Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / మహావిభఙ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
౨. భూతగామవగ్గో
2. Bhūtagāmavaggo
౧. భూతగామసిక్ఖాపదవణ్ణనా
1. Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā
౮౯. సేనాసనవగ్గస్స పఠమసిక్ఖాపదే – అనాదియన్తోతి తస్సా వచనం అగణ్హన్తో. దారకస్స బాహుం ఆకోటేసీతి ఉక్ఖిత్తం ఫరసుం నిగ్గహేతుం అసక్కోన్తో మనుస్సానం చక్ఖువిసయాతీతే మహారాజసన్తికా లద్ధే రుక్ఖట్ఠకదిబ్బవిమానే నిపన్నస్స దారకస్స బాహుం థనమూలేయేవ ఛిన్ది. న ఖో మేతం పతిరూపన్తిఆదిమ్హి అయం సఙ్ఖేపవణ్ణనా – హిమవన్తే కిర పక్ఖదివసేసు దేవతాసన్నిపాతో హోతి, తత్థ రుక్ఖధమ్మం పుచ్ఛన్తి – ‘‘త్వం రుక్ఖధమ్మే ఠితా న ఠితా’’తి? రుక్ఖధమ్మో నామ రుక్ఖే ఛిజ్జమానే రుక్ఖదేవతాయ మనోపదోసస్స అకరణం. తత్థ యా దేవతా రుక్ఖధమ్మే అట్ఠితా హోతి, సా దేవతాసన్నిపాతం పవిసితుం న లభతి. ఇతి సా దేవతా ఇమఞ్చ రుక్ఖధమ్మే అట్ఠానపచ్చయం ఆదీనవం అద్దస, భగవతో చ సమ్ముఖా సుతపుబ్బధమ్మదేసనానుసారేన తథాగతస్స ఛద్దన్తాదికాలే పుబ్బచరితం అనుస్సరి. తేనస్సా ఏతదహోసి – ‘‘న ఖో మేతం పతిరూపం…పే॰… వోరోపేయ్య’’న్తి. యంనూనాహం భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేయ్యన్తి ఇదం పనస్సా ‘‘అయం భిక్ఖు సపితికో పుత్తో, అద్ధా భగవా ఇమం ఇమస్స అజ్ఝాచారం సుత్వా మరియాదం బన్ధిస్సతి, సిక్ఖాపదం పఞ్ఞపేస్సతీ’’తి పటిసఞ్చిక్ఖన్తియా అహోసి. సచజ్జ త్వం దేవతేతి సచే అజ్జ త్వం దేవతే. పసవేయ్యాసీతి జనేయ్యాసి ఉప్పాదేయ్యాసి. ఏవఞ్చ పన వత్వా భగవా తం దేవతం సఞ్ఞాపేన్తో –
89. Senāsanavaggassa paṭhamasikkhāpade – anādiyantoti tassā vacanaṃ agaṇhanto. Dārakassa bāhuṃ ākoṭesīti ukkhittaṃ pharasuṃ niggahetuṃ asakkonto manussānaṃ cakkhuvisayātīte mahārājasantikā laddhe rukkhaṭṭhakadibbavimāne nipannassa dārakassa bāhuṃ thanamūleyeva chindi. Na kho metaṃ patirūpantiādimhi ayaṃ saṅkhepavaṇṇanā – himavante kira pakkhadivasesu devatāsannipāto hoti, tattha rukkhadhammaṃ pucchanti – ‘‘tvaṃ rukkhadhamme ṭhitā na ṭhitā’’ti? Rukkhadhammo nāma rukkhe chijjamāne rukkhadevatāya manopadosassa akaraṇaṃ. Tattha yā devatā rukkhadhamme aṭṭhitā hoti, sā devatāsannipātaṃ pavisituṃ na labhati. Iti sā devatā imañca rukkhadhamme aṭṭhānapaccayaṃ ādīnavaṃ addasa, bhagavato ca sammukhā sutapubbadhammadesanānusārena tathāgatassa chaddantādikāle pubbacaritaṃ anussari. Tenassā etadahosi – ‘‘na kho metaṃ patirūpaṃ…pe… voropeyya’’nti. Yaṃnūnāhaṃ bhagavato etamatthaṃ āroceyyanti idaṃ panassā ‘‘ayaṃ bhikkhu sapitiko putto, addhā bhagavā imaṃ imassa ajjhācāraṃ sutvā mariyādaṃ bandhissati, sikkhāpadaṃ paññapessatī’’ti paṭisañcikkhantiyā ahosi. Sacajja tvaṃ devateti sace ajja tvaṃ devate. Pasaveyyāsīti janeyyāsi uppādeyyāsi. Evañca pana vatvā bhagavā taṃ devataṃ saññāpento –
‘‘యో వే ఉప్పతితం కోధం, రథం భన్తంవ వారయే;
‘‘Yo ve uppatitaṃ kodhaṃ, rathaṃ bhantaṃva vāraye;
తమహం సారథిం బ్రూమి, రస్మిగ్గాహో ఇతరో జనో’’తి. (ధ॰ ప॰ ౨౨౨);
Tamahaṃ sārathiṃ brūmi, rasmiggāho itaro jano’’ti. (dha. pa. 222);
ఇమం గాథమభాసి. గాథాపరియోసానే సా దేవతా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాసి. పున భగవా సమ్పత్తపరిసాయ ధమ్మం దేసేన్తో –
Imaṃ gāthamabhāsi. Gāthāpariyosāne sā devatā sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Puna bhagavā sampattaparisāya dhammaṃ desento –
‘‘యో ఉప్పతితం వినేతి కోధం, విసటం సప్పవిసంవ ఓసధేహి;
‘‘Yo uppatitaṃ vineti kodhaṃ, visaṭaṃ sappavisaṃva osadhehi;
సో భిక్ఖు జహాతి ఓరపారం, ఉరగో జిణ్ణమివత్తచం పురాణ’’న్తి. (సు॰ ని॰ ౧);
So bhikkhu jahāti orapāraṃ, urago jiṇṇamivattacaṃ purāṇa’’nti. (su. ni. 1);
ఇమం గాథమభాసి. తత్ర పఠమగాథా ధమ్మపదే సఙ్గహం ఆరుళ్హా, దుతియా సుత్తనిపాతే, వత్థు పన వినయేతి. అథ భగవా ధమ్మం దేసేన్తోయేవ తస్సా దేవతాయ వసనట్ఠానం ఆవజ్జన్తో పతిరూపం ఠానం దిస్వా ‘‘గచ్ఛ, దేవతే, అసుకస్మిం ఓకాసే రుక్ఖో వివిత్తో, తస్మిం ఉపగచ్ఛా’’తి ఆహ. సో కిర రుక్ఖో న ఆళవిరట్ఠే, జేతవనస్స అన్తోపరిక్ఖేపే, యస్స దేవపుత్తస్స పరిగ్గహో అహోసి, సో చుతో; తస్మా ‘‘వివిత్తో’’తి వుత్తో. తతో పట్ఠాయ చ పన సా దేవతా సమ్మాసమ్బుద్ధతో లద్ధపరిహారా బుద్ధుపట్ఠాయికా అహోసి. యదా దేవతాసమాగమో హోతి, తదా మహేసక్ఖదేవతాసు ఆగచ్ఛన్తీసు అఞ్ఞా అప్పేసక్ఖా దేవతా యావ మహాసముద్దచక్కవాళపబ్బతా తావ పటిక్కమన్తి. అయం పన అత్తనో వసనట్ఠానే నిసీదిత్వావ ధమ్మం సుణాతి. యమ్పి పఠమయామే భిక్ఖూ పఞ్హం పుచ్ఛన్తి, మజ్ఝిమయామే దేవతా, తం సబ్బం తత్థేవ నిసీదిత్వా సుణాతి. చత్తారో చ మహారాజానోపి భగవతో ఉపట్ఠానం ఆగన్త్వా గచ్ఛన్తా తం దేవతం దిస్వావ గచ్ఛన్తి.
Imaṃ gāthamabhāsi. Tatra paṭhamagāthā dhammapade saṅgahaṃ āruḷhā, dutiyā suttanipāte, vatthu pana vinayeti. Atha bhagavā dhammaṃ desentoyeva tassā devatāya vasanaṭṭhānaṃ āvajjanto patirūpaṃ ṭhānaṃ disvā ‘‘gaccha, devate, asukasmiṃ okāse rukkho vivitto, tasmiṃ upagacchā’’ti āha. So kira rukkho na āḷaviraṭṭhe, jetavanassa antoparikkhepe, yassa devaputtassa pariggaho ahosi, so cuto; tasmā ‘‘vivitto’’ti vutto. Tato paṭṭhāya ca pana sā devatā sammāsambuddhato laddhaparihārā buddhupaṭṭhāyikā ahosi. Yadā devatāsamāgamo hoti, tadā mahesakkhadevatāsu āgacchantīsu aññā appesakkhā devatā yāva mahāsamuddacakkavāḷapabbatā tāva paṭikkamanti. Ayaṃ pana attano vasanaṭṭhāne nisīditvāva dhammaṃ suṇāti. Yampi paṭhamayāme bhikkhū pañhaṃ pucchanti, majjhimayāme devatā, taṃ sabbaṃ tattheva nisīditvā suṇāti. Cattāro ca mahārājānopi bhagavato upaṭṭhānaṃ āgantvā gacchantā taṃ devataṃ disvāva gacchanti.
౯౦. భూతగామపాతబ్యతాయాతి ఏత్థ భవన్తి అహువుఞ్చాతి భూతా; జాయన్తి వడ్ఢన్తి జాతా వడ్ఢితా చాతి అత్థో. గామోతి రాసి; భూతానం గామోతి భూతగామో; భూతా ఏవ వా గామో భూతగామో; పతిట్ఠితహరితతిణరుక్ఖాదీనమేతం అధివచనం. పాతబ్యస్స భావో పాతబ్యతా; ఛేదనభేదనాదీహి యథారుచి పరిభుఞ్జితబ్బతాతి అత్థో. తస్సా భూతగామపాతబ్యతాయ; నిమిత్తత్థే భుమ్మవచనం, భూతగామపాతబ్యతాహేతు, భూతగామస్స ఛేదనాదిపచ్చయా పాచిత్తియన్తి అత్థో.
90.Bhūtagāmapātabyatāyāti ettha bhavanti ahuvuñcāti bhūtā; jāyanti vaḍḍhanti jātā vaḍḍhitā cāti attho. Gāmoti rāsi; bhūtānaṃ gāmoti bhūtagāmo; bhūtā eva vā gāmo bhūtagāmo; patiṭṭhitaharitatiṇarukkhādīnametaṃ adhivacanaṃ. Pātabyassa bhāvo pātabyatā; chedanabhedanādīhi yathāruci paribhuñjitabbatāti attho. Tassā bhūtagāmapātabyatāya; nimittatthe bhummavacanaṃ, bhūtagāmapātabyatāhetu, bhūtagāmassa chedanādipaccayā pācittiyanti attho.
౯౧. ఇదాని తం భూతగామం విభజిత్వా దస్సేన్తో భూతగామో నామ పఞ్చ బీజజాతానీతిఆదిమాహ. తత్థ భూతగామో నామాతి భూతగామం ఉద్ధరిత్వా యస్మిం సతి భూతగామో హోతి, తం దస్సేతుం ‘‘పఞ్చ బీజజాతానీ’’తి ఆహాతి అట్ఠకథాసు వుత్తం. ఏవం సన్తేపి ‘‘యాని వా పనఞ్ఞానిపి అత్థి మూలే జాయన్తీ’’తిఆదీని న సమేన్తి. న హి మూలబీజాదీని మూలాదీసు జాయన్తి, మూలాదీసు జాయమానాని పన తాని బీజాకతాని, తస్మా ఏవమేత్థ వణ్ణనా వేదితబ్బా – భూతగామో నామాతి విభజితబ్బపదం. పఞ్చాతి తస్స విభాగపరిచ్ఛేదో. బీజజాతానీతి పరిచ్ఛిన్నధమ్మనిదస్సనం. తస్సత్థో – బీజేహి జాతాని బీజజాతాని; రుక్ఖాదీనమేతం అధివచనం. అపరో నయో – బీజాని చ తాని విజాతాని చ పసూతాని నిబ్బత్తపణ్ణమూలానీతి బీజజాతాని. ఏతేన అల్లవాలికాదీసు ఠపితానం నిబ్బత్తపణ్ణమూలానం సిఙ్గివేరాదీనం సఙ్గహో కతో హోతి.
91. Idāni taṃ bhūtagāmaṃ vibhajitvā dassento bhūtagāmo nāma pañca bījajātānītiādimāha. Tattha bhūtagāmo nāmāti bhūtagāmaṃ uddharitvā yasmiṃ sati bhūtagāmo hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘pañca bījajātānī’’ti āhāti aṭṭhakathāsu vuttaṃ. Evaṃ santepi ‘‘yāni vā panaññānipi atthi mūle jāyantī’’tiādīni na samenti. Na hi mūlabījādīni mūlādīsu jāyanti, mūlādīsu jāyamānāni pana tāni bījākatāni, tasmā evamettha vaṇṇanā veditabbā – bhūtagāmo nāmāti vibhajitabbapadaṃ. Pañcāti tassa vibhāgaparicchedo. Bījajātānīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Tassattho – bījehi jātāni bījajātāni; rukkhādīnametaṃ adhivacanaṃ. Aparo nayo – bījāni ca tāni vijātāni ca pasūtāni nibbattapaṇṇamūlānīti bījajātāni. Etena allavālikādīsu ṭhapitānaṃ nibbattapaṇṇamūlānaṃ siṅgiverādīnaṃ saṅgaho kato hoti.
ఇదాని యేహి బీజేహి జాతత్తా రుక్ఖాదీని బీజజాతానీతి వుత్తాని, తాని దస్సేన్తో ‘‘మూలబీజ’’న్తిఆదిమాహ. తేసం ఉద్దేసో పాకటో ఏవ. నిద్దేసే యాని వా పనఞ్ఞానిపి అత్థి మూలే జాయన్తి మూలే సఞ్జాయన్తీతి ఏత్థ బీజతో నిబ్బత్తేన బీజం దస్సితం , తస్మా ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో, యాని వా పనఞ్ఞానిపి అత్థి ఆలువకసేరుకమలుప్పలపుణ్డరీకకువలయకన్దపాటలిమూలాదిభేదే మూలే గచ్ఛవల్లిరుక్ఖాదీని జాయన్తి సఞ్జాయన్తి, తాని యమ్హి మూలే జాయన్తి చేవ సఞ్జాయన్తి చ తఞ్చ, పాళియం వుత్తం హలిద్దాది చ సబ్బమ్పి ఏతం మూలబీజం నామ. ఏసేవ నయో ఖన్ధబీజాదీసు. యేవాపనకఖన్ధబీజేసు పనేత్థ అమ్బాటకఇన్దసాలనుహీపాళిభద్దకణికారాదీని ఖన్ధబీజాని, అమూలవల్లి చతురస్సవల్లికణవీరాదీని ఫళుబీజాని మకచిసుమనజయసుమనాదీని అగ్గబీజాని, అమ్బజమ్బూపనసట్ఠిఆదీని బీజబీజానీతి దట్ఠబ్బాని.
Idāni yehi bījehi jātattā rukkhādīni bījajātānīti vuttāni, tāni dassento ‘‘mūlabīja’’ntiādimāha. Tesaṃ uddeso pākaṭo eva. Niddese yāni vā panaññānipi atthi mūle jāyanti mūle sañjāyantīti ettha bījato nibbattena bījaṃ dassitaṃ , tasmā evamettha attho daṭṭhabbo, yāni vā panaññānipi atthi āluvakaserukamaluppalapuṇḍarīkakuvalayakandapāṭalimūlādibhede mūle gacchavallirukkhādīni jāyanti sañjāyanti, tāni yamhi mūle jāyanti ceva sañjāyanti ca tañca, pāḷiyaṃ vuttaṃ haliddādi ca sabbampi etaṃ mūlabījaṃ nāma. Eseva nayo khandhabījādīsu. Yevāpanakakhandhabījesu panettha ambāṭakaindasālanuhīpāḷibhaddakaṇikārādīni khandhabījāni, amūlavalli caturassavallikaṇavīrādīni phaḷubījāni makacisumanajayasumanādīni aggabījāni, ambajambūpanasaṭṭhiādīni bījabījānīti daṭṭhabbāni.
౯౨. ఇదాని యం వుత్తం ‘‘భూతగామపాతబ్యతాయ పాచిత్తియ’’న్తి తత్థ సఞ్ఞావసేన ఆపత్తానాపత్తిభేదం పాతబ్యతాభేదఞ్చ దస్సేన్తో బీజే బీజసఞ్ఞీతిఆదిమాహ. తత్థ యథా ‘‘సాలీనం చేపి ఓదనం భుఞ్జతీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౭౬) సాలితణ్డులానం ఓదనో ‘‘సాలీనం ఓదనో’’తి వుచ్చతి, ఏవం బీజతో సమ్భూతో భూతగామో ‘‘బీజ’’న్తి వుత్తోతి వేదితబ్బో. యం పన ‘‘బీజగామభూతగామసమారమ్భా పటివిరతో’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౧౦) వుత్తం భూతగామపరిమోచనం కత్వా ఠపితం బీజం, తం దుక్కటవత్థు. అథ వా యదేతం ‘‘భూతగామో నామా’’తి సిక్ఖాపదవిభఙ్గస్స ఆదిపదం, తేన సద్ధిం యోజేత్వా యం బీజం భూతగామో నామ హోతి, తస్మిం బీజే బీజసఞ్ఞీ సత్థకాదీని గహేత్వా సయం వా ఛిన్దతి అఞ్ఞేన వా ఛేదాపేతి, పాసాణాదీని గహేత్వా సయం వా భిన్దతి అఞ్ఞేన వా భేదాపేతి, అగ్గిం ఉపసంహరిత్వా సయం వా పచతి అఞ్ఞేన వా పచాపేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సాతి ఏవమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో. యథారుతం పన గహేత్వా భూతగామవినిముత్తస్స బీజస్స ఛిన్దనాదిభేదాయ పాతబ్యతాయ పాచిత్తియం న వత్తబ్బం.
92. Idāni yaṃ vuttaṃ ‘‘bhūtagāmapātabyatāya pācittiya’’nti tattha saññāvasena āpattānāpattibhedaṃ pātabyatābhedañca dassento bīje bījasaññītiādimāha. Tattha yathā ‘‘sālīnaṃ cepi odanaṃ bhuñjatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.76) sālitaṇḍulānaṃ odano ‘‘sālīnaṃ odano’’ti vuccati, evaṃ bījato sambhūto bhūtagāmo ‘‘bīja’’nti vuttoti veditabbo. Yaṃ pana ‘‘bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirato’’tiādīsu (dī. ni. 1.10) vuttaṃ bhūtagāmaparimocanaṃ katvā ṭhapitaṃ bījaṃ, taṃ dukkaṭavatthu. Atha vā yadetaṃ ‘‘bhūtagāmo nāmā’’ti sikkhāpadavibhaṅgassa ādipadaṃ, tena saddhiṃ yojetvā yaṃ bījaṃ bhūtagāmo nāma hoti, tasmiṃ bīje bījasaññī satthakādīni gahetvā sayaṃ vā chindati aññena vā chedāpeti, pāsāṇādīni gahetvā sayaṃ vā bhindati aññena vā bhedāpeti, aggiṃ upasaṃharitvā sayaṃ vā pacati aññena vā pacāpeti, āpatti pācittiyassāti evamettha attho veditabbo. Yathārutaṃ pana gahetvā bhūtagāmavinimuttassa bījassa chindanādibhedāya pātabyatāya pācittiyaṃ na vattabbaṃ.
అయఞ్హేత్థ వినిచ్ఛయకథా – భూతగామం వికోపేన్తస్స పాచిత్తియం భూతగామపరిమోచితం పఞ్చవిధమ్పి బీజగామం వికోపేన్తస్స దుక్కటం. బీజగామభూతగామో నామేస అత్థి ఉదకట్ఠో, అత్థి థలట్ఠో . తత్థ ఉదకట్ఠో సాసపమత్తికా తిలబీజకాదిభేదా సపణ్ణికా అపణ్ణికా చ సబ్బా సేవాలజాతి అన్తమసో ఉదకపప్పటకం ఉపాదాయ ‘‘భూతగామో’’తి వేదితబ్బో. ఉదకపప్పటకో నామ ఉపరి థద్ధో ఫరుసవణ్ణో, హేట్ఠా ముదు నీలవణ్ణో హోతి. తత్థ యస్స సేవాలస్స మూలం ఓరూహిత్వా పథవియం పతిట్ఠితం, తస్స పథవీ ఠానం. యో ఉదకే సఞ్చరతి, తస్స ఉదకం. పథవియం పతిట్ఠితం యత్థ కత్థచి వికోపేన్తస్స ఉద్ధరిత్వా వా ఠానన్తరం సఙ్కామేన్తస్స పాచిత్తియం. ఉదకే సఞ్చరన్తం వికోపేన్తస్సేవ పాచిత్తియం. హత్థేహి పన ఇతో చితో చ వియూహిత్వా న్హాయితుం వట్టతి, సకలఞ్హి ఉదకం తస్స ఠానం. తస్మా న సో ఏత్తావతా ఠానన్తరం సఙ్కామితో హోతి. ఉదకతో పన ఉదకేన వినా సఞ్చిచ్చ ఉక్ఖిపితుం న వట్టతి, ఉదకేన సద్ధిం ఉక్ఖిపిత్వా పున ఉదకే పక్ఖిపితుం వట్టతి. పరిస్సావనన్తరేన నిక్ఖమతి, కప్పియం కారాపేత్వావ ఉదకం పరిభుఞ్జితబ్బం. ఉప్పలినీపదుమినీఆదీని జలజవల్లితిణాని ఉదకతో ఉద్ధరన్తస్స వా తత్థేవ వికోపేన్తస్స వా పాచిత్తియం. పరేహి ఉప్పాటితాని వికోపేన్తస్స దుక్కటం. తాని హి బీజగామే సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. తిలబీజకసాసపమత్తకసేవాలోపి ఉదకతో ఉద్ధతో అమిలాతో అగ్గబీజసఙ్గహం గచ్ఛతి. మహాపచ్చరియాదీసు ‘‘అనన్తకతిలబీజకఉదకపప్పటకాదీని దుక్కటవత్థుకానీ’’తి వుత్తం, తత్థ కారణం న దిస్సతి. అన్ధకట్ఠకథాయం ‘‘సమ్పుణ్ణభూతగామో న హోతి, తస్మా దుక్కట’’న్తి వుత్తం, తమ్పి న సమేతి, భూతగామే హి పాచిత్తియం, బీజగామే దుక్కటం వుత్తం. అసమ్పుణ్ణభూతగామో నామ తతియో కోట్ఠాసో నేవ పాళియం న అట్ఠకథాసు ఆగతో. అథ ఏతం బీజగామసఙ్గహం గచ్ఛిస్సతీతి , తమ్పి న యుత్తం, అభూతగామమూలత్తా తాదిసస్స బీజగామస్సాతి. అపిచ ‘‘గరుకలహుకేసు గరుకే ఠాతబ్బ’’న్తి ఏతం వినయలక్ఖణం.
Ayañhettha vinicchayakathā – bhūtagāmaṃ vikopentassa pācittiyaṃ bhūtagāmaparimocitaṃ pañcavidhampi bījagāmaṃ vikopentassa dukkaṭaṃ. Bījagāmabhūtagāmo nāmesa atthi udakaṭṭho, atthi thalaṭṭho . Tattha udakaṭṭho sāsapamattikā tilabījakādibhedā sapaṇṇikā apaṇṇikā ca sabbā sevālajāti antamaso udakapappaṭakaṃ upādāya ‘‘bhūtagāmo’’ti veditabbo. Udakapappaṭako nāma upari thaddho pharusavaṇṇo, heṭṭhā mudu nīlavaṇṇo hoti. Tattha yassa sevālassa mūlaṃ orūhitvā pathaviyaṃ patiṭṭhitaṃ, tassa pathavī ṭhānaṃ. Yo udake sañcarati, tassa udakaṃ. Pathaviyaṃ patiṭṭhitaṃ yattha katthaci vikopentassa uddharitvā vā ṭhānantaraṃ saṅkāmentassa pācittiyaṃ. Udake sañcarantaṃ vikopentasseva pācittiyaṃ. Hatthehi pana ito cito ca viyūhitvā nhāyituṃ vaṭṭati, sakalañhi udakaṃ tassa ṭhānaṃ. Tasmā na so ettāvatā ṭhānantaraṃ saṅkāmito hoti. Udakato pana udakena vinā sañcicca ukkhipituṃ na vaṭṭati, udakena saddhiṃ ukkhipitvā puna udake pakkhipituṃ vaṭṭati. Parissāvanantarena nikkhamati, kappiyaṃ kārāpetvāva udakaṃ paribhuñjitabbaṃ. Uppalinīpaduminīādīni jalajavallitiṇāni udakato uddharantassa vā tattheva vikopentassa vā pācittiyaṃ. Parehi uppāṭitāni vikopentassa dukkaṭaṃ. Tāni hi bījagāme saṅgahaṃ gacchanti. Tilabījakasāsapamattakasevālopi udakato uddhato amilāto aggabījasaṅgahaṃ gacchati. Mahāpaccariyādīsu ‘‘anantakatilabījakaudakapappaṭakādīni dukkaṭavatthukānī’’ti vuttaṃ, tattha kāraṇaṃ na dissati. Andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘sampuṇṇabhūtagāmo na hoti, tasmā dukkaṭa’’nti vuttaṃ, tampi na sameti, bhūtagāme hi pācittiyaṃ, bījagāme dukkaṭaṃ vuttaṃ. Asampuṇṇabhūtagāmo nāma tatiyo koṭṭhāso neva pāḷiyaṃ na aṭṭhakathāsu āgato. Atha etaṃ bījagāmasaṅgahaṃ gacchissatīti , tampi na yuttaṃ, abhūtagāmamūlattā tādisassa bījagāmassāti. Apica ‘‘garukalahukesu garuke ṭhātabba’’nti etaṃ vinayalakkhaṇaṃ.
థలట్ఠే – ఛిన్నరుక్ఖానం అవసిట్ఠో హరితఖాణు నామ హోతి. తత్థ కకుధకరఞ్జపియఙ్గుపనసాదీనం ఖాణు ఉద్ధం వడ్ఢతి, సో భూతగామేన సఙ్గహితో. తాలనాళికేరాదీనం ఖాణు ఉద్ధం న వడ్ఢతి, సో బీజగామేన సఙ్గహితో. కదలియా పన అఫలితాయ ఖాణు భూతగామేన సఙ్గహితో, ఫలితాయ బీజగామేన. కదలీ పన ఫలితా యావ నీలపణ్ణా, తావ భూతగామేనేవ సఙ్గహితా, తథా ఫలితో వేళు. యదా పన అగ్గతో పట్ఠాయ సుస్సతి, తదా బీజగామేన సఙ్గహం గచ్ఛతి. కతరబీజగామేన? ఫళుబీజగామేన. కిం తతో నిబ్బత్తతి? న కిఞ్చి. యది హి నిబ్బత్తేయ్య, భూతగామేనేవ సఙ్గహం గచ్ఛేయ్య. ఇన్దసాలాదిరుక్ఖే ఛిన్దిత్వా రాసిం కరోన్తి, కిఞ్చాపి రాసికతదణ్డకేహి రతనప్పమాణాపి సాఖా నిక్ఖమన్తి, బీజగామేనేవ సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. తత్థ మణ్డపత్థాయ వా వతిఅత్థాయ వా వల్లిఆరోపనత్థాయ వా భూమియం నిఖణన్తి, మూలేసు చేవ పణ్ణేసు చ నిగ్గతేసు పున భూతగామసఙ్ఖ్యం గచ్ఛన్తి. మూలమత్తేసు పన పణ్ణమత్తేసు వా నిగ్గతేసు బీజగామేన సఙ్గహితా ఏవ.
Thalaṭṭhe – chinnarukkhānaṃ avasiṭṭho haritakhāṇu nāma hoti. Tattha kakudhakarañjapiyaṅgupanasādīnaṃ khāṇu uddhaṃ vaḍḍhati, so bhūtagāmena saṅgahito. Tālanāḷikerādīnaṃ khāṇu uddhaṃ na vaḍḍhati, so bījagāmena saṅgahito. Kadaliyā pana aphalitāya khāṇu bhūtagāmena saṅgahito, phalitāya bījagāmena. Kadalī pana phalitā yāva nīlapaṇṇā, tāva bhūtagāmeneva saṅgahitā, tathā phalito veḷu. Yadā pana aggato paṭṭhāya sussati, tadā bījagāmena saṅgahaṃ gacchati. Katarabījagāmena? Phaḷubījagāmena. Kiṃ tato nibbattati? Na kiñci. Yadi hi nibbatteyya, bhūtagāmeneva saṅgahaṃ gaccheyya. Indasālādirukkhe chinditvā rāsiṃ karonti, kiñcāpi rāsikatadaṇḍakehi ratanappamāṇāpi sākhā nikkhamanti, bījagāmeneva saṅgahaṃ gacchanti. Tattha maṇḍapatthāya vā vatiatthāya vā valliāropanatthāya vā bhūmiyaṃ nikhaṇanti, mūlesu ceva paṇṇesu ca niggatesu puna bhūtagāmasaṅkhyaṃ gacchanti. Mūlamattesu pana paṇṇamattesu vā niggatesu bījagāmena saṅgahitā eva.
యాని కానిచి బీజాని పథవియం వా ఉదకేన సిఞ్చిత్వా ఠపితాని, కపాలాదీసు వా అల్లపంసుం పక్ఖిపిత్వా నిక్ఖిత్తాని హోన్తి, సబ్బాని మూలమత్తే పణ్ణమత్తే వా నిగ్గతేపి బీజానియేవ. సచేపి మూలాని చ ఉపరి అఙ్కురో చ నిగ్గచ్ఛతి, యావ అఙ్కురో హరితో న హోతి, తావ బీజానియేవ. ముగ్గాదీనం పన పణ్ణేసు ఉట్ఠితేసు వీహిఆదీనం వా అఙ్కురే హరితే నీలపణ్ణవణ్ణే జాతే భూతగామసఙ్గహం గచ్ఛన్తి. తాలట్ఠీనం పఠమం సూకరదాఠా వియ మూలం నిగ్గచ్ఛతి. నిగ్గతేపి యావ ఉపరి పత్తవట్టి న నిగ్గచ్ఛతి, తావ బీజగామోయేవ. నాళికేరస్స తచం భిన్దిత్వా దన్తసూచి వియ అఙ్కురో నిగ్గచ్ఛతి , యావ మిగసిఙ్గసదిసా నీలపత్తవట్టి న హోతి, తావ బీజగామోయేవ. మూలే అనిగ్గతేపి తాదిసాయ పత్తవట్టియా జాతాయ అమూలకభూతగామే సఙ్గహం గచ్ఛతి.
Yāni kānici bījāni pathaviyaṃ vā udakena siñcitvā ṭhapitāni, kapālādīsu vā allapaṃsuṃ pakkhipitvā nikkhittāni honti, sabbāni mūlamatte paṇṇamatte vā niggatepi bījāniyeva. Sacepi mūlāni ca upari aṅkuro ca niggacchati, yāva aṅkuro harito na hoti, tāva bījāniyeva. Muggādīnaṃ pana paṇṇesu uṭṭhitesu vīhiādīnaṃ vā aṅkure harite nīlapaṇṇavaṇṇe jāte bhūtagāmasaṅgahaṃ gacchanti. Tālaṭṭhīnaṃ paṭhamaṃ sūkaradāṭhā viya mūlaṃ niggacchati. Niggatepi yāva upari pattavaṭṭi na niggacchati, tāva bījagāmoyeva. Nāḷikerassa tacaṃ bhinditvā dantasūci viya aṅkuro niggacchati , yāva migasiṅgasadisā nīlapattavaṭṭi na hoti, tāva bījagāmoyeva. Mūle aniggatepi tādisāya pattavaṭṭiyā jātāya amūlakabhūtagāme saṅgahaṃ gacchati.
అమ్బట్ఠిఆదీని వీహిఆదీహి వినిచ్ఛినితబ్బాని. వన్దాకా వా అఞ్ఞా వా యా కాచి రుక్ఖే జాయిత్వా రుక్ఖం ఓత్థరతి, రుక్ఖోవ తస్సా ఠానం, తం వికోపేన్తస్స వా తతో ఉద్ధరన్తస్స వా పాచిత్తియం. ఏకా అమూలికా లతా హోతి, అఙ్గులివేఠకో వియ వనప్పగుమ్బదణ్డకే వేఠేతి, తస్సాపి అయమేవ వినిచ్ఛయో. గేహముఖపాకారవేదికాచేతియాదీసు నీలవణ్ణో సేవాలో హోతి, యావ ద్వే తీణి పత్తాని న సఞ్జాయన్తి తావ అగ్గబీజసఙ్గహం గచ్ఛతి . పత్తేసు జాతేసు పాచిత్తియవత్థు. తస్మా తాదిసేసు ఠానేసు సుధాలేపమ్పి దాతుం న వట్టతి. అనుపసమ్పన్నేన లిత్తస్స ఉపరిస్నేహలేపో దాతుం వట్టతి. సచే నిదాఘసమయే సుక్ఖసేవాలో తిట్ఠతి, తం సమ్ముఞ్జనీఆదీహి ఘంసిత్వా అపనేతుం వట్టతి. పానీయఘటాదీనం బహి సేవాలో దుక్కటవత్థు, అన్తో అబ్బోహారికో. దన్తకట్ఠపూవాదీసు కణ్ణకమ్పి అబ్బోహారికమేవ. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘సచే గేరుకపరికమ్మకతా భిత్తి కణ్ణకితా హోతి, చోళకం తేమేత్వా పీళేత్వా పమజ్జితబ్బా’’తి (మహావ॰ ౬౬).
Ambaṭṭhiādīni vīhiādīhi vinicchinitabbāni. Vandākā vā aññā vā yā kāci rukkhe jāyitvā rukkhaṃ ottharati, rukkhova tassā ṭhānaṃ, taṃ vikopentassa vā tato uddharantassa vā pācittiyaṃ. Ekā amūlikā latā hoti, aṅguliveṭhako viya vanappagumbadaṇḍake veṭheti, tassāpi ayameva vinicchayo. Gehamukhapākāravedikācetiyādīsu nīlavaṇṇo sevālo hoti, yāva dve tīṇi pattāni na sañjāyanti tāva aggabījasaṅgahaṃ gacchati . Pattesu jātesu pācittiyavatthu. Tasmā tādisesu ṭhānesu sudhālepampi dātuṃ na vaṭṭati. Anupasampannena littassa uparisnehalepo dātuṃ vaṭṭati. Sace nidāghasamaye sukkhasevālo tiṭṭhati, taṃ sammuñjanīādīhi ghaṃsitvā apanetuṃ vaṭṭati. Pānīyaghaṭādīnaṃ bahi sevālo dukkaṭavatthu, anto abbohāriko. Dantakaṭṭhapūvādīsu kaṇṇakampi abbohārikameva. Vuttañhetaṃ – ‘‘sace gerukaparikammakatā bhitti kaṇṇakitā hoti, coḷakaṃ temetvā pīḷetvā pamajjitabbā’’ti (mahāva. 66).
పాసాణజాతిపాసాణదద్దుసేవాలసేలేయ్యకాదీని అహరితవణ్ణాని అపత్తకాని చ దుక్కటవత్థుకాని. అహిచ్ఛత్తకం యావ మకుళం హోతి, తావ దుక్కటవత్థు. పుప్ఫితకాలతో పట్ఠాయ అబ్బోహారికం. అల్లరుక్ఖతో పన అహిచ్ఛత్తకం గణ్హన్తో రుక్ఖత్తచం వికోపేతి, తస్మా తత్థ పాచిత్తియం. రుక్ఖపప్పటికాయపి ఏసేవ నయో. యా పన ఇన్దసాలకకుధాదీనం పప్పటికా రుక్ఖతో ముచ్చిత్వా తిట్ఠతి, తం గణ్హన్తస్స అనాపత్తి. నియ్యాసమ్పి రుక్ఖతో ముచ్చిత్వా ఠితం సుక్ఖరుక్ఖే వా లగ్గం గణ్హితుం వట్టతి. అల్లరుక్ఖతో న వట్టతి. లాఖాయపి ఏసేవ నయో. రుక్ఖం చాలేత్వా పణ్డుపలాసం వా పరిణతకణికారాదిపుప్ఫం వా పాతేన్తస్స పాచిత్తియమేవ. హత్థకుక్కుచ్చేన ముదుకేసు ఇన్దసాలనుహీఖన్ధాదీసు వా తత్థజాతకతాలపణ్ణాదీసు వా అక్ఖరం ఛిన్దన్తస్సాపి ఏసేవ నయో.
Pāsāṇajātipāsāṇadaddusevālaseleyyakādīni aharitavaṇṇāni apattakāni ca dukkaṭavatthukāni. Ahicchattakaṃ yāva makuḷaṃ hoti, tāva dukkaṭavatthu. Pupphitakālato paṭṭhāya abbohārikaṃ. Allarukkhato pana ahicchattakaṃ gaṇhanto rukkhattacaṃ vikopeti, tasmā tattha pācittiyaṃ. Rukkhapappaṭikāyapi eseva nayo. Yā pana indasālakakudhādīnaṃ pappaṭikā rukkhato muccitvā tiṭṭhati, taṃ gaṇhantassa anāpatti. Niyyāsampi rukkhato muccitvā ṭhitaṃ sukkharukkhe vā laggaṃ gaṇhituṃ vaṭṭati. Allarukkhato na vaṭṭati. Lākhāyapi eseva nayo. Rukkhaṃ cāletvā paṇḍupalāsaṃ vā pariṇatakaṇikārādipupphaṃ vā pātentassa pācittiyameva. Hatthakukkuccena mudukesu indasālanuhīkhandhādīsu vā tatthajātakatālapaṇṇādīsu vā akkharaṃ chindantassāpi eseva nayo.
సామణేరానం పుప్ఫం ఓచినన్తానం సాఖం ఓనామేత్వా దాతుం వట్టతి. తేహి పన పుప్ఫేహి పానీయం న వాసేతబ్బం. పానీయవాసత్థికేన సామణేరం ఉక్ఖిపిత్వా ఓచినాపేతబ్బాని. ఫలసాఖాపి అత్తనా ఖాదితుకామేన న ఓనామేతబ్బా. సామణేరం ఉక్ఖిపిత్వా ఫలం గాహాపేతబ్బం. యంకిఞ్చి గచ్ఛం వా లతం వా ఉప్పాటేన్తేహి సామణేరేహి సద్ధిం గహేత్వా ఆకడ్ఢితుం న వట్టతి. తేసం పన ఉస్సాహజననత్థం అనాకడ్ఢన్తేన కడ్ఢనాకారం దస్సేన్తేన వియ అగ్గే గహేతుం వట్టతి. యేసం రుక్ఖానం సాఖా రుహతి, తేసం సాఖం మక్ఖికాబీజనాదీనం అత్థాయ కప్పియం అకారాపేత్వా గహితం తచే వా పత్తే వా అన్తమసో నఖేనపి విలిఖన్తస్స దుక్కటం. అల్లసిఙ్గివేరాదీసుపి ఏసేవ నయో. సచే పన కప్పియం కారాపేత్వా సీతలే పదేసే ఠపితస్స మూలం సఞ్జాయతి, ఉపరిభాగే ఛిన్దితుం వట్టతి. సచే అఙ్కురో జాయతి, హేట్ఠాభాగే ఛిన్దితుం వట్టతి. మూలే చ నీలఙ్కురే చ జాతే న వట్టతి.
Sāmaṇerānaṃ pupphaṃ ocinantānaṃ sākhaṃ onāmetvā dātuṃ vaṭṭati. Tehi pana pupphehi pānīyaṃ na vāsetabbaṃ. Pānīyavāsatthikena sāmaṇeraṃ ukkhipitvā ocināpetabbāni. Phalasākhāpi attanā khāditukāmena na onāmetabbā. Sāmaṇeraṃ ukkhipitvā phalaṃ gāhāpetabbaṃ. Yaṃkiñci gacchaṃ vā lataṃ vā uppāṭentehi sāmaṇerehi saddhiṃ gahetvā ākaḍḍhituṃ na vaṭṭati. Tesaṃ pana ussāhajananatthaṃ anākaḍḍhantena kaḍḍhanākāraṃ dassentena viya agge gahetuṃ vaṭṭati. Yesaṃ rukkhānaṃ sākhā ruhati, tesaṃ sākhaṃ makkhikābījanādīnaṃ atthāya kappiyaṃ akārāpetvā gahitaṃ tace vā patte vā antamaso nakhenapi vilikhantassa dukkaṭaṃ. Allasiṅgiverādīsupi eseva nayo. Sace pana kappiyaṃ kārāpetvā sītale padese ṭhapitassa mūlaṃ sañjāyati, uparibhāge chindituṃ vaṭṭati. Sace aṅkuro jāyati, heṭṭhābhāge chindituṃ vaṭṭati. Mūle ca nīlaṅkure ca jāte na vaṭṭati.
ఛిన్దతి వా ఛేదాపేతి వాతి అన్తమసో సమ్ముఞ్జనోసలాకాయపి తిణాని ఛిన్దిస్సామీతి భూమిం సమ్మజ్జన్తో సయం వా ఛిన్దతి, అఞ్ఞేన వా ఛేదాపేతి. భిన్దతి వా భేదాపేతి వాతి అన్తమసో చఙ్కమన్తోపి ఛిజ్జనకం ఛిజ్జతు, భిజ్జనకం భిజ్జతు, చఙ్కమితట్ఠానం దస్సేస్సామీతి సఞ్చిచ్చ పాదేహి అక్కమన్తో తిణవల్లిఆదీని సయం వా భిన్దతి అఞ్ఞేన వా భేదాపేతి. సచేపి హి తిణం వా లతం వా గణ్ఠిం కరోన్తస్స భిజ్జతి, గణ్ఠిపి న కాతబ్బో. తాలరుక్ఖాదీసు పన చోరానం అనారుహనత్థాయ దారుమక్కటకం ఆకోటేన్తి, కణ్టకే బన్ధన్తి, భిక్ఖుస్స ఏవం కాతుం న వట్టతి. సచే దారుమక్కటకో రుక్ఖే అల్లీనమత్తోవ హోతి, రుక్ఖం న పీళేతి, వట్టతి. ‘‘రుక్ఖం ఛిన్ద, లతం ఛిన్ద, కన్దం వా మూలం వా ఉప్పాటేహీ’’తి వత్తుమ్పి వట్టతి, అనియామితత్తా. నియామేత్వా పన ‘‘ఇమం రుక్ఖం ఛిన్దా’’తిఆది వత్తుం న వట్టతి. నామం గహేత్వాపి ‘‘అమ్బరుక్ఖం చతురస్సవల్లిం ఆలువకన్దం ముఞ్జతిణం అసుకరుక్ఖచ్ఛల్లిం ఛిన్ద భిన్ద ఉప్పాటేహీ’’తిఆదివచనమ్పి అనియామితమేవ హోతి. ‘‘ఇమం అమ్బరుక్ఖ’’న్తిఆదివచనమేవ హి నియామితం నామ, తం న వట్టతి.
Chindati vā chedāpeti vāti antamaso sammuñjanosalākāyapi tiṇāni chindissāmīti bhūmiṃ sammajjanto sayaṃ vā chindati, aññena vā chedāpeti. Bhindati vā bhedāpeti vāti antamaso caṅkamantopi chijjanakaṃ chijjatu, bhijjanakaṃ bhijjatu, caṅkamitaṭṭhānaṃ dassessāmīti sañcicca pādehi akkamanto tiṇavalliādīni sayaṃ vā bhindati aññena vā bhedāpeti. Sacepi hi tiṇaṃ vā lataṃ vā gaṇṭhiṃ karontassa bhijjati, gaṇṭhipi na kātabbo. Tālarukkhādīsu pana corānaṃ anāruhanatthāya dārumakkaṭakaṃ ākoṭenti, kaṇṭake bandhanti, bhikkhussa evaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Sace dārumakkaṭako rukkhe allīnamattova hoti, rukkhaṃ na pīḷeti, vaṭṭati. ‘‘Rukkhaṃ chinda, lataṃ chinda, kandaṃ vā mūlaṃ vā uppāṭehī’’ti vattumpi vaṭṭati, aniyāmitattā. Niyāmetvā pana ‘‘imaṃ rukkhaṃ chindā’’tiādi vattuṃ na vaṭṭati. Nāmaṃ gahetvāpi ‘‘ambarukkhaṃ caturassavalliṃ āluvakandaṃ muñjatiṇaṃ asukarukkhacchalliṃ chinda bhinda uppāṭehī’’tiādivacanampi aniyāmitameva hoti. ‘‘Imaṃ ambarukkha’’ntiādivacanameva hi niyāmitaṃ nāma, taṃ na vaṭṭati.
పచతి వా పచాపేతి వాతి అన్తమసో పత్తమ్పి పచితుకామో తిణాదీనం ఉపరి సఞ్చిచ్చ అగ్గిం కరోన్తో సయం వా పచతి, అఞ్ఞేన వా పచాపేతీతి సబ్బం పథవీఖణనసిక్ఖాపదే వుత్తనయేన వేదితబ్బం. అనియామేత్వా పన ‘‘ముగ్గే పచ, మాసే పచా’’తిఆది వత్తుం వట్టతి. ‘‘ఇమే ముగ్గే పచ, ఇమే మాసే పచా’’తి ఏవం వత్తుం న వట్టతి.
Pacati vā pacāpeti vāti antamaso pattampi pacitukāmo tiṇādīnaṃ upari sañcicca aggiṃ karonto sayaṃ vā pacati, aññena vā pacāpetīti sabbaṃ pathavīkhaṇanasikkhāpade vuttanayena veditabbaṃ. Aniyāmetvā pana ‘‘mugge paca, māse pacā’’tiādi vattuṃ vaṭṭati. ‘‘Ime mugge paca, ime māse pacā’’ti evaṃ vattuṃ na vaṭṭati.
అనాపత్తి ఇమం జానాతిఆదీసు ‘‘ఇమం మూలభేసజ్జం జాన, ఇమం మూలం వా పణ్ణం వా దేహి, ఇమం రుక్ఖం వా లతం వా ఆహర, ఇమినా పుప్ఫేన వా ఫలేన వా పణ్ణేన వా అత్థో, ఇమం రుక్ఖం వా లతం వా ఫలం వా కప్పియం కరోహీ’’తి ఏవమత్థో దట్ఠబ్బో. ఏత్తావతా భూతగామపరిమోచనం కతం హోతి. పరిభుఞ్జన్తేన పన బీజగామపరిమోచనత్థం పున కప్పియం కారేతబ్బం.
Anāpatti imaṃ jānātiādīsu ‘‘imaṃ mūlabhesajjaṃ jāna, imaṃ mūlaṃ vā paṇṇaṃ vā dehi, imaṃ rukkhaṃ vā lataṃ vā āhara, iminā pupphena vā phalena vā paṇṇena vā attho, imaṃ rukkhaṃ vā lataṃ vā phalaṃ vā kappiyaṃ karohī’’ti evamattho daṭṭhabbo. Ettāvatā bhūtagāmaparimocanaṃ kataṃ hoti. Paribhuñjantena pana bījagāmaparimocanatthaṃ puna kappiyaṃ kāretabbaṃ.
కప్పియకరణఞ్చేత్థ ఇమినా సుత్తానుసారేన వేదితబ్బం – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చహి సమణకప్పేహి ఫలం పరిభుఞ్జితుం అగ్గిపరిజితం సత్థపరిజితం నఖపరిజితం అబీజం నిబ్బట్టబీజమేవ పఞ్చమ’’న్తి. తత్థ ‘‘అగ్గిపరిజిత’’న్తి అగ్గినా పరిజితం అధిభూతం దడ్ఢం ఫుట్ఠన్తి అత్థో. ‘‘సత్థపరిజిత’’న్తి సత్థేన పరిజితం అధిభూతం ఛిన్నం విద్ధం వాతి అత్థో. ఏస నయో నఖపరిజితే. అబీజనిబ్బట్టబీజాని సయమేవ కప్పియాని. అగ్గినా కప్పియం కరోన్తేన కట్ఠగ్గిగోమయగ్గిఆదీసు యేన కేనచి అన్తమసో లోహఖణ్డేనపి ఆదిత్తేన కప్పియం కాతబ్బం. తఞ్చ ఖో ఏకదేసే ఫుసన్తేన ‘‘కప్పియ’’న్తి వత్వావ కాతబ్బం. సత్థేన కరోన్తేన యస్స కస్సచి లోహమయసత్థస్స అన్తమసో సూచినఖచ్ఛేదనానమ్పి తుణ్డేన వా ధారాయ వా ఛేదం వా వేధం వా దస్సేన్తేన ‘‘కప్పియ’’న్తి వత్వావ కాతబ్బం. నఖేన కప్పియం కరోన్తేన పూతినఖేన న కాతబ్బం. మనుస్సానం పన సీహబ్యగ్ఘదీపిమక్కటాదీనం సకున్తానఞ్చ నఖా తిఖిణా హోన్తి, తేహి కాతబ్బం. అస్సమహింససూకరమిగగోరూపాదీనం ఖురా అతిఖిణా, తేహి న కాతబ్బం, కతమ్పి అకతం హోతి. హత్థినఖా పన ఖురా న హోన్తి, తేహి వట్టతి. యేహి పన కాతుం వట్టతి, తేహి తత్థజాతకేహిపి ఉద్ధరిత్వా గహితకేహిపి ఛేదం వా వేధం వా దస్సేన్తేన ‘‘కప్పియ’’న్తి వత్వావ కాతబ్బం.
Kappiyakaraṇañcettha iminā suttānusārena veditabbaṃ – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjituṃ aggiparijitaṃ satthaparijitaṃ nakhaparijitaṃ abījaṃ nibbaṭṭabījameva pañcama’’nti. Tattha ‘‘aggiparijita’’nti agginā parijitaṃ adhibhūtaṃ daḍḍhaṃ phuṭṭhanti attho. ‘‘Satthaparijita’’nti satthena parijitaṃ adhibhūtaṃ chinnaṃ viddhaṃ vāti attho. Esa nayo nakhaparijite. Abījanibbaṭṭabījāni sayameva kappiyāni. Agginā kappiyaṃ karontena kaṭṭhaggigomayaggiādīsu yena kenaci antamaso lohakhaṇḍenapi ādittena kappiyaṃ kātabbaṃ. Tañca kho ekadese phusantena ‘‘kappiya’’nti vatvāva kātabbaṃ. Satthena karontena yassa kassaci lohamayasatthassa antamaso sūcinakhacchedanānampi tuṇḍena vā dhārāya vā chedaṃ vā vedhaṃ vā dassentena ‘‘kappiya’’nti vatvāva kātabbaṃ. Nakhena kappiyaṃ karontena pūtinakhena na kātabbaṃ. Manussānaṃ pana sīhabyagghadīpimakkaṭādīnaṃ sakuntānañca nakhā tikhiṇā honti, tehi kātabbaṃ. Assamahiṃsasūkaramigagorūpādīnaṃ khurā atikhiṇā, tehi na kātabbaṃ, katampi akataṃ hoti. Hatthinakhā pana khurā na honti, tehi vaṭṭati. Yehi pana kātuṃ vaṭṭati, tehi tatthajātakehipi uddharitvā gahitakehipi chedaṃ vā vedhaṃ vā dassentena ‘‘kappiya’’nti vatvāva kātabbaṃ.
తత్థ సచేపి బీజానం పబ్బతమత్తో రాసి రుక్ఖసహస్సం వా ఛిన్దిత్వా ఏకాబద్ధం కత్వా ఉచ్ఛూనం వా మహాభారో బన్ధిత్వా ఠపితో హోతి, ఏకస్మిం బీజే వా రుక్ఖసాఖాయ వా ఉచ్ఛుమ్హి వా కప్పియే కతే సబ్బం కతం హోతి. ఉచ్ఛూ చ దారూని చ ఏకతో బద్ధాని హోన్తి, ఉచ్ఛుం కప్పియం కరిస్సామీతి దారుం విజ్ఝతి, వట్టతియేవ. సచే పన యాయ రజ్జుయా వా వల్లియా వా బద్ధాని, తం విజ్ఝతి, న వట్టతి. ఉచ్ఛుఖణ్డానం పచ్ఛిం పూరేత్వా ఆహరన్తి, ఏకస్మిం ఖణ్డే కప్పియే కతే సబ్బం కతమేవ హోతి. మరిచపక్కాదీహి మిస్సేత్వా భత్తం ఆహరన్తి, ‘‘కప్పియం కరోహీ’’తి వుత్తే సచేపి భత్తసిత్థే విజ్ఝతి, వట్టతియేవ. తిలతణ్డులాదీసుపి ఏసేవ నయో. యాగుయా పక్ఖిత్తాని పన ఏకాబద్ధాని హుత్వా న సన్తిట్ఠన్తి, తత్థ ఏకమేకం విజ్ఝిత్వా కప్పియం కాతబ్బమేవ. కపిత్థఫలాదీనం అన్తో మిఞ్జం కటాహం ముఞ్చిత్వా సఞ్చరతి, భిన్దాపేత్వా కప్పియం కారాపేతబ్బం. ఏకాబద్ధం హోతి, కటాహేపి కాతుం వట్టతి.
Tattha sacepi bījānaṃ pabbatamatto rāsi rukkhasahassaṃ vā chinditvā ekābaddhaṃ katvā ucchūnaṃ vā mahābhāro bandhitvā ṭhapito hoti, ekasmiṃ bīje vā rukkhasākhāya vā ucchumhi vā kappiye kate sabbaṃ kataṃ hoti. Ucchū ca dārūni ca ekato baddhāni honti, ucchuṃ kappiyaṃ karissāmīti dāruṃ vijjhati, vaṭṭatiyeva. Sace pana yāya rajjuyā vā valliyā vā baddhāni, taṃ vijjhati, na vaṭṭati. Ucchukhaṇḍānaṃ pacchiṃ pūretvā āharanti, ekasmiṃ khaṇḍe kappiye kate sabbaṃ katameva hoti. Maricapakkādīhi missetvā bhattaṃ āharanti, ‘‘kappiyaṃ karohī’’ti vutte sacepi bhattasitthe vijjhati, vaṭṭatiyeva. Tilataṇḍulādīsupi eseva nayo. Yāguyā pakkhittāni pana ekābaddhāni hutvā na santiṭṭhanti, tattha ekamekaṃ vijjhitvā kappiyaṃ kātabbameva. Kapitthaphalādīnaṃ anto miñjaṃ kaṭāhaṃ muñcitvā sañcarati, bhindāpetvā kappiyaṃ kārāpetabbaṃ. Ekābaddhaṃ hoti, kaṭāhepi kātuṃ vaṭṭati.
అసఞ్చిచ్చాతి పాసాణరుక్ఖాదీని వా పవట్టేన్తస్స సాఖం వా కడ్ఢన్తస్స కత్తరదణ్డేన వా భూమిం పహరిత్వా గచ్ఛన్తస్స తిణాని ఛిజ్జన్తి, తాని తేన ఛిన్దిస్సామీతి ఏవం సఞ్చిచ్చ అచ్ఛిన్నత్తా అసఞ్చిచ్చ ఛిన్నాని నామ హోన్తి. ఇతి అసఞ్చిచ్చ ఛిన్దన్తస్స అనాపత్తి.
Asañciccāti pāsāṇarukkhādīni vā pavaṭṭentassa sākhaṃ vā kaḍḍhantassa kattaradaṇḍena vā bhūmiṃ paharitvā gacchantassa tiṇāni chijjanti, tāni tena chindissāmīti evaṃ sañcicca acchinnattā asañcicca chinnāni nāma honti. Iti asañcicca chindantassa anāpatti.
అసతియాతి అఞ్ఞవిహితో కేనచి సద్ధిం కిఞ్చి కథేన్తో పాదఙ్గుట్ఠకేన వా హత్థేన వా తిణం వా లతం వా ఛిన్దన్తో తిట్ఠతి, ఏవం అసతియా ఛిన్దన్తస్స అనాపత్తి.
Asatiyāti aññavihito kenaci saddhiṃ kiñci kathento pādaṅguṭṭhakena vā hatthena vā tiṇaṃ vā lataṃ vā chindanto tiṭṭhati, evaṃ asatiyā chindantassa anāpatti.
అజానన్తస్సాతి ఏత్థబ్భన్తరే బీజగామోతి వా భూతగామోతి వా న జానాతి, ఛిన్దామీతిపి న జానాతి, కేవలం వతియా వా పలాలపుఞ్జే వా నిఖాదనం వా ఖణిత్తిం వా కుదాలం వా సఙ్గోపనత్థాయ ఠపేతి, డయ్హమానహత్థో వా అగ్గిం పాతేతి, తత్ర చే తిణాని ఛిజ్జన్తి వా డయ్హన్తి వా అనాపత్తి. మనుస్సవిగ్గహపారాజికవణ్ణనాయం పన సబ్బఅట్ఠకథాసు ‘‘సచే భిక్ఖు రుక్ఖేన వా అజ్ఝోత్థటో హోతి, ఓపాతే వా పతితో సక్కా చ హోతి రుక్ఖం ఛిన్దిత్వా భూమిం వా ఖణిత్వా నిక్ఖమితుం, జీవితహేతుపి అత్తనా న కాతబ్బం. అఞ్ఞేన పన భిక్ఖునా భూమిం వా ఖణిత్వా రుక్ఖం వా ఛిన్దిత్వా అల్లరుక్ఖతో వా దణ్డకం ఛిన్దిత్వా తం రుక్ఖం పవట్టేత్వా నిక్ఖామేతుం వట్టతి, అనాపత్తీ’’తి వుత్తం. తత్థ కారణం న దిస్సతి – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, దవడాహే డయ్హమానే పటగ్గిం దాతుం, పరిత్తం కాతు’’న్తి (చూళవ॰ ౨౮౩) ఇదం పన ఏకమేవ సుత్తం దిస్సతి. సచే ఏతస్స అనులోమం ‘‘అత్తనో న వట్టతి, అఞ్ఞస్స వట్టతీ’’తి ఇదం నానాకరణం న సక్కా లద్ధుం. అత్తనో అత్థాయ కరోన్తో అత్తసినేహేన అకుసలచిత్తేనేవ కరోతి, పరో పన కారుఞ్ఞేన, తస్మా అనాపత్తీతి చే. ఏతమ్పి అకారణం. కుసలచిత్తేనాపి హి ఇమం ఆపత్తిం ఆపజ్జతి. సబ్బఅట్ఠకథాసు పన వుత్తత్తా న సక్కా పటిసేధేతుం. గవేసితబ్బా ఏత్థ యుత్తి. అట్ఠకథాచరియానం వా సద్ధాయ గన్తబ్బన్తి. సేసం ఉత్తానమేవ.
Ajānantassāti etthabbhantare bījagāmoti vā bhūtagāmoti vā na jānāti, chindāmītipi na jānāti, kevalaṃ vatiyā vā palālapuñje vā nikhādanaṃ vā khaṇittiṃ vā kudālaṃ vā saṅgopanatthāya ṭhapeti, ḍayhamānahattho vā aggiṃ pāteti, tatra ce tiṇāni chijjanti vā ḍayhanti vā anāpatti. Manussaviggahapārājikavaṇṇanāyaṃ pana sabbaaṭṭhakathāsu ‘‘sace bhikkhu rukkhena vā ajjhotthaṭo hoti, opāte vā patito sakkā ca hoti rukkhaṃ chinditvā bhūmiṃ vā khaṇitvā nikkhamituṃ, jīvitahetupi attanā na kātabbaṃ. Aññena pana bhikkhunā bhūmiṃ vā khaṇitvā rukkhaṃ vā chinditvā allarukkhato vā daṇḍakaṃ chinditvā taṃ rukkhaṃ pavaṭṭetvā nikkhāmetuṃ vaṭṭati, anāpattī’’ti vuttaṃ. Tattha kāraṇaṃ na dissati – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, davaḍāhe ḍayhamāne paṭaggiṃ dātuṃ, parittaṃ kātu’’nti (cūḷava. 283) idaṃ pana ekameva suttaṃ dissati. Sace etassa anulomaṃ ‘‘attano na vaṭṭati, aññassa vaṭṭatī’’ti idaṃ nānākaraṇaṃ na sakkā laddhuṃ. Attano atthāya karonto attasinehena akusalacitteneva karoti, paro pana kāruññena, tasmā anāpattīti ce. Etampi akāraṇaṃ. Kusalacittenāpi hi imaṃ āpattiṃ āpajjati. Sabbaaṭṭhakathāsu pana vuttattā na sakkā paṭisedhetuṃ. Gavesitabbā ettha yutti. Aṭṭhakathācariyānaṃ vā saddhāya gantabbanti. Sesaṃ uttānameva.
తిసముట్ఠానం – కాయచిత్తతో వాచాచిత్తతో కాయవాచాచిత్తతో చ సముట్ఠాతి. కిరియం, సఞ్ఞావిమోక్ఖం, సచిత్తకం, పణ్ణత్తివజ్జం, కాయకమ్మం, వచీకమ్మం, తిచిత్తం, తివేదనన్తి.
Tisamuṭṭhānaṃ – kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti. Kiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
భూతగామసిక్ఖాపదం పఠమం.
Bhūtagāmasikkhāpadaṃ paṭhamaṃ.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావిభఙ్గ • Mahāvibhaṅga / ౨. భూతగామవగ్గో • 2. Bhūtagāmavaggo
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ౧. భూతగామసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 1. Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā / ౧. భూతగామసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 1. Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / ౧. భూతగామసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 1. Bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / పాచిత్యాదియోజనాపాళి • Pācityādiyojanāpāḷi / ౧. భూతగామసిక్ఖాపద-అత్థయోజనా • 1. Bhūtagāmasikkhāpada-atthayojanā