| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā |
बिम्बिसारसमागमकथा
Bimbisārasamāgamakathā
५५. लट्ठिवनेति तालुय्याने। सुप्पतिट्ठे चेतियेति अञ्ञतरस्मिं वटरुक्खे; तस्स किरेतं नामं। द्वादसनहुतेहीति एत्थ एकं नहुतं दससहस्सानि। अज्झभासीति तेसं कङ्खाच्छेदनत्थं अभासि।
55.Laṭṭhivaneti tāluyyāne. Suppatiṭṭhe cetiyeti aññatarasmiṃ vaṭarukkhe; tassa kiretaṃ nāmaṃ. Dvādasanahutehīti ettha ekaṃ nahutaṃ dasasahassāni. Ajjhabhāsīti tesaṃ kaṅkhācchedanatthaṃ abhāsi.
किसकोवदानोति तापसचरियाय किससरीरत्ता ‘‘किसको’’ति लद्धनामानं तापसानं ओवादको अनुसासको समानोति अत्थो। अथ वा सयं किसको तापसो समानो वदानो च अञ्ञे ओवदन्तो अनुसासन्तोतिपि अत्थो। कथं पहीनन्ति केन कारणेन पहीनं। इदं वुत्तं होति – ‘‘त्वं उरुवेलवासिअग्गिपरिचारकानं तापसानं सयं ओवादाचरियो समानो किं दिस्वा पहासि, पुच्छामि तं एतमत्थं केन कारणेन तव अग्गिहुत्तं पहीन’’न्ति।
Kisakovadānoti tāpasacariyāya kisasarīrattā ‘‘kisako’’ti laddhanāmānaṃ tāpasānaṃ ovādako anusāsako samānoti attho. Atha vā sayaṃ kisako tāpaso samāno vadāno ca aññe ovadanto anusāsantotipi attho. Kathaṃ pahīnanti kena kāraṇena pahīnaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘tvaṃ uruvelavāsiaggiparicārakānaṃ tāpasānaṃ sayaṃ ovādācariyo samāno kiṃ disvā pahāsi, pucchāmi taṃ etamatthaṃ kena kāraṇena tava aggihuttaṃ pahīna’’nti.
दुतियगाथाय अयमत्थो – एते रूपादिके कामे इत्थियो च यञ्ञा अभिवदन्ति, स्वाहं एतं सब्बम्पि रूपादिकं कामप्पभेदं खन्धुपधीसु मलन्ति ञत्वा यस्मा इमे यिट्ठहुतप्पभेदा यञ्ञा मलमेव वदन्ति, तस्मा न यिट्ठे न हुते अरञ्जिं; यिट्ठे वा हुते वा नाभिरमिन्ति अत्थो।
Dutiyagāthāya ayamattho – ete rūpādike kāme itthiyo ca yaññā abhivadanti, svāhaṃ etaṃ sabbampi rūpādikaṃ kāmappabhedaṃ khandhupadhīsu malanti ñatvā yasmā ime yiṭṭhahutappabhedā yaññā malameva vadanti, tasmā na yiṭṭhe na hute arañjiṃ; yiṭṭhe vā hute vā nābhiraminti attho.
ततियगाथाय – अथ कोचरहीति अथ क्वचरहि। सेसं उत्तानमेव।
Tatiyagāthāya – atha kocarahīti atha kvacarahi. Sesaṃ uttānameva.
चतुत्थगाथाय – पदन्ति निब्बानपदं। सन्तसभावताय सन्तं। उपधीनं अभावेन अनुपधिकं। रागकिञ्चनादीनं अभावेन अकिञ्चनं। तीसु भवेसु अलग्गताय यं कामभवं यञ्ञा वदन्ति, तस्मिम्पि कामभवे असत्तं। जातिजरामरणानं अभावेन अनञ्ञथाभाविं। अत्तना भावितेन मग्गेनेव अधिगन्तब्बं, न अञ्ञेन केनचि अधिगमेतब्बन्ति अनञ्ञनेय्यं। यस्मा ईदिसं पदमद्दसं, तस्मा न यिट्ठे न हुते अरञ्जिं। तेन किं दस्सेति? यो अहं देवमनुस्सलोकसम्पत्तिसाधके न यिट्ठे न हुते अरञ्जिं, सो किं वक्खामि ‘‘एत्थ नाम मे देवमनुस्सलोके रतो मनो’’ति।
Catutthagāthāya – padanti nibbānapadaṃ. Santasabhāvatāya santaṃ. Upadhīnaṃ abhāvena anupadhikaṃ. Rāgakiñcanādīnaṃ abhāvena akiñcanaṃ. Tīsu bhavesu alaggatāya yaṃ kāmabhavaṃ yaññā vadanti, tasmimpi kāmabhave asattaṃ. Jātijarāmaraṇānaṃ abhāvena anaññathābhāviṃ. Attanā bhāvitena maggeneva adhigantabbaṃ, na aññena kenaci adhigametabbanti anaññaneyyaṃ. Yasmā īdisaṃ padamaddasaṃ, tasmā na yiṭṭhe na hute arañjiṃ. Tena kiṃ dasseti? Yo ahaṃ devamanussalokasampattisādhake na yiṭṭhe na hute arañjiṃ, so kiṃ vakkhāmi ‘‘ettha nāma me devamanussaloke rato mano’’ti.
५६. एवं सब्बलोके अनभिरतिभावं पकासेत्वा अथ खो आयस्मा उरुवेलकस्सपो ‘‘सावकोहमस्मी’’ति एवं भगवतो सावकभावं पकासेसि। तञ्च खो आकासे विविधानि पाटिहारियानि दस्सेत्वा। धम्मचक्खुन्ति सोतापत्तिमग्गञाणं।
56. Evaṃ sabbaloke anabhiratibhāvaṃ pakāsetvā atha kho āyasmā uruvelakassapo ‘‘sāvakohamasmī’’ti evaṃ bhagavato sāvakabhāvaṃ pakāsesi. Tañca kho ākāse vividhāni pāṭihāriyāni dassetvā. Dhammacakkhunti sotāpattimaggañāṇaṃ.
५७. अस्सासकाति आसीसना; पत्थनाति अत्थो। एसाहं भन्तेति एत्थ पन किञ्चापि मग्गप्पटिवेधेनेवस्स सिद्धं सरणगमनं, तत्थ पन निच्छयगमनमेव गतो, इदानि वाचाय अत्तसन्निय्यातनं करोति। मग्गवसेनेवायं नियतसरणतं पत्तो, तं परेसं वाचाय पाकटं करोन्तो पणिपातगमनञ्च गच्छन्तो एवं वदति।
57.Assāsakāti āsīsanā; patthanāti attho. Esāhaṃ bhanteti ettha pana kiñcāpi maggappaṭivedhenevassa siddhaṃ saraṇagamanaṃ, tattha pana nicchayagamanameva gato, idāni vācāya attasanniyyātanaṃ karoti. Maggavasenevāyaṃ niyatasaraṇataṃ patto, taṃ paresaṃ vācāya pākaṭaṃ karonto paṇipātagamanañca gacchanto evaṃ vadati.
५८. सिङ्गीनिक्खसवण्णोति सिङ्गीसुवण्णनिक्खेन समानवण्णो। दसवासोति दससु अरियवासेसु वुत्थवासो। दसधम्मविदूति दसकम्मपथविदू। दसभि चुपेतोति दसहि असेक्खेहि अङ्गेहि उपेतो। सब्बधिदन्तोति सब्बेसु दन्तो; भगवतो हि चक्खुआदीसु किञ्चि अदन्तं नाम नत्थि।
58.Siṅgīnikkhasavaṇṇoti siṅgīsuvaṇṇanikkhena samānavaṇṇo. Dasavāsoti dasasu ariyavāsesu vutthavāso. Dasadhammavidūti dasakammapathavidū. Dasabhi cupetoti dasahi asekkhehi aṅgehi upeto. Sabbadhidantoti sabbesu danto; bhagavato hi cakkhuādīsu kiñci adantaṃ nāma natthi.
५९. भगवन्तं भुत्ताविं ओनीतपत्तपाणिं एकमन्तं निसीदीति भगवन्तं भुत्तवन्तं पत्ततो च अपनीतपाणिं सल्लक्खेत्वा एकस्मिं पदेसे निसीदीति अत्थो। अत्थिकानन्ति बुद्धाभिवादनगमनेन च धम्मसवनेन च अत्थिकानं। अभिक्कमनीयन्ति अभिगन्तुं सक्कुणेय्यं। अप्पाकिण्णन्ति अनाकिण्णं। अप्पसद्दन्ति वचनसद्देन अप्पसद्दं। अप्पनिग्घोसन्ति नगरनिग्घोससद्देन अप्पनिग्घोसं। विजनवातन्ति अनुसञ्चरणजनस्स सरीरवातेन विरहितं। ‘‘विजनवाद’’न्तिपि पाठो; अन्तो जनवादेन रहितन्ति अत्थो। ‘‘विजनपात’’न्तिपि पाठो; जनसञ्चारविरहितन्ति अत्थो। मनुस्सराहसेय्यकन्ति मनुस्सानं रहस्सकिरियट्ठानियं। पटिसल्लानसारुप्पन्ति विवेकानुरूपं।
59.Bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ ekamantaṃ nisīdīti bhagavantaṃ bhuttavantaṃ pattato ca apanītapāṇiṃ sallakkhetvā ekasmiṃ padese nisīdīti attho. Atthikānanti buddhābhivādanagamanena ca dhammasavanena ca atthikānaṃ. Abhikkamanīyanti abhigantuṃ sakkuṇeyyaṃ. Appākiṇṇanti anākiṇṇaṃ. Appasaddanti vacanasaddena appasaddaṃ. Appanigghosanti nagaranigghosasaddena appanigghosaṃ. Vijanavātanti anusañcaraṇajanassa sarīravātena virahitaṃ. ‘‘Vijanavāda’’ntipi pāṭho; anto janavādena rahitanti attho. ‘‘Vijanapāta’’ntipi pāṭho; janasañcāravirahitanti attho. Manussarāhaseyyakanti manussānaṃ rahassakiriyaṭṭhāniyaṃ. Paṭisallānasāruppanti vivekānurūpaṃ.
विम्विसारसमागमकथा निट्ठिता।
Vimvisārasamāgamakathā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / १३. बिम्बिसारसमागमकथा • 13. Bimbisārasamāgamakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / बिम्बिसारसमागमकथावण्णना • Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / बिम्बिसारसमागमकथावण्णना • Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / बिम्बिसारसमागमकथावण्णना • Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १३. बिम्बिसारसमागमकथा • 13. Bimbisārasamāgamakathā
