೧. ಭೂತಗಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದ-ಅತ್ಥಯೋಜನಾ

1. Bhūtagāmasikkhāpada-atthayojanā

೮೯. ದುತಿಯವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ತಸ್ಸಾತಿ ದೇವತಾಯ। ಉಕ್ಖಿತ್ತಂ ಫರಸುನ್ತಿ ಉದ್ಧಂ ಖಿತ್ತಂ ಕುಠಾರಿಂ। ನಿಗ್ಗಹೇತುನ್ತಿ ಸಣ್ಠಾತುಂ, ನಿವತ್ತೇತುಂ ವಾ। ಚಕ್ಖುವಿಸಯಾತೀತೇತಿ ಪಸಾದಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಗೋಚರಾತಿಕ್ಕನ್ತೇ। ಮಹಾರಾಜಸನ್ತಿಕಾತಿ ವೇಸ್ಸವಣಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ। ಥನಮೂಲೇಯೇವಾತಿ ಥನಸಮೀಪೇಯೇವ। ಹಿಮವನ್ತೇತಿ ಹಿಮಉಗ್ಗಿರಣೇ ವನೇ, ಹಿಮಯುತ್ತೇ ವಾ। ತತ್ಥಾತಿ ಹಿಮವನ್ತೇ, ದೇವತಾಸನ್ನಿಪಾತೇ ವಾ। ರುಕ್ಖಧಮ್ಮೋತಿ ರುಕ್ಖಸಭಾವೋ। ರುಕ್ಖಧಮ್ಮೋ ಚ ನಾಮ ಛೇದನಭೇದನಾದೀಸು ರುಕ್ಖಾನಂ ಅಚೇತನತ್ತಾ ಕೋಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ಠಿತಾ ದೇವತಾ ರುಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ಠಿತಾ ನಾಮ, ಛೇದನಭೇದನಾದೀಸು ರುಕ್ಖಸ್ಸ ವಿಯ ರುಕ್ಖಟ್ಠಕದೇವತಾಯ ಅಕೋಪನಂ ರುಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ಠಿತಾ ನಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತತ್ಥಾತಿ ತಾಸು ಸನ್ನಿಪಾತದೇವತಾಸು। ಇತೀತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅಲಭನಸ್ಸ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಲಭನೇ ವಾ, ಆದೀನವನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಭಗವತೋ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಪುಬ್ಬಚರಿತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಇಮಞ್ಚ ಆದೀನವಂ ಅದ್ದಸ, ಭಗವತೋ ಪುಬ್ಬಚರಿತಞ್ಚ ಅನುಸ್ಸರೀತಿ ವಾಕ್ಯಸಮ್ಪಿಣ್ಡನವಸೇನ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ತೇನಾತಿ ದಸ್ಸನಾನುಸ್ಸರಣಕಾರಣೇನ। ಅಸ್ಸಾತಿ ದೇವತಾಯ। ಸಂವಿಜ್ಜತಿ ಪಿತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಪಿತಿಕೋ, ಪುತ್ತೋ। (ತಾವಾತಿ ಅತಿವಿಯ, ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖನ್ತಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ) ‘‘ಮರಿಯಾದಂ ಬನ್ಧಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಅಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ಏತದಹೋಸೀತಿ ಯೋಜನಾ।

89. Dutiyavaggassa paṭhame tassāti devatāya. Ukkhittaṃ pharasunti uddhaṃ khittaṃ kuṭhāriṃ. Niggahetunti saṇṭhātuṃ, nivattetuṃ vā. Cakkhuvisayātīteti pasādacakkhussa gocarātikkante. Mahārājasantikāti vessavaṇamahārājassa santikā. Thanamūleyevāti thanasamīpeyeva. Himavanteti himauggiraṇe vane, himayutte vā. Tatthāti himavante, devatāsannipāte vā. Rukkhadhammoti rukkhasabhāvo. Rukkhadhammo ca nāma chedanabhedanādīsu rukkhānaṃ acetanattā kopassa akaraṇaṃ, tasmiṃ rukkhadhamme ṭhitā devatā rukkhadhamme ṭhitā nāma, chedanabhedanādīsu rukkhassa viya rukkhaṭṭhakadevatāya akopanaṃ rukkhadhamme ṭhitā nāmāti adhippāyo. Tatthāti tāsu sannipātadevatāsu. Itīti imassa alabhanassa, imasmiṃ alabhane vā, ādīnavanti sambandho. Bhagavato cāti ca-saddo ‘‘pubbacarita’’nti ettha yojetabbo. Imañca ādīnavaṃ addasa, bhagavato pubbacaritañca anussarīti vākyasampiṇḍanavasena yojanā kātabbā. Tenāti dassanānussaraṇakāraṇena. Assāti devatāya. Saṃvijjati pitā assāti sapitiko, putto. (Tāvāti ativiya, paṭisañcikkhantiyāti sambandho) ‘‘mariyādaṃ bandhissatī’’ti vatvā tassa atthaṃ dassento āha ‘‘sikkhāpadaṃ paññapessatī’’ti. Iti paṭisañcikkhantiyā assā devatāya etadahosīti yojanā.

ಯೋತಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ಜನೋ। ವೇತಿ ಏಕನ್ತೇನ। ಉಪ್ಪತಿತನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ಪತಿತಂ। ಭನ್ತನ್ತಿ ಭಮನ್ತಂ ಧಾವನ್ತಂ, ವಾರಯೇತಿ ನಿವಾರೇಯ್ಯ ನಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತನ್ತಿ ಜನಂ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ – ಸಾರಥಿ ಭನ್ತಂ ರಥಂ ವಾರಯೇ ಇವ, ತಥಾ ಯೋ ವೇ ಉಪ್ಪತಿತಂ ಕೋಧಂ ವಾರಯೇ, ತಂ ಅಹಂ ಸಾರಥಿಂ ಇತಿ ಬ್ರೂಮಿ। ಇತರೋ ಕೋಧನಿವಾರಕತೋ ಅಞ್ಞೋ ರಾಜಉಪರಾಜಾದೀನಂ ಸಾರಥಿಭೂತೋ ಜನೋ ರಸ್ಮಿಗ್ಗಾಹೋ ರಜ್ಜುಗ್ಗಾಹೋ ನಾಮಾತಿ।

Yoti yo koci jano. Veti ekantena. Uppatitanti uppajjanavasena attano upari patitaṃ. Bhantanti bhamantaṃ dhāvantaṃ, vārayeti nivāreyya niggaṇheyyāti attho. Tanti janaṃ. Ayaṃ panettha yojanā – sārathi bhantaṃ rathaṃ vāraye iva, tathā yo ve uppatitaṃ kodhaṃ vāraye, taṃ ahaṃ sārathiṃ iti brūmi. Itaro kodhanivārakato añño rājauparājādīnaṃ sārathibhūto jano rasmiggāho rajjuggāho nāmāti.

ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ವೇಜ್ಜೋ ವಿಸಟಂ ವಿತ್ಥತಂ ಸಪ್ಪವಿಸಂ ಸಪ್ಪಸ್ಸ ಆಸೀವಿಸಸ್ಸ ವಿಸಂ ಗರಳಂ ಓಸಧೇಹಿ ಭೇಸಜ್ಜೇನ, ಮನ್ತೇನ ಚ ವಿನೇತಿ ಇವ, ತಥಾ ಯೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಉಪ್ಪತಿತಂ ಕೋಧಂ ಮೇತ್ತಾಯ ವಿನೇತಿ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಉರಗೋ ಭುಜಗೋ ಪುರಾಣಂ ಪುರೇ ಭವಂ ಜಿಣ್ಣಂ ಪುರಾಣತ್ತಾ ಜಿಣ್ಣಂ ತಚಂ ಜಹಾತಿ ಇವ, ತಥಾ ಓರಪಾರಂ ಅಪಾರಸಙ್ಖಾತಂ ಪಞ್ಚೋರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಂ ಜಹಾತೀತಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ।

Dutiyagāthāya vejjo visaṭaṃ vitthataṃ sappavisaṃ sappassa āsīvisassa visaṃ garaḷaṃ osadhehi bhesajjena, mantena ca vineti iva, tathā yo bhikkhave uppatitaṃ kodhaṃ mettāya vineti, so bhikkhu urago bhujago purāṇaṃ pure bhavaṃ jiṇṇaṃ purāṇattā jiṇṇaṃ tacaṃ jahāti iva, tathā orapāraṃ apārasaṅkhātaṃ pañcorambhāgiyasaṃyojanaṃ jahātīti yojanā kātabbā.

ತತ್ರಾತಿ ದ್ವೀಸು ಗಾಥಾಸು। ವತ್ಥು ಪನ ವಿನಯೇ ಆರೂಳ್ಹನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಥಾತಿ ಪಚ್ಛಾ। ಯಸ್ಸ ದೇವಪುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯೇನ ದೇವಪುತ್ತೇನ। ಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಹಿತೋ। ಸೋತಿ ದೇವಪುತ್ತೋ। ತತೋತಿ ಉಪಗಮನತೋ। ಯದಾ ಹೋತಿ, ತದಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಮಹೇಸಕ್ಖದೇವತಾಸೂತಿ ಮಹಾಪರಿವಾರಾಸು ದೇವತಾಸು, ಮಹಾತೇಜಾಸು ವಾ। ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಅಪೇನ್ತಿ। ದೇವತಾ ಯಮ್ಪಿ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇಯೇವ। ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾನತ್ಥಾಯ, ಸಮ್ಪದಾನತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಅಥ ವಾ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಂ, ಭಗವತೋ ಸಮೀಪಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಆಗನ್ತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನನ್ತಿ ತಂ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ।

Tatrāti dvīsu gāthāsu. Vatthu pana vinaye ārūḷhanti yojanā. Athāti pacchā. Yassa devaputtassāti yena devaputtena. Pariggahoti paricchinditvā gahito. Soti devaputto. Tatoti upagamanato. Yadā hoti, tadāti yojanā. Mahesakkhadevatāsūti mahāparivārāsu devatāsu, mahātejāsu vā. Paṭikkamantīti apenti. Devatā yampi pañhaṃ pucchantīti yojanā. Tatthevāti attano vasanaṭṭhāneyeva. Upaṭṭhānanti upaṭṭhānatthāya, sampadānatthe cetaṃ upayogavacanaṃ. Atha vā upagantvā tiṭṭhati etthāti upaṭṭhānaṃ, bhagavato samīpaṭṭhānaṃ, taṃ āgantvāti attho. Nanti taṃ, ayameva vā pāṭho.

೯೦. ‘‘ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿರೂಳ್ಹೇ ಮೂಲೇ ನೀಲಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಡ್ಢಮಾನಕೇ ತರುಣರುಕ್ಖಗಚ್ಛಾದಿಕೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಅಹುವತ್ಥು’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಠಿತೇ ಮಹನ್ತರುಕ್ಖಗಚ್ಛಾದಿಕೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಅಹುವತ್ಥು’’ನ್ತಿ ಚ ಹಿಯ್ಯತ್ತನಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ತ್ಥುಂ-ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಹೂ-ಧಾತುಸ್ಸ ಊಕಾರಸ್ಸ ಉವಾದೇಸೋ ಹೋತಿ। ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ‘‘ಅಹುವತೀ’’ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಅಪಾಠೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಭೂ-ಧಾತುಸ್ಸ ಸತ್ತತ್ಥಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ , ‘‘ವಡ್ಢನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಡ್ಢನತ್ಥಭಾವಂ। ಏತನ್ತಿ ‘‘ಭೂತಗಾಮೋ’’ತಿ ನಾಮಂ। ಪೀಯತೇ ಯಥಾಕಾಮಂ ಪರಿಭುಞ್ಜೀಯತೇ, ಪಾತಬ್ಬಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾ ಪಾತಬ್ಯಂ, ಪಾಸದ್ದೋ ಯಥಾಕಾಮಪರಿಭುಞ್ಜನತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಛೇದನಭೇದನಾದೀಹಿ ಯಥಾರುಚಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।

90. ‘‘Bhavantī’’ti iminā virūḷhe mūle nīlabhāvaṃ āpajjitvā vaḍḍhamānake taruṇarukkhagacchādike dasseti. ‘‘Ahuvatthu’’nti iminā pana vaḍḍhitvā ṭhite mahantarukkhagacchādike dasseti. ‘‘Ahuvatthu’’nti ca hiyyattanisaṅkhātāya tthuṃ-vibhattiyā hū-dhātussa ūkārassa uvādeso hoti. Potthakesu pana ‘‘ahuvatī’’ti pāṭho dissati, so apāṭhoti daṭṭhabbo. ‘‘Jāyantī’’ti iminā bhū-dhātussa sattatthabhāvaṃ dasseti , ‘‘vaḍḍhantī’’ti iminā vaḍḍhanatthabhāvaṃ. Etanti ‘‘bhūtagāmo’’ti nāmaṃ. Pīyate yathākāmaṃ paribhuñjīyate, pātabbaṃ paribhuñjitabbanti vā pātabyaṃ, pāsaddo yathākāmaparibhuñjanattho. Tenāha – ‘‘chedanabhedanādīhi yathāruci paribhuñjitabbatāti attho’’ti.

೯೧. ‘‘ಇದಾನೀ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ಆಹಾ’’ತಿ ಪದೇ ಕಾಲಸತ್ತಮೀ। ಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಬೀಜೇ। ತನ್ತಿ ಬೀಜಂ। ಪಞ್ಚ ಬೀಜಜಾತಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಜಾತಸದ್ದಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವತ್ಥತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ತಬ್ಭಾವತ್ಥಸ್ಸ ‘‘ಮೂಲೇ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಅಸಂಸನ್ದನತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಸಙ್ಗಹಕಾರೇನ ‘‘ನ ಸಮೇನ್ತೀ’’ತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಂ ಮತೇನ ಸತಿ ಜಾತಸದ್ದಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವತ್ಥಭಾವೇ ‘‘ಮೂಲೇ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಮೂಲೇ ಮೂಲಾನಿ ಜಾಯನ್ತೀತಿ ದೋಸೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಹೀತಿ ಸಚ್ಚಂ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ। ತಾನೀತಿ ರುಕ್ಖಾದೀನಿ। ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಭೂತಗಾಮೋ ನಾಮ ಪಞ್ಚ ಬೀಜಜಾತಾನೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ। ಏತನ್ತಿ ‘‘ಬೀಜಜಾತಾನೀ’’ತಿ ನಾಮಂ। ಬೀಜೇಸು ಜಾತಾನಿ ಬೀಜಜಾತಾನೀತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಮೂಲೇ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮೇತಿ। ಏತೇನಾತಿ ‘‘ಬೀಜತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಗಹೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।

91. ‘‘Idānī’’ti padaṃ ‘‘āhā’’ti pade kālasattamī. Yasminti bīje. Tanti bījaṃ. Pañca bījajātānīti ettha jātasaddassa tabbhāvatthataṃ sandhāya aṭṭhakathāsu evaṃ vuttaṃ. Tabbhāvatthassa ‘‘mūle jāyantī’’ti imāya pāḷiyā asaṃsandanataṃ sandhāya vuttaṃ saṅgahakārena ‘‘na samentī’’ti. Aṭṭhakathācariyānaṃ matena sati jātasaddassa tabbhāvatthabhāve ‘‘mūle jāyantī’’tiādīsu mūle mūlāni jāyantīti doso bhaveyyāti manasi katvā āha ‘‘na hī’’tiādi. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Tānīti rukkhādīni. Tassāti ‘‘bhūtagāmo nāma pañca bījajātānī’’ti padassa. Etanti ‘‘bījajātānī’’ti nāmaṃ. Bījesu jātāni bījajātānīti vutte ‘‘mūle jāyantī’’tiādinā sameti. Etenāti ‘‘bījato’’tiādinā saṅgahoti sambandho.

‘‘ಯೇಹೀ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ಜಾತತ್ತಾ’’ತಿ ಪದೇ ಅಪಾದಾನಂ, ಹೇತು ವಾ ‘‘ವುತ್ತಾನೀ’’ತಿ ಪದೇ ಕರಣಂ, ಕತ್ತಾ ವಾ। ತೇಸನ್ತಿ ಬೀಜಾನಂ। ರುಕ್ಖಾದೀನಂ ವಿರುಹನಂ ಜನೇತೀತಿ ಬೀಜಂ। ‘‘ಬೀಜತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಾರಿಯೋಪಚಾರೇನ ಕಾರಣಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಕಾರಣೂಪಚಾರಂ ಪದೀಪೇತಿ। ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಯಾನಿ ವಾ ಪನ ಗಚ್ಛವಲ್ಲಿರುಕ್ಖಾದೀನಿ ಅತ್ಥಿ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾನಿ ಗಚ್ಛವಲ್ಲಿರುಕ್ಖಾದೀನಿ ಜಾಯನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾಯನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತಾನೀತಿ ಗಚ್ಛವಲ್ಲಿರುಕ್ಖಾದೀನಿ । ತಞ್ಚ ಮೂಲಂ, ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಹಲಿದ್ದಾದಿ ಚ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಏತಂ ಮೂಲಬೀಜಂ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ಬೀಜೇಸು, ಖನ್ಧಬೀಜೇಸು ವಾ।

‘‘Yehī’’ti padaṃ ‘‘jātattā’’ti pade apādānaṃ, hetu vā ‘‘vuttānī’’ti pade karaṇaṃ, kattā vā. Tesanti bījānaṃ. Rukkhādīnaṃ viruhanaṃ janetīti bījaṃ. ‘‘Bījato’’tiādinā kāriyopacārena kāraṇassa dassitattā kāraṇūpacāraṃ padīpeti. Aññānipi yāni vā pana gacchavallirukkhādīni atthi saṃvijjanti, tāni gacchavallirukkhādīni jāyanti sañjāyantīti yojanā. Tānīti gacchavallirukkhādīni . Tañca mūlaṃ, pāḷiyaṃ vuttahaliddādi ca atthi, sabbampi etaṃ mūlabījaṃ nāmāti sambandho. Etthāti bījesu, khandhabījesu vā.

೯೨. ಸಞ್ಞಾವಸೇನಾತಿ ‘‘ಬೀಜ’’ನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾವಸೇನ। ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪದೇ ಆಧಾರೋ। ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಾರಣೋಪಚಾರೇನ ಕಾರಿಯಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಫಲೂಪಚಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಂ ಬೀಜಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂತಿ ಯೋಜನಾ। ಯದೇತಂ ಆದಿಪದನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತೇನಾತಿ ಆದಿಪದೇನ। ರವೀಯತಿ ಭಗವತಾ ಕಥೀಯತೀತಿ ರುತಂ, ಪಾಳಿ, ತಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಯಥಾರುತಂ, ಪಾಳಿಅನತಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

92.Saññāvasenāti ‘‘bīja’’nti saññāvasena. ‘‘Tatthā’’ti padaṃ ‘‘veditabbo’’ti pade ādhāro. ‘‘Yathā’’tiādinā kāraṇopacārena kāriyassa vuttattā phalūpacāraṃ dasseti. Yaṃ bījaṃ vuttaṃ, taṃ dukkaṭavatthūti yojanā. Yadetaṃ ādipadanti yojetabbaṃ. Tenāti ādipadena. Ravīyati bhagavatā kathīyatīti rutaṃ, pāḷi, tassa anurūpaṃ yathārutaṃ, pāḷianatikkantanti attho.

ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಬೀಜೇ ಬೀಜಸಞ್ಞೀ’’ತಿಆದಿಪದೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ವಾ। ಉದಕೇ ಠಾತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಉದಕಟ್ಠೋ, ಏವಂ ಥಲಟ್ಠೋಪಿ। ತತ್ಥಾತಿ ಉದಕಟ್ಠಥಲಟ್ಠೇಸು। ಸಾಸಪಸ್ಸ ಮತ್ತಂ ಪಮಾಣಂ ಅಸ್ಸ ಸೇವಾಲಸ್ಸಾತಿ ಸಾಸಪಮತ್ತಿಕೋ। ತಿಲಸ್ಸ ಬೀಜಪಮಾಣಂ ಅಸ್ಸ ಸೇವಾಲಸ್ಸಾತಿ ತಿಲಬೀಜಕೋ। ಪಮಾಣತ್ಥೇ ಕೋ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಖಪಣಕಾದಯೋ ಸೇವಾಲೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತತ್ಥ ತಿಲಬೀಜಪಮಾಣೋ ಜಲಸಣ್ಠಿತೋ ನೀಲಾದಿವಣ್ಣಯುತ್ತೋ ಸೇವಾಲೋ ತಿಲಬೀಜಂ ನಾಮ, ಸಪತ್ತೋ ಅಪ್ಪಕಣ್ಡೋ ಉಕ್ಖಲಿಪಿಧಾನಾದಿಪಮಾಣೋ ಸಮೂಲೋ ಏಕೋ ಸೇವಾಲವಿಸೇಸೋ ಸಙ್ಖೋ ನಾಮ, ಭಮರಸಣ್ಠಾನೋ ನೀಲವಣ್ಣೋ ಏಕೋ ಸೇವಾಲವಿಸೇಸೋ ಪಣಕೋ ನಾಮ। ಉದಕಂ ಸೇವತೀತಿ ಸೇವಾಲೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಸೇವಾಲೇಸು। ಯೋತಿ ಸೇವಾಲೋ। ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಸೇವಾಲನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚೀತಿ ಮೂಲೇ ವಾ ನಳೇ ವಾ ಪತ್ತೇ ವಾ। ಉದ್ಧರಿತ್ವಾತಿ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ। ‘‘ಹತ್ಥೇಹೀ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ವಿಯೂಹಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪದೇ ಕರಣಂ। ಹೀತಿ ಸಚ್ಚಂ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ। ತಸ್ಸಾತಿ ಸೇವಾಲಸ್ಸ। ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಯೂಹನಮತ್ತೇನ। ಯೋ ಸೇವಾಲೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ತಂ ಸೇವಾಲನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಪರಿಸ್ಸಾವನನ್ತರೇನಾತಿ ಪರಿಸ್ಸಾವನಛಿದ್ದೇನ। ಉಪ್ಪಲಾನಿ ಅಸ್ಮಿಂ ಗಚ್ಛೇತಿ ಉಪ್ಪಲಿನೀ। ಪದುಮಾನಿ ಅಸ್ಮಿಂ ಗಚ್ಛೇತಿ ಪದುಮಿನೀ, ಇನೋ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಜೋತಕೋ ಈ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಉದಕೇಯೇವ। ತಾನೀತಿ ವಲ್ಲೀತಿಣಾನಿ। ಹೀತಿ ಸಚ್ಚಂ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ। ಅನನ್ತಕೋತಿ ಸಾಸಪಮತ್ತಿಕೋ ಸೇವಾಲೋ। ಸೋ ಹಿ ನತ್ಥಿ ಅತ್ತತೋ ಅನ್ತೋ ಲಾಮಕೋ ಸೇವಾಲೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅನನ್ತಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅತ್ತನಾಯೇವ ಹಿ ಸುಖುಮೋ, ತತೋ ಸುಖುಮೋ ಸೇವಾಲೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತತ್ಥಾತಿ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುಭಾವೇ। ತಮ್ಪೀತಿ ‘‘ಸಮ್ಪುಣ್ಣಭೂತಗಾಮಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಚನಮ್ಪಿ। ಪಿಸದ್ದೋ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಆದಿಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಂ ವಚನಾಪೇಕ್ಖೋ। ಹೀತಿ ಸಚ್ಚಂ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ। ನ ಆಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ನ ಸಮೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅನಾಗತೇ। ಏತನ್ತಿ ಅನನ್ತಕಸೇವಾಲಾದಿಂ। ಗಚ್ಛಿಸ್ಸತೀತಿ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಮ್ಪೀತಿ ‘‘ಗಚ್ಛಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಚನಮ್ಪಿ। ಪಿಸದ್ದೋ ಪುರಿಮಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಂ ವಚನಾಪೇಕ್ಖೋ।

Etthāti ‘‘bīje bījasaññī’’tiādipade, imasmiṃ sikkhāpade vā. Udake ṭhāti pavattatīti udakaṭṭho, evaṃ thalaṭṭhopi. Tatthāti udakaṭṭhathalaṭṭhesu. Sāsapassa mattaṃ pamāṇaṃ assa sevālassāti sāsapamattiko. Tilassa bījapamāṇaṃ assa sevālassāti tilabījako. Pamāṇatthe ko. Ādisaddena saṅkhapaṇakādayo sevāle saṅgaṇhāti. Tattha tilabījapamāṇo jalasaṇṭhito nīlādivaṇṇayutto sevālo tilabījaṃ nāma, sapatto appakaṇḍo ukkhalipidhānādipamāṇo samūlo eko sevālaviseso saṅkho nāma, bhamarasaṇṭhāno nīlavaṇṇo eko sevālaviseso paṇako nāma. Udakaṃ sevatīti sevālo. Tatthāti sevālesu. Yoti sevālo. Patiṭṭhitaṃ sevālanti sambandho. Yattha katthacīti mūle vā naḷe vā patte vā. Uddharitvāti uppāṭetvā. ‘‘Hatthehī’’ti padaṃ ‘‘viyūhitvā’’ti pade karaṇaṃ. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Tassāti sevālassa. Ettāvatāti ito cito ca viyūhanamattena. Yo sevālo nikkhamati, taṃ sevālanti yojanā. Parissāvanantarenāti parissāvanachiddena. Uppalāni asmiṃ gaccheti uppalinī. Padumāni asmiṃ gaccheti paduminī, ino, itthiliṅgajotako ī. Tatthevāti udakeyeva. Tānīti vallītiṇāni. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Anantakoti sāsapamattiko sevālo. So hi natthi attato anto lāmako sevālo etassāti katvā ‘‘anantako’’ti vuccati. Attanāyeva hi sukhumo, tato sukhumo sevālo natthīti adhippāyo. Tatthāti dukkaṭavatthubhāve. Tampīti ‘‘sampuṇṇabhūtagāmaṃ na hotī’’ti vacanampi. Pisaddo mahāpaccariādiaṭṭhakathācariyānaṃ vacanāpekkho. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Na āgato, tasmā na sametīti yojanā. Athāti tasmiṃ anāgate. Etanti anantakasevālādiṃ. Gacchissatīti vadeyyāti sambandho. Tampīti ‘‘gacchissatī’’ti vacanampi. Pisaddo purimaṭṭhakathācariyānaṃ vacanāpekkho.

ಅಭೂತಗಾಮಮೂಲತ್ತಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಬೀಜಗಾಮಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಬೀಜಗಾಮೋ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ – ಯೋ ಸಯಂ ಭೂತಗಾಮತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಭೂತಗಾಮಂ ಜನೇತಿ, ಅಮ್ಬಟ್ಠಿಆದಿಕೋ। ಯೋ ಪನ ಸಯಂ ಭೂತಗಾಮತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಪನ ಭೂತಗಾಮಂ ನ ಜನೇತಿ, ತಾಲನಾಳಿಕೇರಾದಿಖಾಣು। ಯೋ ಪನ ಸಯಮ್ಪಿ ಭೂತಗಾಮತೋ ಅಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಭೂತಗಾಮಂ ನ ಜನೇತಿ। ಪಾನೀಯಘಟಾದೀನಂ ಬಹಿ ಸೇವಾಲೋತಿ। ಭೂತಗಾಮೋ ಪನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ – ಯೋ ಸಯಂ ಬೀಜಗಾಮತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಬೀಜಗಾಮಂ ಜನೇತಿ, ಏತರಹಿ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖಾದಿಕೋ। ಯೋ ಪನ ಸಯಂ ಬೀಜಗಾಮತೋ ಅಹುತ್ವಾವ ಅಞ್ಞಂ ಬೀಜಗಾಮಂ ಜನೇತಿ, ಆದಿಕಪ್ಪಕಾಲೇ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖಾದಿಕೋ। ಯೋ ಪನ ಸಯಂ ಬೀಜಗಾಮತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಪನ ಬೀಜಗಾಮಂ ನ ಜನೇತಿ, ನೀಲವಣ್ಣೋ ಫಲಿತಕದಲೀರುಕ್ಖಾದಿಕೋ। ಯೋ ಪನ ಸಯಮ್ಪಿ ಬೀಜಗಾಮತೋ ಅಹುತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಬೀಜಗಾಮಂ ನ ಜನೇತಿ, ಇಧ ವುತ್ತೋ ಅನನ್ತಕಸೇವಾಲಾದಿಕೋತಿ। ತತ್ಥ ಚತುತ್ಥಂ ಭೂತಗಾಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಭೂತಗಾಮಮೂಲಕತ್ತಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಬೀಜಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಅಯಂ ಪನ ತತಿಯಬೀಜಗಾಮಸ್ಸ ಚ ಚತುತ್ಥಭೂತಗಾಮಸ್ಸ ಚ ವಿಸೇಸೋ – ತತಿಯಬೀಜಗಾಮೇ ಮೂಲಪಣ್ಣಾನಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಚತುತ್ಥಭೂತಗಾಮೇ ತಾನಿ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತೀತಿ। ಮೂಲಪಣ್ಣಾನಂ ಅಪಞ್ಞಾಯನತ್ತಾ ಬೀಜಗಾಮೋತಿ ವುತ್ತೋ, ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಯನತ್ತಾ ಭೂತಗಾಮೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಇತರಥಾ ಹಿ ವಿರೋಧೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ। ಅತ್ತನೋ ವಾದೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಭಾವತೋ ಗರುಕಂ, ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಆದೀನಂ ವಾದೇ ದುಕ್ಕಟಮತ್ತಭಾವತೋ ಲಹುಕಂ। ಏತನ್ತಿ ಠಾನಂ।

Abhūtagāmamūlattātādisassa bījagāmassāti ettha bījagāmo tividho hoti – yo sayaṃ bhūtagāmato hutvā aññampi bhūtagāmaṃ janeti, ambaṭṭhiādiko. Yo pana sayaṃ bhūtagāmato hutvā aññaṃ pana bhūtagāmaṃ na janeti, tālanāḷikerādikhāṇu. Yo pana sayampi bhūtagāmato ahutvā aññampi bhūtagāmaṃ na janeti. Pānīyaghaṭādīnaṃ bahi sevāloti. Bhūtagāmo pana catubbidho hoti – yo sayaṃ bījagāmato hutvā aññampi bījagāmaṃ janeti, etarahi ambarukkhādiko. Yo pana sayaṃ bījagāmato ahutvāva aññaṃ bījagāmaṃ janeti, ādikappakāle ambarukkhādiko. Yo pana sayaṃ bījagāmato hutvā aññaṃ pana bījagāmaṃ na janeti, nīlavaṇṇo phalitakadalīrukkhādiko. Yo pana sayampi bījagāmato ahutvā aññampi bījagāmaṃ na janeti, idha vutto anantakasevālādikoti. Tattha catutthaṃ bhūtagāmaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘abhūtagāmamūlakattā tādisassa bījassā’’ti. Ayaṃ pana tatiyabījagāmassa ca catutthabhūtagāmassa ca viseso – tatiyabījagāme mūlapaṇṇāni na paññāyanti, catutthabhūtagāme tāni paññāyantīti. Mūlapaṇṇānaṃ apaññāyanattā bījagāmoti vutto, tesaṃ paññāyanattā bhūtagāmoti vutto. Itarathā hi virodho bhaveyyāti. Attano vāde pācittiyabhāvato garukaṃ, mahāpaccariādīnaṃ vāde dukkaṭamattabhāvato lahukaṃ. Etanti ṭhānaṃ.

ಏವಂ ಉದಕಟ್ಠಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಥಲಟ್ಠಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಥಲಟ್ಠೇ’’ತಿಆದಿ। ಥಲಟ್ಠೇ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಯೋಜನಾ। ತತ್ಥಾತಿ ಹರಿತಖಾಣೂಸು। ಉದ್ಧಂ ವಡ್ಢತೀತಿ ನವಸಾಖಾನಿಗ್ಗಮನೇನ ಛಿನ್ನತೋ ಉಪರಿ ವಡ್ಢತಿ। ಸೋತಿ ಖಾಣು। ಫಲಿತಾಯ ಕದಲಿಯಾ ಖಾಣು ಬೀಜಗಾಮೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಫಲಂ ಸಞ್ಜಾತಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಫಲಿತಾ। ತಥಾತಿ ‘‘ಭೂತಗಾಮೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ ಪದಾನಿ ಆಕಡ್ಢತಿ। ಯದಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ। ರತನಪ್ಪಮಾಣಾಪೀತಿ ಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣಾಪಿ। ಅಥಾತಿ ಅಪಾದಾನತ್ಥೋ, ತತೋ ರಾಸಿಕರಣತೋ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭೂಮಿಯಂ ನಿಖಣನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಮೂಲೇಸು ಚೇವ ಪಣ್ಣೇಸು ಚಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋವ, ನ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮೂಲಮತ್ತೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।

Evaṃ udakaṭṭhaṃ dassetvā thalaṭṭhaṃ dassento āha ‘‘thalaṭṭhe’’tiādi. Thalaṭṭhe vinicchayo evaṃ veditabboti yojanā. Tatthāti haritakhāṇūsu. Uddhaṃ vaḍḍhatīti navasākhāniggamanena chinnato upari vaḍḍhati. Soti khāṇu. Phalitāya kadaliyā khāṇu bījagāmena saṅgahitoti yojanā. Phalaṃ sañjātaṃ etissāti phalitā. Tathāti ‘‘bhūtagāmeneva saṅgahitā’’ti padāni ākaḍḍhati. Yadāti yasmiṃ kāle. Ratanappamāṇāpīti hatthappamāṇāpi. Athāti apādānattho, tato rāsikaraṇato aññanti attho. Bhūmiyaṃ nikhaṇantīti sambandho. ‘‘Mūlesu ceva paṇṇesu cā’’ti ettha casaddo samuccayatthova, na vikappatthoti āha ‘‘mūlamattesu panā’’tiādi.

ಬೀಜಾನೀತಿ ಮೂಲಾದಿಬೀಜಾನಿ। ಠಪಿತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಉಪರೀ’’ತಿ ಪದೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಮೂಲಾನಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥಂ ನಯೇನ ಞಾಪೇತಿ। ನ ಅಙ್ಕುರೇ ನಿಗ್ಗತಮತ್ತೇಯೇವ , ಅಥ ಖೋ ಹರಿತೇ ನೀಲಪಣ್ಣವಣ್ಣೇ ಜಾತೇಯೇವ ಭೂತಗಾಮಸಙ್ಗಹೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಹರಿತೇ’’ತಿಆದಿ। ತಾಲಟ್ಠೀನಂ ಮೂಲನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ದನ್ತಸೂಚಿ ವಿಯಾತಿ ಹತ್ಥಿದನ್ತಸೂಚಿ ವಿಯ। ಯಥಾ ಅಸಮ್ಪುಣ್ಣಭೂತಗಾಮೋ ತತಿಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ನ ಆಗತೋ, ನ ಏವಂ ಅಮೂಲಕಭೂತಗಾಮೋ। ಸೋ ಪನ ಆಗತೋಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಮೂಲಕಭೂತಗಾಮೇ’’ತಿ। ಅಮೂಲಿಕಲತಾ ವಿಯ ಅಮೂಲಕಭೂತಗಾಮೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

Bījānīti mūlādibījāni. Ṭhapitāni hontīti sambandho. ‘‘Uparī’’ti padena heṭṭhā mūlāni cāti atthaṃ nayena ñāpeti. Na aṅkure niggatamatteyeva , atha kho harite nīlapaṇṇavaṇṇe jāteyeva bhūtagāmasaṅgaho kātabboti āha ‘‘harite’’tiādi. Tālaṭṭhīnaṃ mūlanti sambandho. Dantasūci viyāti hatthidantasūci viya. Yathā asampuṇṇabhūtagāmo tatiyo koṭṭhāso na āgato, na evaṃ amūlakabhūtagāmo. So pana āgatoyevāti āha ‘‘amūlakabhūtagāme’’ti. Amūlikalatā viya amūlakabhūtagāme saṅgahaṃ gacchatīti attho.

ವನ್ದಾಕಾತಿ ರುಕ್ಖಾದನೀ। ಸಾ ಹಿ ಸಯಂ ರುಕ್ಖಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾಯನ್ತೀಪಿ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಾನಂ ರುಕ್ಖಾನಂ ಅದನತ್ತಾ ಭಕ್ಖನತ್ತಾ ವದೀಯತಿ ಥುತೀಯತೀತಿ ‘‘ವನ್ದಾಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಞ್ಞಾ ವಾತಿ ವನ್ದಾಕಾಯ ಅಞ್ಞಾ ವಾ। ತನ್ತಿ ವನ್ದಾಕಾದಿಂ। ತತೋತಿ ರುಕ್ಖತೋ। ವನನ್ತಿ ಖುದ್ದಕೋ ಗಚ್ಛೋ। ಪಗುಮ್ಬೋತಿ ಮಹಾಗಚ್ಛೋ। ದಣ್ಡಕೋತಿ ರುಕ್ಖೋ ದಣ್ಡಯೋಗತೋ। ತಸ್ಸಾಪೀತಿ ಅಮೂಲಿಕಲತಾಯಪಿ। ಅಯಮೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ವನ್ದಾಕಾದಿಕಸ್ಸ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವಿಯ ಅಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಪತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏಕಪತ್ತೋ ಸಞ್ಜಾಯನ್ತೋಪಿ ಅಗ್ಗಬೀಜಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನಾ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ಲಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದೇ ಕತ್ತಾ। ನಿದಾಘಸಮಯೇತಿ ಗಿಮ್ಹಕಾಲೇ। ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕೋತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ನ ವೋಹರಿತಬ್ಬೋ। ವೋಹರಿತುಂ ನ ಅರಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತನ್ತಿ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕತಂ, ‘‘ಸಚೇ…ಪೇ॰… ಪಮಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವಚನಂ ವಾ।

Vandākāti rukkhādanī. Sā hi sayaṃ rukkhaṃ nissāya jāyantīpi attano nissayānaṃ rukkhānaṃ adanattā bhakkhanattā vadīyati thutīyatīti ‘‘vandākā’’ti vuccati. Aññā vāti vandākāya aññā vā. Tanti vandākādiṃ. Tatoti rukkhato. Vananti khuddako gaccho. Pagumboti mahāgaccho. Daṇḍakoti rukkho daṇḍayogato. Tassāpīti amūlikalatāyapi. Ayameva vinicchayoti vandākādikassa vinicchayo viya ayaṃ vinicchayo daṭṭhabboti yojanā. ‘‘Dve tīṇi pattānī’’ti vuttattā ekapatto sañjāyantopi aggabījasaṅgahaṃ gacchatīti attho. ‘‘Anupasampannenā’’ti padaṃ ‘‘littassā’’ti pade kattā. Nidāghasamayeti gimhakāle. Abbohārikoti āpattiyā aṅganti na voharitabbo. Voharituṃ na arahatīti attho. Etanti abbohārikataṃ, ‘‘sace…pe… pamajjitabbā’’ti vacanaṃ vā.

ಅಹಿಂ ಸಪ್ಪಂ ಛಾದೇತೀತಿ ಅಹಿಚ್ಛತ್ತಂ, ತಂಯೇವ ಅಹಿಚ್ಛತ್ತಕಂ। ಯಥಾಕಥಞ್ಚಿ ಹಿ ಬ್ಯುಪ್ಪತ್ತಿ, ರುಳ್ಹಿಯಾ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ತತೋ ವಿಕೋಪನತೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಅಹಿಚ್ಛತ್ತಕೇ। ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಉದಕಪಪ್ಪಟಕೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇಧ ‘‘ರುಕ್ಖಪಪ್ಪಟಿಕಾಯಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಪ್ಪಟಕಸದ್ದೋ ದ್ವಿಲಿಙ್ಗೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತನ್ತಿ ಪಪ್ಪಟಿಕಂ। ಠಿತಂ ನಿಯ್ಯಾಸನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏವಂ ‘‘ಲಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇನಾತಿ ಹತ್ಥಲೋಲೇನ। ‘‘ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ ಪದೇ ಹೇತು।

Ahiṃ sappaṃ chādetīti ahicchattaṃ, taṃyeva ahicchattakaṃ. Yathākathañci hi byuppatti, ruḷhiyā atthavinicchayo. Tasmāti tato vikopanato. Tatthāti ahicchattake. Heṭṭhā ‘‘udakapappaṭako’’ti vatvā idha ‘‘rukkhapappaṭikāyapī’’ti vuttattā pappaṭakasaddo dviliṅgoti daṭṭhabbo. Tanti pappaṭikaṃ. Ṭhitaṃ niyyāsanti sambandho. Evaṃ ‘‘lagga’’nti etthāpi. Hatthakukkuccenāti hatthalolena. ‘‘Chindantassāpī’’ti pade hetu.

ವಾಸತ್ಥಿಕೇನಾತಿ ವಾಸಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನ। ‘‘ಓಚಿನಾಪೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಪದೇ ಕತ್ತಾ। ಉಪ್ಪಾಟೇನ್ತೇಹೀತಿ ಉದ್ಧರನ್ತೇಹಿ। ತೇಸನ್ತಿ ಸಾಮಣೇರಾನಂ। ಸಾಖಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಠಪಿತಸ್ಸ ಸಿಙ್ಗೀವೇರಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜನಾ।

Vāsatthikenāti vāsaṃ icchantena. ‘‘Ocināpetabbā’’ti pade kattā. Uppāṭentehīti uddharantehi. Tesanti sāmaṇerānaṃ. Sākhaṃ gahitanti sambandho. Ṭhapitassa siṅgīverassāti yojanā.

ಛಿಜ್ಜನಕನ್ತಿ ಛಿಜ್ಜನಯುತ್ತಂ, ಛಿಜ್ಜನಾರಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಚಙ್ಕಮಿತಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವತ್ತಸೀಸೇನ ಚಙ್ಕಮನಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಭಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಜ್ಜಮಾನೇ ಗಣ್ಠಿಪಿ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ದಾರುಮಕ್ಕಟಕನ್ತಿ ಮಕ್ಕಟಸ್ಸ ಹತ್ಥೋ ಮಕ್ಕಟೋ ಉಪಚಾರೇನ, ಮಕ್ಕಟೋ ವಿಯಾತಿ ಮಕ್ಕಟಕೋ, ಸದಿಸತ್ಥೇ ಕೋ। ದಾರುಸಙ್ಖಾತೋ ಮಕ್ಕಟಕೋ ದಾರುಮಕ್ಕಟಕೋ। ತಂ ಆಕೋಟೇನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅನಿಯಾಮಿತತ್ತಾತಿ ಇಮನ್ತಿ ಅನಿಯಾಮಿತತ್ತಾ ವಚನಸ್ಸ। ಇದಂ ಮಹಾಸಾಮಞ್ಞಂ, ವಿಸೇಸಸಾಮಞ್ಞಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ವಚನಂ।

Chijjanakanti chijjanayuttaṃ, chijjanārahanti attho. ‘‘Caṅkamitaṭṭhānaṃ dassessāmī’’ti iminā vattasīsena caṅkamanaṃ vaṭṭatīti dasseti. ‘‘Bhijjatī’’ti iminā abhijjamāne gaṇṭhipi kātabboti dasseti. Dārumakkaṭakanti makkaṭassa hattho makkaṭo upacārena, makkaṭo viyāti makkaṭako, sadisatthe ko. Dārusaṅkhāto makkaṭako dārumakkaṭako. Taṃ ākoṭentīti sambandho. Aniyāmitattāti imanti aniyāmitattā vacanassa. Idaṃ mahāsāmaññaṃ, visesasāmaññampi vaṭṭatīti āha ‘‘nāmaṃ gahetvāpī’’tiādi. Sabbanti sabbaṃ vacanaṃ.

‘‘ಇಮಂ ಜಾನಾತಿಆದೀಸೂ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪದೇ ಆಧಾರೋ। ಇಮಂ ಮೂಲಭೇಸಜ್ಜಂ ಜಾನಾತಿ ಇಮಂ ಮೂಲಭೇಸಜ್ಜಂ ಯೋಜಿತುಂ ಜಾನಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಇಮಂ ಜಾನಾ’’ತಿಆದಿವಚನಮತ್ತೇನ। ಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿ ಸಮಣವೋಹಾರೇನ, ವೋಹಾರಸ್ಸ ವಾ ಯುತ್ತಂ ಅನುರೂಪಂ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವಚನೇ। ನಿಬ್ಬಟ್ಟಬೀಜಮೇವಾತಿ ಫಲತೋ ನಿಬ್ಬಟ್ಟೇತ್ವಾ ವಿಸುಂ ಕತಂ ಬೀಜಂ ಏವ। ತತ್ಥಾತಿ ಸುತ್ತೇ। ಕರೋನ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಕಪ್ಪಿಯನ್ತಿ ವತ್ವಾವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಠಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಸತ್ಥನಖಾನಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವತ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಲೋಹಮಯಸತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ಅಯತಮ್ಬಾದಿಲೋಹಮಯಸ್ಸ ಸತ್ಥಸ್ಸ। ತೇಹೀತಿ ಮನುಸ್ಸಾದೀನಂ ನಖೇಹಿ। ತೇಹೀತಿ ಅಸ್ಸಾದೀನಂ ಖುರೇಹಿ। ತೇಹೀತಿ ಹತ್ಥಿನಖೇಹಿ। ಯೇಹೀತಿ ನಖೇಹಿ। ತತ್ಥಜಾತಕೇಹಿಪೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸತ್ಥೇ ಜಾತಕೇಹಿಪಿ, ನಖೇಹೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।

‘‘Imaṃ jānātiādīsū’’ti padaṃ ‘‘evamattho daṭṭhabbo’’ti pade ādhāro. Imaṃ mūlabhesajjaṃ jānāti imaṃ mūlabhesajjaṃ yojituṃ jānāti yojanā. Ettāvatāti ‘‘imaṃ jānā’’tiādivacanamattena. Kappiyanti samaṇavohārena, vohārassa vā yuttaṃ anurūpaṃ. Etthāti ‘‘kappiyaṃ kātabba’’nti vacane. Nibbaṭṭabījamevāti phalato nibbaṭṭetvā visuṃ kataṃ bījaṃ eva. Tatthāti sutte. Karontena bhikkhunā kātabbanti yojanā. ‘‘Kappiyanti vatvāvā’’ti iminā paṭhamaṃ katvā aggisatthanakhāni uddharitvā pacchā vattuṃ na vaṭṭatīti dasseti. Lohamayasatthassāti ayatambādilohamayassa satthassa. Tehīti manussādīnaṃ nakhehi. Tehīti assādīnaṃ khurehi. Tehīti hatthinakhehi. Yehīti nakhehi. Tatthajātakehipīti tasmiṃ satthe jātakehipi, nakhehīti sambandho.

ತತ್ಥಾತಿ ಪುರಿಮವಚನಾಪೇಕ್ಖಂ। ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕರೋನ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿವಚನಮಪೇಕ್ಖತಿ। ‘‘ಉಚ್ಛುಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಚ್ಛುಮೇವ ವಿಜ್ಝತಿ, ಪಗೇವ। ‘‘ದಾರುಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಚ್ಛುಂ ವಿಜ್ಝತಿ, ‘‘ದಾರುಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ದಾರುಮೇವ ವಾ ವಿಜ್ಝತಿ, ವಟ್ಟತಿ ಏಕಾಬದ್ಧತ್ತಾತಿ ವದನ್ತಿ। ತನ್ತಿ ರಜ್ಜುಂ ವಾ ವಲ್ಲಿಂ ವಾ। ಸಬ್ಬಂ ಖಣ್ಡನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಮರಿಚಪಕ್ಕೇಸು। ಕಟಾಹನ್ತಿ ಏಕಾಯ ಭಾಜನವಿಕತಿಯಾ ನಾಮಮೇತಂ। ಇಧ ಪನ ಬೀಜಾನಂ ಭಾಜನಭಾವೇನ ತಂಸದಿಸತ್ತಾ ಫಲಫೇಗ್ಗುಪಿ ‘‘ಕಟಾಹ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏಕಾಬದ್ಧನ್ತಿ ಕಟಾಹೇನ ಏಕತೋ ಆಬದ್ಧಂ।

Tatthāti purimavacanāpekkhaṃ. ‘‘Kappiyaṃ karontenā’’tiādivacanamapekkhati. ‘‘Ucchuṃ kappiyaṃ karissāmī’’ti ucchumeva vijjhati, pageva. ‘‘Dāruṃ kappiyaṃ karissāmī’’ti ucchuṃ vijjhati, ‘‘dāruṃ kappiyaṃ karissāmī’’ti dārumeva vā vijjhati, vaṭṭati ekābaddhattāti vadanti. Tanti rajjuṃ vā valliṃ vā. Sabbaṃ khaṇḍanti sambandho. Tatthāti maricapakkesu. Kaṭāhanti ekāya bhājanavikatiyā nāmametaṃ. Idha pana bījānaṃ bhājanabhāvena taṃsadisattā phalapheggupi ‘‘kaṭāha’’nti vuccati. Ekābaddhanti kaṭāhena ekato ābaddhaṃ.

ತಾನೀತಿ ತಿಣಾನಿ। ತೇನಾತಿ ರುಕ್ಖಪವಟ್ಟನಾದಿನಾ। ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠಪನಪಾತನಟ್ಠಾನೇ। ‘‘ಮನುಸ್ಸವಿಗ್ಗಹಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾಯ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ‘‘ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪದೇ ಸಾಮಞ್ಞಾಧಾರೋ। ಭಿಕ್ಖು ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಓಪಾತೇತಿ ಆವಾಟೇ। ಸೋ ಹಿ ಅವಪತನಟ್ಠಾನತ್ತಾ ‘‘ಓಪಾತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ರುಕ್ಖನ್ತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟರುಕ್ಖಂ। ಭೂಮಿನ್ತಿ ಓಪಾತಥಿರಭೂಮಿಂ। ಜೀವಿತಹೇತೂತಿ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ, ಜೀವಿತಕಾರಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಾ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ನಿಕ್ಖಾಮೇತು’’ನ್ತಿ ಪದೇ ಭಾವಕತ್ತಾ, ಕಾರಿತಕತ್ತಾ ವಾ। ‘‘ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಭಿಕ್ಖು’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಓಪಾತಭಿಕ್ಖು’’ನ್ತಿ ವಾ ಕಾರಿತಕಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಅನಾಪತ್ತಿಭಾವೇ, ಅನಾಪತ್ತಿಭಾವಸ್ಸ ವಾ। ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುತ್ತಸ್ಸ। ಪರೋ ಪನ ಕಾರುಞ್ಞೇನ ಕರೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏತಮ್ಪೀತಿ ಕಾರುಞ್ಞಮ್ಪಿ। ಹೀತಿ ಸಚ್ಚಂ, ಯಸ್ಮಾ ವಾತಿ। ಪಠಮಂ।

Tānīti tiṇāni. Tenāti rukkhapavaṭṭanādinā. Tatrāti tasmiṃ ṭhapanapātanaṭṭhāne. ‘‘Manussaviggahapārājikavaṇṇanāya’’nti padaṃ ‘‘vutta’’nti pade sāmaññādhāro. Bhikkhu ajjhotthaṭo hotīti sambandho. Opāteti āvāṭe. So hi avapatanaṭṭhānattā ‘‘opāto’’ti vuccati. Rukkhanti ajjhotthaṭarukkhaṃ. Bhūminti opātathirabhūmiṃ. Jīvitahetūti nimittatthe paccattavacanaṃ, jīvitakāraṇāti attho. ‘‘Bhikkhunā’’ti padaṃ ‘‘nikkhāmetu’’nti pade bhāvakattā, kāritakattā vā. ‘‘Ajjhotthaṭabhikkhu’’nti vā ‘‘opātabhikkhu’’nti vā kāritakammaṃ ajjhāharitabbaṃ. Tatthāti anāpattibhāve, anāpattibhāvassa vā. Etassāti suttassa. Paro pana kāruññena karotīti sambandho. Etampīti kāruññampi. Hīti saccaṃ, yasmā vāti. Paṭhamaṃ.

Next: ೨. ಅಞ್ಞವಾದಕಸಿಕ್ಖಾಪದಂ • 2. Aññavādakasikkhāpadaṃ

Related texts:

ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ವಿನಯಪಿಟಕ • Vinayapiṭaka / ಮಹಾವಿಭಙ್ಗ • Mahāvibhaṅga / ೨. ಭೂತಗಾಮವಗ್ಗೋ • 2. Bhūtagāmavaggo

ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಹಾವಿಭಙ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ೧. ಭೂತಗಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ • 1. Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā

ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ-ಟೀಕಾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ೧. ಭೂತಗಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ • 1. Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā

ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಜಿರಬುದ್ಧಿ-ಟೀಕಾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ೧. ಭೂತಗಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ • 1. Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā

ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಮತಿವಿನೋದನೀ-ಟೀಕಾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ೧. ಭೂತಗಾಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ • 1. Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact