| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
४. कळारखत्तियवग्गो
4. Kaḷārakhattiyavaggo
१. भूतसुत्तवण्णना
1. Bhūtasuttavaṇṇanā
३१. कळारखत्तियवग्गस्स पठमे अजितपञ्हेति अजितमाणवेन पुच्छितपञ्हे। सङ्खातधम्मासेति सङ्खातधम्मा वुच्चन्ति ञातधम्मा तुलितधम्मा तीरितधम्मा। सेक्खाति सत्त सेक्खा। पुथूति तेयेव सत्त जने सन्धाय पुथूति वुत्तं। इधाति इमस्मिं सासने। निपकोति नेपक्कं वुच्चति पञ्ञा, ताय समन्नागतत्ता निपको, त्वं पण्डितो पब्रूहीति याचति। इरियन्ति वुत्तिं आचारं गोचरं विहारं पटिपत्तिं। मारिसाति भगवन्तं आलपति। सेक्खानञ्च सङ्खातधम्मानञ्च खीणासवानञ्च पटिपत्तिं मया पुच्छितो पण्डित, मारिस, मय्हं कथेहीति अयमेत्थ सङ्खेपत्थो।
31. Kaḷārakhattiyavaggassa paṭhame ajitapañheti ajitamāṇavena pucchitapañhe. Saṅkhātadhammāseti saṅkhātadhammā vuccanti ñātadhammā tulitadhammā tīritadhammā. Sekkhāti satta sekkhā. Puthūti teyeva satta jane sandhāya puthūti vuttaṃ. Idhāti imasmiṃ sāsane. Nipakoti nepakkaṃ vuccati paññā, tāya samannāgatattā nipako, tvaṃ paṇḍito pabrūhīti yācati. Iriyanti vuttiṃ ācāraṃ gocaraṃ vihāraṃ paṭipattiṃ. Mārisāti bhagavantaṃ ālapati. Sekkhānañca saṅkhātadhammānañca khīṇāsavānañca paṭipattiṃ mayā pucchito paṇḍita, mārisa, mayhaṃ kathehīti ayamettha saṅkhepattho.
तुण्ही अहोसीति कस्मा याव ततियं पुट्ठो तुण्ही अहोसि? किं पञ्हे कङ्खति, उदाहु अज्झासयेति? अज्झासये कङ्खति, नो पञ्हे। एवं किरस्स अहोसि – ‘‘सत्था मं सेक्खासेक्खानं आगमनीयपटिपदं कथापेतुकामो; सा च खन्धवसेन धातुवसेन आयतनवसेन पच्चयाकारवसेनाति बहूहि कारणेहि सक्का कथेतुं। कथं कथेन्तो नु खो सत्थु अज्झासयं गहेत्वा कथेतुं सक्खिस्सामी’’ति? अथ सत्था चिन्तेसि – ‘‘ठपेत्वा मं अञ्ञो पत्तं आदाय चरन्तो सावको नाम पञ्ञाय सारिपुत्तसमो नत्थि। अयम्पि मया पञ्हं पुट्ठो याव ततियं तुण्ही एव। पञ्हे नु खो कङ्खति, उदाहु अज्झासये’’ति। अथ ‘‘अज्झासये’’ति ञत्वा पञ्हकथनत्थाय नयं ददमानो भूतमिदन्ति, सारिपुत्त, पस्ससीति आह।
Tuṇhī ahosīti kasmā yāva tatiyaṃ puṭṭho tuṇhī ahosi? Kiṃ pañhe kaṅkhati, udāhu ajjhāsayeti? Ajjhāsaye kaṅkhati, no pañhe. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘satthā maṃ sekkhāsekkhānaṃ āgamanīyapaṭipadaṃ kathāpetukāmo; sā ca khandhavasena dhātuvasena āyatanavasena paccayākāravasenāti bahūhi kāraṇehi sakkā kathetuṃ. Kathaṃ kathento nu kho satthu ajjhāsayaṃ gahetvā kathetuṃ sakkhissāmī’’ti? Atha satthā cintesi – ‘‘ṭhapetvā maṃ añño pattaṃ ādāya caranto sāvako nāma paññāya sāriputtasamo natthi. Ayampi mayā pañhaṃ puṭṭho yāva tatiyaṃ tuṇhī eva. Pañhe nu kho kaṅkhati, udāhu ajjhāsaye’’ti. Atha ‘‘ajjhāsaye’’ti ñatvā pañhakathanatthāya nayaṃ dadamāno bhūtamidanti, sāriputta, passasīti āha.
तत्थ भूतन्ति जातं निब्बत्तं, खन्धपञ्चकस्सेतं नामं। इति सत्था ‘‘पञ्चक्खन्धवसेन, सारिपुत्त, इमं पञ्हं कथेही’’ति थेरस्स नयं देति। सहनयदानेन पन थेरस्स तीरे ठितपुरिसस्स विवटो एकङ्गणो महासमुद्दो विय नयसतेन नयसहस्सेन पञ्हब्याकरणं उपट्ठासि। अथ नं ब्याकरोन्तो भूतमिदन्ति, भन्तेतिआदिमाह। तत्थ भूतमिदन्ति इदं निब्बत्तं खन्धपञ्चकं। सम्मप्पञ्ञाय पस्सतीति सह विपस्सनाय मग्गपञ्ञाय सम्मा पस्सति। पटिपन्नो होतीति सीलतो पट्ठाय याव अरहत्तमग्गा निब्बिदादीनं अत्थाय पटिपन्नो होति। तदाहारसम्भवन्ति इदं कस्मा आरभि? एतं खन्धपञ्चकं आहारं पटिच्च ठितं, तस्मा तं आहारसम्भवं नाम कत्वा दस्सेतुं इदं आरभि। इति इमिनापि परियायेन सेक्खपटिपदा कथिता होति। तदाहारनिरोधाति तेसं आहारानं निरोधेन। इदं कस्मा आरभि? तञ्हि खन्धपञ्चकं आहारनिरोधा निरुज्झति, तस्मा तं आहारनिरोधसम्भवं नाम कत्वा दस्सेतुं इदं आरभि। इति इमिनापि परियायेन सेक्खस्सेव पटिपदा कथिता। निब्बिदाति आदीनि सब्बानि कारणवचनानीति वेदितब्बानि। अनुपादा विमुत्तोति चतूहि उपादानेहि कञ्चि धम्मं अगहेत्वा विमुत्तो। साधु साधूति इमिना थेरस्स ब्याकरणं सम्पहंसेत्वा सयम्पि तथेव ब्याकरोन्तो पुन ‘‘भूतमिद’’न्तिआदिमाहाति। पठमं।
Tattha bhūtanti jātaṃ nibbattaṃ, khandhapañcakassetaṃ nāmaṃ. Iti satthā ‘‘pañcakkhandhavasena, sāriputta, imaṃ pañhaṃ kathehī’’ti therassa nayaṃ deti. Sahanayadānena pana therassa tīre ṭhitapurisassa vivaṭo ekaṅgaṇo mahāsamuddo viya nayasatena nayasahassena pañhabyākaraṇaṃ upaṭṭhāsi. Atha naṃ byākaronto bhūtamidanti, bhantetiādimāha. Tattha bhūtamidanti idaṃ nibbattaṃ khandhapañcakaṃ. Sammappaññāya passatīti saha vipassanāya maggapaññāya sammā passati. Paṭipanno hotīti sīlato paṭṭhāya yāva arahattamaggā nibbidādīnaṃ atthāya paṭipanno hoti. Tadāhārasambhavanti idaṃ kasmā ārabhi? Etaṃ khandhapañcakaṃ āhāraṃ paṭicca ṭhitaṃ, tasmā taṃ āhārasambhavaṃ nāma katvā dassetuṃ idaṃ ārabhi. Iti imināpi pariyāyena sekkhapaṭipadā kathitā hoti. Tadāhāranirodhāti tesaṃ āhārānaṃ nirodhena. Idaṃ kasmā ārabhi? Tañhi khandhapañcakaṃ āhāranirodhā nirujjhati, tasmā taṃ āhāranirodhasambhavaṃ nāma katvā dassetuṃ idaṃ ārabhi. Iti imināpi pariyāyena sekkhasseva paṭipadā kathitā. Nibbidāti ādīni sabbāni kāraṇavacanānīti veditabbāni. Anupādā vimuttoti catūhi upādānehi kañci dhammaṃ agahetvā vimutto. Sādhu sādhūti iminā therassa byākaraṇaṃ sampahaṃsetvā sayampi tatheva byākaronto puna ‘‘bhūtamida’’ntiādimāhāti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. भूतसुत्तं • 1. Bhūtasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १. भूतसुत्तवण्णना • 1. Bhūtasuttavaṇṇanā
