Te taṃ disvā bhītā pitu santikaṃ gantvā ‘‘tāta, pokkharaṇiyaṃ eko yakkho amhe tāsetī’’ti āhaṃsu. Rājā ‘‘gacchatha naṃ gaṇhathā’’ti purise āṇāpesi. Te jālaṃ khipitvā kacchapaṃ ādāya rañño dassesuṃ. Kumārā taṃ disvā ‘‘esa, tāta, pisāco’’ti viraviṃsu. Rājā puttasinehena kacchapassa kujjhitvā ‘‘gacchathassa kammakāraṇaṃ karothā’’ti āṇāpesi. Tatra ekacce ‘‘ayaṃ rājaveriko, etaṃ udukkhale musalehi cuṇṇavicuṇṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āhaṃsu, ekacce ‘‘tīhi pākehi pacitvā khādituṃ’’, ekacce ‘‘aṅgāresu uttāpetuṃ,’’ ekacce ‘‘antokaṭāheyeva naṃ pacituṃ vaṭṭatī’’ti āhaṃsu. Eko pana udakabhīruko amacco ‘‘imaṃ yamunāya āvaṭṭe khipituṃ vaṭṭati, so tattha mahāvināsaṃ pāpuṇissati. Evarūpā hissa kammakāraṇā natthī’’ti āha. Kacchapo tassa kathaṃ sutvā sīsaṃ nīharitvā evamāha – ‘‘ambho, kiṃ te mayā aparādho kato, kena maṃ evarūpaṃ kammakāraṇaṃ vicāresi. Mayā hi sakkā itarā kammakāraṇā sahituṃ, ayaṃ pana atikakkhaḷo, mā evaṃ avacā’’ti. Taṃ sutvā rājā ‘‘imaṃ etadeva kāretuṃ vaṭṭatī’’ti yamunāya āvaṭṭe khipāpesi. Puriso tathā akāsi. So ekaṃ nāgabhavanagāmiṃ udakavāhaṃ patvā nāgabhavanaṃ agamāsi.
អថ នំ តស្មិំ ឧទកវាហេ កីឡន្តា ធតរដ្ឋនាគរញ្ញោ បុត្តា នាគមាណវកា ទិស្វា ‘‘គណ្ហថ នំ ទាស’’ន្តិ អាហំសុ។ សោ ចិន្តេសិ ‘‘អហំ ពារាណសិរញ្ញោ ហត្ថា មុច្ចិត្វា ឯវរូបានំ ផរុសានំ នាគានំ ហត្ថំ បត្តោ, កេន នុ ខោ ឧបាយេន មុច្ចេយ្យ’’ន្តិ។ សោ ‘‘អត្ថេសោ ឧបាយោ’’តិ មុសាវាទំ កត្វា ‘‘តុម្ហេ ធតរដ្ឋស្ស នាគរញ្ញោ សន្តកា ហុត្វា កស្មា ឯវំ វទេថ, អហំ ចិត្តចូឡោ នាម កច្ឆបោ ពារាណសិរញ្ញោ ទូតោ, ធតរដ្ឋស្ស សន្តិកំ អាគតោ, អម្ហាកំ រាជា ធតរដ្ឋស្ស ធីតរំ ទាតុកាមោ មំ បហិណិ, តស្ស មំ ទស្សេថា’’តិ អាហ។ តេ សោមនស្សជាតា តំ អាទាយ រញ្ញោ សន្តិកំ គន្ត្វា តមត្ថំ អារោចេសុំ។ រាជា ‘‘អានេថ ន’’ន្តិ តំ បក្កោសាបេត្វា ទិស្វាវ អនត្តមនោ ហុត្វា ‘‘ឯវំ លាមកសរីរោ ទូតកម្មំ កាតុំ ន សក្កោតី’’តិ អាហ។ តំ សុត្វា កច្ឆបោ ‘‘កិំ បន, មហារាជ, ទូតេហិ នាម តាលប្បមាណេហិ ភវិតព្ពំ, សរីរញ្ហិ ខុទ្ទកំ វា មហន្តំ វា អប្បមាណំ, គតគតដ្ឋានេ កម្មនិប្ផាទនមេវ បមាណំ។ មហារាជ, អម្ហាកំ រញ្ញោ ពហូ ទូតា។ ថលេ កម្មំ មនុស្សា ករោន្តិ, អាកាសេ បក្ខិនោ, ឧទកេ អហមេវ។ អហញ្ហិ ចិត្តចូឡោ នាម កច្ឆបោ ឋានន្តរប្បត្តោ រាជវល្លភោ, មា មំ បរិភាសថា’’តិ អត្តនោ គុណំ វណ្ណេសិ។ អថ នំ ធតរដ្ឋោ បុច្ឆិ ‘‘កេន បនត្ថេន រញ្ញា បេសិតោសី’’តិ។ មហារាជ, រាជា មំ ឯវមាហ ‘‘មយា សកលជម្ពុទីបេ រាជូហិ សទ្ធិំ មិត្តធម្មោ កតោ, ឥទានិ ធតរដ្ឋេន នាគរញ្ញា សទ្ធិំ មិត្តធម្មំ កាតុំ មម ធីតរំ សមុទ្ទជំ ទម្មី’’តិ វត្វា មំ បហិណិ។ ‘‘តុម្ហេ បបញ្ចំ អកត្វា មយា សទ្ធិំយេវ បុរិសំ បេសេត្វា ទិវសំ វវត្ថបេត្វា ទារិកំ គណ្ហថា’’តិ។ សោ តុស្សិត្វា តស្ស សក្ការំ កត្វា តេន សទ្ធិំ ចត្តារោ នាគមាណវកេ បេសេសិ ‘‘គច្ឆថ, រញ្ញោ វចនំ សុត្វា ទិវសំ វវត្ថបេត្វា ឯថា’’តិ។ តេ ‘‘សាធូ’’តិ វត្វា កច្ឆបំ គហេត្វា នាគភវនា និក្ខមិំសុ។
Atha naṃ tasmiṃ udakavāhe kīḷantā dhataraṭṭhanāgarañño puttā nāgamāṇavakā disvā ‘‘gaṇhatha naṃ dāsa’’nti āhaṃsu. So cintesi ‘‘ahaṃ bārāṇasirañño hatthā muccitvā evarūpānaṃ pharusānaṃ nāgānaṃ hatthaṃ patto, kena nu kho upāyena mucceyya’’nti. So ‘‘attheso upāyo’’ti musāvādaṃ katvā ‘‘tumhe dhataraṭṭhassa nāgarañño santakā hutvā kasmā evaṃ vadetha, ahaṃ cittacūḷo nāma kacchapo bārāṇasirañño dūto, dhataraṭṭhassa santikaṃ āgato, amhākaṃ rājā dhataraṭṭhassa dhītaraṃ dātukāmo maṃ pahiṇi, tassa maṃ dassethā’’ti āha. Te somanassajātā taṃ ādāya rañño santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesuṃ. Rājā ‘‘ānetha na’’nti taṃ pakkosāpetvā disvāva anattamano hutvā ‘‘evaṃ lāmakasarīro dūtakammaṃ kātuṃ na sakkotī’’ti āha. Taṃ sutvā kacchapo ‘‘kiṃ pana, mahārāja, dūtehi nāma tālappamāṇehi bhavitabbaṃ, sarīrañhi khuddakaṃ vā mahantaṃ vā appamāṇaṃ, gatagataṭṭhāne kammanipphādanameva pamāṇaṃ. Mahārāja, amhākaṃ rañño bahū dūtā. Thale kammaṃ manussā karonti, ākāse pakkhino, udake ahameva. Ahañhi cittacūḷo nāma kacchapo ṭhānantarappatto rājavallabho, mā maṃ paribhāsathā’’ti attano guṇaṃ vaṇṇesi. Atha naṃ dhataraṭṭho pucchi ‘‘kena panatthena raññā pesitosī’’ti. Mahārāja, rājā maṃ evamāha ‘‘mayā sakalajambudīpe rājūhi saddhiṃ mittadhammo kato, idāni dhataraṭṭhena nāgaraññā saddhiṃ mittadhammaṃ kātuṃ mama dhītaraṃ samuddajaṃ dammī’’ti vatvā maṃ pahiṇi. ‘‘Tumhe papañcaṃ akatvā mayā saddhiṃyeva purisaṃ pesetvā divasaṃ vavatthapetvā dārikaṃ gaṇhathā’’ti. So tussitvā tassa sakkāraṃ katvā tena saddhiṃ cattāro nāgamāṇavake pesesi ‘‘gacchatha, rañño vacanaṃ sutvā divasaṃ vavatthapetvā ethā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti vatvā kacchapaṃ gahetvā nāgabhavanā nikkhamiṃsu.
កច្ឆបោ យមុនាយ ពារាណសិយា ច អន្តរេ ឯកំ បទុមសរំ ទិស្វា ឯកេនុបាយេន បលាយិតុកាមោ ឯវមាហ – ‘‘ភោ នាគមាណវកា, អម្ហាកំ រាជា បុត្តទារា ចស្ស មំ ឧទកេ គោចរត្តា រាជនិវេសនំ អាគតំ ទិស្វាវ បទុមានិ នោ ទេហិ, ភិសមូលានិ ទេហីតិ យាចន្តិ។ អហំ តេសំ អត្ថាយ តានិ គណ្ហិស្សាមិ, ឯត្ថ មំ វិស្សជ្ជេត្វា មំ អបស្សន្តាបិ បុរេតរំ រញ្ញោ សន្តិកំ គច្ឆថ, អហំ វោ តត្ថេវ បស្សិស្សាមី’’តិ។ តេ តស្ស សទ្ទហិត្វា តំ វិស្សជ្ជេសុំ។ សោ តត្ថ ឯកមន្តេ និលីយិ។ ឥតរេបិ នំ អទិស្វា ‘‘រញ្ញោ សន្តិកំ គតោ ភវិស្សតី’’តិ មាណវកវណ្ណេន រាជានំ ឧបសង្កមិំសុ។ រាជា បដិសន្ថារំ កត្វា ‘‘កុតោ អាគតត្ថា’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘ធតរដ្ឋស្ស សន្តិកា, មហារាជា’’តិ។ ‘‘កិំការណា ឥធាគតា’’តិ? ‘‘មហារាជ, មយំ តស្ស ទូតា, ធតរដ្ឋោ វោ អារោគ្យំ បុច្ឆតិ។ សចេ យំ វោ ឥច្ឆថ, តំ នោ វទេថ។ តុម្ហាកំ កិរ ធីតរំ សមុទ្ទជំ អម្ហាកំ រញ្ញោ បាទបរិចារិកំ កត្វា ទេថា’’តិ ឥមមត្ថំ បកាសេន្តា បឋមំ គាថមាហំសុ –
Kacchapo yamunāya bārāṇasiyā ca antare ekaṃ padumasaraṃ disvā ekenupāyena palāyitukāmo evamāha – ‘‘bho nāgamāṇavakā, amhākaṃ rājā puttadārā cassa maṃ udake gocarattā rājanivesanaṃ āgataṃ disvāva padumāni no dehi, bhisamūlāni dehīti yācanti. Ahaṃ tesaṃ atthāya tāni gaṇhissāmi, ettha maṃ vissajjetvā maṃ apassantāpi puretaraṃ rañño santikaṃ gacchatha, ahaṃ vo tattheva passissāmī’’ti. Te tassa saddahitvā taṃ vissajjesuṃ. So tattha ekamante nilīyi. Itarepi naṃ adisvā ‘‘rañño santikaṃ gato bhavissatī’’ti māṇavakavaṇṇena rājānaṃ upasaṅkamiṃsu. Rājā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kuto āgatatthā’’ti pucchi. ‘‘Dhataraṭṭhassa santikā, mahārājā’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā idhāgatā’’ti? ‘‘Mahārāja, mayaṃ tassa dūtā, dhataraṭṭho vo ārogyaṃ pucchati. Sace yaṃ vo icchatha, taṃ no vadetha. Tumhākaṃ kira dhītaraṃ samuddajaṃ amhākaṃ rañño pādaparicārikaṃ katvā dethā’’ti imamatthaṃ pakāsentā paṭhamaṃ gāthamāhaṃsu –
៧៨៤.
784.
‘‘យំ កិញ្ចិ រតនំ អត្ថិ, ធតរដ្ឋនិវេសនេ;
‘‘Yaṃ kiñci ratanaṃ atthi, dhataraṭṭhanivesane;
សព្ពានិ តេ ឧបយន្តុ, ធីតរំ ទេហិ រាជិនោ’’តិ។
Sabbāni te upayantu, dhītaraṃ dehi rājino’’ti.
តត្ថ សព្ពានិ តេ ឧបយន្តូតិ តស្ស និវេសនេ សព្ពានិ រតនានិ តវ និវេសនំ ឧបគច្ឆន្តុ។
Tattha sabbāni te upayantūti tassa nivesane sabbāni ratanāni tava nivesanaṃ upagacchantu.
តំ សុត្វា រាជា ទុតិយំ គាថមាហ –
Taṃ sutvā rājā dutiyaṃ gāthamāha –
៧៨៥.
785.
‘‘ន នោ វិវាហោ នាគេហិ, កតបុព្ពោ កុទាចនំ;
‘‘Na no vivāho nāgehi, katapubbo kudācanaṃ;
តំ វិវាហំ អសំយុត្តំ, កថំ អម្ហេ ករោមសេ’’តិ។
Taṃ vivāhaṃ asaṃyuttaṃ, kathaṃ amhe karomase’’ti.
តត្ថ អសំយុត្តន្តិ អយុត្តំ តិរច្ឆានេហិ សទ្ធិំ សំសគ្គំ អននុច្ឆវិកំ។ អម្ហេតិ អម្ហេ មនុស្សជាតិកា សមានា កថំ តិរច្ឆានគតសម្ពន្ធំ ករោមាតិ។
Tattha asaṃyuttanti ayuttaṃ tiracchānehi saddhiṃ saṃsaggaṃ ananucchavikaṃ. Amheti amhe manussajātikā samānā kathaṃ tiracchānagatasambandhaṃ karomāti.
តំ សុត្វា នាគមាណវកា ‘‘សចេ តេ ធតរដ្ឋេន សទ្ធិំ សម្ពន្ធោ អននុច្ឆវិកោ, អថ កស្មា អត្តនោ ឧបដ្ឋាកំ ចិត្តចូឡំ នាម កច្ឆបំ ‘សមុទ្ទជំ នាម តេ ធីតរំ ទម្មី’តិ អម្ហាកំ រញ្ញោ បេសេសិ? ឯវំ បេសេត្វា ឥទានិ តេ អម្ហាកំ រាជានំ បរិភវំ ករោន្តស្ស កត្តព្ពយុត្តកំ មយំ ជានិស្សាម។ មយញ្ហិ នាគមាណវកា’’តិ វត្វា រាជានំ តជ្ជេន្តា ទ្វេ គាថា អភាសិំសុ –
Taṃ sutvā nāgamāṇavakā ‘‘sace te dhataraṭṭhena saddhiṃ sambandho ananucchaviko, atha kasmā attano upaṭṭhākaṃ cittacūḷaṃ nāma kacchapaṃ ‘samuddajaṃ nāma te dhītaraṃ dammī’ti amhākaṃ rañño pesesi? Evaṃ pesetvā idāni te amhākaṃ rājānaṃ paribhavaṃ karontassa kattabbayuttakaṃ mayaṃ jānissāma. Mayañhi nāgamāṇavakā’’ti vatvā rājānaṃ tajjentā dve gāthā abhāsiṃsu –
៧៨៦.
786.
‘‘ជីវិតំ នូន តេ ចត្តំ, រដ្ឋំ វា មនុជាធិប;
‘‘Jīvitaṃ nūna te cattaṃ, raṭṭhaṃ vā manujādhipa;
ន ហិ នាគេ កុបិតម្ហិ, ចិរំ ជីវន្តិ តាទិសា។
Na hi nāge kupitamhi, ciraṃ jīvanti tādisā.
៧៨៧.
787.
‘‘យោ ត្វំ ទេវ មនុស្សោសិ, ឥទ្ធិមន្តំ អនិទ្ធិមា;
‘‘Yo tvaṃ deva manussosi, iddhimantaṃ aniddhimā;
វរុណស្ស និយំ បុត្តំ, យាមុនំ អតិមញ្ញសី’’តិ។
Varuṇassa niyaṃ puttaṃ, yāmunaṃ atimaññasī’’ti.
តត្ថ រដ្ឋំ វាតិ ឯកំសេន តយា ជីវិតំ វា រដ្ឋំ វា ចត្តំ។ តាទិសាតិ តុម្ហាទិសា ឯវំ មហានុភាវេ នាគេ កុបិតេ ចិរំ ជីវិតុំ ន សក្កោន្តិ, អន្តរាវ អន្តរធាយន្តិ។ យោ ត្វំ, ទេវ, មនុស្សោសីតិ ទេវ, យោ ត្វំ មនុស្សោ សមានោ។ វរុណស្សាតិ វរុណនាគរាជស្ស។ និយំ បុត្តន្តិ អជ្ឈត្តិកបុត្តំ។ យាមុនន្តិ យមុនាយ ហេដ្ឋា ជាតំ។
Tattha raṭṭhaṃ vāti ekaṃsena tayā jīvitaṃ vā raṭṭhaṃ vā cattaṃ. Tādisāti tumhādisā evaṃ mahānubhāve nāge kupite ciraṃ jīvituṃ na sakkonti, antarāva antaradhāyanti. Yo tvaṃ, deva, manussosīti deva, yo tvaṃ manusso samāno. Varuṇassāti varuṇanāgarājassa. Niyaṃ puttanti ajjhattikaputtaṃ. Yāmunanti yamunāya heṭṭhā jātaṃ.
តតោ រាជា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Tato rājā dve gāthā abhāsi –
៧៨៨.
788.
‘‘នាតិមញ្ញាមិ រាជានំ, ធតរដ្ឋំ យសស្សិនំ;
‘‘Nātimaññāmi rājānaṃ, dhataraṭṭhaṃ yasassinaṃ;
ធតរដ្ឋោ ហិ នាគានំ, ពហូនមបិ ឥស្សរោ។
Dhataraṭṭho hi nāgānaṃ, bahūnamapi issaro.
៧៨៩.
789.
‘‘អហិ មហានុភាវោបិ, ន មេ ធីតរមារហោ;
‘‘Ahi mahānubhāvopi, na me dhītaramāraho;
ខត្តិយោ ច វិទេហានំ, អភិជាតា សមុទ្ទជា’’តិ។
Khattiyo ca videhānaṃ, abhijātā samuddajā’’ti.
តត្ថ ពហូនមបីតិ បញ្ចយោជនសតិកស្ស នាគភវនស្ស ឥស្សរភាវំ សន្ធាយេវមាហ។ ន មេ ធីតរមារហោតិ ឯវំ មហានុភាវោបិ បន សោ អហិជាតិកត្តា មម ធីតរំ អរហោ ន ហោតិ។ ‘‘ខត្តិយោ ច វិទេហាន’’ន្តិ ឥទំ មាតិបក្ខេ ញាតកេ ទស្សេន្តោ អាហ។ សមុទ្ទជាតិ សោ ច វិទេហរាជបុត្តោ មម ធីតា សមុទ្ទជា ចាតិ ឧភោបិ អភិជាតា។ តេ អញ្ញមញ្ញំ សំវាសំ អរហន្តិ។ ន ហេសា មណ្ឌូកភក្ខស្ស សប្បស្ស អនុច្ឆវិកាតិ អាហ។
Tattha bahūnamapīti pañcayojanasatikassa nāgabhavanassa issarabhāvaṃ sandhāyevamāha. Na me dhītaramārahoti evaṃ mahānubhāvopi pana so ahijātikattā mama dhītaraṃ araho na hoti. ‘‘Khattiyo ca videhāna’’nti idaṃ mātipakkhe ñātake dassento āha. Samuddajāti so ca videharājaputto mama dhītā samuddajā cāti ubhopi abhijātā. Te aññamaññaṃ saṃvāsaṃ arahanti. Na hesā maṇḍūkabhakkhassa sappassa anucchavikāti āha.
នាគមាណវកា តំ តត្ថេវ នាសាវាតេន មារេតុកាមា ហុត្វាបិ ‘‘អម្ហាកំ ទិវសំ វវត្ថាបនត្ថាយ បេសិតា, ឥមំ មារេត្វា គន្តុំ ន យុត្តំ, គន្ត្វា រញ្ញោ អាចិក្ខិត្វា ជានិស្សាមា’’តិ តត្ថេវ អន្តរហិតា ‘‘កិំ, តាតា, លទ្ធា វោ រាជធីតា’’តិ រញ្ញា បុច្ឆិតា កុជ្ឈិត្វា ‘‘កិំ, ទេវ, អម្ហេ អការណា យត្ថ វា តត្ថ វា បេសេសិ។ សចេបិ មារេតុកាមោ, ឥធេវ នោ មារេហិ។ សោ តុម្ហេ អក្កោសតិ បរិភាសតិ, អត្តនោ ធីតរំ ជាតិមានេន ឧក្ខិបតី’’តិ តេន វុត្តញ្ច អវុត្តញ្ច វត្វា រញ្ញោ កោធំ ឧប្បាទយិំសុ។ សោ អត្តនោ បរិសំ សន្និបាតេតុំ អាណាបេន្តោ អាហ –
Nāgamāṇavakā taṃ tattheva nāsāvātena māretukāmā hutvāpi ‘‘amhākaṃ divasaṃ vavatthāpanatthāya pesitā, imaṃ māretvā gantuṃ na yuttaṃ, gantvā rañño ācikkhitvā jānissāmā’’ti tattheva antarahitā ‘‘kiṃ, tātā, laddhā vo rājadhītā’’ti raññā pucchitā kujjhitvā ‘‘kiṃ, deva, amhe akāraṇā yattha vā tattha vā pesesi. Sacepi māretukāmo, idheva no mārehi. So tumhe akkosati paribhāsati, attano dhītaraṃ jātimānena ukkhipatī’’ti tena vuttañca avuttañca vatvā rañño kodhaṃ uppādayiṃsu. So attano parisaṃ sannipātetuṃ āṇāpento āha –
៧៩០.
790.
‘‘កម្ពលស្សតរា ឧដ្ឋេន្តុ, សព្ពេ នាគេ និវេទយ;
‘‘Kambalassatarā uṭṭhentu, sabbe nāge nivedaya;
ពារាណសិំ បវជ្ជន្តុ, មា ច កញ្ចិ វិហេឋយុ’’ន្តិ។
Bārāṇasiṃ pavajjantu, mā ca kañci viheṭhayu’’nti.
តត្ថ កម្ពលស្សតរា ឧដ្ឋេន្តូតិ កម្ពលស្សតរា នាម តស្ស មាតុបក្ខិកា សិនេរុបាទេ វសននាគា, តេ ច ឧដ្ឋហន្តុ។ អញ្ញេ ច ចតូសុ ទិសាសុ អនុទិសាសុ យត្តកា វា មយ្ហំ វចនករា, តេ សព្ពេ នាគេ និវេទយ, គន្ត្វា ជានាបេថ, ខិប្បំ កិរ សន្និបាតេថាតិ អាណាបេន្តោ ឯវមាហ។ តតោ សព្ពេហេវ សីឃំ សន្និបតិតេហិ ‘‘កិំ ករោម, ទេវា’’តិ វុត្តេ ‘‘សព្ពេបិ តេ នាគា ពារាណសិំ បវជ្ជន្តូ’’តិ អាហ។ ‘‘តត្ថ គន្ត្វា កិំ កាតព្ពំ, ទេវ, តំ នាសាវាតប្បហារេន ភស្មំ ករោមា’’តិ ច វុត្តេ រាជធីតរិ បដិពទ្ធចិត្តតាយ តស្សា វិនាសំ អនិច្ឆន្តោ ‘‘មា ច កញ្ចិ វិហេឋយុ’’ន្តិ អាហ, តុម្ហេសុ កោចិ កញ្ចិ មា វិហេឋយាតិ អត្ថោ។ អយមេវ វា បាឋោ។
Tattha kambalassatarā uṭṭhentūti kambalassatarā nāma tassa mātupakkhikā sinerupāde vasananāgā, te ca uṭṭhahantu. Aññe ca catūsu disāsu anudisāsu yattakā vā mayhaṃ vacanakarā, te sabbe nāge nivedaya, gantvā jānāpetha, khippaṃ kira sannipātethāti āṇāpento evamāha. Tato sabbeheva sīghaṃ sannipatitehi ‘‘kiṃ karoma, devā’’ti vutte ‘‘sabbepi te nāgā bārāṇasiṃ pavajjantū’’ti āha. ‘‘Tattha gantvā kiṃ kātabbaṃ, deva, taṃ nāsāvātappahārena bhasmaṃ karomā’’ti ca vutte rājadhītari paṭibaddhacittatāya tassā vināsaṃ anicchanto ‘‘mā ca kañci viheṭhayu’’nti āha, tumhesu koci kañci mā viheṭhayāti attho. Ayameva vā pāṭho.
អថ នំ នាគា ‘‘សចេ កោចិ មនុស្សោ ន វិហេឋេតព្ពោ, តត្ថ គន្ត្វា កិំ ករិស្សាមា’’តិ អាហំសុ។ អថ នេ ‘‘ឥទញ្ចិទញ្ច ករោថ, អហម្បិ ឥទំ នាម ករិស្សាមី’’តិ អាចិក្ខន្តោ គាថាទ្វយមាហ –
Atha naṃ nāgā ‘‘sace koci manusso na viheṭhetabbo, tattha gantvā kiṃ karissāmā’’ti āhaṃsu. Atha ne ‘‘idañcidañca karotha, ahampi idaṃ nāma karissāmī’’ti ācikkhanto gāthādvayamāha –
៧៩១.
791.
‘‘និវេសនេសុ សោព្ភេសុ, រថិយា ចច្ចរេសុ ច;
‘‘Nivesanesu sobbhesu, rathiyā caccaresu ca;
រុក្ខគ្គេសុ ច លម្ពន្តុ, វិតតា តោរណេសុ ច។
Rukkhaggesu ca lambantu, vitatā toraṇesu ca.
៧៩២.
792.
‘‘អហម្បិ សព្ពសេតេន, មហតា សុមហំ បុរំ;
‘‘Ahampi sabbasetena, mahatā sumahaṃ puraṃ;
បរិក្ខិបិស្សំ ភោគេហិ, កាសីនំ ជនយំ ភយ’’ន្តិ។
Parikkhipissaṃ bhogehi, kāsīnaṃ janayaṃ bhaya’’nti.
តត្ថ សោព្ភេសូតិ បោក្ខរណីសុ។ រថិយាតិ រថិកាយ។ វិតតាតិ វិតតសរីរា មហាសរីរា ហុត្វា ឯតេសុ ចេវ និវេសនាទីសុ ទ្វារតោរណេសុ ច ឱលម្ពន្តុ, ឯត្តកំ នាគា ករោន្តុ, ករោន្តា ច និវេសនេ តាវ មញ្ចបីឋានំ ហេដ្ឋា ច ឧបរិ ច អន្តោគព្ភពហិគព្ភាទីសុ ច បោក្ខរណិយំ ឧទកបិដ្ឋេ រថិកាទីនំ បស្សេសុ ចេវ ថលេសុ ច មហន្តានិ សរីរានិ មាបេត្វា មហន្តេ ផណេ កត្វា កម្មារគគ្គរី វិយ ធមមានា ‘‘សុសូ’’តិ សទ្ទំ ករោន្តា ឱលម្ពថ ច និបជ្ជថ ច។ អត្តានំ បន តរុណទារកានំ ជរាជិណ្ណានំ គព្ភិនិត្ថីនំ សមុទ្ទជាយ ចាតិ ឥមេសំ ចតុន្នំ មា ទស្សយិត្ថ។ អហម្បិ សព្ពសេតេន មហន្តេន សរីរេន គន្ត្វា សុមហន្តំ កាសិបុរំ សត្តក្ខត្តុំ ភោគេហិ បរិក្ខិបិស្សំ, មហន្តេន ផណេន នំ ឆាទេត្វា ឯកន្ធការំ កត្វា កាសីនំ ភយំ ជនយន្តោ ‘‘សុសូ’’តិ សទ្ទំ មុញ្ចិស្សាមីតិ។
Tattha sobbhesūti pokkharaṇīsu. Rathiyāti rathikāya. Vitatāti vitatasarīrā mahāsarīrā hutvā etesu ceva nivesanādīsu dvāratoraṇesu ca olambantu, ettakaṃ nāgā karontu, karontā ca nivesane tāva mañcapīṭhānaṃ heṭṭhā ca upari ca antogabbhabahigabbhādīsu ca pokkharaṇiyaṃ udakapiṭṭhe rathikādīnaṃ passesu ceva thalesu ca mahantāni sarīrāni māpetvā mahante phaṇe katvā kammāragaggarī viya dhamamānā ‘‘susū’’ti saddaṃ karontā olambatha ca nipajjatha ca. Attānaṃ pana taruṇadārakānaṃ jarājiṇṇānaṃ gabbhinitthīnaṃ samuddajāya cāti imesaṃ catunnaṃ mā dassayittha. Ahampi sabbasetena mahantena sarīrena gantvā sumahantaṃ kāsipuraṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipissaṃ, mahantena phaṇena naṃ chādetvā ekandhakāraṃ katvā kāsīnaṃ bhayaṃ janayanto ‘‘susū’’ti saddaṃ muñcissāmīti.
អថ សព្ពេ នាគា តថា អកំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –
Atha sabbe nāgā tathā akaṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
៧៩៣.
793.
‘‘តស្ស តំ វចនំ សុត្វា, ឧរគានេកវណ្ណិនោ;
‘‘Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, uragānekavaṇṇino;
ពារាណសិំ បវជ្ជិំសុ, ន ច កញ្ចិ វិហេឋយុំ។
Bārāṇasiṃ pavajjiṃsu, na ca kañci viheṭhayuṃ.
៧៩៤.
794.
‘‘និវេសនេសុ សោព្ភេសុ, រថិយា ចច្ចរេសុ ច;
‘‘Nivesanesu sobbhesu, rathiyā caccaresu ca;
រុក្ខគ្គេសុ ច លម្ពិំសុ, វិតតា តោរណេសុ ច។
Rukkhaggesu ca lambiṃsu, vitatā toraṇesu ca.
៧៩៥.
795.
‘‘តេសុ ទិស្វាន លម្ពន្តេ, បុថូ កន្ទិំសុ នារិយោ;
‘‘Tesu disvāna lambante, puthū kandiṃsu nāriyo;
នាគេ សោណ្ឌិកតេ ទិស្វា, បស្សសន្តេ មុហុំ មុហុំ។
Nāge soṇḍikate disvā, passasante muhuṃ muhuṃ.
៧៩៦.
796.
‘‘ពារាណសី បព្យថិតា, អាតុរា សមបជ្ជថ;
‘‘Bārāṇasī pabyathitā, āturā samapajjatha;
ពាហា បគ្គយ្ហ បក្កន្ទុំ, ធីតរំ ទេហិ រាជិនោ’’តិ។
Bāhā paggayha pakkanduṃ, dhītaraṃ dehi rājino’’ti.
តត្ថ អនេកវណ្ណិនោតិ នីលាទិវសេន អនេកវណ្ណា។ ឯវរូបានិ ហិ តេ រូបានិ មាបយិំសុ។ បវជ្ជិំសូតិ អឌ្ឍរត្តសមយេ បវិសិំសុ។ លម្ពិំសូតិ ធតរដ្ឋេន វុត្តនិយាមេនេវ តេ សព្ពេសុ ឋានេសុ មនុស្សានំ សញ្ចារំ បច្ឆិន្ទិត្វា ឱលម្ពិំសុ។ ទូតា ហុត្វា អាគតា បន ចត្តារោ នាគមាណវកា រញោ សយនស្ស ចត្តារោ បាទេ បរិក្ខិបិត្វា ឧបរិសីសេ មហន្តេ ផណេ កត្វា តុណ្ឌេហិ សីសំ បហរន្តា វិយ ទាឋា វិវរិត្វា បស្សសន្តា អដ្ឋំសុ។ ធតរដ្ឋោបិ អត្តនា វុត្តនិយាមេន នគរំ បដិច្ឆាទេសិ។ បពុជ្ឈមានា បុរិសា យតោ យតោ ហត្ថំ វា បាទំ វា បសារេន្តិ, តត្ថ តត្ថ សប្បេ ឆុបិត្វា ‘‘សប្បោ, សប្បោ’’តិ វិរវន្តិ។ បុថូ កន្ទិំសូតិ យេសុ គេហេសុ ទីបា ជលន្តិ, តេសុ ឥត្ថិយោ បពុទ្ធា ទ្វារតោរណគោបានសិយោ ឱលោកេត្វា ឱលម្ពន្តេ នាគេ ទិស្វា ពហូ ឯកប្បហារេនេវ កន្ទិំសុ។ ឯវំ សកលនគរំ ឯកកោលាហលំ អហោសិ។ សោណ្ឌិកតេតិ កតផណេ។
Tattha anekavaṇṇinoti nīlādivasena anekavaṇṇā. Evarūpāni hi te rūpāni māpayiṃsu. Pavajjiṃsūti aḍḍharattasamaye pavisiṃsu. Lambiṃsūti dhataraṭṭhena vuttaniyāmeneva te sabbesu ṭhānesu manussānaṃ sañcāraṃ pacchinditvā olambiṃsu. Dūtā hutvā āgatā pana cattāro nāgamāṇavakā raño sayanassa cattāro pāde parikkhipitvā uparisīse mahante phaṇe katvā tuṇḍehi sīsaṃ paharantā viya dāṭhā vivaritvā passasantā aṭṭhaṃsu. Dhataraṭṭhopi attanā vuttaniyāmena nagaraṃ paṭicchādesi. Pabujjhamānā purisā yato yato hatthaṃ vā pādaṃ vā pasārenti, tattha tattha sappe chupitvā ‘‘sappo, sappo’’ti viravanti. Puthū kandiṃsūti yesu gehesu dīpā jalanti, tesu itthiyo pabuddhā dvāratoraṇagopānasiyo oloketvā olambante nāge disvā bahū ekappahāreneva kandiṃsu. Evaṃ sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi. Soṇḍikateti kataphaṇe.
បក្កន្ទុន្តិ វិភាតាយ រត្តិយា នាគានំ អស្សាសវាតេន សកលនគរេ រាជនិវេសនេ ច ឧប្បាតិយមានេ វិយ ភីតា មនុស្សា ‘‘នាគរាជានោ កិស្ស នោ វិហេឋថា’’តិ វត្វា តុម្ហាកំ រាជា ‘‘ធីតរំ ទស្សាមី’’តិ ធតរដ្ឋស្ស ទូតំ បេសេត្វា បុន តស្ស ទូតេហិ អាគន្ត្វា ‘‘ទេហី’’តិ វុត្តោ អម្ហាកំ រាជានំ អក្កោសតិ បរិភាសតិ។ ‘‘សចេ អម្ហាកំ រញ្ញោ ធីតរំ ន ទស្សតិ, សកលនគរស្ស ជីវិតំ នត្ថី’’តិ វុត្តេ ‘‘តេន ហិ នោ , សាមិ, ឱកាសំ ទេថ, មយំ គន្ត្វា រាជានំ យាចិស្សាមា’’តិ យាចន្តា ឱកាសំ លភិត្វា រាជទ្វារំ គន្ត្វា មហន្តេន រវេន បក្កន្តិំសុ។ ភរិយាយោបិស្ស អត្តនោ អត្តនោ គព្ភេសុ និបន្នកាវ ‘‘ទេវ, ធីតរំ ធតរដ្ឋរញ្ញោ ទេហី’’តិ ឯកប្បហារេន កន្ទិំសុ។ តេបិ ចត្តារោ នាគមាណវកា ‘‘ទេហី’’តិ តុណ្ហេហិ សីសំ បហរន្តា វិយ ទាឋា វិវរិត្វា បស្សសន្តា អដ្ឋំសុ។
Pakkandunti vibhātāya rattiyā nāgānaṃ assāsavātena sakalanagare rājanivesane ca uppātiyamāne viya bhītā manussā ‘‘nāgarājāno kissa no viheṭhathā’’ti vatvā tumhākaṃ rājā ‘‘dhītaraṃ dassāmī’’ti dhataraṭṭhassa dūtaṃ pesetvā puna tassa dūtehi āgantvā ‘‘dehī’’ti vutto amhākaṃ rājānaṃ akkosati paribhāsati. ‘‘Sace amhākaṃ rañño dhītaraṃ na dassati, sakalanagarassa jīvitaṃ natthī’’ti vutte ‘‘tena hi no , sāmi, okāsaṃ detha, mayaṃ gantvā rājānaṃ yācissāmā’’ti yācantā okāsaṃ labhitvā rājadvāraṃ gantvā mahantena ravena pakkantiṃsu. Bhariyāyopissa attano attano gabbhesu nipannakāva ‘‘deva, dhītaraṃ dhataraṭṭharañño dehī’’ti ekappahārena kandiṃsu. Tepi cattāro nāgamāṇavakā ‘‘dehī’’ti tuṇhehi sīsaṃ paharantā viya dāṭhā vivaritvā passasantā aṭṭhaṃsu.
សោ និបន្នកោវ នគរវាសីនញ្ច អត្តនោ ច ភរិយានំ បរិទេវិតសទ្ទំ សុត្វា ចតូហិ ច នាគមាណវកេហិ តជ្ជិតត្តា មរណភយភីតោ ‘‘មម ធីតរំ សមុទ្ទជំ ធតរដ្ឋស្ស ទម្មី’’តិ តិក្ខត្តុំ អវច។ តំ សុត្វា សព្ពេបិ នាគរាជានោ តិគាវុតមត្តំ បដិក្កមិត្វា ទេវនគរំ វិយ ឯកំ នគរំ មាបេត្វា តត្ថ ឋិតា ‘‘ធីតរំ កិរ នោ បេសេតូ’’តិ បណ្ណាការំ បហិណិំសុ។ រាជា តេហិ អាភតំ បណ្ណាការំ គហេត្វា ‘‘តុម្ហេ គច្ឆថ, អហំ ធីតរំ អមច្ចានំ ហត្ថេ បហិណិស្សាមី’’តិ តេ ឧយ្យោជេត្វា ធីតរំ បក្កោសាបេត្វា ឧបរិបាសាទំ អារោបេត្វា សីហបញ្ជរំ វិវរិត្វា ‘‘អម្ម, បស្សេតំ អលង្កតនគរំ, ត្វំ ឯត្ថ ឯតស្ស រញ្ញោ អគ្គមហេសី ភវិស្សសិ, ន ទូរេ ឥតោ តំ នគរំ, ឧក្កណ្ឋិតកាលេយេវ ឥធ អាគន្តុំ សក្កា, ឯត្ថ គន្តព្ព’’ន្តិ សញ្ញាបេត្វា សីសំ ន្ហាបេត្វា សព្ពាលង្ការេហិ អលង្ករិត្វា បដិច្ឆន្នយោគ្គេ និសីទាបេត្វា អមច្ចានំ ហត្ថេ ទត្វា បាហេសិ។ នាគរាជានោ បច្ចុគ្គមនំ កត្វា មហាសក្ការំ ករិំសុ។ អមច្ចា នគរំ បវិសិត្វា តំ តស្ស ទត្វា ពហុំ ធនំ អាទាយ និវត្តិំសុ។ តេ រាជធីតរំ បាសាទំ អារោបេត្វា អលង្កតទិព្ពសយនេ និបជ្ជាបេសុំ។ តង្ខណញ្ញេវ នំ នាគមាណវិកា ខុជ្ជាទិវេសំ គហេត្វា មនុស្សបរិចារិកា វិយ បរិវារយិំសុ។ សា ទិព្ពសយនេ និបន្នមត្តាវ ទិព្ពផស្សំ ផុសិត្វា និទ្ទំ ឱក្កមិ។
So nipannakova nagaravāsīnañca attano ca bhariyānaṃ paridevitasaddaṃ sutvā catūhi ca nāgamāṇavakehi tajjitattā maraṇabhayabhīto ‘‘mama dhītaraṃ samuddajaṃ dhataraṭṭhassa dammī’’ti tikkhattuṃ avaca. Taṃ sutvā sabbepi nāgarājāno tigāvutamattaṃ paṭikkamitvā devanagaraṃ viya ekaṃ nagaraṃ māpetvā tattha ṭhitā ‘‘dhītaraṃ kira no pesetū’’ti paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu. Rājā tehi ābhataṃ paṇṇākāraṃ gahetvā ‘‘tumhe gacchatha, ahaṃ dhītaraṃ amaccānaṃ hatthe pahiṇissāmī’’ti te uyyojetvā dhītaraṃ pakkosāpetvā uparipāsādaṃ āropetvā sīhapañjaraṃ vivaritvā ‘‘amma, passetaṃ alaṅkatanagaraṃ, tvaṃ ettha etassa rañño aggamahesī bhavissasi, na dūre ito taṃ nagaraṃ, ukkaṇṭhitakāleyeva idha āgantuṃ sakkā, ettha gantabba’’nti saññāpetvā sīsaṃ nhāpetvā sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā paṭicchannayogge nisīdāpetvā amaccānaṃ hatthe datvā pāhesi. Nāgarājāno paccuggamanaṃ katvā mahāsakkāraṃ kariṃsu. Amaccā nagaraṃ pavisitvā taṃ tassa datvā bahuṃ dhanaṃ ādāya nivattiṃsu. Te rājadhītaraṃ pāsādaṃ āropetvā alaṅkatadibbasayane nipajjāpesuṃ. Taṅkhaṇaññeva naṃ nāgamāṇavikā khujjādivesaṃ gahetvā manussaparicārikā viya parivārayiṃsu. Sā dibbasayane nipannamattāva dibbaphassaṃ phusitvā niddaṃ okkami.
ធតរដ្ឋោ តំ គហេត្វា សទ្ធិំ នាគបរិសាយ តត្ថ អន្តរហិតោ នាគភវនេយេវ បាតុរហោសិ។ រាជធីតា បពុជ្ឈិត្វា អលង្កតទិព្ពសយនំ អញ្ញេ ច សុវណ្ណបាសាទមណិបាសាទាទយោ ឧយ្យានបោក្ខរណិយោ អលង្កតទេវនគរំ វិយ នាគភវនំ ទិស្វា ខុជ្ជាទិបរិចារិកាយោ បុច្ឆិ ‘‘ឥទំ នគរំ អតិវិយ អលង្កតំ, ន អម្ហាកំ នគរំ វិយ, កស្សេត’’ន្តិ។ ‘‘សាមិកស្ស តេ សន្តកំ, ទេវិ, ន អប្បបុញ្ញា ឯវរូបំ សម្បត្តិំ លភន្តិ, មហាបុញ្ញតាយ តេ អយំ លទ្ធា’’តិ។ ធតរដ្ឋោបិ បញ្ចយោជនសតិកេ នាគភវនេ ភេរិំ ចរាបេសិ ‘‘យោ សមុទ្ទជាយ សប្បវណ្ណំ ទស្សេតិ, តស្ស រាជទណ្ឌោ ភវិស្សតី’’តិ។ តស្មា ឯកោបិ តស្សា សប្បវណ្ណំ ទស្សេតុំ សមត្ថោ នាម នាហោសិ។ សា មនុស្សលោកសញ្ញាយ ឯវ តត្ថ តេន សទ្ធិំ សម្មោទមានា បិយសំវាសំ វសិ។
Dhataraṭṭho taṃ gahetvā saddhiṃ nāgaparisāya tattha antarahito nāgabhavaneyeva pāturahosi. Rājadhītā pabujjhitvā alaṅkatadibbasayanaṃ aññe ca suvaṇṇapāsādamaṇipāsādādayo uyyānapokkharaṇiyo alaṅkatadevanagaraṃ viya nāgabhavanaṃ disvā khujjādiparicārikāyo pucchi ‘‘idaṃ nagaraṃ ativiya alaṅkataṃ, na amhākaṃ nagaraṃ viya, kasseta’’nti. ‘‘Sāmikassa te santakaṃ, devi, na appapuññā evarūpaṃ sampattiṃ labhanti, mahāpuññatāya te ayaṃ laddhā’’ti. Dhataraṭṭhopi pañcayojanasatike nāgabhavane bheriṃ carāpesi ‘‘yo samuddajāya sappavaṇṇaṃ dasseti, tassa rājadaṇḍo bhavissatī’’ti. Tasmā ekopi tassā sappavaṇṇaṃ dassetuṃ samattho nāma nāhosi. Sā manussalokasaññāya eva tattha tena saddhiṃ sammodamānā piyasaṃvāsaṃ vasi.
នគរកណ្ឌំ និដ្ឋិតំ។
Nagarakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
ឧបោសថកណ្ឌំ
Uposathakaṇḍaṃ
សា អបរភាគេ ធតរដ្ឋំ បដិច្ច គព្ភំ បដិលភិត្វា បុត្តំ វិជាយិ, តស្ស បិយទស្សនត្តា ‘‘សុទស្សនោ’’តិ នាមំ ករិំសុ។ បុនាបរំ បុត្តំ វិជាយិ, តស្ស ‘‘ទត្តោ’’តិ នាមំ អកំសុ។ សោ បន ពោធិសត្តោ។ បុនេកំ បុត្តំ វិជាយិ, តស្ស ‘‘សុភោគោ’’តិ នាមំ ករិំសុ។ អបរម្បិ បុត្តំ វិជាយិ, តស្ស ‘‘អរិដ្ឋោ’’តិ នាមំ ករិំសុ។ ឥតិ សា ចត្តារោ បុត្តេ វិជាយិត្វាបិ នាគភវនភាវំ ន ជានាតិ។ អថេកទិវសំ តរុណនាគា អរិដ្ឋស្ស អាចិក្ខិំសុ ‘‘តវ មាតា មនុស្សិត្ថី, ន នាគិនី’’តិ។ អរិដ្ឋោ ‘‘វីមំសិស្សាមិ ន’’ន្តិ ឯកទិវសំ ថនំ បិវន្តោវ សប្បសរីរំ មាបេត្វា នង្គុដ្ឋខណ្ឌេន មាតុ បិដ្ឋិបាទេ ឃដ្ដេសិ។ សា តស្ស សប្បសរីរំ ទិស្វា ភីតតសិតា មហារវំ រវិត្វា តំ ភូមិយំ ខិបន្តី នខេន តស្ស អក្ខិំ ភិន្ទិ។ តតោ លោហិតំ បគ្ឃរិ។ រាជា តស្សា សទ្ទំ សុត្វា ‘‘កិស្សេសា វិរវតី’’តិ បុច្ឆិត្វា អរិដ្ឋេន កតកិរិយំ សុត្វា ‘‘គណ្ហថ, នំ ទាសំ គហេត្វា ជីវិតក្ខយំ បាបេថា’’តិ តជ្ជេន្តោ អាគច្ឆិ។ រាជធីតា តស្ស កុទ្ធភាវំ ញត្វា បុត្តសិនេហេន ‘‘ទេវ, បុត្តស្ស មេ អក្ខិ ភិន្នំ, ខមថេតស្សាបរាធ’’ន្តិ អាហ។ រាជា ឯតាយ ឯវំ វទន្តិយា ‘‘កិំ សក្កា កាតុ’’ន្តិ ខមិ។ តំ ទិវសំ សា ‘‘ឥទំ នាគភវន’’ន្តិ អញ្ញាសិ។ តតោ ច បដ្ឋាយ អរិដ្ឋោ កាណារិដ្ឋោ នាម ជាតោ។ ចត្តារោបិ បុត្តា វិញ្ញុតំ បាបុណិំសុ។
Sā aparabhāge dhataraṭṭhaṃ paṭicca gabbhaṃ paṭilabhitvā puttaṃ vijāyi, tassa piyadassanattā ‘‘sudassano’’ti nāmaṃ kariṃsu. Punāparaṃ puttaṃ vijāyi, tassa ‘‘datto’’ti nāmaṃ akaṃsu. So pana bodhisatto. Punekaṃ puttaṃ vijāyi, tassa ‘‘subhogo’’ti nāmaṃ kariṃsu. Aparampi puttaṃ vijāyi, tassa ‘‘ariṭṭho’’ti nāmaṃ kariṃsu. Iti sā cattāro putte vijāyitvāpi nāgabhavanabhāvaṃ na jānāti. Athekadivasaṃ taruṇanāgā ariṭṭhassa ācikkhiṃsu ‘‘tava mātā manussitthī, na nāginī’’ti. Ariṭṭho ‘‘vīmaṃsissāmi na’’nti ekadivasaṃ thanaṃ pivantova sappasarīraṃ māpetvā naṅguṭṭhakhaṇḍena mātu piṭṭhipāde ghaṭṭesi. Sā tassa sappasarīraṃ disvā bhītatasitā mahāravaṃ ravitvā taṃ bhūmiyaṃ khipantī nakhena tassa akkhiṃ bhindi. Tato lohitaṃ pagghari. Rājā tassā saddaṃ sutvā ‘‘kissesā viravatī’’ti pucchitvā ariṭṭhena katakiriyaṃ sutvā ‘‘gaṇhatha, naṃ dāsaṃ gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpethā’’ti tajjento āgacchi. Rājadhītā tassa kuddhabhāvaṃ ñatvā puttasinehena ‘‘deva, puttassa me akkhi bhinnaṃ, khamathetassāparādha’’nti āha. Rājā etāya evaṃ vadantiyā ‘‘kiṃ sakkā kātu’’nti khami. Taṃ divasaṃ sā ‘‘idaṃ nāgabhavana’’nti aññāsi. Tato ca paṭṭhāya ariṭṭho kāṇāriṭṭho nāma jāto. Cattāropi puttā viññutaṃ pāpuṇiṃsu.
អថ នេសំ បិតា យោជនសតិកំ យោជនសតិកំ កត្វា រជ្ជមទាសិ, មហន្តោ យសោ អហោសិ។ សោឡស សោឡស នាគកញ្ញាសហស្សានិ បរិវារយិំសុ។ បិតុ ឯកយោជនសតិកមេវ រជ្ជំ អហោសិ។ តយោ បុត្តា មាសេ មាសេ មាតាបិតរោ បស្សិតុំ អាគច្ឆន្តិ, ពោធិសត្តោ បន អន្វទ្ធមាសំ អាគច្ឆតិ។ នាគភវនេ សមុដ្ឋិតំ បញ្ហំ ពោធិសត្តោវ កថេតិ។ បិតរា សទ្ធិំ វិរូបក្ខមហារាជស្សបិ ឧបដ្ឋានំ គច្ឆតិ, តស្ស សន្តិកេ សមុដ្ឋិតំ បញ្ហម្បិ សោវ កថេតិ។ អថេកទិវសំ វិរូបក្ខេ នាគបរិសាយ សទ្ធិំ តិទសបុរំ គន្ត្វា សក្កំ បរិវារេត្វា និសិន្នេ ទេវានំ អន្តរេ បញ្ហោ សមុដ្ឋាសិ។ តំ កោចិ កថេតុំ នាសក្ខិ, បល្លង្កវរគតោ បន ហុត្វា មហាសត្តោវ កថេសិ។ អថ នំ ទេវរាជា ទិព្ពគន្ធបុប្ផេហិ បូជេត្វា ‘‘ទត្ត, ត្វំ បថវិសមាយ វិបុលាយ បញ្ញាយ សមន្នាគតោ, ឥតោ បដ្ឋាយ ភូរិទត្តោ នាម ហោហី’’តិ ‘‘ភូរិទត្តោ’’ តិស្ស នាមំ អកាសិ។ សោ តតោ បដ្ឋាយ សក្កស្ស ឧបដ្ឋានំ គច្ឆន្តោ អលង្កតវេជយន្តបាសាទំ ទេវច្ឆរាហិ អាកិណ្ណំ អតិមនោហរំ សក្កស្ស សម្បត្តិំ ទិស្វា ទេវលោកេ បិយំ កត្វា ‘‘កិំ មេ ឥមិនា មណ្ឌូកភក្ខេន អត្តភាវេន, នាគភវនំ គន្ត្វា ឧបោសថវាសំ វសិត្វា ឥមស្មិំ ទេវលោកេ ឧប្បត្តិការណំ ករិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា នាគភវនំ គន្ត្វា មាតាបិតរោ អាបុច្ឆិ ‘‘អម្មតាតា, អហំ ឧបោសថកម្មំ ករិស្សាមី’’តិ។ ‘‘សាធុ, តាត, ករោហិ, ករោន្តោ បន ពហិ អគន្ត្វា ឥមស្មិញ្ញេវ នាគភវនេ ឯកស្មិំ សុញ្ញវិមានេ ករោហិ, ពហិគតានំ បន នាគានំ មហន្តំ ភយ’’ន្តិ។
Atha nesaṃ pitā yojanasatikaṃ yojanasatikaṃ katvā rajjamadāsi, mahanto yaso ahosi. Soḷasa soḷasa nāgakaññāsahassāni parivārayiṃsu. Pitu ekayojanasatikameva rajjaṃ ahosi. Tayo puttā māse māse mātāpitaro passituṃ āgacchanti, bodhisatto pana anvaddhamāsaṃ āgacchati. Nāgabhavane samuṭṭhitaṃ pañhaṃ bodhisattova katheti. Pitarā saddhiṃ virūpakkhamahārājassapi upaṭṭhānaṃ gacchati, tassa santike samuṭṭhitaṃ pañhampi sova katheti. Athekadivasaṃ virūpakkhe nāgaparisāya saddhiṃ tidasapuraṃ gantvā sakkaṃ parivāretvā nisinne devānaṃ antare pañho samuṭṭhāsi. Taṃ koci kathetuṃ nāsakkhi, pallaṅkavaragato pana hutvā mahāsattova kathesi. Atha naṃ devarājā dibbagandhapupphehi pūjetvā ‘‘datta, tvaṃ pathavisamāya vipulāya paññāya samannāgato, ito paṭṭhāya bhūridatto nāma hohī’’ti ‘‘bhūridatto’’ tissa nāmaṃ akāsi. So tato paṭṭhāya sakkassa upaṭṭhānaṃ gacchanto alaṅkatavejayantapāsādaṃ devaccharāhi ākiṇṇaṃ atimanoharaṃ sakkassa sampattiṃ disvā devaloke piyaṃ katvā ‘‘kiṃ me iminā maṇḍūkabhakkhena attabhāvena, nāgabhavanaṃ gantvā uposathavāsaṃ vasitvā imasmiṃ devaloke uppattikāraṇaṃ karissāmī’’ti cintetvā nāgabhavanaṃ gantvā mātāpitaro āpucchi ‘‘ammatātā, ahaṃ uposathakammaṃ karissāmī’’ti. ‘‘Sādhu, tāta, karohi, karonto pana bahi agantvā imasmiññeva nāgabhavane ekasmiṃ suññavimāne karohi, bahigatānaṃ pana nāgānaṃ mahantaṃ bhaya’’nti.
សោ ‘‘សាធូ’’តិ បដិស្សុណិត្វា តត្ថេវ សុញ្ញវិមានេ រាជុយ្យានេ ឧបោសថវាសំ វសតិ។ អថ នំ នានាតូរិយហត្ថា នាគកញ្ញា បរិវារេន្តិ។ សោ ‘‘ន មយ្ហំ ឥធ វសន្តស្ស ឧបោសថកម្មំ មត្ថកំ បាបុណិស្សតិ, មនុស្សបថំ គន្ត្វា ករិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា និវារណភយេន មាតាបិតូនំ អនារោចេត្វា អត្តនោ ភរិយាយោ អាមន្តេត្វា ‘‘ភទ្ទេ, អហំ មនុស្សលោកំ គន្ត្វា យមុនាតីរេ និគ្រោធរុក្ខោ អត្ថិ, តស្សាវិទូរេ វម្មិកមត្ថកេ ភោគេ អាភុជិត្វា ចតុរង្គសមន្នាគតំ ឧបោសថំ អធិដ្ឋាយ និបជ្ជិត្វា ឧបោសថកម្មំ ករិស្សាមិ។ មយា សព្ពរត្តិំ និបជ្ជិត្វា ឧបោសថកម្មេ កតេ អរុណុគ្គមនវេលាយមេវ តុម្ហេ ទស ទស ឥត្ថិយោ អាទាយ វារេន វារេន តូរិយហត្ថា មម សន្តិកំ អាគន្ត្វា មំ គន្ធេហិ ច បុប្ផេហិ ច បូជេត្វា គាយិត្វា នច្ចិត្វា មំ អាទាយ នាគភវនមេវ អាគច្ឆថា’’តិ វត្វា តត្ថ គន្ត្វា វម្មិកមត្ថកេ ភោគេ អាភុជិត្វា ‘‘យោ មម ចម្មំ វា ន្ហារុំ វា អដ្ឋិំ វា រុហិរំ វា ឥច្ឆតិ, សោ អាហរតូ’’តិ ចតុរង្គសមន្នាគតំ ឧបោសថំ អធិដ្ឋាយ នង្គលសីសប្បមាណំ សរីរំ មាបេត្វា និបន្នោ ឧបោសថកម្មមកាសិ។ អរុណេ ឧដ្ឋហន្តេយេវ តំ នាគមាណវិកា អាគន្ត្វា យថានុសិដ្ឋំ បដិបជ្ជិត្វា នាគភវនំ អានេន្តិ។ តស្ស ឥមិនា និយាមេន ឧបោសថំ ករោន្តស្ស ទីឃោ អទ្ធា វីតិវត្តោ។
So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā tattheva suññavimāne rājuyyāne uposathavāsaṃ vasati. Atha naṃ nānātūriyahatthā nāgakaññā parivārenti. So ‘‘na mayhaṃ idha vasantassa uposathakammaṃ matthakaṃ pāpuṇissati, manussapathaṃ gantvā karissāmī’’ti cintetvā nivāraṇabhayena mātāpitūnaṃ anārocetvā attano bhariyāyo āmantetvā ‘‘bhadde, ahaṃ manussalokaṃ gantvā yamunātīre nigrodharukkho atthi, tassāvidūre vammikamatthake bhoge ābhujitvā caturaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ adhiṭṭhāya nipajjitvā uposathakammaṃ karissāmi. Mayā sabbarattiṃ nipajjitvā uposathakamme kate aruṇuggamanavelāyameva tumhe dasa dasa itthiyo ādāya vārena vārena tūriyahatthā mama santikaṃ āgantvā maṃ gandhehi ca pupphehi ca pūjetvā gāyitvā naccitvā maṃ ādāya nāgabhavanameva āgacchathā’’ti vatvā tattha gantvā vammikamatthake bhoge ābhujitvā ‘‘yo mama cammaṃ vā nhāruṃ vā aṭṭhiṃ vā ruhiraṃ vā icchati, so āharatū’’ti caturaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ adhiṭṭhāya naṅgalasīsappamāṇaṃ sarīraṃ māpetvā nipanno uposathakammamakāsi. Aruṇe uṭṭhahanteyeva taṃ nāgamāṇavikā āgantvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjitvā nāgabhavanaṃ ānenti. Tassa iminā niyāmena uposathaṃ karontassa dīgho addhā vītivatto.
ឧបោសថខណ្ឌំ និដ្ឋិតំ។
Uposathakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
គរុឡខណ្ឌំ
Garuḷakhaṇḍaṃ
តទា ឯកោ ពារាណសិទ្វារគាមវាសី ព្រាហ្មណោ សោមទត្តេន នាម បុត្តេន សទ្ធិំ អរញ្ញំ គន្ត្វា សូលយន្តបាសវាគុរាទីហិ ឱឌ្ឌេត្វា មិគេ វធិត្វា មំសំ កាជេនាហរិត្វា វិក្កិណន្តោ ជីវិកំ កប្បេសិ។ សោ ឯកទិវសំ អន្តមសោ គោធាមត្តម្បិ អលភិត្វា ‘‘តាត សោមទត្ត, សចេ តុច្ឆហត្ថា គមិស្សាម, មាតា តេ កុជ្ឈិស្សតិ, យំ កិញ្ចិ គហេត្វា គមិស្សាមា’’តិ វត្វា ពោធិសត្តស្ស និបន្នវម្មិកដ្ឋានាភិមុខោ គន្ត្វា បានីយំ បាតុំ យមុនំ ឱតរន្តានំ មិគានំ បទវលញ្ជំ ទិស្វា ‘‘តាត, មិគមគ្គោ បញ្ញាយតិ, ត្វំ បដិក្កមិត្វា តិដ្ឋាហិ, អហំ បានីយត្ថាយ អាគតំ មិគំ វិជ្ឈិស្សាមី’’តិ ធនុំ អាទាយ មិគំ ឱលោកេន្តោ ឯកស្មិំ រុក្ខមូលេ អដ្ឋាសិ។ អថេកោ មិគោ សាយន្ហសមយេ បានីយំ បាតុំ អាគតោ។ សោ តំ វិជ្ឈិ។ មិគោ តត្ថ អបតិត្វា សរវេគេន តជ្ជិតោ លោហិតេន បគ្ឃរន្តេន បលាយិ។ បិតាបុត្តា នំ អនុពន្ធិត្វា បតិតដ្ឋានេ មំសំ គហេត្វា អរញ្ញា និក្ខមិត្វា សូរិយត្ថង្គមនវេលាយ តំ និគ្រោធំ បត្វា ‘‘ឥទានិ អកាលោ, ន សក្កា គន្តុំ, ឥធេវ វសិស្សាមា’’តិ មំសំ ឯកមន្តេ ឋបេត្វា រុក្ខំ អារុយ្ហ វិដបន្តរេ និបជ្ជិំសុ។ ព្រាហ្មណោ បច្ចូសសមយេ បពុជ្ឈិត្វា មិគសទ្ទសវនាយ សោតំ ឱទហិ។
Tadā eko bārāṇasidvāragāmavāsī brāhmaṇo somadattena nāma puttena saddhiṃ araññaṃ gantvā sūlayantapāsavāgurādīhi oḍḍetvā mige vadhitvā maṃsaṃ kājenāharitvā vikkiṇanto jīvikaṃ kappesi. So ekadivasaṃ antamaso godhāmattampi alabhitvā ‘‘tāta somadatta, sace tucchahatthā gamissāma, mātā te kujjhissati, yaṃ kiñci gahetvā gamissāmā’’ti vatvā bodhisattassa nipannavammikaṭṭhānābhimukho gantvā pānīyaṃ pātuṃ yamunaṃ otarantānaṃ migānaṃ padavalañjaṃ disvā ‘‘tāta, migamaggo paññāyati, tvaṃ paṭikkamitvā tiṭṭhāhi, ahaṃ pānīyatthāya āgataṃ migaṃ vijjhissāmī’’ti dhanuṃ ādāya migaṃ olokento ekasmiṃ rukkhamūle aṭṭhāsi. Atheko migo sāyanhasamaye pānīyaṃ pātuṃ āgato. So taṃ vijjhi. Migo tattha apatitvā saravegena tajjito lohitena paggharantena palāyi. Pitāputtā naṃ anubandhitvā patitaṭṭhāne maṃsaṃ gahetvā araññā nikkhamitvā sūriyatthaṅgamanavelāya taṃ nigrodhaṃ patvā ‘‘idāni akālo, na sakkā gantuṃ, idheva vasissāmā’’ti maṃsaṃ ekamante ṭhapetvā rukkhaṃ āruyha viṭapantare nipajjiṃsu. Brāhmaṇo paccūsasamaye pabujjhitvā migasaddasavanāya sotaṃ odahi.
តស្មិំ ខណេ នាគមាណវិកាយោ អាគន្ត្វា ពោធិសត្តស្ស បុប្ផាសនំ បញ្ញាបេសុំ។ សោ អហិសរីរំ អន្តរធាបេត្វា សព្ពាលង្ការបដិមណ្ឌិតំ ទិព្ពសរីរំ មាបេត្វា សក្កលីលាយ បុប្ផាសនេ និសីទិ។ នាគមាណវិកាបិ នំ គន្ធមាលាទីហិ បូជេត្វា ទិព្ពតូរិយានិ វាទេត្វា នច្ចគីតំ បដ្ឋបេសុំ។ ព្រាហ្មណោ តំ សទ្ទំ សុត្វា ‘‘កោ នុ ខោ ឯស, ជានិស្សាមិ ន’’ន្តិ ចិន្តេត្វា ‘‘បុត្ត, បុត្តា’’តិ វត្វាបិ បុត្តំ បពោធេតុំ អសក្កោន្តោ ‘‘សយតុ ឯស, កិលន្តោ ភវិស្សតិ, អហមេវ គមិស្សាមី’’តិ រុក្ខា ឱរុយ្ហ តស្ស សន្តិកំ អគមាសិ។ នាគមាណវិកា តំ ទិស្វា សទ្ធិំ តូរិយេហិ ភូមិយំ និមុជ្ជិត្វា អត្តនោ នាគភវនមេវ គតា។ ពោធិសត្តោ ឯកកោវ អហោសិ។ ព្រាហ្មណោ តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា បុច្ឆន្តោ គាថាទ្វយមាហ –
Tasmiṃ khaṇe nāgamāṇavikāyo āgantvā bodhisattassa pupphāsanaṃ paññāpesuṃ. So ahisarīraṃ antaradhāpetvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ dibbasarīraṃ māpetvā sakkalīlāya pupphāsane nisīdi. Nāgamāṇavikāpi naṃ gandhamālādīhi pūjetvā dibbatūriyāni vādetvā naccagītaṃ paṭṭhapesuṃ. Brāhmaṇo taṃ saddaṃ sutvā ‘‘ko nu kho esa, jānissāmi na’’nti cintetvā ‘‘putta, puttā’’ti vatvāpi puttaṃ pabodhetuṃ asakkonto ‘‘sayatu esa, kilanto bhavissati, ahameva gamissāmī’’ti rukkhā oruyha tassa santikaṃ agamāsi. Nāgamāṇavikā taṃ disvā saddhiṃ tūriyehi bhūmiyaṃ nimujjitvā attano nāgabhavanameva gatā. Bodhisatto ekakova ahosi. Brāhmaṇo tassa santikaṃ gantvā pucchanto gāthādvayamāha –
៧៩៧.
797.
‘‘បុប្ផាភិហារស្ស វនស្ស មជ្ឈេ, កោ លោហិតក្ខោ វិតតន្តរំសោ;
‘‘Pupphābhihārassa vanassa majjhe, ko lohitakkho vitatantaraṃso;
កា កម្ពុកាយូរធរា សុវត្ថា, តិដ្ឋន្តិ នារិយោ ទស វន្ទមានា។
Kā kambukāyūradharā suvatthā, tiṭṭhanti nāriyo dasa vandamānā.
៧៩៨.
798.
‘‘កោ ត្វំ ព្រហាពាហុ វនស្ស មជ្ឈេ, វិរោចសិ ឃតសិត្តោវ អគ្គិ;
‘‘Ko tvaṃ brahābāhu vanassa majjhe, virocasi ghatasittova aggi;
មហេសក្ខោ អញ្ញតរោសិ យក្ខោ, ឧទាហុ នាគោសិ មហានុភាវោ’’តិ។
Mahesakkho aññatarosi yakkho, udāhu nāgosi mahānubhāvo’’ti.
តត្ថ បុប្ផាភិហារស្សាតិ ពោធិសត្តស្ស បូជនត្ថាយ អាភតេន ទិព្ពបុប្ផាភិហារេន សមន្នាគតស្ស។ កោតិ កោ នាម ត្វំ។ លោហិតក្ខោតិ រត្តក្ខោ។ វិតតន្តរំសោតិ បុថុលអន្តរំសោ។ កម្ពុកាយូរធរាតិ សុវណ្ណាលង្ការធរា។ ព្រហាពាហូតិ មហាពាហុ។
Tattha pupphābhihārassāti bodhisattassa pūjanatthāya ābhatena dibbapupphābhihārena samannāgatassa. Koti ko nāma tvaṃ. Lohitakkhoti rattakkho. Vitatantaraṃsoti puthulaantaraṃso. Kambukāyūradharāti suvaṇṇālaṅkāradharā. Brahābāhūti mahābāhu.
តំ សុត្វា មហាសត្តោ ‘‘សចេបិ ‘សក្កាទីសុ អញ្ញតរោហមស្មី’តិ វក្ខាមិ, សទ្ទហិស្សតេវាយំ ព្រាហ្មណោ, អជ្ជ បន មយា សច្ចមេវ កថេតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា អត្តនោ នាគរាជភាវំ កថេន្តោ អាហ –
Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘sacepi ‘sakkādīsu aññatarohamasmī’ti vakkhāmi, saddahissatevāyaṃ brāhmaṇo, ajja pana mayā saccameva kathetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā attano nāgarājabhāvaṃ kathento āha –
៧៩៩.
799.
‘‘នាគោហមស្មិ ឥទ្ធិមា, តេជស្សី ទុរតិក្កមោ;
‘‘Nāgohamasmi iddhimā, tejassī duratikkamo;
ឌំសេយ្យំ តេជសា កុទ្ធោ, ផីតំ ជនបទំ អបិ។
Ḍaṃseyyaṃ tejasā kuddho, phītaṃ janapadaṃ api.
៨០០.
800.
‘‘សមុទ្ទជា ហិ មេ មាតា, ធតរដ្ឋោ ច មេ បិតា;
‘‘Samuddajā hi me mātā, dhataraṭṭho ca me pitā;
សុទស្សនកនិដ្ឋោស្មិ, ភូរិទត្តោតិ មំ វិទូ’’តិ។
Sudassanakaniṭṭhosmi, bhūridattoti maṃ vidū’’ti.
តត្ថ តេជស្សីតិ វិសតេជេន តេជវា។ ទុរតិក្កមោតិ អញ្ញេន អតិក្កមិតុំ អសក្កុណេយ្យោ។ ឌំសេយ្យន្តិ សចាហំ កុទ្ធោ ផីតំ ជនបទំ អបិ ឌំសេយ្យំ, បថវិយំ មម ទាឋាយ បតិតមត្តាយ សទ្ធិំ បថវិយា មម តេជេន សោ សព្ពោ ជនបទោ ភស្មា ភវេយ្យាតិ វទតិ។ សុទស្សនកនិដ្ឋោស្មីតិ អហំ មម ភាតុ សុទស្សនស្ស កនិដ្ឋោ អស្មិ។ វិទូតិ ឯវំ មមំ បញ្ចយោជនសតិកេ នាគភវនេ ជានន្តីតិ។
Tattha tejassīti visatejena tejavā. Duratikkamoti aññena atikkamituṃ asakkuṇeyyo. Ḍaṃseyyanti sacāhaṃ kuddho phītaṃ janapadaṃ api ḍaṃseyyaṃ, pathaviyaṃ mama dāṭhāya patitamattāya saddhiṃ pathaviyā mama tejena so sabbo janapado bhasmā bhaveyyāti vadati. Sudassanakaniṭṭhosmīti ahaṃ mama bhātu sudassanassa kaniṭṭho asmi. Vidūti evaṃ mamaṃ pañcayojanasatike nāgabhavane jānantīti.
ឥទញ្ច បន វត្វា មហាសត្តោ ចិន្តេសិ ‘‘អយំ ព្រាហ្មណោ ចណ្ឌោ ផរុសោ, អហិតុណ្ឌិកស្ស អារោចេត្វា ឧបោសថកម្មស្ស មេ អន្តរាយម្បិ ករេយ្យ, យំ នូនាហំ ឥមំ នាគភវនំ នេត្វា មហន្តំ យសំ ទត្វា ឧបោសថកម្មំ អទ្ធនិយំ ករេយ្យ’’ន្តិ។ អថ នំ អាហ ‘‘ព្រាហ្មណ, មហន្តំ តេ យសំ ទស្សាមិ, រមណីយំ នាគភវនំ, ឯហិ តត្ថ គច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘សាមិ, បុត្តោ មេ អត្ថិ, តស្មិំ គច្ឆន្តេ អាគមិស្សាមី’’តិ។ អថ នំ មហាសត្តោ ‘‘គច្ឆ, ព្រាហ្មណ, អានេហិ ន’’ន្តិ វត្វា អត្តនោ អាវាសំ អាចិក្ខន្តោ អាហ –
Idañca pana vatvā mahāsatto cintesi ‘‘ayaṃ brāhmaṇo caṇḍo pharuso, ahituṇḍikassa ārocetvā uposathakammassa me antarāyampi kareyya, yaṃ nūnāhaṃ imaṃ nāgabhavanaṃ netvā mahantaṃ yasaṃ datvā uposathakammaṃ addhaniyaṃ kareyya’’nti. Atha naṃ āha ‘‘brāhmaṇa, mahantaṃ te yasaṃ dassāmi, ramaṇīyaṃ nāgabhavanaṃ, ehi tattha gacchāmā’’ti. ‘‘Sāmi, putto me atthi, tasmiṃ gacchante āgamissāmī’’ti. Atha naṃ mahāsatto ‘‘gaccha, brāhmaṇa, ānehi na’’nti vatvā attano āvāsaṃ ācikkhanto āha –
៨០១.
801.
‘‘យំ គម្ភីរំ សទាវដ្ដំ, រហទំ ភេស្មំ បេក្ខសិ;
‘‘Yaṃ gambhīraṃ sadāvaṭṭaṃ, rahadaṃ bhesmaṃ pekkhasi;
ឯស ទិព្យោ មមាវាសោ, អនេកសតបោរិសោ។
Esa dibyo mamāvāso, anekasataporiso.
៨០២.
802.
‘‘មយូរកោញ្ចាភិរុទំ, នីលោទំ វនមជ្ឈតោ;
‘‘Mayūrakoñcābhirudaṃ, nīlodaṃ vanamajjhato;
យមុនំ បវិស មា ភីតោ, ខេមំ វត្តវតំ សិវ’’ន្តិ។
Yamunaṃ pavisa mā bhīto, khemaṃ vattavataṃ siva’’nti.
តត្ថ សទាវដ្ដន្តិ សទា បវត្តំ អាវដ្ដំ។ ភេស្មន្តិ ភយានកំ។ បេក្ខសីតិ យំ ឯវរូបំ រហទំ បស្សសិ។ មយូរកោញ្ចាភិរុទន្តិ ឧភោសុ តីរេសុ វនឃដាយំ វសន្តេហិ មយូរេហិ ច កោញ្ចេហិ ច អភិរុទំ ឧបកូជិតំ។ នីលោទន្តិ នីលសលិលំ។ វនមជ្ឈតោតិ វនមជ្ឈេន សន្ទមានំ។ បវិស មា ភីតោតិ ឯវរូបំ យមុនំ អភីតោ ហុត្វា បវិស។ វត្តវតន្តិ វត្តសម្បន្នានំ អាចារវន្តានំ វសនភូមិំ បវិស, គច្ឆ, ព្រាហ្មណ, បុត្តំ អានេហីតិ។
Tattha sadāvaṭṭanti sadā pavattaṃ āvaṭṭaṃ. Bhesmanti bhayānakaṃ. Pekkhasīti yaṃ evarūpaṃ rahadaṃ passasi. Mayūrakoñcābhirudanti ubhosu tīresu vanaghaṭāyaṃ vasantehi mayūrehi ca koñcehi ca abhirudaṃ upakūjitaṃ. Nīlodanti nīlasalilaṃ. Vanamajjhatoti vanamajjhena sandamānaṃ. Pavisa mā bhītoti evarūpaṃ yamunaṃ abhīto hutvā pavisa. Vattavatanti vattasampannānaṃ ācāravantānaṃ vasanabhūmiṃ pavisa, gaccha, brāhmaṇa, puttaṃ ānehīti.
ព្រាហ្មណោ គន្ត្វា បុត្តស្ស តមត្ថំ អារោចេត្វា បុត្តំ អានេសិ។ មហាសត្តោ តេ ឧភោបិ អាទាយ យមុនាតីរំ គន្ត្វា តីរេ ឋិតោ អាហ –
Brāhmaṇo gantvā puttassa tamatthaṃ ārocetvā puttaṃ ānesi. Mahāsatto te ubhopi ādāya yamunātīraṃ gantvā tīre ṭhito āha –
៨០៣.
803.
‘‘តត្ថ បត្តោ សានុចរោ, សហ បុត្តេន ព្រាហ្មណ;
‘‘Tattha patto sānucaro, saha puttena brāhmaṇa;
បូជិតោ មយ្ហំ កាមេហិ, សុខំ ព្រាហ្មណ វច្ឆសី’’តិ។
Pūjito mayhaṃ kāmehi, sukhaṃ brāhmaṇa vacchasī’’ti.
តត្ថ តត្ថ បត្តោតិ ត្វំ អម្ហាកំ នាគភវនំ បត្តោ ហុត្វា។ មយ្ហន្តិ មម សន្តកេហិ កាមេហិ បូជិតោ។ វច្ឆសីតិ តត្ថ នាគភវនេ សុខំ វសិស្សតិ។
Tattha tattha pattoti tvaṃ amhākaṃ nāgabhavanaṃ patto hutvā. Mayhanti mama santakehi kāmehi pūjito. Vacchasīti tattha nāgabhavane sukhaṃ vasissati.
ឯវំ វត្វា មហាសត្តោ ឧភោបិ តេ បិតាបុត្តេ អត្តនោ អានុភាវេន នាគភវនំ អានេសិ។ តេសំ តត្ថ ទិព្ពោ អត្តភាវោ បាតុភវិ។ អថ នេសំ មហាសត្តោ ទិព្ពសម្បត្តិំ ទត្វា ចត្តារិ ចត្តារិ នាគកញ្ញាសតានិ អទាសិ។ តេ មហាសម្បត្តិំ អនុភវិំសុ។ ពោធិសត្តោបិ អប្បមត្តោ ឧបោសថកម្មំ អកាសិ។ អន្វឌ្ឍមាសំ មាតាបិតូនំ ឧបដ្ឋានំ គន្ត្វា ធម្មកថំ កថេត្វា តតោ ច ព្រាហ្មណស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា អារោគ្យំ បុច្ឆិត្វា ‘‘យេន តេ អត្ថោ, តំ វទេយ្យាសិ, អនុក្កណ្ឋមានោ អភិរមា’’តិ វត្វា សោមទត្តេនបិ សទ្ធិំ បដិសន្ថារំ កត្វា អត្តនោ និវេសនំ អគច្ឆិ។ ព្រាហ្មណោ ឯកសំវច្ឆរំ នាគភវនេ វសិត្វា មន្ទបុញ្ញតាយ ឧក្កណ្ឋិតោ មនុស្សលោកំ គន្តុកាមោ អហោសិ។ នាគភវនមស្ស លោកន្តរនិរយោ វិយ អលង្កតបាសាទោ ពន្ធនាគារំ វិយ អលង្កតនាគកញ្ញា យក្ខិនិយោ វិយ ឧបដ្ឋហិំសុ។ សោ ‘‘អហំ តាវ ឧក្កណ្ឋិតោ , សោមទត្តស្សបិ ចិត្តំ ជានិស្សាមី’’តិ តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា អាហ ‘‘កិំ, តាត, ឧក្កណ្ឋសី’’តិ? ‘‘កស្មា ឧក្កណ្ឋិស្សាមិ ន ឧក្កណ្ឋាមិ, ត្វំ បន ឧក្កណ្ឋសិ, តាតា’’តិ? ‘‘អាម តាតា’’តិ។ ‘‘កិំការណា’’តិ។ ‘‘តវ មាតុ ចេវ ភាតុភគិនីនញ្ច អទស្សនេន ឧក្កណ្ឋាមិ, ឯហិ, តាត សោមទត្ត, គច្ឆាមា’’តិ។ សោ ‘‘ន គច្ឆាមី’’តិ វត្វាបិ បុនប្បុនំ បិតរា យាចិយមានោ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិ។
Evaṃ vatvā mahāsatto ubhopi te pitāputte attano ānubhāvena nāgabhavanaṃ ānesi. Tesaṃ tattha dibbo attabhāvo pātubhavi. Atha nesaṃ mahāsatto dibbasampattiṃ datvā cattāri cattāri nāgakaññāsatāni adāsi. Te mahāsampattiṃ anubhaviṃsu. Bodhisattopi appamatto uposathakammaṃ akāsi. Anvaḍḍhamāsaṃ mātāpitūnaṃ upaṭṭhānaṃ gantvā dhammakathaṃ kathetvā tato ca brāhmaṇassa santikaṃ gantvā ārogyaṃ pucchitvā ‘‘yena te attho, taṃ vadeyyāsi, anukkaṇṭhamāno abhiramā’’ti vatvā somadattenapi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā attano nivesanaṃ agacchi. Brāhmaṇo ekasaṃvaccharaṃ nāgabhavane vasitvā mandapuññatāya ukkaṇṭhito manussalokaṃ gantukāmo ahosi. Nāgabhavanamassa lokantaranirayo viya alaṅkatapāsādo bandhanāgāraṃ viya alaṅkatanāgakaññā yakkhiniyo viya upaṭṭhahiṃsu. So ‘‘ahaṃ tāva ukkaṇṭhito , somadattassapi cittaṃ jānissāmī’’ti tassa santikaṃ gantvā āha ‘‘kiṃ, tāta, ukkaṇṭhasī’’ti? ‘‘Kasmā ukkaṇṭhissāmi na ukkaṇṭhāmi, tvaṃ pana ukkaṇṭhasi, tātā’’ti? ‘‘Āma tātā’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā’’ti. ‘‘Tava mātu ceva bhātubhaginīnañca adassanena ukkaṇṭhāmi, ehi, tāta somadatta, gacchāmā’’ti. So ‘‘na gacchāmī’’ti vatvāpi punappunaṃ pitarā yāciyamāno ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
ព្រាហ្មណោ ‘‘បុត្តស្ស តាវ មេ មនោ លទ្ធោ, សចេ បនាហំ ភូរិទត្តស្ស ‘ឧក្កណ្ឋិតោម្ហី’តិ វក្ខាមិ, អតិរេកតរំ មេ យសំ ទស្សតិ, ឯវំ មេ គមនំ ន ភវិស្សតិ។ ឯកេន បន ឧបាយេន តស្ស សម្បត្តិំ វណ្ណេត្វា ‘ត្វំ ឯវរូបំ សម្បត្តិំ បហាយ កិំការណា មនុស្សលោកំ គន្ត្វា ឧបោសថកម្មំ ករោសី’តិ បុច្ឆិត្វា ‘សគ្គត្ថាយា’តិ វុត្តេ ‘ត្វំ តាវ ឯវរូបំ សម្បត្តិំ បហាយ សគ្គត្ថាយ ឧបោសថកម្មំ ករោសិ, កិមង្គំ បន មយំយេវ បរធនេន ជីវិកំ កប្បេម, អហម្បិ មនុស្សលោកំ គន្ត្វា ញាតកេ ទិស្វា បព្ពជិត្វា សមណធម្មំ ករិស្សាមី’តិ នំ សញ្ញាបេស្សាមិ។ អថ មេ សោ គមនំ អនុជានិស្សតី’’តិ ចិន្តេត្វា ឯកទិវសំ តេនាគន្ត្វា ‘‘កិំ, ព្រាហ្មណ, ឧក្កណ្ឋសី’’តិ បុច្ឆិតោ ‘‘តុម្ហាកំ សន្តិកា អម្ហាកំ ន កិញ្ចិ បរិហាយតី’’តិ កិញ្ចិ គមនបដិពទ្ធំ អវត្វាវ អាទិតោ តាវ តស្ស សម្បត្តិំ វណ្ណេន្តោ អាហ –
Brāhmaṇo ‘‘puttassa tāva me mano laddho, sace panāhaṃ bhūridattassa ‘ukkaṇṭhitomhī’ti vakkhāmi, atirekataraṃ me yasaṃ dassati, evaṃ me gamanaṃ na bhavissati. Ekena pana upāyena tassa sampattiṃ vaṇṇetvā ‘tvaṃ evarūpaṃ sampattiṃ pahāya kiṃkāraṇā manussalokaṃ gantvā uposathakammaṃ karosī’ti pucchitvā ‘saggatthāyā’ti vutte ‘tvaṃ tāva evarūpaṃ sampattiṃ pahāya saggatthāya uposathakammaṃ karosi, kimaṅgaṃ pana mayaṃyeva paradhanena jīvikaṃ kappema, ahampi manussalokaṃ gantvā ñātake disvā pabbajitvā samaṇadhammaṃ karissāmī’ti naṃ saññāpessāmi. Atha me so gamanaṃ anujānissatī’’ti cintetvā ekadivasaṃ tenāgantvā ‘‘kiṃ, brāhmaṇa, ukkaṇṭhasī’’ti pucchito ‘‘tumhākaṃ santikā amhākaṃ na kiñci parihāyatī’’ti kiñci gamanapaṭibaddhaṃ avatvāva ādito tāva tassa sampattiṃ vaṇṇento āha –
៨០៤.
804.
‘‘សមា សមន្តបរិតោ, បហូតតគរា មហី;
‘‘Samā samantaparito, pahūtatagarā mahī;
ឥន្ទគោបកសញ្ឆន្នា, សោភតិ ហរិតុត្តមា។
Indagopakasañchannā, sobhati harituttamā.
៨០៥.
805.
‘‘រម្មានិ វនចេត្យានិ, រម្មា ហំសូបកូជិតា;
‘‘Rammāni vanacetyāni, rammā haṃsūpakūjitā;
ឱបុប្ផបទ្ធា តិដ្ឋន្តិ, បោក្ខរញ្ញោ សុនិម្មិតា។
Opupphapaddhā tiṭṭhanti, pokkharañño sunimmitā.
៨០៦.
806.
‘‘អដ្ឋំសា សុកតា ថម្ភា, សព្ពេ វេឡុរិយាមយា;
‘‘Aṭṭhaṃsā sukatā thambhā, sabbe veḷuriyāmayā;
សហស្សថម្ភា បាសាទា, បូរា កញ្ញាហិ ជោតរេ។
Sahassathambhā pāsādā, pūrā kaññāhi jotare.
៨០៧.
807.
‘‘វិមានំ ឧបបន្នោសិ, ទិព្យំ បុញ្ញេហិ អត្តនោ;
‘‘Vimānaṃ upapannosi, dibyaṃ puññehi attano;
អសម្ពាធំ សិវំ រម្មំ, អច្ចន្តសុខសំហិតំ។
Asambādhaṃ sivaṃ rammaṃ, accantasukhasaṃhitaṃ.
៨០៨.
808.
‘‘មញ្ញេ សហស្សនេត្តស្ស, វិមានំ នាភិកង្ខសិ;
‘‘Maññe sahassanettassa, vimānaṃ nābhikaṅkhasi;
ឥទ្ធី ហិ ត្យាយំ វិបុលា, សក្កស្សេវ ជុតីមតោ’’តិ។
Iddhī hi tyāyaṃ vipulā, sakkasseva jutīmato’’ti.
តត្ថ សមា សមន្តបរិតោតិ បរិសមន្តតោ សព្ពទិសាភាគេសុ អយំ តវ នាគភវនេ មហី សុវណ្ណរជតមណិ មុត្តាវាលុកាបរិកិណ្ណា សមតលា។ បហូតតគរា មហីតិ ពហុកេហិ តគរគច្ឆេហិ សមន្នាគតា។ ឥន្ទគោបកសញ្ឆន្នាតិ សុវណ្ណឥន្ទគោបកេហិ សញ្ឆន្នា។ សោភតិ ហរិតុត្តមាតិ ហរិតវណ្ណទព្ពតិណសញ្ឆន្នា សោភតីតិ អត្ថោ។ វនចេត្យានីតិ វនឃដា។ ឱបុប្ផបទ្ធាតិ បុប្ផិត្វា បតិតេហិ បទុមបត្តេហិ សញ្ឆន្នា ឧទកបិដ្ឋា។ សុនិម្មិតាតិ តវ បុញ្ញសម្បត្តិយា សុដ្ឋុ និម្មិតា។ អដ្ឋំសាតិ តវ វសនបាសាទេសុ អដ្ឋំសា សុកតា វេឡុរិយមយា ថម្ភា។ តេហិ ថម្ភេហិ សហស្សថម្ភា តវ បាសាទា នាគកញ្ញាហិ បូរា វិជ្ជោតន្តិ។ ឧបបន្នោសីតិ ឯវរូបេ វិមានេ និព្ពត្តោសីតិ អត្ថោ។ សហស្សនេត្តស្ស វិមានន្តិ សក្កស្ស វេជយន្តបាសាទំ។ ឥទ្ធី ហិ ត្យាយំ វិបុលាតិ យស្មា តវាយំ វិបុលា ឥទ្ធិ, តស្មា ត្វំ តេន ឧបោសថកម្មេន សក្កស្ស វិមានម្បិ ន បត្ថេសិ, អញ្ញំ តតោ ឧត្តរិ មហន្តំ ឋានំ បត្ថេសីតិ មញ្ញាមិ។
Tattha samā samantaparitoti parisamantato sabbadisābhāgesu ayaṃ tava nāgabhavane mahī suvaṇṇarajatamaṇi muttāvālukāparikiṇṇā samatalā. Pahūtatagarā mahīti bahukehi tagaragacchehi samannāgatā. Indagopakasañchannāti suvaṇṇaindagopakehi sañchannā. Sobhati harituttamāti haritavaṇṇadabbatiṇasañchannā sobhatīti attho. Vanacetyānīti vanaghaṭā. Opupphapaddhāti pupphitvā patitehi padumapattehi sañchannā udakapiṭṭhā. Sunimmitāti tava puññasampattiyā suṭṭhu nimmitā. Aṭṭhaṃsāti tava vasanapāsādesu aṭṭhaṃsā sukatā veḷuriyamayā thambhā. Tehi thambhehi sahassathambhā tava pāsādā nāgakaññāhi pūrā vijjotanti. Upapannosīti evarūpe vimāne nibbattosīti attho. Sahassanettassa vimānanti sakkassa vejayantapāsādaṃ. Iddhī hi tyāyaṃ vipulāti yasmā tavāyaṃ vipulā iddhi, tasmā tvaṃ tena uposathakammena sakkassa vimānampi na patthesi, aññaṃ tato uttari mahantaṃ ṭhānaṃ patthesīti maññāmi.
តំ សុត្វា មហាសត្តោ ‘‘មា ហេវំ, ព្រាហ្មណ, អវច, សក្កស្ស យសំ បដិច្ច អម្ហាកំ យសោ សិនេរុសន្តិកេ សាសបោ វិយ, មយំ តស្ស បរិចារកេបិ ន អគ្ឃាមា’’តិ វត្វា គាថមាហ –
Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘mā hevaṃ, brāhmaṇa, avaca, sakkassa yasaṃ paṭicca amhākaṃ yaso sinerusantike sāsapo viya, mayaṃ tassa paricārakepi na agghāmā’’ti vatvā gāthamāha –
៨០៩.
809.
‘‘មនសាបិ ន បត្តព្ពោ, អានុភាវោ ជុតីមតោ;
‘‘Manasāpi na pattabbo, ānubhāvo jutīmato;
បរិចារយមានានំ, សឥន្ទានំ វសវត្តិន’’ន្តិ។
Paricārayamānānaṃ, saindānaṃ vasavattina’’nti.
តស្សត្ថោ – ព្រាហ្មណ, សក្កស្ស យសោ នាម ឯកំ ទ្វេ តយោ ចត្តារោ វា ទិវសេ ‘‘ឯត្តកោ សិយា’’តិ មនសា ចិន្តេន្តេនបិ ន អភិបត្តព្ពោ។ យេបិ នំ ចត្តារោ មហារាជានោ បរិចារេន្តិ, តេសំ ទេវរាជានំ បរិចារយមានានំ ឥន្ទំ នាយកំ កត្វា ចរន្តានំ សឥន្ទានំ វសវត្តីនំ ចតុន្នំ លោកបាលានំ យសស្សបិ អម្ហាកំ តិរច្ឆានគតានំ យសោ សោឡសិំ កលំ នគ្ឃតីតិ។
Tassattho – brāhmaṇa, sakkassa yaso nāma ekaṃ dve tayo cattāro vā divase ‘‘ettako siyā’’ti manasā cintentenapi na abhipattabbo. Yepi naṃ cattāro mahārājāno paricārenti, tesaṃ devarājānaṃ paricārayamānānaṃ indaṃ nāyakaṃ katvā carantānaṃ saindānaṃ vasavattīnaṃ catunnaṃ lokapālānaṃ yasassapi amhākaṃ tiracchānagatānaṃ yaso soḷasiṃ kalaṃ nagghatīti.
ឯវញ្ច បន វត្វា ‘‘ឥទំ តេ មញ្ញេ សហស្សនេត្តស្ស វិមាន’’ន្តិ វចនំ សុត្វា អហំ តំ អនុស្សរិំ។ ‘‘អហញ្ហិ វេជយន្តំ បត្ថេន្តោ ឧបោសថកម្មំ ករោមី’’តិ តស្ស អត្តនោ បត្ថនំ អាចិក្ខន្តោ អាហ –
Evañca pana vatvā ‘‘idaṃ te maññe sahassanettassa vimāna’’nti vacanaṃ sutvā ahaṃ taṃ anussariṃ. ‘‘Ahañhi vejayantaṃ patthento uposathakammaṃ karomī’’ti tassa attano patthanaṃ ācikkhanto āha –
៨១០.
810.
‘‘តំ វិមានំ អភិជ្ឈាយ, អមរានំ សុខេសិនំ;
‘‘Taṃ vimānaṃ abhijjhāya, amarānaṃ sukhesinaṃ;
ឧបោសថំ ឧបវសន្តោ, សេមិ វម្មិកមុទ្ធនី’’តិ។
Uposathaṃ upavasanto, semi vammikamuddhanī’’ti.
តត្ថ អភិជ្ឈាយាតិ បត្ថេត្វា។ អមរានន្តិ ទីឃាយុកានំ ទេវានំ។ សុខេសិនន្តិ ឯសិតសុខានំ សុខេ បតិដ្ឋិតានំ។
Tattha abhijjhāyāti patthetvā. Amarānanti dīghāyukānaṃ devānaṃ. Sukhesinanti esitasukhānaṃ sukhe patiṭṭhitānaṃ.
កំ សុត្វា ព្រាហ្មណោ ‘‘ឥទានិ មេ ឱកាសោ លទ្ធោ’’តិ សោមនស្សប្បត្តោ គន្តុំ អាបុច្ឆន្តោ គាថាទ្វយមាហ –
Kaṃ sutvā brāhmaṇo ‘‘idāni me okāso laddho’’ti somanassappatto gantuṃ āpucchanto gāthādvayamāha –
៨១១.
811.
‘‘អហញ្ច មិគមេសានោ, សបុត្តោ បាវិសិំ វនំ;
‘‘Ahañca migamesāno, saputto pāvisiṃ vanaṃ;
តំ មំ មតំ វា ជីវំ វា, នាភិវេទេន្តិ ញាតកា។
Taṃ maṃ mataṃ vā jīvaṃ vā, nābhivedenti ñātakā.
៨១២.
812.
‘‘អាមន្តយេ ភូរិទត្តំ, កាសិបុត្តំ យសស្សិនំ;
‘‘Āmantaye bhūridattaṃ, kāsiputtaṃ yasassinaṃ;
តយា នោ សមនុញ្ញាតា, អបិ បស្សេមុ ញាតកេ’’តិ។
Tayā no samanuññātā, api passemu ñātake’’ti.
តត្ថ នាភិវេទេន្តីតិ ន ជានន្តិ, កថេន្តោបិ នេសំ នត្ថិ។ អាមន្តយេតិ អាមន្តយាមិ។ កាសិបុត្តន្តិ កាសិរាជធីតាយ បុត្តំ។
Tattha nābhivedentīti na jānanti, kathentopi nesaṃ natthi. Āmantayeti āmantayāmi. Kāsiputtanti kāsirājadhītāya puttaṃ.
តតោ ពោធិសត្តោ អាហ –
Tato bodhisatto āha –
៨១៣.
813.
‘‘ឯសោ ហិ វត មេ ឆន្ទោ, យំ វសេសិ មមន្តិកេ;
‘‘Eso hi vata me chando, yaṃ vasesi mamantike;
ន ហិ ឯតាទិសា កាមា, សុលភា ហោន្តិ មានុសេ។
Na hi etādisā kāmā, sulabhā honti mānuse.
៨១៤.
814.
‘‘សចេ ត្វំ និច្ឆសេ វត្ថុំ, មម កាមេហិ បូជិតោ;
‘‘Sace tvaṃ nicchase vatthuṃ, mama kāmehi pūjito;
មយា ត្វំ សមនុញ្ញាតោ, សោត្ថិំ បស្សាហិ ញាតកេ’’តិ។
Mayā tvaṃ samanuññāto, sotthiṃ passāhi ñātake’’ti.
មហាសត្តោ គាថាទ្វយំ វត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘អយំ មណិំ និស្សាយ សុខំ ជីវន្តោ កស្សចិ នាចិក្ខិស្សតិ, ឯតស្ស សព្ពកាមទទំ មណិំ ទស្សាមី’’តិ។ អថស្ស តំ ទទន្តោ អាហ –
Mahāsatto gāthādvayaṃ vatvā cintesi – ‘‘ayaṃ maṇiṃ nissāya sukhaṃ jīvanto kassaci nācikkhissati, etassa sabbakāmadadaṃ maṇiṃ dassāmī’’ti. Athassa taṃ dadanto āha –
៨១៥.
815.
‘‘ធារយិមំ មណិំ ទិព្យំ, បសុំ បុត្តេ ច វិន្ទតិ;
‘‘Dhārayimaṃ maṇiṃ dibyaṃ, pasuṃ putte ca vindati;
អរោគោ សុខិតោ ហោតិ, គច្ឆេវាទាយ ព្រាហ្មណា’’តិ។
Arogo sukhito hoti, gacchevādāya brāhmaṇā’’ti.
តត្ថ បសុំ បុត្តេ ច វិន្ទតីតិ ឥមំ មណិំ ធារយមានោ ឥមស្សានុភាវេន បសុញ្ច បុត្តេ ច អញ្ញញ្ច យំ ឥច្ឆតិ, តំ សព្ពំ លភតិ។
Tattha pasuṃ putte ca vindatīti imaṃ maṇiṃ dhārayamāno imassānubhāvena pasuñca putte ca aññañca yaṃ icchati, taṃ sabbaṃ labhati.
តតោ ព្រាហ្មណោ គាថមាហ –
Tato brāhmaṇo gāthamāha –
៨១៦.
816.
‘‘កុសលំ បដិនន្ទាមិ, ភូរិទត្ត វចោ តវ;
‘‘Kusalaṃ paṭinandāmi, bhūridatta vaco tava;
បព្ពជិស្សាមិ ជិណ្ណោស្មិ, ន កាមេ អភិបត្ថយេ’’តិ។
Pabbajissāmi jiṇṇosmi, na kāme abhipatthaye’’ti.
តស្សត្ថោ – ភូរិទត្ត, តវ វចនំ កុសលំ អនវជ្ជំ, តំ បដិនន្ទាមិ ន បដិក្ខិបាមិ។ អហំ បន ជិណ្ណោ អស្មិ, តស្មា បព្ពជិស្សាមិ, ន កាមេ អភិបត្ថយាមិ, កិំ មេ មណិនាតិ។
Tassattho – bhūridatta, tava vacanaṃ kusalaṃ anavajjaṃ, taṃ paṭinandāmi na paṭikkhipāmi. Ahaṃ pana jiṇṇo asmi, tasmā pabbajissāmi, na kāme abhipatthayāmi, kiṃ me maṇināti.
ពោធិសត្តោ អាហ –
Bodhisatto āha –
៨១៧.
817.
‘‘ព្រហ្មចរិយស្ស ចេ ភង្គោ, ហោតិ ភោគេហិ ការិយំ;
‘‘Brahmacariyassa ce bhaṅgo, hoti bhogehi kāriyaṃ;
អវិកម្បមានោ ឯយ្យាសិ, ពហុំ ទស្សាមិ តេ ធន’’ន្តិ។
Avikampamāno eyyāsi, bahuṃ dassāmi te dhana’’nti.
តត្ថ ចេ ភង្គោតិ ព្រហ្មចរិយវាសោ នាម ទុក្ករោ, អនភិរតស្ស ព្រហ្មចរិយស្ស ចេ ភង្គោ ហោតិ, តទា គិហិភូតស្ស ភោគេហិ ការិយំ ហោតិ, ឯវរូបេ កាលេ ត្វំ និរាសង្កោ ហុត្វា មម សន្តិកំ អាគច្ឆេយ្យាសិ, ពហុំ តេ ធនំ ទស្សាមីតិ។
Tattha ce bhaṅgoti brahmacariyavāso nāma dukkaro, anabhiratassa brahmacariyassa ce bhaṅgo hoti, tadā gihibhūtassa bhogehi kāriyaṃ hoti, evarūpe kāle tvaṃ nirāsaṅko hutvā mama santikaṃ āgaccheyyāsi, bahuṃ te dhanaṃ dassāmīti.
ព្រាហ្មណោ អាហ –
Brāhmaṇo āha –
៨១៨.
818.
‘‘កុសលំ បដិនន្ទាមិ, ភូរិទត្ត វចោ តវ;
‘‘Kusalaṃ paṭinandāmi, bhūridatta vaco tava;
បុនបិ អាគមិស្សាមិ, សចេ អត្ថោ ភវិស្សតី’’តិ។
Punapi āgamissāmi, sace attho bhavissatī’’ti.
តត្ថ បុនបីតិ បុន អបិ, អយមេវ វា បាឋោ។
Tattha punapīti puna api, ayameva vā pāṭho.
អថស្ស តត្ថ អវសិតុកាមតំ ញត្វា មហាសត្តោ នាគមាណវកេ អាណាបេត្វា ព្រាហ្មណំ មនុស្សលោកំ បាបេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –
Athassa tattha avasitukāmataṃ ñatvā mahāsatto nāgamāṇavake āṇāpetvā brāhmaṇaṃ manussalokaṃ pāpesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
៨១៩.
819.
‘‘ឥទំ វត្វា ភូរិទត្តោ, បេសេសិ ចតុរោ ជនេ;
‘‘Idaṃ vatvā bhūridatto, pesesi caturo jane;
ឯថ គច្ឆថ ឧដ្ឋេថ, ខិប្បំ បាបេថ ព្រាហ្មណំ។
Etha gacchatha uṭṭhetha, khippaṃ pāpetha brāhmaṇaṃ.
៨២០.
820.
‘‘តស្ស តំ វចនំ សុត្វា, ឧដ្ឋាយ ចតុរោ ជនា;
‘‘Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, uṭṭhāya caturo janā;
បេសិតា ភូរិទត្តេន, ខិប្បំ បាបេសុ ព្រាហ្មណ’’ន្តិ។
Pesitā bhūridattena, khippaṃ pāpesu brāhmaṇa’’nti.
តត្ថ បាបេសូតិ យមុនាតោ ឧត្តារេត្វា ពារាណសិមគ្គំ បាបយិំសុ, បាបយិត្វា ច បន ‘‘តុម្ហេ គច្ឆថា’’តិ វត្វា នាគភវនមេវ បច្ចាគមិំសុ។
Tattha pāpesūti yamunāto uttāretvā bārāṇasimaggaṃ pāpayiṃsu, pāpayitvā ca pana ‘‘tumhe gacchathā’’ti vatvā nāgabhavanameva paccāgamiṃsu.
ព្រាហ្មណោបិ ‘‘តាត សោមទត្ត, ឥមស្មិំ ឋានេ មិគំ វិជ្ឈិម្ហា, ឥមស្មិំ សូករ’’ន្តិ បុត្តស្ស អាចិក្ខន្តោ អន្តរាមគ្គេ បោក្ខរណិំ ទិស្វា ‘‘តាត សោមទត្ត, ន្ហាយាមា’’តិ វត្វា ‘‘សាធុ, តាតា’’តិ វុត្តេ ឧភោបិ ទិព្ពាភរណានិ ចេវ ទិព្ពវត្ថានិ ច ឱមុញ្ចិត្វា ភណ្ឌិកំ កត្វា បោក្ខរណីតីរេ ឋបេត្វា ឱតរិត្វា ន្ហាយិំសុ។ តស្មិំ ខណេ តានិ អន្តរធាយិត្វា នាគភវនមេវ អគមំសុ។ បឋមំ និវត្ថកាសាវបិលោតិកាវ នេសំ សរីរេ បដិមុញ្ចិំសុ, ធនុសរសត្តិយោបិ បាកតិកាវ អហេសុំ។ សោមទត្តោ ‘‘នាសិតាម្ហា តយា, តាតា’’តិ បរិទេវិ។ អថ នំ បិតា ‘‘មា ចិន្តយិ, មិគេសុ សន្តេសុ អរញ្ញេ មិគេ វធិត្វា ជីវិកំ កប្បេស្សាមា’’តិ អស្សាសេសិ។ សោមទត្តស្ស មាតា តេសំ អាគមនំ សុត្វា បច្ចុគ្គន្ត្វា ឃរំ នេត្វា អន្នបានេន សន្តប្បេសិ។ ព្រាហ្មណោ ភុញ្ជិត្វា និទ្ទំ ឱក្កមិ។ ឥតរា បុត្តំ បុច្ឆិ ‘‘តាត , ឯត្តកំ កាលំ កុហិំ គតត្ថា’’តិ? ‘‘អម្ម, ភូរិទត្តនាគរាជេន អម្ហេ នាគភវនំ នីតា, តតោ ឧក្កណ្ឋិត្វា ឥទានិ អាគតា’’តិ។ ‘‘កិញ្ចិ បន វោ រតនំ អាភត’’ន្តិ។ ‘‘នាភតំ អម្មា’’តិ។ ‘‘កិំ តុម្ហាកំ តេន កិញ្ចិ ន ទិន្ន’’ន្តិ។ ‘‘អម្ម, ភូរិទត្តេន មេ បិតុ សព្ពកាមទទោ មណិ ទិន្នោ អហោសិ, ឥមិនា បន ន គហិតោ’’តិ។ ‘‘កិំការណា’’តិ។ ‘‘បព្ពជិស្សតិ កិរា’’តិ។ សា ‘‘ឯត្តកំ កាលំ ទារកេ មម ភារំ ករោន្តោ នាគភវនេ វសិត្វា ឥទានិ កិរ បព្ពជិស្សតី’’តិ កុជ្ឈិត្វា វីហិភញ្ជនទព្ពិយា បិដ្ឋិំ បោថេន្តី ‘‘អរេ, ទុដ្ឋព្រាហ្មណ, បព្ពជិស្សាមីតិ កិរ មណិរតនំ ន គណ្ហសិ, អថ កស្មា អបព្ពជិត្វា ឥធាគតោសិ, និក្ខម មម ឃរា សីឃ’’ន្តិ សន្តជ្ជេសិ។ អថ នំ ‘‘ភទ្ទេ, មា កុជ្ឈិ, អរញ្ញេ មិគេសុ សន្តេសុ អហំ តំ បោសេស្សាមី’’តិ វត្វា បុត្តេន សទ្ធិំ អរញ្ញំ គន្ត្វា បុរិមនិយាមេនេវ ជីវិកំ កប្បេសិ។
Brāhmaṇopi ‘‘tāta somadatta, imasmiṃ ṭhāne migaṃ vijjhimhā, imasmiṃ sūkara’’nti puttassa ācikkhanto antarāmagge pokkharaṇiṃ disvā ‘‘tāta somadatta, nhāyāmā’’ti vatvā ‘‘sādhu, tātā’’ti vutte ubhopi dibbābharaṇāni ceva dibbavatthāni ca omuñcitvā bhaṇḍikaṃ katvā pokkharaṇītīre ṭhapetvā otaritvā nhāyiṃsu. Tasmiṃ khaṇe tāni antaradhāyitvā nāgabhavanameva agamaṃsu. Paṭhamaṃ nivatthakāsāvapilotikāva nesaṃ sarīre paṭimuñciṃsu, dhanusarasattiyopi pākatikāva ahesuṃ. Somadatto ‘‘nāsitāmhā tayā, tātā’’ti paridevi. Atha naṃ pitā ‘‘mā cintayi, migesu santesu araññe mige vadhitvā jīvikaṃ kappessāmā’’ti assāsesi. Somadattassa mātā tesaṃ āgamanaṃ sutvā paccuggantvā gharaṃ netvā annapānena santappesi. Brāhmaṇo bhuñjitvā niddaṃ okkami. Itarā puttaṃ pucchi ‘‘tāta , ettakaṃ kālaṃ kuhiṃ gatatthā’’ti? ‘‘Amma, bhūridattanāgarājena amhe nāgabhavanaṃ nītā, tato ukkaṇṭhitvā idāni āgatā’’ti. ‘‘Kiñci pana vo ratanaṃ ābhata’’nti. ‘‘Nābhataṃ ammā’’ti. ‘‘Kiṃ tumhākaṃ tena kiñci na dinna’’nti. ‘‘Amma, bhūridattena me pitu sabbakāmadado maṇi dinno ahosi, iminā pana na gahito’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā’’ti. ‘‘Pabbajissati kirā’’ti. Sā ‘‘ettakaṃ kālaṃ dārake mama bhāraṃ karonto nāgabhavane vasitvā idāni kira pabbajissatī’’ti kujjhitvā vīhibhañjanadabbiyā piṭṭhiṃ pothentī ‘‘are, duṭṭhabrāhmaṇa, pabbajissāmīti kira maṇiratanaṃ na gaṇhasi, atha kasmā apabbajitvā idhāgatosi, nikkhama mama gharā sīgha’’nti santajjesi. Atha naṃ ‘‘bhadde, mā kujjhi, araññe migesu santesu ahaṃ taṃ posessāmī’’ti vatvā puttena saddhiṃ araññaṃ gantvā purimaniyāmeneva jīvikaṃ kappesi.
តទា ទក្ខិណមហាសមុទ្ទស្ស ទិសាភាគេ សិម្ពលិវាសី ឯកោ គរុឡោ បក្ខវាតេហិ សមុទ្ទេ ឧទកំ វិយូហិត្វា ឯកំ នាគរាជានំ សីសេ គណ្ហិ។ តទាហិ សុបណ្ណា នាគំ គហេតុំ អជាននកាយេវ , បច្ឆា បណ្ឌរជាតកេ ជានិំសុ។ សោ បន តំ សីសេ គហេត្វាបិ ឧទកេ អនោត្ថរន្តេយេវ ឧក្ខិបិត្វា ឱលម្ពន្តំ អាទាយ ហិមវន្តមត្ថកេន បាយាសិ។ តទា ចេកោ កាសិរដ្ឋវាសី ព្រាហ្មណោ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ហិមវន្តប្បទេសេ បណ្ណសាលំ មាបេត្វា បដិវសតិ។ តស្ស ចង្កមនកោដិយំ មហានិគ្រោធរុក្ខោ អត្ថិ។ សោ តស្ស មូលេ ទិវាវិហារំ ករោតិ។ សុបណ្ណោ និគ្រោធមត្ថកេន នាគំ ហរតិ។ នាគោ ឱលម្ពន្តោ មោក្ខត្ថាយ នង្គុដ្ឋេន និគ្រោធវិដបំ វេឋេសិ។ សុបណ្ណោ តំ អជានន្តោវ មហព្ពលតាយ អាកាសេ បក្ខន្ទិយេវ។ និគ្រោធរុក្ខោ សមូលោ ឧប្បាដិតោ។ សុបណ្ណោ នាគំ សិម្ពលិវនំ នេត្វា តុណ្ឌេន បហរិត្វា កុច្ឆិំ ផាលេត្វា នាគមេទំ ខាទិត្វា សរីរំ សមុទ្ទកុច្ឆិម្ហិ ឆឌ្ឌេសិ។ និគ្រោធរុក្ខោ បតន្តោ មហាសទ្ទមកាសិ។ សុបណ្ណោ ‘‘កិស្ស ឯសោ សទ្ទោ’’តិ អធោ ឱលោកេន្តោ និគ្រោធរុក្ខំ ទិស្វា ‘‘កុតោ ឯស មយា ឧប្បាដិតោ’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘តាបសស្ស ចង្កមនកោដិយា និគ្រោធោ ឯសោ’’តិ តថតោ ញត្វា ‘‘អយំ តស្ស ពហូបការោ, ‘អកុសលំ នុ ខោ មេ បសុតំ, ឧទាហុ នោ’តិ តមេវ បុច្ឆិត្វា ជានិស្សាមី’’តិ មាណវកវេសេន តស្ស សន្តិកំ អគមាសិ។
Tadā dakkhiṇamahāsamuddassa disābhāge simbalivāsī eko garuḷo pakkhavātehi samudde udakaṃ viyūhitvā ekaṃ nāgarājānaṃ sīse gaṇhi. Tadāhi supaṇṇā nāgaṃ gahetuṃ ajānanakāyeva , pacchā paṇḍarajātake jāniṃsu. So pana taṃ sīse gahetvāpi udake anottharanteyeva ukkhipitvā olambantaṃ ādāya himavantamatthakena pāyāsi. Tadā ceko kāsiraṭṭhavāsī brāhmaṇo isipabbajjaṃ pabbajitvā himavantappadese paṇṇasālaṃ māpetvā paṭivasati. Tassa caṅkamanakoṭiyaṃ mahānigrodharukkho atthi. So tassa mūle divāvihāraṃ karoti. Supaṇṇo nigrodhamatthakena nāgaṃ harati. Nāgo olambanto mokkhatthāya naṅguṭṭhena nigrodhaviṭapaṃ veṭhesi. Supaṇṇo taṃ ajānantova mahabbalatāya ākāse pakkhandiyeva. Nigrodharukkho samūlo uppāṭito. Supaṇṇo nāgaṃ simbalivanaṃ netvā tuṇḍena paharitvā kucchiṃ phāletvā nāgamedaṃ khāditvā sarīraṃ samuddakucchimhi chaḍḍesi. Nigrodharukkho patanto mahāsaddamakāsi. Supaṇṇo ‘‘kissa eso saddo’’ti adho olokento nigrodharukkhaṃ disvā ‘‘kuto esa mayā uppāṭito’’ti cintetvā ‘‘tāpasassa caṅkamanakoṭiyā nigrodho eso’’ti tathato ñatvā ‘‘ayaṃ tassa bahūpakāro, ‘akusalaṃ nu kho me pasutaṃ, udāhu no’ti tameva pucchitvā jānissāmī’’ti māṇavakavesena tassa santikaṃ agamāsi.
តស្មិំ ខណេ តាបសោ តំ ឋានំ សមំ ករោតិ។ សុបណ្ណរាជា តាបសំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសិន្នោ អជានន្តោ វិយ ‘‘កិស្ស ឋានំ, ភន្តេ, ឥទ’’ន្តិ បុច្ឆិ។ ‘‘ឧបាសក, ឯកោ សុបណ្ណោ ភោជនត្ថាយ នាគំ ហរន្តោ នាគេន មោក្ខត្ថាយ និគ្រោធវិដបំ នង្គុដ្ឋេន វេឋិតាយបិ អត្តនោ មហព្ពលតាយ បក្ខន្តិត្វា គតោ, អថ និគ្រោធរុក្ខោ ឧប្បាដិតោ, ឥទំ តស្ស ឧប្បាដិតដ្ឋាន’’ន្តិ។ ‘‘កិំ បន, ភន្តេ, តស្ស សុបណ្ណស្ស អកុសលំ ហោតិ, ឧទាហុ នោ’’តិ? ‘‘សចេ ន ជានាតិ, អចេតនកម្មំ នាម អកុសលំ ន ហោតី’’តិ។ ‘‘កិំ នាគស្ស បន , ភន្តេ’’តិ? ‘‘សោ ឥមំ នាសេតុំ ន គណ្ហិ, មោក្ខត្ថាយ គណ្ហិ, តស្មា តស្សបិ ន ហោតិយេវា’’តិ។ សុបណ្ណោ តាបសស្ស តុស្សិត្វា ‘‘ភន្តេ, អហំ សោ សុបណ្ណរាជា, តុម្ហាកញ្ហិ បញ្ហវេយ្យាករណេន តុដ្ឋោ។ តុម្ហេ អរញ្ញេ វសថ, អហញ្ចេកំ អលម្បាយនមន្តំ ជានាមិ, អនគ្ឃោ មន្តោ។ តមហំ តុម្ហាកំ អាចរិយភាគំ កត្វា ទម្មិ, បដិគ្គណ្ហថ ន’’ន្តិ អាហ។ ‘‘អលំ មយ្ហំ មន្តេន, គច្ឆថ តុម្ហេ’’តិ។ សោ តំ បុនប្បុនំ យាចិត្វា សម្បដិច្ឆាបេត្វា មន្តំ ទត្វា ឱសធានិ អាចិក្ខិត្វា បក្កាមិ។
Tasmiṃ khaṇe tāpaso taṃ ṭhānaṃ samaṃ karoti. Supaṇṇarājā tāpasaṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno ajānanto viya ‘‘kissa ṭhānaṃ, bhante, ida’’nti pucchi. ‘‘Upāsaka, eko supaṇṇo bhojanatthāya nāgaṃ haranto nāgena mokkhatthāya nigrodhaviṭapaṃ naṅguṭṭhena veṭhitāyapi attano mahabbalatāya pakkhantitvā gato, atha nigrodharukkho uppāṭito, idaṃ tassa uppāṭitaṭṭhāna’’nti. ‘‘Kiṃ pana, bhante, tassa supaṇṇassa akusalaṃ hoti, udāhu no’’ti? ‘‘Sace na jānāti, acetanakammaṃ nāma akusalaṃ na hotī’’ti. ‘‘Kiṃ nāgassa pana , bhante’’ti? ‘‘So imaṃ nāsetuṃ na gaṇhi, mokkhatthāya gaṇhi, tasmā tassapi na hotiyevā’’ti. Supaṇṇo tāpasassa tussitvā ‘‘bhante, ahaṃ so supaṇṇarājā, tumhākañhi pañhaveyyākaraṇena tuṭṭho. Tumhe araññe vasatha, ahañcekaṃ alampāyanamantaṃ jānāmi, anaggho manto. Tamahaṃ tumhākaṃ ācariyabhāgaṃ katvā dammi, paṭiggaṇhatha na’’nti āha. ‘‘Alaṃ mayhaṃ mantena, gacchatha tumhe’’ti. So taṃ punappunaṃ yācitvā sampaṭicchāpetvā mantaṃ datvā osadhāni ācikkhitvā pakkāmi.
គរុឡកណ្ឌំ និដ្ឋិតំ។
Garuḷakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
កីឡនកណ្ឌំ
Kīḷanakaṇḍaṃ
តស្មិំ កាលេ ពារាណសិយំ ឯកោ ទលិទ្ទព្រាហ្មណោ ពហុំ ឥណំ គហេត្វា ឥណសាមិកេហិ ចោទិយមានោ ‘‘កិំ មេ ឥធ វាសេន, អរញ្ញំ បវិសិត្វា មតំ សេយ្យោ’’តិ និក្ខមិត្វា វនំ បវិសិត្វា អនុបុព្ពេន តំ អស្សមបទំ បត្វា តាបសំ វត្តសម្បទាយ អារាធេសិ។ តាបសោ ‘‘អយំ ព្រាហ្មណោ មយ្ហំ អតិវិយ ឧបការកោ, សុបណ្ណរាជេន ទិន្នំ ទិព្ពមន្តមស្ស ទស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘ព្រាហ្មណ, អហំ អលម្បាយនមន្តំ ជានាមិ, តំ តេ ទម្មិ, គណ្ហាហិ ន’’ន្តិ វត្វា ‘‘អលំ, ភន្តេ, ន មយ្ហំ មន្តេនត្ថោ’’តិ វុត្តេបិ បុនប្បុនំ វត្វា និប្បីឡេត្វា សម្បដិច្ឆាបេត្វា អទាសិយេវ។ តស្ស ច មន្តស្ស អនុច្ឆវិកានិ ឱសធានិ ចេវ មន្តុបចារញ្ច សព្ពំ កថេសិ។ ព្រាហ្មណោ ‘‘លទ្ធោ មេ ជីវិតុបាយោ’’តិ កតិបាហំ វសិត្វា ‘‘វាតាពាធោ មេ, ភន្តេ, ពាធតី’’តិ អបទេសំ កត្វា តាបសេន វិស្សជ្ជិតោ តំ វន្ទិត្វា ខមាបេត្វា អរញ្ញា និក្ខមិត្វា អនុបុព្ពេន យមុនាយ តីរំ បត្វា តំ មន្តំ សជ្ឈាយន្តោ មហាមគ្គំ គច្ឆតិ។
Tasmiṃ kāle bārāṇasiyaṃ eko daliddabrāhmaṇo bahuṃ iṇaṃ gahetvā iṇasāmikehi codiyamāno ‘‘kiṃ me idha vāsena, araññaṃ pavisitvā mataṃ seyyo’’ti nikkhamitvā vanaṃ pavisitvā anupubbena taṃ assamapadaṃ patvā tāpasaṃ vattasampadāya ārādhesi. Tāpaso ‘‘ayaṃ brāhmaṇo mayhaṃ ativiya upakārako, supaṇṇarājena dinnaṃ dibbamantamassa dassāmī’’ti cintetvā ‘‘brāhmaṇa, ahaṃ alampāyanamantaṃ jānāmi, taṃ te dammi, gaṇhāhi na’’nti vatvā ‘‘alaṃ, bhante, na mayhaṃ mantenattho’’ti vuttepi punappunaṃ vatvā nippīḷetvā sampaṭicchāpetvā adāsiyeva. Tassa ca mantassa anucchavikāni osadhāni ceva mantupacārañca sabbaṃ kathesi. Brāhmaṇo ‘‘laddho me jīvitupāyo’’ti katipāhaṃ vasitvā ‘‘vātābādho me, bhante, bādhatī’’ti apadesaṃ katvā tāpasena vissajjito taṃ vanditvā khamāpetvā araññā nikkhamitvā anupubbena yamunāya tīraṃ patvā taṃ mantaṃ sajjhāyanto mahāmaggaṃ gacchati.
តស្មិំ កាលេ សហស្សមត្តា ភូរិទត្តស្ស បរិចារិកា នាគមាណវិកា តំ សព្ពកាមទទំ មណិរតនំ អាទាយ នាគភវនា និក្ខមិត្វា យមុនាតីរេ វាលុករាសិម្ហិ ឋបេត្វា តស្ស ឱភាសេន សព្ពរត្តិំ ឧទកកីឡំ កីឡិត្វា អរុណុគ្គមនេ សព្ពាលង្ការេន អលង្ករិត្វា មណិរតនំ បរិវារេត្វា សិរិំ បវេសយមានា និសីទិំសុ។ ព្រាហ្មណោបិ មន្តំ សជ្ឈាយន្តោ តំ ឋានំ បាបុណិ។ តា មន្តសទ្ទំ សុត្វាវ ‘‘ឥមិនា សុបណ្ណេន ភវិតព្ព’’ន្តិ មរណភយតជ្ជិតា មណិរតនំ អគ្គហេត្វា បថវិយំ និមុជ្ជិត្វា នាគភវនំ អគមិំសុ។ ព្រាហ្មណោបិ មណិរតនំ ទិស្វា ‘‘ឥទានេវ មេ មន្តោ សមិទ្ធោ’’តិ តុដ្ឋមានសោ មណិរតនំ អាទាយ បាយាសិ។ តស្មិំ ខណេ នេសាទព្រាហ្មណោ សោមទត្តេន សទ្ធិំ មិគវធាយ អរញ្ញំ បវិសន្តោ តស្ស ហត្ថេ តំ មណិរតនំ ទិស្វា បុត្តំ អាហ ‘‘តាត, ននុ ឯសោ អម្ហាកំ ភូរិទត្តេន ទិន្នោ មណី’’តិ? ‘‘អាម, តាត, ឯសោ មណី’’តិ។ ‘‘តេន ហិស្ស អគុណំ កថេត្វា ឥមំ ព្រាហ្មណំ វញ្ចេត្វា គណ្ហាមេតំ មណិរតន’’ន្តិ។ ‘‘តាត, បុព្ពេ ភូរិទត្តេន ទីយមានំ ន គណ្ហិ, ឥទានិ បនេស ព្រាហ្មណោ តញ្ញេវ វញ្ចេស្សតិ, តុណ្ហី ហោហី’’តិ។ ព្រាហ្មណោ ‘‘ហោតុ, តាត, បស្សសិ ឯតស្ស វា មម វា វញ្ចនភាវ’’ន្តិ អលម្បាយនេន សទ្ធិំ សល្លបន្តោ អាហ –
Tasmiṃ kāle sahassamattā bhūridattassa paricārikā nāgamāṇavikā taṃ sabbakāmadadaṃ maṇiratanaṃ ādāya nāgabhavanā nikkhamitvā yamunātīre vālukarāsimhi ṭhapetvā tassa obhāsena sabbarattiṃ udakakīḷaṃ kīḷitvā aruṇuggamane sabbālaṅkārena alaṅkaritvā maṇiratanaṃ parivāretvā siriṃ pavesayamānā nisīdiṃsu. Brāhmaṇopi mantaṃ sajjhāyanto taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi. Tā mantasaddaṃ sutvāva ‘‘iminā supaṇṇena bhavitabba’’nti maraṇabhayatajjitā maṇiratanaṃ aggahetvā pathaviyaṃ nimujjitvā nāgabhavanaṃ agamiṃsu. Brāhmaṇopi maṇiratanaṃ disvā ‘‘idāneva me manto samiddho’’ti tuṭṭhamānaso maṇiratanaṃ ādāya pāyāsi. Tasmiṃ khaṇe nesādabrāhmaṇo somadattena saddhiṃ migavadhāya araññaṃ pavisanto tassa hatthe taṃ maṇiratanaṃ disvā puttaṃ āha ‘‘tāta, nanu eso amhākaṃ bhūridattena dinno maṇī’’ti? ‘‘Āma, tāta, eso maṇī’’ti. ‘‘Tena hissa aguṇaṃ kathetvā imaṃ brāhmaṇaṃ vañcetvā gaṇhāmetaṃ maṇiratana’’nti. ‘‘Tāta, pubbe bhūridattena dīyamānaṃ na gaṇhi, idāni panesa brāhmaṇo taññeva vañcessati, tuṇhī hohī’’ti. Brāhmaṇo ‘‘hotu, tāta, passasi etassa vā mama vā vañcanabhāva’’nti alampāyanena saddhiṃ sallapanto āha –
៨២១.
821.
‘‘មណិំ បគ្គយ្ហ មង្គល្យំ, សាធុវិត្តំ មនោរមំ;
‘‘Maṇiṃ paggayha maṅgalyaṃ, sādhuvittaṃ manoramaṃ;
សេលំ ព្យញ្ជនសម្បន្នំ, កោ ឥមំ មណិមជ្ឈគា’’តិ។
Selaṃ byañjanasampannaṃ, ko imaṃ maṇimajjhagā’’ti.
តត្ថ មង្គល្យន្តិ មង្គលសម្មតំ សព្ពកាមទទំ។ កោ ឥមន្តិ កុហិំ ឥមំ មណិំ អធិគតោសិ។
Tattha maṅgalyanti maṅgalasammataṃ sabbakāmadadaṃ. Ko imanti kuhiṃ imaṃ maṇiṃ adhigatosi.
តតោ អលម្បាយនោ គាថមាហ –
Tato alampāyano gāthamāha –
៨២២.
822.
‘‘លោហិតក្ខសហស្សាហិ, សមន្តា បរិវារិតំ;
‘‘Lohitakkhasahassāhi, samantā parivāritaṃ;
អជ្ជ កាលំ បថំ គច្ឆំ, អជ្ឈគាហំ មណិំ ឥម’’ន្តិ។
Ajja kālaṃ pathaṃ gacchaṃ, ajjhagāhaṃ maṇiṃ ima’’nti.
តស្សត្ថោ – អហំ អជ្ជ កាលំ បាតោវ បថំ មគ្គំ គច្ឆន្តោ រត្តក្ខិកាហិ សហស្សមត្តាហិ នាគមាណវិកាហិ សមន្តា បរិវារិតំ ឥមំ មណិំ អជ្ឈគា។ មំ ទិស្វា ហិ សព្ពាវ ឯតា ភយតជ្ជិតា ឥមំ ឆឌ្ឌេត្វា បលាតាតិ។
Tassattho – ahaṃ ajja kālaṃ pātova pathaṃ maggaṃ gacchanto rattakkhikāhi sahassamattāhi nāgamāṇavikāhi samantā parivāritaṃ imaṃ maṇiṃ ajjhagā. Maṃ disvā hi sabbāva etā bhayatajjitā imaṃ chaḍḍetvā palātāti.
នេសាទព្រាហ្មណោ តំ វញ្ចេតុកាមោ មណិរតនស្ស អគុណំ បកាសេន្តោ អត្តនា គណ្ហិតុកាមោ តិស្សោ គាថា អភាសិ –
Nesādabrāhmaṇo taṃ vañcetukāmo maṇiratanassa aguṇaṃ pakāsento attanā gaṇhitukāmo tisso gāthā abhāsi –
៨២៣.
823.
‘‘សូបចិណ្ណោ អយំ សេលោ, អច្ចិតោ មានិតោ សទា;
‘‘Sūpaciṇṇo ayaṃ selo, accito mānito sadā;
សុធារិតោ សុនិក្ខិត្តោ, សព្ពត្ថមភិសាធយេ។
Sudhārito sunikkhitto, sabbatthamabhisādhaye.
៨២៤.
824.
‘‘ឧបចារវិបន្នស្ស, និក្ខេបេ ធារណាយ វា;
‘‘Upacāravipannassa, nikkhepe dhāraṇāya vā;
អយំ សេលោ វិនាសាយ, បរិចិណ្ណោ អយោនិសោ។
Ayaṃ selo vināsāya, pariciṇṇo ayoniso.
៨២៥.
825.
‘‘ន ឥមំ អកុសលោ ទិព្យំ, មណិំ ធារេតុមារហោ;
‘‘Na imaṃ akusalo dibyaṃ, maṇiṃ dhāretumāraho;
បដិបជ្ជ សតំ និក្ខំ, ទេហិមំ រតនំ មម’’ន្តិ។
Paṭipajja sataṃ nikkhaṃ, dehimaṃ ratanaṃ mama’’nti.
តត្ថ សព្ពត្ថន្តិ យោ ឥមំ សេលំ សុដ្ឋុ ឧបចរិតុំ អច្ចិតុំ អត្តនោ ជីវិតំ វិយ មមាយិតុំ សុដ្ឋុ ធារេតុំ សុដ្ឋុ និក្ខិបិតុំ ជានាតិ, តស្សេវ សូបចិណ្ណោ អច្ចិតោ មានិតោ សុធារិតោ សុនិក្ខិត្តោ អយំ សេលោ សព្ពំ អត្ថំ សាធេតីតិ អត្ថោ។ ឧបចារវិបន្នស្សាតិ យោ បន ឧបចារវិបន្នោ ហោតិ, តស្សេសោ អនុបាយេន បរិចិណ្ណោ វិនាសមេវ វហតីតិ វទតិ។ ធារេតុមារហោតិ ធារេតុំ អរហោ។ បដិបជ្ជ សតំ និក្ខន្តិ អម្ហាកំ គេហេ ពហូ មណី, មយមេតំ គហេតុំ ជានាម។ អហំ តេ និក្ខសតំ ទស្សាមិ, តំ បដិបជ្ជ, ទេហិ ឥមំ មណិរតនំ មមន្តិ។ តស្ស ហិ គេហេ ឯកោបិ សុវណ្ណនិក្ខោ នត្ថិ។ សោ បន តស្ស មណិនោ សព្ពកាមទទភាវំ ជានាតិ ។ តេនស្ស ឯតទហោសិ ‘‘អហំ សសីសំ ន្ហត្វា មណិំ ឧទកេន បរិប្ផោសិត្វា ‘និក្ខសតំ មេ ទេហី’តិ វក្ខាមិ, អថេស មេ ទស្សតិ, តមហំ ឯតស្ស ទស្សាមី’’តិ។ តស្មា សូរោ ហុត្វា ឯវមាហ។
Tattha sabbatthanti yo imaṃ selaṃ suṭṭhu upacarituṃ accituṃ attano jīvitaṃ viya mamāyituṃ suṭṭhu dhāretuṃ suṭṭhu nikkhipituṃ jānāti, tasseva sūpaciṇṇo accito mānito sudhārito sunikkhitto ayaṃ selo sabbaṃ atthaṃ sādhetīti attho. Upacāravipannassāti yo pana upacāravipanno hoti, tasseso anupāyena pariciṇṇo vināsameva vahatīti vadati. Dhāretumārahoti dhāretuṃ araho. Paṭipajja sataṃ nikkhanti amhākaṃ gehe bahū maṇī, mayametaṃ gahetuṃ jānāma. Ahaṃ te nikkhasataṃ dassāmi, taṃ paṭipajja, dehi imaṃ maṇiratanaṃ mamanti. Tassa hi gehe ekopi suvaṇṇanikkho natthi. So pana tassa maṇino sabbakāmadadabhāvaṃ jānāti . Tenassa etadahosi ‘‘ahaṃ sasīsaṃ nhatvā maṇiṃ udakena paripphositvā ‘nikkhasataṃ me dehī’ti vakkhāmi, athesa me dassati, tamahaṃ etassa dassāmī’’ti. Tasmā sūro hutvā evamāha.
តតោ អលម្បាយនោ គាថមាហ –
Tato alampāyano gāthamāha –
៨២៦.
826.
‘‘ន ច ម្យាយំ មណី កេយ្យោ, គោហិ វា រតនេហិ វា;
‘‘Na ca myāyaṃ maṇī keyyo, gohi vā ratanehi vā;
សេលោ ព្យញ្ជនសម្បន្នោ, នេវ កេយ្យោ មណិ មមា’’តិ។
Selo byañjanasampanno, neva keyyo maṇi mamā’’ti.
តត្ថ ន ច ម្យាយន្តិ អយំ មណិ មម សន្តកោ កេនចិ វិក្កិណិតព្ពោ នាម ន ហោតិ។ នេវ កេយ្យោតិ អយញ្ច មម មណិ លក្ខណសម្បន្នោ, តស្មា នេវ កេយ្យោ កេនចិ វត្ថុនាបិ វិក្កិណិតព្ពោ នាម ន ហោតីតិ។
Tattha na ca myāyanti ayaṃ maṇi mama santako kenaci vikkiṇitabbo nāma na hoti. Neva keyyoti ayañca mama maṇi lakkhaṇasampanno, tasmā neva keyyo kenaci vatthunāpi vikkiṇitabbo nāma na hotīti.
នេសាទព្រាហ្មណោ អាហ –
Nesādabrāhmaṇo āha –
៨២៧.
827.
‘‘នោ ចេ តយា មណី កេយ្យោ, គោហិ វា រតនេហិ វា;
‘‘No ce tayā maṇī keyyo, gohi vā ratanehi vā;
អថ កេន មណី កេយ្យោ, តំ មេ អក្ខាហិ បុច្ឆិតោ’’តិ។
Atha kena maṇī keyyo, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.
អលម្បាយនោ អាហ –
Alampāyano āha –
៨២៨.
828.
‘‘យោ មេ សំសេ មហានាគំ, តេជស្សិំ ទុរតិក្កមំ;
‘‘Yo me saṃse mahānāgaṃ, tejassiṃ duratikkamaṃ;
តស្ស ទជ្ជំ ឥមំ សេលំ, ជលន្តមិវ តេជសា’’តិ។
Tassa dajjaṃ imaṃ selaṃ, jalantamiva tejasā’’ti.
តត្ថ ជលន្តមិវ តេជសាតិ បភាយ ជលន្តំ វិយ។
Tattha jalantamiva tejasāti pabhāya jalantaṃ viya.
នេសាទព្រាហ្មណោ អាហ –
Nesādabrāhmaṇo āha –
៨២៩.
829.
‘‘កោ នុ ព្រាហ្មណវណ្ណេន, សុបណ្ណោ បតតំ វរោ;
‘‘Ko nu brāhmaṇavaṇṇena, supaṇṇo patataṃ varo;
នាគំ ជិគីសមន្វេសិ, អន្វេសំ ភក្ខមត្តនោ’’តិ។
Nāgaṃ jigīsamanvesi, anvesaṃ bhakkhamattano’’ti.
តត្ថ កោ នូតិ ឥទំ នេសាទព្រាហ្មណោ ‘‘អត្តនោ ភក្ខំ អន្វេសន្តេន គរុឡេន ភវិតព្ព’’ន្តិ ចិន្តេត្វា ឯវមាហ។
Tattha ko nūti idaṃ nesādabrāhmaṇo ‘‘attano bhakkhaṃ anvesantena garuḷena bhavitabba’’nti cintetvā evamāha.
អលម្បាយនោ ឯវមាហ –
Alampāyano evamāha –
៨៣០.
830.
‘‘នាហំ ទិជាធិបោ ហោមិ, អទិដ្ឋោ គរុឡោ មយា;
‘‘Nāhaṃ dijādhipo homi, adiṭṭho garuḷo mayā;
អាសីវិសេន វិត្តោតិ, វេជ្ជោ ព្រាហ្មណ មំ វិទូ’’តិ។
Āsīvisena vittoti, vejjo brāhmaṇa maṃ vidū’’ti.
តត្ថ មំ វិទូតិ មំ ‘‘ឯស អាសីវិសេន វិត្តកោ អលម្បាយនោ នាម វេជ្ជោ’’តិ ជានន្តិ។
Tattha maṃ vidūti maṃ ‘‘esa āsīvisena vittako alampāyano nāma vejjo’’ti jānanti.
នេសាទព្រាហ្មណោ អាហ –
Nesādabrāhmaṇo āha –
៨៣១.
831.
‘‘កិំ នុ តុយ្ហំ ផលំ អត្ថិ, កិំ សិប្បំ វិជ្ជតេ តវ;
‘‘Kiṃ nu tuyhaṃ phalaṃ atthi, kiṃ sippaṃ vijjate tava;
កិស្មិំ វា ត្វំ បរត្ថទ្ធោ, ឧរគំ នាបចាយសី’’តិ។
Kismiṃ vā tvaṃ paratthaddho, uragaṃ nāpacāyasī’’ti.
តត្ថ កិស្មិំ វា ត្វំ បរត្ថទ្ធោតិ ត្វំ កិស្មិំ វា ឧបត្ថទ្ធោ ហុត្វា, កិំ និស្សយំ កត្វា ឧរគំ អាសីវិសំ ន អបចាយសិ ជេដ្ឋកំ អកត្វា អវជានាសីតិ បុច្ឆតិ។
Tattha kismiṃ vā tvaṃ paratthaddhoti tvaṃ kismiṃ vā upatthaddho hutvā, kiṃ nissayaṃ katvā uragaṃ āsīvisaṃ na apacāyasi jeṭṭhakaṃ akatvā avajānāsīti pucchati.
សោ អត្តនោ ពលំ ទីបេន្តោ អាហ –
So attano balaṃ dīpento āha –
៨៣២.
832.
‘‘អារញ្ញិកស្ស ឥសិនោ, ចិររត្តំ តបស្សិនោ;
‘‘Āraññikassa isino, cirarattaṃ tapassino;
សុបណ្ណោ កោសិយស្សក្ខា, វិសវិជ្ជំ អនុត្តរំ។
Supaṇṇo kosiyassakkhā, visavijjaṃ anuttaraṃ.
៨៣៣.
833.
‘‘តំ ភាវិតត្តញ្ញតរំ, សម្មន្តំ បព្ពតន្តរេ;
‘‘Taṃ bhāvitattaññataraṃ, sammantaṃ pabbatantare;
សក្កច្ចំ តំ ឧបដ្ឋាសិំ, រត្តិន្ទិវមតន្ទិតោ។
Sakkaccaṃ taṃ upaṭṭhāsiṃ, rattindivamatandito.
៨៣៤.
834.
‘‘សោ តទា បរិចិណ្ណោ មេ, វត្តវា ព្រហ្មចរិយវា;
‘‘So tadā pariciṇṇo me, vattavā brahmacariyavā;
ទិព្ពំ បាតុករី មន្តំ, កាមសា ភគវា មម។
Dibbaṃ pātukarī mantaṃ, kāmasā bhagavā mama.
៨៣៥.
835.
‘‘ត្យាហំ មន្តេ បរត្ថទ្ធោ, នាហំ ភាយាមិ ភោគិនំ;
‘‘Tyāhaṃ mante paratthaddho, nāhaṃ bhāyāmi bhoginaṃ;
អាចរិយោ វិសឃាតានំ, អលម្បានោតិ មំ វិទូ’’តិ។
Ācariyo visaghātānaṃ, alampānoti maṃ vidū’’ti.
តត្ថ កោសិយស្សក្ខាតិ កោសិយគោត្តស្ស ឥសិនោ សុបណ្ណោ អាចិក្ខិ។ តេន អក្ខាតការណំ បន សព្ពំ វិត្ថារេត្វា កថេតព្ពំ។ ភាវិតត្តញ្ញតរន្តិ ភាវិតត្តានំ ឥសីនំ អញ្ញតរំ។ សម្មន្តន្តិ វសន្តំ។ កាមសាតិ អត្តនោ ឥច្ឆាយ។ មមាតិ តំ មន្តំ មយ្ហំ បកាសេសិ។ ត្យាហំ មន្តេ, បរត្ថទ្ធោតិ អហំ តេ មន្តេ ឧបត្ថទ្ធោ និស្សិតោ។ ភោគិនន្តិ នាគានំ។ វិសឃាតានន្តិ វិសឃាតកវេជ្ជានំ។
Tattha kosiyassakkhāti kosiyagottassa isino supaṇṇo ācikkhi. Tena akkhātakāraṇaṃ pana sabbaṃ vitthāretvā kathetabbaṃ. Bhāvitattaññataranti bhāvitattānaṃ isīnaṃ aññataraṃ. Sammantanti vasantaṃ. Kāmasāti attano icchāya. Mamāti taṃ mantaṃ mayhaṃ pakāsesi. Tyāhaṃ mante, paratthaddhoti ahaṃ te mante upatthaddho nissito. Bhoginanti nāgānaṃ. Visaghātānanti visaghātakavejjānaṃ.
តំ សុត្វា នេសាទព្រាហ្មណោ ចិន្តេសិ ‘‘អយំ អលម្បាយនោ យ្វាស្ស នាគំ ទស្សេតិ, តស្ស មណិរតនំ ទស្សតិ, ភូរិទត្តមស្ស ទស្សេត្វា មណិំ គណ្ហិស្សាមី’’តិ។ តតោ បុត្តេន សទ្ធិំ មន្តេន្តោ គាថមាហ –
Taṃ sutvā nesādabrāhmaṇo cintesi ‘‘ayaṃ alampāyano yvāssa nāgaṃ dasseti, tassa maṇiratanaṃ dassati, bhūridattamassa dassetvā maṇiṃ gaṇhissāmī’’ti. Tato puttena saddhiṃ mantento gāthamāha –
៨៣៦.
836.
‘‘គណ្ហាមសេ មណិំ តាត, សោមទត្ត វិជានហិ;
‘‘Gaṇhāmase maṇiṃ tāta, somadatta vijānahi;
មា ទណ្ឌេន សិរិំ បត្តំ, កាមសា បជហិម្ហសេ’’តិ។
Mā daṇḍena siriṃ pattaṃ, kāmasā pajahimhase’’ti.
តត្ថ គណ្ហាមសេតិ គណ្ហាម។ កាមសាតិ អត្តនោ រុចិយា ទណ្ឌេន បហរិត្វា មា ជហាម។
Tattha gaṇhāmaseti gaṇhāma. Kāmasāti attano ruciyā daṇḍena paharitvā mā jahāma.
សោមទត្តោ អាហ –
Somadatto āha –
៨៣៧.
837.
‘‘សកំ និវេសនំ បត្តំ, យោ តំ ព្រាហ្មណ បូជយិ;
‘‘Sakaṃ nivesanaṃ pattaṃ, yo taṃ brāhmaṇa pūjayi;
ឯវំ កល្យាណការិស្ស, កិំ មោហា ទុព្ភិមិច្ឆសិ។
Evaṃ kalyāṇakārissa, kiṃ mohā dubbhimicchasi.
៨៣៨.
838.
‘‘សចេ ត្វំ ធនកាមោសិ, ភូរិទត្តោ បទស្សតិ;
‘‘Sace tvaṃ dhanakāmosi, bhūridatto padassati;
តមេវ គន្ត្វា យាចស្សុ, ពហុំ ទស្សតិ តេ ធន’’ន្តិ។
Tameva gantvā yācassu, bahuṃ dassati te dhana’’nti.
តត្ថ បូជយីតិ ទិព្ពកាមេហិ បូជយិត្ថ។ ទុព្ភិមិច្ឆសីតិ កិំ តថារូបស្ស មិត្តស្ស ទុព្ភិកម្មំ កាតុំ ឥច្ឆសិ តាតាតិ។
Tattha pūjayīti dibbakāmehi pūjayittha. Dubbhimicchasīti kiṃ tathārūpassa mittassa dubbhikammaṃ kātuṃ icchasi tātāti.
ព្រាហ្មណោ អាហ –
Brāhmaṇo āha –
៨៣៩.
839.
‘‘ហត្ថគតំ បត្តគតំ, និកិណ្ណំ ខាទិតុំ វរំ;
‘‘Hatthagataṃ pattagataṃ, nikiṇṇaṃ khādituṃ varaṃ;
មា នោ សន្ទិដ្ឋិកោ អត្ថោ, សោមទត្ត ឧបច្ចគា’’តិ។
Mā no sandiṭṭhiko attho, somadatta upaccagā’’ti.
តត្ថ ហត្ថគតន្តិ តាត សោមទត្ត, ត្វំ តរុណកោ លោកបវត្តិំ ន ជានាសិ។ យញ្ហិ ហត្ថគតំ វា ហោតិ បត្តគតំ វា បុរតោ វា និកិណ្ណំ ឋបិតំ, តទេវ មេ ខាទិតុំ វរំ, ន ទូរេ ឋិតំ។
Tattha hatthagatanti tāta somadatta, tvaṃ taruṇako lokapavattiṃ na jānāsi. Yañhi hatthagataṃ vā hoti pattagataṃ vā purato vā nikiṇṇaṃ ṭhapitaṃ, tadeva me khādituṃ varaṃ, na dūre ṭhitaṃ.
សោមទត្តោ អាហ –
Somadatto āha –
៨៤០.
840.
‘‘បច្ចតិ និរយេ ឃោរេ, មហិស្សមបិ វិវរតិ;
‘‘Paccati niraye ghore, mahissamapi vivarati;
មិត្តទុព្ភី ហិតច្ចាគី, ជីវរេវាបិ សុស្សតិ។
Mittadubbhī hitaccāgī, jīvarevāpi sussati.
៨៤១.
841.
‘‘សចេ ត្វំ ធនកាមោសិ, ភូរិទត្តោ បទស្សតិ;
‘‘Sace tvaṃ dhanakāmosi, bhūridatto padassati;
មញ្ញេ អត្តកតំ វេរំ, ន ចិរំ វេទយិស្សសី’’តិ។
Maññe attakataṃ veraṃ, na ciraṃ vedayissasī’’ti.
តត្ថ មហិស្សមបិ វិវរតីតិ តាត, មិត្តទុព្ភិនោ ជីវន្តស្សេវ បថវី ភិជ្ជិត្វា វិវរំ ទេតិ។ ហិតច្ចាគីតិ អត្តនោ ហិតបរិច្ចាគី។ ជីវរេវាបិ សុស្សតីតិ ជីវមានោវ សុស្សតិ, មនុស្សបេតោ ហោតិ។ អត្តកតំ វេរន្តិ អត្តនា កតំ បាបំ។ ន ចិរន្តិ ន ចិរស្សេវ វេទយិស្សសីតិ មញ្ញាមិ។
Tattha mahissamapi vivaratīti tāta, mittadubbhino jīvantasseva pathavī bhijjitvā vivaraṃ deti. Hitaccāgīti attano hitapariccāgī. Jīvarevāpi sussatīti jīvamānova sussati, manussapeto hoti. Attakataṃ veranti attanā kataṃ pāpaṃ. Na ciranti na cirasseva vedayissasīti maññāmi.
ព្រាហ្មណោ អាហ –
Brāhmaṇo āha –
៨៤២.
842.
‘‘មហាយញ្ញំ យជិត្វាន, ឯវំ សុជ្ឈន្តិ ព្រាហ្មណា;
‘‘Mahāyaññaṃ yajitvāna, evaṃ sujjhanti brāhmaṇā;
មហាយញ្ញំ យជិស្សាម, ឯវំ មោក្ខាម បាបកា’’តិ។
Mahāyaññaṃ yajissāma, evaṃ mokkhāma pāpakā’’ti.
តត្ថ សុជ្ឈន្តីតិ តាត សោមទត្ត, ត្វំ ទហរោ ន កិញ្ចិ ជានាសិ, ព្រាហ្មណា នាម យំ កិញ្ចិ បាបំ កត្វា យញ្ញេន សុជ្ឈន្តីតិ ទស្សេន្តោ ឯវមាហ។
Tattha sujjhantīti tāta somadatta, tvaṃ daharo na kiñci jānāsi, brāhmaṇā nāma yaṃ kiñci pāpaṃ katvā yaññena sujjhantīti dassento evamāha.
សោមទត្តោ អាហ –
Somadatto āha –
៨៤៣.
843.
‘‘ហន្ទ ទានិ អបាយាមិ, នាហំ អជ្ជ តយា សហ;
‘‘Handa dāni apāyāmi, nāhaṃ ajja tayā saha;
បទម្បេកំ ន គច្ឆេយ្យំ, ឯវំ កិព្ពិសការិនា’’តិ។
Padampekaṃ na gaccheyyaṃ, evaṃ kibbisakārinā’’ti.
តត្ថ អបាយាមីតិ អបគច្ឆាមិ, បលាយាមីតិ អត្ថោ។
Tattha apāyāmīti apagacchāmi, palāyāmīti attho.
ឯវញ្ច បន វត្វា បណ្ឌិតោ មាណវោ បិតរំ អត្តនោ វចនំ គាហាបេតុំ អសក្កោន្តោ មហន្តេន សទ្ទេន ទេវតា ឧជ្ឈាបេត្វា ‘‘ឯវរូបេន បាបការិនា សទ្ធិំ ន គមិស្សាមី’’តិ បិតុ បស្សន្តស្សេវ បលាយិត្វា ហិមវន្តំ បវិសិត្វា បព្ពជិត្វា អភិញ្ញា ច សមាបត្តិយោ ច និព្ពត្តេត្វា អបរិហីនជ្ឈានោ ព្រហ្មលោកេ ឧប្បជ្ជិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –
Evañca pana vatvā paṇḍito māṇavo pitaraṃ attano vacanaṃ gāhāpetuṃ asakkonto mahantena saddena devatā ujjhāpetvā ‘‘evarūpena pāpakārinā saddhiṃ na gamissāmī’’ti pitu passantasseva palāyitvā himavantaṃ pavisitvā pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā aparihīnajjhāno brahmaloke uppajji. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
៨៤៤.
844.
‘‘ឥទំ វត្វាន បិតរំ, សោមទត្តោ ពហុស្សុតោ;
‘‘Idaṃ vatvāna pitaraṃ, somadatto bahussuto;
ឧជ្ឈាបេត្វាន ភូតានិ, តម្ហា ឋានា អបក្កមី’’តិ។
Ujjhāpetvāna bhūtāni, tamhā ṭhānā apakkamī’’ti.
នេសាទព្រាហ្មណោ ‘‘សោមទត្តោ ឋបេត្វា អត្តនោ គេហំ កុហិំ គមិស្សតី’’តិ ចិន្តេន្តោ អលម្បាយនំ ថោកំ អនត្តមនំ ទិស្វា ‘‘អលម្បាយន , មា ចិន្តយិ, ទស្សេស្សាមិ តេ ភូរិទត្ត’’ន្តិ តំ អាទាយ នាគរាជស្ស ឧបោសថករណដ្ឋានំ គន្ត្វា វម្មិកមត្ថកេ ភោគេ អាភុជិត្វា និបន្នំ នាគរាជានំ ទិស្វា អវិទូរេ ឋិតោ ហត្ថំ បសារេត្វា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Nesādabrāhmaṇo ‘‘somadatto ṭhapetvā attano gehaṃ kuhiṃ gamissatī’’ti cintento alampāyanaṃ thokaṃ anattamanaṃ disvā ‘‘alampāyana , mā cintayi, dassessāmi te bhūridatta’’nti taṃ ādāya nāgarājassa uposathakaraṇaṭṭhānaṃ gantvā vammikamatthake bhoge ābhujitvā nipannaṃ nāgarājānaṃ disvā avidūre ṭhito hatthaṃ pasāretvā dve gāthā abhāsi –
៨៤៥.
845.
‘‘គណ្ហាហេតំ មហានាគំ, អាហរេតំ មណិំ មម;
‘‘Gaṇhāhetaṃ mahānāgaṃ, āharetaṃ maṇiṃ mama;
ឥន្ទគោបកវណ្ណាភោ, យស្ស លោហិតកោ សិរោ។
Indagopakavaṇṇābho, yassa lohitako siro.
៨៤៦.
846.
‘‘កប្បាសបិចុរាសីវ, ឯសោ កាយោ បទិស្សតិ;
‘‘Kappāsapicurāsīva, eso kāyo padissati;
វម្មិកគ្គគតោ សេតិ, តំ ត្វំ គណ្ហាហិ ព្រាហ្មណា’’តិ។
Vammikaggagato seti, taṃ tvaṃ gaṇhāhi brāhmaṇā’’ti.
តត្ថ ឥន្ទគោបកវណ្ណាភោតិ ឥន្ទគោបកវណ្ណោ វិយ អាភាសតិ។ កប្បាសបិចុរាសីវាតិ សុវិហិតស្ស កប្បាសបិចុនោ រាសិ វិយ។
Tattha indagopakavaṇṇābhoti indagopakavaṇṇo viya ābhāsati. Kappāsapicurāsīvāti suvihitassa kappāsapicuno rāsi viya.
អថ មហាសត្តោ អក្ខីនិ ឧម្មីលេត្វា នេសាទព្រាហ្មណំ ទិស្វា ‘‘អយំ ឧបោសថស្ស មេ អន្តរាយំ ករេយ្យាតិ ឥមំ នាគភវនំ នេត្វា មហាសម្បត្តិយា បតិដ្ឋាបេសិំ។ មយា ទីយមានំ មណិំ គណ្ហិតុំ ន ឥច្ឆិ។ ឥទានិ បន អហិតុណ្ឌិកំ គហេត្វា អាគច្ឆតិ។ សចាហំ ឥមស្ស មិត្តទុព្ភិនោ កុជ្ឈេយ្យំ, សីលំ មេ ខណ្ឌំ ភវិស្សតិ។ មយា ខោ បន បឋមញ្ញេវ ចតុរង្គសមន្នាគតោ ឧបោសថោ អធិដ្ឋិតោ, សោ យថាធិដ្ឋិតោវ ហោតុ, អលម្បាយនោ មំ ឆិន្ទតុ វា បចតុ វា, សូលេន វា វិជ្ឈតុ, នេវស្ស កុជ្ឈិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘សចេ ខោ បនាហំ ឥមេ ឱលោកេស្សាមិ, ភស្មា ភវេយ្យុំ។ មំ បោថេន្តេបិ ន កុជ្ឈិស្សាមិ ន ឱលោកេស្សាមី’’តិ អក្ខីនិ និមីលេត្វា អធិដ្ឋានបារមិំ បុរេចារិកំ កត្វា ភោគន្តរេ សីសំ បក្ខិបិត្វា និច្ចលោវ ហុត្វា និបជ្ជិ។ នេសាទព្រាហ្មណោបិ ‘‘ភោ អលម្បាយន, ឥមំ នាគំ គណ្ហាហិ, ទេហិ មេ មណិ’’ន្តិ អាហ។ អលម្បាយនោ នាគំ ទិស្វា តុដ្ឋោ មណិំ កិស្មិញ្ចិ អគណេត្វា ‘‘គណ្ហ, ព្រាហ្មណា’’តិ តស្ស ហត្ថេ ខិបិ។ សោ តស្ស ហត្ថតោ គឡិត្វា បថវិយំ បតិ។ បតិតមត្តោវ បថវិំ បវិសិត្វា នាគភវនមេវ គតោ។
Atha mahāsatto akkhīni ummīletvā nesādabrāhmaṇaṃ disvā ‘‘ayaṃ uposathassa me antarāyaṃ kareyyāti imaṃ nāgabhavanaṃ netvā mahāsampattiyā patiṭṭhāpesiṃ. Mayā dīyamānaṃ maṇiṃ gaṇhituṃ na icchi. Idāni pana ahituṇḍikaṃ gahetvā āgacchati. Sacāhaṃ imassa mittadubbhino kujjheyyaṃ, sīlaṃ me khaṇḍaṃ bhavissati. Mayā kho pana paṭhamaññeva caturaṅgasamannāgato uposatho adhiṭṭhito, so yathādhiṭṭhitova hotu, alampāyano maṃ chindatu vā pacatu vā, sūlena vā vijjhatu, nevassa kujjhissāmī’’ti cintetvā ‘‘sace kho panāhaṃ ime olokessāmi, bhasmā bhaveyyuṃ. Maṃ pothentepi na kujjhissāmi na olokessāmī’’ti akkhīni nimīletvā adhiṭṭhānapāramiṃ purecārikaṃ katvā bhogantare sīsaṃ pakkhipitvā niccalova hutvā nipajji. Nesādabrāhmaṇopi ‘‘bho alampāyana, imaṃ nāgaṃ gaṇhāhi, dehi me maṇi’’nti āha. Alampāyano nāgaṃ disvā tuṭṭho maṇiṃ kismiñci agaṇetvā ‘‘gaṇha, brāhmaṇā’’ti tassa hatthe khipi. So tassa hatthato gaḷitvā pathaviyaṃ pati. Patitamattova pathaviṃ pavisitvā nāgabhavanameva gato.
ព្រាហ្មណោ មណិរតនតោ ភូរិទត្តេន សទ្ធិំ មិត្តភាវតោ បុត្តតោតិ តីហិ បរិហាយិ។ សោ ‘‘និប្បច្ចយោ ជាតោម្ហិ, បុត្តស្ស មេ វចនំ ន កត’’ន្តិ បរិទេវន្តោ គេហំ អគមាសិ។ អលម្បាយនោបិ ទិព្ពោសធេហិ អត្តនោ សរីរំ មក្ខេត្វា ថោកំ ខាទិត្វា អត្តនោ កាយំ បរិប្ផោសេត្វា ទិព្ពមន្តំ ជប្បន្តោ ពោធិសត្តំ ឧបសង្កមិត្វា នង្គុដ្ឋេ គហេត្វា អាកឌ្ឍិត្វា សីសំ ទឡ្ហំ គណ្ហន្តោ មុខមស្ស វិវរិត្វា ឱសធំ ខាទិត្វា មុខេ ខេឡំ ឱបិ។ សុចិជាតិកោ នាគរាជា សីលភេទភយេន អកុជ្ឈិត្វា អក្ខីនិបិ ន ឧម្មីលេសិ។ អថ នំ ឱសធមន្តំ កត្វា នង្គុដ្ឋេ គហេត្វា ហេដ្ឋាសីសំ កត្វា សញ្ចាលេត្វា គហិតភោជនំ ឆឌ្ឌាបេត្វា ភូមិយំ ទីឃតោ និបជ្ជាបេត្វា មសូរកំ មទ្ទន្តោ វិយ បាទេហិ មទ្ទិត្វា អដ្ឋីនិ ចុណ្ណិយមានានិ វិយ អហេសុំ។ បុន នង្គុដ្ឋេ គហេត្វា ទុស្សំ បោថេន្តោ វិយ បោថេសិ។ មហាសត្តោ ឯវរូបំ ទុក្ខំ អនុភវន្តោបិ នេវ កុជ្ឈិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –
Brāhmaṇo maṇiratanato bhūridattena saddhiṃ mittabhāvato puttatoti tīhi parihāyi. So ‘‘nippaccayo jātomhi, puttassa me vacanaṃ na kata’’nti paridevanto gehaṃ agamāsi. Alampāyanopi dibbosadhehi attano sarīraṃ makkhetvā thokaṃ khāditvā attano kāyaṃ paripphosetvā dibbamantaṃ jappanto bodhisattaṃ upasaṅkamitvā naṅguṭṭhe gahetvā ākaḍḍhitvā sīsaṃ daḷhaṃ gaṇhanto mukhamassa vivaritvā osadhaṃ khāditvā mukhe kheḷaṃ opi. Sucijātiko nāgarājā sīlabhedabhayena akujjhitvā akkhīnipi na ummīlesi. Atha naṃ osadhamantaṃ katvā naṅguṭṭhe gahetvā heṭṭhāsīsaṃ katvā sañcāletvā gahitabhojanaṃ chaḍḍāpetvā bhūmiyaṃ dīghato nipajjāpetvā masūrakaṃ maddanto viya pādehi madditvā aṭṭhīni cuṇṇiyamānāni viya ahesuṃ. Puna naṅguṭṭhe gahetvā dussaṃ pothento viya pothesi. Mahāsatto evarūpaṃ dukkhaṃ anubhavantopi neva kujjhi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
៨៤៧.
847.
‘‘អថោសធេហិ ទិព្ពេហិ, ជប្បំ មន្តបទានិ ច;
‘‘Athosadhehi dibbehi, jappaṃ mantapadāni ca;
ឯវំ តំ អសក្ខិ សត្ថុំ, កត្វា បរិត្តមត្តនោ’’តិ។
Evaṃ taṃ asakkhi satthuṃ, katvā parittamattano’’ti.
តត្ថ អសក្ខីតិ សក្ខិ។ សត្ថុន្តិ គណ្ហិតុំ។
Tattha asakkhīti sakkhi. Satthunti gaṇhituṃ.
ឥតិ សោ មហាសត្តំ ទុព្ពលំ កត្វា វល្លីហិ បេឡំ សជ្ជេត្វា មហាសត្តំ តត្ថ បក្ខិបិ, សរីរស្ស មហន្តតាយ តត្ថ ន បវិសតិ។ អថ នំ បណ្ហិយា កោដ្ដេន្តោ បវេសេត្វា បេឡំ អាទាយ ឯកំ គាមំ គន្ត្វា គាមមជ្ឈេ ឱតារេត្វា ‘‘នាគស្ស នច្ចំ ទដ្ឋុកាមា អាគច្ឆន្តូ’’តិ សទ្ទមកាសិ។ សកលគាមវាសិនោ សន្និបតិំសុ។ តស្មិំ ខណេ អលម្បាយនោ ‘‘និក្ខម មហានាគា’’តិ អាហ។ មហាសត្តោ ចិន្តេសិ ‘‘អជ្ជ មយា បរិសំ តោសេន្តេន កីឡិតុំ វដ្ដតិ។ ឯវំ អលម្បាយនោ ពហុំ ធនំ លភិត្វា តុដ្ឋោ មំ វិស្សជ្ជេស្សតិ។ យំ យំ ឯស មំ ការេតិ, តំ តំ ករិស្សាមី’’តិ។ អថ នំ សោ បេឡតោ នីហរិត្វា ‘‘មហា ហោហី’’តិ អាហ។ សោ មហា អហោសិ, ‘‘ខុទ្ទកោ, វដ្ដោ, វម្មិតោ, ឯកប្ផណោ, ទ្វិផណោ, តិប្ផណោ, ចតុប្ផណោ, បញ្ច, ឆ, សត្ត, អដ្ឋ, នវ, ទស វីសតិ, តិំសតិ, ចត្តាលីស, បណ្ណាសប្ផណោ, សតប្ផណោ, ឧច្ចោ, នីចោ, ទិស្សមានកាយោ, អទិស្សមានកាយោ, ទិស្សមានឧបឌ្ឍកាយោ , នីលោ, បីតោ, លោហិតោ, ឱទាតោ, មញ្ជដ្ឋិកោ ហោហិ, អគ្គិជាលំ វិស្សជ្ជេហិ, ឧទកំ, ធូមំ វិស្សជ្ជេហី’’តិ។ មហាសត្តោ ឥមេសុបិ អាការេសុ វុត្តវុត្តេ អត្តភាវេ និម្មិនិត្វា នច្ចំ ទស្សេសិ។ តំ ទិស្វា កោចិ អស្សូនិ សន្ធារេតុំ នាសក្ខិ។
Iti so mahāsattaṃ dubbalaṃ katvā vallīhi peḷaṃ sajjetvā mahāsattaṃ tattha pakkhipi, sarīrassa mahantatāya tattha na pavisati. Atha naṃ paṇhiyā koṭṭento pavesetvā peḷaṃ ādāya ekaṃ gāmaṃ gantvā gāmamajjhe otāretvā ‘‘nāgassa naccaṃ daṭṭhukāmā āgacchantū’’ti saddamakāsi. Sakalagāmavāsino sannipatiṃsu. Tasmiṃ khaṇe alampāyano ‘‘nikkhama mahānāgā’’ti āha. Mahāsatto cintesi ‘‘ajja mayā parisaṃ tosentena kīḷituṃ vaṭṭati. Evaṃ alampāyano bahuṃ dhanaṃ labhitvā tuṭṭho maṃ vissajjessati. Yaṃ yaṃ esa maṃ kāreti, taṃ taṃ karissāmī’’ti. Atha naṃ so peḷato nīharitvā ‘‘mahā hohī’’ti āha. So mahā ahosi, ‘‘khuddako, vaṭṭo, vammito, ekapphaṇo, dviphaṇo, tipphaṇo, catupphaṇo, pañca, cha, satta, aṭṭha, nava, dasa vīsati, tiṃsati, cattālīsa, paṇṇāsapphaṇo, satapphaṇo, ucco, nīco, dissamānakāyo, adissamānakāyo, dissamānaupaḍḍhakāyo , nīlo, pīto, lohito, odāto, mañjaṭṭhiko hohi, aggijālaṃ vissajjehi, udakaṃ, dhūmaṃ vissajjehī’’ti. Mahāsatto imesupi ākāresu vuttavutte attabhāve nimminitvā naccaṃ dassesi. Taṃ disvā koci assūni sandhāretuṃ nāsakkhi.
មនុស្សា ពហូនិ ហិរញ្ញសុវណ្ណវត្ថាលង្ការាទីនិ អទំសុ។ ឥតិ តស្មិំ គាមេ សហស្សមត្តំ លភិ។ សោ កិញ្ចាបិ មហាសត្តំ គណ្ហន្តោ ‘‘សហស្សំ លភិត្វា តំ វិស្សជ្ជេស្សាមី’’តិ អាហ, តំ បន ធនំ លភិត្វា ‘‘គាមកេបិ តាវ មយា ឯត្តកំ ធនំ លទ្ធំ, នគរេ កិរ ពហុំ លភិស្សាមី’’តិ ធនលោភេន តំ ន មុញ្ចិ។ សោ តស្មិំ គាមេ កុដុម្ពំ សណ្ឋបេត្វា រតនមយំ បេឡំ ការេត្វា តត្ថ មហាសត្តំ បក្ខិបិត្វា សុខយានកំ អារុយ្ហ មហន្តេន បរិវារេន និក្ខមិត្វា តំ គាមនិគមាទីសុ កីឡាបេន្តោ អនុបុព្ពេន ពារាណសិំ បាបុណិ។ នាគរាជស្ស បន មធុលាជេ ទេតិ, មណ្ឌូកេ មារេត្វា ទេតិ, សោ គោចរំ ន គណ្ហាតិ អវិស្សជ្ជនភយេន។ គោចរំ អគ្គណ្ហន្តម្បិ បុន នំ ចត្តារោ ទ្វារគាមេ អាទិំ កត្វា តត្ថ តត្ថ មាសមត្តំ កីឡាបេសិ។ បន្នរសឧបោសថទិវសេ បន ‘‘អជ្ជ តុម្ហាកំ សន្តិកេ កីឡាបេស្សាមី’’តិ រញ្ញោ អារោចាបេសិ។ រាជា នគរេ ភេរិំ ចរាបេត្វា មហាជនំ សន្និបាតាបេសិ។ រាជង្គណេ មញ្ចាតិមញ្ចំ ពន្ធិំសុ។
Manussā bahūni hiraññasuvaṇṇavatthālaṅkārādīni adaṃsu. Iti tasmiṃ gāme sahassamattaṃ labhi. So kiñcāpi mahāsattaṃ gaṇhanto ‘‘sahassaṃ labhitvā taṃ vissajjessāmī’’ti āha, taṃ pana dhanaṃ labhitvā ‘‘gāmakepi tāva mayā ettakaṃ dhanaṃ laddhaṃ, nagare kira bahuṃ labhissāmī’’ti dhanalobhena taṃ na muñci. So tasmiṃ gāme kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā ratanamayaṃ peḷaṃ kāretvā tattha mahāsattaṃ pakkhipitvā sukhayānakaṃ āruyha mahantena parivārena nikkhamitvā taṃ gāmanigamādīsu kīḷāpento anupubbena bārāṇasiṃ pāpuṇi. Nāgarājassa pana madhulāje deti, maṇḍūke māretvā deti, so gocaraṃ na gaṇhāti avissajjanabhayena. Gocaraṃ aggaṇhantampi puna naṃ cattāro dvāragāme ādiṃ katvā tattha tattha māsamattaṃ kīḷāpesi. Pannarasauposathadivase pana ‘‘ajja tumhākaṃ santike kīḷāpessāmī’’ti rañño ārocāpesi. Rājā nagare bheriṃ carāpetvā mahājanaṃ sannipātāpesi. Rājaṅgaṇe mañcātimañcaṃ bandhiṃsu.
កីឡនខណ្ឌំ និដ្ឋិតំ។
Kīḷanakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
នគរបវេសនកណ្ឌំ
Nagarapavesanakaṇḍaṃ
អលម្បាយនេន បន ពោធិសត្តស្ស គហិតទិវសេយេវ មហាសត្តស្ស មាតា សុបិនន្តេ អទ្ទស កាឡេន រត្តក្ខិនា បុរិសេន អសិនា ទក្ខិណពាហុំ ឆិន្ទិត្វា លោហិតេន បគ្ឃរន្តេន នីយមានំ។ សា ភីតតសិតា ឧដ្ឋាយ ទក្ខិណពាហុំ បរាមសិត្វា សុបិនភាវំ ជានិ។ អថស្សា ឯតទហោសិ ‘‘មយា កក្ខឡោ បាបសុបិនោ ទិដ្ឋោ, ចតុន្នំ វា មេ បុត្តានំ ធតរដ្ឋស្ស រញ្ញោ វា មម វា បរិបន្ថេន ភវិតព្ព’’ន្តិ។ អបិច ខោ បន មហាសត្តមេវ អារព្ភ អតិរេកតរំ ចិន្តេសិ។ កិំការណា ? សេសា អត្តនោ នាគភវនេ វសន្តិ, ឥតរោ បន សីលជ្ឈាសយត្តា មនុស្សលោកំ គន្ត្វា ឧបោសថកម្មំ ករោតិ។ តស្មា ‘‘កច្ចិ នុ ខោ មេ បុត្តំ អហិតុណ្ឌិកោ វា សុបណ្ណោ វា គណ្ហេយ្យា’’តិ តស្សេវ អតិរេកតរំ ចិន្តេសិ ។ តតោ អឌ្ឍមាសេ អតិក្កន្តេ ‘‘មម បុត្តោ អឌ្ឍមាសាតិក្កមេន មំ វិនា វត្តិតុំ ន សក្កោតិ, អទ្ធាស្ស កិញ្ចិ ភយំ ឧប្បន្នំ ភវិស្សតី’’តិ ទោមនស្សប្បត្តា អហោសិ។ មាសាតិក្កមេន បនស្សា សោកេន អស្សូនំ អបគ្ឃរណកាលោ នាម នាហោសិ, ហទយំ សុស្សិ, អក្ខីនិ ឧបច្ចិំសុ។ សា ‘‘ឥទានិ អាគមិស្សតិ, ឥទានិ អាគមិស្សតី’’តិ តស្សាគមនមគ្គមេវ ឱលោកេន្តី និសីទិ។ អថស្សា ជេដ្ឋបុត្តោ សុទស្សនោ មាសច្ចយេន មហតិយា បរិសាយ សទ្ធិំ មាតាបិតូនំ ទស្សនត្ថាយ អាគតោ, បរិសំ ពហិ ឋបេត្វា បាសាទំ អារុយ្ហ មាតរំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ សា ភូរិទត្តំ អនុសោចន្តី តេន សទ្ធិំ ន កិញ្ចិ សល្លបិ។ សោ ចិន្តេសិ ‘‘មយ្ហំ មាតា មយិ បុព្ពេ អាគតេ តុស្សតិ, បដិសន្ថារំ ករោតិ, អជ្ជ បន ទោមនស្សប្បត្តា, កិំ នុ ខោ ការណ’’ន្តិ? អថ នំ បុច្ឆន្តោ អាហ –
Alampāyanena pana bodhisattassa gahitadivaseyeva mahāsattassa mātā supinante addasa kāḷena rattakkhinā purisena asinā dakkhiṇabāhuṃ chinditvā lohitena paggharantena nīyamānaṃ. Sā bhītatasitā uṭṭhāya dakkhiṇabāhuṃ parāmasitvā supinabhāvaṃ jāni. Athassā etadahosi ‘‘mayā kakkhaḷo pāpasupino diṭṭho, catunnaṃ vā me puttānaṃ dhataraṭṭhassa rañño vā mama vā paripanthena bhavitabba’’nti. Apica kho pana mahāsattameva ārabbha atirekataraṃ cintesi. Kiṃkāraṇā ? Sesā attano nāgabhavane vasanti, itaro pana sīlajjhāsayattā manussalokaṃ gantvā uposathakammaṃ karoti. Tasmā ‘‘kacci nu kho me puttaṃ ahituṇḍiko vā supaṇṇo vā gaṇheyyā’’ti tasseva atirekataraṃ cintesi . Tato aḍḍhamāse atikkante ‘‘mama putto aḍḍhamāsātikkamena maṃ vinā vattituṃ na sakkoti, addhāssa kiñci bhayaṃ uppannaṃ bhavissatī’’ti domanassappattā ahosi. Māsātikkamena panassā sokena assūnaṃ apaggharaṇakālo nāma nāhosi, hadayaṃ sussi, akkhīni upacciṃsu. Sā ‘‘idāni āgamissati, idāni āgamissatī’’ti tassāgamanamaggameva olokentī nisīdi. Athassā jeṭṭhaputto sudassano māsaccayena mahatiyā parisāya saddhiṃ mātāpitūnaṃ dassanatthāya āgato, parisaṃ bahi ṭhapetvā pāsādaṃ āruyha mātaraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Sā bhūridattaṃ anusocantī tena saddhiṃ na kiñci sallapi. So cintesi ‘‘mayhaṃ mātā mayi pubbe āgate tussati, paṭisanthāraṃ karoti, ajja pana domanassappattā, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti? Atha naṃ pucchanto āha –
៨៤៨.
848.
‘‘មមំ ទិស្វាន អាយន្តំ, សព្ពកាមសមិទ្ធិនំ;
‘‘Mamaṃ disvāna āyantaṃ, sabbakāmasamiddhinaṃ;
ឥន្ទ្រិយានិ អហដ្ឋានិ, សាវំ ជាតំ មុខំ តវ។
Indriyāni ahaṭṭhāni, sāvaṃ jātaṃ mukhaṃ tava.
៨៤៩.
849.
‘‘បទ្ធំ យថា ហត្ថគតំ, បាណិនា បរិមទ្ទិតំ;
‘‘Paddhaṃ yathā hatthagataṃ, pāṇinā parimadditaṃ;
សាវំ ជាតំ មុខំ តុយ្ហំ, មមំ ទិស្វាន ឯទិស’’ន្តិ។
Sāvaṃ jātaṃ mukhaṃ tuyhaṃ, mamaṃ disvāna edisa’’nti.
តត្ថ អហដ្ឋានីតិ ន វិប្បសន្នានិ។ សាវន្តិ កញ្ចនាទាសវណ្ណំ តេ មុខំ បីតកាឡកំ ជាតំ។ ហត្ថគតន្តិ ហត្ថេន ឆិន្ទិតំ។ ឯទិសន្តិ ឯវរូបំ មហន្តេន សិរិសោភគ្គេន តុម្ហាកំ ទស្សនត្ថាយ អាគតំ មំ ទិស្វា។
Tattha ahaṭṭhānīti na vippasannāni. Sāvanti kañcanādāsavaṇṇaṃ te mukhaṃ pītakāḷakaṃ jātaṃ. Hatthagatanti hatthena chinditaṃ. Edisanti evarūpaṃ mahantena sirisobhaggena tumhākaṃ dassanatthāya āgataṃ maṃ disvā.
សា ឯវំ វុត្តេបិ នេវ កថេសិ។ សុទស្សនោ ចិន្តេសិ ‘‘កិំ នុ ខោ កេនចិ កុទ្ធា វា បរិពទ្ធា វា ភវេយ្យា’’តិ។ អថ នំ បុច្ឆន្តោ ឥតរំ គាថមាហ –
Sā evaṃ vuttepi neva kathesi. Sudassano cintesi ‘‘kiṃ nu kho kenaci kuddhā vā paribaddhā vā bhaveyyā’’ti. Atha naṃ pucchanto itaraṃ gāthamāha –
៨៥០.
850.
‘‘កច្ចិ នុ តេ នាភិសសិ, កច្ចិ តេ អត្ថិ វេទនា;
‘‘Kacci nu te nābhisasi, kacci te atthi vedanā;
យេន សាវំ មុខំ តុយ្ហំ, មមំ ទិស្វាន អាគត’’ន្តិ។
Yena sāvaṃ mukhaṃ tuyhaṃ, mamaṃ disvāna āgata’’nti.
តត្ថ កច្ចិ នុ តេ នាភិសសីតិ កច្ចិ នុ តំ កោចិ ន អភិសសិ អក្កោសេន វា បរិភាសាយ វា វិហិំសីតិ បុច្ឆតិ។ តុយ្ហន្តិ តវ បុព្ពេ មមំ ទិស្វា អាគតំ ឯទិសំ មុខំ ន ហោតិ។ យេន បន ការណេន អជ្ជ តវ មុខំ សាវំ ជាតំ, តំ មេ អាចិក្ខាតិ បុច្ឆតិ។
Tattha kacci nu te nābhisasīti kacci nu taṃ koci na abhisasi akkosena vā paribhāsāya vā vihiṃsīti pucchati. Tuyhanti tava pubbe mamaṃ disvā āgataṃ edisaṃ mukhaṃ na hoti. Yena pana kāraṇena ajja tava mukhaṃ sāvaṃ jātaṃ, taṃ me ācikkhāti pucchati.
អថស្ស សា អាចិក្ខន្តី អាហ –
Athassa sā ācikkhantī āha –
៨៥១.
851.
‘‘សុបិនំ តាត អទ្ទក្ខិំ, ឥតោ មាសំ អធោគតំ;
‘‘Supinaṃ tāta addakkhiṃ, ito māsaṃ adhogataṃ;
‘ទក្ខិណំ វិយ មេ ពាហុំ, ឆេត្វា រុហិរមក្ខិតំ;
‘Dakkhiṇaṃ viya me bāhuṃ, chetvā ruhiramakkhitaṃ;
បុរិសោ អាទាយ បក្កាមិ, មម រោទន្តិយា សតិ’។
Puriso ādāya pakkāmi, mama rodantiyā sati’.
៨៥២.
852.
‘‘យតោហំ សុបិនមទ្ទក្ខិំ, សុទស្សន វិជានហិ;
‘‘Yatohaṃ supinamaddakkhiṃ, sudassana vijānahi;
តតោ ទិវា វា រត្តិំ វា, សុខំ មេ នោបលព្ភតី’’តិ។
Tato divā vā rattiṃ vā, sukhaṃ me nopalabbhatī’’ti.
តត្ថ ឥតោ មាសំ អធោគតន្តិ ឥតោ ហេដ្ឋា មាសាតិក្កន្តំ។ អជ្ជ មេ ទិដ្ឋសុបិនស្ស មាសោ ហោតីតិ ទស្សេតិ។ បុរិសោតិ ឯកោ កាឡោ រត្តក្ខិ បុរិសោ។ រោទន្តិយា សតីតិ រោទមានាយ សតិយា។ សុខំ មេ នោបលព្ភតីតិ មម សុខំ នាម ន វិជ្ជតិ។
Tattha ito māsaṃ adhogatanti ito heṭṭhā māsātikkantaṃ. Ajja me diṭṭhasupinassa māso hotīti dasseti. Purisoti eko kāḷo rattakkhi puriso. Rodantiyā satīti rodamānāya satiyā. Sukhaṃ me nopalabbhatīti mama sukhaṃ nāma na vijjati.
ឯវញ្ច បន វត្វា ‘‘តាត, បិយបុត្តកោ មេ តវ កនិដ្ឋោ ន ទិស្សតិ, ភយេនស្ស ឧប្បន្នេន ភវិតព្ព’’ន្តិ បរិទេវន្តី អាហ –
Evañca pana vatvā ‘‘tāta, piyaputtako me tava kaniṭṭho na dissati, bhayenassa uppannena bhavitabba’’nti paridevantī āha –
៨៥៣.
853.
‘‘យំ បុព្ពេ បរិវារិំសុ, កញ្ញា រុចិរវិគ្គហា;
‘‘Yaṃ pubbe parivāriṃsu, kaññā ruciraviggahā;
ហេមជាលប្បដិច្ឆន្នា, ភូរិទត្តោ ន ទិស្សតិ។
Hemajālappaṭicchannā, bhūridatto na dissati.
៨៥៤.
854.
‘‘យំ បុព្ពេ បរិវារិំសុ, នេត្តិំសវរធារិនោ;
‘‘Yaṃ pubbe parivāriṃsu, nettiṃsavaradhārino;
កណិការាវ សម្ផុល្លា, ភូរិទត្តោ ន ទិស្សតិ។
Kaṇikārāva samphullā, bhūridatto na dissati.
៨៥៥.
855.
‘‘ហន្ទ ទានិ គមិស្សាម, ភូរិទត្តនិវេសនំ;
‘‘Handa dāni gamissāma, bhūridattanivesanaṃ;
ធម្មដ្ឋំ សីលសម្បន្នំ, បស្សាម តវ ភាតរ’’ន្តិ។
Dhammaṭṭhaṃ sīlasampannaṃ, passāma tava bhātara’’nti.
តត្ថ សម្ផុល្លាតិ សុវណ្ណវត្ថាលង្ការធារិតាយ សម្ផុល្លា កណិការា វិយ។ ហន្ទាតិ វវស្សគ្គត្ថេ និបាតោ, ឯហិ, តាត, ភូរិទត្តស្ស និវេសនំ គច្ឆាមាតិ វទតិ។
Tattha samphullāti suvaṇṇavatthālaṅkāradhāritāya samphullā kaṇikārā viya. Handāti vavassaggatthe nipāto, ehi, tāta, bhūridattassa nivesanaṃ gacchāmāti vadati.
ឯវញ្ច បន វត្វា តស្ស ចេវ អត្តនោ ច បរិសាយ សទ្ធិំ តត្ថ អគមាសិ។ ភូរិទត្តស្ស ភរិយាយោ បន តំ វម្មិកមត្ថកេ អទិស្វា ‘‘មាតុ និវេសនេ វសិស្សតី’’តិ អព្យាវដា អហេសុំ។ តា ‘‘សស្សុ កិរ នោ បុត្តំ អបស្សន្តី អាគច្ឆតី’’តិ សុត្វា បច្ចុគ្គមនំ កត្វា ‘‘អយ្យេ, បុត្តស្ស តេ អទិស្សមានស្ស អជ្ជ មាសោ អតីតោ’’តិ មហាបរិទេវំ បរិទេវមានា តស្សា បាទមូលេ បតិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –
Evañca pana vatvā tassa ceva attano ca parisāya saddhiṃ tattha agamāsi. Bhūridattassa bhariyāyo pana taṃ vammikamatthake adisvā ‘‘mātu nivesane vasissatī’’ti abyāvaṭā ahesuṃ. Tā ‘‘sassu kira no puttaṃ apassantī āgacchatī’’ti sutvā paccuggamanaṃ katvā ‘‘ayye, puttassa te adissamānassa ajja māso atīto’’ti mahāparidevaṃ paridevamānā tassā pādamūle patiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
៨៥៦.
856.
‘‘តញ្ច ទិស្វាន អាយន្តិំ, ភូរិទត្តស្ស មាតរំ;
‘‘Tañca disvāna āyantiṃ, bhūridattassa mātaraṃ;
ពាហា បគ្គយ្ហ បក្កន្ទុំ, ភូរិទត្តស្ស នារិយោ។
Bāhā paggayha pakkanduṃ, bhūridattassa nāriyo.
៨៥៧.
857.
‘‘បុត្តំ តេយ្យេ ន ជានាម, ឥតោ មាសំ អធោគតំ;
‘‘Puttaṃ teyye na jānāma, ito māsaṃ adhogataṃ;
មតំ វា យទិ វា ជីវំ, ភូរិទត្តំ យសស្សិន’’ន្តិ។
Mataṃ vā yadi vā jīvaṃ, bhūridattaṃ yasassina’’nti.
តត្ថ ‘‘បុត្តំ តេយ្យេ’’តិ អយំ តាសំ បរិទេវនកថា។
Tattha ‘‘puttaṃ teyye’’ti ayaṃ tāsaṃ paridevanakathā.
ភូរិទត្តស្ស មាតា សុណ្ហាហិ សទ្ធិំ អន្តរវីថិយំ បរិទេវិត្វា តា អាទាយ តស្ស បាសាទំ អារុយ្ហ បុត្តស្ស សយនញ្ច អាសនញ្ច ឱលោកេត្វា បរិទេវមានា អាហ –
Bhūridattassa mātā suṇhāhi saddhiṃ antaravīthiyaṃ paridevitvā tā ādāya tassa pāsādaṃ āruyha puttassa sayanañca āsanañca oloketvā paridevamānā āha –
៨៥៨.
858.
‘‘សកុណី ហតបុត្តាវ, សុញ្ញំ ទិស្វា កុលាវកំ;
‘‘Sakuṇī hataputtāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;
ចិរំ ទុក្ខេន ឈាយិស្សំ, ភូរិទត្តំ អបស្សតី។
Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, bhūridattaṃ apassatī.
៨៥៩.
859.
‘‘កុររី ហតឆាបាវ, សុញ្ញំ ទិស្វា កុលាវកំ;
‘‘Kurarī hatachāpāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;
ចិរំ ទុក្ខេន ឈាយិស្សំ, ភូរិទត្តំ អបស្សតី។
Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, bhūridattaṃ apassatī.
៨៦០.
860.
‘‘សា នូន ចក្កវាកីវ, បល្លលស្មិំ អនោទកេ;
‘‘Sā nūna cakkavākīva, pallalasmiṃ anodake;
ចិរំ ទុក្ខេន ឈាយិស្សំ, ភូរិទត្តំ អបស្សតី។
Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, bhūridattaṃ apassatī.
៨៦១.
861.
‘‘កម្មារានំ យថា ឧក្កា, អន្តោ ឈាយតិ នោ ពហិ;
‘‘Kammārānaṃ yathā ukkā, anto jhāyati no bahi;
ឯវំ ឈាយាមិ សោកេន, ភូរិទត្តំ អបស្សតី’’តិ។
Evaṃ jhāyāmi sokena, bhūridattaṃ apassatī’’ti.
តត្ថ អបស្សតីតិ អបស្សន្តី។ ហតឆាបាវាតិ ហតបោតកាវ។
Tattha apassatīti apassantī. Hatachāpāvāti hatapotakāva.
ឯវំ ភូរិទត្តមាតរិ វិលបមានាយ ភូរិទត្តនិវេសនំ អណ្ណវកុច្ឆិ វិយ ឯកសទ្ទំ អហោសិ។ ឯកោបិ សកភាវេន សណ្ឋាតុំ នាសក្ខិ។ សកលនិវេសនំ យុគន្ធរវាតប្បហដំ វិយ សាលវនំ អហោសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –
Evaṃ bhūridattamātari vilapamānāya bhūridattanivesanaṃ aṇṇavakucchi viya ekasaddaṃ ahosi. Ekopi sakabhāvena saṇṭhātuṃ nāsakkhi. Sakalanivesanaṃ yugandharavātappahaṭaṃ viya sālavanaṃ ahosi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
៨៦២.
862.
‘‘សាលាវ សម្បមថិតា, មាលុតេន បមទ្ទិតា;
‘‘Sālāva sampamathitā, mālutena pamadditā;
សេន្តិ បុត្តា ច ទារា ច, ភូរិទត្តនិវេសនេ’’តិ។
Senti puttā ca dārā ca, bhūridattanivesane’’ti.
អរិដ្ឋោ ច សុភោគោ ច ឧភោបិ ភាតរោ មាតាបិតូនំ ឧបដ្ឋានំ គច្ឆន្តា តំ សទ្ទំ សុត្វា ភូរិទត្តនិវេសនំ បវិសិត្វា មាតរំ អស្សាសយិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –
Ariṭṭho ca subhogo ca ubhopi bhātaro mātāpitūnaṃ upaṭṭhānaṃ gacchantā taṃ saddaṃ sutvā bhūridattanivesanaṃ pavisitvā mātaraṃ assāsayiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
៨៦៣.
863.
‘‘ឥទំ សុត្វាន និគ្ឃោសំ, ភូរិទត្តនិវេសនេ;
‘‘Idaṃ sutvāna nigghosaṃ, bhūridattanivesane;
អរិដ្ឋោ ច សុភោគោ ច, បធាវិំសុ អនន្តរា។
Ariṭṭho ca subhogo ca, padhāviṃsu anantarā.
៨៦៤.
864.
‘‘អម្ម អស្សាស មា សោចិ, ឯវំធម្មា ហិ បាណិនោ;
‘‘Amma assāsa mā soci, evaṃdhammā hi pāṇino;
ចវន្តិ ឧបបជ្ជន្តិ, ឯសាស្ស បរិណាមិតា’’តិ។
Cavanti upapajjanti, esāssa pariṇāmitā’’ti.
តត្ថ ឯសាស្ស បរិណាមិតាតិ ឯសា ចុតូបបត្តិ អស្ស លោកស្ស បរិណាមិតា, ឯវញ្ហិ សោ លោកោ បរិណាមេតិ។ ឯតេហិ ទ្វីហិ អង្គេហិ មុត្តោ នាម នត្ថីតិ វទន្តិ។
Tattha esāssa pariṇāmitāti esā cutūpapatti assa lokassa pariṇāmitā, evañhi so loko pariṇāmeti. Etehi dvīhi aṅgehi mutto nāma natthīti vadanti.
សមុទ្ទជា អាហ –
Samuddajā āha –
៨៦៥.
865.
‘‘អហម្បិ តាត ជានាមិ, ឯវំធម្មា ហិ បាណិនោ;
‘‘Ahampi tāta jānāmi, evaṃdhammā hi pāṇino;
សោកេន ច បរេតស្មិ, ភូរិទត្តំ អបស្សតី។
Sokena ca paretasmi, bhūridattaṃ apassatī.
៨៦៦.
866.
‘‘អជ្ជ ចេ មេ ឥមំ រត្តិំ, សុទស្សន វិជានហិ;
‘‘Ajja ce me imaṃ rattiṃ, sudassana vijānahi;
ភូរិទត្តំ អបស្សន្តី, មញ្ញេ ហិស្សាមិ ជីវិត’’ន្តិ។
Bhūridattaṃ apassantī, maññe hissāmi jīvita’’nti.
តត្ថ អជ្ជ ចេ មេតិ តាត សុទស្សន, សចេ អជ្ជ ឥមំ រត្តិំ ភូរិទត្តោ មម ទស្សនំ នាគមិស្សតិ, អថាហំ តំ អបស្សន្តី ជីវិតំ ជហិស្សាមីតិ មញ្ញាមិ។
Tattha ajja ce meti tāta sudassana, sace ajja imaṃ rattiṃ bhūridatto mama dassanaṃ nāgamissati, athāhaṃ taṃ apassantī jīvitaṃ jahissāmīti maññāmi.
បុត្តា អាហំសុ –
Puttā āhaṃsu –
៨៦៧.
867.
‘‘អម្ម អស្សាស មា សោចិ, អានយិស្សាម ភាតរំ;
‘‘Amma assāsa mā soci, ānayissāma bhātaraṃ;
ទិសោទិសំ គមិស្សាម, ភាតុបរិយេសនំ ចរំ។
Disodisaṃ gamissāma, bhātupariyesanaṃ caraṃ.
៨៦៨.
868.
‘‘បព្ពតេ គិរិទុគ្គេសុ, គាមេសុ និគមេសុ ច;
‘‘Pabbate giriduggesu, gāmesu nigamesu ca;
ឱរេន សត្តរត្តស្ស, ភាតរំ បស្ស អាគត’’ន្តិ។
Orena sattarattassa, bhātaraṃ passa āgata’’nti.
តត្ថ ចរន្តិ អម្ម, មយំ តយោបិ ជនា ភាតុបរិយេសនំ ចរន្តា ទិសោទិសំ គមិស្សាមាតិ នំ អស្សាសេសុំ។
Tattha caranti amma, mayaṃ tayopi janā bhātupariyesanaṃ carantā disodisaṃ gamissāmāti naṃ assāsesuṃ.
តតោ សុទស្សនោ ចិន្តេសិ ‘‘សចេ តយោបិ ឯកំ ទិសំ គមិស្សាម, បបញ្ចោ ភវិស្សតិ, តីហិ តីណិ ឋានានិ គន្តុំ វដ្ដតិ – ឯកេន ទេវលោកំ, ឯកេន ហិមវន្តំ, ឯកេន មនុស្សលោកំ។ សចេ ខោ បន កាណារិដ្ឋោ មនុស្សលោកំ គមិស្សតិ, យត្ថេវ ភូរិទត្តំ បស្សតិ។ តំ គាមំ វា និគមំ វា ឈាបេត្វា ឯស្សតិ, ឯស កក្ខឡោ ផរុសោ, ន សក្កា ឯតំ តត្ថ បេសេតុ’’ន្តិ។ ចិន្តេត្វា ច បន ‘‘តាត អរិដ្ឋ, ត្វំ ទេវលោកំ គច្ឆ, សចេ ទេវតាហិ ធម្មំ សោតុកាមាហិ ភូរិទត្តោ ទេវលោកំ នីតោ, តតោ នំ អានេហី’’តិ អរិដ្ឋំ ទេវលោកំ បហិណិ។ សុភោគំ បន ‘‘តាត, ត្វំ ហិមវន្តំ គន្ត្វា បញ្ចសុ មហានទីសុ ភូរិទត្តំ ឧបធារេត្វា ឯហី’’តិ ហិមវន្តំ បហិណិ។ សយំ បន មនុស្សលោកំ គន្តុកាមោ ចិន្តេសិ – ‘‘សចាហំ មាណវកវណ្ណេន គមិស្សាមិ, មនុស្សា នេវ មេ បិយាយិស្សន្តិ, មយា តាបសវេសេន គន្តុំ វដ្ដតិ, មនុស្សានញ្ហិ បព្ពជិតា បិយា មនាបា’’តិ។ សោ តាបសវេសំ គហេត្វា មាតរំ វន្ទិត្វា និក្ខមិ។
Tato sudassano cintesi ‘‘sace tayopi ekaṃ disaṃ gamissāma, papañco bhavissati, tīhi tīṇi ṭhānāni gantuṃ vaṭṭati – ekena devalokaṃ, ekena himavantaṃ, ekena manussalokaṃ. Sace kho pana kāṇāriṭṭho manussalokaṃ gamissati, yattheva bhūridattaṃ passati. Taṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā jhāpetvā essati, esa kakkhaḷo pharuso, na sakkā etaṃ tattha pesetu’’nti. Cintetvā ca pana ‘‘tāta ariṭṭha, tvaṃ devalokaṃ gaccha, sace devatāhi dhammaṃ sotukāmāhi bhūridatto devalokaṃ nīto, tato naṃ ānehī’’ti ariṭṭhaṃ devalokaṃ pahiṇi. Subhogaṃ pana ‘‘tāta, tvaṃ himavantaṃ gantvā pañcasu mahānadīsu bhūridattaṃ upadhāretvā ehī’’ti himavantaṃ pahiṇi. Sayaṃ pana manussalokaṃ gantukāmo cintesi – ‘‘sacāhaṃ māṇavakavaṇṇena gamissāmi, manussā neva me piyāyissanti, mayā tāpasavesena gantuṃ vaṭṭati, manussānañhi pabbajitā piyā manāpā’’ti. So tāpasavesaṃ gahetvā mātaraṃ vanditvā nikkhami.
ពោធិសត្តស្ស បន អជមុខី នាម វេមាតិកភគិនី អត្ថិ។ តស្សា ពោធិសត្តេ អធិមត្តោ សិនេហោ។ សា សុទស្សនំ គច្ឆន្តំ ទិស្វា អាហ – ‘‘ភាតិក , អតិវិយ កិលមាមិ, អហម្បិ តយា សទ្ធិំ គមិស្សាមី’’តិ។ ‘‘អម្ម, ន សក្កា តយា គន្តុំ, អហំ បព្ពជិតវសេន គច្ឆាមី’’តិ។ ‘‘អហំ បន ខុទ្ទកមណ្ឌូកី ហុត្វា តវ ជដន្តរេ និបជ្ជិត្វា គមិស្សាមី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ ឯហី’’តិ។ សា មណ្ឌូកបោតិកា ហុត្វា តស្ស ជដន្តរេ និបជ្ជិ។ សុទស្សនោ ‘‘មូលតោ បដ្ឋាយ វិចិនន្តោ គមិស្សាមី’’តិ ពោធិសត្តស្ស ភរិយាយោ តស្ស ឧបោសថករណដ្ឋានំ បុច្ឆិត្វា បឋមំ តត្ថ គន្ត្វា អលម្បាយនេន មហាសត្តស្ស គហិតដ្ឋានេ លោហិតញ្ច វល្លីហិ កតបេឡដ្ឋានញ្ច ទិស្វា ‘‘ភូរិទត្តោ អហិតុណ្ឌិកេន គហិតោ’’តិ ញត្វា សមុប្បន្នសោកោ អស្សុបុណ្ណេហិ នេត្តេហិ អលម្បាយនស្ស គតមគ្គេនេវ បឋមំ កីឡាបិតគាមំ គន្ត្វា មនស្សេ បុច្ឆិ ‘‘ឯវរូបោ នាម នាគោ កេនចីធ អហិតុណ្ឌិកេន កីឡាបិតោ’’តិ? ‘‘អាម, អលម្បាយនេន ឥតោ មាសមត្ថកេ កីឡាបិតោ’’តិ។ ‘‘កិញ្ចិ ធនំ តេន លទ្ធ’’ន្តិ? ‘‘អាម, ឥធេវ តេន សហស្សមត្តំ លទ្ធ’’ន្តិ។ ‘‘ឥទានិ សោ កុហិំ គតោ’’តិ? ‘‘អសុកគាមំ នាមា’’តិ។ សោ តតោ បដ្ឋាយ បុច្ឆន្តោ អនុបុព្ពេន រាជទ្វារំ អគមាសិ។
Bodhisattassa pana ajamukhī nāma vemātikabhaginī atthi. Tassā bodhisatte adhimatto sineho. Sā sudassanaṃ gacchantaṃ disvā āha – ‘‘bhātika , ativiya kilamāmi, ahampi tayā saddhiṃ gamissāmī’’ti. ‘‘Amma, na sakkā tayā gantuṃ, ahaṃ pabbajitavasena gacchāmī’’ti. ‘‘Ahaṃ pana khuddakamaṇḍūkī hutvā tava jaṭantare nipajjitvā gamissāmī’’ti. ‘‘Tena hi ehī’’ti. Sā maṇḍūkapotikā hutvā tassa jaṭantare nipajji. Sudassano ‘‘mūlato paṭṭhāya vicinanto gamissāmī’’ti bodhisattassa bhariyāyo tassa uposathakaraṇaṭṭhānaṃ pucchitvā paṭhamaṃ tattha gantvā alampāyanena mahāsattassa gahitaṭṭhāne lohitañca vallīhi katapeḷaṭṭhānañca disvā ‘‘bhūridatto ahituṇḍikena gahito’’ti ñatvā samuppannasoko assupuṇṇehi nettehi alampāyanassa gatamaggeneva paṭhamaṃ kīḷāpitagāmaṃ gantvā manasse pucchi ‘‘evarūpo nāma nāgo kenacīdha ahituṇḍikena kīḷāpito’’ti? ‘‘Āma, alampāyanena ito māsamatthake kīḷāpito’’ti. ‘‘Kiñci dhanaṃ tena laddha’’nti? ‘‘Āma, idheva tena sahassamattaṃ laddha’’nti. ‘‘Idāni so kuhiṃ gato’’ti? ‘‘Asukagāmaṃ nāmā’’ti. So tato paṭṭhāya pucchanto anupubbena rājadvāraṃ agamāsi.
តស្មិំ ខណេ អលម្បាយនោ សុន្ហាតោ សុវិលិត្តោ មដ្ឋសាដកំ និវាសេត្វា រតនបេឡំ គាហាបេត្វា រាជទ្វារមេវ គតោ។ មហាជនោ សន្និបតិ, រញ្ញោ អាសនំ បញ្ញត្តំ។ សោ អន្តោនិវេសនេ ឋិតោវ ‘‘អហំ អាគច្ឆាមិ, នាគរាជានំ កីឡាបេតូ’’តិ បេសេសិ។ អលម្បាយនោ ចិត្តត្ថរណេ រតនបេឡំ ឋបេត្វា វិវរិត្វា ‘‘ឯហិ មហានាគា’’តិ សញ្ញមទាសិ។ តស្មិំ សមយេ សុទស្សនោបិ បរិសន្តរេ ឋាតោ។ អថ មហាសត្តោ សីសំ នីហរិត្វា សព្ពាវន្តំ បរិសំ ឱលោកេសិ។ នាគា ហិ ទ្វីហិ ការណេហិ បរិសំ ឱលោកេន្តិ សុបណ្ណបរិបន្ថំ វា ញាតកេ វា ទស្សនត្ថាយ។ តេ សុបណ្ណំ ទិស្វា ភីតា ន នច្ចន្តិ, ញាតកេ វា ទិស្វា លជ្ជមានា ន នច្ចន្តិ។ មហាសត្តោ បន ឱលោកេន្តោ បរិសន្តរេ ភាតរំ អទ្ទស។ សោ អក្ខិបូរានិ អស្សូនិ គហេត្វា បេឡតោ និក្ខមិត្វា ភាតរាភិមុខោ បាយាសិ។ មហាជនោ តំ អាគច្ឆន្តំ ទិស្វា ភីតោ បដិក្កមិ, ឯកោ សុទស្សនោវ អដ្ឋាសិ។ សោ គន្ត្វា តស្ស បាទបិដ្ឋិយំ សីសំ ឋបេត្វា រោទិ, សុទស្សនោបិ បរិទេវិ។ មហាសត្តោ រោទិត្វា និវត្តិត្វា បេឡមេវ បាវិសិ។ អលម្បាយនោបិ ‘‘ឥមិនា នាគេន តាបសោ ឌដ្ឋោ ភវិស្សតិ, អស្សាសេស្សាមិ ន’’ន្តិ ឧបសង្កមិត្វា អាហ –
Tasmiṃ khaṇe alampāyano sunhāto suvilitto maṭṭhasāṭakaṃ nivāsetvā ratanapeḷaṃ gāhāpetvā rājadvārameva gato. Mahājano sannipati, rañño āsanaṃ paññattaṃ. So antonivesane ṭhitova ‘‘ahaṃ āgacchāmi, nāgarājānaṃ kīḷāpetū’’ti pesesi. Alampāyano cittattharaṇe ratanapeḷaṃ ṭhapetvā vivaritvā ‘‘ehi mahānāgā’’ti saññamadāsi. Tasmiṃ samaye sudassanopi parisantare ṭhāto. Atha mahāsatto sīsaṃ nīharitvā sabbāvantaṃ parisaṃ olokesi. Nāgā hi dvīhi kāraṇehi parisaṃ olokenti supaṇṇaparipanthaṃ vā ñātake vā dassanatthāya. Te supaṇṇaṃ disvā bhītā na naccanti, ñātake vā disvā lajjamānā na naccanti. Mahāsatto pana olokento parisantare bhātaraṃ addasa. So akkhipūrāni assūni gahetvā peḷato nikkhamitvā bhātarābhimukho pāyāsi. Mahājano taṃ āgacchantaṃ disvā bhīto paṭikkami, eko sudassanova aṭṭhāsi. So gantvā tassa pādapiṭṭhiyaṃ sīsaṃ ṭhapetvā rodi, sudassanopi paridevi. Mahāsatto roditvā nivattitvā peḷameva pāvisi. Alampāyanopi ‘‘iminā nāgena tāpaso ḍaṭṭho bhavissati, assāsessāmi na’’nti upasaṅkamitvā āha –
៨៦៩.
869.
‘‘ហត្ថា បមុត្តោ ឧរគោ, បាទេ តេ និបតី ភុសំ;
‘‘Hatthā pamutto urago, pāde te nipatī bhusaṃ;
កច្ចិ នុ តំ ឌំសី តាត, មា ភាយិ សុខិតោ ភវា’’តិ។
Kacci nu taṃ ḍaṃsī tāta, mā bhāyi sukhito bhavā’’ti.
តត្ថ មា ភាយីតិ តាត តាបស, អហំ អលម្បាយនោ នាម, មា ភាយិ, តវ បដិជគ្គនំ នាម មម ភារោតិ។
Tattha mā bhāyīti tāta tāpasa, ahaṃ alampāyano nāma, mā bhāyi, tava paṭijagganaṃ nāma mama bhāroti.
សុទស្សនោ តេន សទ្ធិំ កថេតុកម្យតាយ គាថមាហ –
Sudassano tena saddhiṃ kathetukamyatāya gāthamāha –
៨៧០.
870.
‘‘នេវ មយ្ហំ អយំ នាគោ, អលំ ទុក្ខាយ កាយចិ;
‘‘Neva mayhaṃ ayaṃ nāgo, alaṃ dukkhāya kāyaci;
យាវតត្ថិ អហិគ្គាហោ, មយា ភិយ្យោ ន វិជ្ជតី’’តិ។
Yāvatatthi ahiggāho, mayā bhiyyo na vijjatī’’ti.
តត្ថ កាយចីតិ កស្សចិ អប្បមត្តកស្សបិ ទុក្ខស្ស ឧប្បាទនេ អយំ មម អសមត្ថោ។ មយា ហិ សទិសោ អហិតុណ្ឌិកោ នាម នត្ថីតិ។
Tattha kāyacīti kassaci appamattakassapi dukkhassa uppādane ayaṃ mama asamattho. Mayā hi sadiso ahituṇḍiko nāma natthīti.
អលម្បាយនោ ‘‘អសុកោ នាមេសោ’’តិ អជានន្តោ កុជ្ឈិត្វា អាហ –
Alampāyano ‘‘asuko nāmeso’’ti ajānanto kujjhitvā āha –
៨៧១.
871.
‘‘កោ នុ ព្រាហ្មណវណ្ណេន, ទិត្តោ បរិសមាគតោ;
‘‘Ko nu brāhmaṇavaṇṇena, ditto parisamāgato;
អវ្ហាយន្តុ សុយុទ្ធេន, សុណន្តុ បរិសា មមា’’តិ។
Avhāyantu suyuddhena, suṇantu parisā mamā’’ti.
តត្ថ ទិត្តោតិ គព្ពិតោ ពាលោ អន្ធញាណោ។ អវ្ហាយន្តូតិ អវ្ហាយន្តោ, អយមេវ វា បាឋោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – អយំ កោ ពាលោ ឧម្មត្តកោ វិយ មំ សុយុទ្ធេន អវ្ហាយន្តោ អត្តនា សទ្ធិំ សមំ ករោន្តោ បរិសមាគតោ, បរិសា មម វចនំ សុណន្តុ, មយ្ហំ ទោសោ នត្ថិ, មា ខោ មេ កុជ្ឈិត្ថាតិ។
Tattha dittoti gabbito bālo andhañāṇo. Avhāyantūti avhāyanto, ayameva vā pāṭho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ayaṃ ko bālo ummattako viya maṃ suyuddhena avhāyanto attanā saddhiṃ samaṃ karonto parisamāgato, parisā mama vacanaṃ suṇantu, mayhaṃ doso natthi, mā kho me kujjhitthāti.
អថ នំ សុទស្សនោ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
Atha naṃ sudassano gāthāya ajjhabhāsi –
៨៧២.
872.
‘‘ត្វំ មំ នាគេន អាលម្ប, អហំ មណ្ឌូកឆាបិយា;
‘‘Tvaṃ maṃ nāgena ālampa, ahaṃ maṇḍūkachāpiyā;
ហោតុ នោ អព្ភុតំ តត្ថ, អា សហស្សេហិ បញ្ចហី’’តិ។
Hotu no abbhutaṃ tattha, ā sahassehi pañcahī’’ti.
តត្ថ នាគេនាតិ ត្វំ នាគេន មយា សទ្ធិំ យុជ្ឈ, អហំ មណ្ឌូកឆាបិយា តយា សទ្ធិំ យុជ្ឈិស្សាមិ។ អា សហស្សេហិ បញ្ចហីតិ តស្មិំ នោ យុទ្ធេ យាវ បញ្ចហិ សហស្សេហិ អព្ភុតំ ហោតូតិ។
Tattha nāgenāti tvaṃ nāgena mayā saddhiṃ yujjha, ahaṃ maṇḍūkachāpiyā tayā saddhiṃ yujjhissāmi. Ā sahassehi pañcahīti tasmiṃ no yuddhe yāva pañcahi sahassehi abbhutaṃ hotūti.
អលម្បាយនោ អាហ –
Alampāyano āha –
៨៧៣.
873.
‘‘អហញ្ហិ វសុមា អឌ្ឍោ, ត្វំ ទលិទ្ទោសិ មាណវ;
‘‘Ahañhi vasumā aḍḍho, tvaṃ daliddosi māṇava;
កោ នុ តេ បាដិភោគត្ថិ, ឧបជូតញ្ច កិំ សិយា។
Ko nu te pāṭibhogatthi, upajūtañca kiṃ siyā.
៨៧៤.
874.
‘‘ឧបជូតញ្ច មេ អស្ស, បាដិភោគោ ច តាទិសោ;
‘‘Upajūtañca me assa, pāṭibhogo ca tādiso;
ហោតុ នោ អព្ភុតំ តត្ថ, អា សហស្សេហិ បញ្ចហី’’តិ។
Hotu no abbhutaṃ tattha, ā sahassehi pañcahī’’ti.
តត្ថ កោ នុ តេតិ តវ បព្ពជិតស្ស កោ នុ បាដិភោគោ អត្ថិ។ ឧបជូតញ្ចាតិ ឥមស្មិំ វា ជូតេ ឧបនិក្ខេបភូតំ កិំ នាម តវ ធនំ សិយា, ទស្សេហិ មេតិ វទតិ។ ឧបជូតញ្ច មេតិ មយ្ហំ បន ទាតព្ពំ ឧបនិក្ខេបធនំ វា ឋបេតព្ពបាដិភោគោ វា តាទិសោ អត្ថិ, តស្មា នោ តត្ថ យាវ បញ្ចហិ សហស្សេហិ អព្ភុតំ ហោតូតិ។
Tattha ko nu teti tava pabbajitassa ko nu pāṭibhogo atthi. Upajūtañcāti imasmiṃ vā jūte upanikkhepabhūtaṃ kiṃ nāma tava dhanaṃ siyā, dassehi meti vadati. Upajūtañca meti mayhaṃ pana dātabbaṃ upanikkhepadhanaṃ vā ṭhapetabbapāṭibhogo vā tādiso atthi, tasmā no tattha yāva pañcahi sahassehi abbhutaṃ hotūti.
សុទស្សនោ តស្ស កថំ សុត្វា ‘‘បញ្ចហិ នោ សហស្សេហិ អព្ភុតំ ហោតូ’’តិ អភីតោ រាជនិវេសនំ អារុយ្ហ មាតុលរញ្ញោ សន្តិកេ ឋិតោ គាថមាហ –
Sudassano tassa kathaṃ sutvā ‘‘pañcahi no sahassehi abbhutaṃ hotū’’ti abhīto rājanivesanaṃ āruyha mātularañño santike ṭhito gāthamāha –
៨៧៥.
875.
‘‘សុណោហិ មេ មហារាជ, វចនំ ភទ្ទមត្ថុ តេ;
‘‘Suṇohi me mahārāja, vacanaṃ bhaddamatthu te;
បញ្ចន្នំ មេ សហស្សានំ, បាដិភោគោ ហិ កិត្តិមា’’តិ។
Pañcannaṃ me sahassānaṃ, pāṭibhogo hi kittimā’’ti.
តត្ថ កិត្តិមាតិ គុណកិត្តិសម្បន្ន វិវិធគុណាចារកិត្តិសម្បន្ន។
Tattha kittimāti guṇakittisampanna vividhaguṇācārakittisampanna.
រាជា ‘‘អយំ តាបសោ មំ អតិពហុំ ធនំ យាចតិ, កិំ នុ ខោ’’តិ ចិន្តេត្វា គាថមាហ –
Rājā ‘‘ayaṃ tāpaso maṃ atibahuṃ dhanaṃ yācati, kiṃ nu kho’’ti cintetvā gāthamāha –
៨៧៦.
876.
‘‘បេត្តិកំ វា ឥណំ ហោតិ, យំ វា ហោតិ សយំកតំ;
‘‘Pettikaṃ vā iṇaṃ hoti, yaṃ vā hoti sayaṃkataṃ;
កិំ ត្វំ ឯវំ ពហុំ មយ្ហំ, ធនំ យាចសិ ព្រាហ្មណា’’តិ។
Kiṃ tvaṃ evaṃ bahuṃ mayhaṃ, dhanaṃ yācasi brāhmaṇā’’ti.
តត្ថ បេត្តិកំ វាតិ បិតរា វា គហេត្វា ខាទិតំ, អត្តនា វា កតំ ឥណំ នាម ហោតិ, កិំ មម បិតរា តវ ហត្ថតោ គហិតំ អត្ថិ, ឧទាហុ មយា, កិំការណា មំ ឯវំ ពហុំ ធនំ យាចសីតិ?
Tattha pettikaṃ vāti pitarā vā gahetvā khāditaṃ, attanā vā kataṃ iṇaṃ nāma hoti, kiṃ mama pitarā tava hatthato gahitaṃ atthi, udāhu mayā, kiṃkāraṇā maṃ evaṃ bahuṃ dhanaṃ yācasīti?
ឯវំ វុត្តេ សុទស្សនោ ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Evaṃ vutte sudassano dve gāthā abhāsi –
៨៧៧.
877.
‘‘អលម្បាយនោ ហិ នាគេន, មមំ អភិជិគីសតិ;
‘‘Alampāyano hi nāgena, mamaṃ abhijigīsati;
អហំ មណ្ឌូកឆាបិយា, ឌំសយិស្សាមិ ព្រាហ្មណំ។
Ahaṃ maṇḍūkachāpiyā, ḍaṃsayissāmi brāhmaṇaṃ.
៨៧៨.
878.
‘‘តំ ត្វំ ទដ្ឋុំ មហារាជ, អជ្ជ រដ្ឋាភិវឌ្ឍន;
‘‘Taṃ tvaṃ daṭṭhuṃ mahārāja, ajja raṭṭhābhivaḍḍhana;
ខត្តសង្ឃបរិព្យូឡ្ហោ, និយ្យាហិ អហិទស្សន’’ន្តិ។
Khattasaṅghaparibyūḷho, niyyāhi ahidassana’’nti.
តត្ថ អភិជិគីសតីតិ យុទ្ធេ ជិនិតុំ ឥច្ឆតិ។ តត្ថ សចេ សោ ជីយិស្សតិ, មយ្ហំ បញ្ចសហស្សានិ ទស្សតិ។ សចាហំ ជីយិស្សាមិ, អហមស្ស ទស្សាមិ, តស្មា តំ ពហុំ ធនំ យាចាមិ។ តន្តិ តស្មា ត្វំ មហារាជ, អជ្ជ អហិទស្សនំ ទដ្ឋុំ និយ្យាហីតិ។
Tattha abhijigīsatīti yuddhe jinituṃ icchati. Tattha sace so jīyissati, mayhaṃ pañcasahassāni dassati. Sacāhaṃ jīyissāmi, ahamassa dassāmi, tasmā taṃ bahuṃ dhanaṃ yācāmi. Tanti tasmā tvaṃ mahārāja, ajja ahidassanaṃ daṭṭhuṃ niyyāhīti.
រាជា ‘‘តេន ហិ គច្ឆាមា’’តិ តាបសេន សទ្ធិំយេវ និក្ខមិ។ តំ ទិស្វា អលម្បាយនោ ‘‘អយំ តាបសោ គន្ត្វា រាជានំ គហេត្វា អាគតោ, រាជកុលូបកោ ភវិស្សតី’’តិ ភីតោ តំ អនុវត្តន្តោ គាថមាហ –
Rājā ‘‘tena hi gacchāmā’’ti tāpasena saddhiṃyeva nikkhami. Taṃ disvā alampāyano ‘‘ayaṃ tāpaso gantvā rājānaṃ gahetvā āgato, rājakulūpako bhavissatī’’ti bhīto taṃ anuvattanto gāthamāha –
៨៧៩.
879.
‘‘នេវ តំ អតិមញ្ញាមិ, សិប្បវាទេន មាណវ;
‘‘Neva taṃ atimaññāmi, sippavādena māṇava;
អតិមត្តោសិ សិប្បេន, ឧរគំ នាបចាយសី’’តិ។
Atimattosi sippena, uragaṃ nāpacāyasī’’ti.
តត្ថ សិប្បវាទេនាតិ មាណវ, អហំ អត្តនោ សិប្បេន តំ នាតិមញ្ញាមិ, ត្វំ បន សិប្បេន អតិមត្តោ ឥមំ ឧរគំ ន បូជេសិ, នាគស្ស អបចិតិំ ន ករោសីតិ។
Tattha sippavādenāti māṇava, ahaṃ attano sippena taṃ nātimaññāmi, tvaṃ pana sippena atimatto imaṃ uragaṃ na pūjesi, nāgassa apacitiṃ na karosīti.
តតោ សុទស្សនោ ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Tato sudassano dve gāthā abhāsi –
៨៨០.
880.
‘‘អហម្បិ នាតិមញ្ញាមិ, សិប្បវាទេន ព្រាហ្មណ;
‘‘Ahampi nātimaññāmi, sippavādena brāhmaṇa;
អវិសេន ច នាគេន, ភុសំ វញ្ចយសេ ជនំ។
Avisena ca nāgena, bhusaṃ vañcayase janaṃ.
៨៨១.
881.
‘‘ឯវញ្ចេតំ ជនោ ជញ្ញា, យថា ជានាមិ តំ អហំ;
‘‘Evañcetaṃ jano jaññā, yathā jānāmi taṃ ahaṃ;
ន ត្វំ លភសិ អាលម្ប, ភុសមុដ្ឋិំ កុតោ ធន’’ន្តិ។
Na tvaṃ labhasi ālampa, bhusamuṭṭhiṃ kuto dhana’’nti.
អថស្ស អលម្បាយនោ កុជ្ឈិត្វា អាហ –
Athassa alampāyano kujjhitvā āha –
៨៨២.
882.
‘‘ខរាជិនោ ជដី ទុម្មី, ទិត្តោ បរិសមាគតោ;
‘‘Kharājino jaṭī dummī, ditto parisamāgato;
យោ ត្វំ ឯវំ គតំ នាគំ, ‘អវិសោ’ អតិមញ្ញតិ។
Yo tvaṃ evaṃ gataṃ nāgaṃ, ‘aviso’ atimaññati.
៨៨៣.
883.
‘‘អាសជ្ជ ខោ នំ ជញ្ញាសិ, បុណ្ណំ ឧគ្គស្ស តេជសោ;
‘‘Āsajja kho naṃ jaññāsi, puṇṇaṃ uggassa tejaso;
មញ្ញេ តំ ភស្មរាសិំវ, ខិប្បមេស ករិស្សតី’’តិ។
Maññe taṃ bhasmarāsiṃva, khippamesa karissatī’’ti.
តត្ថ ទុម្មីតិ អនញ្ញ្តិនយនោ។ អវិសោ អតិមញ្ញសីតិ និព្ពិសោតិ អវជានាសិ។ អាសជ្ជាតិ ឧបគន្ត្វា។ ជញ្ញាសីតិ ជានេយ្យាសិ។
Tattha dummīti anaññtinayano. Aviso atimaññasīti nibbisoti avajānāsi. Āsajjāti upagantvā. Jaññāsīti jāneyyāsi.
អថ តេន សទ្ធិំ កេឡិំ ករោន្តោ សុទស្សនោ គាថមាហ –
Atha tena saddhiṃ keḷiṃ karonto sudassano gāthamāha –
៨៨៤.
884.
‘‘សិយា វិសំ សិលុត្តស្ស, ទេឌ្ឌុភស្ស សិលាភុនោ;
‘‘Siyā visaṃ siluttassa, deḍḍubhassa silābhuno;
នេវ លោហិតសីសស្ស, វិសំ នាគស្ស វិជ្ជតី’’តិ។
Neva lohitasīsassa, visaṃ nāgassa vijjatī’’ti.
តត្ថ សិលុត្តស្សាតិ ឃរសប្បស្ស។ ទេឌ្ឌុភស្សាតិ ឧទកសប្បស្ស។ សិលាភុនោតិ នីលវណ្ណសប្បស្ស។ ឥតិ និព្ពិសេ សប្បេ ទស្សេត្វា ឯតេសំ វិសំ សិយា, នេវ លោហិតសីសស្ស សប្បស្សាតិ អាហ។
Tattha siluttassāti gharasappassa. Deḍḍubhassāti udakasappassa. Silābhunoti nīlavaṇṇasappassa. Iti nibbise sappe dassetvā etesaṃ visaṃ siyā, neva lohitasīsassa sappassāti āha.
អថ នំ អលម្បាយនោ ទ្វីហិ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
Atha naṃ alampāyano dvīhi gāthāhi ajjhabhāsi –
៨៨៥.
885.
‘‘សុតមេតំ អរហតំ, សញ្ញតានំ តបស្សិនំ;
‘‘Sutametaṃ arahataṃ, saññatānaṃ tapassinaṃ;
ឥធ ទានានិ ទត្វាន, សគ្គំ គច្ឆន្តិ ទាយកា;
Idha dānāni datvāna, saggaṃ gacchanti dāyakā;
ជីវន្តោ ទេហិ ទានានិ, យទិ តេ អត្ថិ ទាតវេ។
Jīvanto dehi dānāni, yadi te atthi dātave.
៨៨៦.
886.
‘‘អយំ នាគោ មហិទ្ធិកោ, តេជស្សី ទុរតិក្កមោ;
‘‘Ayaṃ nāgo mahiddhiko, tejassī duratikkamo;
តេន តំ ឌំសយិស្សាមិ, សោ តំ ភស្មំ ករិស្សតី’’តិ។
Tena taṃ ḍaṃsayissāmi, so taṃ bhasmaṃ karissatī’’ti.
តត្ថ ទាតវេតិ យទិ តេ កិញ្ចិ ទាតព្ពំ អត្ថិ, តំ ទេហីតិ។
Tattha dātaveti yadi te kiñci dātabbaṃ atthi, taṃ dehīti.
៨៨៧.
887.
‘‘មយាបេតំ សុតំ សម្ម, សញ្ញតានំ តបស្សិនំ;
‘‘Mayāpetaṃ sutaṃ samma, saññatānaṃ tapassinaṃ;
ឥធ ទានានិ ទត្វាន, សគ្គំ គច្ឆន្តិ ទាយកា;
Idha dānāni datvāna, saggaṃ gacchanti dāyakā;
ត្វមេវ ទេហិ ជីវន្តោ, យទិ តេ អត្ថិ ទាតវេ។
Tvameva dehi jīvanto, yadi te atthi dātave.
៨៨៨.
888.
‘‘អយំ អជមុខី នាម, បុណ្ណា ឧគ្គស្ស តេជសោ;
‘‘Ayaṃ ajamukhī nāma, puṇṇā uggassa tejaso;
តាយ តំ ឌំសយិស្សាមិ, សា តំ ភស្មំ ករិស្សតិ។
Tāya taṃ ḍaṃsayissāmi, sā taṃ bhasmaṃ karissati.
៨៨៩.
889.
‘‘យា ធីតា ធតរដ្ឋស្ស, វេមាតា ភគិនី មម;
‘‘Yā dhītā dhataraṭṭhassa, vemātā bhaginī mama;
សា តំ ឌំសត្វជមុខី, បុណ្ណា ឧគ្គស្ស តេជសោ’’តិ។ –
Sā taṃ ḍaṃsatvajamukhī, puṇṇā uggassa tejaso’’ti. –
ឥមា គាថា សុទស្សនស្ស វចនំ។ តត្ថ បុណ្ណា ឧគ្គស្ស តេជសោតិ ឧគ្គេន វិសេន បុណ្ណា។
Imā gāthā sudassanassa vacanaṃ. Tattha puṇṇā uggassa tejasoti uggena visena puṇṇā.
ឯវញ្ច បន វត្វា ‘‘អម្ម អជមុខិ, ជដន្តរតោ មេ និក្ខមិត្វា បាណិម្ហិ បតិដ្ឋហា’’តិ មហាជនស្ស មជ្ឈេយេវ ភគិនិំ បក្កោសិត្វា ហត្ថំ បសារេសិ។ សា តស្ស សទ្ទំ សុត្វា ជដន្តរេ និសិន្នាវ តិក្ខត្តុំ មណ្ឌូកវស្សិតំ វស្សិត្វា និក្ខមិត្វា អំសកូដេ និសីទិត្វា ឧប្បតិត្វា តស្ស ហត្ថតលេ តីណិ វិសពិន្ទូនិ បាតេត្វា បុន តស្ស ជដន្តរមេវ បាវិសិ។ សុទស្សនោ វិសំ គហេត្វា ឋិតោវ ‘‘នស្សិស្សតាយំ ជនបទោ, នស្សិស្សតាយំ ជនបទោ’’តិ តិក្ខត្តុំ មហាសទ្ទំ អភាសិ។ តស្ស សោ សទ្ទោ ទ្វាទសយោជនិកំ ពារាណសិំ ឆាទេត្វា អដ្ឋាសិ។ អថ រាជា តំ សទ្ទំ សុត្វា ‘‘កិមត្ថំ ជនបទោ នស្សិស្សតី’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘មហារាជ, ឥមស្ស វិសស្ស និសិញ្ចនដ្ឋានំ ន បស្សាមី’’តិ។ ‘‘តាត, មហន្តា អយំ បថវី, បថវិយំ និសិញ្ចា’’តិ។ អថ នំ ‘‘ន សក្កា បថវិយំ សិញ្ចិតុំ, មហារាជា’’តិ បដិក្ខិបន្តោ គាថមាហ –
Evañca pana vatvā ‘‘amma ajamukhi, jaṭantarato me nikkhamitvā pāṇimhi patiṭṭhahā’’ti mahājanassa majjheyeva bhaginiṃ pakkositvā hatthaṃ pasāresi. Sā tassa saddaṃ sutvā jaṭantare nisinnāva tikkhattuṃ maṇḍūkavassitaṃ vassitvā nikkhamitvā aṃsakūṭe nisīditvā uppatitvā tassa hatthatale tīṇi visabindūni pātetvā puna tassa jaṭantarameva pāvisi. Sudassano visaṃ gahetvā ṭhitova ‘‘nassissatāyaṃ janapado, nassissatāyaṃ janapado’’ti tikkhattuṃ mahāsaddaṃ abhāsi. Tassa so saddo dvādasayojanikaṃ bārāṇasiṃ chādetvā aṭṭhāsi. Atha rājā taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kimatthaṃ janapado nassissatī’’ti pucchi. ‘‘Mahārāja, imassa visassa nisiñcanaṭṭhānaṃ na passāmī’’ti. ‘‘Tāta, mahantā ayaṃ pathavī, pathaviyaṃ nisiñcā’’ti. Atha naṃ ‘‘na sakkā pathaviyaṃ siñcituṃ, mahārājā’’ti paṭikkhipanto gāthamāha –
៨៩០.
890.
‘‘ឆមាយំ ចេ និសិញ្ចិស្សំ, ព្រហ្មទត្ត វិជានហិ;
‘‘Chamāyaṃ ce nisiñcissaṃ, brahmadatta vijānahi;
តិណលតានិ ឱសធ្យោ, ឧស្សុស្សេយ្យុំ អសំសយ’’ន្តិ។
Tiṇalatāni osadhyo, ussusseyyuṃ asaṃsaya’’nti.
តត្ថ តិណលតានីតិ បថវិនិស្សិតានិ តិណានិ ច លតា ច សព្ពោសធិយោ ច ឧស្សុស្សេយ្យុំ, តស្មា ន សក្កា បថវិយំ និសិញ្ចិតុន្តិ។
Tattha tiṇalatānīti pathavinissitāni tiṇāni ca latā ca sabbosadhiyo ca ussusseyyuṃ, tasmā na sakkā pathaviyaṃ nisiñcitunti.
តេន ហិ នំ, តាត, ឧទ្ធំ អាកាសំ ខិបាតិ។ តត្រាបិ ន សក្កាតិ ទស្សេន្តោ គាថមាហ –
Tena hi naṃ, tāta, uddhaṃ ākāsaṃ khipāti. Tatrāpi na sakkāti dassento gāthamāha –
៨៩១.
891.
‘‘ឧទ្ធំ ចេ បាតយិស្សាមិ, ព្រហ្មទត្ត វិជានហិ;
‘‘Uddhaṃ ce pātayissāmi, brahmadatta vijānahi;
សត្តវស្សានិយំ ទេវោ, ន វស្សេ ន ហិមំ បតេ’’តិ។
Sattavassāniyaṃ devo, na vasse na himaṃ pate’’ti.
តត្ថ ន ហិមំ បតេតិ សត្តវស្សានិ ហិមពិន្ទុមត្តម្បិ ន បតិស្សតិ។
Tattha na himaṃ pateti sattavassāni himabindumattampi na patissati.
តេន ហិ នំ តាត ឧទកេ សិញ្ចាតិ។ តត្រាបិ ន សក្កាតិ ទស្សេតុំ គាថមាហ –
Tena hi naṃ tāta udake siñcāti. Tatrāpi na sakkāti dassetuṃ gāthamāha –
៨៩២.
892.
‘‘ឧទកេ ចេ និសិញ្ចិស្សំ, ព្រហ្មទត្ត វិជានហិ;
‘‘Udake ce nisiñcissaṃ, brahmadatta vijānahi;
យាវន្តោទកជា បាណា, មរេយ្យុំ មច្ឆកច្ឆបា’’តិ។
Yāvantodakajā pāṇā, mareyyuṃ macchakacchapā’’ti.
អថ នំ រាជា អាហ – ‘‘តាត, មយំ ន កិញ្ចិ ជានាម, យថា អម្ហាកំ រដ្ឋំ ន នស្សតិ, តំ ឧបាយំ ត្វមេវ ជានាហី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, មហារាជ, ឥមស្មិំ ឋានេ បដិបាដិយា តយោ អាវាដេ ខណាបេថា’’តិ។ រាជា ខណាបេសិ។ សុទស្សនោ បឋមំ អាវាដំ នានាភេសជ្ជានំ បូរាបេសិ, ទុតិយំ គោមយស្ស, តតិយំ ទិព្ពោសធានញ្ញេវ។ តតោ បឋមេ អាវាដេ វិសពិន្ទូនិ បាតេសិ។ តង្ខណញ្ញេវ ធូមាយិត្វា ជាលា ឧដ្ឋហិ។ សា គន្ត្វា គោមយេ អាវាដំ គណ្ហិ។ តតោបិ ជាលា ឧដ្ឋាយ ឥតរំ ទិព្ពោសធស្ស បុណ្ណំ គហេត្វា ឱសធានិ ឈាបេត្វា និព្ពាយិ។ អលម្បាយនោ តស្ស អាវាដស្ស អវិទូរេ អដ្ឋាសិ។ អថ នំ វិសឧសុមា បហរិ, សរីរច្ឆវិ ឧប្បាដេត្វា គតា, សេតកុដ្ឋិ អហោសិ។ សោ ភយតជ្ជិតោ ‘‘នាគរាជានំ វិស្សជ្ជេមី’’តិ តិក្ខត្តុំ វាចំ និច្ឆារេសិ។ តំ សុត្វា ពោធិសត្តោ រតនបេឡាយ និក្ខមិត្វា សព្ពាលង្ការប្បដិមណ្ឌិតំ អត្តភាវំ មាបេត្វា ទេវរាជលីលាយ ឋិតោ។ សុទស្សនោបិ អជមុខីបិ តថេវ អដ្ឋំសុ។ តតោ សុទស្សនោ រាជានំ អាហ – ‘‘ជានាសិ នោ, មហារាជ, កស្សេតេ បុត្តា’’តិ? ‘‘ន ជានាមី’’តិ។ ‘‘តុម្ហេ តាវ ន ជានាសិ, កាសិរញ្ញោ បន ធីតាយ សមុទ្ទជាយ ធតរដ្ឋស្ស ទិន្នភាវំ ជានាសី’’តិ? ‘‘អាម, ជានាមិ, មយ្ហំ សា កនិដ្ឋភគិនី’’តិ។ ‘‘មយំ តស្សា បុត្តា, ត្វំ នោ មាតុលោ’’តិ។
Atha naṃ rājā āha – ‘‘tāta, mayaṃ na kiñci jānāma, yathā amhākaṃ raṭṭhaṃ na nassati, taṃ upāyaṃ tvameva jānāhī’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, imasmiṃ ṭhāne paṭipāṭiyā tayo āvāṭe khaṇāpethā’’ti. Rājā khaṇāpesi. Sudassano paṭhamaṃ āvāṭaṃ nānābhesajjānaṃ pūrāpesi, dutiyaṃ gomayassa, tatiyaṃ dibbosadhānaññeva. Tato paṭhame āvāṭe visabindūni pātesi. Taṅkhaṇaññeva dhūmāyitvā jālā uṭṭhahi. Sā gantvā gomaye āvāṭaṃ gaṇhi. Tatopi jālā uṭṭhāya itaraṃ dibbosadhassa puṇṇaṃ gahetvā osadhāni jhāpetvā nibbāyi. Alampāyano tassa āvāṭassa avidūre aṭṭhāsi. Atha naṃ visausumā pahari, sarīracchavi uppāṭetvā gatā, setakuṭṭhi ahosi. So bhayatajjito ‘‘nāgarājānaṃ vissajjemī’’ti tikkhattuṃ vācaṃ nicchāresi. Taṃ sutvā bodhisatto ratanapeḷāya nikkhamitvā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitaṃ attabhāvaṃ māpetvā devarājalīlāya ṭhito. Sudassanopi ajamukhīpi tatheva aṭṭhaṃsu. Tato sudassano rājānaṃ āha – ‘‘jānāsi no, mahārāja, kassete puttā’’ti? ‘‘Na jānāmī’’ti. ‘‘Tumhe tāva na jānāsi, kāsirañño pana dhītāya samuddajāya dhataraṭṭhassa dinnabhāvaṃ jānāsī’’ti? ‘‘Āma, jānāmi, mayhaṃ sā kaniṭṭhabhaginī’’ti. ‘‘Mayaṃ tassā puttā, tvaṃ no mātulo’’ti.
តំ សុត្វា រាជា កម្បមានោ តេ អាលិង្គិត្វា សីសេ ចុម្ពិត្វា រោទិត្វា បាសាទំ អារោបេត្វា មហន្តំ សក្ការំ ការេត្វា ភូរិទត្តេន បដិសន្ថារំ ករោន្តោ បុច្ឆិ ‘‘តាត, តំ ឯវរូបំ ឧគ្គតេជំ កថំ អលម្បាយនោ គណ្ហី’’តិ? សោ សព្ពំ វិត្ថារេន កថេត្វា រាជានំ ឱវទន្តោ ‘‘មហារាជ, រញ្ញា នាម ឥមិនា និយាមេន រជ្ជំ ការេតុំ វដ្ដតី’’តិ មាតុលស្ស ធម្មំ ទេសេសិ។ អថ នំ សុទស្សនោ អាហ – ‘‘មាតុល, មម មាតា ភូរិទត្តំ អបស្សន្តី កិលមតិ, ន សក្កា អម្ហេហិ បបញ្ចំ កាតុ’’ន្តិ។ ‘‘សាធុ, តាតា, តុម្ហេ តាវ គច្ឆថ។ អហំ បន មម ភគិនិំ ទដ្ឋុកាមោម្ហិ, កថំ បស្សិស្សាមី’’តិ។ ‘‘មាតុល, កហំ បន នោ អយ្យកោ កាសិរាជា’’តិ? ‘‘តាត, មម ភគិនិយា វិនា វសិតុំ អសក្កោន្តោ រជ្ជំ បហាយ បព្ពជិត្វា អសុកេ វនសណ្ឌេ នាម វសតី’’តិ។ ‘‘មាតុល, មម មាតា តុម្ហេ ចេវ អយ្យកញ្ច ទដ្ឋុកាមា, តុម្ហេ អសុកទិវសេ មម អយ្យកស្ស សន្តិកំ គច្ឆថ, មយំ មាតរំ អាទាយ អយ្យកស្ស អស្សមបទំ អាគច្ឆិស្សាម។ តត្ថ នំ តុម្ហេបិ បស្សិស្សថា’’តិ។ ឥតិ តេ មាតុលស្ស ទិវសំ វវត្ថបេត្វា រាជនិវេសនា ឱតរិំសុ។ រាជា ភាគិនេយ្យេ ឧយ្យោជេត្វា រោទិត្វា និវត្តិ។ តេបិ បថវិយំ និមុជ្ជិត្វា នាគភវនំ គតា។
Taṃ sutvā rājā kampamāno te āliṅgitvā sīse cumbitvā roditvā pāsādaṃ āropetvā mahantaṃ sakkāraṃ kāretvā bhūridattena paṭisanthāraṃ karonto pucchi ‘‘tāta, taṃ evarūpaṃ uggatejaṃ kathaṃ alampāyano gaṇhī’’ti? So sabbaṃ vitthārena kathetvā rājānaṃ ovadanto ‘‘mahārāja, raññā nāma iminā niyāmena rajjaṃ kāretuṃ vaṭṭatī’’ti mātulassa dhammaṃ desesi. Atha naṃ sudassano āha – ‘‘mātula, mama mātā bhūridattaṃ apassantī kilamati, na sakkā amhehi papañcaṃ kātu’’nti. ‘‘Sādhu, tātā, tumhe tāva gacchatha. Ahaṃ pana mama bhaginiṃ daṭṭhukāmomhi, kathaṃ passissāmī’’ti. ‘‘Mātula, kahaṃ pana no ayyako kāsirājā’’ti? ‘‘Tāta, mama bhaginiyā vinā vasituṃ asakkonto rajjaṃ pahāya pabbajitvā asuke vanasaṇḍe nāma vasatī’’ti. ‘‘Mātula, mama mātā tumhe ceva ayyakañca daṭṭhukāmā, tumhe asukadivase mama ayyakassa santikaṃ gacchatha, mayaṃ mātaraṃ ādāya ayyakassa assamapadaṃ āgacchissāma. Tattha naṃ tumhepi passissathā’’ti. Iti te mātulassa divasaṃ vavatthapetvā rājanivesanā otariṃsu. Rājā bhāgineyye uyyojetvā roditvā nivatti. Tepi pathaviyaṃ nimujjitvā nāgabhavanaṃ gatā.
នគរបវេសនខណ្ឌំ និដ្ឋិតំ។
Nagarapavesanakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
មហាសត្តស្ស បរិយេសនខណ្ឌំ
Mahāsattassa pariyesanakhaṇḍaṃ
មហាសត្តេ សម្បត្តេ សកលនាគភវនំ ឯកបរិទេវសទ្ទំ អហោសិ។ សោបិ មាសំ បេឡាយ វសិតត្តា កិលន្តោ គិលានសេយ្យំ សយិ។ តស្ស សន្តិកំ អាគច្ឆន្តានំ នាគានំ បមាណំ នត្ថិ។ សោ តេហិ សទ្ធិំ កថេន្តោ កិលមតិ។ កាណារិដ្ឋោ ទេវលោកំ គន្ត្វា មហាសត្តំ អទិស្វា បឋមមេវាគតោ។ អថ នំ ‘‘ឯស ចណ្ឌោ ផរុសោ, សក្ខិស្សតិ នាគបរិសំ វារេតុ’’ន្តិ មហាសត្តស្ស និសិន្នដ្ឋានេ ទោវារិកំ ករិំសុ។ សុភោគោបិ សកលហិមវន្តំ វិចរិត្វា តតោ មហាសមុទ្ទញ្ច សេសនទិយោ ច ឧបធារេត្វា យមុនំ ឧបធារេន្តោ អាគច្ឆតិ។ នេសាទព្រាហ្មណោបិ អលម្បាយនំ កុដ្ឋិំ ទិស្វា ចិន្តេសិ ‘‘អយំ ភូរិទត្តំ កិលមេត្វា កុដ្ឋិ ជាតោ, អហំ បន តំ មយ្ហំ តាវ ពហូបការំ មណិលោភេន អលម្បាយនស្ស ទស្សេសិំ, តំ បាបំ មម អាគមិស្សតិ។ យាវ តំ ន អាគច្ឆតិ, តាវទេវ យមុនំ គន្ត្វា បយាគតិត្ថេ បាបបវាហនំ ករិស្សាមី’’តិ។ សោ តត្ថ គន្ត្វា ‘‘មយា ភូរិទត្តេ មិត្តទុព្ភិកម្មំ កតំ, តំ បាបំ បវាហេស្សាមី’’តិ វត្វា ឧទកោរោហនកម្មំ ករោតិ។ តស្មិំ ខណេ សុភោគោ តំ ឋានំ បត្តោ។ តស្ស តំ វចនំ សុត្វា ‘‘ឥមិនា កិរ បាបកេន តាវ មហន្តស្ស យសស្ស ទាយកោ មម ភាតា មណិរតនស្ស ការណា អលម្បាយនស្ស ទស្សិតោ, នាស្ស ជីវិតំ ទស្សាមី’’តិ នង្គុដ្ឋេន តស្ស បាទេសុ វេឋេត្វា អាកឌ្ឍិត្វា ឧទកេ ឱសិទាបេត្វា និរស្សាសកាលេ ថោកំ សិថិលំ អកាសិ។ សោ សីសំ ឧក្ខិបិ។ អថ នំ បុនាកឌ្ឍិត្វា ឱសីទាបេសិ។ ឯវំ ពហូ វារេ តេន កិលមិយមានោ នេសាទព្រាហ្មណោ សីសំ ឧក្ខិបិត្វា គាថមាហ –
Mahāsatte sampatte sakalanāgabhavanaṃ ekaparidevasaddaṃ ahosi. Sopi māsaṃ peḷāya vasitattā kilanto gilānaseyyaṃ sayi. Tassa santikaṃ āgacchantānaṃ nāgānaṃ pamāṇaṃ natthi. So tehi saddhiṃ kathento kilamati. Kāṇāriṭṭho devalokaṃ gantvā mahāsattaṃ adisvā paṭhamamevāgato. Atha naṃ ‘‘esa caṇḍo pharuso, sakkhissati nāgaparisaṃ vāretu’’nti mahāsattassa nisinnaṭṭhāne dovārikaṃ kariṃsu. Subhogopi sakalahimavantaṃ vicaritvā tato mahāsamuddañca sesanadiyo ca upadhāretvā yamunaṃ upadhārento āgacchati. Nesādabrāhmaṇopi alampāyanaṃ kuṭṭhiṃ disvā cintesi ‘‘ayaṃ bhūridattaṃ kilametvā kuṭṭhi jāto, ahaṃ pana taṃ mayhaṃ tāva bahūpakāraṃ maṇilobhena alampāyanassa dassesiṃ, taṃ pāpaṃ mama āgamissati. Yāva taṃ na āgacchati, tāvadeva yamunaṃ gantvā payāgatitthe pāpapavāhanaṃ karissāmī’’ti. So tattha gantvā ‘‘mayā bhūridatte mittadubbhikammaṃ kataṃ, taṃ pāpaṃ pavāhessāmī’’ti vatvā udakorohanakammaṃ karoti. Tasmiṃ khaṇe subhogo taṃ ṭhānaṃ patto. Tassa taṃ vacanaṃ sutvā ‘‘iminā kira pāpakena tāva mahantassa yasassa dāyako mama bhātā maṇiratanassa kāraṇā alampāyanassa dassito, nāssa jīvitaṃ dassāmī’’ti naṅguṭṭhena tassa pādesu veṭhetvā ākaḍḍhitvā udake osidāpetvā nirassāsakāle thokaṃ sithilaṃ akāsi. So sīsaṃ ukkhipi. Atha naṃ punākaḍḍhitvā osīdāpesi. Evaṃ bahū vāre tena kilamiyamāno nesādabrāhmaṇo sīsaṃ ukkhipitvā gāthamāha –
៨៩៣.
893.
‘‘លោក្យំ សជន្តំ ឧទកំ, បយាគស្មិំ បតិដ្ឋិតំ;
‘‘Lokyaṃ sajantaṃ udakaṃ, payāgasmiṃ patiṭṭhitaṃ;
កោ មំ អជ្ឈោហរី ភូតោ, ឱគាឡ្ហំ យមុនំ នទិ’’ន្តិ។
Ko maṃ ajjhoharī bhūto, ogāḷhaṃ yamunaṃ nadi’’nti.
តត្ថ លោក្យន្តិ ឯវំ បាបវាហនសមត្ថន្តិ លោកសម្មតំ។ សជន្តន្តិ ឯវរូបំ ឧទកំ អភិសិញ្ចន្តំ។ បយាគស្មិន្តិ បយាគតិត្ថេ។
Tattha lokyanti evaṃ pāpavāhanasamatthanti lokasammataṃ. Sajantanti evarūpaṃ udakaṃ abhisiñcantaṃ. Payāgasminti payāgatitthe.
អថ នំ សុភោគោ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
Atha naṃ subhogo gāthāya ajjhabhāsi –
៨៩៤.
894.
‘‘យទេស លោកាធិបតី យសស្សី, ពារាណសិំ បក្រិយ សមន្តតោ;
‘‘Yadesa lokādhipatī yasassī, bārāṇasiṃ pakriya samantato;
តស្សាហ បុត្តោ ឧរគូសភស្ស, សុភោគោតិ មំ ព្រាហ្មណ វេទយន្តី’’តិ។
Tassāha putto uragūsabhassa, subhogoti maṃ brāhmaṇa vedayantī’’ti.
តត្ថ យទេសាតិ យោ ឯសោ។ បក្រិយ សមន្តតោតិ បច្ចត្ថិកានំ ទុប្បហរណសមត្ថតាយ បរិសមន្តតោ បកិរិយ សព្ពំ បរិក្ខិបិត្វា ឧបរិ ផណេន ឆាទេសិ។
Tattha yadesāti yo eso. Pakriya samantatoti paccatthikānaṃ duppaharaṇasamatthatāya parisamantato pakiriya sabbaṃ parikkhipitvā upari phaṇena chādesi.
អថ នំ ព្រាហ្មណោ ‘‘អយំ ភូរិទត្តភាតា, ន មេ ជីវិតំ ទស្សតិ, យំនូនាហំ ឯតស្ស ចេវ មាតាបិតូនញ្ចស្ស វណ្ណកិត្តនេន មុទុចិត្តតំ កត្វា អត្តនោ ជីវិតំ យាចេយ្យ’’ន្តិ ចិន្តេត្វា គាថមាហ –
Atha naṃ brāhmaṇo ‘‘ayaṃ bhūridattabhātā, na me jīvitaṃ dassati, yaṃnūnāhaṃ etassa ceva mātāpitūnañcassa vaṇṇakittanena muducittataṃ katvā attano jīvitaṃ yāceyya’’nti cintetvā gāthamāha –
៨៩៥.
895.
‘‘សចេ ហិ បុត្តោ ឧរគូសភស្ស, កាសិស្ស រញ្ញោ អមរាធិបស្ស;
‘‘Sace hi putto uragūsabhassa, kāsissa rañño amarādhipassa;
មហេសក្ខោ អញ្ញតរោ បិតា តេ, មច្ចេសុ មាតា បន តេ អតុល្យា;
Mahesakkho aññataro pitā te, maccesu mātā pana te atulyā;
ន តាទិសោ អរហតិ ព្រាហ្មណស្ស, ទាសម្បិ ឱហារិតុំ មហានុភាវោ’’តិ។
Na tādiso arahati brāhmaṇassa, dāsampi ohārituṃ mahānubhāvo’’ti.
តត្ថ កាសិស្សាតិ អបរេន នាមេន ឯវំនាមកស្ស។ ‘‘កាសិករញ្ញោ’’តិបិ បឋន្តិយេវ។ កាសិរាជធីតាយ គហិតត្តា កាសិរជ្ជម្បិ តស្សេវ សន្តកំ កត្វា វណ្ណេតិ។ អមរាធិបស្សាតិ ទីឃាយុកតាយ អមរសង្ខាតានំ នាគានំ អធិបស្ស។ មហេសក្ខោតិ មហានុភាវោ។ អញ្ញតរោតិ មហេសក្ខានំ អញ្ញតរោ។ ទាសម្បីតិ តាទិសោ ហិ មហានុភាវោ អានុភាវរហិតំ ព្រាហ្មណស្ស ទាសម្បិ ឧទកេ ឱហរិតុំ នារហតិ, បគេវ មហានុភាវំ ព្រាហ្មណន្តិ។
Tattha kāsissāti aparena nāmena evaṃnāmakassa. ‘‘Kāsikarañño’’tipi paṭhantiyeva. Kāsirājadhītāya gahitattā kāsirajjampi tasseva santakaṃ katvā vaṇṇeti. Amarādhipassāti dīghāyukatāya amarasaṅkhātānaṃ nāgānaṃ adhipassa. Mahesakkhoti mahānubhāvo. Aññataroti mahesakkhānaṃ aññataro. Dāsampīti tādiso hi mahānubhāvo ānubhāvarahitaṃ brāhmaṇassa dāsampi udake oharituṃ nārahati, pageva mahānubhāvaṃ brāhmaṇanti.
អថ នំ សុភោគោ ‘‘អរេ ទុដ្ឋព្រាហ្មណ, ត្វំ មំ វញ្ចេត្វា ‘មុញ្ចិស្សាមី’តិ មញ្ញសិ, ន តេ ជីវិតំ ទស្សាមី’’តិ តេន កតកម្មំ បកាសេន្តោ អាហ –
Atha naṃ subhogo ‘‘are duṭṭhabrāhmaṇa, tvaṃ maṃ vañcetvā ‘muñcissāmī’ti maññasi, na te jīvitaṃ dassāmī’’ti tena katakammaṃ pakāsento āha –
៨៩៦.
896.
‘‘រុក្ខំ និស្សាយ វិជ្ឈិត្ថោ, ឯណេយ្យំ បាតុមាគតំ;
‘‘Rukkhaṃ nissāya vijjhittho, eṇeyyaṃ pātumāgataṃ;
សោ វិទ្ធោ ទូរមចរិ, សរវេគេន សីឃវា។
So viddho dūramacari, saravegena sīghavā.
៨៩៧.
897.
‘‘តំ ត្វំ បតិតមទ្ទក្ខិ, អរញ្ញស្មិំ ព្រហាវនេ;
‘‘Taṃ tvaṃ patitamaddakkhi, araññasmiṃ brahāvane;
ស មំសកាជមាទាយ, សាយំ និគ្រោធុបាគមិ។
Sa maṃsakājamādāya, sāyaṃ nigrodhupāgami.
៨៩៨.
898.
‘‘សុកសាឡិកសង្ឃុដ្ឋំ , បិង្គលំ សន្ថតាយុតំ;
‘‘Sukasāḷikasaṅghuṭṭhaṃ , piṅgalaṃ santhatāyutaṃ;
កោកិលាភិរុទំ រម្មំ, ធុវំ ហរិតសទ្ទលំ។
Kokilābhirudaṃ rammaṃ, dhuvaṃ haritasaddalaṃ.
៨៩៩.
899.
‘‘តត្ថ តេ សោ បាតុរហុ, ឥទ្ធិយា យសសា ជលំ;
‘‘Tattha te so pāturahu, iddhiyā yasasā jalaṃ;
មហានុភាវោ ភាតា មេ, កញ្ញាហិ បរិវារិតោ។
Mahānubhāvo bhātā me, kaññāhi parivārito.
៩០០.
900.
‘‘សោ តេន បរិចិណ្ណោ ត្វំ, សព្ពកាមេហិ តប្បិតោ;
‘‘So tena pariciṇṇo tvaṃ, sabbakāmehi tappito;
អទុដ្ឋស្ស តុវំ ទុព្ភិ, តំ តេ វេរំ ឥធាគតំ។
Aduṭṭhassa tuvaṃ dubbhi, taṃ te veraṃ idhāgataṃ.
៩០១.
901.
‘‘ខិប្បំ គីវំ បសារេហិ, ន តេ ទស្សាមិ ជីវិតំ;
‘‘Khippaṃ gīvaṃ pasārehi, na te dassāmi jīvitaṃ;
ភាតុ បរិសរំ វេរំ, ឆេទយិស្សាមិ តេ សិរ’’ន្តិ។
Bhātu parisaraṃ veraṃ, chedayissāmi te sira’’nti.
តត្ថ សាយំ និគ្រោធុបាគមីតិ វិកាលេ និគ្រោធំ ឧបគតោ អសិ។ បិង្គលន្តិ បក្កានំ វណ្ណេន បិង្គលំ។ សន្ថតាយុតន្តិ បារោហបរិកិណ្ណំ។ កោកិលាភិរុទន្តិ កោកិលាហិ អភិរុទំ។ ធុវំ ហរិតសទ្ទលន្តិ ឧទកភូមិយំ ជាតត្តា និច្ចំ ហរិតសទ្ទលំ ភូមិភាគំ។ បាតុរហូតិ តស្មិំ តេ និគ្រោធេ ឋិតស្ស សោ មម ភាតា បាកដោ អហោសិ។ ឥទ្ធិយាតិ បុញ្ញតេជេន។ សោ តេនាតិ សោ តុវំ តេន អត្តនោ នាគភវនំ នេត្វា បរិចិណ្ណោ។ បរិសរន្តិ តយា មម ភាតុ កតំ វេរំ បាបកម្មំ បរិសរន្តោ អនុស្សរន្តោ។ ឆេទយិស្សាមិ តេ សិរន្តិ តវ សីសំ ឆិន្ទិស្សាមីតិ។
Tattha sāyaṃ nigrodhupāgamīti vikāle nigrodhaṃ upagato asi. Piṅgalanti pakkānaṃ vaṇṇena piṅgalaṃ. Santhatāyutanti pārohaparikiṇṇaṃ. Kokilābhirudanti kokilāhi abhirudaṃ. Dhuvaṃ haritasaddalanti udakabhūmiyaṃ jātattā niccaṃ haritasaddalaṃ bhūmibhāgaṃ. Pāturahūti tasmiṃ te nigrodhe ṭhitassa so mama bhātā pākaṭo ahosi. Iddhiyāti puññatejena. So tenāti so tuvaṃ tena attano nāgabhavanaṃ netvā pariciṇṇo. Parisaranti tayā mama bhātu kataṃ veraṃ pāpakammaṃ parisaranto anussaranto. Chedayissāmi te siranti tava sīsaṃ chindissāmīti.
អថ ព្រាហ្មណោ ‘‘ន មេស ជីវិតំ ទស្សតិ, យំ កិញ្ចិ បន វត្វា មោក្ខត្ថាយ វាយមិតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា គាថមាហ –
Atha brāhmaṇo ‘‘na mesa jīvitaṃ dassati, yaṃ kiñci pana vatvā mokkhatthāya vāyamituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā gāthamāha –
៩០២.
902.
‘‘អជ្ឈាយកោ យាចយោគី, អាហុតគ្គិ ច ព្រាហ្មណោ;
‘‘Ajjhāyako yācayogī, āhutaggi ca brāhmaṇo;
ឯតេហិ តីហិ ឋានេហិ, អវជ្ឈោ ហោតិ ព្រាហ្មណោ’’តិ។
Etehi tīhi ṭhānehi, avajjho hoti brāhmaṇo’’ti.
តត្ថ ឯតេហីតិ ឯតេហិ អជ្ឈាយកតាទីហិ តីហិ ការណេហិ ព្រាហ្មណោ អវជ្ឈោ, ន លព្ភា ព្រាហ្មណំ វធិតុំ, កិំ ត្វំ វទេសិ, យោ ហិ ព្រាហ្មណំ វធេតិ, សោ និរយេ និព្ពត្តតីតិ។
Tattha etehīti etehi ajjhāyakatādīhi tīhi kāraṇehi brāhmaṇo avajjho, na labbhā brāhmaṇaṃ vadhituṃ, kiṃ tvaṃ vadesi, yo hi brāhmaṇaṃ vadheti, so niraye nibbattatīti.
តំ សុត្វា សុភោគោ សំសយបក្ខន្ទោ ហុត្វា ‘‘ឥមំ នាគភវនំ នេត្វា ភាតរោ បដិបុច្ឆិត្វា ជានិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Taṃ sutvā subhogo saṃsayapakkhando hutvā ‘‘imaṃ nāgabhavanaṃ netvā bhātaro paṭipucchitvā jānissāmī’’ti cintetvā dve gāthā abhāsi –
៩០៣.
903.
‘‘យំ បុរំ ធតរដ្ឋស្ស, ឱគាឡ្ហំ យមុនំ នទិំ;
‘‘Yaṃ puraṃ dhataraṭṭhassa, ogāḷhaṃ yamunaṃ nadiṃ;
ជោតតេ សព្ពសោវណ្ណំ, គិរិមាហច្ច យាមុនំ។
Jotate sabbasovaṇṇaṃ, girimāhacca yāmunaṃ.
៩០៤.
904.
‘‘តត្ថ តេ បុរិសព្យគ្ឃា, សោទរិយា មម ភាតរោ;
‘‘Tattha te purisabyagghā, sodariyā mama bhātaro;
យថា តេ តត្ថ វក្ខន្តិ, តថា ហេស្សសិ ព្រាហ្មណា’’តិ។
Yathā te tattha vakkhanti, tathā hessasi brāhmaṇā’’ti.
តត្ថ បុរន្តិ នាគបុរំ។ ឱគាឡ្ហន្តិ អនុបវិដ្ឋំ។ គិរិមាហច្ច យាមុនន្តិ យមុនាតោ អវិទូរេ ឋិតំ ហិមវន្តំ អាហច្ច ជោតតិ។ តត្ថ តេតិ តស្មិំ នគរេ តេ មម ភាតរោ វសន្តិ, តត្ថ នីតេ តយិ យថា តេ វក្ខន្តិ, តថា ភវិស្សសិ។ សចេ ហិ សច្ចំ កថេសិ, ជីវិតំ តេ អត្ថិ។ នោ ចេ, តត្ថេវ សីសំ ឆិន្ទិស្សាមីតិ។
Tattha puranti nāgapuraṃ. Ogāḷhanti anupaviṭṭhaṃ. Girimāhacca yāmunanti yamunāto avidūre ṭhitaṃ himavantaṃ āhacca jotati. Tattha teti tasmiṃ nagare te mama bhātaro vasanti, tattha nīte tayi yathā te vakkhanti, tathā bhavissasi. Sace hi saccaṃ kathesi, jīvitaṃ te atthi. No ce, tattheva sīsaṃ chindissāmīti.
ឥតិ នំ វត្វា សុភោគោ គីវាយំ គហេត្វា ខិបន្តោ អក្កោសន្តោ បរិភាសន្តោ មហាសត្តស្ស បាសាទទ្វារំ អគមាសិ។
Iti naṃ vatvā subhogo gīvāyaṃ gahetvā khipanto akkosanto paribhāsanto mahāsattassa pāsādadvāraṃ agamāsi.
មហាសត្តស្ស បរិយេសនយកណ្ឌំ និដ្ឋិតំ។
Mahāsattassa pariyesanayakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
មិច្ឆាកថា
Micchākathā
អថ នំ ទោវារិកោ ហុត្វា និសិន្នោ កាណារិដ្ឋោ តថា កិលមេត្វា អានីយមានំ ទិស្វា បដិមគ្គំ គន្ត្វា ‘‘សុភោគ, មា វិហេឋយិ, ព្រាហ្មណា នាម មហាព្រហ្មុនោ បុត្តា។ សចេ ហិ មហាព្រហ្មា ជានិស្សតិ, ‘មម បុត្តំ វិហេឋេន្តី’តិ កុជ្ឈិត្វា អម្ហាកំ សកលំ នាគភវនំ វិនាសេស្សតិ។ លោកស្មិញ្ហិ ព្រាហ្មណា នាម សេដ្ឋា មហានុភាវា, ត្វំ តេសំ អានុភាវំ ន ជានាសិ, អហំ បន ជានាមី’’តិ អាហ។ កាណារិដ្ឋោ កិរ អតីតានន្តរភវេ យញ្ញការព្រាហ្មណោ អហោសិ, តស្មា ឯវមាហ។ វត្វា ច បន អនុភូតបុព្ពវសេន យជនសីលោ ហុត្វា សុភោគញ្ច នាគបរិសញ្ច អាមន្តេត្វា ‘‘ឯថ, ភោ, យញ្ញការកានំ វោ គុណេ វណ្ណេស្សាមី’’តិ វត្វា យញ្ញវណ្ណនំ អារភន្តោ អាហ –
Atha naṃ dovāriko hutvā nisinno kāṇāriṭṭho tathā kilametvā ānīyamānaṃ disvā paṭimaggaṃ gantvā ‘‘subhoga, mā viheṭhayi, brāhmaṇā nāma mahābrahmuno puttā. Sace hi mahābrahmā jānissati, ‘mama puttaṃ viheṭhentī’ti kujjhitvā amhākaṃ sakalaṃ nāgabhavanaṃ vināsessati. Lokasmiñhi brāhmaṇā nāma seṭṭhā mahānubhāvā, tvaṃ tesaṃ ānubhāvaṃ na jānāsi, ahaṃ pana jānāmī’’ti āha. Kāṇāriṭṭho kira atītānantarabhave yaññakārabrāhmaṇo ahosi, tasmā evamāha. Vatvā ca pana anubhūtapubbavasena yajanasīlo hutvā subhogañca nāgaparisañca āmantetvā ‘‘etha, bho, yaññakārakānaṃ vo guṇe vaṇṇessāmī’’ti vatvā yaññavaṇṇanaṃ ārabhanto āha –
៩០៥.
905.
‘‘អនិត្តរា ឥត្តរសម្បយុត្តា, យញ្ញា ច វេទា ច សុភោគ លោកេ;
‘‘Anittarā ittarasampayuttā, yaññā ca vedā ca subhoga loke;
តទគ្គរយ្ហញ្ហិ វិនិន្ទមានោ, ជហាតិ វិត្តញ្ច សតញ្ច ធម្ម’’ន្តិ។
Tadaggarayhañhi vinindamāno, jahāti vittañca satañca dhamma’’nti.
តត្ថ អនិត្តរាតិ សុភោគ ឥមស្មិំ លោកេ យញ្ញា ច វេទា ច អនិត្តរា ន លាមកា មហានុភាវា, តេ ឥត្តរេហិ ព្រាហ្មណេហិ សម្បយុត្តា, តស្មា ព្រាហ្មណាបិ អនិត្តរាវ ជាតា។ តទគ្គរយ្ហន្តិ តស្មា អគារយ្ហំ ព្រាហ្មណំ វិនិន្ទមានោ ធនញ្ច បណ្ឌិតានំ ធម្មញ្ច ជហាតិ។ ឥទំ កិរ សោ ‘‘ឥមិនា ភូរិទត្តេ មិត្តទុព្ភិកម្មំ កតន្តិ វត្តុំ នាគបរិសា មា លភន្តូ’’តិ អវោច។
Tattha anittarāti subhoga imasmiṃ loke yaññā ca vedā ca anittarā na lāmakā mahānubhāvā, te ittarehi brāhmaṇehi sampayuttā, tasmā brāhmaṇāpi anittarāva jātā. Tadaggarayhanti tasmā agārayhaṃ brāhmaṇaṃ vinindamāno dhanañca paṇḍitānaṃ dhammañca jahāti. Idaṃ kira so ‘‘iminā bhūridatte mittadubbhikammaṃ katanti vattuṃ nāgaparisā mā labhantū’’ti avoca.
អថ នំ កាណារិដ្ឋោ ‘‘សុភោគ ជានាសិ បន អយំ លោកោ កេន និម្មិតោ’’តិ វត្វា ‘‘ន ជានាមី’’តិ វុត្តេ ‘‘ព្រាហ្មណានំ បិតាមហេន មហាព្រហ្មុនា និម្មិតោ’’តិ ទស្សេតុំ ឥតរំ គាថមាហ –
Atha naṃ kāṇāriṭṭho ‘‘subhoga jānāsi pana ayaṃ loko kena nimmito’’ti vatvā ‘‘na jānāmī’’ti vutte ‘‘brāhmaṇānaṃ pitāmahena mahābrahmunā nimmito’’ti dassetuṃ itaraṃ gāthamāha –
៩០៦.
906.
‘‘អជ្ឈេនមរិយា បថវិំ ជនិន្ទា, វេស្សា កសិំ បារិចរិយញ្ច សុទ្ទា;
‘‘Ajjhenamariyā pathaviṃ janindā, vessā kasiṃ pāricariyañca suddā;
ឧបាគុ បច្ចេកំ យថាបទេសំ, កតាហុ ឯតេ វសិនាតិ អាហូ’’តិ។
Upāgu paccekaṃ yathāpadesaṃ, katāhu ete vasināti āhū’’ti.
តត្ថ ឧបាគូតិ ឧបគតា។ ព្រហ្មា កិរ ព្រាហ្មណាទយោ ចត្តារោ វណ្ណេ និម្មិនិត្វា អរិយេ តាវ ព្រាហ្មណេ អាហ – ‘‘តុម្ហេ អជ្ឈេនមេវ ឧបគច្ឆថ , មា អញ្ញំ កិញ្ចិ ករិត្ថា’’តិ, ជនិន្ទេ អាហ ‘‘តុម្ហេ បថវិំយេវ វិជិនថ’’, វេស្សេ អាហ – ‘‘តុម្ហេ កសិំយេវ ឧបេថ’’, សុទ្ទេ អាហ ‘‘តុម្ហេ តិណ្ណំ វណ្ណានំ បារិចរិយំយេវ ឧបេថា’’តិ។ តតោ បដ្ឋាយ អរិយា អជ្ឈេនំ, ជនិន្ទា បថវិំ, វេស្សា កសិំ, សុទ្ទា បារិចរិយំ ឧបាគតាតិ វទន្តិ។ បច្ចេកំ យថាបទេសន្តិ ឧបគច្ឆន្តា ច បាដិយេក្កំ អត្តនោ កុលបទេសានុរូបេន ព្រហ្មុនា វុត្តនិយាមេនេវ ឧបគតា។ កតាហុ ឯតេ វសិនាតិ អាហូតិ ឯវំ កិរ ឯតេ វសិនា មហាព្រហ្មុនា កតា អហេសុន្តិ កថេន្តិ។
Tattha upāgūti upagatā. Brahmā kira brāhmaṇādayo cattāro vaṇṇe nimminitvā ariye tāva brāhmaṇe āha – ‘‘tumhe ajjhenameva upagacchatha , mā aññaṃ kiñci karitthā’’ti, janinde āha ‘‘tumhe pathaviṃyeva vijinatha’’, vesse āha – ‘‘tumhe kasiṃyeva upetha’’, sudde āha ‘‘tumhe tiṇṇaṃ vaṇṇānaṃ pāricariyaṃyeva upethā’’ti. Tato paṭṭhāya ariyā ajjhenaṃ, janindā pathaviṃ, vessā kasiṃ, suddā pāricariyaṃ upāgatāti vadanti. Paccekaṃ yathāpadesanti upagacchantā ca pāṭiyekkaṃ attano kulapadesānurūpena brahmunā vuttaniyāmeneva upagatā. Katāhu ete vasināti āhūti evaṃ kira ete vasinā mahābrahmunā katā ahesunti kathenti.
ឯវំ មហាគុណា ឯតេ ព្រាហ្មណា នាម។ យោ ហិ ឯតេសុ ចិត្តំ បសាទេត្វា ទានំ ទេតិ, តស្ស អញ្ញត្ថ បដិសន្ធិ នត្ថិ, ទេវលោកមេវ គច្ឆតីតិ វត្វា អាហ –
Evaṃ mahāguṇā ete brāhmaṇā nāma. Yo hi etesu cittaṃ pasādetvā dānaṃ deti, tassa aññattha paṭisandhi natthi, devalokameva gacchatīti vatvā āha –
៩០៧.
907.
‘‘ធាតា វិធាតា វរុណោ កុវេរោ, សោមោ យមោ ចន្ទិមា វាយុ សូរិយោ;
‘‘Dhātā vidhātā varuṇo kuvero, somo yamo candimā vāyu sūriyo;
ឯតេបិ យញ្ញំ បុថុសោ យជិត្វា, អជ្ឈាយកានំ អថោ សព្ពកាមេ។
Etepi yaññaṃ puthuso yajitvā, ajjhāyakānaṃ atho sabbakāme.
៩០៨.
908.
‘‘វិកាសិតា ចាបសតានិ បញ្ច, យោ អជ្ជុនោ ពលវា ភីមសេនោ;
‘‘Vikāsitā cāpasatāni pañca, yo ajjuno balavā bhīmaseno;
សហស្សពាហុ អសមោ បថព្យា, សោបិ តទា អាទហិ ជាតវេទ’’ន្តិ។
Sahassabāhu asamo pathabyā, sopi tadā ādahi jātaveda’’nti.
តត្ថ ឯតេបីតិ ឯតេ ធាតាទយោ ទេវរាជានោ។ បុថុសោតិ អនេកប្បការំ យញ្ញំ យជិត្វា។ អថោ សព្ពកាមេតិ អថ អជ្ឈាយកានំ ព្រាហ្មណានំ សព្ពកាមេ ទត្វា ឯតានិ ឋានានិ បត្តាតិ ទស្សេតិ។ វិកាសិតាតិ អាកឌ្ឍិតា។ ចាបសតានិ បញ្ចាតិ ន ធនុបញ្ចសតានិ, បញ្ចចាបសតប្បមាណំ បន មហាធនុំ សយមេវ អាកឌ្ឍតិ។ ភីមសេនោតិ ភយានកសេនោ។ សហស្សពាហូតិ ន តស្ស ពាហូនំ សហស្សំ, បញ្ចន្នំ បន ធនុគ្គហសតានំ ពាហុសហស្សេន អាកឌ្ឍិតព្ពស្ស ធនុនោ អាកឌ្ឍនេនេវំ វុត្តំ។ អាទហិ ជាតវេទន្តិ សោបិ រាជា តស្មិំ កាលេ ព្រាហ្មណេ សព្ពកាមេហិ សន្តប្បេត្វា អគ្គិំ អាទហិ បតិដ្ឋាបេត្វា បរិចរិ, តេនេវ ការណេន ទេវលោកេ និព្ពត្តោ។ តស្មា ព្រាហ្មណា នាម ឥមស្មិំ លោកេ ជេដ្ឋកាតិ អាហ។
Tattha etepīti ete dhātādayo devarājāno. Puthusoti anekappakāraṃ yaññaṃ yajitvā. Atho sabbakāmeti atha ajjhāyakānaṃ brāhmaṇānaṃ sabbakāme datvā etāni ṭhānāni pattāti dasseti. Vikāsitāti ākaḍḍhitā. Cāpasatāni pañcāti na dhanupañcasatāni, pañcacāpasatappamāṇaṃ pana mahādhanuṃ sayameva ākaḍḍhati. Bhīmasenoti bhayānakaseno. Sahassabāhūti na tassa bāhūnaṃ sahassaṃ, pañcannaṃ pana dhanuggahasatānaṃ bāhusahassena ākaḍḍhitabbassa dhanuno ākaḍḍhanenevaṃ vuttaṃ. Ādahi jātavedanti sopi rājā tasmiṃ kāle brāhmaṇe sabbakāmehi santappetvā aggiṃ ādahi patiṭṭhāpetvā paricari, teneva kāraṇena devaloke nibbatto. Tasmā brāhmaṇā nāma imasmiṃ loke jeṭṭhakāti āha.
សោ ឧត្តរិបិ ព្រាហ្មណេ វណ្ណេន្តោ គាថមាហ –
So uttaripi brāhmaṇe vaṇṇento gāthamāha –
៩០៩.
909.
‘‘យោ ព្រាហ្មណេ ភោជយិ ទីឃរត្តំ, អន្នេន បានេន យថានុភាវំ;
‘‘Yo brāhmaṇe bhojayi dīgharattaṃ, annena pānena yathānubhāvaṃ;
បសន្នចិត្តោ អនុមោទមានោ, សុភោគ ទេវញ្ញតរោ អហោសី’’តិ។
Pasannacitto anumodamāno, subhoga devaññataro ahosī’’ti.
តត្ថ យោតិ យោ សោ បោរាណកោ ពារាណសិរាជាតិ ទស្សេតិ។ យថានុភាវន្តិ យថាពលំ យំ តស្ស អត្ថិ, តំ សព្ពំ បរិច្ចជិត្វា ភោជេសិ។ ទេវញ្ញតរោតិ សោ អញ្ញតរោ មហេសក្ខទេវរាជា អហោសិ។ ឯវំ ព្រាហ្មណា នាម អគ្គទក្ខិណេយ្យាតិ ទស្សេតិ។
Tattha yoti yo so porāṇako bārāṇasirājāti dasseti. Yathānubhāvanti yathābalaṃ yaṃ tassa atthi, taṃ sabbaṃ pariccajitvā bhojesi. Devaññataroti so aññataro mahesakkhadevarājā ahosi. Evaṃ brāhmaṇā nāma aggadakkhiṇeyyāti dasseti.
អថស្ស អបរម្បិ ការណំ អាហរិត្វា ទស្សេន្តោ គាថមាហ –
Athassa aparampi kāraṇaṃ āharitvā dassento gāthamāha –
៩១០.
910.
‘‘មហាសនំ ទេវមនោមវណ្ណំ, យោ សប្បិនា អសក្ខិ ភោជេតុមគ្គិំ;
‘‘Mahāsanaṃ devamanomavaṇṇaṃ, yo sappinā asakkhi bhojetumaggiṃ;
ស យញ្ញតន្តំ វរតោ យជិត្វា, ទិព្ពំ គតិំ មុចលិន្ទជ្ឈគច្ឆី’’តិ។
Sa yaññatantaṃ varato yajitvā, dibbaṃ gatiṃ mucalindajjhagacchī’’ti.
តត្ថ មហាសនន្តិ មហាភក្ខំ។ ភោជេតុន្តិ សន្តប្បេតុំ។ យញ្ញតន្តន្តិ យញ្ញវិធានំ។ វរតោតិ វរស្ស អគ្គិទេវស្ស យជិត្វា។ មុចលិន្ទជ្ឈគច្ឆីតិ មុចលិន្ទោ អធិគតោតិ។
Tattha mahāsananti mahābhakkhaṃ. Bhojetunti santappetuṃ. Yaññatantanti yaññavidhānaṃ. Varatoti varassa aggidevassa yajitvā. Mucalindajjhagacchīti mucalindo adhigatoti.
ឯកោ កិរ បុព្ពេ ពារាណសិយំ មុចលិន្ទោ នាម រាជា ព្រាហ្មណេ បក្កោសាបេត្វា សគ្គមគ្គំ បុច្ឆិ។ អថ នំ តេ ‘‘ព្រាហ្មណានញ្ច ព្រាហ្មណទេវតាយ ច សក្ការំ ករោហី’’តិ វត្វា ‘‘កា ព្រាហ្មណទេវតា’’តិ វុត្តេ ‘‘‘អគ្គិទេវោតិ តំ នវនីតសប្បិនា សន្តប្បេហី’’’តិ អាហំសុ។ សោ តថា អកាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ ឯស ឥមំ គាថមាហ។
Eko kira pubbe bārāṇasiyaṃ mucalindo nāma rājā brāhmaṇe pakkosāpetvā saggamaggaṃ pucchi. Atha naṃ te ‘‘brāhmaṇānañca brāhmaṇadevatāya ca sakkāraṃ karohī’’ti vatvā ‘‘kā brāhmaṇadevatā’’ti vutte ‘‘‘aggidevoti taṃ navanītasappinā santappehī’’’ti āhaṃsu. So tathā akāsi. Tamatthaṃ pakāsento esa imaṃ gāthamāha.
អបរម្បិ ការណំ ទស្សេន្តោ គាថមាហ –
Aparampi kāraṇaṃ dassento gāthamāha –
៩១១.
911.
‘‘មហានុភាវោ វស្សសហស្សជីវី, យោ បព្ពជី ទស្សនេយ្យោ ឧឡារោ;
‘‘Mahānubhāvo vassasahassajīvī, yo pabbajī dassaneyyo uḷāro;
ហិត្វា អបរិយន្ត រដ្ឋំ សសេនំ, រាជា ទុទីបោបិ ជគាម សគ្គ’’ន្តិ។
Hitvā apariyanta raṭṭhaṃ sasenaṃ, rājā dudīpopi jagāma sagga’’nti.
តត្ថ បព្ពជីតិ បញ្ចវស្សសតានិ រជ្ជំ ការេន្តោ ព្រាហ្មណានំ សក្ការំ កត្វា អបរិយន្តំ រដ្ឋំ សសេនំ ហិត្វា បព្ពជិ។ ទុទីបោបីតិ សោ ទុទីបោ នាម រាជា ព្រាហ្មណេ បូជេត្វាវ សគ្គំ គតោតិ វទតិ។ ‘‘ទុជីបោ’’តិបិ បាឋោ។
Tattha pabbajīti pañcavassasatāni rajjaṃ kārento brāhmaṇānaṃ sakkāraṃ katvā apariyantaṃ raṭṭhaṃ sasenaṃ hitvā pabbaji. Dudīpopīti so dudīpo nāma rājā brāhmaṇe pūjetvāva saggaṃ gatoti vadati. ‘‘Dujīpo’’tipi pāṭho.
អបរានិបិស្ស ឧទាហរណានិ ទស្សេន្តោ អាហ –
Aparānipissa udāharaṇāni dassento āha –
៩១២.
912.
‘‘យោ សាគរន្តំ សាគរោ វិជិត្វា, យូបំ សុភំ សោណ្ណមយំ ឧឡារំ;
‘‘Yo sāgarantaṃ sāgaro vijitvā, yūpaṃ subhaṃ soṇṇamayaṃ uḷāraṃ;
ឧស្សេសិ វេស្សានរមាទហានោ, សុភោគ ទេវញ្ញតរោ អហោសិ។
Ussesi vessānaramādahāno, subhoga devaññataro ahosi.
៩១៣.
913.
‘‘យស្សានុភាវេន សុភោគ គង្គា, បវត្តថ ទធិសន្និសិន្នំ សមុទ្ទំ;
‘‘Yassānubhāvena subhoga gaṅgā, pavattatha dadhisannisinnaṃ samuddaṃ;
ស លោមបាទោ បរិចរិយ មគ្គិំ, អង្គោ សហស្សក្ខបុរជ្ឈគច្ឆី’’តិ។
Sa lomapādo paricariya maggiṃ, aṅgo sahassakkhapurajjhagacchī’’ti.
តត្ថ សាគរន្តន្តិ សាគរបរិយន្តំ បថវិំ។ ឧស្សេសីតិ ព្រាហ្មណេ សគ្គមគ្គំ បុច្ឆិត្វា ‘‘សោវណ្ណយូបំ ឧស្សាបេហី’’តិ វុត្តោ បសុឃាតនត្ថាយ ឧស្សាបេសិ។ វេស្សានរមាទហានោតិ វេស្សានរំ អគ្គិំ អាទហន្តោ។ ‘‘វេសានរិ’’ន្តិបិ បាឋោ។ ទេវញ្ញតរោតិ សុភោគ, សោ ហិ រាជា អគ្គិំ ជុហិត្វា អញ្ញតរោ មហេសក្ខទេវោ អហោសីតិ វទតិ។ យស្សានុភាវេនាតិ ភោ សុភោគ, គង្គា ច មហាសមុទ្ទោ ច កេន កតោតិ ជានាសីតិ។ ន ជានាមីតិ។ កិំ ត្វំ ជានិស្សសិ, ព្រាហ្មណេយេវ បោថេតុំ ជានាសីតិ។ អតីតស្មិញ្ហិ អង្គោ នាម លោមបាទោ ពារាណសិរាជា ព្រាហ្មណេ សគ្គមគ្គំ បុច្ឆិត្វា តេហិ ‘‘ភោ, មហារាជ, ហិមវន្តំ បវិសិត្វា ព្រាហ្មណានំ សក្ការំ កត្វា អគ្គិំ បរិចរាហី’’តិ វុត្តេ អបរិមាណា គាវិយោ ច មហិំសិយោ ច អាទាយ ហិមវន្តំ បវិសិត្វា តថា អកាសិ។ ‘‘ព្រាហ្មណេហិ ភុត្តាតិរិត្តំ ខីរទធិំ កិំ កាតព្ព’’ន្តិ ច វុត្តេ ‘‘ឆឌ្ឌេថា’’តិ អាហ។ តត្ថ ថោកស្ស ខីរស្ស ឆឌ្ឌិតដ្ឋានេ កុន្នទិយោ អហេសុំ, ពហុកស្ស ឆឌ្ឌិតដ្ឋានេ គង្គា បវត្តថ។ តំ បន ខីរំ យត្ថ ទធិ ហុត្វា សន្និសិន្នំ ឋិតំ, តំ សមុទ្ទំ នាម ជាតំ។ ឥតិ សោ ឯវរូបំ សក្ការំ កត្វា ព្រាហ្មណេហិ វុត្តវិធានេន អគ្គិំ បរិចរិយ សហស្សក្ខស្ស បុរំ អជ្ឈគច្ឆិ។
Tattha sāgarantanti sāgarapariyantaṃ pathaviṃ. Ussesīti brāhmaṇe saggamaggaṃ pucchitvā ‘‘sovaṇṇayūpaṃ ussāpehī’’ti vutto pasughātanatthāya ussāpesi. Vessānaramādahānoti vessānaraṃ aggiṃ ādahanto. ‘‘Vesānari’’ntipi pāṭho. Devaññataroti subhoga, so hi rājā aggiṃ juhitvā aññataro mahesakkhadevo ahosīti vadati. Yassānubhāvenāti bho subhoga, gaṅgā ca mahāsamuddo ca kena katoti jānāsīti. Na jānāmīti. Kiṃ tvaṃ jānissasi, brāhmaṇeyeva pothetuṃ jānāsīti. Atītasmiñhi aṅgo nāma lomapādo bārāṇasirājā brāhmaṇe saggamaggaṃ pucchitvā tehi ‘‘bho, mahārāja, himavantaṃ pavisitvā brāhmaṇānaṃ sakkāraṃ katvā aggiṃ paricarāhī’’ti vutte aparimāṇā gāviyo ca mahiṃsiyo ca ādāya himavantaṃ pavisitvā tathā akāsi. ‘‘Brāhmaṇehi bhuttātirittaṃ khīradadhiṃ kiṃ kātabba’’nti ca vutte ‘‘chaḍḍethā’’ti āha. Tattha thokassa khīrassa chaḍḍitaṭṭhāne kunnadiyo ahesuṃ, bahukassa chaḍḍitaṭṭhāne gaṅgā pavattatha. Taṃ pana khīraṃ yattha dadhi hutvā sannisinnaṃ ṭhitaṃ, taṃ samuddaṃ nāma jātaṃ. Iti so evarūpaṃ sakkāraṃ katvā brāhmaṇehi vuttavidhānena aggiṃ paricariya sahassakkhassa puraṃ ajjhagacchi.
ឥតិស្ស ឥទំ អតីតំ អាហរិត្វា ឥមំ គាថមាហ –
Itissa idaṃ atītaṃ āharitvā imaṃ gāthamāha –
៩១៤.
914.
‘‘មហិទ្ធិកោ ទេវវរោ យសស្សី, សេនាបតិ តិទិវេ វាសវស្ស;
‘‘Mahiddhiko devavaro yasassī, senāpati tidive vāsavassa;
សោ សោមយាគេន មលំ វិហន្ត្វា, សុភោគ ទេវញ្ញតរោ អហោសី’’តិ។
So somayāgena malaṃ vihantvā, subhoga devaññataro ahosī’’ti.
តត្ថ សោ សោមយាគេន មលំ វិហន្ត្វាតិ ភោ សុភោគ, យោ ឥទានិ សក្កស្ស សេនាបតិ មហាយសោ ទេវបុត្តោ, សោបិ បុព្ពេ ឯកោ ពារាណសិរាជា ព្រាហ្មណេ សគ្គមគ្គំ បុច្ឆិត្វា តេហិ ‘‘សោមយាគេន អត្តនោ មលំ បវាហេត្វា ទេវលោកំ គច្ឆាហី’’តិ វុត្តេ ព្រាហ្មណានំ មហន្តំ សក្ការំ កត្វា តេហិ វុត្តវិធានេន សោមយាគំ កត្វា តេន អត្តនោ មលំ វិហន្ត្វា ទេវញ្ញតរោ ជាតោតិ ឥមមត្ថំ បកាសេន្តោ ឯវមាហ។
Tattha so somayāgena malaṃ vihantvāti bho subhoga, yo idāni sakkassa senāpati mahāyaso devaputto, sopi pubbe eko bārāṇasirājā brāhmaṇe saggamaggaṃ pucchitvā tehi ‘‘somayāgena attano malaṃ pavāhetvā devalokaṃ gacchāhī’’ti vutte brāhmaṇānaṃ mahantaṃ sakkāraṃ katvā tehi vuttavidhānena somayāgaṃ katvā tena attano malaṃ vihantvā devaññataro jātoti imamatthaṃ pakāsento evamāha.
អបរានិបិស្ស ឧទាហរណានិ ទស្សេន្តោ អាហ –
Aparānipissa udāharaṇāni dassento āha –
៩១៥.
915.
‘‘អការយិ លោកមិមំ បរញ្ច, ភាគីរថិំ ហិមវន្តញ្ច គិជ្ឈំ;
‘‘Akārayi lokamimaṃ parañca, bhāgīrathiṃ himavantañca gijjhaṃ;
យោ ឥទ្ធិមា ទេវវរោ យសស្សី, សោបិ តទា អាទហិ ជាតវេទំ។
Yo iddhimā devavaro yasassī, sopi tadā ādahi jātavedaṃ.
៩១៦.
916.
‘‘មាលាគិរី ហិមវា យោ ច គិជ្ឈោ, សុទស្សនោ និសភោ កុវេរុ;
‘‘Mālāgirī himavā yo ca gijjho, sudassano nisabho kuveru;
ឯតេ ច អញ្ញេ ច នគា មហន្តា, ចិត្យា កតា យញ្ញករេហិ មាហូ’’តិ។
Ete ca aññe ca nagā mahantā, cityā katā yaññakarehi māhū’’ti.
តត្ថ សោបិ តទា អាទហិ ជាតវេទន្តិ ភាតិក សុភោគ, យេន មហាព្រហ្មុនា អយញ្ច លោកោ បរោ ច លោកោ ភាគីរថិគង្គា ច ហិមវន្តបព្ពតោ ច គិជ្ឈបព្ពតោ ច កតោ, សោបិ យទា ព្រហ្មុបបត្តិតោ បុព្ពេ មាណវកោ អហោសិ, តទា អគ្គិមេវ អាទហិ, អគ្គិំ ជុហិត្វា មហាព្រហ្មា ហុត្វា ឥទំ សព្ពមកាសិ។ ឯវំមហិទ្ធិកា ព្រាហ្មណាតិ ទស្សេតិ។
Tattha sopi tadā ādahi jātavedanti bhātika subhoga, yena mahābrahmunā ayañca loko paro ca loko bhāgīrathigaṅgā ca himavantapabbato ca gijjhapabbato ca kato, sopi yadā brahmupapattito pubbe māṇavako ahosi, tadā aggimeva ādahi, aggiṃ juhitvā mahābrahmā hutvā idaṃ sabbamakāsi. Evaṃmahiddhikā brāhmaṇāti dasseti.
ចិត្យា កតាតិ បុព្ពេ កិរេកោ ពារាណសិរាជា ព្រាហ្មណេ សគ្គមគ្គំ បុច្ឆិត្វា ‘‘ព្រាហ្មណានំ សក្ការំ ករោហី’’តិ វុត្តេ តេសំ មហាទានំ បដ្ឋបេត្វា ‘‘មយ្ហំ ទានេ កិំ នត្ថី’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘សព្ពំ, ទេវ, អត្ថិ, ព្រាហ្មណានំ បន អាសនានិ នប្បហោន្តី’’តិ វុត្តេ ឥដ្ឋកាហិ ចិនាបេត្វា អាសនានិ ការេសិ។ តទា ចិត្យា អាសនបីឋិកា ព្រាហ្មណានំ អានុភាវេន វឌ្ឍិត្វា មាលាគិរិអាទយោ បព្ពតា ជាតា។ ឯវមេតេ យញ្ញការេហិ ព្រាហ្មណេហិ កតាតិ កថេន្តីតិ។
Cityā katāti pubbe kireko bārāṇasirājā brāhmaṇe saggamaggaṃ pucchitvā ‘‘brāhmaṇānaṃ sakkāraṃ karohī’’ti vutte tesaṃ mahādānaṃ paṭṭhapetvā ‘‘mayhaṃ dāne kiṃ natthī’’ti pucchitvā ‘‘sabbaṃ, deva, atthi, brāhmaṇānaṃ pana āsanāni nappahontī’’ti vutte iṭṭhakāhi cināpetvā āsanāni kāresi. Tadā cityā āsanapīṭhikā brāhmaṇānaṃ ānubhāvena vaḍḍhitvā mālāgiriādayo pabbatā jātā. Evamete yaññakārehi brāhmaṇehi katāti kathentīti.
អថ នំ បុន អាហ ‘‘ភាតិក, ជានាសិ បនាយំ សមុទ្ទោ កេន ការណេន អបេយ្យោ លោណោទកោ ជាតោ’’តិ? ‘‘ន ជានាមិ, អរិដ្ឋា’’តិ។ អថ នំ ‘‘ត្វំ ព្រាហ្មណេយេវ វិហិំសិតុំ ជានាសិ, សុណោហី’’តិ វត្វា គាថមាហ –
Atha naṃ puna āha ‘‘bhātika, jānāsi panāyaṃ samuddo kena kāraṇena apeyyo loṇodako jāto’’ti? ‘‘Na jānāmi, ariṭṭhā’’ti. Atha naṃ ‘‘tvaṃ brāhmaṇeyeva vihiṃsituṃ jānāsi, suṇohī’’ti vatvā gāthamāha –
៩១៧.
917.
‘‘អជ្ឈាយកំ មន្តគុណូបបន្នំ, តបស្សិនំ ‘យាចយោគោ’តិធាហុ;
‘‘Ajjhāyakaṃ mantaguṇūpapannaṃ, tapassinaṃ ‘yācayogo’tidhāhu;
តីរេ សមុទ្ទស្សុទកំ សជន្តំ, តំ សាគរោជ្ឈោហរិ តេនាបេយ្យោ’’តិ។
Tīre samuddassudakaṃ sajantaṃ, taṃ sāgarojjhohari tenāpeyyo’’ti.
តត្ថ ‘យាចយោគោតិធាហូតិ តំ ព្រាហ្មណំ យាចយោគោតិ ឥធ លោកេ អាហុ។ ឧទកំ សជន្តតិ សោ កិរេកទិវសំ បាបបវាហនកម្មំ ករោន្តោ តីរេ ឋត្វា សមុទ្ទតោ ឧទកំ គហេត្វា អត្តនោ ឧបរិ សីសេ សជន្តំ អព្ភុកិរតិ។ អថ នំ ឯវំ ករោន្តំ វឌ្ឍិត្វា សាគរោ អជ្ឈោហរិ។ តំ ការណំ មហាព្រហ្មា ញត្វា ‘‘ឥមិនា កិរ មេ បុត្តោ ហតោ’’តិ កុជ្ឈិត្វា ‘‘សមុទ្ទោ អបេយ្យោ លោណោទកោ ភវតូ’’តិ វត្វា អភិសបិ, តេន ការណេន អបេយ្យោ ជាតោ។ ឯវរូបា ឯតេ ព្រាហ្មណា នាម មហានុភាវាតិ។
Tattha ‘yācayogotidhāhūti taṃ brāhmaṇaṃ yācayogoti idha loke āhu. Udakaṃ sajantati so kirekadivasaṃ pāpapavāhanakammaṃ karonto tīre ṭhatvā samuddato udakaṃ gahetvā attano upari sīse sajantaṃ abbhukirati. Atha naṃ evaṃ karontaṃ vaḍḍhitvā sāgaro ajjhohari. Taṃ kāraṇaṃ mahābrahmā ñatvā ‘‘iminā kira me putto hato’’ti kujjhitvā ‘‘samuddo apeyyo loṇodako bhavatū’’ti vatvā abhisapi, tena kāraṇena apeyyo jāto. Evarūpā ete brāhmaṇā nāma mahānubhāvāti.
បុនបិ អាហ –
Punapi āha –
៩១៨.
918.
‘‘អាយាគវត្ថូនិ បុថូ បថព្យា, សំវិជ្ជន្តិ ព្រាហ្មណា វាសវស្ស;
‘‘Āyāgavatthūni puthū pathabyā, saṃvijjanti brāhmaṇā vāsavassa;
បុរិមំ ទិសំ បច្ឆិមំ ទក្ខិណុត្តរំ, សំវិជ្ជមានា ជនយន្តិ វេទ’’ន្តិ។
Purimaṃ disaṃ pacchimaṃ dakkhiṇuttaraṃ, saṃvijjamānā janayanti veda’’nti.
តត្ថ វាសវស្សាតិ បុព្ពេ ព្រាហ្មណានំ ទានំ ទត្វា វាសវត្តំ បត្តស្ស វាសវស្ស។ អាយាគវត្ថូនីតិ បុញ្ញក្ខេត្តភូតា អគ្គទក្ខិណេយ្យា បថព្យា បុថូ ព្រាហ្មណា សំវិជ្ជន្តិ។ បុរិមំ ទិសន្តិ តេ ឥទានិបិ ចតូសុ ទិសាសុ សំវិជ្ជមានា តស្ស វាសវស្ស មហន្តំ វេទំ ជនយន្តិ, បីតិសោមនស្សំ អាវហន្តិ។
Tattha vāsavassāti pubbe brāhmaṇānaṃ dānaṃ datvā vāsavattaṃ pattassa vāsavassa. Āyāgavatthūnīti puññakkhettabhūtā aggadakkhiṇeyyā pathabyā puthū brāhmaṇā saṃvijjanti. Purimaṃ disanti te idānipi catūsu disāsu saṃvijjamānā tassa vāsavassa mahantaṃ vedaṃ janayanti, pītisomanassaṃ āvahanti.
ឯវំ អរិដ្ឋោ ចុទ្ទសហិ គាថាហិ ព្រាហ្មណេ ច យញ្ញេ ច វេទេ ច វណ្ណេសិ។
Evaṃ ariṭṭho cuddasahi gāthāhi brāhmaṇe ca yaññe ca vede ca vaṇṇesi.
មិច្ឆាកថា និដ្ឋិតា។
Micchākathā niṭṭhitā.
តស្ស តំ កថំ សុត្វា មហាសត្តស្ស គិលានុបដ្ឋានំ អាគតា ពហូ នាគា ‘‘អយំ ភូតមេវ កថេតី’’តិ មិច្ឆាគាហំ គណ្ហនាការប្បត្តា ជាតា។ មហាសត្តោ គិលានសេយ្យាយ និបន្នោវ តំ សព្ពំ អស្សោសិ ។ នាគាបិស្ស អារោចេសុំ។ តតោ មហាសត្តោ ចិន្តេសិ ‘‘អរិដ្ឋោ មិច្ឆាមគ្គំ វណ្ណេតិ, វាទមស្ស ភិន្ទិត្វា បរិសំ សម្មាទិដ្ឋិកំ ករិស្សាមី’’តិ។ សោ ឧដ្ឋាយ ន្ហត្វា សព្ពាលង្ការប្បដិមណ្ឌិតោ ធម្មាសនេ និសីទិត្វា សព្ពំ នាគបរិសំ សន្និបាតាបេត្វា អរិដ្ឋំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘អរិដ្ឋ, ត្វំ អភូតំ វត្វា វេទេ ច យញ្ញេ ច ព្រាហ្មណេ ច វណ្ណេសិ, ព្រាហ្មណានញ្ហិ វេទវិធានេន យញ្ញយជនំ នាម អនរិយសម្មតំ ន សគ្គាវហំ, តវ វាទេ អភូតំ បស្សាហី’’តិ វត្វា យញ្ញភេទវាទំ នាម អារភន្តោ អាហ –
Tassa taṃ kathaṃ sutvā mahāsattassa gilānupaṭṭhānaṃ āgatā bahū nāgā ‘‘ayaṃ bhūtameva kathetī’’ti micchāgāhaṃ gaṇhanākārappattā jātā. Mahāsatto gilānaseyyāya nipannova taṃ sabbaṃ assosi . Nāgāpissa ārocesuṃ. Tato mahāsatto cintesi ‘‘ariṭṭho micchāmaggaṃ vaṇṇeti, vādamassa bhinditvā parisaṃ sammādiṭṭhikaṃ karissāmī’’ti. So uṭṭhāya nhatvā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍito dhammāsane nisīditvā sabbaṃ nāgaparisaṃ sannipātāpetvā ariṭṭhaṃ pakkosāpetvā ‘‘ariṭṭha, tvaṃ abhūtaṃ vatvā vede ca yaññe ca brāhmaṇe ca vaṇṇesi, brāhmaṇānañhi vedavidhānena yaññayajanaṃ nāma anariyasammataṃ na saggāvahaṃ, tava vāde abhūtaṃ passāhī’’ti vatvā yaññabhedavādaṃ nāma ārabhanto āha –
៩១៩.
919.
‘‘កលី ហិ ធីរាន កដំ មគានំ, ភវន្តិ វេទជ្ឈគតានរិដ្ឋ;
‘‘Kalī hi dhīrāna kaṭaṃ magānaṃ, bhavanti vedajjhagatānariṭṭha;
មរីចិធម្មំ អសមេក្ខិតត្តា, មាយាគុណា នាតិវហន្តិ បញ្ញំ។
Marīcidhammaṃ asamekkhitattā, māyāguṇā nātivahanti paññaṃ.
៩២០.
920.
‘‘វេទា ន តាណាយ ភវន្តិ ទស្ស, មិត្តទ្ទុនោ ភូនហុនោ នរស្ស;
‘‘Vedā na tāṇāya bhavanti dassa, mittadduno bhūnahuno narassa;
ន តាយតេ បរិចិណ្ណោ ច អគ្គិ, ទោសន្តរំ មច្ចមនរិយកម្មំ។
Na tāyate pariciṇṇo ca aggi, dosantaraṃ maccamanariyakammaṃ.
៩២១.
921.
‘‘សព្ពញ្ច មច្ចា សធនំ សភោគំ, អាទីបិតំ ទារុ តិណេន មិស្សំ;
‘‘Sabbañca maccā sadhanaṃ sabhogaṃ, ādīpitaṃ dāru tiṇena missaṃ;
ទហំ ន តប្បេ អសមត្ថតេជោ, កោ តំ សុភិក្ខំ ទ្វិរសញ្ញុ កយិរា។
Dahaṃ na tappe asamatthatejo, ko taṃ subhikkhaṃ dvirasaññu kayirā.
៩២២.
922.
‘‘យថាបិ ខីរំ វិបរិណាមធម្មំ, ទធិ ភវិត្វា នវនីតម្បិ ហោតិ;
‘‘Yathāpi khīraṃ vipariṇāmadhammaṃ, dadhi bhavitvā navanītampi hoti;
ឯវម្បិ អគ្គិ វិបរិណាមធម្មោ, តេជោ សមោរោហតី យោគយុត្តោ។
Evampi aggi vipariṇāmadhammo, tejo samorohatī yogayutto.
៩២៣.
923.
‘‘ន ទិស្សតី អគ្គិ មនុប្បវិដ្ឋោ, សុក្ខេសុ កដ្ឋេសុ នវេសុ ចាបិ;
‘‘Na dissatī aggi manuppaviṭṭho, sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi;
នាមត្ថមានោ អរណីនរេន, នាកម្មុនា ជាយតិ ជាតវេទោ។
Nāmatthamāno araṇīnarena, nākammunā jāyati jātavedo.
៩២៤.
924.
‘‘សចេ ហិ អគ្គិ អន្តរតោ វសេយ្យ, សុក្ខេសុ កដ្ឋេសុ នវេសុ ចាបិ;
‘‘Sace hi aggi antarato vaseyya, sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi;
សព្ពានិ សុស្សេយ្យុ វនានិ លោកេ, សុក្ខានិ កដ្ឋានិ ច បជ្ជលេយ្យុំ។
Sabbāni susseyyu vanāni loke, sukkhāni kaṭṭhāni ca pajjaleyyuṃ.
៩២៥.
925.
‘‘ករោតិ ចេ ទារុតិណេន បុញ្ញំ, ភោជំ នរោ ធូមសិខិំ បតាបវំ;
‘‘Karoti ce dārutiṇena puññaṃ, bhojaṃ naro dhūmasikhiṃ patāpavaṃ;
អង្គារិកា លោណករា ច សូទា, សរីរទាហាបិ ករេយ្យុ បុញ្ញំ។
Aṅgārikā loṇakarā ca sūdā, sarīradāhāpi kareyyu puññaṃ.
៩២៦.
926.
‘‘អថ ចេ ហិ ឯតេ ន ករោន្តិ បុញ្ញំ, អជ្ឈេនមគ្គិំ ឥធ តប្បយិត្វា;
‘‘Atha ce hi ete na karonti puññaṃ, ajjhenamaggiṃ idha tappayitvā;
ន កោចិ លោកស្មិំ ករោតិ បុញ្ញំ, ភោជំ នរោ ធូមសិខិំ បតាបវំ។
Na koci lokasmiṃ karoti puññaṃ, bhojaṃ naro dhūmasikhiṃ patāpavaṃ.
៩២៧.
927.
‘‘កថញ្ហិ លោកាបចិតោ សមានោ, អមនុញ្ញគន្ធំ ពហូនំ អកន្តំ;
‘‘Kathañhi lokāpacito samāno, amanuññagandhaṃ bahūnaṃ akantaṃ;
យទេវ មច្ចា បរិវជ្ជយន្តិ, តទប្បសត្ថំ ទ្វិរសញ្ញុ ភុញ្ជេ។
Yadeva maccā parivajjayanti, tadappasatthaṃ dvirasaññu bhuñje.
៩២៨.
928.
‘‘សិខិម្បិ ទេវេសុ វទន្តិ ហេកេ, អាបំ មិលក្ខូ បន ទេវមាហុ;
‘‘Sikhimpi devesu vadanti heke, āpaṃ milakkhū pana devamāhu;
សព្ពេវ ឯតេ វិតថំ ភណន្តិ, អគ្គី ន ទេវញ្ញតរោ ន ចាបោ។
Sabbeva ete vitathaṃ bhaṇanti, aggī na devaññataro na cāpo.
៩២៩.
929.
‘‘អនិន្ទ្រិយពទ្ធមសញ្ញកាយំ, វេស្សានរំ កម្មករំ បជានំ;
‘‘Anindriyabaddhamasaññakāyaṃ, vessānaraṃ kammakaraṃ pajānaṃ;
បរិចរិយ មគ្គិំ សុគតិំ កថំ វជេ, បាបានិ កម្មានិ បកុព្ពមានោ។
Paricariya maggiṃ sugatiṃ kathaṃ vaje, pāpāni kammāni pakubbamāno.
៩៣០.
930.
‘‘សព្ពាភិភូ តាហុធ ជីវិកត្ថា, អគ្គិស្ស ព្រហ្មា បរិចារិកោតិ;
‘‘Sabbābhibhū tāhudha jīvikatthā, aggissa brahmā paricārikoti;
សព្ពានុភាវី ច វសី កិមត្ថំ, អនិម្មិតោ និម្មិតំ វន្ទិតស្ស។
Sabbānubhāvī ca vasī kimatthaṃ, animmito nimmitaṃ vanditassa.
៩៣១.
931.
‘‘ហស្សំ អនិជ្ឈានក្ខមំ អតច្ឆំ, សក្ការហេតុ បកិរិំសុ បុព្ពេ;
‘‘Hassaṃ anijjhānakkhamaṃ atacchaṃ, sakkārahetu pakiriṃsu pubbe;
តេ លាភសក្ការេ អបាតុភោន្តេ, សន្ធាបិតា ជន្តុភិ សន្តិធម្មំ។
Te lābhasakkāre apātubhonte, sandhāpitā jantubhi santidhammaṃ.
៩៣២.
932.
‘‘អជ្ឈេនមរិយា បថវិំ ជនិន្ទា, វេស្សា កសិំ បារិចរិយញ្ច សុទ្ទា;
‘‘Ajjhenamariyā pathaviṃ janindā, vessā kasiṃ pāricariyañca suddā;
ឧបាគុ បច្ចេកំ យថាបទេសំ, កតាហុ ឯតេ វសិនាតិ អាហុ។
Upāgu paccekaṃ yathāpadesaṃ, katāhu ete vasināti āhu.
៩៣៣.
933.
‘‘ឯតញ្ច សច្ចំ វចនំ ភវេយ្យ, យថា ឥទំ ភាសិតំ ព្រាហ្មណេហិ;
‘‘Etañca saccaṃ vacanaṃ bhaveyya, yathā idaṃ bhāsitaṃ brāhmaṇehi;
នាខត្តិយោ ជាតុ លភេថ រជ្ជំ, នាព្រាហ្មណោ មន្តបទានិ សិក្ខេ;
Nākhattiyo jātu labhetha rajjaṃ, nābrāhmaṇo mantapadāni sikkhe;
នាញ្ញត្រ វេស្សេហិ កសិំ ករេយ្យ, សុទ្ទោ ន មុច្ចេ បរបេសនាយ។
Nāññatra vessehi kasiṃ kareyya, suddo na mucce parapesanāya.
៩៣៤.
934.
‘‘យស្មា ច ឯតំ វចនំ អភូតំ, មុសាវិមេ ឱទរិយា ភណន្តិ;
‘‘Yasmā ca etaṃ vacanaṃ abhūtaṃ, musāvime odariyā bhaṇanti;
តទប្បបញ្ញា អភិសទ្ទហន្តិ, បស្សន្តិ តំ បណ្ឌិតា អត្តនាវ។
Tadappapaññā abhisaddahanti, passanti taṃ paṇḍitā attanāva.
៩៣៥.
935.
‘‘ខត្យា ហិ វេស្សានំ ពលិំ ហរន្តិ, អាទាយ សត្ថានិ ចរន្តិ ព្រាហ្មណា;
‘‘Khatyā hi vessānaṃ baliṃ haranti, ādāya satthāni caranti brāhmaṇā;
តំ តាទិសំ សង្ខុភិតំ បភិន្នំ, កស្មា ព្រហ្មា នុជ្ជុ ករោតិ លោកំ។
Taṃ tādisaṃ saṅkhubhitaṃ pabhinnaṃ, kasmā brahmā nujju karoti lokaṃ.
៩៣៦.
936.
‘‘សចេ ហិ សោ ឥស្សរោ សព្ពលោកេ, ព្រហ្មា ពហូភូតបតី បជានំ;
‘‘Sace hi so issaro sabbaloke, brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ;
កិំ សព្ពលោកំ វិទហី អលក្ខិំ, កិំ សព្ពលោកំ ន សុខិំ អកាសិ។
Kiṃ sabbalokaṃ vidahī alakkhiṃ, kiṃ sabbalokaṃ na sukhiṃ akāsi.
៩៣៧.
937.
‘‘សចេ ហិ សោ ឥស្សរោ សព្ពលោកេ, ព្រហ្មា ពហូភូតបតី បជានំ;
‘‘Sace hi so issaro sabbaloke, brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ;
មាយា មុសាវជ្ជមទេន ចាបិ, លោកំ អធម្មេន កិមត្ថមការិ។
Māyā musāvajjamadena cāpi, lokaṃ adhammena kimatthamakāri.
៩៣៨.
938.
‘‘សចេ ហិ សោ ឥស្សរោ សព្ពលោកេ, ព្រហ្មា ពហូភូតបតី បជានំ;
‘‘Sace hi so issaro sabbaloke, brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ;
អធម្មិកោ ភូតបតី អរិដ្ឋ, ធម្មេ សតិ យោ វិទហី អធម្មំ។
Adhammiko bhūtapatī ariṭṭha, dhamme sati yo vidahī adhammaṃ.
៩៣៩.
939.
‘‘កីដា បដង្គា ឧរគា ច ភេកា, គន្ត្វា កិមី សុជ្ឈតិ មក្ខិកា ច;
‘‘Kīṭā paṭaṅgā uragā ca bhekā, gantvā kimī sujjhati makkhikā ca;
ឯតេបិ ធម្មា អនរិយរូបា, កម្ពោជកានំ វិតថា ពហូន’’ន្តិ។
Etepi dhammā anariyarūpā, kambojakānaṃ vitathā bahūna’’nti.
តត្ថ វេទជ្ឈគតានរិដ្ឋាតិ អរិដ្ឋ, ឥមានិ វេទាធិគមនានិ នាម ធីរានំ បរាជយសង្ខាតោ កលិគ្គាហោ, មគានំ ពាលានំ ជយសង្ខាតោ កដគ្គាហោ។ មរីចិធម្មន្តិ ឥទញ្ហិ វេទត្តយំ មរីចិធម្មំ។ តយិទំ អសមេក្ខិតត្តា យុត្តាយុត្តំ អជានន្តា ពាលា ឧទកសញ្ញាយ មគា មរីចិំ វិយ ភូតសញ្ញាយ អនវជ្ជសញ្ញាយ អត្តនោ វិនាសំ ឧបគច្ឆន្តិ។ បញ្ញន្តិ ឯវរូបា បន មាយាកោដ្ឋាសា បញ្ញំ ញាណសម្បន្នំ បុរិសំ នាតិវហន្តិ ន វញ្ចេន្តិ។ ភវន្តិ ទស្សាតិ ទ-ការោ ព្យញ្ជនសន្ធិមត្តំ, អស្ស ភូនហុនោ វុឌ្ឍិឃាតកស្ស មិត្តទុព្ភិនោ នរស្ស វេទា ន តាណត្ថាយ ភវន្តិ, បតិដ្ឋា ហោតុំ ន សក្កោន្តីតិ អត្ថោ។ បរិចិណ្ណោ ច អគ្គីតិ អគ្គិ ច បរិចិណ្ណោ តិវិធេន ទុច្ចរិតទោសេន សទោសចិត្តំ បាបកម្មំ បុរិសំ ន តាយតិ ន រក្ខតិ។
Tattha vedajjhagatānariṭṭhāti ariṭṭha, imāni vedādhigamanāni nāma dhīrānaṃ parājayasaṅkhāto kaliggāho, magānaṃ bālānaṃ jayasaṅkhāto kaṭaggāho. Marīcidhammanti idañhi vedattayaṃ marīcidhammaṃ. Tayidaṃ asamekkhitattā yuttāyuttaṃ ajānantā bālā udakasaññāya magā marīciṃ viya bhūtasaññāya anavajjasaññāya attano vināsaṃ upagacchanti. Paññanti evarūpā pana māyākoṭṭhāsā paññaṃ ñāṇasampannaṃ purisaṃ nātivahanti na vañcenti. Bhavanti dassāti da-kāro byañjanasandhimattaṃ, assa bhūnahuno vuḍḍhighātakassa mittadubbhino narassa vedā na tāṇatthāya bhavanti, patiṭṭhā hotuṃ na sakkontīti attho. Pariciṇṇo ca aggīti aggi ca pariciṇṇo tividhena duccaritadosena sadosacittaṃ pāpakammaṃ purisaṃ na tāyati na rakkhati.
សព្ពញ្ច មច្ចាតិ សចេបិ ហិ មច្ចា យត្តកំ លោកេ ទារុ អត្ថិ, តំ សព្ពំ សធនំ សភោគំ អត្តនោ ធនេន ច ភោគេហិ ច សទ្ធិំ តិណេន មិស្សំ កត្វា អាទីបេយ្យុំ។ ឯវំ សព្ពម្បិ តំ តេហិ អាទីបិតំ ទហន្តោ អយំ អសមត្ថតេជោ អសទិសតេជោ តវ អគ្គិ ន តប្បេយ្យ។ ឯវំ អតប្បនីយំ, ភាតិក, ទ្វិរសញ្ញុ ទ្វីហិ ជិវ្ហាហិ រសជាននសមត្ថោ កោ តំ សប្បិអាទីហិ សុភិក្ខំ សុហីតំ កយិរា, កោ សក្កុណេយ្យ កាតុំ។ ឯវំ អតិត្តំ បនេតំ មហគ្ឃសំ សន្តប្បេត្វា កោ នាម ទេវលោកំ គមិស្សតិ, បស្ស យាវញ្ចេតំ ទុក្កថិតន្តិ។ យោគយុត្តោតិ អរណិមថនយោគេន យុត្តោ ហុត្វា តំ បច្ចយំ លភិត្វាវ អគ្គិ សមោរោហតិ និព្ពត្តតិ។ ឯវំ បរវាយាមេន ឧប្បជ្ជមានំ អចេតនំ តំ ត្វំ ‘‘ទេវោ’’តិ វទេសិ។ ឥទម្បិ អភូតមេវ កថេសីតិ។
Sabbañca maccāti sacepi hi maccā yattakaṃ loke dāru atthi, taṃ sabbaṃ sadhanaṃ sabhogaṃ attano dhanena ca bhogehi ca saddhiṃ tiṇena missaṃ katvā ādīpeyyuṃ. Evaṃ sabbampi taṃ tehi ādīpitaṃ dahanto ayaṃ asamatthatejo asadisatejo tava aggi na tappeyya. Evaṃ atappanīyaṃ, bhātika, dvirasaññu dvīhi jivhāhi rasajānanasamattho ko taṃ sappiādīhi subhikkhaṃ suhītaṃ kayirā, ko sakkuṇeyya kātuṃ. Evaṃ atittaṃ panetaṃ mahagghasaṃ santappetvā ko nāma devalokaṃ gamissati, passa yāvañcetaṃ dukkathitanti. Yogayuttoti araṇimathanayogena yutto hutvā taṃ paccayaṃ labhitvāva aggi samorohati nibbattati. Evaṃ paravāyāmena uppajjamānaṃ acetanaṃ taṃ tvaṃ ‘‘devo’’ti vadesi. Idampi abhūtameva kathesīti.
អគ្គិ មនុប្បវិដ្ឋោតិ អគ្គិ អនុបវិដ្ឋោ។ នាមត្ថមានោតិ នាបិ អរណិហត្ថេន នរេន អមត្ថិយមានោ និព្ពត្តតិ។ នាកម្មុនា ជាយតិ ជាតវេទោតិ ឯកស្ស កិរិយំ វិនា អត្តនោ ធម្មតាយ ឯវ ន ជាយតិ។ សុស្សេយ្យុន្តិ អន្តោ អគ្គិនា សោសិយមានានិ វនានិ សុក្ខេយ្យុំ, អល្លានេវ ន សិយុំ។ ភោជន្តិ ភោជេន្តោ។ ធូមសិខិំ បតាបវន្តិ ធូមសិខាយ យុត្តំ បតាបវន្តំ។ អង្គារិកាតិ អង្គារកម្មករា។ លោណករាតិ លោណោទកំ បចិត្វា លោណការកា។ សូទាតិ ភត្តការកា។ សរីរទាហាតិ មតសរីរជ្ឈាបកា។ បុញ្ញន្តិ ឯតេបិ សព្ពេ បុញ្ញមេវ ករេយ្យុំ។
Aggi manuppaviṭṭhoti aggi anupaviṭṭho. Nāmatthamānoti nāpi araṇihatthena narena amatthiyamāno nibbattati. Nākammunā jāyati jātavedoti ekassa kiriyaṃ vinā attano dhammatāya eva na jāyati. Susseyyunti anto agginā sosiyamānāni vanāni sukkheyyuṃ, allāneva na siyuṃ. Bhojanti bhojento. Dhūmasikhiṃ patāpavanti dhūmasikhāya yuttaṃ patāpavantaṃ. Aṅgārikāti aṅgārakammakarā. Loṇakarāti loṇodakaṃ pacitvā loṇakārakā. Sūdāti bhattakārakā. Sarīradāhāti matasarīrajjhāpakā. Puññanti etepi sabbe puññameva kareyyuṃ.
អជ្ឈេនមគ្គិន្តិ អជ្ឈេនអគ្គិំ។ ន កោចីតិ មន្តជ្ឈាយកា ព្រាហ្មណាបិ ហោន្តុ, កោចិ នរោ ធូមសិខិំ បតាបវន្តំ អគ្គិំ ភោជេន្តោ តប្បយិត្វាបិ បុញ្ញំ ន ករោតិ នាម។ លោកាបចិតោ សមានោតិ តវ ទេវោលោកស្ស អបចិតោ បូជិតោ សមានោ។ យទេវាតិ យំ អហិកុណបាទិំ បដិកុលំ ជេគុច្ឆំ មច្ចា ទូរតោ បរិវជ្ជេន្តិ។ តទប្បសត្ថន្តិ តំ អប្បសត្ថំ, សម្ម, ទ្វិរសញ្ញុ កថំ កេន ការណេន បរិភុញ្ជេយ្យ។ ទេវេសូតិ ឯកេ មនុស្សា សិខិម្បិ ទេវេសុ អញ្ញតរំ ទេវំ វទន្តិ។ មិលក្ខូ បនាតិ អញ្ញាណា បន មិលក្ខូ ឧទកំ ‘‘ទេវោ’’តិ វទន្តិ។ អសញ្ញកាយន្តិ អនិន្ទ្រិយពទ្ធំ អចិត្តកាយញ្ច សមានំ ឯតំ អចេតនំ បជានំ បចនាទិកម្មករំ វេស្សានរំ អគ្គិំ បរិចរិត្វា បាបានិ កម្មានិ ករោន្តោ លោកោ កថំ សុគតិំ គមិស្សតិ។ ឥទំ តេ អតិវិយ ទុក្កថិតំ។
Ajjhenamagginti ajjhenaaggiṃ. Na kocīti mantajjhāyakā brāhmaṇāpi hontu, koci naro dhūmasikhiṃ patāpavantaṃ aggiṃ bhojento tappayitvāpi puññaṃ na karoti nāma. Lokāpacito samānoti tava devolokassa apacito pūjito samāno. Yadevāti yaṃ ahikuṇapādiṃ paṭikulaṃ jegucchaṃ maccā dūrato parivajjenti. Tadappasatthanti taṃ appasatthaṃ, samma, dvirasaññu kathaṃ kena kāraṇena paribhuñjeyya. Devesūti eke manussā sikhimpi devesu aññataraṃ devaṃ vadanti. Milakkhū panāti aññāṇā pana milakkhū udakaṃ ‘‘devo’’ti vadanti. Asaññakāyanti anindriyabaddhaṃ acittakāyañca samānaṃ etaṃ acetanaṃ pajānaṃ pacanādikammakaraṃ vessānaraṃ aggiṃ paricaritvā pāpāni kammāni karonto loko kathaṃ sugatiṃ gamissati. Idaṃ te ativiya dukkathitaṃ.
សព្ពាភិ ភូតាហុធ ជីវិកត្ថាតិ ឥមេ ព្រាហ្មណា អត្តនោ ជីវិកត្ថំ មហាព្រហ្មា សព្ពាភិភូតិ អាហំសុ, សព្ពោ លោកោ តេនេវ និម្មិតោតិ វទន្តិ។ បុន អគ្គិស្ស ព្រហ្មា បរិចារកោតិបិ វទន្តិ។ សោបិ កិរ អគ្គិំ ជុហតេវ។ សព្ពានុភាវី ច វសីតិ សោ បន យទិ សព្ពានុភាវី ច វសី ច, អថ កិមត្ថំ សយំ អនិម្មិតោ ហុត្វា អត្តនាវ និម្មិតំ វន្ទិតា ភវេយ្យ។ ឥទម្បិ តេ ទុក្កថិតមេវ។ ហស្សន្តិ អរិដ្ឋ ព្រាហ្មណានំ វចនំ នាម ហសិតព្ពយុត្តកំ បណ្ឌិតានំ ន និជ្ឈានក្ខមំ។ បកិរិំសូតិ ឥមេ ព្រាហ្មណា ឯវរូបំ មុសាវាទំ អត្តនោ សក្ការហេតុ បុព្ពេ បត្ថរិំសុ។ សន្ធាបិតា ជន្តុភិ សន្តិធម្មន្តិ តេ ឯត្តកេន លាភសក្ការេ អបាតុភូតេ ជន្តូហិ សទ្ធិំ យោជេត្វា បាណវធបដិសំយុត្តំ អត្តនោ លទ្ធិធម្មសង្ខាតំ សន្តិធម្មំ សន្ធាបិតា, យញ្ញសុត្តំ នាម គន្ថយិំសូតិ អត្ថោ។
Sabbābhi bhūtāhudha jīvikatthāti ime brāhmaṇā attano jīvikatthaṃ mahābrahmā sabbābhibhūti āhaṃsu, sabbo loko teneva nimmitoti vadanti. Puna aggissa brahmā paricārakotipi vadanti. Sopi kira aggiṃ juhateva. Sabbānubhāvī ca vasīti so pana yadi sabbānubhāvī ca vasī ca, atha kimatthaṃ sayaṃ animmito hutvā attanāva nimmitaṃ vanditā bhaveyya. Idampi te dukkathitameva. Hassanti ariṭṭha brāhmaṇānaṃ vacanaṃ nāma hasitabbayuttakaṃ paṇḍitānaṃ na nijjhānakkhamaṃ. Pakiriṃsūti ime brāhmaṇā evarūpaṃ musāvādaṃ attano sakkārahetu pubbe patthariṃsu. Sandhāpitā jantubhi santidhammanti te ettakena lābhasakkāre apātubhūte jantūhi saddhiṃ yojetvā pāṇavadhapaṭisaṃyuttaṃ attano laddhidhammasaṅkhātaṃ santidhammaṃ sandhāpitā, yaññasuttaṃ nāma ganthayiṃsūti attho.
ឯតញ្ច សច្ចន្តិ យទេតំ តយា ‘‘អជ្ឈេនមរិយា’’តិអាទិ វុត្តំ, ឯតញ្ច សច្ចំ ភវេយ្យ។ នាខត្តិយោតិ ឯវំ សន្តេ អខត្តិយោ រជ្ជំ នាម ន លភេយ្យ, អព្រាហ្មណោបិ មន្តបទានិ ន សិក្ខេយ្យ។ មុសាវិមេតិ មុសាវ ឥមេ។ ឱទរិយាតិ ឧទរនិស្សិតជីវិកា, ឧទរបូរណហេតុ វា។ តទប្បបញ្ញាតិ តំ តេសំ វចនំ អប្បបញ្ញា។ អត្តនាវាតិ បណ្ឌិតា បន តេសំ វចនំ ‘‘សទោស’’ន្តិ អត្តនាវ បស្សន្តិ។ តាទិសន្តិ តថារូបំ។ សង្ខុភិតន្តិ សង្ខុភិត្វា ព្រហ្មុនា ឋបិតមរិយាទំ ភិន្ទិត្វា ឋិតំ សង្ខុភិតំ វិភិន្ទំ លោកំ សោ តវព្រហ្មា កស្មា ឧជុំ ន ករោតិ ។ អលក្ខិន្តិ កិំការណា សព្ពលោកេ ទុក្ខំ វិទហិ។ សុខិន្តិ កិំ នុ ឯកន្តសុខិមេវ សព្ពលោកំ ន អកាសិ, លោកវិនាសកោ ចោរោ មញ្ញេ តវ ព្រហ្មាតិ។ មាយាតិ មាយាយ។ អធម្មេន កិមត្ថមការីតិ ឥមិនា មាយាទិនា អធម្មេន កិំការណា លោកំ អនត្ថកិរិយាយំ សំយោជេសីតិ អត្ថោ។ អរិដ្ឋាតិ អរិដ្ឋ, តវ ភូតបតិ អធម្មិកោ, យោ ទសវិធេ កុសលធម្មេ សតិ ធម្មមេវ អវិទហិត្វា អធម្មំ វិទហិ។ កីដាតិអាទិ ឧបយោគត្ថេ បច្ចត្តំ។ ឯតេ កីដាទយោ បាណេ ហន្ត្វា មច្ចោ សុជ្ឈតីតិ ឯតេបិ កម្ពោជរដ្ឋវាសីនំ ពហូនំ អនរិយានំ ធម្មា, តេ បន វិតថា, អធម្មាវ ធម្មាតិ វុត្តា។ តេហិបិ តវ ព្រហ្មុនាវ និម្មិតេហិ ភវិតព្ពន្តិ។
Etañca saccanti yadetaṃ tayā ‘‘ajjhenamariyā’’tiādi vuttaṃ, etañca saccaṃ bhaveyya. Nākhattiyoti evaṃ sante akhattiyo rajjaṃ nāma na labheyya, abrāhmaṇopi mantapadāni na sikkheyya. Musāvimeti musāva ime. Odariyāti udaranissitajīvikā, udarapūraṇahetu vā. Tadappapaññāti taṃ tesaṃ vacanaṃ appapaññā. Attanāvāti paṇḍitā pana tesaṃ vacanaṃ ‘‘sadosa’’nti attanāva passanti. Tādisanti tathārūpaṃ. Saṅkhubhitanti saṅkhubhitvā brahmunā ṭhapitamariyādaṃ bhinditvā ṭhitaṃ saṅkhubhitaṃ vibhindaṃ lokaṃ so tavabrahmā kasmā ujuṃ na karoti . Alakkhinti kiṃkāraṇā sabbaloke dukkhaṃ vidahi. Sukhinti kiṃ nu ekantasukhimeva sabbalokaṃ na akāsi, lokavināsako coro maññe tava brahmāti. Māyāti māyāya. Adhammena kimatthamakārīti iminā māyādinā adhammena kiṃkāraṇā lokaṃ anatthakiriyāyaṃ saṃyojesīti attho. Ariṭṭhāti ariṭṭha, tava bhūtapati adhammiko, yo dasavidhe kusaladhamme sati dhammameva avidahitvā adhammaṃ vidahi. Kīṭātiādi upayogatthe paccattaṃ. Ete kīṭādayo pāṇe hantvā macco sujjhatīti etepi kambojaraṭṭhavāsīnaṃ bahūnaṃ anariyānaṃ dhammā, te pana vitathā, adhammāva dhammāti vuttā. Tehipi tava brahmunāva nimmitehi bhavitabbanti.
ឥទានិ តេសំ វិតថភាវំ ទស្សេន្តោ អាហ –
Idāni tesaṃ vitathabhāvaṃ dassento āha –
៩៤០.
940.
‘‘សចេ ហិ សោ សុជ្ឈតិ យោ ហនាតិ, ហតោបិ សោ សគ្គមុបេតិ ឋានំ;
‘‘Sace hi so sujjhati yo hanāti, hatopi so saggamupeti ṭhānaṃ;
ភោវាទិ ភោវាទិន មារយេយ្យុំ, យេ ចាបិ តេសំ អភិសទ្ទហេយ្យុំ។
Bhovādi bhovādina mārayeyyuṃ, ye cāpi tesaṃ abhisaddaheyyuṃ.
៩៤១.
941.
‘‘នេវ មិគា ន បសូ នោបិ គាវោ, អាយាចន្តិ អត្តវធាយ កេចិ;
‘‘Neva migā na pasū nopi gāvo, āyācanti attavadhāya keci;
វិប្ផន្ទមានេ ឥធ ជីវិកត្ថា, យញ្ញេសុ បាណេ បសុមារភន្តិ។
Vipphandamāne idha jīvikatthā, yaññesu pāṇe pasumārabhanti.
៩៤២.
942.
‘‘យូបុស្សនេ បសុពន្ធេ ច ពាលា, ចិត្តេហិ វណ្ណេហិ មុខំ នយន្តិ;
‘‘Yūpussane pasubandhe ca bālā, cittehi vaṇṇehi mukhaṃ nayanti;
អយំ តេ យូបោ កាមទុហោ បរត្ថ, ភវិស្សតិ សស្សតោ សម្បរាយេ។
Ayaṃ te yūpo kāmaduho parattha, bhavissati sassato samparāye.
៩៤៣.
943.
‘‘សចេ ច យូបេ មណិសង្ខមុត្តំ, ធញ្ញំ ធនំ រជតំ ជាតរូបំ;
‘‘Sace ca yūpe maṇisaṅkhamuttaṃ, dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ;
សុក្ខេសុ កដ្ឋេសុ នវេសុ ចាបិ, សចេ ទុហេ តិទិវេ សព្ពកាមេ;
Sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi, sace duhe tidive sabbakāme;
តេវិជ្ជសង្ឃាវ បុថូ យជេយ្យុំ, អព្រាហ្មណំ កញ្ចិ ន យាជយេយ្យុំ។
Tevijjasaṅghāva puthū yajeyyuṃ, abrāhmaṇaṃ kañci na yājayeyyuṃ.
៩៤៤.
944.
‘‘កុតោ ច យូបេ មណិសង្ខមុត្តំ, ធញ្ញំ ធនំ រជតំ ជាតរូបំ;
‘‘Kuto ca yūpe maṇisaṅkhamuttaṃ, dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ;
សុក្ខេសុ កដ្ឋេសុ នវេសុ ចាបិ, កុតោ ទុហេ តិទិវេ សព្ពកាមេ។
Sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi, kuto duhe tidive sabbakāme.
៩៤៥.
945.
‘‘សឋា ច លុទ្ទា ច បលុទ្ធពាលា, ចិត្តេហិ វណ្ណេហិ មុខំ នយន្តិ;
‘‘Saṭhā ca luddā ca paluddhabālā, cittehi vaṇṇehi mukhaṃ nayanti;
អាទាយ អគ្គិំ មម ទេហិ វិត្តំ, តតោ សុខី ហោហិសិ សព្ពកាមេ។
Ādāya aggiṃ mama dehi vittaṃ, tato sukhī hohisi sabbakāme.
៩៤៦.
946.
‘‘តមគ្គិហុត្តំ សរណំ បវិស្ស, ចិត្តេហិ វណ្ណេហិ មុខំ នយន្តិ;
‘‘Tamaggihuttaṃ saraṇaṃ pavissa, cittehi vaṇṇehi mukhaṃ nayanti;
ឱរោបយិត្វា កេសមស្សុំ នខញ្ច, វេទេហិ វិត្តំ អតិគាឡ្ហយន្តិ។
Oropayitvā kesamassuṃ nakhañca, vedehi vittaṃ atigāḷhayanti.
៩៤៧.
947.
‘‘កាកា ឧលូកំវ រហោ លភិត្វា, ឯកំ សមានំ ពហុកា សមេច្ច;
‘‘Kākā ulūkaṃva raho labhitvā, ekaṃ samānaṃ bahukā samecca;
អន្នានិ ភុត្វា កុហកា កុហិត្វា, មុណ្ឌំ ករិត្វា យញ្ញបថោស្សជន្តិ។
Annāni bhutvā kuhakā kuhitvā, muṇḍaṃ karitvā yaññapathossajanti.
៩៤៨.
948.
‘‘ឯវញ្ហិ សោ វញ្ចិតោ ព្រាហ្មណេហិ, ឯកោ សមានោ ពហុកា សមេច្ច;
‘‘Evañhi so vañcito brāhmaṇehi, eko samāno bahukā samecca;
តេ យោគយោគេន វិលុម្បមានា, ទិដ្ឋំ អទិដ្ឋេន ធនំ ហរន្តិ។
Te yogayogena vilumpamānā, diṭṭhaṃ adiṭṭhena dhanaṃ haranti.
៩៤៩.
949.
‘‘អកាសិយា រាជូហិវានុសិដ្ឋា, តទស្ស អាទាយ ធនំ ហរន្តិ;
‘‘Akāsiyā rājūhivānusiṭṭhā, tadassa ādāya dhanaṃ haranti;
តេ តាទិសា ចោរសមា អសន្តា, វជ្ឈា ន ហញ្ញន្តិ អរិដ្ឋ លោកេ។
Te tādisā corasamā asantā, vajjhā na haññanti ariṭṭha loke.
៩៥០.
950.
‘‘ឥន្ទស្ស ពាហារសិ ទក្ខិណាតិ, យញ្ញេសុ ឆិន្ទន្តិ បលាសយដ្ឋិំ;
‘‘Indassa bāhārasi dakkhiṇāti, yaññesu chindanti palāsayaṭṭhiṃ;
តំ ចេបិ សច្ចំ មឃវា ឆិន្នពាហុ, កេនស្ស ឥន្ទោ អសុរេ ជិនាតិ។
Taṃ cepi saccaṃ maghavā chinnabāhu, kenassa indo asure jināti.
៩៥១.
951.
‘‘តញ្ចេវ តុច្ឆំ មឃវា សមង្គី, ហន្តា អវជ្ឈោ បរមោ ស ទេវោ;
‘‘Tañceva tucchaṃ maghavā samaṅgī, hantā avajjho paramo sa devo;
មន្តា ឥមេ ព្រាហ្មណា តុច្ឆរូបា, សន្ទិដ្ឋិកា វញ្ចនា ឯស លោកេ។
Mantā ime brāhmaṇā tuccharūpā, sandiṭṭhikā vañcanā esa loke.
៩៥២.
952.
‘‘មាលាគិរិ ហិមវា យោ ច គិជ្ឈោ, សុទស្សនោ និសភោ កុវេរុ;
‘‘Mālāgiri himavā yo ca gijjho, sudassano nisabho kuveru;
ឯតេ ច អញ្ញេ ច នគា មហន្តា, ចិត្យា កតា យញ្ញករេហិ មាហុ។
Ete ca aññe ca nagā mahantā, cityā katā yaññakarehi māhu.
៩៥៣.
953.
‘‘យថាបការានិ ហិ ឥដ្ឋកានិ, ចិត្យា កតា យញ្ញករេហិ មាហុ;
‘‘Yathāpakārāni hi iṭṭhakāni, cityā katā yaññakarehi māhu;
ន បព្ពតា ហោន្តិ តថាបការា, អញ្ញា ទិសា អចលា តិដ្ឋសេលា។
Na pabbatā honti tathāpakārā, aññā disā acalā tiṭṭhaselā.
៩៥៤.
954.
‘‘ន ឥដ្ឋកា ហោន្តិ សិលា ចិរេន, ន តត្ថ សញ្ជាយតិ អយោ ន លោហំ;
‘‘Na iṭṭhakā honti silā cirena, na tattha sañjāyati ayo na lohaṃ;
យញ្ញញ្ច ឯតំ បរិវណ្ណយន្តា, ចិត្យា កតា យញ្ញករេហិ មាហុ។
Yaññañca etaṃ parivaṇṇayantā, cityā katā yaññakarehi māhu.
៩៥៥.
955.
‘‘អជ្ឈាយកំ មន្តគុណូបបន្នំ, តបស្សិនំ ‘យាចយោគោ’តិធាហុ;
‘‘Ajjhāyakaṃ mantaguṇūpapannaṃ, tapassinaṃ ‘yācayogo’tidhāhu;
តីរេ សមុទ្ទស្សុទកំ សជន្តំ, តំ សាគរជ្ឈោហរិ តេនាបេយ្យោ។
Tīre samuddassudakaṃ sajantaṃ, taṃ sāgarajjhohari tenāpeyyo.
៩៥៦.
956.
‘‘បរោសហស្សម្បិ សមន្តវេទេ, មន្តូបបន្នេ នទិយោ វហន្តិ;
‘‘Parosahassampi samantavede, mantūpapanne nadiyo vahanti;
ន តេន ព្យាបន្នរសូទកា ន, កស្មា សមុទ្ទោ អតុលោ អបេយ្យោ។
Na tena byāpannarasūdakā na, kasmā samuddo atulo apeyyo.
៩៥៧.
957.
‘‘យេ កេចិ កូបា ឥធ ជីវលោកេ, លោណូទកា កូបខណេហិ ខាតា;
‘‘Ye keci kūpā idha jīvaloke, loṇūdakā kūpakhaṇehi khātā;
ន ព្រាហ្មណជ្ឈោហរណេន តេសុ, អាបោ អបេយ្យោ ទ្វិរសញ្ញុ មាហុ។
Na brāhmaṇajjhoharaṇena tesu, āpo apeyyo dvirasaññu māhu.
៩៥៨.
958.
‘‘បុរេ បុរត្ថា កា កស្ស ភរិយា, មនោ មនុស្សំ អជនេសិ បុព្ពេ;
‘‘Pure puratthā kā kassa bhariyā, mano manussaṃ ajanesi pubbe;
តេនាបិ ធម្មេន ន កោចិ ហីនោ, ឯវម្បិ វោស្សគ្គវិភង្គមាហុ។
Tenāpi dhammena na koci hīno, evampi vossaggavibhaṅgamāhu.
៩៥៩.
959.
‘‘ចណ្ឌាលបុត្តោបិ អធិច្ច វេទេ, ភាសេយ្យ មន្តេ កុសលោ មតីមា;
‘‘Caṇḍālaputtopi adhicca vede, bhāseyya mante kusalo matīmā;
ន តស្ស មុទ្ធាបិ ផលេយ្យ សត្តធា, មន្តា ឥមេ អត្តវធាយ កតា។
Na tassa muddhāpi phaleyya sattadhā, mantā ime attavadhāya katā.
៩៦០.
960.
‘‘វាចាកតា គិទ្ធិកតា គហីតា, ទុម្មោចយា កព្យបថានុបន្នា;
‘‘Vācākatā giddhikatā gahītā, dummocayā kabyapathānupannā;
ពាលាន ចិត្តំ វិសមេ និវិដ្ឋំ, តទប្បបញ្ញា អភិសទ្ទហន្តិ។
Bālāna cittaṃ visame niviṭṭhaṃ, tadappapaññā abhisaddahanti.
៩៦១.
961.
‘‘សីហស្ស ព្យគ្ឃស្ស ច ទីបិនោ ច, ន វិជ្ជតី បោរិសិយំ ពលេន;
‘‘Sīhassa byagghassa ca dīpino ca, na vijjatī porisiyaṃ balena;
មនុស្សភាវោ ច គវំវ បេក្ខោ, ជាតី ហិ តេសំ អសមា សមានា។
Manussabhāvo ca gavaṃva pekkho, jātī hi tesaṃ asamā samānā.
៩៦២.
962.
‘‘សចេ ច រាជា បថវិំ វិជិត្វា, សជីវវា អស្សវបារិសជ្ជោ;
‘‘Sace ca rājā pathaviṃ vijitvā, sajīvavā assavapārisajjo;
សយមេវ សោ សត្តុសង្ឃំ វិជេយ្យ, តស្សប្បជា និច្ចសុខី ភវេយ្យ។
Sayameva so sattusaṅghaṃ vijeyya, tassappajā niccasukhī bhaveyya.
៩៦៣.
963.
‘‘ខត្តិយមន្តា ច តយោ ច វេទា, អត្ថេន ឯតេ សមកា ភវន្តិ;
‘‘Khattiyamantā ca tayo ca vedā, atthena ete samakā bhavanti;
តេសញ្ច អត្ថំ អវិនិច្ឆិនិត្វា, ន ពុជ្ឈតី ឱឃបថំវ ឆន្នំ។
Tesañca atthaṃ avinicchinitvā, na bujjhatī oghapathaṃva channaṃ.
៩៦៤.
964.
‘‘ខត្តិយមន្តា ច តយោ ច វេទា, អត្ថេន ឯតេ សមកា ភវន្តិ;
‘‘Khattiyamantā ca tayo ca vedā, atthena ete samakā bhavanti;
លាភោ អលាភោ អយសោ យសោ ច, សព្ពេវ តេសំ ចតុន្នញ្ច ធម្មា។
Lābho alābho ayaso yaso ca, sabbeva tesaṃ catunnañca dhammā.
៩៦៥.
965.
‘‘យថាបិ ឥព្ភា ធនធញ្ញហេតុ, កម្មានិ ករោន្តិ បុថូ បថព្យា;
‘‘Yathāpi ibbhā dhanadhaññahetu, kammāni karonti puthū pathabyā;
តេវិជ្ជសង្ឃា ច តថេវ អជ្ជ, កម្មានិ ករោន្តិ បុថូ បថព្យា។
Tevijjasaṅghā ca tatheva ajja, kammāni karonti puthū pathabyā.
៩៦៦.
966.
‘‘ឥព្ភេហិ យេ តេ សមកា ភវន្តិ, និច្ចុស្សុកា កាមគុណេសុ យុត្តា;
‘‘Ibbhehi ye te samakā bhavanti, niccussukā kāmaguṇesu yuttā;
កម្មានិ ករោន្តិ បុថូ បថព្យា, តទប្បបញ្ញា ទ្វិរសញ្ញុរា តេ’’តិ។
Kammāni karonti puthū pathabyā, tadappapaññā dvirasaññurā te’’ti.
តត្ថ ភោវាទីតិ ព្រាហ្មណា។ ភោវាទិន មារយេយ្យុន្តិ ព្រាហ្មណមេវ មារេយ្យុំ។ យេ ចាបីតិ យេបិ ព្រាហ្មណានំ តំ វចនំ សទ្ទហេយ្យុំ, តេ អត្តនោ ឧបដ្ឋាកេយេវ ច ព្រាហ្មណេ ច មារេយ្យុំ។ ព្រាហ្មណា បន ព្រាហ្មណេ ច ឧបដ្ឋាកេ ច អមារេត្វា នានប្បការេ តិរច្ឆានេយេវ មារេន្តិ។ ឥតិ តេសំ វចនំ មិច្ឆា។ កេចីតិ យញ្ញេសុ នោ មារេថ, មយំ សគ្គំ គមិស្សាមាតិ អាយាចន្តា កេចិ នត្ថិ។ បាណេ បសុមារភន្តីតិ មិគាទយោ បាណេ ច បសូ ច វិប្ផន្ទមានេ ជីវិកត្ថាយ មារេន្តិ។ មុខំ នយន្តីតិ ឯតេសុ យូបុស្សនេសុ បសុពន្ធេសុ ឥមស្មិំ តេ យូបេ សព្ពំ មណិសង្ខមុត្តំ ធញ្ញំ ធនំ រជតំ ជាតរូបំ សន្និហិតំ, អយំ តេ យូបោ បរត្ថ បរលោកេ កាមទុហោ ភវិស្សតិ, សស្សតភាវំ អាវហិស្សតីតិ ចិត្រេហិ ការណេហិ មុខំ បសាទេន្តិ, តំ តំ វត្វា មិច្ឆាគាហំ គាហេន្តីតិ អត្ថោ។
Tattha bhovādīti brāhmaṇā. Bhovādina mārayeyyunti brāhmaṇameva māreyyuṃ. Ye cāpīti yepi brāhmaṇānaṃ taṃ vacanaṃ saddaheyyuṃ, te attano upaṭṭhākeyeva ca brāhmaṇe ca māreyyuṃ. Brāhmaṇā pana brāhmaṇe ca upaṭṭhāke ca amāretvā nānappakāre tiracchāneyeva mārenti. Iti tesaṃ vacanaṃ micchā. Kecīti yaññesu no māretha, mayaṃ saggaṃ gamissāmāti āyācantā keci natthi. Pāṇe pasumārabhantīti migādayo pāṇe ca pasū ca vipphandamāne jīvikatthāya mārenti. Mukhaṃ nayantīti etesu yūpussanesu pasubandhesu imasmiṃ te yūpe sabbaṃ maṇisaṅkhamuttaṃ dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ sannihitaṃ, ayaṃ te yūpo parattha paraloke kāmaduho bhavissati, sassatabhāvaṃ āvahissatīti citrehi kāraṇehi mukhaṃ pasādenti, taṃ taṃ vatvā micchāgāhaṃ gāhentīti attho.
សចេ ចាតិ សចេ ច យូបេ វា សេសកដ្ឋេសុ វា ឯតំ មណិអាទិកំ ភវេយ្យ, តិទិវេ វា សព្ពកាមទុហោ អស្ស, តេវិជ្ជសង្ឃាវ បុថូ ហុត្វា យញ្ញំ យជេយ្យុំ ពហុធនតាយ ចេវ សគ្គកាមតាយ ច, អញ្ញំ អព្រាហ្មណំ ន យាជេយ្យុំ។ យស្មា បន អត្តនោ ធនំ បច្ចាសីសន្តា អញ្ញម្បិ យជាបេន្តិ, តស្មា អភូតវាទិនោតិ វេទិតព្ពា។ កុតោ ចាតិ ឯតស្មិញ្ច យូបេ វា សេសកដ្ឋេសុ វា កុតោ ឯតំ មណិអាទិកំ អវិជ្ជមានមេវ, កុតោ តិទិវេ សព្ពកាមេ ទុហិស្សតិ។ សព្ពថាបិ អភូតមេវ តេសំ វចនំ។
Sace cāti sace ca yūpe vā sesakaṭṭhesu vā etaṃ maṇiādikaṃ bhaveyya, tidive vā sabbakāmaduho assa, tevijjasaṅghāva puthū hutvā yaññaṃ yajeyyuṃ bahudhanatāya ceva saggakāmatāya ca, aññaṃ abrāhmaṇaṃ na yājeyyuṃ. Yasmā pana attano dhanaṃ paccāsīsantā aññampi yajāpenti, tasmā abhūtavādinoti veditabbā. Kuto cāti etasmiñca yūpe vā sesakaṭṭhesu vā kuto etaṃ maṇiādikaṃ avijjamānameva, kuto tidive sabbakāme duhissati. Sabbathāpi abhūtameva tesaṃ vacanaṃ.
សឋា ច លុទ្ទា ច បលុទ្ធពាលាតិ អរិដ្ឋ, ឥមេ ព្រាហ្មណា នាម កេរាដិកា ចេវ និក្ករុណា ច, តេ ពាលា លោកំ បលោភេត្វា ឧបលោភេត្វា ចិត្រេហិ ការណេហិ មុខំ បសាទេន្តិ។ សព្ពកាមេតិ អគ្គិំ អាទាយ ត្វញ្ច ជូហ, អម្ហាកញ្ច វិត្តំ ទេហិ, តតោ សព្ពកាមេ លភិត្វា សុខី ហោហិសិ។
Saṭhāca luddā ca paluddhabālāti ariṭṭha, ime brāhmaṇā nāma kerāṭikā ceva nikkaruṇā ca, te bālā lokaṃ palobhetvā upalobhetvā citrehi kāraṇehi mukhaṃ pasādenti. Sabbakāmeti aggiṃ ādāya tvañca jūha, amhākañca vittaṃ dehi, tato sabbakāme labhitvā sukhī hohisi.
តមគ្គិហុត្តំ សរណំ បវិស្សាតិ តំ រាជានំ វា រាជមហាមត្តំ វា អាទាយ អគ្គិជុហនដ្ឋានំ គេហំ បវិសិត្វា។ ឱរោបយិត្វាតិ ចិត្រានិ ការណានិ វទន្តា កេសមស្សុំ នខេ ច ឱរោបយិត្វា។ អតិគាឡ្ហយន្តីតិ វុត្តតាយ តយោ វេទេ និស្សាយ ‘‘ឥទំ ទាតព្ពំ, ឥទំ កត្តព្ព’’ន្តិ វទន្តា វេទេហិ តស្ស សន្តកំ វិត្តំ អតិគាឡ្ហយន្តិ វិនាសេន្តិ វិទ្ធំសេន្តិ។
Tamaggihuttaṃ saraṇaṃ pavissāti taṃ rājānaṃ vā rājamahāmattaṃ vā ādāya aggijuhanaṭṭhānaṃ gehaṃ pavisitvā. Oropayitvāti citrāni kāraṇāni vadantā kesamassuṃ nakhe ca oropayitvā. Atigāḷhayantīti vuttatāya tayo vede nissāya ‘‘idaṃ dātabbaṃ, idaṃ kattabba’’nti vadantā vedehi tassa santakaṃ vittaṃ atigāḷhayanti vināsenti viddhaṃsenti.
អន្នានិ ភុត្វា កុហកា កុហិត្វាតិ តេ កុហកា នានប្បការំ កុហកកម្មំ កត្វា សមេច្ច សមាគន្ត្វា យញ្ញំ វណ្ណេត្វា វញ្ចេត្វា តស្ស សន្តកំ នានគ្គរសភោជនំ ភុញ្ជិត្វា អថ នំ មុណ្ឌកំ កត្វា យញ្ញបថេ ឱស្សជន្តិ, តំ គហេត្វា ពហិយញ្ញាវាដំ គច្ឆន្តីតិ អត្ថោ។
Annānibhutvā kuhakā kuhitvāti te kuhakā nānappakāraṃ kuhakakammaṃ katvā samecca samāgantvā yaññaṃ vaṇṇetvā vañcetvā tassa santakaṃ nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā atha naṃ muṇḍakaṃ katvā yaññapathe ossajanti, taṃ gahetvā bahiyaññāvāṭaṃ gacchantīti attho.
យោគយោគេនាតិ តេ ព្រាហ្មណា តំ ឯកំ ពហុកា សមេច្ច តេន តេន យោគេន តាយ តាយ យុត្តិយា វិលុម្បមានា ទិដ្ឋំ បច្ចក្ខំ តស្ស ធនំ អទិដ្ឋេន ទេវលោកេន អទិដ្ឋំ ទេវលោកំ វណ្ណេត្វា អាហរណដ្ឋានំ កត្វា ហរន្តិ។ អកាសិយា រាជូហិវានុសិដ្ឋាតិ ‘‘ឥទញ្ចិទញ្ច ពលិំ គណ្ហថា’’តិ រាជូហិ អនុសិដ្ឋា អកាសិយសង្ខាតា រាជបុរិសា វិយ។ តទស្សាតិ តំ អស្ស ធនំ អាទាយ ហរន្តិ។ ចោរសមាតិ អភូតពលិគ្គាហកា សន្ធិច្ឆេទកចោរសទិសា អសប្បុរិសា។ វជ្ឈាតិ វធារហា ឯវរូបា បាបធម្មា ឧទានិ លោកេ ន ហញ្ញន្តិ។
Yogayogenāti te brāhmaṇā taṃ ekaṃ bahukā samecca tena tena yogena tāya tāya yuttiyā vilumpamānā diṭṭhaṃ paccakkhaṃ tassa dhanaṃ adiṭṭhena devalokena adiṭṭhaṃ devalokaṃ vaṇṇetvā āharaṇaṭṭhānaṃ katvā haranti. Akāsiyā rājūhivānusiṭṭhāti ‘‘idañcidañca baliṃ gaṇhathā’’ti rājūhi anusiṭṭhā akāsiyasaṅkhātā rājapurisā viya. Tadassāti taṃ assa dhanaṃ ādāya haranti. Corasamāti abhūtabaliggāhakā sandhicchedakacorasadisā asappurisā. Vajjhāti vadhārahā evarūpā pāpadhammā udāni loke na haññanti.
ពាហារសីតិ ពាហា អសិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ឥទម្បិ អរិដ្ឋ, ព្រាហ្មណានំ មុសាវាទំ បស្ស។ តេ កិរ យញ្ញេសុ មហតិំ បលាសយដ្ឋិំ ‘‘ឥន្ទស្ស ពាហា អសិ ទក្ខិណា’’តិ វត្វា ឆិន្ទន្តិ។ តញ្ចេ ឯតេសំ វចនំ សច្ចំ, អថ ឆិន្នពាហុ សមានោ កេនស្ស ពាហុពលេន ឥន្ទោ អសុរេ ជិនាតីតិ។ សមង្គីតិ ពាហុសមង្គី អច្ឆិន្នពាហុ អរោគោយេវ។ ហន្តាតិ អសុរានំ ហន្តា។ បរមោតិ ឧត្តមោ បុញ្ញិទ្ធិយា សមន្នាគតោ អញ្ញេសំ អវជ្ឈោ។ ព្រាហ្មណាតិ ព្រាហ្មណានំ។ តុច្ឆរូបាតិ តុច្ឆសភាវា និប្ផលា ។ វញ្ចនាតិ យេ ច តេ ព្រាហ្មណានំ មន្តា នាម, ឯសា លោកេ សន្ទិដ្ឋិកា វញ្ចនា។
Bāhārasīti bāhā asi. Idaṃ vuttaṃ hoti – idampi ariṭṭha, brāhmaṇānaṃ musāvādaṃ passa. Te kira yaññesu mahatiṃ palāsayaṭṭhiṃ ‘‘indassa bāhā asi dakkhiṇā’’ti vatvā chindanti. Tañce etesaṃ vacanaṃ saccaṃ, atha chinnabāhu samāno kenassa bāhubalena indo asure jinātīti. Samaṅgīti bāhusamaṅgī acchinnabāhu arogoyeva. Hantāti asurānaṃ hantā. Paramoti uttamo puññiddhiyā samannāgato aññesaṃ avajjho. Brāhmaṇāti brāhmaṇānaṃ. Tuccharūpāti tucchasabhāvā nipphalā . Vañcanāti ye ca te brāhmaṇānaṃ mantā nāma, esā loke sandiṭṭhikā vañcanā.
យថាបការានីតិ យាទិសានិ ឥដ្ឋកានិ គហេត្វា យញ្ញករេហិ ចិត្យា កតាតិ វទន្តិ។ តិដ្ឋសេលាតិ បព្ពតា ហិ អចលា តិដ្ឋា ន ឧបចិតា ឯកគ្ឃនា សិលាមយា ច។ ឥដ្ឋកានិ ចលានិ ន ឯកគ្ឃនានិ ន សិលាមយានិ។ បរិវណ្ណយន្តាតិ ឯតំ យញ្ញំ វណ្ណេន្តា ព្រាហ្មណា។
Yathāpakārānīti yādisāni iṭṭhakāni gahetvā yaññakarehi cityā katāti vadanti. Tiṭṭhaselāti pabbatā hi acalā tiṭṭhā na upacitā ekagghanā silāmayā ca. Iṭṭhakāni calāni na ekagghanāni na silāmayāni. Parivaṇṇayantāti etaṃ yaññaṃ vaṇṇentā brāhmaṇā.
សមន្តវេទេតិ បរិបុណ្ណវេទេ ព្រាហ្មណេ។ វហន្តីតិ សោតេសុបិ អាវដ្ដេសុបិ បតិតេ វហន្តិ, និមុជ្ជាបេត្វា ជីវិតក្ខយំ បាបេន្តិ។ ន តេន ព្យាបន្នរសូទកា នាតិ ឯត្ថ ឯកោ ន-ការោ បុច្ឆនត្ថោ ហោតិ។ ននុ តេន ព្យាបន្នរសូទកា នទិយោតិ តំ បុច្ឆន្តោ ឯវមាហ។ កស្មាតិ កេន ការណេន តាវ មហាសមុទ្ទោវ អបេយ្យោ កតោ, កិំ មហាព្រហ្មា យមុនាទីសុ នទីសុ ឧទកំ អបេយ្យំ កាតុំ ន សក្កោតិ, សមុទ្ទេយេវ សក្កោតីតិ។ ទ្វិរសញ្ញុ មាហូតិ ទ្វិរសញ្ញូ អហុ, ជាតោតិ អត្ថោ។
Samantavedeti paripuṇṇavede brāhmaṇe. Vahantīti sotesupi āvaṭṭesupi patite vahanti, nimujjāpetvā jīvitakkhayaṃ pāpenti. Na tena byāpannarasūdakā nāti ettha eko na-kāro pucchanattho hoti. Nanu tena byāpannarasūdakā nadiyoti taṃ pucchanto evamāha. Kasmāti kena kāraṇena tāva mahāsamuddova apeyyo kato, kiṃ mahābrahmā yamunādīsu nadīsu udakaṃ apeyyaṃ kātuṃ na sakkoti, samuddeyeva sakkotīti. Dvirasaññu māhūti dvirasaññū ahu, jātoti attho.
បុរេ បុរត្ថាតិ ឥតោ បុរេ បុព្ពេ បុរត្ថា បឋមកប្បិកកាលេ។ កា កស្ស ភរិយាតិ កា កស្ស ភរិយា នាម។ តទា ហិ ឥត្ថិលិង្គមេវ នត្ថិ, បច្ឆា មេថុនធម្មវសេន មាតាបិតរោ នាម ជាតា។ មនោ មនុស្សន្តិ តទា ហិ មនោយេវ មនុស្សំ ជនេសិ, មនោមយាវ សត្តា និព្ពត្តិំសូតិ អត្ថោ។ តេនាបិ ធម្មេនាតិ តេនាបិ ការណេន តេន សភាវេន ន កោចិ ជាតិយា ហីនោ។ ន ហិ តទា ខត្តិយាទិភេទោ អត្ថិ, តស្មា យំ ព្រាហ្មណា វទន្តិ ‘‘ព្រាហ្មណាវ ជាតិយា សេដ្ឋា, ឥតរេ ហីនា’’តិ, តំ មិច្ឆា។ ឯវម្បីតិ ឯវំ វត្តមានេ លោកេ បោរាណកវត្តំ ជហិត្វា បច្ឆា អត្តនា សម្មន្និត្វា កតានំ វសេន ខត្តិយាទយោ ចត្តារោ កោដ្ឋាសា ជាតា, ឯវម្បិ វោស្សគ្គវិភង្គមាហុ, អត្តនា កតេហិ កម្មវោស្សគ្គេហិ តេសំ សត្តានំ ឯកច្ចេ ខត្តិយា ជាតា, ឯកច្ចេ ព្រាហ្មណាទយោតិ ឥមំ វិភាគំ កថេន្តិ, តស្មា ‘‘ព្រាហ្មណាវ សេដ្ឋា’’តិ វចនំ មិច្ឆា។
Purepuratthāti ito pure pubbe puratthā paṭhamakappikakāle. Kā kassa bhariyāti kā kassa bhariyā nāma. Tadā hi itthiliṅgameva natthi, pacchā methunadhammavasena mātāpitaro nāma jātā. Mano manussanti tadā hi manoyeva manussaṃ janesi, manomayāva sattā nibbattiṃsūti attho. Tenāpi dhammenāti tenāpi kāraṇena tena sabhāvena na koci jātiyā hīno. Na hi tadā khattiyādibhedo atthi, tasmā yaṃ brāhmaṇā vadanti ‘‘brāhmaṇāva jātiyā seṭṭhā, itare hīnā’’ti, taṃ micchā. Evampīti evaṃ vattamāne loke porāṇakavattaṃ jahitvā pacchā attanā sammannitvā katānaṃ vasena khattiyādayo cattāro koṭṭhāsā jātā, evampi vossaggavibhaṅgamāhu, attanā katehi kammavossaggehi tesaṃ sattānaṃ ekacce khattiyā jātā, ekacce brāhmaṇādayoti imaṃ vibhāgaṃ kathenti, tasmā ‘‘brāhmaṇāva seṭṭhā’’ti vacanaṃ micchā.
សត្តធាតិ យទិ មហាព្រហ្មុនា ព្រាហ្មណានញ្ញេវ តយោ វេទា ទិន្នា, ន អញ្ញេសំ, ចណ្ឌាលស្ស មន្តេ ភាសន្តស្ស មុទ្ធា សត្តធា ផលេយ្យ, ន ច ផលតិ, តស្មា ឥមេហិ ព្រាហ្មណេហិ អត្តវធាយ មន្តា កតា, អត្តនោយេវ នេសំ មុសាវាទិតំ បកាសេន្តា គុណវធំ ករោន្តិ។ វាចាកតាតិ ឯតេ មន្តា នាម មុសាវាទេន ចិន្តេត្វា កតា។ គិទ្ធិកតា គហីតាតិ លាភគិទ្ធិកតាយ ព្រាហ្មណេហិ គហិតា។ ទុម្មោចយាតិ មច្ឆេន គិលិតពលិសោ វិយ ទុម្មោចយា។ កព្យបថានុបន្នាតិ កព្យាការកព្រាហ្មណានំ វចនបថំ អនុបន្នា អនុគតា។ តេ ហិ យថា ឥច្ឆន្តិ, តថា មុសា វត្វា ពន្ធន្តិ។ ពាលានន្តិ តេសញ្ហិ ពាលានំ ចិត្តំ វិសមេ និវិដ្ឋំ, តំ អញ្ញេ អប្បបញ្ញាវ អភិសទ្ទហន្តិ។
Sattadhāti yadi mahābrahmunā brāhmaṇānaññeva tayo vedā dinnā, na aññesaṃ, caṇḍālassa mante bhāsantassa muddhā sattadhā phaleyya, na ca phalati, tasmā imehi brāhmaṇehi attavadhāya mantā katā, attanoyeva nesaṃ musāvāditaṃ pakāsentā guṇavadhaṃ karonti. Vācākatāti ete mantā nāma musāvādena cintetvā katā. Giddhikatā gahītāti lābhagiddhikatāya brāhmaṇehi gahitā. Dummocayāti macchena gilitabaliso viya dummocayā. Kabyapathānupannāti kabyākārakabrāhmaṇānaṃ vacanapathaṃ anupannā anugatā. Te hi yathā icchanti, tathā musā vatvā bandhanti. Bālānanti tesañhi bālānaṃ cittaṃ visame niviṭṭhaṃ, taṃ aññe appapaññāva abhisaddahanti.
បោរិសិយំពលេនាតិ បោរិសិយសង្ខាតេន ពលេន។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យំ ឯតេសំ សីហាទីនំ បុរិសថាមសង្ខាតំ បោរិសិយពលំ, តេន ពលេន សមន្នាគតោ ព្រាហ្មណោ នាម នត្ថិ, សព្ពេ ឥមេហិ តិរច្ឆានេហិបិ ហីនាយេវាតិ។ មនុស្សភាវោ ច គវំវ បេក្ខោតិ អបិច យោ ឯតេសំ មនុស្សភាវោ, សោ គុន្នំ វិយ បេក្ខិតព្ពោ។ កិំការណា? ជាតិ ហិ តេសំ អសមា សមានា។ តេសញ្ហិ ព្រាហ្មណានំ ទុប្បញ្ញតាយ គោហិ សទ្ធិំ សមានជាតិយេវ អសមា។ អញ្ញមេវ ហិ គុន្នំ សណ្ឋានំ, អញ្ញំ តេសន្តិ។ ឯតេន ព្រាហ្មណេ តិរច្ឆានេសុ សីហាទីហិ សមេបិ អកត្វា គោរូបសមេវ ករោតិ។
Porisiyaṃbalenāti porisiyasaṅkhātena balena. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ etesaṃ sīhādīnaṃ purisathāmasaṅkhātaṃ porisiyabalaṃ, tena balena samannāgato brāhmaṇo nāma natthi, sabbe imehi tiracchānehipi hīnāyevāti. Manussabhāvo ca gavaṃva pekkhoti apica yo etesaṃ manussabhāvo, so gunnaṃ viya pekkhitabbo. Kiṃkāraṇā? Jāti hi tesaṃ asamā samānā. Tesañhi brāhmaṇānaṃ duppaññatāya gohi saddhiṃ samānajātiyeva asamā. Aññameva hi gunnaṃ saṇṭhānaṃ, aññaṃ tesanti. Etena brāhmaṇe tiracchānesu sīhādīhi samepi akatvā gorūpasameva karoti.
សចេ ច រាជាតិ អរិដ្ឋ, យទិ មហាព្រហ្មុនា ទិន្នភាវេន ខត្តិយោវ បថវិំ វិជិត្វា។ សជីវវាតិ សហជីវីហិ អមច្ចេហិ សមន្នាគតោ។ អស្សវបារិសជ្ជោតិ អត្តនោ ឱវាទករបរិសាវចរោវ សិយា, អថស្ស បរិសាយ យុជ្ឈិត្វា រជ្ជំ កាតព្ពំ នាម ន ភវេយ្យ ។ សយមេវ សោ ឯកកោវ សត្តុសង្ឃំ វិជេយ្យ, ឯវំ សតិ យុទ្ធេ ទុក្ខាភាវេន តស្ស បជា និច្ចសុខី ភវេយ្យ, ឯតញ្ច នត្ថិ។ តស្មា តេសំ វចនំ មិច្ឆា។
Sace ca rājāti ariṭṭha, yadi mahābrahmunā dinnabhāvena khattiyova pathaviṃ vijitvā. Sajīvavāti sahajīvīhi amaccehi samannāgato. Assavapārisajjoti attano ovādakaraparisāvacarova siyā, athassa parisāya yujjhitvā rajjaṃ kātabbaṃ nāma na bhaveyya . Sayameva so ekakova sattusaṅghaṃ vijeyya, evaṃ sati yuddhe dukkhābhāvena tassa pajā niccasukhī bhaveyya, etañca natthi. Tasmā tesaṃ vacanaṃ micchā.
ខត្តិយមន្តាតិ រាជសត្ថញ្ច តយោ ច វេទា អត្តនោ អាណាយ រុចិយា ‘‘ឥទមេវ កត្តព្ព’’ន្តិ បវត្តត្តា អត្ថេន ឯតេ សមកា ភវន្តិ។ អវិនិច្ឆិនិត្វាតិ តេសំ ខត្តិយមន្តានំ ខត្តិយោបិ វេទានំ ព្រាហ្មណោបិ អត្ថំ អវិនិច្ឆិនិត្វា អាណាវសេនេវ ឧគ្គណ្ហន្តោ តំ អត្ថំ ឧទកោឃេន ឆន្នមគ្គំ វិយ ន ពុជ្ឈតិ។
Khattiyamantāti rājasatthañca tayo ca vedā attano āṇāya ruciyā ‘‘idameva kattabba’’nti pavattattā atthena ete samakā bhavanti. Avinicchinitvāti tesaṃ khattiyamantānaṃ khattiyopi vedānaṃ brāhmaṇopi atthaṃ avinicchinitvā āṇāvaseneva uggaṇhanto taṃ atthaṃ udakoghena channamaggaṃ viya na bujjhati.
អត្ថេន ឯតេតិ វញ្ចនត្ថេន ឯតេ សមកា ភវន្តិ។ កិំការណា? ព្រាហ្មណាវ សេដ្ឋា, អញ្ញេ វណ្ណា ហីនាតិ វទន្តិ។ យេ ច តេ លាភាទយោ លោកធម្មា, សព្ពេវ តេសំ ចតុន្នម្បិ វណ្ណានំ ធម្មា។ ឯកសត្តោបិ ឯតេហិ មុត្តកោ នាម នត្ថិ។ ឥតិ ព្រាហ្មណា លោកធម្មេហិ អបរិមុត្តាវ សមានា ‘‘សេដ្ឋា មយ’’ន្តិ មុសា កថេន្តិ។
Atthenaeteti vañcanatthena ete samakā bhavanti. Kiṃkāraṇā? Brāhmaṇāva seṭṭhā, aññe vaṇṇā hīnāti vadanti. Ye ca te lābhādayo lokadhammā, sabbeva tesaṃ catunnampi vaṇṇānaṃ dhammā. Ekasattopi etehi muttako nāma natthi. Iti brāhmaṇā lokadhammehi aparimuttāva samānā ‘‘seṭṭhā maya’’nti musā kathenti.
ឥព្ភាតិ គហបតិកា។ តេវិជ្ជសង្ឃា ចាតិ ព្រាហ្មណាបិ តថេវ បុថូនិ កសិគោរក្ខាទីនិ កម្មានិ ករោន្តិ។ និច្ចុស្សុកាតិ និច្ចំ ឧស្សុក្កជាតា ឆន្ទជាតា។ តទប្បបញ្ញា ទ្វិរសញ្ញុរា តេតិ តស្មា ភាតិក, ទ្វិរសញ្ញុ និប្បញ្ញា ព្រាហ្មណា, អារា តេ ធម្មតោ។ បោរាណកា ហិ ព្រាហ្មណធម្មា ឯតរហិ សុនខេសុ សន្ទិស្សន្តីតិ។
Ibbhāti gahapatikā. Tevijjasaṅghā cāti brāhmaṇāpi tatheva puthūni kasigorakkhādīni kammāni karonti. Niccussukāti niccaṃ ussukkajātā chandajātā. Tadappapaññā dvirasaññurā teti tasmā bhātika, dvirasaññu nippaññā brāhmaṇā, ārā te dhammato. Porāṇakā hi brāhmaṇadhammā etarahi sunakhesu sandissantīti.
ឯវំ មហាសត្តោ តស្ស វាទំ ភិន្ទិត្វា អត្តនោ វាទំ បតិដ្ឋាបេសិ។ តស្ស ធម្មកថំ សុត្វា សព្ពា នាគបរិសា សោមនស្សជាតា អហេសុំ។ មហាសត្តោ នេសាទព្រាហ្មណំ នាគភវនា នីហរាបេសិ, បរិភាសមត្តម្បិស្ស នាកាសិ។ សាគរព្រហ្មទត្តោបិ ឋបិតទិវសំ អនតិក្កមិត្វា ចតុរង្គិនិយា សេនាយ សហ បិតុ វសនដ្ឋានំ អគមាសិ។ មហាសត្តោបិ ‘‘មាតុលញ្ច អយ្យកញ្ច បស្សិស្សាមី’’តិ ភេរិំ ចរាបេត្វា មហន្តេន សិរិសោភគ្គេន យមុនាតោ ឧត្តរិត្វា តមេវ អស្សមបទំ អារព្ភ បាយាសិ។ អវសេសា ភាតរោ ចស្ស មាតាបិតរោ ច បច្ឆតោ បាយិំសុ។ តស្មិំ ខណេ សាគរព្រហ្មទត្តោ មហាសត្តំ មហតិយា បរិសាយ អាគច្ឆន្តំ អសញ្ជានិត្វា បិតរំ បុច្ឆន្តោ អាហ –
Evaṃ mahāsatto tassa vādaṃ bhinditvā attano vādaṃ patiṭṭhāpesi. Tassa dhammakathaṃ sutvā sabbā nāgaparisā somanassajātā ahesuṃ. Mahāsatto nesādabrāhmaṇaṃ nāgabhavanā nīharāpesi, paribhāsamattampissa nākāsi. Sāgarabrahmadattopi ṭhapitadivasaṃ anatikkamitvā caturaṅginiyā senāya saha pitu vasanaṭṭhānaṃ agamāsi. Mahāsattopi ‘‘mātulañca ayyakañca passissāmī’’ti bheriṃ carāpetvā mahantena sirisobhaggena yamunāto uttaritvā tameva assamapadaṃ ārabbha pāyāsi. Avasesā bhātaro cassa mātāpitaro ca pacchato pāyiṃsu. Tasmiṃ khaṇe sāgarabrahmadatto mahāsattaṃ mahatiyā parisāya āgacchantaṃ asañjānitvā pitaraṃ pucchanto āha –
៩៦៧.
967.
‘‘កស្ស ភេរី មុទិង្គា ច, សង្ខា បណវទិន្ទិមា;
‘‘Kassa bherī mudiṅgā ca, saṅkhā paṇavadindimā;
បុរតោ បដិបន្នានិ, ហាសយន្តា រថេសភំ។
Purato paṭipannāni, hāsayantā rathesabhaṃ.
៩៦៨.
968.
‘‘កស្ស កញ្ចនបដ្ដេន, បុថុនា វិជ្ជុវណ្ណិនា;
‘‘Kassa kañcanapaṭṭena, puthunā vijjuvaṇṇinā;
យុវា កលាបសន្នទ្ធោ, កោ ឯតិ សិរិយា ជលំ។
Yuvā kalāpasannaddho, ko eti siriyā jalaṃ.
៩៦៩.
969.
‘‘ឧក្កាមុខបហដ្ឋំវ, ខទិរង្គារសន្និភំ;
‘‘Ukkāmukhapahaṭṭhaṃva, khadiraṅgārasannibhaṃ;
មុខញ្ច រុចិរា ភាតិ, កោ ឯតិ សិរិយា ជលំ។
Mukhañca rucirā bhāti, ko eti siriyā jalaṃ.
៩៧០.
970.
‘‘កស្ស ជម្ពោនទំ ឆត្តំ, សសលាកំ មនោរមំ;
‘‘Kassa jambonadaṃ chattaṃ, sasalākaṃ manoramaṃ;
អាទិច្ចរំសាវរណំ, កោ ឯតិ សិរិយា ជលំ។
Ādiccaraṃsāvaraṇaṃ, ko eti siriyā jalaṃ.
៩៧១.
971.
‘‘កស្ស អង្គំ បរិគ្គយ្ហ, វាលពីជនិមុត្តមំ;
‘‘Kassa aṅgaṃ pariggayha, vālabījanimuttamaṃ;
ឧភតោ វរបុញ្ញស្ស, មុទ្ធនិ ឧបរូបរិ។
Ubhato varapuññassa, muddhani uparūpari.
៩៧២.
972.
‘‘កស្ស បេខុណហត្ថានិ, ចិត្រានិ ច មុទូនិ ច;
‘‘Kassa pekhuṇahatthāni, citrāni ca mudūni ca;
កញ្ចនមណិទណ្ឌានិ, ចរន្តិ ទុភតោ មុខំ។
Kañcanamaṇidaṇḍāni, caranti dubhato mukhaṃ.
៩៧៣.
973.
‘‘ខទិរង្គារវណ្ណាភា, ឧក្កាមុខបហំសិតា;
‘‘Khadiraṅgāravaṇṇābhā, ukkāmukhapahaṃsitā;
កស្សេតេ កុណ្ឌលា វគ្គូ, សោភន្តិ ទុភតោ មុខំ។
Kassete kuṇḍalā vaggū, sobhanti dubhato mukhaṃ.
៩៧៤.
974.
‘‘កស្ស វាតេន ឆុបិតា, និទ្ធន្តា មុទុកាឡកា;
‘‘Kassa vātena chupitā, niddhantā mudukāḷakā;
សោភយន្តិ នលាដន្តំ, នភា វិជ្ជុរិវុគ្គតា។
Sobhayanti nalāṭantaṃ, nabhā vijjurivuggatā.
៩៧៥.
975.
‘‘កស្ស ឯតានិ អក្ខីនិ, អាយតានិ បុថូនិ ច;
‘‘Kassa etāni akkhīni, āyatāni puthūni ca;
កោ សោភតិ វិសាលក្ខោ, កស្សេតំ ឧណ្ណជំ មុខំ។
Ko sobhati visālakkho, kassetaṃ uṇṇajaṃ mukhaṃ.
៩៧៦.
976.
‘‘កស្សេតេ លបនជាតា, សុទ្ធា សង្ខវរូបមា;
‘‘Kassete lapanajātā, suddhā saṅkhavarūpamā;
ភាសមានស្ស សោភន្តិ, ទន្តា កុប្បិលសាទិសា។
Bhāsamānassa sobhanti, dantā kuppilasādisā.
៩៧៧.
977.
‘‘កស្ស លាខារសសមា, ហត្ថបាទា សុខេធិតា;
‘‘Kassa lākhārasasamā, hatthapādā sukhedhitā;
កោ សោ ពិម្ពោដ្ឋសម្បន្នោ, ទិវា សូរិយោវ ភាសតិ។
Ko so bimboṭṭhasampanno, divā sūriyova bhāsati.
៩៧៨.
978.
‘‘ហិមច្ចយេ ហិមវតិ, មហាសាលោវ បុប្ផិតោ;
‘‘Himaccaye himavati, mahāsālova pupphito;
កោ សោ ឱទាតបាវារោ, ជយំ ឥន្ទោវ សោភតិ។
Ko so odātapāvāro, jayaṃ indova sobhati.
៩៧៩.
979.
‘‘សុវណ្ណបីឡកាកិណ្ណំ, មណិទណ្ឌវិចិត្តកំ;
‘‘Suvaṇṇapīḷakākiṇṇaṃ, maṇidaṇḍavicittakaṃ;
កោ សោ បរិសមោគយ្ហ, ឦសំ ខគ្គំ បមុញ្ចតិ។
Ko so parisamogayha, īsaṃ khaggaṃ pamuñcati.
៩៨០.
980.
‘‘សុវណ្ណវិកតា ចិត្តា, សុកតា ចិត្តសិព្ពនា;
‘‘Suvaṇṇavikatā cittā, sukatā cittasibbanā;
កោ សោ ឱមុញ្ចតេ បាទា, នមោ កត្វា មហេសិនោ’’តិ។
Ko so omuñcate pādā, namo katvā mahesino’’ti.
តត្ថ បដិបន្នានីតិ កស្សេតានិ តូរិយានិ បុរតោ បដិបន្នានិ។ ហាសយន្តាតិ ឯតំ រាជានំ ហាសយន្តា។ កស្ស កញ្ចនបដ្ដេនាតិ កស្ស នលាដន្តេ ពន្ធេន ឧណ្ហីសបដ្ដេន វិជ្ជុយា មេឃមុខំ វិយ មុខំ បជ្ជោតតីតិ បុច្ឆតិ។ យុវា កលាបសន្នទ្ធោតិ តរុណោ សន្នទ្ធកលាបោ។ ឧក្កាមុខបហដ្ឋំវាតិ កម្មារុទ្ធនេ បហដ្ឋសុវណ្ណំ វិយ។ ខទិរង្គារសន្និភន្តិ អាទិត្តខទិរង្គារសន្និភំ។ ជម្ពោនទន្តិ រត្តសុវណ្ណមយំ។ អង្គំ បរិគ្គយ្ហាតិ ចាមរិគាហកេន អង្គេន បរិគ្គហិតា ហុត្វា។ វាលពីជនិមុត្តមន្តិ ឧត្តមំ វាលពីជនិំ។ បេខុណហត្ថានីតិ មោរបិញ្ឆហត្ថកានិ។ ចិត្រានីតិ សត្តរតនចិត្រានិ។ កញ្ចនមណិទណ្ឌានីតិ តបនីយសុវណ្ណេន ច មណីហិ ច ខណិតទណ្ឌានិ។ ទុភតោ មុខន្តិ មុខស្ស ឧភយបស្សេសុ ចរន្តិ។
Tattha paṭipannānīti kassetāni tūriyāni purato paṭipannāni. Hāsayantāti etaṃ rājānaṃ hāsayantā. Kassa kañcanapaṭṭenāti kassa nalāṭante bandhena uṇhīsapaṭṭena vijjuyā meghamukhaṃ viya mukhaṃ pajjotatīti pucchati. Yuvā kalāpasannaddhoti taruṇo sannaddhakalāpo. Ukkāmukhapahaṭṭhaṃvāti kammāruddhane pahaṭṭhasuvaṇṇaṃ viya. Khadiraṅgārasannibhanti ādittakhadiraṅgārasannibhaṃ. Jambonadanti rattasuvaṇṇamayaṃ. Aṅgaṃ pariggayhāti cāmarigāhakena aṅgena pariggahitā hutvā. Vālabījanimuttamanti uttamaṃ vālabījaniṃ. Pekhuṇahatthānīti morapiñchahatthakāni. Citrānīti sattaratanacitrāni. Kañcanamaṇidaṇḍānīti tapanīyasuvaṇṇena ca maṇīhi ca khaṇitadaṇḍāni. Dubhato mukhanti mukhassa ubhayapassesu caranti.
វាតេន ឆុបិតាតិ វាតបហដា។ និទ្ធន្តាតិ សិនិទ្ធអន្តា។ នលាដន្តន្តិ កស្សេតេ ឯវរូបា កេសា នលាដន្តំ ឧបសោភេន្តិ។ នភា វិជ្ជុរិវុគ្គតាតិ នភតោ ឧគ្គតា វិជ្ជុ វិយ។ ឧណ្ណជន្តិ កញ្ចនាទាសោ វិយ បរិបុណ្ណំ។ លបនជាតាតិ មុខជាតា។ កុប្បិលសាទិសាតិ មន្ទាលកមកុលសទិសា។ សុខេធិតាតិ សុខបរិហដា។ ជយំ ឥន្ទោវាតិ ជយំ បត្តោ ឥន្ទោ វិយ។ សុវណ្ណបីឡកាកិណ្ណន្តិ សុវណ្ណបីឡកាហិ អាកិណ្ណំ។ មណិទណ្ឌវិចិត្តកន្តិ មណីហិ ថរុម្ហិ វិចិត្តកំ។ សុវណ្ណវិកតាតិ សុវណ្ណខចិតា។ ចិត្តាតិ សត្តរតនវិចិត្តា។ សុកតាតិ សុដ្ឋុ និដ្ឋិតា។ ចិត្តសិព្ពនាតិ ចិត្រសិព្ពិនិយោ។ កោ សោ ឱមុញ្ចតេ បាទាតិ កោ ឯស បាទតោ ឯវរូបា បាទុកា ឱមុញ្ចតីតិ។
Vātena chupitāti vātapahaṭā. Niddhantāti siniddhaantā. Nalāṭantanti kassete evarūpā kesā nalāṭantaṃ upasobhenti. Nabhā vijjurivuggatāti nabhato uggatā vijju viya. Uṇṇajanti kañcanādāso viya paripuṇṇaṃ. Lapanajātāti mukhajātā. Kuppilasādisāti mandālakamakulasadisā. Sukhedhitāti sukhaparihaṭā. Jayaṃ indovāti jayaṃ patto indo viya. Suvaṇṇapīḷakākiṇṇanti suvaṇṇapīḷakāhi ākiṇṇaṃ. Maṇidaṇḍavicittakanti maṇīhi tharumhi vicittakaṃ. Suvaṇṇavikatāti suvaṇṇakhacitā. Cittāti sattaratanavicittā. Sukatāti suṭṭhu niṭṭhitā. Cittasibbanāti citrasibbiniyo. Ko so omuñcate pādāti ko esa pādato evarūpā pādukā omuñcatīti.
ឯវំ បុត្តេន សាគរព្រហ្មទត្តេន បុដ្ឋោ ឥទ្ធិមា អភិញ្ញាលាភី តាបសោ ‘‘តាត, ឯតេ ធតរដ្ឋរញ្ញោ បុត្តា តវ ភាគិនេយ្យនាគា’’តិ អាចិក្ខន្តោ គាថមាហ –
Evaṃ puttena sāgarabrahmadattena puṭṭho iddhimā abhiññālābhī tāpaso ‘‘tāta, ete dhataraṭṭharañño puttā tava bhāgineyyanāgā’’ti ācikkhanto gāthamāha –
៩៨១.
981.
‘‘ធតរដ្ឋា ហិ តេ នាគា, ឥទ្ធិមន្តោ យសស្សិនោ;
‘‘Dhataraṭṭhā hi te nāgā, iddhimanto yasassino;
សមុទ្ទជាយ ឧប្បន្នា, នាគា ឯតេ មហិទ្ធិកា’’តិ។
Samuddajāya uppannā, nāgā ete mahiddhikā’’ti.
ឯវំ តេសំ កថេន្តានញ្ញេវ នាគបរិសា បត្វា តាបសស្ស បាទេ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ សមុទ្ទជាបិ បិតរំ វន្ទិត្វា រោទិត្វា នាគបរិសាយ សទ្ធិំ នាគភវនមេវ គតា។ សាគរព្រហ្មទត្តោបិ តត្ថេវ កតិបាហំ វសិត្វា ពារាណសិមេវ គតោ។ សមុទ្ទជា នាគភវនេយេវ កាលមកាសិ។ ពោធិសត្តោ យាវជីវំ សីលំ រក្ខិត្វា ឧបោសថកម្មំ កត្វា អាយុបរិយោសានេ សទ្ធិំ បរិសាយ សគ្គបុរំ បូរេសិ។
Evaṃ tesaṃ kathentānaññeva nāgaparisā patvā tāpasassa pāde vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Samuddajāpi pitaraṃ vanditvā roditvā nāgaparisāya saddhiṃ nāgabhavanameva gatā. Sāgarabrahmadattopi tattheva katipāhaṃ vasitvā bārāṇasimeva gato. Samuddajā nāgabhavaneyeva kālamakāsi. Bodhisatto yāvajīvaṃ sīlaṃ rakkhitvā uposathakammaṃ katvā āyupariyosāne saddhiṃ parisāya saggapuraṃ pūresi.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ឯវំ ឧបាសកា បោរាណកបណ្ឌិតា អនុប្បន្នេបិ ពុទ្ធេ ឯវរូបំ នាម សម្បត្តិំ បហាយ ឧបោសថកម្មំ ករិំសុយេវា’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ។ ទេសនាបរិយោសានេ ឧបាសកា សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិំសុ។ តទា មាតាបិតរោ មហារាជកុលានិ អហេសុំ, នេសាទព្រាហ្មណោ ទេវទត្តោ, សោមទត្តោ អានន្ទោ, អជមុខី ឧប្បលវណ្ណា, សុទស្សនោ សារិបុត្តោ, សុភោគោ មោគ្គល្លានោ, កាណារិដ្ឋោ សុនក្ខត្តោ, ភូរិទត្តោ បន អហមេវ សម្មាសម្ពុទ្ធោ អហោសិន្តិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ upāsakā porāṇakapaṇḍitā anuppannepi buddhe evarūpaṃ nāma sampattiṃ pahāya uposathakammaṃ kariṃsuyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi. Desanāpariyosāne upāsakā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ, nesādabrāhmaṇo devadatto, somadatto ānando, ajamukhī uppalavaṇṇā, sudassano sāriputto, subhogo moggallāno, kāṇāriṭṭho sunakkhatto, bhūridatto pana ahameva sammāsambuddho ahosinti.
ភូរិទត្តជាតកវណ្ណនា ឆដ្ឋានិដ្ឋិតា។
Bhūridattajātakavaṇṇanā chaṭṭhāniṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៥៤៣. ភូរិទត្តជាតកំ • 543. Bhūridattajātakaṃ