| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
२. भूतगामवग्गो
2. Bhūtagāmavaggo
१. भूतगामसिक्खापदवण्णना
1. Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā
८९. फरसुं निग्गहेतुं असक्कोन्तोति दस्सितभावं जानापेति। कस्मा अयं फरसुं उग्गिरीति चे? मनुस्सानन्तिआदि तस्स परिहारो। ‘‘आकोटेसि छिन्दीति च वचनतो रुक्खदेवतानं हत्थानि छिज्जन्ति, न चातुमहाराजिकादीनं विय अच्छेज्जानी’’ति वदन्ति।
89.Pharasuṃ niggahetuṃ asakkontoti dassitabhāvaṃ jānāpeti. Kasmā ayaṃ pharasuṃ uggirīti ce? Manussānantiādi tassa parihāro. ‘‘Ākoṭesi chindīti ca vacanato rukkhadevatānaṃ hatthāni chijjanti, na cātumahārājikādīnaṃ viya acchejjānī’’ti vadanti.
९०-९२. भवन्ति अहुवुञ्चाति द्विकालिको भूतसद्दो। यदि बीजतो निब्बत्तेन बीजं दस्सितं, तदेव सन्तकं यदिदं। सोव कुक्कुटो मंसिमक्खितोति अयमेव हि परिहारो। अट्ठकथासुपि हि ‘‘बीजे बीजसञ्ञी’’ति लिखितं। यं बीजं भूतगामो नाम होति, तस्मिं बीजे भूतगामबीजेति योजेत्वा। अमूलकत्ता किर सम्पुण्णभूतगामो न होति, ‘‘समूलपत्तो एव हि भूतगामो नामा’’ति कारणं वदन्ति। ‘‘अभूतगाममूलत्ताति भूतगामतो अनुप्पन्नत्ता अभूतगाममूलं, भूतगामस्स अमूलकत्ता वा। न हि ततो अञ्ञो भूतगामो उप्पज्जती’’ति द्विधापि लिखितं। पियङ्गु असनरुक्खो वड्ढनत्तचो खज्जफलो, ‘‘पीतसालो’’तिपि वुच्चति। अमूलकभूतगामे सङ्गहं गच्छतीति नाळिकेरस्सेवायं। घटपिट्ठिजातत्ता, बीजगामानुलोमत्ता च दुक्कटवत्थु। न वासेतब्बं ‘‘दुरूपचिण्णत्ता’’ति लिखितं, ‘‘येसं रुक्खानं साखा रुहतीति वचनतो येसं न रुहति, तेसं साखाय कप्पियकरणकिच्चं नत्थीति सिद्ध’’न्ति वुत्तं। मुद्दतिणन्ति तस्स नामं। ‘‘मुञ्जतिणन्ति पाठो’’ति लिखितं।
90-92.Bhavanti ahuvuñcāti dvikāliko bhūtasaddo. Yadi bījato nibbattena bījaṃ dassitaṃ, tadeva santakaṃ yadidaṃ. Sova kukkuṭo maṃsimakkhitoti ayameva hi parihāro. Aṭṭhakathāsupi hi ‘‘bīje bījasaññī’’ti likhitaṃ. Yaṃ bījaṃ bhūtagāmo nāma hoti, tasmiṃ bīje bhūtagāmabījeti yojetvā. Amūlakattā kira sampuṇṇabhūtagāmo na hoti, ‘‘samūlapatto eva hi bhūtagāmo nāmā’’ti kāraṇaṃ vadanti. ‘‘Abhūtagāmamūlattāti bhūtagāmato anuppannattā abhūtagāmamūlaṃ, bhūtagāmassa amūlakattā vā. Na hi tato añño bhūtagāmo uppajjatī’’ti dvidhāpi likhitaṃ. Piyaṅgu asanarukkho vaḍḍhanattaco khajjaphalo, ‘‘pītasālo’’tipi vuccati. Amūlakabhūtagāme saṅgahaṃ gacchatīti nāḷikerassevāyaṃ. Ghaṭapiṭṭhijātattā, bījagāmānulomattā ca dukkaṭavatthu. Na vāsetabbaṃ ‘‘durūpaciṇṇattā’’ti likhitaṃ, ‘‘yesaṃ rukkhānaṃ sākhā ruhatīti vacanato yesaṃ na ruhati, tesaṃ sākhāya kappiyakaraṇakiccaṃ natthīti siddha’’nti vuttaṃ. Muddatiṇanti tassa nāmaṃ. ‘‘Muñjatiṇanti pāṭho’’ti likhitaṃ.
समणकप्पेहीति समणवोहारेहि, तस्मा वत्तब्बं भिक्खुना ‘‘कप्पियं करोही’’ति। तस्स आणत्तिया करोन्तेनापि सामणेरादिना ‘‘कप्पिय’’न्ति वत्वाव अग्गिपरिजितं कातब्बन्ति सिद्धं। अग्गिपरिजितादीनि विय कप्पियत्ता अबीजनिब्बट्टबीजानिपि ‘‘पञ्चहि समणकप्पेही’’ति (चूळव॰ २५०) एत्थ पविट्ठानि, यथालाभतो वा समणकप्पवचनं गहेतब्बं। ‘‘कप्पिय’न्ति वत्तुकामो ‘कप्प’न्ति चे वदति, ‘वट्टती’ति वदन्ती’’ति वुत्तं। ‘‘कप्पिय’न्ति वचनं सकसकभासायपि वट्टती’’ति वदन्ति। ‘‘कप्पियन्ति वत्वा’’ति वुत्तत्ता भिक्खुना ‘कप्पियं’इच्चेव वत्तब्बं, ‘‘इतरेन पन याय कायचि भासाया’’ति वदन्ति, वीमंसितब्बं। ‘‘उच्छुं कप्पियं करिस्सामीति दारुं विज्झती’’ति वचनतो कप्पियं कातब्बं सन्धाय विरद्धेति वुत्तं होति, आचरिया पन ‘‘कप्पियं कारेतब्बं सन्धाय कप्पियन्ति सित्थादिं कारेति, वट्टती’’ति वदन्ति, तस्स कारणं वदन्ता कातुं वट्टनभावेनेव विरज्झित्वा कतेपि कप्पियं जातं। यदि न वट्टेय्य, सित्थादिम्हि कते न वट्टेय्याति, उपपरिक्खितब्बं। उट्ठितसेवालघटं आतपे निक्खिपितुं वट्टति, विकोपेतुकामताय सति दुक्कटं युत्तं विय। ‘‘पुप्फरज्जुभाजनगतिका, तस्मा न वट्टति। नाळे वा बद्धपुप्फकलापे नाळस्मिं कतेपि वट्टति तस्मिं पुप्फस्स अत्थिताया’’ति वदन्ति। पोराणगण्ठिपदे ‘‘बीजगामेन भूतगामो दस्सितो अनवसेसपरियादानत्थ’’न्ति वुत्तं।
Samaṇakappehīti samaṇavohārehi, tasmā vattabbaṃ bhikkhunā ‘‘kappiyaṃ karohī’’ti. Tassa āṇattiyā karontenāpi sāmaṇerādinā ‘‘kappiya’’nti vatvāva aggiparijitaṃ kātabbanti siddhaṃ. Aggiparijitādīni viya kappiyattā abījanibbaṭṭabījānipi ‘‘pañcahi samaṇakappehī’’ti (cūḷava. 250) ettha paviṭṭhāni, yathālābhato vā samaṇakappavacanaṃ gahetabbaṃ. ‘‘Kappiya’nti vattukāmo ‘kappa’nti ce vadati, ‘vaṭṭatī’ti vadantī’’ti vuttaṃ. ‘‘Kappiya’nti vacanaṃ sakasakabhāsāyapi vaṭṭatī’’ti vadanti. ‘‘Kappiyanti vatvā’’ti vuttattā bhikkhunā ‘kappiyaṃ’icceva vattabbaṃ, ‘‘itarena pana yāya kāyaci bhāsāyā’’ti vadanti, vīmaṃsitabbaṃ. ‘‘Ucchuṃ kappiyaṃ karissāmīti dāruṃ vijjhatī’’ti vacanato kappiyaṃ kātabbaṃ sandhāya viraddheti vuttaṃ hoti, ācariyā pana ‘‘kappiyaṃ kāretabbaṃ sandhāya kappiyanti sitthādiṃ kāreti, vaṭṭatī’’ti vadanti, tassa kāraṇaṃ vadantā kātuṃ vaṭṭanabhāveneva virajjhitvā katepi kappiyaṃ jātaṃ. Yadi na vaṭṭeyya, sitthādimhi kate na vaṭṭeyyāti, upaparikkhitabbaṃ. Uṭṭhitasevālaghaṭaṃ ātape nikkhipituṃ vaṭṭati, vikopetukāmatāya sati dukkaṭaṃ yuttaṃ viya. ‘‘Puppharajjubhājanagatikā, tasmā na vaṭṭati. Nāḷe vā baddhapupphakalāpe nāḷasmiṃ katepi vaṭṭati tasmiṃ pupphassa atthitāyā’’ti vadanti. Porāṇagaṇṭhipade ‘‘bījagāmena bhūtagāmo dassito anavasesapariyādānattha’’nti vuttaṃ.
भूतगामसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. भूतगामवग्गो • 2. Bhūtagāmavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. भूतगामसिक्खापदवण्णना • 1. Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. भूतगामसिक्खापदवण्णना • 1. Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १. भूतगामसिक्खापदवण्णना • 1. Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १. भूतगामसिक्खापद-अत्थयोजना • 1. Bhūtagāmasikkhāpada-atthayojanā
