Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā

    නමො තස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    මහාවග්‌ගවණ්‌ණනා

    Mahāvaggavaṇṇanā

    1. මහාඛන්‌ධකවණ්‌ණනා

    1. Mahākhandhakavaṇṇanā

    බොධිකථාවණ්‌ණනා

    Bodhikathāvaṇṇanā

    යං ඛන්‌ධකෙ ලීනපදාදිභෙද-පකාසනං දානි සුපත්‌තකාලං;

    Yaṃ khandhake līnapadādibheda-pakāsanaṃ dāni supattakālaṃ;

    තස්‌මා අපුබ්‌බං විනයත්‌ථමෙව, වක්‌ඛාමි සඞ්‌ඛෙපගහණත්‌ථං.

    Tasmā apubbaṃ vinayatthameva, vakkhāmi saṅkhepagahaṇatthaṃ.

    තත්‌ථ කෙනට්‌ඨෙනායං ඛන්‌ධකොති? ඛන්‌ධානං සමූහත්‌තා විභඞ්‌ගො විය. තෙ පන කථන්‌ති? ඛන්‌ධානං පකාසනතො දීපනතො. ඛන්‌ධාති චෙත්‌ථ පබ්‌බජ්‌ජාදිවිනයකම්‌මසඞ්‌ඛාතා, චාරිත්‌තවාරිත්‌තසික්‌ඛාපදසඞ්‌ඛාතා ච පඤ්‌ඤත්‌තියො අධිප්‌පෙතා. පබ්‌බජ්‌ජාදීනි හි භගවතා පඤ්‌ඤත්‌තත්‌තා ‘‘පඤ්‌ඤත්‌තියො’’ති වුච්‌චන්‌ති. පඤ්‌ඤත්‌තියඤ්‌ච ඛන්‌ධ-සද්‌දො දිස්‌සති ‘‘දාරුක්‌ඛන්‌ධො අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධො උදකක්‌ඛන්‌ධො’’තිආදීසු විය. තෙසං පඤ්‌ඤත්‌තිසඞ්‌ඛාතානං ඛන්‌ධානං පකාසනතො වණ්‌ණනතො පබ්‌බජ්‌ජක්‌ඛන්‌ධකාදයො වීසති ‘‘ඛන්‌ධකා’’ති වුත්‌තා, අවසානෙ ද්‌වෙ තංසදිසත්‌තා වෙලාය සදිසත්‌තා සීලස්‌ස වෙලාති වචනං විය. අපිච භාගරාසත්‌ථතාපෙත්‌ථ යුජ්‌ජතෙ තෙසං පඤ්‌ඤත්‌තීනං භාගතො ච රාසිතො ච විභත්‌තත්‌තා. කිං පනෙතෙසං ඛන්‌ධකානං අනුපුබ්‌බකාරණන්‌ති? නායං පුච්‌ඡා සම්‌භවති, අඤ්‌ඤථා වුත්‌තෙසුපි තප්‌පසඞ්‌ගානතික්‌කමනතො. අථ වා පබ්‌බජ්‌ජුපසම්‌පදාපුබ්‌බඞ්‌ගමත්‌තා සාසනප්‌පවෙසනස්‌ස තදත්‌ථසඞ්‌ගහකො මහාඛන්‌ධකො පඨමං වුත්‌තො. කෙනාති චෙ? ධම්‌මසඞ්‌ගාහකත්‌ථෙරෙහි. භගවතා පන තත්‌ථ තත්‌ථ උප්‌පන්‌නවත්‌ථුං පටිච්‌ච තථා තථා වුත්‌තානි, න ඉමිනා අනුක්‌කමෙන. ථෙරා පන තං තං පයොජනං පටිච්‌ච සමානජාතිකෙ එකජ්‌ඣං කත්‌වා අනුක්‌කමෙන සජ්‌ඣායිංසු. සෙසානං පයොජනං තත්‌ථ තත්‌ථෙව ආවි භවිස්‌සති.

    Tattha kenaṭṭhenāyaṃ khandhakoti? Khandhānaṃ samūhattā vibhaṅgo viya. Te pana kathanti? Khandhānaṃ pakāsanato dīpanato. Khandhāti cettha pabbajjādivinayakammasaṅkhātā, cārittavārittasikkhāpadasaṅkhātā ca paññattiyo adhippetā. Pabbajjādīni hi bhagavatā paññattattā ‘‘paññattiyo’’ti vuccanti. Paññattiyañca khandha-saddo dissati ‘‘dārukkhandho aggikkhandho udakakkhandho’’tiādīsu viya. Tesaṃ paññattisaṅkhātānaṃ khandhānaṃ pakāsanato vaṇṇanato pabbajjakkhandhakādayo vīsati ‘‘khandhakā’’ti vuttā, avasāne dve taṃsadisattā velāya sadisattā sīlassa velāti vacanaṃ viya. Apica bhāgarāsatthatāpettha yujjate tesaṃ paññattīnaṃ bhāgato ca rāsito ca vibhattattā. Kiṃ panetesaṃ khandhakānaṃ anupubbakāraṇanti? Nāyaṃ pucchā sambhavati, aññathā vuttesupi tappasaṅgānatikkamanato. Atha vā pabbajjupasampadāpubbaṅgamattā sāsanappavesanassa tadatthasaṅgahako mahākhandhako paṭhamaṃ vutto. Kenāti ce? Dhammasaṅgāhakattherehi. Bhagavatā pana tattha tattha uppannavatthuṃ paṭicca tathā tathā vuttāni, na iminā anukkamena. Therā pana taṃ taṃ payojanaṃ paṭicca samānajātike ekajjhaṃ katvā anukkamena sajjhāyiṃsu. Sesānaṃ payojanaṃ tattha tattheva āvi bhavissati.

    ඛන්‌ධකොවිදාති පඤ්‌ඤත්‌තිභාගරාසට්‌ඨෙන නෙසං ඛන්‌ධත්‌ථකොවිදා, නිරුත්‌තිපටිසම්‌භිදාපාරප්‌පත්‌තාති අත්‌ථො. තෙසං අනුත්‌තානත්‌ථානං පදානං සංවණ්‌ණනා. කස්‌මා පනෙවං විසෙසිතන්‌ති? තතො සෙසභාගා යුත්‌තා. මාතිකාට්‌ඨුප්‌පත්‌තිග්‌ගහණම්‌පෙත්‌ථ පදභාජනියග්‌ගහණෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. යෙහි අත්‌ථා යෙසං පදවිසෙසානං අට්‌ඨකථායං පකාසිතා, තෙසං තෙ පදවිසෙසෙ පුන ඉධ වදෙය්‍යාම, වණ්‌ණනාය පරියොසානං කදා භවෙ තෙ තෙ අත්‌ථෙති වුත්‌තං, තං තස්‌ස නිද්‌දෙසෙන යුජ්‌ජති. උත්‌තානා චෙව යා පාළි, තස්‌සා සංවණ්‌ණනාය කින්‌ති වත්‌තබ්‌බං? න හි අත්‌ථා උත්‌තානාති සම්‌භවති. අධිප්‌පායානුසන්‌ධීහීතිආදිවචනෙහිපි තං වචනං සම්‌භවතීති චෙ? න, අත්‌ථග්‌ගහණෙන චෙත්‌ථ පදවිසෙසානං ගහිතත්‌තා. තෙ හි අත්‌ථතො අනපෙතත්‌ථෙන, අභිධානත්‌ථෙන වා අත්‌ථොපචාරෙන වා අත්‌ථාති වෙදිතබ්‌බා. සංවණ්‌ණනානයොති සංවණ්‌ණනා නාම අවුත්‌තෙසු උහාපොහක්‌කමනිදස්‌සනතො ‘‘නයො’’ති වුත්‌තො.

    Khandhakovidāti paññattibhāgarāsaṭṭhena nesaṃ khandhatthakovidā, niruttipaṭisambhidāpārappattāti attho. Tesaṃ anuttānatthānaṃ padānaṃ saṃvaṇṇanā. Kasmā panevaṃ visesitanti? Tato sesabhāgā yuttā. Mātikāṭṭhuppattiggahaṇampettha padabhājaniyaggahaṇeneva veditabbaṃ. Yehi atthā yesaṃ padavisesānaṃ aṭṭhakathāyaṃ pakāsitā, tesaṃ te padavisese puna idha vadeyyāma, vaṇṇanāya pariyosānaṃ kadā bhave te te attheti vuttaṃ, taṃ tassa niddesena yujjati. Uttānā ceva yā pāḷi, tassā saṃvaṇṇanāya kinti vattabbaṃ? Na hi atthā uttānāti sambhavati. Adhippāyānusandhīhītiādivacanehipi taṃ vacanaṃ sambhavatīti ce? Na, atthaggahaṇena cettha padavisesānaṃ gahitattā. Te hi atthato anapetatthena, abhidhānatthena vā atthopacārena vā atthāti veditabbā. Saṃvaṇṇanānayoti saṃvaṇṇanā nāma avuttesu uhāpohakkamanidassanato ‘‘nayo’’ti vutto.

    1. උරුවෙලාති යථාවුත්‌තවාලිකරාසිවසෙන ලද්‌ධනාමකො ගාමො, තස්‌මා සමීපත්‌ථෙ එතං භුම්‌මං. තථාභාවදස්‌සනත්‌ථං ‘‘නජ්‌ජා නෙරඤ්‌ජරාය තීරෙ’’තිආදි වුත්‌තං. අඤ්‌ඤථා තස්‌මිං වාලිකරාසිම්‌හි විහරතීති ආපජ්‌ජති, ‘‘උරුවෙලං පිණ්‌ඩාය පාවිසීති යෙන උරුවෙලසෙනානිගමො’’තිආදිවචනවිරොධො ච. අට්‌ඨකථායං පන මූලකාරණමෙව දස්‌සිතං. තත්‌ථ තං සන්‌ධාය වුත්‌තං…පෙ.… දට්‌ඨබ්‌බොති නිගමනවචනං. තං කිමත්‌ථන්‌ති චෙ? ගාමං සන්‌ධාය යථාවුත්‌තපදත්‌ථසම්‌භවදස්‌සනත්‌ථං. ‘‘සො පන ගාමො තදුපචාරෙන එවං නාමං ලභතී’’ති වචනං පන අවුත්‌තසිද්‌ධන්‌ති කත්‌වා න වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං, අථ වා යස්‌ස ‘‘උරුවෙලා’’ති යථාවුත්‌තවාලිකරාසිස්‌ස, තස්‌ස සමීපගාමස්‌සපි නාමං. තත්‌ථ ආයස්‌මා උපාලිත්‌ථෙරො න ඉධ ගාමං සන්‌ධාය ‘‘උරුවෙලායං විහරතී’’ති ආහ ගොචරගාමපයොජනාභාවතො. න හි භගවා තං ගාමං ගොචරං කත්‌වා තදා තත්‌ථ විහාසි, තස්‌මා එත්‌ථ වාලිකරාසිස්‌ස සමීපෙ බොධිරුක්‌ඛමූලෙ විහාරං සන්‌ධාය සො එවමාහාති දස්‌සෙතුකාමො අට්‌ඨකථාචරියො එවමාහාති වෙදිතබ්‌බං, තස්‌මා භගවතො ගාමතො දූරතරෙ අරඤ්‌ඤෙ අභිසම්‌බොධිදීපනෙන දුතියුප්‌පත්‌තිට්‌ඨානනියමං තීහි පදෙහි අකාසි ථෙරොති වෙදිතබ්‌බං, අඤ්‌ඤථා පදත්‌තයවචනපයොජනාභාවතො. තත්‌ථ නදන්‌තා ගච්‌ඡතීති නදී. නෙලඤ්‌ජලායාති වත්‌තබ්‌බෙ -කාරස්‌ස -කාරං කත්‌වා ‘‘නෙරඤ්‌ජරායා’’ති වුත්‌තං, කද්‌දමසෙවාලවිරහිතත්‌තා නිද්‌දොසජලායාති අත්‌ථො, නීලජලායාති තස්‌සා නාමමෙව වා එතං.

    1.Uruvelāti yathāvuttavālikarāsivasena laddhanāmako gāmo, tasmā samīpatthe etaṃ bhummaṃ. Tathābhāvadassanatthaṃ ‘‘najjā nerañjarāya tīre’’tiādi vuttaṃ. Aññathā tasmiṃ vālikarāsimhi viharatīti āpajjati, ‘‘uruvelaṃ piṇḍāya pāvisīti yena uruvelasenānigamo’’tiādivacanavirodho ca. Aṭṭhakathāyaṃ pana mūlakāraṇameva dassitaṃ. Tattha taṃ sandhāya vuttaṃ…pe… daṭṭhabboti nigamanavacanaṃ. Taṃ kimatthanti ce? Gāmaṃ sandhāya yathāvuttapadatthasambhavadassanatthaṃ. ‘‘So pana gāmo tadupacārena evaṃ nāmaṃ labhatī’’ti vacanaṃ pana avuttasiddhanti katvā na vuttanti veditabbaṃ, atha vā yassa ‘‘uruvelā’’ti yathāvuttavālikarāsissa, tassa samīpagāmassapi nāmaṃ. Tattha āyasmā upālitthero na idha gāmaṃ sandhāya ‘‘uruvelāyaṃ viharatī’’ti āha gocaragāmapayojanābhāvato. Na hi bhagavā taṃ gāmaṃ gocaraṃ katvā tadā tattha vihāsi, tasmā ettha vālikarāsissa samīpe bodhirukkhamūle vihāraṃ sandhāya so evamāhāti dassetukāmo aṭṭhakathācariyo evamāhāti veditabbaṃ, tasmā bhagavato gāmato dūratare araññe abhisambodhidīpanena dutiyuppattiṭṭhānaniyamaṃ tīhi padehi akāsi theroti veditabbaṃ, aññathā padattayavacanapayojanābhāvato. Tattha nadantā gacchatīti nadī. Nelañjalāyāti vattabbe la-kārassa ra-kāraṃ katvā ‘‘nerañjarāyā’’ti vuttaṃ, kaddamasevālavirahitattā niddosajalāyāti attho, nīlajalāyāti tassā nāmameva vā etaṃ.

    බොධිරුක්‌ඛමූලෙති එත්‌ථ ච බොධි වුච්‌චති අභිසම්‌බොධො. සො ච අත්‌ථතො භගවතො චතුත්‌ථමග්‌ගඤාණං හොති ‘‘විමොක්‌ඛන්‌තිකමෙතං නාම’’න්‌ති (පටි. ම. 1.162) පටිසම්‌භිදාවචනතො. කිඤ්‌චාපි තං නාමකරණභූතං චතුත්‌ථඵලඤාණම්‌පි වත්‌තුං සම්‌භවති, කත්‌තබ්‌බකිච්‌චානං පන කරණතො තං චතුත්‌ථමග්‌ගඤාණමෙව එත්‌ථ බොධීති වෙදිතබ්‌බං. තෙනෙව පාළියං ‘‘තතියවිජ්‌ජාය ආසවානං ඛයඤාණායා’’ති තදෙව දස්‌සිතං. අට්‌ඨකථායං පන ‘‘බොජ්‌ඣඞ්‌ගා’’ති, ‘‘බොධිපක්‌ඛියා ධම්‌මා’’ති ච. තත්‌ථ යස්‌මා චතූසු මග්‌ගෙසු ඤාණං ‘‘බොධී’’ති වුච්‌චති, තස්‌මා සාමඤ්‌ඤතො වත්‌තුකාමතාධිප්‌පායවසෙන ‘‘බොධි වුච්‌චති චතූසු මග්‌ගෙසු ඤාණ’’න්‌ති (චූළනි. ඛග්‌ගවිසාණසුත්‌තනිද්‌දෙස 121) වුත්‌තං ඉධාධිප්‌පෙතඤාණස්‌සපි තදන්‌තොගධත්‌තා. අථ වා පාළියං භගවතො ආදිමග්‌ගත්‌තයවචනස්‌ස වුත්‌තට්‌ඨානාභාවා චතුත්‌ථමග්‌ගඤාණමෙව භගවතො උප්‌පන්‌නං, න භගවා සොතාපන්‌නාදිභාවං පත්‌වා බුද්‌ධො ජාතොති සමයන්‌තරප්‌පසඞ්‌ගනිවාරණත්‌ථං ‘‘චතූසූ’’ති වුත්‌තං ආදිත්‌තයස්‌ස චතුත්‌ථඋපනිස්‌සයසම්‌භවෙන බොධිපරියායසිද්‌ධිතො. ‘‘පුග්‌ගලොපි සෙනාසනම්‌පි උපනිස්‌සයපච්‌චයෙන පච්‌චයො’’ති (පට්‌ඨා. 1.1.9 පච්‌චයනිද්‌දෙස) වචනතො ඵලහෙතුකො ඵලජනකො රුක්‌ඛො ඵලරුක්‌ඛොති විය බොධිහෙතුරුක්‌ඛො බොධිරුක්‌ඛොති වෙදිතබ්‌බො. එත්‌ථ ‘‘යස්‌මා කෙවලං බොධීති රුක්‌ඛස්‌සපි නාමං, තස්‌මා බොධී’’ති පරතො වුත්‌තං. නිග්‍රොධාදිරුක්‌ඛතො අස්‌ස විසෙසනවචනං පන තදඤ්‌ඤබොධිමූලප්‌පසඞ්‌ගනිවාරණත්‌ථං. මග්‌ගඤාණඤ්‌හි කුසලමූලත්‌තා බොධි ච තං මූලඤ්‌චාති සඞ්‌ඛ්‍යං ලභෙය්‍ය. පඨමාභිසම්‌බුද්‌ධො නිසීදතීති සම්‌බන්‌ධො. තෙන අභිසම්‌බුද්‌ධදිවසෙන සද්‌ධිං අට්‌ඨාහං එකපල්‌ලඞ්‌කෙන නිසින්‌නභාවං දස්‌සෙති. එත්‌ථ එක-සද්‌දො තස්‌ස නිසජ්‌ජාසඞ්‌ඛාතස්‌ස පබ්‌බජ්‌ජානුයොගානුරූපස්‌ස පල්‌ලඞ්‌කස්‌ස අඤ්‌ඤෙන ඉරියාපථෙන අනන්‌තරියභාවං අථස්‌ස අකොපිතභාවං දස්‌සෙති. විමුත්‌තිසුඛන්‌ති එත්‌ථ විමුත්‌තියං වා සුඛන්‌ති න සම්‌භවති. පඤ්‌චමජ්‌ඣානිකත්‌තා භගවතො ඵලසමාපත්‌තිසඞ්‌ඛාතා විමුත්‌ති එව අනුජඞ්‌ඝනට්‌ඨෙන නිබ්‌බානසුඛන්‌ති විමුත්‌තිසුඛං, තං සමාපජ්‌ජනෙන පටිසංවෙදී අනුභවන්‌තො නිසීදි. වෙනෙය්‍යකාලානතික්‌කමනතො තං අපෙක්‌ඛමානො නිසීදි, න විමුත්‌තිසුඛසඞ්‌ගෙන.

    Bodhirukkhamūleti ettha ca bodhi vuccati abhisambodho. So ca atthato bhagavato catutthamaggañāṇaṃ hoti ‘‘vimokkhantikametaṃ nāma’’nti (paṭi. ma. 1.162) paṭisambhidāvacanato. Kiñcāpi taṃ nāmakaraṇabhūtaṃ catutthaphalañāṇampi vattuṃ sambhavati, kattabbakiccānaṃ pana karaṇato taṃ catutthamaggañāṇameva ettha bodhīti veditabbaṃ. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘tatiyavijjāya āsavānaṃ khayañāṇāyā’’ti tadeva dassitaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘bojjhaṅgā’’ti, ‘‘bodhipakkhiyā dhammā’’ti ca. Tattha yasmā catūsu maggesu ñāṇaṃ ‘‘bodhī’’ti vuccati, tasmā sāmaññato vattukāmatādhippāyavasena ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) vuttaṃ idhādhippetañāṇassapi tadantogadhattā. Atha vā pāḷiyaṃ bhagavato ādimaggattayavacanassa vuttaṭṭhānābhāvā catutthamaggañāṇameva bhagavato uppannaṃ, na bhagavā sotāpannādibhāvaṃ patvā buddho jātoti samayantarappasaṅganivāraṇatthaṃ ‘‘catūsū’’ti vuttaṃ ādittayassa catutthaupanissayasambhavena bodhipariyāyasiddhito. ‘‘Puggalopi senāsanampi upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.9 paccayaniddesa) vacanato phalahetuko phalajanako rukkho phalarukkhoti viya bodhiheturukkho bodhirukkhoti veditabbo. Ettha ‘‘yasmā kevalaṃ bodhīti rukkhassapi nāmaṃ, tasmā bodhī’’ti parato vuttaṃ. Nigrodhādirukkhato assa visesanavacanaṃ pana tadaññabodhimūlappasaṅganivāraṇatthaṃ. Maggañāṇañhi kusalamūlattā bodhi ca taṃ mūlañcāti saṅkhyaṃ labheyya. Paṭhamābhisambuddho nisīdatīti sambandho. Tena abhisambuddhadivasena saddhiṃ aṭṭhāhaṃ ekapallaṅkena nisinnabhāvaṃ dasseti. Ettha eka-saddo tassa nisajjāsaṅkhātassa pabbajjānuyogānurūpassa pallaṅkassa aññena iriyāpathena anantariyabhāvaṃ athassa akopitabhāvaṃ dasseti. Vimuttisukhanti ettha vimuttiyaṃ vā sukhanti na sambhavati. Pañcamajjhānikattā bhagavato phalasamāpattisaṅkhātā vimutti eva anujaṅghanaṭṭhena nibbānasukhanti vimuttisukhaṃ, taṃ samāpajjanena paṭisaṃvedī anubhavanto nisīdi. Veneyyakālānatikkamanato taṃ apekkhamāno nisīdi, na vimuttisukhasaṅgena.

    අථ ඛොති අධිකාරන්‌තරාරම්‌භෙ නිපාතද්‌වයං. තෙන විමුත්‌තිසුඛං පටිසංවෙදයමානො න පටිච්‌චසමුප්‌පාදං මනසාකාසි, කින්‌තු තතො වුට්‌ඨායාති දස්‌සෙති . පටිවෙධවසෙනෙව සුමනසිකතස්‌ස පටිච්‌චසමුප්‌පාදස්‌ස පුනප්‌පුනං මනසිකරණං ගම්‌භීරත්‌තා අස්‌සාදජනනතො, න අපුබ්‌බනයදස්‌සනාධිප්‌පායතො. පච්‌චක්‌ඛභූතසබ්‌බධම්‌මත්‌තා භගවතො අසම්‌මොහතො, පටිවිද්‌ධස්‌ස විසයතො වා මනසිකරණං පන විජිතදෙසපච්‌චවෙක්‌ඛණං විය රඤ්‌ඤො අපුබ්‌බං පීතිං ජනෙති. වුත්‌තඤ්‌හි ‘‘අමානුසී රතී හොති, සම්‌මා ධම්‌මං විපස්‌සතො’’ති (ධ. ප. 373). රත්‌තියා පඨමං යාමන්‌ති අච්‌චන්‌තසංයොගවසෙන උපයොගවචනං, තෙන තස්‌ස විකප්‌පනානත්‌තතං දස්‌සෙති. කිඤ්‌චාපි ‘‘අනුලොමපටිලොමං මනසාකාසී’’ති එකතොව වුත්‌තං, තථාපි ඉමිනා අනුක්‌කමෙනාති දස්‌සනත්‌ථං ‘‘අවිජ්‌ජාපච්‌චයා’’තිආදි. තත්‌ථ ච කිඤ්‌චාපි පවත්‌තිමත්‌තපච්‌චවෙක්‌ඛණා අධිප්‌පෙතා කථං පඤ්‌ඤායතීති? පඨමභාවාය, පටිලොමමනසිකරණං පන අනුලොමෙ පච්‌චයානං, පච්‌චයුප්‌පන්‌නානඤ්‌ච තථාභාවසාධනත්‌ථං. යස්‌මා අවිජ්‌ජාය එව නිරොධා සඞ්‌ඛාරනිරොධො, න අඤ්‌ඤථා, තස්‌මා සඞ්‌ඛාරානං අවිජ්‌ජා පච්‌චයො, තස්‌සා ච සඞ්‌ඛාරා ඵලන්‌ති දීපනතො. තථා නිබ්‌බානපච්‌චවෙක්‌ඛණාය අනුලොමමනසිකරණං කාරණනිරොධා ඵලනිරොධසාධනත්‌ථං. එත්‌ථ ච අනුභාවතො නිබ්‌බානං දස්‌සිතං. න හි තං අවිජ්‌ජාදිනිරොධමත්‌තන්‌ති. තත්‌ථ ‘‘යතො ඛයං පච්‌චයානං අවෙදී’’ති වචනෙන අනුලොමො නාධිප්‌පෙතොති සිද්‌ධං. මග්‌ගපච්‌චවෙක්‌ඛණාය වත්‌තබ්‌බං නත්‌ථි, උභයත්‌ථපි කිච්‌චතො, ආරම්‌මණතො ච තස්‌ස මග්‌ගස්‌ස විසයතො ච තත්‌ථ මග්‌ගො දස්‌සිතො.

    Atha khoti adhikārantarārambhe nipātadvayaṃ. Tena vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedayamāno na paṭiccasamuppādaṃ manasākāsi, kintu tato vuṭṭhāyāti dasseti . Paṭivedhavaseneva sumanasikatassa paṭiccasamuppādassa punappunaṃ manasikaraṇaṃ gambhīrattā assādajananato, na apubbanayadassanādhippāyato. Paccakkhabhūtasabbadhammattā bhagavato asammohato, paṭividdhassa visayato vā manasikaraṇaṃ pana vijitadesapaccavekkhaṇaṃ viya rañño apubbaṃ pītiṃ janeti. Vuttañhi ‘‘amānusī ratī hoti, sammā dhammaṃ vipassato’’ti (dha. pa. 373). Rattiyā paṭhamaṃ yāmanti accantasaṃyogavasena upayogavacanaṃ, tena tassa vikappanānattataṃ dasseti. Kiñcāpi ‘‘anulomapaṭilomaṃ manasākāsī’’ti ekatova vuttaṃ, tathāpi iminā anukkamenāti dassanatthaṃ ‘‘avijjāpaccayā’’tiādi. Tattha ca kiñcāpi pavattimattapaccavekkhaṇā adhippetā kathaṃ paññāyatīti? Paṭhamabhāvāya, paṭilomamanasikaraṇaṃ pana anulome paccayānaṃ, paccayuppannānañca tathābhāvasādhanatthaṃ. Yasmā avijjāya eva nirodhā saṅkhāranirodho, na aññathā, tasmā saṅkhārānaṃ avijjā paccayo, tassā ca saṅkhārā phalanti dīpanato. Tathā nibbānapaccavekkhaṇāya anulomamanasikaraṇaṃ kāraṇanirodhā phalanirodhasādhanatthaṃ. Ettha ca anubhāvato nibbānaṃ dassitaṃ. Na hi taṃ avijjādinirodhamattanti. Tattha ‘‘yato khayaṃ paccayānaṃ avedī’’ti vacanena anulomo nādhippetoti siddhaṃ. Maggapaccavekkhaṇāya vattabbaṃ natthi, ubhayatthapi kiccato, ārammaṇato ca tassa maggassa visayato ca tattha maggo dassito.

    තත්‌ථාහ – ‘‘පටිච්‌චසමුප්‌පාදං පටිලොමං මනසාකාසී’’ති න යුජ්‌ජති, න හි පටිලොමාපදෙසෙන නිද්‌දිට්‌ඨං නිබ්‌බානං පටිච්‌චසමුප්‌පාදො භවිතුමරහතීති? වුච්‌චතෙ – න, තදත්‌ථජානනතො. අනුලොමපටිලොමන්‌ති හි භාවනපුංසකං. අනුලොමතො, පටිලොමතො ච තං පටිච්‌චසමුප්‌පාදං මනසාකාසීති හි තත්‌ථ අත්‌ථො. අඤ්‌ඤථා නිරොධස්‌ස පටිලොමප්‌පසඞ්‌ගාපත්‌තියෙවාපජ්‌ජති. පටිලොමෙ ච පනෙතස්‌මිං අනුක්‌කමනියමො අනුලොමෙ අනුක්‌කමනියමතො සිද්‌ධොති වෙදිතබ්‌බං. එවං සති පටිච්‌චසමුප්‌පාදස්‌ස පටිලොමො නාම අපටිච්‌චසමුප්‌පාදොති සිද්‌ධං හොති. තෙන වුත්‌තං අට්‌ඨකථායං ‘‘නිරොධො හොතීති අනුප්‌පාදො හොතී’’තිආදි. එවං සන්‌තෙ පුබ්‌බාපරවිරොධො හොති. කථං? පටිච්‌චාති හි ඉමිනා ඵලස්‌ස පච්‌චයපරිග්‌ගහෙන, පච්‌චයානඤ්‌ච පච්‌චයායත්‌තුපගමනෙන තස්‌ස උප්‌පාදාභිමුඛභාවදීපනතො අසමුප්‌පාදො න සම්‌භවති, තස්‌මා අපටිච්‌චසමුප්‌පාදොති එවං උභයපටික්‌ඛෙපෙන පනස්‌ස පටිලොමතා වෙදිතබ්‌බාති එකෙ. තං අයුත්‌තං තස්‌ස අනුලොමභාවනියමනතො, අත්‌ථාතිසයාභාවතො, තස්‌මා අප්‌පටිච්‌චසමුප්‌පාදො තස්‌ස පටිලොමොති වෙදිතබ්‌බං. තෙනෙව භගවතා පාළියං පච්‌චයපච්‌චයුප්‌පන්‌නනිරොධො වුත්‌තො. තත්‌ථ හි ‘‘අවිජ්‌ජාය ත්‌වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා’’ති එවං පච්‌චයස්‌ස සමුච්‌ඡින්‌නපච්‌චයභාවවසෙන පච්‌චයනිරොධං, ඵලස්‌ස පච්‌චයපටිග්‌ගහාභාවවසෙන පච්‌චයුප්‌පන්‌නනිරොධඤ්‌ච දීපෙති. දුවිධො පාළියං නිරොධො අත්‌ථතො අනුප්‌පාදො නාම හොතීති කත්‌වා අට්‌ඨකථායං ‘‘නිරොධො හොතීති අනුප්‌පාදො හොතී’’ති වුත්‌තං. එවං සන්‌තෙ නිබ්‌බානං පච්‌චයපච්‌චයුප්‌පන්‌නානං නිරොධමත්‌තන්‌ති ආපජ්‌ජතීති චෙ? න, තස්‌සානුභාවදීපනාධිප්‌පායතො. විදිතවෙලායන්‌ති මනසිකතවෙලායන්‌ති අත්‌ථො, අඤ්‌ඤථා තතො පුබ්‌බෙ අවිදිතප්‌පසඞ්‌ගතො.

    Tatthāha – ‘‘paṭiccasamuppādaṃ paṭilomaṃ manasākāsī’’ti na yujjati, na hi paṭilomāpadesena niddiṭṭhaṃ nibbānaṃ paṭiccasamuppādo bhavitumarahatīti? Vuccate – na, tadatthajānanato. Anulomapaṭilomanti hi bhāvanapuṃsakaṃ. Anulomato, paṭilomato ca taṃ paṭiccasamuppādaṃ manasākāsīti hi tattha attho. Aññathā nirodhassa paṭilomappasaṅgāpattiyevāpajjati. Paṭilome ca panetasmiṃ anukkamaniyamo anulome anukkamaniyamato siddhoti veditabbaṃ. Evaṃ sati paṭiccasamuppādassa paṭilomo nāma apaṭiccasamuppādoti siddhaṃ hoti. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nirodho hotīti anuppādo hotī’’tiādi. Evaṃ sante pubbāparavirodho hoti. Kathaṃ? Paṭiccāti hi iminā phalassa paccayapariggahena, paccayānañca paccayāyattupagamanena tassa uppādābhimukhabhāvadīpanato asamuppādo na sambhavati, tasmā apaṭiccasamuppādoti evaṃ ubhayapaṭikkhepena panassa paṭilomatā veditabbāti eke. Taṃ ayuttaṃ tassa anulomabhāvaniyamanato, atthātisayābhāvato, tasmā appaṭiccasamuppādo tassa paṭilomoti veditabbaṃ. Teneva bhagavatā pāḷiyaṃ paccayapaccayuppannanirodho vutto. Tattha hi ‘‘avijjāya tveva asesavirāganirodhā’’ti evaṃ paccayassa samucchinnapaccayabhāvavasena paccayanirodhaṃ, phalassa paccayapaṭiggahābhāvavasena paccayuppannanirodhañca dīpeti. Duvidho pāḷiyaṃ nirodho atthato anuppādo nāma hotīti katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nirodho hotīti anuppādo hotī’’ti vuttaṃ. Evaṃ sante nibbānaṃ paccayapaccayuppannānaṃ nirodhamattanti āpajjatīti ce? Na, tassānubhāvadīpanādhippāyato. Viditavelāyanti manasikatavelāyanti attho, aññathā tato pubbe aviditappasaṅgato.

    ඣායතොති එත්‌ථ කාමං ලක්‌ඛණූපනිජ්‌ඣානෙන ඣායතො බොධිපක්‌ඛියධම්‌මා පාතුභවන්‌ති, චතුඅරියසච්‌චධම්‌මා වා පකාසන්‌ති, තථාපි පුබ්‌බභාගෙ සමථාදියානිකවිභාගදස්‌සනත්‌ථං ආරම්‌මණූපනිජ්‌ඣානග්‌ගහණං. චතුසච්‌චධම්‌මග්‌ගහණං කාමං අනුලොමපටිච්‌චසමුප්‌පාදදස්‌සනාධිකාරෙන විරුජ්‌ඣති, තථාපි ‘‘යො දුක්‌ඛං පරිජානාති, සො සමුදයං පජහතී’’ති ලද්‌ධිවසෙන කතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.

    Jhāyatoti ettha kāmaṃ lakkhaṇūpanijjhānena jhāyato bodhipakkhiyadhammā pātubhavanti, catuariyasaccadhammā vā pakāsanti, tathāpi pubbabhāge samathādiyānikavibhāgadassanatthaṃ ārammaṇūpanijjhānaggahaṇaṃ. Catusaccadhammaggahaṇaṃ kāmaṃ anulomapaṭiccasamuppādadassanādhikārena virujjhati, tathāpi ‘‘yo dukkhaṃ parijānāti, so samudayaṃ pajahatī’’ti laddhivasena katanti veditabbaṃ.

    2. ‘‘පච්‌චයක්‌ඛයස්‌සා’’ති කිච්‌චපරියායවසෙන වුත්‌තං. තෙන පච්‌චයනිබ්‌බානං, තදුපනිස්‌සයනිබ්‌බානඤ්‌චාති දුවිධං නිබ්‌බානං දස්‌සිතං හොතීති. කාමඤ්‌ච තං න කෙවලං පච්‌චයක්‌ඛයමත්‌තං කරොති, අථ ඛො පච්‌චයුප්‌පන්‌නක්‌ඛයම්‌පි කරොති. යතො උභින්‌නම්‌පි නිරොධො දස්‌සිතො, තථාපි හෙතුනිරොධා ඵලනිරොධොති කත්‌වා ‘‘පච්‌චයක්‌ඛයස්‌සා’’ති වුත්‌තං. වුත්‌තප්‌පකාරා ධම්‌මාති එත්‌ථ චතුසච්‌චග්‌ගහණං පඨමගාථායං වුත්‌තනයවිපල්‌ලාසෙන කතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.

    2.‘‘Paccayakkhayassā’’ti kiccapariyāyavasena vuttaṃ. Tena paccayanibbānaṃ, tadupanissayanibbānañcāti duvidhaṃ nibbānaṃ dassitaṃ hotīti. Kāmañca taṃ na kevalaṃ paccayakkhayamattaṃ karoti, atha kho paccayuppannakkhayampi karoti. Yato ubhinnampi nirodho dassito, tathāpi hetunirodhā phalanirodhoti katvā ‘‘paccayakkhayassā’’ti vuttaṃ. Vuttappakārā dhammāti ettha catusaccaggahaṇaṃ paṭhamagāthāyaṃ vuttanayavipallāsena katanti veditabbaṃ.

    3. සමුදයනිරොධසඞ්‌ඛාතො අත්‌ථොති එත්‌ථ සමුදයො කිච්‌චවසෙන, නිරොධො ආරම්‌මණකිරියාය. එතෙන ද්‌විප්‌පකාරා නිරොධා දස්‌සිතා හොන්‌ති තස්‌ස අනුභාවස්‌ස වසෙනාති අත්‌ථො. යස්‌මා පල්‌ලඞ්‌කාභුජිතට්‌ඨානඤ්‌ච ‘‘පල්‌ලඞ්‌කො’’ති වුච්‌චති, තස්‌මා ඵලාධිගමට්‌ඨානං ‘‘පල්‌ලඞ්‌ක’’න්‌ති වුත්‌තං.

    3.Samudayanirodhasaṅkhāto atthoti ettha samudayo kiccavasena, nirodho ārammaṇakiriyāya. Etena dvippakārā nirodhā dassitā honti tassa anubhāvassa vasenāti attho. Yasmā pallaṅkābhujitaṭṭhānañca ‘‘pallaṅko’’ti vuccati, tasmā phalādhigamaṭṭhānaṃ ‘‘pallaṅka’’nti vuttaṃ.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවග්‌ගපාළි • Mahāvaggapāḷi / 1. බොධිකථා • 1. Bodhikathā

    අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvagga-aṭṭhakathā / බොධිකථා • Bodhikathā

    ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / බොධිකථාවණ්‌ණනා • Bodhikathāvaṇṇanā

    ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / බොධිකථාවණ්‌ණනා • Bodhikathāvaṇṇanā

    ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / පාචිත්‍යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi / 1. බොධිකථා • 1. Bodhikathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact