Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಜಿರಬುದ್ಧಿ-ಟೀಕಾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ಮಹಾವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
Mahāvaggavaṇṇanā
೧. ಮಹಾಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾ
1. Mahākhandhakavaṇṇanā
ಬೋಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Bodhikathāvaṇṇanā
ಯಂ ಖನ್ಧಕೇ ಲೀನಪದಾದಿಭೇದ-ಪಕಾಸನಂ ದಾನಿ ಸುಪತ್ತಕಾಲಂ।
Yaṃ khandhake līnapadādibheda-pakāsanaṃ dāni supattakālaṃ;
ತಸ್ಮಾ ಅಪುಬ್ಬಂ ವಿನಯತ್ಥಮೇವ, ವಕ್ಖಾಮಿ ಸಙ್ಖೇಪಗಹಣತ್ಥಂ॥
Tasmā apubbaṃ vinayatthameva, vakkhāmi saṅkhepagahaṇatthaṃ.
ತತ್ಥ ಕೇನಟ್ಠೇನಾಯಂ ಖನ್ಧಕೋತಿ? ಖನ್ಧಾನಂ ಸಮೂಹತ್ತಾ ವಿಭಙ್ಗೋ ವಿಯ। ತೇ ಪನ ಕಥನ್ತಿ? ಖನ್ಧಾನಂ ಪಕಾಸನತೋ ದೀಪನತೋ। ಖನ್ಧಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಿವಿನಯಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾ, ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಸಙ್ಖಾತಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದೀನಿ ಹಿ ಭಗವತಾ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಞ್ಚ ಖನ್ಧ-ಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ದಾರುಕ್ಖನ್ಧೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಉದಕಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ತೇಸಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಪಕಾಸನತೋ ವಣ್ಣನತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಕ್ಖನ್ಧಕಾದಯೋ ವೀಸತಿ ‘‘ಖನ್ಧಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಅವಸಾನೇ ದ್ವೇ ತಂಸದಿಸತ್ತಾ ವೇಲಾಯ ಸದಿಸತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸ ವೇಲಾತಿ ವಚನಂ ವಿಯ। ಅಪಿಚ ಭಾಗರಾಸತ್ಥತಾಪೇತ್ಥ ಯುಜ್ಜತೇ ತೇಸಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಭಾಗತೋ ಚ ರಾಸಿತೋ ಚ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ। ಕಿಂ ಪನೇತೇಸಂ ಖನ್ಧಕಾನಂ ಅನುಪುಬ್ಬಕಾರಣನ್ತಿ? ನಾಯಂ ಪುಚ್ಛಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ವುತ್ತೇಸುಪಿ ತಪ್ಪಸಙ್ಗಾನತಿಕ್ಕಮನತೋ। ಅಥ ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಸಮ್ಪದಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತ್ತಾ ಸಾಸನಪ್ಪವೇಸನಸ್ಸ ತದತ್ಥಸಙ್ಗಹಕೋ ಮಹಾಖನ್ಧಕೋ ಪಠಮಂ ವುತ್ತೋ। ಕೇನಾತಿ ಚೇ? ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ। ಭಗವತಾ ಪನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಥಾ ತಥಾ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಇಮಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ। ಥೇರಾ ಪನ ತಂ ತಂ ಪಯೋಜನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮಾನಜಾತಿಕೇ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಜ್ಝಾಯಿಂಸು। ಸೇಸಾನಂ ಪಯೋಜನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ।
Tattha kenaṭṭhenāyaṃ khandhakoti? Khandhānaṃ samūhattā vibhaṅgo viya. Te pana kathanti? Khandhānaṃ pakāsanato dīpanato. Khandhāti cettha pabbajjādivinayakammasaṅkhātā, cārittavārittasikkhāpadasaṅkhātā ca paññattiyo adhippetā. Pabbajjādīni hi bhagavatā paññattattā ‘‘paññattiyo’’ti vuccanti. Paññattiyañca khandha-saddo dissati ‘‘dārukkhandho aggikkhandho udakakkhandho’’tiādīsu viya. Tesaṃ paññattisaṅkhātānaṃ khandhānaṃ pakāsanato vaṇṇanato pabbajjakkhandhakādayo vīsati ‘‘khandhakā’’ti vuttā, avasāne dve taṃsadisattā velāya sadisattā sīlassa velāti vacanaṃ viya. Apica bhāgarāsatthatāpettha yujjate tesaṃ paññattīnaṃ bhāgato ca rāsito ca vibhattattā. Kiṃ panetesaṃ khandhakānaṃ anupubbakāraṇanti? Nāyaṃ pucchā sambhavati, aññathā vuttesupi tappasaṅgānatikkamanato. Atha vā pabbajjupasampadāpubbaṅgamattā sāsanappavesanassa tadatthasaṅgahako mahākhandhako paṭhamaṃ vutto. Kenāti ce? Dhammasaṅgāhakattherehi. Bhagavatā pana tattha tattha uppannavatthuṃ paṭicca tathā tathā vuttāni, na iminā anukkamena. Therā pana taṃ taṃ payojanaṃ paṭicca samānajātike ekajjhaṃ katvā anukkamena sajjhāyiṃsu. Sesānaṃ payojanaṃ tattha tattheva āvi bhavissati.
ಖನ್ಧಕೋವಿದಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾಗರಾಸಟ್ಠೇನ ನೇಸಂ ಖನ್ಧತ್ಥಕೋವಿದಾ, ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾರಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇಸಂ ಅನುತ್ತಾನತ್ಥಾನಂ ಪದಾನಂ ಸಂವಣ್ಣನಾ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇವಂ ವಿಸೇಸಿತನ್ತಿ? ತತೋ ಸೇಸಭಾಗಾ ಯುತ್ತಾ। ಮಾತಿಕಾಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಗ್ಗಹಣಮ್ಪೇತ್ಥ ಪದಭಾಜನಿಯಗ್ಗಹಣೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯೇಹಿ ಅತ್ಥಾ ಯೇಸಂ ಪದವಿಸೇಸಾನಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಕಾಸಿತಾ, ತೇಸಂ ತೇ ಪದವಿಸೇಸೇ ಪುನ ಇಧ ವದೇಯ್ಯಾಮ, ವಣ್ಣನಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಕದಾ ಭವೇ ತೇ ತೇ ಅತ್ಥೇತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೇನ ಯುಜ್ಜತಿ। ಉತ್ತಾನಾ ಚೇವ ಯಾ ಪಾಳಿ, ತಸ್ಸಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಕಿನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ? ನ ಹಿ ಅತ್ಥಾ ಉತ್ತಾನಾತಿ ಸಮ್ಭವತಿ। ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನುಸನ್ಧೀಹೀತಿಆದಿವಚನೇಹಿಪಿ ತಂ ವಚನಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಅತ್ಥಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಪದವಿಸೇಸಾನಂ ಗಹಿತತ್ತಾ। ತೇ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಅನಪೇತತ್ಥೇನ, ಅಭಿಧಾನತ್ಥೇನ ವಾ ಅತ್ಥೋಪಚಾರೇನ ವಾ ಅತ್ಥಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಂವಣ್ಣನಾನಯೋತಿ ಸಂವಣ್ಣನಾ ನಾಮ ಅವುತ್ತೇಸು ಉಹಾಪೋಹಕ್ಕಮನಿದಸ್ಸನತೋ ‘‘ನಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
Khandhakovidāti paññattibhāgarāsaṭṭhena nesaṃ khandhatthakovidā, niruttipaṭisambhidāpārappattāti attho. Tesaṃ anuttānatthānaṃ padānaṃ saṃvaṇṇanā. Kasmā panevaṃ visesitanti? Tato sesabhāgā yuttā. Mātikāṭṭhuppattiggahaṇampettha padabhājaniyaggahaṇeneva veditabbaṃ. Yehi atthā yesaṃ padavisesānaṃ aṭṭhakathāyaṃ pakāsitā, tesaṃ te padavisese puna idha vadeyyāma, vaṇṇanāya pariyosānaṃ kadā bhave te te attheti vuttaṃ, taṃ tassa niddesena yujjati. Uttānā ceva yā pāḷi, tassā saṃvaṇṇanāya kinti vattabbaṃ? Na hi atthā uttānāti sambhavati. Adhippāyānusandhīhītiādivacanehipi taṃ vacanaṃ sambhavatīti ce? Na, atthaggahaṇena cettha padavisesānaṃ gahitattā. Te hi atthato anapetatthena, abhidhānatthena vā atthopacārena vā atthāti veditabbā. Saṃvaṇṇanānayoti saṃvaṇṇanā nāma avuttesu uhāpohakkamanidassanato ‘‘nayo’’ti vutto.
೧. ಉರುವೇಲಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಾಲಿಕರಾಸಿವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮಕೋ ಗಾಮೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಏತಂ ಭುಮ್ಮಂ। ತಥಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ನಜ್ಜಾ ನೇರಞ್ಜರಾಯ ತೀರೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ವಾಲಿಕರಾಸಿಮ್ಹಿ ವಿಹರತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ‘‘ಉರುವೇಲಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸೀತಿ ಯೇನ ಉರುವೇಲಸೇನಾನಿಗಮೋ’’ತಿಆದಿವಚನವಿರೋಧೋ ಚ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಮೂಲಕಾರಣಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ। ತತ್ಥ ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ…ಪೇ॰… ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ನಿಗಮನವಚನಂ। ತಂ ಕಿಮತ್ಥನ್ತಿ ಚೇ? ಗಾಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ಯಥಾವುತ್ತಪದತ್ಥಸಮ್ಭವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ‘‘ಸೋ ಪನ ಗಾಮೋ ತದುಪಚಾರೇನ ಏವಂ ನಾಮಂ ಲಭತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಪನ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಸ ‘‘ಉರುವೇಲಾ’’ತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಾಲಿಕರಾಸಿಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಸಮೀಪಗಾಮಸ್ಸಪಿ ನಾಮಂ। ತತ್ಥ ಆಯಸ್ಮಾ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ನ ಇಧ ಗಾಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಉರುವೇಲಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಆಹ ಗೋಚರಗಾಮಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ಭಗವಾ ತಂ ಗಾಮಂ ಗೋಚರಂ ಕತ್ವಾ ತದಾ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ವಾಲಿಕರಾಸಿಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ವಿಹಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸೋ ಏವಮಾಹಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೋ ಏವಮಾಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವತೋ ಗಾಮತೋ ದೂರತರೇ ಅರಞ್ಞೇ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿದೀಪನೇನ ದುತಿಯುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನನಿಯಮಂ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಅಕಾಸಿ ಥೇರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಪದತ್ತಯವಚನಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ। ತತ್ಥ ನದನ್ತಾ ಗಚ್ಛತೀತಿ ನದೀ। ನೇಲಞ್ಜಲಾಯಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಲ-ಕಾರಸ್ಸ ರ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ನೇರಞ್ಜರಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕದ್ದಮಸೇವಾಲವಿರಹಿತತ್ತಾ ನಿದ್ದೋಸಜಲಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ನೀಲಜಲಾಯಾತಿ ತಸ್ಸಾ ನಾಮಮೇವ ವಾ ಏತಂ।
1.Uruvelāti yathāvuttavālikarāsivasena laddhanāmako gāmo, tasmā samīpatthe etaṃ bhummaṃ. Tathābhāvadassanatthaṃ ‘‘najjā nerañjarāya tīre’’tiādi vuttaṃ. Aññathā tasmiṃ vālikarāsimhi viharatīti āpajjati, ‘‘uruvelaṃ piṇḍāya pāvisīti yena uruvelasenānigamo’’tiādivacanavirodho ca. Aṭṭhakathāyaṃ pana mūlakāraṇameva dassitaṃ. Tattha taṃ sandhāya vuttaṃ…pe… daṭṭhabboti nigamanavacanaṃ. Taṃ kimatthanti ce? Gāmaṃ sandhāya yathāvuttapadatthasambhavadassanatthaṃ. ‘‘So pana gāmo tadupacārena evaṃ nāmaṃ labhatī’’ti vacanaṃ pana avuttasiddhanti katvā na vuttanti veditabbaṃ, atha vā yassa ‘‘uruvelā’’ti yathāvuttavālikarāsissa, tassa samīpagāmassapi nāmaṃ. Tattha āyasmā upālitthero na idha gāmaṃ sandhāya ‘‘uruvelāyaṃ viharatī’’ti āha gocaragāmapayojanābhāvato. Na hi bhagavā taṃ gāmaṃ gocaraṃ katvā tadā tattha vihāsi, tasmā ettha vālikarāsissa samīpe bodhirukkhamūle vihāraṃ sandhāya so evamāhāti dassetukāmo aṭṭhakathācariyo evamāhāti veditabbaṃ, tasmā bhagavato gāmato dūratare araññe abhisambodhidīpanena dutiyuppattiṭṭhānaniyamaṃ tīhi padehi akāsi theroti veditabbaṃ, aññathā padattayavacanapayojanābhāvato. Tattha nadantā gacchatīti nadī. Nelañjalāyāti vattabbe la-kārassa ra-kāraṃ katvā ‘‘nerañjarāyā’’ti vuttaṃ, kaddamasevālavirahitattā niddosajalāyāti attho, nīlajalāyāti tassā nāmameva vā etaṃ.
ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧೋ। ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಭಗವತೋ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಹೋತಿ ‘‘ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಮೇತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೬೨) ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಚನತೋ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತಂ ನಾಮಕರಣಭೂತಂ ಚತುತ್ಥಫಲಞಾಣಮ್ಪಿ ವತ್ತುಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಂ ಪನ ಕರಣತೋ ತಂ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಞಾಣಮೇವ ಏತ್ಥ ಬೋಧೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇನೇವ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ತತಿಯವಿಜ್ಜಾಯ ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾ’’ತಿ ತದೇವ ದಸ್ಸಿತಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ, ‘‘ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಚ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣಂ ‘‘ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವತ್ತುಕಾಮತಾಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ‘‘ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳನಿ॰ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೧) ವುತ್ತಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಞಾಣಸ್ಸಪಿ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ಭಗವತೋ ಆದಿಮಗ್ಗತ್ತಯವಚನಸ್ಸ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಾಭಾವಾ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಞಾಣಮೇವ ಭಗವತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ನ ಭಗವಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ಬುದ್ಧೋ ಜಾತೋತಿ ಸಮಯನ್ತರಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ಚತೂಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಆದಿತ್ತಯಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಭವೇನ ಬೋಧಿಪರಿಯಾಯಸಿದ್ಧಿತೋ। ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ಸೇನಾಸನಮ್ಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೯ ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸ) ವಚನತೋ ಫಲಹೇತುಕೋ ಫಲಜನಕೋ ರುಕ್ಖೋ ಫಲರುಕ್ಖೋತಿ ವಿಯ ಬೋಧಿಹೇತುರುಕ್ಖೋ ಬೋಧಿರುಕ್ಖೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಕೇವಲಂ ಬೋಧೀತಿ ರುಕ್ಖಸ್ಸಪಿ ನಾಮಂ, ತಸ್ಮಾ ಬೋಧೀ’’ತಿ ಪರತೋ ವುತ್ತಂ। ನಿಗ್ರೋಧಾದಿರುಕ್ಖತೋ ಅಸ್ಸ ವಿಸೇಸನವಚನಂ ಪನ ತದಞ್ಞಬೋಧಿಮೂಲಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ। ಮಗ್ಗಞಾಣಞ್ಹಿ ಕುಸಲಮೂಲತ್ತಾ ಬೋಧಿ ಚ ತಂ ಮೂಲಞ್ಚಾತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಲಭೇಯ್ಯ। ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ನಿಸೀದತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧದಿವಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಾಹಂ ಏಕಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತ್ಥ ಏಕ-ಸದ್ದೋ ತಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನುಯೋಗಾನುರೂಪಸ್ಸ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಅನನ್ತರಿಯಭಾವಂ ಅಥಸ್ಸ ಅಕೋಪಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿಮುತ್ತಿಸುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಮುತ್ತಿಯಂ ವಾ ಸುಖನ್ತಿ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಿಕತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾ ವಿಮುತ್ತಿ ಏವ ಅನುಜಙ್ಘನಟ್ಠೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖನ್ತಿ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ, ತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಅನುಭವನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ। ವೇನೇಯ್ಯಕಾಲಾನತಿಕ್ಕಮನತೋ ತಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ನಿಸೀದಿ, ನ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಸಙ್ಗೇನ।
Bodhirukkhamūleti ettha ca bodhi vuccati abhisambodho. So ca atthato bhagavato catutthamaggañāṇaṃ hoti ‘‘vimokkhantikametaṃ nāma’’nti (paṭi. ma. 1.162) paṭisambhidāvacanato. Kiñcāpi taṃ nāmakaraṇabhūtaṃ catutthaphalañāṇampi vattuṃ sambhavati, kattabbakiccānaṃ pana karaṇato taṃ catutthamaggañāṇameva ettha bodhīti veditabbaṃ. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘tatiyavijjāya āsavānaṃ khayañāṇāyā’’ti tadeva dassitaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘bojjhaṅgā’’ti, ‘‘bodhipakkhiyā dhammā’’ti ca. Tattha yasmā catūsu maggesu ñāṇaṃ ‘‘bodhī’’ti vuccati, tasmā sāmaññato vattukāmatādhippāyavasena ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) vuttaṃ idhādhippetañāṇassapi tadantogadhattā. Atha vā pāḷiyaṃ bhagavato ādimaggattayavacanassa vuttaṭṭhānābhāvā catutthamaggañāṇameva bhagavato uppannaṃ, na bhagavā sotāpannādibhāvaṃ patvā buddho jātoti samayantarappasaṅganivāraṇatthaṃ ‘‘catūsū’’ti vuttaṃ ādittayassa catutthaupanissayasambhavena bodhipariyāyasiddhito. ‘‘Puggalopi senāsanampi upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.9 paccayaniddesa) vacanato phalahetuko phalajanako rukkho phalarukkhoti viya bodhiheturukkho bodhirukkhoti veditabbo. Ettha ‘‘yasmā kevalaṃ bodhīti rukkhassapi nāmaṃ, tasmā bodhī’’ti parato vuttaṃ. Nigrodhādirukkhato assa visesanavacanaṃ pana tadaññabodhimūlappasaṅganivāraṇatthaṃ. Maggañāṇañhi kusalamūlattā bodhi ca taṃ mūlañcāti saṅkhyaṃ labheyya. Paṭhamābhisambuddho nisīdatīti sambandho. Tena abhisambuddhadivasena saddhiṃ aṭṭhāhaṃ ekapallaṅkena nisinnabhāvaṃ dasseti. Ettha eka-saddo tassa nisajjāsaṅkhātassa pabbajjānuyogānurūpassa pallaṅkassa aññena iriyāpathena anantariyabhāvaṃ athassa akopitabhāvaṃ dasseti. Vimuttisukhanti ettha vimuttiyaṃ vā sukhanti na sambhavati. Pañcamajjhānikattā bhagavato phalasamāpattisaṅkhātā vimutti eva anujaṅghanaṭṭhena nibbānasukhanti vimuttisukhaṃ, taṃ samāpajjanena paṭisaṃvedī anubhavanto nisīdi. Veneyyakālānatikkamanato taṃ apekkhamāno nisīdi, na vimuttisukhasaṅgena.
ಅಥ ಖೋತಿ ಅಧಿಕಾರನ್ತರಾರಮ್ಭೇ ನಿಪಾತದ್ವಯಂ। ತೇನ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದಯಮಾನೋ ನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಮನಸಾಕಾಸಿ, ಕಿನ್ತು ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ । ಪಟಿವೇಧವಸೇನೇವ ಸುಮನಸಿಕತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಮನಸಿಕರಣಂ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾದಜನನತೋ, ನ ಅಪುಬ್ಬನಯದಸ್ಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ। ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಸಬ್ಬಧಮ್ಮತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ, ಪಟಿವಿದ್ಧಸ್ಸ ವಿಸಯತೋ ವಾ ಮನಸಿಕರಣಂ ಪನ ವಿಜಿತದೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ವಿಯ ರಞ್ಞೋ ಅಪುಬ್ಬಂ ಪೀತಿಂ ಜನೇತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಅಮಾನುಸೀ ರತೀ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೭೩)। ರತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಂ ಯಾಮನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗವಸೇನ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತೇನ ತಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪನಾನತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಂ ಮನಸಾಕಾಸೀ’’ತಿ ಏಕತೋವ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ಇಮಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪವತ್ತಿಮತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ಪಠಮಭಾವಾಯ, ಪಟಿಲೋಮಮನಸಿಕರಣಂ ಪನ ಅನುಲೋಮೇ ಪಚ್ಚಯಾನಂ, ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಞ್ಚ ತಥಾಭಾವಸಾಧನತ್ಥಂ। ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಏವ ನಿರೋಧಾ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಸಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾ ಫಲನ್ತಿ ದೀಪನತೋ। ತಥಾ ನಿಬ್ಬಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಅನುಲೋಮಮನಸಿಕರಣಂ ಕಾರಣನಿರೋಧಾ ಫಲನಿರೋಧಸಾಧನತ್ಥಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಅನುಭಾವತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ನ ಹಿ ತಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಿನಿರೋಧಮತ್ತನ್ತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಯತೋ ಖಯಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅವೇದೀ’’ತಿ ವಚನೇನ ಅನುಲೋಮೋ ನಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ। ಮಗ್ಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ, ಉಭಯತ್ಥಪಿ ಕಿಚ್ಚತೋ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಸಯತೋ ಚ ತತ್ಥ ಮಗ್ಗೋ ದಸ್ಸಿತೋ।
Atha khoti adhikārantarārambhe nipātadvayaṃ. Tena vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedayamāno na paṭiccasamuppādaṃ manasākāsi, kintu tato vuṭṭhāyāti dasseti . Paṭivedhavaseneva sumanasikatassa paṭiccasamuppādassa punappunaṃ manasikaraṇaṃ gambhīrattā assādajananato, na apubbanayadassanādhippāyato. Paccakkhabhūtasabbadhammattā bhagavato asammohato, paṭividdhassa visayato vā manasikaraṇaṃ pana vijitadesapaccavekkhaṇaṃ viya rañño apubbaṃ pītiṃ janeti. Vuttañhi ‘‘amānusī ratī hoti, sammā dhammaṃ vipassato’’ti (dha. pa. 373). Rattiyā paṭhamaṃ yāmanti accantasaṃyogavasena upayogavacanaṃ, tena tassa vikappanānattataṃ dasseti. Kiñcāpi ‘‘anulomapaṭilomaṃ manasākāsī’’ti ekatova vuttaṃ, tathāpi iminā anukkamenāti dassanatthaṃ ‘‘avijjāpaccayā’’tiādi. Tattha ca kiñcāpi pavattimattapaccavekkhaṇā adhippetā kathaṃ paññāyatīti? Paṭhamabhāvāya, paṭilomamanasikaraṇaṃ pana anulome paccayānaṃ, paccayuppannānañca tathābhāvasādhanatthaṃ. Yasmā avijjāya eva nirodhā saṅkhāranirodho, na aññathā, tasmā saṅkhārānaṃ avijjā paccayo, tassā ca saṅkhārā phalanti dīpanato. Tathā nibbānapaccavekkhaṇāya anulomamanasikaraṇaṃ kāraṇanirodhā phalanirodhasādhanatthaṃ. Ettha ca anubhāvato nibbānaṃ dassitaṃ. Na hi taṃ avijjādinirodhamattanti. Tattha ‘‘yato khayaṃ paccayānaṃ avedī’’ti vacanena anulomo nādhippetoti siddhaṃ. Maggapaccavekkhaṇāya vattabbaṃ natthi, ubhayatthapi kiccato, ārammaṇato ca tassa maggassa visayato ca tattha maggo dassito.
ತತ್ಥಾಹ – ‘‘ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಪಟಿಲೋಮಂ ಮನಸಾಕಾಸೀ’’ತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಹಿ ಪಟಿಲೋಮಾಪದೇಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಭವಿತುಮರಹತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ನ, ತದತ್ಥಜಾನನತೋ। ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮನ್ತಿ ಹಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ। ಅನುಲೋಮತೋ, ಪಟಿಲೋಮತೋ ಚ ತಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಮನಸಾಕಾಸೀತಿ ಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞಥಾ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮಪ್ಪಸಙ್ಗಾಪತ್ತಿಯೇವಾಪಜ್ಜತಿ। ಪಟಿಲೋಮೇ ಚ ಪನೇತಸ್ಮಿಂ ಅನುಕ್ಕಮನಿಯಮೋ ಅನುಲೋಮೇ ಅನುಕ್ಕಮನಿಯಮತೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಸತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮೋ ನಾಮ ಅಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ನಿರೋಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರೋಧೋ ಹೋತಿ। ಕಥಂ? ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ, ಪಚ್ಚಯಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತುಪಗಮನೇನ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಭಿಮುಖಭಾವದೀಪನತೋ ಅಸಮುಪ್ಪಾದೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋತಿ ಏವಂ ಉಭಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಪನಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಏಕೇ। ತಂ ಅಯುತ್ತಂ ತಸ್ಸ ಅನುಲೋಮಭಾವನಿಯಮನತೋ, ಅತ್ಥಾತಿಸಯಾಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ತಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇನೇವ ಭಗವತಾ ಪಾಳಿಯಂ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನನಿರೋಧೋ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತ್ವೇವ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಪಚ್ಚಯಭಾವವಸೇನ ಪಚ್ಚಯನಿರೋಧಂ, ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಗ್ಗಹಾಭಾವವಸೇನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನನಿರೋಧಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ। ದುವಿಧೋ ಪಾಳಿಯಂ ನಿರೋಧೋ ಅತ್ಥತೋ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ನಿರೋಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ನಿರೋಧಮತ್ತನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತಸ್ಸಾನುಭಾವದೀಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ। ವಿದಿತವೇಲಾಯನ್ತಿ ಮನಸಿಕತವೇಲಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿದಿತಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ।
Tatthāha – ‘‘paṭiccasamuppādaṃ paṭilomaṃ manasākāsī’’ti na yujjati, na hi paṭilomāpadesena niddiṭṭhaṃ nibbānaṃ paṭiccasamuppādo bhavitumarahatīti? Vuccate – na, tadatthajānanato. Anulomapaṭilomanti hi bhāvanapuṃsakaṃ. Anulomato, paṭilomato ca taṃ paṭiccasamuppādaṃ manasākāsīti hi tattha attho. Aññathā nirodhassa paṭilomappasaṅgāpattiyevāpajjati. Paṭilome ca panetasmiṃ anukkamaniyamo anulome anukkamaniyamato siddhoti veditabbaṃ. Evaṃ sati paṭiccasamuppādassa paṭilomo nāma apaṭiccasamuppādoti siddhaṃ hoti. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nirodho hotīti anuppādo hotī’’tiādi. Evaṃ sante pubbāparavirodho hoti. Kathaṃ? Paṭiccāti hi iminā phalassa paccayapariggahena, paccayānañca paccayāyattupagamanena tassa uppādābhimukhabhāvadīpanato asamuppādo na sambhavati, tasmā apaṭiccasamuppādoti evaṃ ubhayapaṭikkhepena panassa paṭilomatā veditabbāti eke. Taṃ ayuttaṃ tassa anulomabhāvaniyamanato, atthātisayābhāvato, tasmā appaṭiccasamuppādo tassa paṭilomoti veditabbaṃ. Teneva bhagavatā pāḷiyaṃ paccayapaccayuppannanirodho vutto. Tattha hi ‘‘avijjāya tveva asesavirāganirodhā’’ti evaṃ paccayassa samucchinnapaccayabhāvavasena paccayanirodhaṃ, phalassa paccayapaṭiggahābhāvavasena paccayuppannanirodhañca dīpeti. Duvidho pāḷiyaṃ nirodho atthato anuppādo nāma hotīti katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nirodho hotīti anuppādo hotī’’ti vuttaṃ. Evaṃ sante nibbānaṃ paccayapaccayuppannānaṃ nirodhamattanti āpajjatīti ce? Na, tassānubhāvadīpanādhippāyato. Viditavelāyanti manasikatavelāyanti attho, aññathā tato pubbe aviditappasaṅgato.
ಝಾಯತೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಂ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಝಾಯತೋ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಪಾತುಭವನ್ತಿ, ಚತುಅರಿಯಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ ವಾ ಪಕಾಸನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಸಮಥಾದಿಯಾನಿಕವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಗ್ಗಹಣಂ। ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣಂ ಕಾಮಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದದಸ್ಸನಾಧಿಕಾರೇನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಯೋ ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಸಮುದಯಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ಲದ್ಧಿವಸೇನ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Jhāyatoti ettha kāmaṃ lakkhaṇūpanijjhānena jhāyato bodhipakkhiyadhammā pātubhavanti, catuariyasaccadhammā vā pakāsanti, tathāpi pubbabhāge samathādiyānikavibhāgadassanatthaṃ ārammaṇūpanijjhānaggahaṇaṃ. Catusaccadhammaggahaṇaṃ kāmaṃ anulomapaṭiccasamuppādadassanādhikārena virujjhati, tathāpi ‘‘yo dukkhaṃ parijānāti, so samudayaṃ pajahatī’’ti laddhivasena katanti veditabbaṃ.
೨. ‘‘ಪಚ್ಚಯಕ್ಖಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಕಿಚ್ಚಪರಿಯಾಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬಾನಂ, ತದುಪನಿಸ್ಸಯನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚಾತಿ ದುವಿಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತೀತಿ। ಕಾಮಞ್ಚ ತಂ ನ ಕೇವಲಂ ಪಚ್ಚಯಕ್ಖಯಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಕ್ಖಯಮ್ಪಿ ಕರೋತಿ। ಯತೋ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ನಿರೋಧೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಥಾಪಿ ಹೇತುನಿರೋಧಾ ಫಲನಿರೋಧೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಚ್ಚಯಕ್ಖಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಚತುಸಚ್ಚಗ್ಗಹಣಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
2.‘‘Paccayakkhayassā’’ti kiccapariyāyavasena vuttaṃ. Tena paccayanibbānaṃ, tadupanissayanibbānañcāti duvidhaṃ nibbānaṃ dassitaṃ hotīti. Kāmañca taṃ na kevalaṃ paccayakkhayamattaṃ karoti, atha kho paccayuppannakkhayampi karoti. Yato ubhinnampi nirodho dassito, tathāpi hetunirodhā phalanirodhoti katvā ‘‘paccayakkhayassā’’ti vuttaṃ. Vuttappakārā dhammāti ettha catusaccaggahaṇaṃ paṭhamagāthāyaṃ vuttanayavipallāsena katanti veditabbaṃ.
೩. ಸಮುದಯನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಮುದಯೋ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ, ನಿರೋಧೋ ಆರಮ್ಮಣಕಿರಿಯಾಯ। ಏತೇನ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ನಿರೋಧಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಅನುಭಾವಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಾಭುಜಿತಟ್ಠಾನಞ್ಚ ‘‘ಪಲ್ಲಙ್ಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಫಲಾಧಿಗಮಟ್ಠಾನಂ ‘‘ಪಲ್ಲಙ್ಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
3.Samudayanirodhasaṅkhāto atthoti ettha samudayo kiccavasena, nirodho ārammaṇakiriyāya. Etena dvippakārā nirodhā dassitā honti tassa anubhāvassa vasenāti attho. Yasmā pallaṅkābhujitaṭṭhānañca ‘‘pallaṅko’’ti vuccati, tasmā phalādhigamaṭṭhānaṃ ‘‘pallaṅka’’nti vuttaṃ.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ವಿನಯಪಿಟಕ • Vinayapiṭaka / ಮಹಾವಗ್ಗಪಾಳಿ • Mahāvaggapāḷi / ೧. ಬೋಧಿಕಥಾ • 1. Bodhikathā
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಹಾವಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ಬೋಧಿಕಥಾ • Bodhikathā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ-ಟೀಕಾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ಬೋಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Bodhikathāvaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಮತಿವಿನೋದನೀ-ಟೀಕಾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ಬೋಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Bodhikathāvaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ಪಾಚಿತ್ಯಾದಿಯೋಜನಾಪಾಳಿ • Pācityādiyojanāpāḷi / ೧. ಬೋಧಿಕಥಾ • 1. Bodhikathā