Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမကထာဝဏ္ဏနာ
Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā
၅၅. ဣဒာနိ ‘‘အထ ခော ဘဂဝာ ဂယာသီသေ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတ္ဝာ’’တိအာဒီသု ယာ သာ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘လဋ္ဌိဝနေတိ တာလုယ္ယာနေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တာလုယ္ယာနေတိ တာလရုက္ခာနံ ဗဟုဘာဝတော ဧဝံလဒ္ဓနာမေ ဥယ္ယာနေ။ အပ္ပေကစ္စေ ယေန ဘဂဝာ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတ္ဝာတိအာဒီသု အဉ္ဇလိံ ပဏာမေတ္ဝာတိ ယေ ဥဘတောပက္ခိကာ, တေ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ တေ ကိရ ဧဝံ စိန္တယိံသု ‘‘သစေ နော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ စောဒေသ္သန္တိ ‘ကသ္မာ တုမ္ဟေ သမဏံ ဂောတမံ ဝန္ဒိတ္ထာ’တိ, တေသံ ‘ကိံ အဉ္ဇလိမတ္တကရဏေနပိ ဝန္ဒိတံ ဟောတီ’တိ ဝက္ခာမ။ သစေ နော သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ စောဒေသ္သန္တိ ‘ကသ္မာ ဘဂဝန္တံ န ဝန္ဒိတ္ထာ’တိ, ‘ကိံ သီသေန ဘူမိံ ပဟရန္တေနေဝ ဝန္ဒိတံ ဟောတိ, နနု အဉ္ဇလိကမ္မမ္ပိ ဝန္ဒနာ ဧဝာ’တိ ဝက္ခာမာ’’တိ။ နာမဂောတ္တံ သာဝေတ္ဝာတိ ‘‘ဘော ဂောတမ, အဟံ အသုကသ္သ ပုတ္တော ဒတ္တော နာမ မိတ္တော နာမ ဣဓ အာဂတော’’တိ ဝဒန္တာ နာမံ သာဝေန္တိ နာမ, ‘‘ဘော ဂောတမ, အဟံ ဝာသေဋ္ဌော နာမ ကစ္စာနော နာမ ဣဓာဂတော’’တိ ဝဒန္တာ ဂောတ္တံ သာဝေန္တိ နာမ။ ဧတေ ကိရ ဒလိဒ္ဒာ ဇိဏ္ဏကုလပုတ္တာ ပရိသမဇ္ဈေ နာမဂောတ္တဝသေန ပာကဋာ ဘဝိသ္သာမာတိ ဧဝံ အကံသု။ ယေ ပန တုဏ္ဟီဘူတာ နိသီဒိံသု, တေ ကေရာဋိကာ စေဝ အန္ဓဗာလာ စ။ တတ္ထ ကေရာဋိကာ ‘‘ဧကံ ဒ္ဝေ ကထာသလ္လာပေ ကရောန္တေ ဝိသ္သာသိကော ဟောတိ, အထ ဝိသ္သာသေ သတိ ဧကံ ဒ္ဝေ ဘိက္ခာ အဒာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ တတော အတ္တာနံ မောစေန္တာ တုဏ္ဟီ နိသီဒန္တိ။ အန္ဓဗာလာ အညာဏတာယေဝ အဝက္ခိတ္တာ မတ္တိကာပိဏ္ဍော ဝိယ ယတ္ထ ကတ္ထစိ တုဏ္ဟီဘူတာ နိသီဒန္တိ။
55. Idāni ‘‘atha kho bhagavā gayāsīse yathābhirantaṃ viharitvā’’tiādīsu yā sā anuttānapadavaṇṇanā, taṃ dassetuṃ ‘‘laṭṭhivaneti tāluyyāne’’tiādi āraddhaṃ. Tattha tāluyyāneti tālarukkhānaṃ bahubhāvato evaṃladdhanāme uyyāne. Appekacce yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvātiādīsu añjaliṃ paṇāmetvāti ye ubhatopakkhikā, te sandhāyetaṃ vuttaṃ. Te kira evaṃ cintayiṃsu ‘‘sace no micchādiṭṭhikā codessanti ‘kasmā tumhe samaṇaṃ gotamaṃ vanditthā’ti, tesaṃ ‘kiṃ añjalimattakaraṇenapi vanditaṃ hotī’ti vakkhāma. Sace no sammādiṭṭhikā codessanti ‘kasmā bhagavantaṃ na vanditthā’ti, ‘kiṃ sīsena bhūmiṃ paharanteneva vanditaṃ hoti, nanu añjalikammampi vandanā evā’ti vakkhāmā’’ti. Nāmagottaṃ sāvetvāti ‘‘bho gotama, ahaṃ asukassa putto datto nāma mitto nāma idha āgato’’ti vadantā nāmaṃ sāventi nāma, ‘‘bho gotama, ahaṃ vāseṭṭho nāma kaccāno nāma idhāgato’’ti vadantā gottaṃ sāventi nāma. Ete kira daliddā jiṇṇakulaputtā parisamajjhe nāmagottavasena pākaṭā bhavissāmāti evaṃ akaṃsu. Ye pana tuṇhībhūtā nisīdiṃsu, te kerāṭikā ceva andhabālā ca. Tattha kerāṭikā ‘‘ekaṃ dve kathāsallāpe karonte vissāsiko hoti, atha vissāse sati ekaṃ dve bhikkhā adātuṃ na yutta’’nti tato attānaṃ mocentā tuṇhī nisīdanti. Andhabālā aññāṇatāyeva avakkhittā mattikāpiṇḍo viya yattha katthaci tuṇhībhūtā nisīdanti.
ကိသကောဝဒာနောတိ ဧတ္ထ ကိသကာနံ ဩဝဒာနော ကိသကောဝဒာနောတိ ဣမံ တာဝ အတ္ထဝိကပ္ပံ ဒသ္သေတုံ ‘‘တာပသစရိယာယ ကိသသရီရတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဂ္ဂိဟုတ္တန္တိ အဂ္ဂိပရိစရဏံ။ ရူပာဒယောဝ ဣဓ ကာမနီယဋ္ဌေန ‘‘ကာမာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဧတေ ရူပာဒယော ကာမေ’’တိ။ ယညာ အဘိဝဒန္တီတိ ယာဂဟေတု ဣဇ္ဈန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ဥပဓီသူတိ ဧတ္ထ စတ္တာရော ဥပဓီ ကာမုပဓိ ခန္ဓုပဓိ ကိလေသုပဓိ အဘိသင္ခာရုပဓီတိ။ ကာမာပိ ဟိ ‘‘ယံ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနသ္သံ, အယံ ကာမာနံ အသ္သာဒော’’တိ (မ. နိ. ၁.၁၆၇) ဧဝံ ဝုတ္တသ္သ သုခသ္သ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ သုခန္တိ ဣမိနာ ဝစနတ္ထေန ‘‘ဥပဓီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ခန္ဓာပိ ခန္ဓမူလကသ္သ ဒုက္ခသ္သ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော, ကိလေသာပိ အပာယဒုက္ခသ္သ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော, အဘိသင္ခာရာပိ ဘဝဒုက္ခသ္သ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ‘‘ဥပဓီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေသု ခန္ဓုပဓိ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓုပဓီသု မလန္တိ ဉတ္ဝာ’’တိ။ ယညာ မလမေဝ ဝဒန္တီတိ ယာဂဟေတု မလမေဝ ဣဇ္ဈတီတိ ဝဒန္တိ။ ယိဋ္ဌေတိ မဟာယာဂေ။ ဟုတေတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ကတ္တဗ္ဗအဂ္ဂိပရိစရဏေ။ ကာမဘဝေ အသတ္တန္တိ ကာမဘဝေ အလဂ္ဂံ, တဗ္ဗိနိမုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
Kisakovadānoti ettha kisakānaṃ ovadāno kisakovadānoti imaṃ tāva atthavikappaṃ dassetuṃ ‘‘tāpasacariyāya kisasarīrattā’’tiādi vuttaṃ. Aggihuttanti aggiparicaraṇaṃ. Rūpādayova idha kāmanīyaṭṭhena ‘‘kāmā’’ti vuttāti āha ‘‘ete rūpādayo kāme’’ti. Yaññā abhivadantīti yāgahetu ijjhantīti vadanti. Upadhīsūti ettha cattāro upadhī kāmupadhi khandhupadhi kilesupadhi abhisaṅkhārupadhīti. Kāmāpi hi ‘‘yaṃ pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ kāmānaṃ assādo’’ti (ma. ni. 1.167) evaṃ vuttassa sukhassa adhiṭṭhānabhāvato upadhīyati ettha sukhanti iminā vacanatthena ‘‘upadhī’’ti vuccanti. Khandhāpi khandhamūlakassa dukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, kilesāpi apāyadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, abhisaṅkhārāpi bhavadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato ‘‘upadhī’’ti vuccanti, tesu khandhupadhi idhādhippetoti āha ‘‘khandhupadhīsu malanti ñatvā’’ti. Yaññā malameva vadantīti yāgahetu malameva ijjhatīti vadanti. Yiṭṭheti mahāyāge. Huteti divase divase kattabbaaggiparicaraṇe. Kāmabhave asattanti kāmabhave alaggaṃ, tabbinimuttanti vuttaṃ hoti.
၅၇-၅၈. အာသီသနာတိ ပတ္ထနာ။ ဒိဗ္ဗသုဝဏ္ဏေသုပိ သိင္ဂီသုဝဏ္ဏသ္သ သဗ္ဗသေဋ္ဌတ္တာ ‘‘သိင္ဂီနိက္ခသဝဏ္ဏော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထေဝ ဟိ မနုသ္သပရိဘောဂေ သုဝဏ္ဏေ ယုတ္တိကတံ ဟီနံ, တတော ရသဝိဒ္ဓံ သေဋ္ဌံ, ရသဝိဒ္ဓတော အာကရုပ္ပန္နံ, တတော ယံ ကိဉ္စိ ဒိဗ္ဗံ သေဋ္ဌံ, ဧဝံ ဒိဗ္ဗသုဝဏ္ဏေသုပိ စာမီကရတော သာတကုမ္ဘံ, သာတကုမ္ဘတော ဇမ္ဗုနဒံ, ဇမ္ဗုနဒတော သိင္ဂီသုဝဏ္ဏံ, တသ္မာ တံ သဗ္ဗသေဋ္ဌံ။ သိင္ဂီနိက္ခန္တိ စ နိက္ခပရိမာဏေန သိင္ဂီသုဝဏ္ဏေန ကတံ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋံ။ ဦနကနိက္ခေန ကတဉ္ဟိ ဃဋ္ဋနမဇ္ဇနက္ခမံ န ဟောတိ, အတိရေကေန ကတံ ဃဋ္ဋနမဇ္ဇနံ ခမတိ, ဝဏ္ဏဝန္တံ ပန န ဟောတိ, ဖရုသဓာတုကံ ခာယတိ, နိက္ခေန ကတံ ဃဋ္ဋနမဇ္ဇနဉ္စေဝ ခမတိ ဝဏ္ဏဝန္တဉ္စ ဟောတိ။ နိက္ခံ ပန ဝီသတိသုဝဏ္ဏန္တိ ကေစိ ။ ပဉ္စဝီသတိသုဝဏ္ဏန္တိ အပရေ။ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘နိက္ခံ နာမ ပဉ္စသုဝဏ္ဏာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုဝဏ္ဏော နာမ စတုဓရဏန္တိ ဝဒန္တိ။
57-58.Āsīsanāti patthanā. Dibbasuvaṇṇesupi siṅgīsuvaṇṇassa sabbaseṭṭhattā ‘‘siṅgīnikkhasavaṇṇo’’ti vuttaṃ. Yatheva hi manussaparibhoge suvaṇṇe yuttikataṃ hīnaṃ, tato rasaviddhaṃ seṭṭhaṃ, rasaviddhato ākaruppannaṃ, tato yaṃ kiñci dibbaṃ seṭṭhaṃ, evaṃ dibbasuvaṇṇesupi cāmīkarato sātakumbhaṃ, sātakumbhato jambunadaṃ, jambunadato siṅgīsuvaṇṇaṃ, tasmā taṃ sabbaseṭṭhaṃ. Siṅgīnikkhanti ca nikkhaparimāṇena siṅgīsuvaṇṇena kataṃ suvaṇṇapaṭṭaṃ. Ūnakanikkhena katañhi ghaṭṭanamajjanakkhamaṃ na hoti, atirekena kataṃ ghaṭṭanamajjanaṃ khamati, vaṇṇavantaṃ pana na hoti, pharusadhātukaṃ khāyati, nikkhena kataṃ ghaṭṭanamajjanañceva khamati vaṇṇavantañca hoti. Nikkhaṃ pana vīsatisuvaṇṇanti keci . Pañcavīsatisuvaṇṇanti apare. Majjhimanikāyaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘nikkhaṃ nāma pañcasuvaṇṇā’’ti vuttaṃ. Suvaṇṇo nāma catudharaṇanti vadanti.
ဒသသု အရိယဝာသေသု ဝုတ္ထဝာသောတိ –
Dasasu ariyavāsesu vutthavāsoti –
‘‘ဣဓ, (ဒီ. နိ. ၃.၃၄၈; အ. နိ. ၁၀.၂၀) ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပဉ္စင္ဂဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ ဆဠင္ဂသမန္နာဂတော ဧကာရက္ခော စတုရာပသ္သေနော ပနုဏ္ဏပစ္စေကသစ္စော သမဝယသဋ္ဌေသနော အနာဝိလသင္ကပ္ပော ပသ္သဒ္ဓကာယသင္ခာရော သုဝိမုတ္တစိတ္တော သုဝိမုတ္တပညော။
‘‘Idha, (dī. ni. 3.348; a. ni. 10.20) bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturāpasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṅkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño.
‘‘ကထဉ္စ , ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပဉ္စင္ဂဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီနော ဟောတိ, ဗ္ယာပာဒော ပဟီနော ဟောတိ, ထိနမိဒ္ဓံ ပဟီနံ ဟောတိ, ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီနံ ဟောတိ, ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီနာ ဟောတိ။ ဧဝံ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပဉ္စင္ဂဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ။
‘‘Kathañca , bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno kāmacchando pahīno hoti, byāpādo pahīno hoti, thinamiddhaṃ pahīnaṃ hoti, uddhaccakukkuccaṃ pahīnaṃ hoti, vicikicchā pahīnā hoti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti.
‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဆဠင္ဂသမန္နာဂတော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသ္ဝာ နေဝ သုမနော ဟောတိ န ဒုမ္မနော, ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ သောတေန သဒ္ဒံ သုတ္ဝာ။ပေ.။ ဃာနေန ဂန္ဓံ ဃာယိတ္ဝာ။ ဇိဝ္ဟာယ ရသံ သာယိတ္ဝာ။ ကာယေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဖုသိတ္ဝာ။ မနသာ ဓမ္မံ ဝိညာယ နေဝ သုမနော ဟောတိ န ဒုမ္မနော, ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဧဝံ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဆဠင္ဂသမန္နာဂတော ဟောတိ။
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hoti.
‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဧကာရက္ခော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သတာရက္ခေန စေတသာ သမန္နာဂတော ဟောတိ။ ဧဝံ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဧကာရက္ခော ဟောတိ။
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu ekārakkho hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu satārakkhena cetasā samannāgato hoti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu ekārakkho hoti.
‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု စတုရာပသ္သေနော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သင္ခာယေကံ ပဋိသေဝတိ, သင္ခာယေကံ အဓိဝာသေတိ, သင္ခာယေကံ ပရိဝဇ္ဇေတိ, သင္ခာယေကံ ဝိနောဒေတိ။ ဧဝံ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု စတုရာပသ္သေနော ဟောတိ။
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu caturāpasseno hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu saṅkhāyekaṃ paṭisevati, saṅkhāyekaṃ adhivāseti, saṅkhāyekaṃ parivajjeti, saṅkhāyekaṃ vinodeti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu caturāpasseno hoti.
‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပနုဏ္ဏပစ္စေကသစ္စော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ယာနိ တာနိ ပုထုသမဏဗ္ရာဟ္မဏာနံ ပုထုပစ္စေကသစ္စာနိ , သဗ္ဗာနိ တာနိ နုဏ္ဏာနိ ဟောန္တိ ပနုဏ္ဏာနိ စတ္တာနိ ဝန္တာနိ မုတ္တာနိ ပဟီနာနိ ပဋိနိသ္သဋ္ဌာနိ။ ဧဝံ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပနုဏ္ဏပစ္စေကသစ္စော ဟောတိ။
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu panuṇṇapaccekasacco hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu yāni tāni puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ puthupaccekasaccāni , sabbāni tāni nuṇṇāni honti panuṇṇāni cattāni vantāni muttāni pahīnāni paṭinissaṭṭhāni. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu panuṇṇapaccekasacco hoti.
‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သမဝယသဋ္ဌေသနော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ကာမေသနာ ပဟီနာ ဟောတိ, ဘဝေသနာ ပဟီနာ ဟောတိ, ဗ္ရဟ္မစရိယေသနာ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာ။ ဧဝံ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သမဝယသဋ္ဌေသနော ဟောတိ။
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu samavayasaṭṭhesano hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno kāmesanā pahīnā hoti, bhavesanā pahīnā hoti, brahmacariyesanā paṭippassaddhā. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu samavayasaṭṭhesano hoti.
‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အနာဝိလသင္ကပ္ပော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ကာမသင္ကပ္ပော ပဟီနော ဟောတိ, ဗ္ယာပာဒသင္ကပ္ပော ပဟီနော ဟောတိ, ဝိဟိံသာသင္ကပ္ပော ပဟီနော ဟောတိ။ ဧဝံ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အနာဝိလသင္ကပ္ပော ဟောတိ။
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu anāvilasaṅkappo hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno kāmasaṅkappo pahīno hoti, byāpādasaṅkappo pahīno hoti, vihiṃsāsaṅkappo pahīno hoti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu anāvilasaṅkappo hoti.
‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပသ္သဒ္ဓကာယသင္ခာရော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သုခသ္သ စ ပဟာနာ ဒုက္ခသ္သ စ ပဟာနာ ပုဗ္ဗေဝ သောမနသ္သဒောမနသ္သာနံ အတ္ထင္ဂမာ အဒုက္ခမသုခံ ဥပေက္ခာသတိပာရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧဝံ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပသ္သဒ္ဓကာယသင္ခာရော ဟောတိ။
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu passaddhakāyasaṅkhāro hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu passaddhakāyasaṅkhāro hoti.
‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သုဝိမုတ္တစိတ္တော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ရာဂာစိတ္တံ ဝိမုတ္တံ ဟောတိ, ဒောသာ စိတ္တံ ဝိမုတ္တံ ဟောတိ, မောဟာ စိတ္တံ ဝိမုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သုဝိမုတ္တစိတ္တော ဟောတိ။
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu suvimuttacitto hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno rāgācittaṃ vimuttaṃ hoti, dosā cittaṃ vimuttaṃ hoti, mohā cittaṃ vimuttaṃ hoti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu suvimuttacitto hoti.
‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သုဝိမုတ္တပညော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ‘ရာဂော မေ ပဟီနော ဥစ္ဆိန္နမူလော တာလာဝတ္ထုကတော အနဘာဝံကတော အာယတိံ အနုပ္ပာဒဓမ္မော’တိ ပဇာနာတိ, ‘ဒောသော မေ ပဟီနော။ပေ.။ မောဟော မေ ပဟီနော ဥစ္ဆိန္နမူလော တာလာဝတ္ထုကတော အနဘာဝံကတော အာယတိံ အနုပ္ပာဒဓမ္မော’တိ ပဇာနာတိ။ ဧဝံ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သုဝိမုတ္တပညော ဟောတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၃၄၈; အ. နိ. ၁၀.၂၀) –
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu suvimuttapañño hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu ‘rāgo me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti, ‘doso me pahīno…pe… moho me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu suvimuttapañño hotī’’ti (dī. ni. 3.348; a. ni. 10.20) –
ဧဝမာဂတေသု ဒသသု အရိယဝာသေသု ဝုတ္ထဝာသော။
Evamāgatesu dasasu ariyavāsesu vutthavāso.
တတ္ထ ဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝာသာ, အရိယာနံ ဧဝ ဝာသာတိ အရိယဝာသာ အနရိယာနံ တာဒိသာနံ ဝာသာနံ အသမ္ဘဝတော။ အရိယာတိ စေတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ခီဏာသဝာ ဂဟိတာ။ ဧကာရက္ခောတိ ဧကာ သတိသင္ခာတာ အာရက္ခာ ဧတသ္သာတိ ဧကာရက္ခော။ ခီဏာသဝသ္သ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၃၄၈; အ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၁၀.၂၀) ဟိ တီသု ဒ္ဝာရေသု သဗ္ဗကာလေ သတိ အာရက္ခကိစ္စံ သာဓေတိ။ တေနေဝသ္သ စရတော စ တိဋ္ဌတော စ သုတ္တသ္သ စ ဇာဂရသ္သ စ သတတံ သမိတံ ဉာဏဒသ္သနံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ ဝုစ္စတိ။
Tattha vasanti etthāti vāsā, ariyānaṃ eva vāsāti ariyavāsā anariyānaṃ tādisānaṃ vāsānaṃ asambhavato. Ariyāti cettha ukkaṭṭhaniddesena khīṇāsavā gahitā. Ekārakkhoti ekā satisaṅkhātā ārakkhā etassāti ekārakkho. Khīṇāsavassa (dī. ni. aṭṭha. 3.348; a. ni. aṭṭha. 3.10.20) hi tīsu dvāresu sabbakāle sati ārakkhakiccaṃ sādheti. Tenevassa carato ca tiṭṭhato ca suttassa ca jāgarassa ca satataṃ samitaṃ ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ hotīti vuccati.
စတုရာပသ္သေနောတိ စတ္တာရိ အပသ္သေနာနိ အပသ္သယာ ဧတသ္သာတိ စတုရာပသ္သေနော။ သင္ခာယာတိ ဉာဏေန (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၃၀၈)။ ပဋိသေဝတီတိ ဉာဏေန ဉတ္ဝာ သေဝိတဗ္ဗယုတ္တကမေဝ သေဝတိ။ တသ္သ ဝိတ္ထာရော ‘‘ပဋိသင္ခာ ယောနိသော စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁.၂၃; အ. နိ. ၆.၅၈) နယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သင္ခာယေကံ အဓိဝာသေတီတိ ဉာဏေန ဉတ္ဝာ အဓိဝာသေတဗ္ဗယုတ္တကမေဝ အဓိဝာသေတိ။ ဝိတ္ထာရော ပနေတ္ထ ‘‘ပဋိသင္ခာ ယောနိသော ခမော ဟောတိ သီတသ္သာ’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁.၂၄) နယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိဝဇ္ဇေတီတိ ဉာဏေန ဉတ္ဝာ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗယုတ္တကမေဝ ပရိဝဇ္ဇေတိ။ တသ္သ ဝိတ္ထာရော ‘‘ပဋိသင္ခာ ယောနိသော စဏ္ဍံ ဟတ္ထိံ ပရိဝဇ္ဇေတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိနောဒေတီတိ ဉာဏေန ဉတ္ဝာ ဝိနောဒေတဗ္ဗမေဝ ဝိနောဒေတိ နုဒတိ နီဟရတိ အန္တော ဝသိတုံ န ဒေတိ။ တသ္သ ဝိတ္ထာရော ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝာသေတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
Caturāpassenoti cattāri apassenāni apassayā etassāti caturāpasseno. Saṅkhāyāti ñāṇena (dī. ni. aṭṭha. 3.308). Paṭisevatīti ñāṇena ñatvā sevitabbayuttakameva sevati. Tassa vitthāro ‘‘paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paribhuñjatī’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) nayena veditabbo. Saṅkhāyekaṃ adhivāsetīti ñāṇena ñatvā adhivāsetabbayuttakameva adhivāseti. Vitthāro panettha ‘‘paṭisaṅkhā yoniso khamo hoti sītassā’’tiādinā (ma. ni. 1.24) nayena veditabbo. Parivajjetīti ñāṇena ñatvā parivajjetabbayuttakameva parivajjeti. Tassa vitthāro ‘‘paṭisaṅkhā yoniso caṇḍaṃ hatthiṃ parivajjetī’’tiādinā nayena veditabbo. Vinodetīti ñāṇena ñatvā vinodetabbameva vinodeti nudati nīharati anto vasituṃ na deti. Tassa vitthāro ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā nayena veditabbo.
ပနုဏ္ဏပစ္စေကသစ္စောတိ (အ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၄.၃၈; ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၃၄၈) ‘‘ဣဒမေဝ ဒသ္သနံ သစ္စံ, ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ဧဝံ ပာဋိယေက္ကံ ဂဟိတတ္တာ ပစ္စေကသင္ခာတာနိ ဒိဋ္ဌိသစ္စာနိ ပနုဏ္ဏာနိ နီဟဋာနိ ပဟီနာနိ အသ္သာတိ ပနုဏ္ဏပစ္စေကသစ္စော။ ပုထုသမဏဗ္ရာဟ္မဏာနန္တိ ဗဟူနံ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာနံ။ ဧတ္ထ စ သမဏာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂတာ။ ဗ္ရာဟ္မဏာတိ ဘောဝာဒိနော။ ပုထုပစ္စေကသစ္စာနီတိ ဗဟူနိ ပာဋေက္ကသစ္စာနိ, ‘‘ဣဒမေဝ ဒသ္သနံ သစ္စံ, ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ပာဋိယေက္ကံ ဂဟိတာနိ ဗဟူနိ သစ္စာနီတိ အတ္ထော။ နုဏ္ဏာနီတိ နီဟဋာနိ။ ပနုဏ္ဏာနီတိ သုဋ္ဌု နီဟတာနိ။ စတ္တာနီတိ ဝိသ္သဋ္ဌာနိ။ ဝန္တာနီတိ ဝမိတာနိ။ မုတ္တာနီတိ ဆိန္နဗန္ဓနာနိ ကတာနိ။ ပဟီနာနီတိ ပဇဟိတာနိ။ ပဋိနိသ္သဋ္ဌာနီတိ ယထာ န ပုန စိတ္တံ အာရောဟန္တိ, ဧဝံ ပဋိဝိသ္သဇ္ဇိတာနိ။ သဗ္ဗာနေဝ စေတာနိ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမတော ပုဗ္ဗေ ဂဟိတသ္သ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂာဟသ္သ ဝိသ္သဋ္ဌဘာဝဝေဝစနာနိ။
Panuṇṇapaccekasaccoti (a. ni. aṭṭha. 2.4.38; dī. ni. aṭṭha. 3.348) ‘‘idameva dassanaṃ saccaṃ, idameva sacca’’nti evaṃ pāṭiyekkaṃ gahitattā paccekasaṅkhātāni diṭṭhisaccāni panuṇṇāni nīhaṭāni pahīnāni assāti panuṇṇapaccekasacco. Puthusamaṇabrāhmaṇānanti bahūnaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ. Ettha ca samaṇāti pabbajjupagatā. Brāhmaṇāti bhovādino. Puthupaccekasaccānīti bahūni pāṭekkasaccāni, ‘‘idameva dassanaṃ saccaṃ, idameva sacca’’nti pāṭiyekkaṃ gahitāni bahūni saccānīti attho. Nuṇṇānīti nīhaṭāni. Panuṇṇānīti suṭṭhu nīhatāni. Cattānīti vissaṭṭhāni. Vantānīti vamitāni. Muttānīti chinnabandhanāni katāni. Pahīnānīti pajahitāni. Paṭinissaṭṭhānīti yathā na puna cittaṃ ārohanti, evaṃ paṭivissajjitāni. Sabbāneva cetāni ariyamaggādhigamato pubbe gahitassa diṭṭhiggāhassa vissaṭṭhabhāvavevacanāni.
သမဝယသဋ္ဌေသနောတိ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၃၄၈; အ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၁၀.၂၀) ဧတ္ထ အဝယာတိ အနူနာ။ သဋ္ဌာတိ နိသ္သဋ္ဌာ။ သမ္မာ အဝယာ သဋ္ဌာ ဧသနာ အသ္သာတိ သမဝယသဋ္ဌေသနော, သမ္မာ ဝိသ္သဋ္ဌသဗ္ဗဧသနောတိ အတ္ထော။ ‘‘ရာဂာ စိတ္တံ ဝိမုတ္တ’’န္တိအာဒီဟိ မဂ္ဂသ္သ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ကထိတာ ရာဂာဒီနံ ပဟီနဘာဝဒီပနတော။ ‘‘ရာဂော မေ ပဟီနော’’တိအာဒီဟိ ပစ္စဝေက္ခဏာမုခေန အရိယဖလံ ကထိတံ။ အဓိဂတေ ဟိ အဂ္ဂဖလေ သဗ္ဗသော ရာဂာဒီနံ အနုပ္ပာဒဓမ္မတံ ပဇာနာတိ, တဉ္စ ပဇာနနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ။ တတ္ထ ပဉ္စင္ဂဝိပ္ပဟာနပစ္စေကသစ္စာပနောဒနဧသနာသမဝယသဇ္ဇနာနိ ‘‘သင္ခာယေကံ ပဋိသေဝတိ အဓိဝာသေတိ ပရိဝဇ္ဇေတိ ဝိနောဒေတီ’’တိ ဝုတ္တေသု အပသ္သေနေသု ဝိနောဒနာ စ မဂ္ဂကိစ္စာနေဝ, ဣတရေ စ မဂ္ဂေနေဝ သမိဇ္ဈန္တိ။
Samavayasaṭṭhesanoti (dī. ni. aṭṭha. 3.348; a. ni. aṭṭha. 3.10.20) ettha avayāti anūnā. Saṭṭhāti nissaṭṭhā. Sammā avayā saṭṭhā esanā assāti samavayasaṭṭhesano, sammā vissaṭṭhasabbaesanoti attho. ‘‘Rāgā cittaṃ vimutta’’ntiādīhi maggassa kiccanipphatti kathitā rāgādīnaṃ pahīnabhāvadīpanato. ‘‘Rāgo me pahīno’’tiādīhi paccavekkhaṇāmukhena ariyaphalaṃ kathitaṃ. Adhigate hi aggaphale sabbaso rāgādīnaṃ anuppādadhammataṃ pajānāti, tañca pajānanaṃ paccavekkhaṇañāṇanti. Tattha pañcaṅgavippahānapaccekasaccāpanodanaesanāsamavayasajjanāni ‘‘saṅkhāyekaṃ paṭisevati adhivāseti parivajjeti vinodetī’’ti vuttesu apassenesu vinodanā ca maggakiccāneva, itare ca maggeneva samijjhanti.
ဒသဗလောတိ ကာယဗလသင္ခာတာနိ ဉာဏဗလသင္ခာတာနိ စ ဒသ ဗလာနိ ဧတသ္သာတိ ဒသဗလော။ ဒုဝိဓဉ္ဟိ တထာဂတသ္သ ဗလံ ကာယဗလံ ဉာဏဗလဉ္စ။ တေသု ကာယဗလံ ဟတ္ထိကုလာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ပောရာဏေဟိ –
Dasabaloti kāyabalasaṅkhātāni ñāṇabalasaṅkhātāni ca dasa balāni etassāti dasabalo. Duvidhañhi tathāgatassa balaṃ kāyabalaṃ ñāṇabalañca. Tesu kāyabalaṃ hatthikulānusārena veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘ကာဠာဝကဉ္စ ဂင္ဂေယ္ယံ၊ ပဏ္ဍရံ တမ္ဗပိင္ဂလံ။
‘‘Kāḷāvakañca gaṅgeyyaṃ, paṇḍaraṃ tambapiṅgalaṃ;
ဂန္ဓမင္ဂလဟေမဉ္စ၊ ဥပောသထဆဒ္ဒန္တိမေ ဒသာ’’တိ။ (မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၄၈; သံ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၂.၂၂; အ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၁၀.၂၁; ဝိဘ. အဋ္ဌ ၇၆; ဥဒာ. အဋ္ဌ. ၇၅; ဗု. ဝံ. အဋ္ဌ. ၁.၃၉; ပဋိ. မ. အဋ္ဌ. ၂.၂.၄၄; စူဠနိ. အဋ္ဌ. ၈၁)။
Gandhamaṅgalahemañca, uposathachaddantime dasā’’ti. (ma. ni. aṭṭha. 1.148; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.22; a. ni. aṭṭha. 3.10.21; vibha. aṭṭha 76; udā. aṭṭha. 75; bu. vaṃ. aṭṭha. 1.39; paṭi. ma. aṭṭha. 2.2.44; cūḷani. aṭṭha. 81);
ဣမာနိ ဟိ ဒသ ဟတ္ထိကုလာနိ။ တတ္ထ ကာဠာဝကန္တိ ပကတိဟတ္ထိကုလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ ကာယဗလံ, တံ ဧကသ္သ ကာဠာဝကသ္သ ဟတ္ထိနော။ ယံ ဒသန္နံ ကာဠာဝကာနံ ဗလံ, တံ ဧကသ္သ ဂင္ဂေယ္ယသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ဂင္ဂေယ္ယာနံ, တံ ဧကသ္သ ပဏ္ဍရသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ပဏ္ဍရာနံ, တံ ဧကသ္သ တမ္ဗသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ တမ္ဗာနံ, တံ ဧကသ္သ ပိင္ဂလသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ပိင္ဂလာနံ, တံ ဧကသ္သ ဂန္ဓဟတ္ထိနော။ ယံ ဒသန္နံ ဂန္ဓဟတ္ထီနံ, တံ ဧကသ္သ မင္ဂလသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ မင္ဂလာနံ, တံ ဧကသ္သ ဟေမဝတသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ဟေမဝတာနံ, တံ ဧကသ္သ ဥပောသထသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ဥပောသထာနံ, တံ ဧကသ္သ ဆဒ္ဒန္တသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ဆဒ္ဒန္တာနံ, တံ ဧကသ္သ တထာဂတသ္သ ကာယဗလံ။ နာရာယနသင္ဃာတဗလန္တိပိ ဣဒမေဝ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ နာရာ ဝုစ္စန္တိ ရသ္မိယော, တာ ဗဟူ နာနာဝိဓာ တတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ နာရာယနံ, ဝဇိရံ, တသ္မာ ဝဇိရသင္ဃာတဗလန္တိ အတ္ထော။ တဒေတံ ပကတိဟတ္ထိဂဏနာယ ဟတ္ထီနံ ကောဋိသဟသ္သာနံ, ပုရိသဂဏနာယ ဒသန္နံ ပုရိသကောဋိသဟသ္သာနံ ဗလံ ဟောတိ။ ဣဒံ တာဝ တထာဂတသ္သ ကာယဗလံ။
Imāni hi dasa hatthikulāni. Tattha kāḷāvakanti pakatihatthikulaṃ daṭṭhabbaṃ. Yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kāḷāvakassa hatthino. Yaṃ dasannaṃ kāḷāvakānaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassa. Yaṃ dasannaṃ gaṅgeyyānaṃ, taṃ ekassa paṇḍarassa. Yaṃ dasannaṃ paṇḍarānaṃ, taṃ ekassa tambassa. Yaṃ dasannaṃ tambānaṃ, taṃ ekassa piṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ piṅgalānaṃ, taṃ ekassa gandhahatthino. Yaṃ dasannaṃ gandhahatthīnaṃ, taṃ ekassa maṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ maṅgalānaṃ, taṃ ekassa hemavatassa. Yaṃ dasannaṃ hemavatānaṃ, taṃ ekassa uposathassa. Yaṃ dasannaṃ uposathānaṃ, taṃ ekassa chaddantassa. Yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ, taṃ ekassa tathāgatassa kāyabalaṃ. Nārāyanasaṅghātabalantipi idameva vuccati. Tattha nārā vuccanti rasmiyo, tā bahū nānāvidhā tato uppajjantīti nārāyanaṃ, vajiraṃ, tasmā vajirasaṅghātabalanti attho. Tadetaṃ pakatihatthigaṇanāya hatthīnaṃ koṭisahassānaṃ, purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti. Idaṃ tāva tathāgatassa kāyabalaṃ.
ဉာဏဗလံ ပန ပာဠိယံ အာဂတမေဝ။ တတ္ရာယံ ပာဠိ (မ. နိ. ၁.၁၄၈; အ. နိ. ၁၀.၂၁) –
Ñāṇabalaṃ pana pāḷiyaṃ āgatameva. Tatrāyaṃ pāḷi (ma. ni. 1.148; a. ni. 10.21) –
‘‘ဒသ ခော ပနိမာနိ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတသ္သ တထာဂတဗလာနိ, ယေဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတော တထာဂတော အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ, ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတိ, ဗ္ရဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတိ။ ကတမာနိ ဒသ? ဣဓ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ, ယမ္ပိ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ ဣဒမ္ပိ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတသ္သ တထာဂတဗလံ ဟောတိ, ယံ ဗလံ အာဂမ္မ တထာဂတော အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ, ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတိ, ဗ္ရဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတိ။ (၁)
‘‘Dasa kho panimāni, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalāni, yehi balehi samannāgato tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti. Katamāni dasa? Idha, sāriputta, tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti, yampi, sāriputta, tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Idampi, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti. (1)
‘‘ပုန စပရံ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတော အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ကမ္မသမာဒာနာနံ ဌာနသော ဟေတုသော ဝိပာကံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ပေ.။။ (၂)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso vipākaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (2)
‘‘ပုန စပရံ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတော သဗ္ဗတ္ထဂာမိနိံ ပဋိပဒံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ပေ.။။ (၃)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato sabbatthagāminiṃ paṭipadaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (3)
‘‘ပုန စပရံ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတော အနေကဓာတုံ နာနာဓာတုံ လောကံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ပေ.။။ (၄)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato anekadhātuṃ nānādhātuṃ lokaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (4)
‘‘ပုန စပရံ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတော သတ္တာနံ နာနာဓိမုတ္တိကတံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ပေ.။။ (၅)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato sattānaṃ nānādhimuttikataṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (5)
‘‘ပုန စပရံ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတော ပရသတ္တာနံ ပရပုဂ္ဂလာနံ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ပေ.။။ (၆)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyaparopariyattaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (6)
‘‘ပုန စပရံ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတော ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနံ သံကိလေသံ ဝောဒာနံ ဝုဋ္ဌာနံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ပေ.။။ (၇)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesaṃ vodānaṃ vuṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (7)
‘‘ပုန စပရံ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတော အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ အနုသ္သရတိ။ သေယ္ယထိဒံ? ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒ္ဝေပိ ဇာတိယော။ပေ.။ ဣတိ သာကာရံ သဥဒ္ဒေသံ အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ အနုသ္သရတိ။ပေ.။။ (၈)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati. Seyyathidaṃ? Ekampi jātiṃ dvepi jātiyo…pe… iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati…pe…. (8)
‘‘ပုန စပရံ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ ပသ္သတိ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ ဟီနေ ပဏီတေ သုဝဏ္ဏေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေ သုဂတေ ဒုဂ္ဂတေ, ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ ပဇာနာတိ။ပေ.။။ (၉)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate, yathākammūpage satte pajānāti…pe…. (9)
‘‘ပုန စပရံ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတော အာသဝာနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတ္ဝာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ပေ.။ ဣဒမ္ပိ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတသ္သ တထာဂတဗလံ ဟောတိ, ယံ ဗလံ အာဂမ္မ တထာဂတော အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ, ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတိ, ဗ္ရဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတိ။ ဣမာနိ ခော, သာရိပုတ္တ, ဒသ တထာဂတသ္သ တထာဂတဗလာနီ’’တိ။ (၁၀)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati…pe… idampi, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti. Imāni kho, sāriputta, dasa tathāgatassa tathāgatabalānī’’ti. (10)
တတ္ထ (မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၄၈; အ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၁၀.၂၁; ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၇၆၀) ဌာနဉ္စ ဌာနတောတိ ကာရဏဉ္စ ကာရဏတော။ ‘‘ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ ဟေတူ ပစ္စယာ ဥပ္ပာဒာယ, တံ တံ ဌာနံ။ ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ န ဟေတူ န ပစ္စယာ ဥပ္ပာဒာယ, တံ တံ အဋ္ဌာန’’န္တိ ပဇာနန္တော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ ယမ္ပီတိ ယေန ဉာဏေန။
Tattha (ma. ni. aṭṭha. 1.148; a. ni. aṭṭha. 3.10.21; vibha. aṭṭha. 760) ṭhānañca ṭhānatoti kāraṇañca kāraṇato. ‘‘Ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetū paccayā uppādāya, taṃ taṃ ṭhānaṃ. Ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ na hetū na paccayā uppādāya, taṃ taṃ aṭṭhāna’’nti pajānanto ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Yampīti yena ñāṇena.
ကမ္မသမာဒာနာနန္တိ သမာဒိယိတ္ဝာ ကတာနံ ကုသလာကုသလကမ္မာနံ, ကမ္မမေဝ ဝာ ကမ္မသမာဒာနံ။ ဌာနသော ဟေတုသောတိ ပစ္စယတော စေဝ ဟေတုတော စ။ တတ္ထ ဂတိဥပဓိကာလပယောဂာ ဝိပာကသ္သ ဌာနံ, ကမ္မံ ဟေတု။
Kammasamādānānanti samādiyitvā katānaṃ kusalākusalakammānaṃ, kammameva vā kammasamādānaṃ. Ṭhānaso hetusoti paccayato ceva hetuto ca. Tattha gatiupadhikālapayogā vipākassa ṭhānaṃ, kammaṃ hetu.
သဗ္ဗတ္ထဂာမိနိန္တိ သဗ္ဗဂတိဂာမိနိဉ္စ အဂတိဂာမိနိဉ္စ။ ပဋိပဒန္တိ မဂ္ဂံ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ဗဟူသုပိ မနုသ္သေသု ဧကမေဝ ပာဏံ ဃာတေန္တေသု ကာမံ သဗ္ဗေသမ္ပိ စေတနာ တသ္သေဝေကသ္သ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယာရမ္မဏာ, တံ ပန ကမ္မံ တေသံ နာနာကာရံ။ တေသု ဟိ ဧကော အာဒရေန ဆန္ဒဇာတော ကရောတိ, ဧကော ‘‘ဧဟိ တ္ဝမ္ပိ ကရောဟီ’’တိ ပရေဟိ နိပ္ပီဠိတော ကရောတိ, ဧကော သမာနစ္ဆန္ဒော ဝိယ ဟုတ္ဝာ အပ္ပဋိဗာဟိယမာနော ဝိစရတိ, တသ္မာ တေသု ဧကော တေနေဝ ကမ္မေန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ, ဧကော တိရစ္ဆာနယောနိယံ, ဧကော ပေတ္တိဝိသယေ။ တံ တထာဂတော အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန အာယူဟိတတ္တာ ဧသ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိသ္သတိ, ဧသ တိရစ္ဆာနယောနိယံ, ဧသ ပေတ္တိဝိသယေ’’တိ ဇာနာတိ။ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ ‘‘ဧသ မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိသ္သတိ, ဧသ ဥသ္သဒနိရယေ’’တိ ဇာနာတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ ‘‘ဧသ အပာဒကော ဘဝိသ္သတိ, ဧသ ဒ္ဝိပာဒကော, ဧသ စတုပ္ပာဒော, ဧသ ဗဟုပ္ပာဒော’’တိ ဇာနာတိ။ ပေတ္တိဝိသယေ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ ‘‘ဧသ နိဇ္ဈာမတဏ္ဟိကော ဘဝိသ္သတိ, ဧသ ခုပ္ပိပာသိကော, ဧသ ပရဒတ္တူပဇီဝီ’’တိ ဇာနာတိ။ တေသု စ ကမ္မေသု ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎိသ္သတိ, ဧတံ အညေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပဓိဝေပက္ကံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ ဇာနာတိ။
Sabbatthagāmininti sabbagatigāminiñca agatigāminiñca. Paṭipadanti maggaṃ. Yathābhūtaṃ pajānātīti bahūsupi manussesu ekameva pāṇaṃ ghātentesu kāmaṃ sabbesampi cetanā tassevekassa jīvitindriyārammaṇā, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ. Tesu hi eko ādarena chandajāto karoti, eko ‘‘ehi tvampi karohī’’ti parehi nippīḷito karoti, eko samānacchando viya hutvā appaṭibāhiyamāno vicarati, tasmā tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchānayoniyaṃ, eko pettivisaye. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva ‘‘iminā nīhārena āyūhitattā esa niraye nibbattissati, esa tiracchānayoniyaṃ, esa pettivisaye’’ti jānāti. Niraye nibbattamānampi ‘‘esa mahāniraye nibbattissati, esa ussadaniraye’’ti jānāti. Tiracchānayoniyaṃ nibbattamānampi ‘‘esa apādako bhavissati, esa dvipādako, esa catuppādo, esa bahuppādo’’ti jānāti. Pettivisaye nibbattamānampi ‘‘esa nijjhāmataṇhiko bhavissati, esa khuppipāsiko, esa paradattūpajīvī’’ti jānāti. Tesu ca kammesu ‘‘idaṃ kammaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhissati, etaṃ aññena dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkaṃ bhavissatī’’ti jānāti.
တထာ သကလဂာမဝာသိကေသု ဧကတော ပိဏ္ဍပာတံ ဒဒမာနေသု ကာမံ သဗ္ဗေသမ္ပိ စေတနာ ပိဏ္ဍပာတာရမ္မဏာဝ, တံ ပန ကမ္မံ တေသံ နာနာကာရံ။ တေသု ဟိ ဧကော အာဒရေန ကရောတီတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသံ။ တသ္မာ တေသု စ ကေစိ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ကေစိ မနုသ္သလောကေ။ တံ တထာဂတော အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ဇာနာတိ။ ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန အာယူဟိတတ္တာ ဧသ မနုသ္သလောကေ နိဗ္ဗတ္တိသ္သတိ, ဧသ ဒေဝလောကေ, တတ္ထာပိ ဧသ ခတ္တိယကုလေ, ဧသ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ, ဧသ ဝေသ္သကုလေ, ဧသ သုဒ္ဒကုလေ, ဧသ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီသု, ဧသ နိမ္မာနရတီသု, ဧသ တုသိတေသု, ဧသ ယာမေသု, ဧသ တာဝတိံသေသု, ဧသ စာတုမဟာရာဇိကေသု, ဧသ ဘုမ္မဒေဝေသူ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဟီနပဏီတသုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏအပ္ပပရိဝာရမဟာပရိဝာရတာဒိဘေဒံ တံ တံ ဝိသေသံ အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ဇာနာတိ။
Tathā sakalagāmavāsikesu ekato piṇḍapātaṃ dadamānesu kāmaṃ sabbesampi cetanā piṇḍapātārammaṇāva, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ. Tesu hi eko ādarena karotīti sabbaṃ purimasadisaṃ. Tasmā tesu ca keci devaloke nibbattanti, keci manussaloke. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva jānāti. ‘‘Iminā nīhārena āyūhitattā esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke, tatthāpi esa khattiyakule, esa brāhmaṇakule, esa vessakule, esa suddakule, esa paranimmitavasavattīsu, esa nimmānaratīsu, esa tusitesu, esa yāmesu, esa tāvatiṃsesu, esa cātumahārājikesu, esa bhummadevesū’’tiādinā tattha tattha hīnapaṇītasuvaṇṇadubbaṇṇaappaparivāramahāparivāratādibhedaṃ taṃ taṃ visesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva jānāti.
တထာ ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေန္တေသုယေဝ ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန ဧသ ကိဉ္စိ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ခိသ္သတိ, ဧသ မဟာဘူတမတ္တမေဝ ဝဝတ္ထပေသ္သတိ, ဧသ ရူပပရိဂ္ဂဟေ ဧဝ ဌသ္သတိ, ဧသ အရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ, ဧသ နာမရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ, ဧသ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေယေဝ, ဧသ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပသ္သနာယမေဝ, ဧသ ပဌမဖလေယေဝ, ဧသ ဒုတိယဖလေ ဧဝ, ဧသ တတိယဖလေ ဧဝ, ဧသ အရဟတ္တံ ပာပုဏိသ္သတီ’’တိ ဇာနာတိ။ ကသိဏပရိကမ္မံ ကရောန္တေသုပိ ‘‘ဣမသ္သ ပရိကမ္မမတ္တမေဝ ဘဝိသ္သတိ, ဧသ နိမိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသ္သတိ, ဧသ အပ္ပနံ ဧဝ ပာပုဏိသ္သတိ, ဧသ ဈာနံ ပာဒကံ ကတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ဂဏ္ဟိသ္သတီ’’တိ ဇာနာတိ။
Tathā vipassanaṃ paṭṭhapentesuyeva ‘‘iminā nīhārena esa kiñci sallakkhetuṃ na sakkhissati, esa mahābhūtamattameva vavatthapessati, esa rūpapariggahe eva ṭhassati, esa arūpapariggaheyeva, esa nāmarūpapariggaheyeva, esa paccayapariggaheyeva, esa lakkhaṇārammaṇikavipassanāyameva, esa paṭhamaphaleyeva, esa dutiyaphale eva, esa tatiyaphale eva, esa arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti jānāti. Kasiṇaparikammaṃ karontesupi ‘‘imassa parikammamattameva bhavissati, esa nimittaṃ uppādessati, esa appanaṃ eva pāpuṇissati, esa jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ gaṇhissatī’’ti jānāti.
အနေကဓာတုန္တိ စက္ခုဓာတုအာဒီဟိ, ကာမဓာတုအာဒီဟိ ဝာ ဓာတူဟိ ဗဟုဓာတုံ။ နာနာဓာတုန္တိ တာသံယေဝ ဓာတူနံ ဝိလက္ခဏတ္တာ နာနပ္ပကာရဓာတုံ။ လောကန္တိ ခန္ဓာယတနဓာတုလောကံ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ တာသံ ဓာတူနံ အဝိပရီတတော သဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။
Anekadhātunti cakkhudhātuādīhi, kāmadhātuādīhi vā dhātūhi bahudhātuṃ. Nānādhātunti tāsaṃyeva dhātūnaṃ vilakkhaṇattā nānappakāradhātuṃ. Lokanti khandhāyatanadhātulokaṃ. Yathābhūtaṃ pajānātīti tāsaṃ dhātūnaṃ aviparītato sabhāvaṃ paṭivijjhati.
နာနာဓိမုတ္တိကတန္တိ ဟီနာဒီဟိ အဓိမုတ္တီဟိ နာနာဓိမုတ္တိကဘာဝံ။ ပရသတ္တာနန္တိ ပဓာနသတ္တာနံ။ ပရပုဂ္ဂလာနန္တိ တတော ပရေသံ ဟီနသတ္တာနံ။ ဧကတ္ထမေဝ ဝာ ဧတံ ပဒဒ္ဝယံ, ဝေနေယ္ယဝသေန ပန ဒ္ဝေဓာ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တန္တိ သဒ္ဓာဒီနံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ ပရဘာဝဉ္စ အပရဘာဝဉ္စ, ဝုဒ္ဓိဉ္စ ဟာနိဉ္စာတိ အတ္ထော။
Nānādhimuttikatanti hīnādīhi adhimuttīhi nānādhimuttikabhāvaṃ. Parasattānanti padhānasattānaṃ. Parapuggalānanti tato paresaṃ hīnasattānaṃ. Ekatthameva vā etaṃ padadvayaṃ, veneyyavasena pana dvedhā vuttaṃ. Indriyaparopariyattanti saddhādīnaṃ indriyānaṃ parabhāvañca aparabhāvañca, vuddhiñca hāniñcāti attho.
ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနန္တိ ပဌမာဒီနံ စတုန္နံ ဈာနာနံ, ‘‘ရူပီ ရူပာနိ ပသ္သတီ’’တိအာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနံ, သဝိတက္ကသဝိစာရာဒီနံ တိဏ္ဏံ သမာဓီနံ, ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိအာဒီနဉ္စ နဝန္နံ အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တီနံ။ သံကိလေသန္တိ ဟာနဘာဂိယဓမ္မံ။ ဝောဒာနန္တိ ဝိသေသဘာဂိယဓမ္မံ။ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ‘‘ဝောဒာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာနံ, တမ္ဟာ တမ္ဟာ သမာဓိမ္ဟာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ (ဝိဘ. ၈၂၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ ပဂုဏဇ္ဈာနဉ္စေဝ ဘဝင္ဂဖလသမာပတ္တိယော စ။ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမဉ္ဟိ ပဂုဏဇ္ဈာနံ ဥပရိမသ္သ ဥပရိမသ္သ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဝောဒာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘဝင္ဂေန သဗ္ဗဈာနေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဖလသမာပတ္တိယာ နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တမေတံ သန္ဓာယ ‘‘တမ္ဟာ တမ္ဟာ သမာဓိမ္ဟာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဉာဏာနဉ္စ ဝိတ္ထာရကထာယ ဝိနိစ္ဆယော သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ဝိဘင္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၇၆၀) ဝုတ္တော။ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဒိဗ္ဗစက္ခုအာသဝက္ခယဉာဏကထာ ပန ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ (ပာရာ. ၁၂) ဝိတ္ထာရိတာယေဝ။
Jhānavimokkhasamādhisamāpattīnanti paṭhamādīnaṃ catunnaṃ jhānānaṃ, ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnaṃ aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ, savitakkasavicārādīnaṃ tiṇṇaṃ samādhīnaṃ, paṭhamajjhānasamāpattiādīnañca navannaṃ anupubbasamāpattīnaṃ. Saṃkilesanti hānabhāgiyadhammaṃ. Vodānanti visesabhāgiyadhammaṃ. Vuṭṭhānanti ‘‘vodānampi vuṭṭhānaṃ, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti (vibha. 828) evaṃ vuttaṃ paguṇajjhānañceva bhavaṅgaphalasamāpattiyo ca. Heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti, tasmā ‘‘vodānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Bhavaṅgena sabbajhānehi vuṭṭhānaṃ hoti, phalasamāpattiyā nirodhasamāpattito vuṭṭhānaṃ hoti. Tametaṃ sandhāya ‘‘tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Sabbañāṇānañca vitthārakathāya vinicchayo sammohavinodaniyaṃ vibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 760) vutto. Pubbenivāsānussatidibbacakkhuāsavakkhayañāṇakathā pana verañjakaṇḍe (pārā. 12) vitthāritāyeva.
ဣမာနိ ခော သာရိပုတ္တာတိ ယာနိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဒသ ခော ပနိမာနိ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတသ္သ တထာဂတဗလာနီ’’တိ အဝောစံ, ဣမာနိ တာနီတိ အပ္ပနံ ကရောတိ။ တတ္ထ ပရဝာဒိကထာ ဟောတိ ‘‘ဒသဗလဉာဏံ နာမ ပာဋိယေက္ကံ နတ္ထိ, သဗ္ဗညုတညာဏသ္သေဝာယံ ပဘေဒော’’တိ, တံ န တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညမေဝ ဟိ ဒသဗလဉာဏံ, အညံ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဒသဗလဉာဏံ သကသကကိစ္စမေဝ ဇာနာတိ, သဗ္ဗညုတညာဏံ တမ္ပိ တတော အဝသေသမ္ပိ ပဇာနာတိ။ ဒသဗလဉာဏေသု ဟိ ပဌမံ ကာရဏာကာရဏမေဝ ဇာနာတိ, ဒုတိယံ ကမ္မန္တရဝိပာကန္တရမေဝ, တတိယံ ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝ, စတုတ္ထံ ဓာတုနာနတ္တကာရဏမေဝ , ပဉ္စမံ သတ္တာနံ အဇ္ဈာသယာဓိမုတ္တိမေဝ, ဆဋ္ဌံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ တိက္ခမုဒုဘာဝမေဝ, သတ္တမံ ဈာနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ တေသံ သံကိလေသာဒိမေဝ, အဋ္ဌမံ ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တတိမေဝ, နဝမံ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိမေဝ, ဒသမံ သစ္စပရိစ္ဆေဒမေဝ။ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန ဧတေဟိ ဇာနိတဗ္ဗဉ္စ တတော ဥတ္တရိဉ္စ ပဇာနာတိ, ဧတေသံ ပန ကိစ္စံ န သဗ္ဗံ ကရောတိ။ တဉ္ဟိ ဈာနံ ဟုတ္ဝာ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ, ဣဒ္ဓိ ဟုတ္ဝာ ဝိကုဗ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ, မဂ္ဂော ဟုတ္ဝာ ကိလေသေ ခေပေတုံ န သက္ကောတိ။ ဣတိ ယထာဝုတ္တကာယဗလေန စေဝ ဉာဏဗလေန စ သမန္နာဂတတ္တာ ဘဂဝာ ‘‘ဒသဗလော’’တိ ဝုစ္စတိ။
Imāni kho sāriputtāti yāni pubbe ‘‘dasa kho panimāni, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalānī’’ti avocaṃ, imāni tānīti appanaṃ karoti. Tattha paravādikathā hoti ‘‘dasabalañāṇaṃ nāma pāṭiyekkaṃ natthi, sabbaññutaññāṇassevāyaṃ pabhedo’’ti, taṃ na tathā daṭṭhabbaṃ. Aññameva hi dasabalañāṇaṃ, aññaṃ sabbaññutaññāṇaṃ. Dasabalañāṇaṃ sakasakakiccameva jānāti, sabbaññutaññāṇaṃ tampi tato avasesampi pajānāti. Dasabalañāṇesu hi paṭhamaṃ kāraṇākāraṇameva jānāti, dutiyaṃ kammantaravipākantarameva, tatiyaṃ kammaparicchedameva, catutthaṃ dhātunānattakāraṇameva , pañcamaṃ sattānaṃ ajjhāsayādhimuttimeva, chaṭṭhaṃ indriyānaṃ tikkhamudubhāvameva, sattamaṃ jhānādīhi saddhiṃ tesaṃ saṃkilesādimeva, aṭṭhamaṃ pubbenivutthakkhandhasantatimeva, navamaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhimeva, dasamaṃ saccaparicchedameva. Sabbaññutaññāṇaṃ pana etehi jānitabbañca tato uttariñca pajānāti, etesaṃ pana kiccaṃ na sabbaṃ karoti. Tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ na sakkoti, iddhi hutvā vikubbituṃ na sakkoti, maggo hutvā kilese khepetuṃ na sakkoti. Iti yathāvuttakāyabalena ceva ñāṇabalena ca samannāgatattā bhagavā ‘‘dasabalo’’ti vuccati.
ဒသဟိ အသေက္ခေဟိ အင္ဂေဟိ ဥပေတောတိ ‘‘အသေက္ခာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ, အသေက္ခော သမ္မာသင္ကပ္ပော, အသေက္ခာ သမ္မာဝာစာ, အသေက္ခော သမ္မာကမ္မန္တော, အသေက္ခော သမ္မာအာဇီဝော, အသေက္ခော သမ္မာဝာယာမော, အသေက္ခာ သမ္မာသတိ, အသေက္ခော သမ္မာသမာဓိ, အသေက္ခံ သမ္မာဉာဏံ, အသေက္ခာ သမ္မာဝိမုတ္တီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၃၄၈, ၃၆၀) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ဒသဟိ အသေက္ခဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော။ အသေက္ခာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော စ သဗ္ဗေ ဖလသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဧဝ။ ဧတ္ထ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာဉာဏန္တိ ဒ္ဝီသု ဌာနေသု ပညာဝ ကထိတာ ‘‘သမ္မာ ဒသ္သနဋ္ဌေန သမ္မာဒိဋ္ဌိ, သမ္မာ ပဇာနနဋ္ဌေန သမ္မာဉာဏ’’န္တိ။ အတ္ထိ ဟိ ဒသ္သနဇာနနာနံ ဝိသယေ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသော။ သမ္မာဝိမုတ္တီတိ ဣမိနာ ပန ပဒေန ဝုတ္တာဝသေသာ ဖလသမာပတ္တိသဟဂတဓမ္မာ သင္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ။ အရိယဖလသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ဟိ သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခတော ဝိမုတ္တတံ ဥပာဒာယ ဝိမုတ္တီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘန္တိ။
Dasahi asekkhehi aṅgehi upetoti ‘‘asekkhā sammādiṭṭhi, asekkho sammāsaṅkappo, asekkhā sammāvācā, asekkho sammākammanto, asekkho sammāājīvo, asekkho sammāvāyāmo, asekkhā sammāsati, asekkho sammāsamādhi, asekkhaṃ sammāñāṇaṃ, asekkhā sammāvimuttī’’ti (dī. ni. 3.348, 360) evaṃ vuttehi dasahi asekkhadhammehi samannāgato. Asekkhā sammādiṭṭhiādayo ca sabbe phalasampayuttadhammā eva. Ettha ca sammādiṭṭhi sammāñāṇanti dvīsu ṭhānesu paññāva kathitā ‘‘sammā dassanaṭṭhena sammādiṭṭhi, sammā pajānanaṭṭhena sammāñāṇa’’nti. Atthi hi dassanajānanānaṃ visaye pavattiākāraviseso. Sammāvimuttīti iminā pana padena vuttāvasesā phalasamāpattisahagatadhammā saṅgahitāti veditabbā . Ariyaphalasampayuttadhammāpi hi sabbaso paṭipakkhato vimuttataṃ upādāya vimuttīti vattabbataṃ labhanti.
၅၉. ဝစနသဒ္ဒေန အပ္ပသဒ္ဒန္တိ အာရာမုပစာရေန ဂစ္ဆတော အဒ္ဓိကဇနသ္သပိ ဝစနသဒ္ဒေန အပ္ပသဒ္ဒံ။ နဂရနိဂ္ဃောသသဒ္ဒေနာတိ အဝိဘာဝိတတ္ထေန နဂရေ မနုသ္သာနံ နိဂ္ဃောသသဒ္ဒေန။ မနုသ္သေဟိ သမာဂမ္မ ဧကဇ္ဈံ ပဝတ္တိတသဒ္ဒော ဟိ နိဂ္ဃောသော။ အနုသဉ္စရဏဇနသ္သာတိ အန္တောသဉ္စာရိနော ဇနသ္သ။ မနုသ္သာနံ ရဟသ္သကိရိယဋ္ဌာနိယန္တိ မနုသ္သာနံ ရဟသ္သကရဏသ္သ ယုတ္တံ အနုစ္ဆဝိကံ။ ဝိဝေကာနုရူပန္တိ ဧကီဘာဝသ္သ အနုရူပံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
59.Vacanasaddena appasaddanti ārāmupacārena gacchato addhikajanassapi vacanasaddena appasaddaṃ. Nagaranigghosasaddenāti avibhāvitatthena nagare manussānaṃ nigghosasaddena. Manussehi samāgamma ekajjhaṃ pavattitasaddo hi nigghoso. Anusañcaraṇajanassāti antosañcārino janassa. Manussānaṃ rahassakiriyaṭṭhāniyanti manussānaṃ rahassakaraṇassa yuttaṃ anucchavikaṃ. Vivekānurūpanti ekībhāvassa anurūpaṃ. Sesamettha uttānameva.
ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / ဝိနယပိဋက • Vinayapiṭaka / မဟာဝဂ္ဂပာဠိ • Mahāvaggapāḷi / ၁၃. ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမကထာ • 13. Bimbisārasamāgamakathā
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / ဝိနယပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဟာဝဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမကထာ • Bimbisārasamāgamakathā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမကထာဝဏ္ဏနာ • Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝိမတိဝိနောဒနီ-ဋီကာ • Vimativinodanī-ṭīkā / ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမကထာဝဏ္ဏနာ • Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ပာစိတ္ယာဒိယောဇနာပာဠိ • Pācityādiyojanāpāḷi / ၁၃. ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမကထာ • 13. Bimbisārasamāgamakathā