Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    [४५०] १२. बिलारकोसियजातकवण्णना

    [450] 12. Bilārakosiyajātakavaṇṇanā

    अपचन्तापीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं दानवित्तं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। सो किर भगवतो धम्मदेसनं सुत्वा सासने पब्बजित्वा पब्बजितकालतो पट्ठाय दानवित्तो अहोसि दानज्झासयो, पत्तपरियापन्‍नम्पि पिण्डपातं अञ्‍ञस्स अदत्वा न भुञ्‍जि, अन्तमसो पानीयम्पि लभित्वा अञ्‍ञस्स अदत्वा न पिवि, एवं दानाभिरतो अहोसि। अथस्स धम्मसभायं भिक्खू गुणकथं कथेसुं। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्‍निसिन्‍ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते तं भिक्खुं पक्‍कोसापेत्वा ‘‘सच्‍चं किर त्वं भिक्खु दानवित्तो दानज्झासयो’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्‍चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘भिक्खवे अयं पुब्बे अस्सद्धो अहोसि अप्पसन्‍नो, तिणग्गेन तेलबिन्दुम्पि उद्धरित्वा कस्सचि न अदासि, अथ नं अहं दमेत्वा निब्बिसेवनं कत्वा दानफलं ञापेसिं, तमेव दाननिन्‍नं चित्तं भवन्तरेपि न पजहती’’ति वत्वा भिक्खूहि याचितो अतीतं आहरि।

    Apacantāpīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dānavittaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira bhagavato dhammadesanaṃ sutvā sāsane pabbajitvā pabbajitakālato paṭṭhāya dānavitto ahosi dānajjhāsayo, pattapariyāpannampi piṇḍapātaṃ aññassa adatvā na bhuñji, antamaso pānīyampi labhitvā aññassa adatvā na pivi, evaṃ dānābhirato ahosi. Athassa dhammasabhāyaṃ bhikkhū guṇakathaṃ kathesuṃ. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu dānavitto dānajjhāsayo’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhave ayaṃ pubbe assaddho ahosi appasanno, tiṇaggena telabindumpi uddharitvā kassaci na adāsi, atha naṃ ahaṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā dānaphalaṃ ñāpesiṃ, tameva dānaninnaṃ cittaṃ bhavantarepi na pajahatī’’ti vatvā bhikkhūhi yācito atītaṃ āhari.

    अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्‍जं कारेन्ते बोधिसत्तो सेट्ठिकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो कुटुम्बं सण्ठपेत्वा पितु अच्‍चयेन सेट्ठिट्ठानं पत्वा एकदिवसं धनविलोकनं कत्वा ‘‘धनं पञ्‍ञायति, एतस्स उप्पादका न पञ्‍ञायन्ति, इमं धनं विस्सज्‍जेत्वा महादानं दातुं वट्टती’’ति दानसालं कारेत्वा यावजीवं महादानं पवत्तेत्वा आयुपरियोसाने ‘‘इदं दानवत्तं मा उपच्छिन्दी’’ति पुत्तस्स ओवादं दत्वा तावतिंसभवने सक्‍को हुत्वा निब्बत्ति। पुत्तोपिस्स तथेव दानं दत्वा पुत्तं ओवदित्वा आयुपरियोसाने चन्दो देवपुत्तो हुत्वा निब्बत्ति, तस्स पुत्तो सूरियो हुत्वा निब्बत्ति, तस्सपि पुत्तो मातलिसङ्गाहको हुत्वा निब्बत्ति, तस्स पुत्तो पञ्‍चसिखो गन्धब्बदेवपुत्तो हुत्वा निब्बत्ति। छट्ठो पन अस्सद्धो अहोसि थद्धचित्तो निस्नेहो मच्छरी, दानसालं विद्धंसेत्वा झापेत्वा याचके पोथेत्वा नीहरापेसि, कस्सचि तिणग्गेन उद्धरित्वा तेलबिन्दुम्पि न देति। तदा सक्‍को देवराजा अत्तनो पुब्बकम्मं ओलोकेत्वा ‘‘पवत्तति नु खो मे दानवंसो, उदाहु नो’’ति उपधारेन्तो ‘‘पुत्तो मे दानं पवत्तेत्वा चन्दो हुत्वा निब्बत्ति, तस्स पुत्तो सूरियो, तस्स पुत्तो मातलि, तस्स पुत्तो पञ्‍चसिखो गन्धब्बदेवपुत्तो हुत्वा निब्बत्ति, छट्ठो पन तं वंसं उपच्छिन्दी’’ति पस्सि।

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto seṭṭhikule nibbattitvā vayappatto kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā pitu accayena seṭṭhiṭṭhānaṃ patvā ekadivasaṃ dhanavilokanaṃ katvā ‘‘dhanaṃ paññāyati, etassa uppādakā na paññāyanti, imaṃ dhanaṃ vissajjetvā mahādānaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti dānasālaṃ kāretvā yāvajīvaṃ mahādānaṃ pavattetvā āyupariyosāne ‘‘idaṃ dānavattaṃ mā upacchindī’’ti puttassa ovādaṃ datvā tāvatiṃsabhavane sakko hutvā nibbatti. Puttopissa tatheva dānaṃ datvā puttaṃ ovaditvā āyupariyosāne cando devaputto hutvā nibbatti, tassa putto sūriyo hutvā nibbatti, tassapi putto mātalisaṅgāhako hutvā nibbatti, tassa putto pañcasikho gandhabbadevaputto hutvā nibbatti. Chaṭṭho pana assaddho ahosi thaddhacitto nisneho maccharī, dānasālaṃ viddhaṃsetvā jhāpetvā yācake pothetvā nīharāpesi, kassaci tiṇaggena uddharitvā telabindumpi na deti. Tadā sakko devarājā attano pubbakammaṃ oloketvā ‘‘pavattati nu kho me dānavaṃso, udāhu no’’ti upadhārento ‘‘putto me dānaṃ pavattetvā cando hutvā nibbatti, tassa putto sūriyo, tassa putto mātali, tassa putto pañcasikho gandhabbadevaputto hutvā nibbatti, chaṭṭho pana taṃ vaṃsaṃ upacchindī’’ti passi.

    अथस्स एतदहोसि ‘‘इमं पापधम्मं दमेत्वा दानफलं जानापेत्वा आगमिस्सामी’’ति। सो चन्दसूरियमातलिपञ्‍चसिखे पक्‍कोसापेत्वा ‘‘सम्मा, अम्हाकं वंसे छट्ठो कुलवंसं समुच्छिन्दित्वा दानसालं झापेत्वा याचके नीहरापेसि, न कस्सचि किञ्‍चि देति, एथ नं दमेस्सामा’’ति तेहि सद्धिं बाराणसिं अगमासि। तस्मिं खणे सेट्ठि राजुपट्ठानं कत्वा आगन्त्वा सत्तमे द्वारकोट्ठके अन्तरवीथिं ओलोकेन्तो चङ्कमति। सक्‍को ‘‘तुम्हे मम पविट्ठकाले पच्छतो पटिपाटिया आगच्छथा’’ति वत्वा गन्त्वा सेट्ठिस्स सन्तिके ठत्वा ‘‘भो महासेट्ठि, भोजनं मे देही’’ति आह। ‘‘ब्राह्मण नत्थि तव इध भत्तं, अञ्‍ञत्थ गच्छा’’ति। ‘‘भो महासेट्ठि, ब्राह्मणेहि भत्ते याचिते न दातुं न लब्भती’’ति। ‘‘ब्राह्मण, मम गेहे पक्‍कम्पि पचितब्बम्पि भत्तं नत्थि, अञ्‍ञत्थ गच्छा’’ति। ‘‘महासेट्ठि, एकं ते सिलोकं कथेस्सामि, तं सुणाही’’ति। ‘‘नत्थि मय्हं तव सिलोकेनत्थो, मा इध तिट्ठा’’ति। सक्‍को तस्स कथं असुणन्तो विय द्वे गाथा अभासि –

    Athassa etadahosi ‘‘imaṃ pāpadhammaṃ dametvā dānaphalaṃ jānāpetvā āgamissāmī’’ti. So candasūriyamātalipañcasikhe pakkosāpetvā ‘‘sammā, amhākaṃ vaṃse chaṭṭho kulavaṃsaṃ samucchinditvā dānasālaṃ jhāpetvā yācake nīharāpesi, na kassaci kiñci deti, etha naṃ damessāmā’’ti tehi saddhiṃ bārāṇasiṃ agamāsi. Tasmiṃ khaṇe seṭṭhi rājupaṭṭhānaṃ katvā āgantvā sattame dvārakoṭṭhake antaravīthiṃ olokento caṅkamati. Sakko ‘‘tumhe mama paviṭṭhakāle pacchato paṭipāṭiyā āgacchathā’’ti vatvā gantvā seṭṭhissa santike ṭhatvā ‘‘bho mahāseṭṭhi, bhojanaṃ me dehī’’ti āha. ‘‘Brāhmaṇa natthi tava idha bhattaṃ, aññattha gacchā’’ti. ‘‘Bho mahāseṭṭhi, brāhmaṇehi bhatte yācite na dātuṃ na labbhatī’’ti. ‘‘Brāhmaṇa, mama gehe pakkampi pacitabbampi bhattaṃ natthi, aññattha gacchā’’ti. ‘‘Mahāseṭṭhi, ekaṃ te silokaṃ kathessāmi, taṃ suṇāhī’’ti. ‘‘Natthi mayhaṃ tava silokenattho, mā idha tiṭṭhā’’ti. Sakko tassa kathaṃ asuṇanto viya dve gāthā abhāsi –

    १२५.

    125.

    ‘‘अपचन्तापि दिच्छन्ति, सन्तो लद्धान भोजनं।

    ‘‘Apacantāpi dicchanti, santo laddhāna bhojanaṃ;

    किमेव त्वं पचमानो, यं न दज्‍जा न तं समं॥

    Kimeva tvaṃ pacamāno, yaṃ na dajjā na taṃ samaṃ.

    १२६.

    126.

    ‘‘मच्छेरा च पमादा च, एवं दानं न दीयति।

    ‘‘Maccherā ca pamādā ca, evaṃ dānaṃ na dīyati;

    पुञ्‍ञं आकङ्खमानेन, देय्यं होति विजानता’’ति॥

    Puññaṃ ākaṅkhamānena, deyyaṃ hoti vijānatā’’ti.

    तासं अत्थो – महासेट्ठि अपचन्तापि सन्तो सप्पुरिसा भिक्खाचरियाय लद्धम्पि भोजनं दातुं इच्छन्ति, न एकका परिभुञ्‍जन्ति। किमेव त्वं पचमानो यं न ददेय्यासि, न तं समं, तं तव अनुरूपं अनुच्छविकं न होति। दानञ्हि मच्छेरेन च पमादेन चाति द्वीहि दोसेहि न दीयति, पुञ्‍ञं आकङ्खमानेन विजानता पण्डितमनुस्सेन दातब्बमेव होतीति।

    Tāsaṃ attho – mahāseṭṭhi apacantāpi santo sappurisā bhikkhācariyāya laddhampi bhojanaṃ dātuṃ icchanti, na ekakā paribhuñjanti. Kimeva tvaṃ pacamāno yaṃ na dadeyyāsi, na taṃ samaṃ, taṃ tava anurūpaṃ anucchavikaṃ na hoti. Dānañhi maccherena ca pamādena cāti dvīhi dosehi na dīyati, puññaṃ ākaṅkhamānena vijānatā paṇḍitamanussena dātabbameva hotīti.

    सो तस्स वचनं सुत्वा ‘‘तेन हि गेहं पविसित्वा निसीद, थोकं लच्छसी’’ति आह। सक्‍को पविसित्वा ते सिलोके सज्झायन्तो निसीदि। अथ नं चन्दो आगन्त्वा भत्तं याचि। ‘‘नत्थि ते भत्तं, गच्छा’’ति च वुत्तो ‘‘महासेट्ठि अन्तो एको ब्राह्मणो निसिन्‍नो, ब्राह्मणवाचनकं मञ्‍ञे भविस्सति, अहम्पि भविस्सामी’’ति वत्वा ‘‘नत्थि ब्राह्मणवाचनकं, निक्खमा’’ति वुच्‍चमानोपि ‘‘महासेट्ठि इङ्घ ताव सिलोकं सुणाही’’ति द्वे गाथा अभासि –

    So tassa vacanaṃ sutvā ‘‘tena hi gehaṃ pavisitvā nisīda, thokaṃ lacchasī’’ti āha. Sakko pavisitvā te siloke sajjhāyanto nisīdi. Atha naṃ cando āgantvā bhattaṃ yāci. ‘‘Natthi te bhattaṃ, gacchā’’ti ca vutto ‘‘mahāseṭṭhi anto eko brāhmaṇo nisinno, brāhmaṇavācanakaṃ maññe bhavissati, ahampi bhavissāmī’’ti vatvā ‘‘natthi brāhmaṇavācanakaṃ, nikkhamā’’ti vuccamānopi ‘‘mahāseṭṭhi iṅgha tāva silokaṃ suṇāhī’’ti dve gāthā abhāsi –

    १२७.

    127.

    ‘‘यस्सेव भीतो न ददाति मच्छरी, तदेवाददतो भयं।

    ‘‘Yasseva bhīto na dadāti maccharī, tadevādadato bhayaṃ;

    जिघच्छा च पिपासा च, यस्स भायति मच्छरी।

    Jighacchā ca pipāsā ca, yassa bhāyati maccharī;

    तमेव बालं फुसति, अस्मिं लोके परम्हि च॥

    Tameva bālaṃ phusati, asmiṃ loke paramhi ca.

    १२८.

    128.

    ‘‘तस्मा विनेय्य मच्छेरं, दज्‍जा दानं मलाभिभू।

    ‘‘Tasmā vineyya maccheraṃ, dajjā dānaṃ malābhibhū;

    पुञ्‍ञानि परलोकस्मिं, पतिट्ठा होन्ति पाणिन’’न्ति॥

    Puññāni paralokasmiṃ, patiṭṭhā honti pāṇina’’nti.

    तत्थ यस्स भायतीति ‘‘अहं अञ्‍ञेसं दत्वा सयं जिघच्छितो च पिपासितो च भविस्सामी’’ति यस्सा जिघच्छाय पिपासाय भायति। तमेवाति तञ्‍ञेव जिघच्छापिपासासङ्खातं भयं एतं बालं निब्बत्तनिब्बत्तट्ठाने इधलोके परलोके च फुसति पीळेति, अच्‍चन्तदालिद्दियं पापुणाति। मलाभिभूति मच्छरियमलं अभिभवन्तो।

    Tattha yassa bhāyatīti ‘‘ahaṃ aññesaṃ datvā sayaṃ jighacchito ca pipāsito ca bhavissāmī’’ti yassā jighacchāya pipāsāya bhāyati. Tamevāti taññeva jighacchāpipāsāsaṅkhātaṃ bhayaṃ etaṃ bālaṃ nibbattanibbattaṭṭhāne idhaloke paraloke ca phusati pīḷeti, accantadāliddiyaṃ pāpuṇāti. Malābhibhūti macchariyamalaṃ abhibhavanto.

    तस्सपि वचनं सुत्वा ‘‘तेन हि पविस, थोकं लभिस्ससी’’ति आह। सोपि पविसित्वा सक्‍कस्स सन्तिके निसीदि। ततो थोकं वीतिनामेत्वा सूरियो आगन्त्वा भत्तं याचन्तो द्वे गाथा अभासि –

    Tassapi vacanaṃ sutvā ‘‘tena hi pavisa, thokaṃ labhissasī’’ti āha. Sopi pavisitvā sakkassa santike nisīdi. Tato thokaṃ vītināmetvā sūriyo āgantvā bhattaṃ yācanto dve gāthā abhāsi –

    १२९.

    129.

    ‘‘दुद्ददं ददमानानं, दुक्‍करं कम्म कुब्बतं।

    ‘‘Duddadaṃ dadamānānaṃ, dukkaraṃ kamma kubbataṃ;

    असन्तो नानुकुब्बन्ति, सतं धम्मो दुरन्‍नयो॥

    Asanto nānukubbanti, sataṃ dhammo durannayo.

    १३०.

    130.

    ‘‘तस्मा सतञ्‍च असतं, नाना होति इतो गति।

    ‘‘Tasmā satañca asataṃ, nānā hoti ito gati;

    असन्तो निरयं यन्ति, सन्तो सग्गपरायणा’’ति॥

    Asanto nirayaṃ yanti, santo saggaparāyaṇā’’ti.

    तत्थ दुद्ददन्ति दानं नाम दुद्ददं मच्छेरं अभिभवित्वा दातब्बतो, तं ददमानानं। दुक्‍करन्ति तदेव दानकम्मं दुक्‍करं युद्धसदिसं, तं कुब्बतं। नानुकुब्बन्तीति असप्पुरिसा दानफलं अजानन्ता तेसं गतमग्गं नानुगच्छन्ति। सतं धम्मोति सप्पुरिसानं बोधिसत्तानं धम्मो अञ्‍ञेहि दुरनुगमो। असन्तोति मच्छरियवसेन दानं अदत्वा असप्पुरिसा निरयं यन्ति।

    Tattha duddadanti dānaṃ nāma duddadaṃ maccheraṃ abhibhavitvā dātabbato, taṃ dadamānānaṃ. Dukkaranti tadeva dānakammaṃ dukkaraṃ yuddhasadisaṃ, taṃ kubbataṃ. Nānukubbantīti asappurisā dānaphalaṃ ajānantā tesaṃ gatamaggaṃ nānugacchanti. Sataṃ dhammoti sappurisānaṃ bodhisattānaṃ dhammo aññehi duranugamo. Asantoti macchariyavasena dānaṃ adatvā asappurisā nirayaṃ yanti.

    सेट्ठि गहेतब्बगहणं अपस्सन्तो ‘‘तेन हि पविसित्वा ब्राह्मणानं सन्तिके निसीद, थोकं लच्छसी’’ति आह। ततो थोकं वीतिनामेत्वा मातलि आगन्त्वा भत्तं याचित्वा ‘‘नत्थी’’ति वचनमत्तकालमेव सत्तमं गाथमाह –

    Seṭṭhi gahetabbagahaṇaṃ apassanto ‘‘tena hi pavisitvā brāhmaṇānaṃ santike nisīda, thokaṃ lacchasī’’ti āha. Tato thokaṃ vītināmetvā mātali āgantvā bhattaṃ yācitvā ‘‘natthī’’ti vacanamattakālameva sattamaṃ gāthamāha –

    १३१.

    131.

    ‘‘अप्पस्मेके पवेच्छन्ति, बहुनेके न दिच्छरे।

    ‘‘Appasmeke pavecchanti, bahuneke na dicchare;

    अप्पस्मा दक्खिणा दिन्‍ना, सहस्सेन समं मिता’’ति॥

    Appasmā dakkhiṇā dinnā, sahassena samaṃ mitā’’ti.

    तत्थ अप्पस्मेके पवेच्छन्तीति महासेट्ठि एकच्‍चे पण्डितपुरिसा अप्पस्मिम्पि देय्यधम्मे पवेच्छन्ति, ददन्तियेवाति अत्थो। बहुनापि देय्यधम्मेन समन्‍नागता एके सत्ता न दिच्छरे न ददन्ति। दक्खिणाति कम्मञ्‍च फलञ्‍च सद्दहित्वा दिन्‍नदानं। सहस्सेन समं मिताति एवं दिन्‍ना कटच्छुभत्तमत्तापि दक्खिणा सहस्सदानेन सद्धिं मिता, महाफलत्ता सहस्सदानसदिसाव होतीति अत्थो।

    Tattha appasmeke pavecchantīti mahāseṭṭhi ekacce paṇḍitapurisā appasmimpi deyyadhamme pavecchanti, dadantiyevāti attho. Bahunāpi deyyadhammena samannāgatā eke sattā na dicchare na dadanti. Dakkhiṇāti kammañca phalañca saddahitvā dinnadānaṃ. Sahassena samaṃ mitāti evaṃ dinnā kaṭacchubhattamattāpi dakkhiṇā sahassadānena saddhiṃ mitā, mahāphalattā sahassadānasadisāva hotīti attho.

    तम्पि सो ‘‘तेन हि पविसित्वा निसीदा’’ति आह। ततो थोकं वीतिनामेत्वा पञ्‍चसिखो आगन्त्वा भत्तं याचित्वा ‘‘नत्थि गच्छा’’ति वुत्ते ‘‘अहं न गतपुब्बो, इमस्मिं गेहे ब्राह्मणवाचनकं भविस्सति मञ्‍ञे’’ति तस्स धम्मकथं आरभन्तो अट्ठमं गाथमाह –

    Tampi so ‘‘tena hi pavisitvā nisīdā’’ti āha. Tato thokaṃ vītināmetvā pañcasikho āgantvā bhattaṃ yācitvā ‘‘natthi gacchā’’ti vutte ‘‘ahaṃ na gatapubbo, imasmiṃ gehe brāhmaṇavācanakaṃ bhavissati maññe’’ti tassa dhammakathaṃ ārabhanto aṭṭhamaṃ gāthamāha –

    १३२.

    132.

    ‘‘धम्मं चरे योपि समुञ्छकं चरे, दारञ्‍च पोसं ददमप्पकस्मिं।

    ‘‘Dhammaṃ care yopi samuñchakaṃ care, dārañca posaṃ dadamappakasmiṃ;

    सतं सहस्सानं सहस्सयागिनं, कलम्पि नाग्घन्ति तथाविधस्स ते’’ति॥

    Sataṃ sahassānaṃ sahassayāginaṃ, kalampi nāgghanti tathāvidhassa te’’ti.

    तत्थ धम्मन्ति तिविधसुचरितधम्मं। समुञ्छकन्ति गामे वा आमकपक्‍कभिक्खाचरियं अरञ्‍ञे वा फलाफलहरणसङ्खातं उञ्छं यो चरेय्य, सोपि धम्ममेव चरे। दारञ्‍च पोसन्ति अत्तनो च पुत्तदारं पोसेन्तोयेव। ददमप्पकस्मिन्ति परित्ते वा देय्यधम्मे धम्मिकसमणब्राह्मणानं ददमानो धम्मं चरेति अत्थो। सतं सहस्सानं सहस्सयागिनन्ति परं पोथेत्वा विहेठेत्वा सहस्सेन यागं यजन्तानं सहस्सयागीनं इस्सरानं सतसहस्सम्पि। कलम्पि नाग्घन्ति तथाविधस्स तेति तेसं सतसहस्ससङ्खातानं सहस्सयागीनं यागा तथाविधस्स धम्मेन समेन देय्यधम्मं उप्पादेत्वा देन्तस्स दुग्गतमनुस्सस्स सोळसिं कलं न अग्घन्तीति।

    Tattha dhammanti tividhasucaritadhammaṃ. Samuñchakanti gāme vā āmakapakkabhikkhācariyaṃ araññe vā phalāphalaharaṇasaṅkhātaṃ uñchaṃ yo careyya, sopi dhammameva care. Dārañca posanti attano ca puttadāraṃ posentoyeva. Dadamappakasminti paritte vā deyyadhamme dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ dadamāno dhammaṃ careti attho. Sataṃ sahassānaṃ sahassayāginanti paraṃ pothetvā viheṭhetvā sahassena yāgaṃ yajantānaṃ sahassayāgīnaṃ issarānaṃ satasahassampi. Kalampi nāgghanti tathāvidhassa teti tesaṃ satasahassasaṅkhātānaṃ sahassayāgīnaṃ yāgā tathāvidhassa dhammena samena deyyadhammaṃ uppādetvā dentassa duggatamanussassa soḷasiṃ kalaṃ na agghantīti.

    सेट्ठि पञ्‍चसिखस्स कथं सुत्वा सल्‍लक्खेसि। अथ नं अनग्घकारणं पुच्छन्तो नवमं गाथमाह –

    Seṭṭhi pañcasikhassa kathaṃ sutvā sallakkhesi. Atha naṃ anagghakāraṇaṃ pucchanto navamaṃ gāthamāha –

    १३३.

    133.

    ‘‘केनेस यञ्‍ञो विपुलो महग्घतो, समेन दिन्‍नस्स न अग्घमेति।

    ‘‘Kenesa yañño vipulo mahagghato, samena dinnassa na agghameti;

    कथं सतं सहस्सानं सहस्सयागिनं, कलम्पि नाग्घन्ति तथाविधस्स ते’’ति॥

    Kathaṃ sataṃ sahassānaṃ sahassayāginaṃ, kalampi nāgghanti tathāvidhassa te’’ti.

    तत्थ यञ्‍ञोति दानयागो सतसहस्सपरिच्‍चागवसेन विपुलो, विपुलत्ताव महग्घतो। समेन दिन्‍नस्साति धम्मेन दिन्‍नस्स केन कारणेन अग्घं न उपेति। कथं सतं सहस्सानन्ति ब्राह्मण, कथं सहस्सयागीनं पुरिसानं बहूनं सहस्सानं सतसहस्ससङ्खाता इस्सरा तथाविधस्स धम्मेन उप्पादेत्वा दायकस्स एकस्स दुग्गतमनुस्सस्स कलं नाग्घन्तीति।

    Tattha yaññoti dānayāgo satasahassapariccāgavasena vipulo, vipulattāva mahagghato. Samena dinnassāti dhammena dinnassa kena kāraṇena agghaṃ na upeti. Kathaṃ sataṃ sahassānanti brāhmaṇa, kathaṃ sahassayāgīnaṃ purisānaṃ bahūnaṃ sahassānaṃ satasahassasaṅkhātā issarā tathāvidhassa dhammena uppādetvā dāyakassa ekassa duggatamanussassa kalaṃ nāgghantīti.

    अथस्स कथेन्तो पञ्‍चसिखो ओसानगाथमाह –

    Athassa kathento pañcasikho osānagāthamāha –

    १३४.

    134.

    ‘‘ददन्ति हेके विसमे निविट्ठा, छेत्वा वधित्वा अथ सोचयित्वा।

    ‘‘Dadanti heke visame niviṭṭhā, chetvā vadhitvā atha socayitvā;

    सा दक्खिणा अस्सुमुखा सदण्डा, समेन दिन्‍नस्स न अग्घमेति।

    Sā dakkhiṇā assumukhā sadaṇḍā, samena dinnassa na agghameti;

    एवं सतं सहस्सानं सहस्सयागिनं, कलम्पि नाग्घन्ति तथाविधस्स ते’’ति॥

    Evaṃ sataṃ sahassānaṃ sahassayāginaṃ, kalampi nāgghanti tathāvidhassa te’’ti.

    तत्थ विसमेति विसमे कायकम्मादिम्हि निविट्ठा। छेत्वाति किलमेत्वा। वधित्वाति मारेत्वा। सोचयित्वाति ससोके कत्वा।

    Tattha visameti visame kāyakammādimhi niviṭṭhā. Chetvāti kilametvā. Vadhitvāti māretvā. Socayitvāti sasoke katvā.

    सो पञ्‍चसिखस्स धम्मकथं सुत्वा ‘‘तेन हि गच्छ, गेहं पविसित्वा निसीद, थोकं लच्छसी’’ति आह। सोपि गन्त्वा तेसं सन्तिके निसीदि। ततो बिलारकोसियो सेट्ठि एकं दासिं आमन्तेत्वा ‘‘एतेसं ब्राह्मणानं पलापवीहीनं नाळिं नाळिं देही’’ति आह। सा वीही गहेत्वा ब्राह्मणे उपसङ्कमित्वा ‘‘इमे आदाय यत्थ कत्थचि पचापेत्वा भुञ्‍जथा’’ति आह। ‘‘न अम्हाकं वीहिना अत्थो, न मयं वीहिं आमसामा’’ति। ‘‘अय्य, वीहिं किरेते नामसन्ती’’ति? ‘‘तेन हि तेसं तण्डुले देही’’ति। सा तण्डुले आदाय गन्त्वा ‘‘ब्राह्मणा तण्डुले गण्हथा’’ति आह। ‘‘मयं आमकं न पटिग्गण्हामा’’ति। ‘‘अय्य, आमकं किर न गण्हन्ती’’ति। ‘‘तेन हि तेसं करोटियं वड्ढेत्वा गोभत्तं देही’’ति। सा तेसं करोटियं वड्ढेत्वा महागोणानं पक्‍कभत्तं आहरित्वा अदासि। पञ्‍चपि जना कबळे वड्ढेत्वा मुखे पक्खिपित्वा गले लग्गापेत्वा अक्खीनि परिवत्तेत्वा विस्सट्ठसञ्‍ञा मता विय निपज्‍जिंसु। दासी ते दिस्वा ‘‘मता भविस्सन्ती’’ति भीता गन्त्वा सेट्ठिनो आरोचेसि ‘‘अय्य, ते ब्राह्मणा गोभत्तं गिलितुं असक्‍कोन्ता मता’’ति।

    So pañcasikhassa dhammakathaṃ sutvā ‘‘tena hi gaccha, gehaṃ pavisitvā nisīda, thokaṃ lacchasī’’ti āha. Sopi gantvā tesaṃ santike nisīdi. Tato bilārakosiyo seṭṭhi ekaṃ dāsiṃ āmantetvā ‘‘etesaṃ brāhmaṇānaṃ palāpavīhīnaṃ nāḷiṃ nāḷiṃ dehī’’ti āha. Sā vīhī gahetvā brāhmaṇe upasaṅkamitvā ‘‘ime ādāya yattha katthaci pacāpetvā bhuñjathā’’ti āha. ‘‘Na amhākaṃ vīhinā attho, na mayaṃ vīhiṃ āmasāmā’’ti. ‘‘Ayya, vīhiṃ kirete nāmasantī’’ti? ‘‘Tena hi tesaṃ taṇḍule dehī’’ti. Sā taṇḍule ādāya gantvā ‘‘brāhmaṇā taṇḍule gaṇhathā’’ti āha. ‘‘Mayaṃ āmakaṃ na paṭiggaṇhāmā’’ti. ‘‘Ayya, āmakaṃ kira na gaṇhantī’’ti. ‘‘Tena hi tesaṃ karoṭiyaṃ vaḍḍhetvā gobhattaṃ dehī’’ti. Sā tesaṃ karoṭiyaṃ vaḍḍhetvā mahāgoṇānaṃ pakkabhattaṃ āharitvā adāsi. Pañcapi janā kabaḷe vaḍḍhetvā mukhe pakkhipitvā gale laggāpetvā akkhīni parivattetvā vissaṭṭhasaññā matā viya nipajjiṃsu. Dāsī te disvā ‘‘matā bhavissantī’’ti bhītā gantvā seṭṭhino ārocesi ‘‘ayya, te brāhmaṇā gobhattaṃ gilituṃ asakkontā matā’’ti.

    सो चिन्तेसि ‘‘इदानि अयं पापधम्मो सुखुमालब्राह्मणानं गोभत्तं दापेसि, ते तं गिलितुं असक्‍कोन्ता मताति मं गरहिस्सन्ती’’ति। ततो दासिं आह – ‘‘खिप्पं गन्त्वा एतेसं करोटिकेसु भत्तं हरित्वा नानग्गरसं सालिभत्तं वड्ढेही’’ति। सा तथा अकासि। सेट्ठि अन्तरपीथिं पटिपन्‍नमनुस्से पक्‍कोसापेत्वा ‘‘अहं मम भुञ्‍जननियामेन एतेसं ब्राह्मणानं भत्तं दापेसिं, एते लोभेन महन्ते पिण्डे कत्वा भुञ्‍जमाना गले लग्गापेत्वा मता, मम निद्दोसभावं जानाथा’’ति वत्वा परिसं सन्‍निपातेसि। महाजने सन्‍निपतिते ब्राह्मणा उट्ठाय महाजनं ओलोकेत्वा ‘‘पस्सथिमस्स सेट्ठिस्स मुसावादितं, ‘अम्हाकं अत्तनो भुञ्‍जनभत्तं दापेसि’न्ति वदति, पठमं गोभत्तं अम्हाकं दत्वा अम्हेसु मतेसु विय निपन्‍नेसु इमं भत्तं वड्ढापेसी’’ति वत्वा अत्तनो मुखेहि गहितभत्तं भूमियं पातेत्वा दस्सेसुं। महाजनो सेट्ठिं गरहि ‘‘अन्धबाल, अत्तनो कुलवंसं नासेसि, दानसालं झापेसि, याचके गीवायं गहेत्वा नीहरापेसि, इदानि इमेसं सुखुमालब्राह्मणानं भत्तं देन्तो गोभत्तं दापेसि, परलोकं गच्छन्तो तव घरे विभवं गीवायं बन्धित्वा गमिस्ससि मञ्‍ञे’’ति।

    So cintesi ‘‘idāni ayaṃ pāpadhammo sukhumālabrāhmaṇānaṃ gobhattaṃ dāpesi, te taṃ gilituṃ asakkontā matāti maṃ garahissantī’’ti. Tato dāsiṃ āha – ‘‘khippaṃ gantvā etesaṃ karoṭikesu bhattaṃ haritvā nānaggarasaṃ sālibhattaṃ vaḍḍhehī’’ti. Sā tathā akāsi. Seṭṭhi antarapīthiṃ paṭipannamanusse pakkosāpetvā ‘‘ahaṃ mama bhuñjananiyāmena etesaṃ brāhmaṇānaṃ bhattaṃ dāpesiṃ, ete lobhena mahante piṇḍe katvā bhuñjamānā gale laggāpetvā matā, mama niddosabhāvaṃ jānāthā’’ti vatvā parisaṃ sannipātesi. Mahājane sannipatite brāhmaṇā uṭṭhāya mahājanaṃ oloketvā ‘‘passathimassa seṭṭhissa musāvāditaṃ, ‘amhākaṃ attano bhuñjanabhattaṃ dāpesi’nti vadati, paṭhamaṃ gobhattaṃ amhākaṃ datvā amhesu matesu viya nipannesu imaṃ bhattaṃ vaḍḍhāpesī’’ti vatvā attano mukhehi gahitabhattaṃ bhūmiyaṃ pātetvā dassesuṃ. Mahājano seṭṭhiṃ garahi ‘‘andhabāla, attano kulavaṃsaṃ nāsesi, dānasālaṃ jhāpesi, yācake gīvāyaṃ gahetvā nīharāpesi, idāni imesaṃ sukhumālabrāhmaṇānaṃ bhattaṃ dento gobhattaṃ dāpesi, paralokaṃ gacchanto tava ghare vibhavaṃ gīvāyaṃ bandhitvā gamissasi maññe’’ti.

    तस्मिं खणे सक्‍को महाजनं पुच्छि ‘‘जानाथ, तुम्हे इमस्मिं गेहे धनं कस्स सन्तक’’न्ति? ‘‘न जानामा’’ति। ‘‘इमस्मिं नगरे असुककाले बाराणसियं महासेट्ठि नाम दानसालं कारेत्वा महादानं पवत्तयी’’ति सुतपुब्बं तुम्हेहीति। ‘‘आम सुणामा’’ति। ‘‘अहं सो सेट्ठि, दानं दत्वा सक्‍को देवराजा हुत्वा पुत्तोपि मे तं वंसं अविनासेत्वा दानं दत्वा चन्दो देवपुत्तो हुत्वा निब्बत्तो, तस्स पुत्तो सूरियो, तस्स पुत्तो मातलि, तस्स पुत्तो पञ्‍चसिखो गन्धब्बदेवपुत्तो हुत्वा निब्बत्तो। तेसु अयं चन्दो, अयं सूरियो, अयं मातलिसङ्गाहको, अयं इमस्स पापधम्मस्स पिता पञ्‍चसिखो गन्धब्बदेवपुत्तो, एवं बहुगुणं एतं दानं नाम, कत्तब्बमेव कुसलं पण्डितेही’’ति कथेन्ता महाजनस्स कङ्खच्छेदनत्थं आकासे उप्पतित्वा महन्तेनानुभावेन महन्तेन परिवारेन जलमानसरीरा अट्ठंसु, सकलनगरं पज्‍जलन्तं विय अहोसि। सक्‍को महाजनं आमन्तेत्वा ‘‘मयं अत्तनो दिब्बसम्पत्तिं पहाय आगच्छन्ता इमं कुलवंसनासकरं पापधम्मबिलारकोसियं निस्साय आगता, अयं पापधम्मो अत्तनो कुलवंसं नासेत्वा दानसालं झापेत्वा याचके गीवायं गहेत्वा नीहरापेत्वा अम्हाकं वंसं समुच्छिन्दि, ‘अयं अदानसीलो हुत्वा निरये निब्बत्तेय्या’ति इमस्स अनुकम्पाय आगताम्हा’’ति वत्वा दानगुणं पकासेन्तो महाजनस्स धम्मं देसेसि। बिलारकोसियो सिरस्मिं अञ्‍जलिं पतिट्ठपेत्वा ‘‘देव, अहं इतो पट्ठाय पोराणकुलवंसं अनासापेत्वा दानं पवत्तेस्सामि, अज्‍ज आदिं कत्वा अन्तमसो उदकदन्तपोनं उपादाय अत्तनो लद्धाहारं परस्स अदत्वा न खादिस्सामी’’ति सक्‍कस्स पटिञ्‍ञं अदासि। सक्‍को तं दमेत्वा निब्बिसेवनं कत्वा पञ्‍चसु सीलेसु पतिट्ठपेत्वा चत्तारो देवपुत्ते आदाय सकट्ठानमेव गतो। सोपि सेट्ठि यावजीवं दानं दत्वा तावतिंसभवने निब्बत्ति।

    Tasmiṃ khaṇe sakko mahājanaṃ pucchi ‘‘jānātha, tumhe imasmiṃ gehe dhanaṃ kassa santaka’’nti? ‘‘Na jānāmā’’ti. ‘‘Imasmiṃ nagare asukakāle bārāṇasiyaṃ mahāseṭṭhi nāma dānasālaṃ kāretvā mahādānaṃ pavattayī’’ti sutapubbaṃ tumhehīti. ‘‘Āma suṇāmā’’ti. ‘‘Ahaṃ so seṭṭhi, dānaṃ datvā sakko devarājā hutvā puttopi me taṃ vaṃsaṃ avināsetvā dānaṃ datvā cando devaputto hutvā nibbatto, tassa putto sūriyo, tassa putto mātali, tassa putto pañcasikho gandhabbadevaputto hutvā nibbatto. Tesu ayaṃ cando, ayaṃ sūriyo, ayaṃ mātalisaṅgāhako, ayaṃ imassa pāpadhammassa pitā pañcasikho gandhabbadevaputto, evaṃ bahuguṇaṃ etaṃ dānaṃ nāma, kattabbameva kusalaṃ paṇḍitehī’’ti kathentā mahājanassa kaṅkhacchedanatthaṃ ākāse uppatitvā mahantenānubhāvena mahantena parivārena jalamānasarīrā aṭṭhaṃsu, sakalanagaraṃ pajjalantaṃ viya ahosi. Sakko mahājanaṃ āmantetvā ‘‘mayaṃ attano dibbasampattiṃ pahāya āgacchantā imaṃ kulavaṃsanāsakaraṃ pāpadhammabilārakosiyaṃ nissāya āgatā, ayaṃ pāpadhammo attano kulavaṃsaṃ nāsetvā dānasālaṃ jhāpetvā yācake gīvāyaṃ gahetvā nīharāpetvā amhākaṃ vaṃsaṃ samucchindi, ‘ayaṃ adānasīlo hutvā niraye nibbatteyyā’ti imassa anukampāya āgatāmhā’’ti vatvā dānaguṇaṃ pakāsento mahājanassa dhammaṃ desesi. Bilārakosiyo sirasmiṃ añjaliṃ patiṭṭhapetvā ‘‘deva, ahaṃ ito paṭṭhāya porāṇakulavaṃsaṃ anāsāpetvā dānaṃ pavattessāmi, ajja ādiṃ katvā antamaso udakadantaponaṃ upādāya attano laddhāhāraṃ parassa adatvā na khādissāmī’’ti sakkassa paṭiññaṃ adāsi. Sakko taṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā pañcasu sīlesu patiṭṭhapetvā cattāro devaputte ādāya sakaṭṭhānameva gato. Sopi seṭṭhi yāvajīvaṃ dānaṃ datvā tāvatiṃsabhavane nibbatti.

    सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘एवं, भिक्खवे, अयं भिक्खु पुब्बे अस्सद्धो अहोसि कस्सचि किञ्‍चि अदाता, अहं पन नं दमेत्वा दानफलं जानापेसिं, तमेव चित्तं भवन्तरगतम्पि न जहाती’’ति वत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सेट्ठि अयं दानपतिको भिक्खु अहोसि, चन्दो सारिपुत्तो, सूरियो मोग्गल्‍लानो, मातलि कस्सपो, पञ्‍चसिखो आनन्दो, सक्‍को पन अहमेव अहोसि’’न्ति।

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, ayaṃ bhikkhu pubbe assaddho ahosi kassaci kiñci adātā, ahaṃ pana naṃ dametvā dānaphalaṃ jānāpesiṃ, tameva cittaṃ bhavantaragatampi na jahātī’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā seṭṭhi ayaṃ dānapatiko bhikkhu ahosi, cando sāriputto, sūriyo moggallāno, mātali kassapo, pañcasikho ānando, sakko pana ahameva ahosi’’nti.

    बिलारकोसियजातकवण्णना द्वादसमा।

    Bilārakosiyajātakavaṇṇanā dvādasamā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४५०. बिलारकोसियजातकं • 450. Bilārakosiyajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact