| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
८. भूतारोचनसिक्खापदवण्णना
8. Bhūtārocanasikkhāpadavaṇṇanā
निप्परियायेनाति ‘‘पठमं झानं समापज्जि’’न्तिआदिना (पाचि॰ ७१) उजुकमेव। परियायेन आरोचितन्ति ‘‘यो ते विहारे वसि, सो भिक्खु पठमं झानं समापज्जि, समापज्जति, समापन्नो’’तिआदिना (पाचि॰ ७५) अञ्ञापदेसेन भणितं। परिनिब्बानकाले (पाचि॰ अट्ठ॰ ७७), पन अन्तरा वा अतिकड्ढियमानेन उपसम्पन्नस्स भूतं आरोचेतुं वट्टति। अनतिकड्ढियमानेनापि (सारत्थ॰ टी॰ पाचित्तिय ३.७७) तथारूपे कारणे सति आरोचेतुं वट्टतियेव। तेनेव अञ्ञतरेन दहरभिक्खुना उपवदितो अञ्ञतरो थेरो ‘‘आवुसो, उपरिमग्गत्थाय वायामं मा अकासि, खीणासवो तया उपवदितो’’ति आह। थेरेन च ‘‘अत्थि ते, आवुसो, इमस्मिं सासने पतिट्ठा’’ति पुट्ठो दहरभिक्खु ‘‘आम, भन्ते, सोतापन्नो आह’’न्ति अवोच। ‘‘कारको अय’’न्ति ञत्वापि पटिपत्तिया अमोघभावदस्सनेन समुत्तेजनाय, सम्पहंसनाय च अरिया अत्तानं पकासेन्तियेव। तेनाह ‘‘तथारूपे कारणे सति उपसम्पन्नस्स आरोचयतो’’ति। सुतपरियत्तिसीलगुणं पन अनुपसम्पन्नस्सपि आरोचेतुं वट्टति। कस्मा न इध उम्मत्तकादयो गहिताति आह ‘‘यस्मा पना’’तिआदि। आदिसद्देन खित्तचित्तवेदनाट्टानं गहणं। तस्मिं सतीति उम्मत्तकादिभावे सति। इध न गहिताति इमस्मिं सिक्खापदे पदभाजनियं न गहिता। अचित्तकन्ति पण्णत्तिजाननचित्ताभावेन अचित्तकं। कुसलाब्याकतचित्तेहि द्विचित्त’’न्ति इदं उक्कट्ठपरिच्छेदेन अरियपुग्गलेयेव सन्धाय वुत्तं। न हि पण्णत्तिं अजानन्ता झानलाभिनो पुथुज्जना वत्थुम्हि लोभवसेन अकुसलचित्तेनापि न आरोचेन्तीति। दुक्खवेदनाय वा अभावतो ‘‘द्विवेदन’’न्ति इमस्स अनुरूपं कत्वा एवं वुत्तन्ति दट्ठब्बं।
Nippariyāyenāti ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajji’’ntiādinā (pāci. 71) ujukameva. Pariyāyena ārocitanti ‘‘yo te vihāre vasi, so bhikkhu paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajji, samāpajjati, samāpanno’’tiādinā (pāci. 75) aññāpadesena bhaṇitaṃ. Parinibbānakāle (pāci. aṭṭha. 77), pana antarā vā atikaḍḍhiyamānena upasampannassa bhūtaṃ ārocetuṃ vaṭṭati. Anatikaḍḍhiyamānenāpi (sārattha. ṭī. pācittiya 3.77) tathārūpe kāraṇe sati ārocetuṃ vaṭṭatiyeva. Teneva aññatarena daharabhikkhunā upavadito aññataro thero ‘‘āvuso, uparimaggatthāya vāyāmaṃ mā akāsi, khīṇāsavo tayā upavadito’’ti āha. Therena ca ‘‘atthi te, āvuso, imasmiṃ sāsane patiṭṭhā’’ti puṭṭho daharabhikkhu ‘‘āma, bhante, sotāpanno āha’’nti avoca. ‘‘Kārako aya’’nti ñatvāpi paṭipattiyā amoghabhāvadassanena samuttejanāya, sampahaṃsanāya ca ariyā attānaṃ pakāsentiyeva. Tenāha ‘‘tathārūpe kāraṇe sati upasampannassa ārocayato’’ti. Sutapariyattisīlaguṇaṃ pana anupasampannassapi ārocetuṃ vaṭṭati. Kasmā na idha ummattakādayo gahitāti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Ādisaddena khittacittavedanāṭṭānaṃ gahaṇaṃ. Tasmiṃ satīti ummattakādibhāve sati. Idha na gahitāti imasmiṃ sikkhāpade padabhājaniyaṃ na gahitā. Acittakanti paṇṇattijānanacittābhāvena acittakaṃ. Kusalābyākatacittehi dvicitta’’nti idaṃ ukkaṭṭhaparicchedena ariyapuggaleyeva sandhāya vuttaṃ. Na hi paṇṇattiṃ ajānantā jhānalābhino puthujjanā vatthumhi lobhavasena akusalacittenāpi na ārocentīti. Dukkhavedanāya vā abhāvato ‘‘dvivedana’’nti imassa anurūpaṃ katvā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ.
भूतारोचनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Bhūtārocanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
