Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
॥ ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ਮਹਾવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ
Mahāvaggavaṇṇanā
੧. ਮਹਾਖਨ੍ਧਕવਣ੍ਣਨਾ
1. Mahākhandhakavaṇṇanā
ਬੋਧਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Bodhikathāvaṇṇanā
ਯਂ ਖਨ੍ਧਕੇ ਲੀਨਪਦਾਦਿਭੇਦ-ਪਕਾਸਨਂ ਦਾਨਿ ਸੁਪਤ੍ਤਕਾਲਂ।
Yaṃ khandhake līnapadādibheda-pakāsanaṃ dāni supattakālaṃ;
ਤਸ੍ਮਾ ਅਪੁਬ੍ਬਂ વਿਨਯਤ੍ਥਮੇવ, વਕ੍ਖਾਮਿ ਸਙ੍ਖੇਪਗਹਣਤ੍ਥਂ॥
Tasmā apubbaṃ vinayatthameva, vakkhāmi saṅkhepagahaṇatthaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨਾਯਂ ਖਨ੍ਧਕੋਤਿ? ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਸਮੂਹਤ੍ਤਾ વਿਭਙ੍ਗੋ વਿਯ। ਤੇ ਪਨ ਕਥਨ੍ਤਿ? ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਕਾਸਨਤੋ ਦੀਪਨਤੋ। ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਦਿવਿਨਯਕਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤਾ, ਚਾਰਿਤ੍ਤવਾਰਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸਙ੍ਖਾਤਾ ਚ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਦੀਨਿ ਹਿ ਭਗવਤਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਞ੍ਚ ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ ‘‘ਦਾਰੁਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਦਕਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਕਾਸਨਤੋ વਣ੍ਣਨਤੋ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਕ੍ਖਨ੍ਧਕਾਦਯੋ વੀਸਤਿ ‘‘ਖਨ੍ਧਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਅવਸਾਨੇ ਦ੍વੇ ਤਂਸਦਿਸਤ੍ਤਾ વੇਲਾਯ ਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ਸੀਲਸ੍ਸ વੇਲਾਤਿ વਚਨਂ વਿਯ। ਅਪਿਚ ਭਾਗਰਾਸਤ੍ਥਤਾਪੇਤ੍ਥ ਯੁਜ੍ਜਤੇ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਨਂ ਭਾਗਤੋ ਚ ਰਾਸਿਤੋ ਚ વਿਭਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਕਿਂ ਪਨੇਤੇਸਂ ਖਨ੍ਧਕਾਨਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਕਾਰਣਨ੍ਤਿ? ਨਾਯਂ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ વੁਤ੍ਤੇਸੁਪਿ ਤਪ੍ਪਸਙ੍ਗਾਨਤਿਕ੍ਕਮਨਤੋ। ਅਥ વਾ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜੁਪਸਮ੍ਪਦਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤ੍ਤਾ ਸਾਸਨਪ੍ਪવੇਸਨਸ੍ਸ ਤਦਤ੍ਥਸਙ੍ਗਹਕੋ ਮਹਾਖਨ੍ਧਕੋ ਪਠਮਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਕੇਨਾਤਿ ਚੇ? ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਥੇਰੇਹਿ। ਭਗવਤਾ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨવਤ੍ਥੁਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਥਾ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਨ ਇਮਿਨਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ। ਥੇਰਾ ਪਨ ਤਂ ਤਂ ਪਯੋਜਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸਮਾਨਜਾਤਿਕੇ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਸਜ੍ਝਾਯਿਂਸੁ। ਸੇਸਾਨਂ ਪਯੋਜਨਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ।
Tattha kenaṭṭhenāyaṃ khandhakoti? Khandhānaṃ samūhattā vibhaṅgo viya. Te pana kathanti? Khandhānaṃ pakāsanato dīpanato. Khandhāti cettha pabbajjādivinayakammasaṅkhātā, cārittavārittasikkhāpadasaṅkhātā ca paññattiyo adhippetā. Pabbajjādīni hi bhagavatā paññattattā ‘‘paññattiyo’’ti vuccanti. Paññattiyañca khandha-saddo dissati ‘‘dārukkhandho aggikkhandho udakakkhandho’’tiādīsu viya. Tesaṃ paññattisaṅkhātānaṃ khandhānaṃ pakāsanato vaṇṇanato pabbajjakkhandhakādayo vīsati ‘‘khandhakā’’ti vuttā, avasāne dve taṃsadisattā velāya sadisattā sīlassa velāti vacanaṃ viya. Apica bhāgarāsatthatāpettha yujjate tesaṃ paññattīnaṃ bhāgato ca rāsito ca vibhattattā. Kiṃ panetesaṃ khandhakānaṃ anupubbakāraṇanti? Nāyaṃ pucchā sambhavati, aññathā vuttesupi tappasaṅgānatikkamanato. Atha vā pabbajjupasampadāpubbaṅgamattā sāsanappavesanassa tadatthasaṅgahako mahākhandhako paṭhamaṃ vutto. Kenāti ce? Dhammasaṅgāhakattherehi. Bhagavatā pana tattha tattha uppannavatthuṃ paṭicca tathā tathā vuttāni, na iminā anukkamena. Therā pana taṃ taṃ payojanaṃ paṭicca samānajātike ekajjhaṃ katvā anukkamena sajjhāyiṃsu. Sesānaṃ payojanaṃ tattha tattheva āvi bhavissati.
ਖਨ੍ਧਕੋવਿਦਾਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭਾਗਰਾਸਟ੍ਠੇਨ ਨੇਸਂ ਖਨ੍ਧਤ੍ਥਕੋવਿਦਾ, ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਸਂ ਅਨੁਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਾਨਂ ਪਦਾਨਂ ਸਂવਣ੍ਣਨਾ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇવਂ વਿਸੇਸਿਤਨ੍ਤਿ? ਤਤੋ ਸੇਸਭਾਗਾ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਮਾਤਿਕਾਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਗ੍ਗਹਣਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਪਦਭਾਜਨਿਯਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯੇਹਿ ਅਤ੍ਥਾ ਯੇਸਂ ਪਦવਿਸੇਸਾਨਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਕਾਸਿਤਾ, ਤੇਸਂ ਤੇ ਪਦવਿਸੇਸੇ ਪੁਨ ਇਧ વਦੇਯ੍ਯਾਮ, વਣ੍ਣਨਾਯ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਕਦਾ ਭવੇ ਤੇ ਤੇ ਅਤ੍ਥੇਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਉਤ੍ਤਾਨਾ ਚੇવ ਯਾ ਪਾਲ਼ਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਕਿਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ? ਨ ਹਿ ਅਤ੍ਥਾ ਉਤ੍ਤਾਨਾਤਿ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਾਨੁਸਨ੍ਧੀਹੀਤਿਆਦਿવਚਨੇਹਿਪਿ ਤਂ વਚਨਂ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਚੇ? ਨ, ਅਤ੍ਥਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਪਦવਿਸੇਸਾਨਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਤੇ ਹਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਨਪੇਤਤ੍ਥੇਨ, ਅਭਿਧਾਨਤ੍ਥੇਨ વਾ ਅਤ੍ਥੋਪਚਾਰੇਨ વਾ ਅਤ੍ਥਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਂવਣ੍ਣਨਾਨਯੋਤਿ ਸਂવਣ੍ਣਨਾ ਨਾਮ ਅવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਉਹਾਪੋਹਕ੍ਕਮਨਿਦਸ੍ਸਨਤੋ ‘‘ਨਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ।
Khandhakovidāti paññattibhāgarāsaṭṭhena nesaṃ khandhatthakovidā, niruttipaṭisambhidāpārappattāti attho. Tesaṃ anuttānatthānaṃ padānaṃ saṃvaṇṇanā. Kasmā panevaṃ visesitanti? Tato sesabhāgā yuttā. Mātikāṭṭhuppattiggahaṇampettha padabhājaniyaggahaṇeneva veditabbaṃ. Yehi atthā yesaṃ padavisesānaṃ aṭṭhakathāyaṃ pakāsitā, tesaṃ te padavisese puna idha vadeyyāma, vaṇṇanāya pariyosānaṃ kadā bhave te te attheti vuttaṃ, taṃ tassa niddesena yujjati. Uttānā ceva yā pāḷi, tassā saṃvaṇṇanāya kinti vattabbaṃ? Na hi atthā uttānāti sambhavati. Adhippāyānusandhīhītiādivacanehipi taṃ vacanaṃ sambhavatīti ce? Na, atthaggahaṇena cettha padavisesānaṃ gahitattā. Te hi atthato anapetatthena, abhidhānatthena vā atthopacārena vā atthāti veditabbā. Saṃvaṇṇanānayoti saṃvaṇṇanā nāma avuttesu uhāpohakkamanidassanato ‘‘nayo’’ti vutto.
੧. ਉਰੁવੇਲਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਾਲਿਕਰਾਸਿવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਨਾਮਕੋ ਗਾਮੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮੀਪਤ੍ਥੇ ਏਤਂ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਤਥਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਨਜ੍ਜਾ ਨੇਰਞ੍ਜਰਾਯ ਤੀਰੇ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਤਸ੍ਮਿਂ વਾਲਿਕਰਾਸਿਮ੍ਹਿ વਿਹਰਤੀਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ‘‘ਉਰੁવੇਲਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪਾવਿਸੀਤਿ ਯੇਨ ਉਰੁવੇਲਸੇਨਾਨਿਗਮੋ’’ਤਿਆਦਿવਚਨવਿਰੋਧੋ ਚ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਮੂਲਕਾਰਣਮੇવ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ…ਪੇ॰… ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ ਨਿਗਮਨવਚਨਂ। ਤਂ ਕਿਮਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਗਾਮਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਦਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ‘‘ਸੋ ਪਨ ਗਾਮੋ ਤਦੁਪਚਾਰੇਨ ਏવਂ ਨਾਮਂ ਲਭਤੀ’’ਤਿ વਚਨਂ ਪਨ ਅવੁਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਥ વਾ ਯਸ੍ਸ ‘‘ਉਰੁવੇਲਾ’’ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਾਲਿਕਰਾਸਿਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਸ ਸਮੀਪਗਾਮਸ੍ਸਪਿ ਨਾਮਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਯਸ੍ਮਾ ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੋ ਨ ਇਧ ਗਾਮਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਉਰੁવੇਲਾਯਂ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਆਹ ਗੋਚਰਗਾਮਪਯੋਜਨਾਭਾવਤੋ। ਨ ਹਿ ਭਗવਾ ਤਂ ਗਾਮਂ ਗੋਚਰਂ ਕਤ੍વਾ ਤਦਾ ਤਤ੍ਥ વਿਹਾਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ વਾਲਿਕਰਾਸਿਸ੍ਸ ਸਮੀਪੇ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ વਿਹਾਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਸੋ ਏવਮਾਹਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯੋ ਏવਮਾਹਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਤੋ ਗਾਮਤੋ ਦੂਰਤਰੇ ਅਰਞ੍ਞੇ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਦੀਪਨੇਨ ਦੁਤਿਯੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਨਿਯਮਂ ਤੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਅਕਾਸਿ ਥੇਰੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਪਦਤ੍ਤਯવਚਨਪਯੋਜਨਾਭਾવਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਨਦਨ੍ਤਾ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਨਦੀ। ਨੇਲਞ੍ਜਲਾਯਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਲ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਰ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਨੇਰਞ੍ਜਰਾਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਦ੍ਦਮਸੇવਾਲવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਨਿਦ੍ਦੋਸਜਲਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਨੀਲਜਲਾਯਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਨਾਮਮੇવ વਾ ਏਤਂ।
1.Uruvelāti yathāvuttavālikarāsivasena laddhanāmako gāmo, tasmā samīpatthe etaṃ bhummaṃ. Tathābhāvadassanatthaṃ ‘‘najjā nerañjarāya tīre’’tiādi vuttaṃ. Aññathā tasmiṃ vālikarāsimhi viharatīti āpajjati, ‘‘uruvelaṃ piṇḍāya pāvisīti yena uruvelasenānigamo’’tiādivacanavirodho ca. Aṭṭhakathāyaṃ pana mūlakāraṇameva dassitaṃ. Tattha taṃ sandhāya vuttaṃ…pe… daṭṭhabboti nigamanavacanaṃ. Taṃ kimatthanti ce? Gāmaṃ sandhāya yathāvuttapadatthasambhavadassanatthaṃ. ‘‘So pana gāmo tadupacārena evaṃ nāmaṃ labhatī’’ti vacanaṃ pana avuttasiddhanti katvā na vuttanti veditabbaṃ, atha vā yassa ‘‘uruvelā’’ti yathāvuttavālikarāsissa, tassa samīpagāmassapi nāmaṃ. Tattha āyasmā upālitthero na idha gāmaṃ sandhāya ‘‘uruvelāyaṃ viharatī’’ti āha gocaragāmapayojanābhāvato. Na hi bhagavā taṃ gāmaṃ gocaraṃ katvā tadā tattha vihāsi, tasmā ettha vālikarāsissa samīpe bodhirukkhamūle vihāraṃ sandhāya so evamāhāti dassetukāmo aṭṭhakathācariyo evamāhāti veditabbaṃ, tasmā bhagavato gāmato dūratare araññe abhisambodhidīpanena dutiyuppattiṭṭhānaniyamaṃ tīhi padehi akāsi theroti veditabbaṃ, aññathā padattayavacanapayojanābhāvato. Tattha nadantā gacchatīti nadī. Nelañjalāyāti vattabbe la-kārassa ra-kāraṃ katvā ‘‘nerañjarāyā’’ti vuttaṃ, kaddamasevālavirahitattā niddosajalāyāti attho, nīlajalāyāti tassā nāmameva vā etaṃ.
ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ ਬੋਧਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧੋ। ਸੋ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਭਗવਤੋ ਚਤੁਤ੍ਥਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਹੋਤਿ ‘‘વਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿਕਮੇਤਂ ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੬੨) ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾવਚਨਤੋ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਂ ਨਾਮਕਰਣਭੂਤਂ ਚਤੁਤ੍ਥਫਲਞਾਣਮ੍ਪਿ વਤ੍ਤੁਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਂ ਪਨ ਕਰਣਤੋ ਤਂ ਚਤੁਤ੍ਥਮਗ੍ਗਞਾਣਮੇવ ਏਤ੍ਥ ਬੋਧੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨੇવ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਤਤਿਯવਿਜ੍ਜਾਯ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਞਾਣਾਯਾ’’ਤਿ ਤਦੇવ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ’’ਤਿ, ‘‘ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਚਤੂਸੁ ਮਗ੍ਗੇਸੁ ਞਾਣਂ ‘‘ਬੋਧੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ વਤ੍ਤੁਕਾਮਤਾਧਿਪ੍ਪਾਯવਸੇਨ ‘‘ਬੋਧਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਚਤੂਸੁ ਮਗ੍ਗੇਸੁ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੨੧) વੁਤ੍ਤਂ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਞਾਣਸ੍ਸਪਿ ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ। ਅਥ વਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਭਗવਤੋ ਆਦਿਮਗ੍ਗਤ੍ਤਯવਚਨਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਾਭਾવਾ ਚਤੁਤ੍ਥਮਗ੍ਗਞਾਣਮੇવ ਭਗવਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਨ ਭਗવਾ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦਿਭਾવਂ ਪਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧੋ ਜਾਤੋਤਿ ਸਮਯਨ੍ਤਰਪ੍ਪਸਙ੍ਗਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਂ ‘‘ਚਤੂਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਆਦਿਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਚਤੁਤ੍ਥਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਭવੇਨ ਬੋਧਿਪਰਿਯਾਯਸਿਦ੍ਧਿਤੋ। ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋਪਿ ਸੇਨਾਸਨਮ੍ਪਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੯ ਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸ) વਚਨਤੋ ਫਲਹੇਤੁਕੋ ਫਲਜਨਕੋ ਰੁਕ੍ਖੋ ਫਲਰੁਕ੍ਖੋਤਿ વਿਯ ਬੋਧਿਹੇਤੁਰੁਕ੍ਖੋ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਤ੍ਥ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਕੇવਲਂ ਬੋਧੀਤਿ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸਪਿ ਨਾਮਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਬੋਧੀ’’ਤਿ ਪਰਤੋ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਿਗ੍ਰੋਧਾਦਿਰੁਕ੍ਖਤੋ ਅਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨવਚਨਂ ਪਨ ਤਦਞ੍ਞਬੋਧਿਮੂਲਪ੍ਪਸਙ੍ਗਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਂ। ਮਗ੍ਗਞਾਣਞ੍ਹਿ ਕੁਸਲਮੂਲਤ੍ਤਾ ਬੋਧਿ ਚ ਤਂ ਮੂਲਞ੍ਚਾਤਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਲਭੇਯ੍ਯ। ਪਠਮਾਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਨਿਸੀਦਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਦਿવਸੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਟ੍ਠਾਹਂ ਏਕਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇਨ ਨਿਸਿਨ੍ਨਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਏਕ-ਸਦ੍ਦੋ ਤਸ੍ਸ ਨਿਸਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਨੁਯੋਗਾਨੁਰੂਪਸ੍ਸ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ ਅਨਨ੍ਤਰਿਯਭਾવਂ ਅਥਸ੍ਸ ਅਕੋਪਿਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਂ વਾ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਜ੍ਝਾਨਿਕਤ੍ਤਾ ਭਗવਤੋ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਏવ ਅਨੁਜਙ੍ਘਨਟ੍ਠੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਖਨ੍ਤਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਂ, ਤਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨੇਨ ਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਅਨੁਭવਨ੍ਤੋ ਨਿਸੀਦਿ। વੇਨੇਯ੍ਯਕਾਲਾਨਤਿਕ੍ਕਮਨਤੋ ਤਂ ਅਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਨਿਸੀਦਿ, ਨ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਸਙ੍ਗੇਨ।
Bodhirukkhamūleti ettha ca bodhi vuccati abhisambodho. So ca atthato bhagavato catutthamaggañāṇaṃ hoti ‘‘vimokkhantikametaṃ nāma’’nti (paṭi. ma. 1.162) paṭisambhidāvacanato. Kiñcāpi taṃ nāmakaraṇabhūtaṃ catutthaphalañāṇampi vattuṃ sambhavati, kattabbakiccānaṃ pana karaṇato taṃ catutthamaggañāṇameva ettha bodhīti veditabbaṃ. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘tatiyavijjāya āsavānaṃ khayañāṇāyā’’ti tadeva dassitaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘bojjhaṅgā’’ti, ‘‘bodhipakkhiyā dhammā’’ti ca. Tattha yasmā catūsu maggesu ñāṇaṃ ‘‘bodhī’’ti vuccati, tasmā sāmaññato vattukāmatādhippāyavasena ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) vuttaṃ idhādhippetañāṇassapi tadantogadhattā. Atha vā pāḷiyaṃ bhagavato ādimaggattayavacanassa vuttaṭṭhānābhāvā catutthamaggañāṇameva bhagavato uppannaṃ, na bhagavā sotāpannādibhāvaṃ patvā buddho jātoti samayantarappasaṅganivāraṇatthaṃ ‘‘catūsū’’ti vuttaṃ ādittayassa catutthaupanissayasambhavena bodhipariyāyasiddhito. ‘‘Puggalopi senāsanampi upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.9 paccayaniddesa) vacanato phalahetuko phalajanako rukkho phalarukkhoti viya bodhiheturukkho bodhirukkhoti veditabbo. Ettha ‘‘yasmā kevalaṃ bodhīti rukkhassapi nāmaṃ, tasmā bodhī’’ti parato vuttaṃ. Nigrodhādirukkhato assa visesanavacanaṃ pana tadaññabodhimūlappasaṅganivāraṇatthaṃ. Maggañāṇañhi kusalamūlattā bodhi ca taṃ mūlañcāti saṅkhyaṃ labheyya. Paṭhamābhisambuddho nisīdatīti sambandho. Tena abhisambuddhadivasena saddhiṃ aṭṭhāhaṃ ekapallaṅkena nisinnabhāvaṃ dasseti. Ettha eka-saddo tassa nisajjāsaṅkhātassa pabbajjānuyogānurūpassa pallaṅkassa aññena iriyāpathena anantariyabhāvaṃ athassa akopitabhāvaṃ dasseti. Vimuttisukhanti ettha vimuttiyaṃ vā sukhanti na sambhavati. Pañcamajjhānikattā bhagavato phalasamāpattisaṅkhātā vimutti eva anujaṅghanaṭṭhena nibbānasukhanti vimuttisukhaṃ, taṃ samāpajjanena paṭisaṃvedī anubhavanto nisīdi. Veneyyakālānatikkamanato taṃ apekkhamāno nisīdi, na vimuttisukhasaṅgena.
ਅਥ ਖੋਤਿ ਅਧਿਕਾਰਨ੍ਤਰਾਰਮ੍ਭੇ ਨਿਪਾਤਦ੍વਯਂ। ਤੇਨ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਂ ਪਟਿਸਂવੇਦਯਮਾਨੋ ਨ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ ਮਨਸਾਕਾਸਿ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ । ਪਟਿવੇਧવਸੇਨੇવ ਸੁਮਨਸਿਕਤਸ੍ਸ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਮਨਸਿਕਰਣਂ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਅਸ੍ਸਾਦਜਨਨਤੋ, ਨ ਅਪੁਬ੍ਬਨਯਦਸ੍ਸਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯਤੋ। ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭੂਤਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ਭਗવਤੋ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ, ਪਟਿવਿਦ੍ਧਸ੍ਸ વਿਸਯਤੋ વਾ ਮਨਸਿਕਰਣਂ ਪਨ વਿਜਿਤਦੇਸਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਂ વਿਯ ਰਞ੍ਞੋ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਪੀਤਿਂ ਜਨੇਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਅਮਾਨੁਸੀ ਰਤੀ ਹੋਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਂ વਿਪਸ੍ਸਤੋ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੭੩)। ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਪਠਮਂ ਯਾਮਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗવਸੇਨ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਤੇਨ ਤਸ੍ਸ વਿਕਪ੍ਪਨਾਨਤ੍ਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ‘‘ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਂ ਮਨਸਾਕਾਸੀ’’ਤਿ ਏਕਤੋવ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾਪਿ ਇਮਿਨਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਪવਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਕਥਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ? ਪਠਮਭਾવਾਯ, ਪਟਿਲੋਮਮਨਸਿਕਰਣਂ ਪਨ ਅਨੁਲੋਮੇ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ, ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਚ ਤਥਾਭਾવਸਾਧਨਤ੍ਥਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਏવ ਨਿਰੋਧਾ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਤਸ੍ਸਾ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਫਲਨ੍ਤਿ ਦੀਪਨਤੋ। ਤਥਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਯ ਅਨੁਲੋਮਮਨਸਿਕਰਣਂ ਕਾਰਣਨਿਰੋਧਾ ਫਲਨਿਰੋਧਸਾਧਨਤ੍ਥਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਨੁਭਾવਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਨ ਹਿ ਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਨਿਰੋਧਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਯਤੋ ਖਯਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਅવੇਦੀ’’ਤਿ વਚਨੇਨ ਅਨੁਲੋਮੋ ਨਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ। ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਉਭਯਤ੍ਥਪਿ ਕਿਚ੍ਚਤੋ, ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਚ ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ વਿਸਯਤੋ ਚ ਤਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ।
Atha khoti adhikārantarārambhe nipātadvayaṃ. Tena vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedayamāno na paṭiccasamuppādaṃ manasākāsi, kintu tato vuṭṭhāyāti dasseti . Paṭivedhavaseneva sumanasikatassa paṭiccasamuppādassa punappunaṃ manasikaraṇaṃ gambhīrattā assādajananato, na apubbanayadassanādhippāyato. Paccakkhabhūtasabbadhammattā bhagavato asammohato, paṭividdhassa visayato vā manasikaraṇaṃ pana vijitadesapaccavekkhaṇaṃ viya rañño apubbaṃ pītiṃ janeti. Vuttañhi ‘‘amānusī ratī hoti, sammā dhammaṃ vipassato’’ti (dha. pa. 373). Rattiyā paṭhamaṃ yāmanti accantasaṃyogavasena upayogavacanaṃ, tena tassa vikappanānattataṃ dasseti. Kiñcāpi ‘‘anulomapaṭilomaṃ manasākāsī’’ti ekatova vuttaṃ, tathāpi iminā anukkamenāti dassanatthaṃ ‘‘avijjāpaccayā’’tiādi. Tattha ca kiñcāpi pavattimattapaccavekkhaṇā adhippetā kathaṃ paññāyatīti? Paṭhamabhāvāya, paṭilomamanasikaraṇaṃ pana anulome paccayānaṃ, paccayuppannānañca tathābhāvasādhanatthaṃ. Yasmā avijjāya eva nirodhā saṅkhāranirodho, na aññathā, tasmā saṅkhārānaṃ avijjā paccayo, tassā ca saṅkhārā phalanti dīpanato. Tathā nibbānapaccavekkhaṇāya anulomamanasikaraṇaṃ kāraṇanirodhā phalanirodhasādhanatthaṃ. Ettha ca anubhāvato nibbānaṃ dassitaṃ. Na hi taṃ avijjādinirodhamattanti. Tattha ‘‘yato khayaṃ paccayānaṃ avedī’’ti vacanena anulomo nādhippetoti siddhaṃ. Maggapaccavekkhaṇāya vattabbaṃ natthi, ubhayatthapi kiccato, ārammaṇato ca tassa maggassa visayato ca tattha maggo dassito.
ਤਤ੍ਥਾਹ – ‘‘ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ ਪਟਿਲੋਮਂ ਮਨਸਾਕਾਸੀ’’ਤਿ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਹਿ ਪਟਿਲੋਮਾਪਦੇਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਭવਿਤੁਮਰਹਤੀਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਨ, ਤਦਤ੍ਥਜਾਨਨਤੋ। ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਨ੍ਤਿ ਹਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਂ। ਅਨੁਲੋਮਤੋ, ਪਟਿਲੋਮਤੋ ਚ ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ ਮਨਸਾਕਾਸੀਤਿ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਪਟਿਲੋਮਪ੍ਪਸਙ੍ਗਾਪਤ੍ਤਿਯੇવਾਪਜ੍ਜਤਿ। ਪਟਿਲੋਮੇ ਚ ਪਨੇਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨੁਕ੍ਕਮਨਿਯਮੋ ਅਨੁਲੋਮੇ ਅਨੁਕ੍ਕਮਨਿਯਮਤੋ ਸਿਦ੍ਧੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਸਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਪਟਿਲੋਮੋ ਨਾਮ ਅਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਨਿਰੋਧੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰવਿਰੋਧੋ ਹੋਤਿ। ਕਥਂ? ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਹਿ ਇਮਿਨਾ ਫਲਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇਨ, ਪਚ੍ਚਯਾਨਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯਾਯਤ੍ਤੁਪਗਮਨੇਨ ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਭਿਮੁਖਭਾવਦੀਪਨਤੋ ਅਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋਤਿ ਏવਂ ਉਭਯਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਪਨਸ੍ਸ ਪਟਿਲੋਮਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਏਕੇ। ਤਂ ਅਯੁਤ੍ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਲੋਮਭਾવਨਿਯਮਨਤੋ, ਅਤ੍ਥਾਤਿਸਯਾਭਾવਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਲੋਮੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨੇવ ਭਗવਤਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨਿਰੋਧੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਤ੍વੇવ ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਪਚ੍ਚਯਭਾવવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਨਿਰੋਧਂ, ਫਲਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਪਟਿਗ੍ਗਹਾਭਾવવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਦੀਪੇਤਿ। ਦੁવਿਧੋ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਨਿਰੋਧੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਨਿਰੋਧੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਨਿਰੋਧਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਚੇ? ਨ, ਤਸ੍ਸਾਨੁਭਾવਦੀਪਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯਤੋ। વਿਦਿਤવੇਲਾਯਨ੍ਤਿ ਮਨਸਿਕਤવੇਲਾਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅવਿਦਿਤਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ।
Tatthāha – ‘‘paṭiccasamuppādaṃ paṭilomaṃ manasākāsī’’ti na yujjati, na hi paṭilomāpadesena niddiṭṭhaṃ nibbānaṃ paṭiccasamuppādo bhavitumarahatīti? Vuccate – na, tadatthajānanato. Anulomapaṭilomanti hi bhāvanapuṃsakaṃ. Anulomato, paṭilomato ca taṃ paṭiccasamuppādaṃ manasākāsīti hi tattha attho. Aññathā nirodhassa paṭilomappasaṅgāpattiyevāpajjati. Paṭilome ca panetasmiṃ anukkamaniyamo anulome anukkamaniyamato siddhoti veditabbaṃ. Evaṃ sati paṭiccasamuppādassa paṭilomo nāma apaṭiccasamuppādoti siddhaṃ hoti. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nirodho hotīti anuppādo hotī’’tiādi. Evaṃ sante pubbāparavirodho hoti. Kathaṃ? Paṭiccāti hi iminā phalassa paccayapariggahena, paccayānañca paccayāyattupagamanena tassa uppādābhimukhabhāvadīpanato asamuppādo na sambhavati, tasmā apaṭiccasamuppādoti evaṃ ubhayapaṭikkhepena panassa paṭilomatā veditabbāti eke. Taṃ ayuttaṃ tassa anulomabhāvaniyamanato, atthātisayābhāvato, tasmā appaṭiccasamuppādo tassa paṭilomoti veditabbaṃ. Teneva bhagavatā pāḷiyaṃ paccayapaccayuppannanirodho vutto. Tattha hi ‘‘avijjāya tveva asesavirāganirodhā’’ti evaṃ paccayassa samucchinnapaccayabhāvavasena paccayanirodhaṃ, phalassa paccayapaṭiggahābhāvavasena paccayuppannanirodhañca dīpeti. Duvidho pāḷiyaṃ nirodho atthato anuppādo nāma hotīti katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nirodho hotīti anuppādo hotī’’ti vuttaṃ. Evaṃ sante nibbānaṃ paccayapaccayuppannānaṃ nirodhamattanti āpajjatīti ce? Na, tassānubhāvadīpanādhippāyato. Viditavelāyanti manasikatavelāyanti attho, aññathā tato pubbe aviditappasaṅgato.
ਝਾਯਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਾਮਂ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨੇਨ ਝਾਯਤੋ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ, ਚਤੁਅਰਿਯਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਾ વਾ ਪਕਾਸਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਸਮਥਾਦਿਯਾਨਿਕવਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਗ੍ਗਹਣਂ। ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਗ੍ਗਹਣਂ ਕਾਮਂ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਦਸ੍ਸਨਾਧਿਕਾਰੇਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਥਾਪਿ ‘‘ਯੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਸੋ ਸਮੁਦਯਂ ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Jhāyatoti ettha kāmaṃ lakkhaṇūpanijjhānena jhāyato bodhipakkhiyadhammā pātubhavanti, catuariyasaccadhammā vā pakāsanti, tathāpi pubbabhāge samathādiyānikavibhāgadassanatthaṃ ārammaṇūpanijjhānaggahaṇaṃ. Catusaccadhammaggahaṇaṃ kāmaṃ anulomapaṭiccasamuppādadassanādhikārena virujjhati, tathāpi ‘‘yo dukkhaṃ parijānāti, so samudayaṃ pajahatī’’ti laddhivasena katanti veditabbaṃ.
੨. ‘‘ਪਚ੍ਚਯਕ੍ਖਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਕਿਚ੍ਚਪਰਿਯਾਯવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਪਚ੍ਚਯਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਦੁਪਨਿਸ੍ਸਯਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਦੁવਿਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਕਾਮਞ੍ਚ ਤਂ ਨ ਕੇવਲਂ ਪਚ੍ਚਯਕ੍ਖਯਮਤ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕ੍ਖਯਮ੍ਪਿ ਕਰੋਤਿ। ਯਤੋ ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਨਿਰੋਧੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਤਥਾਪਿ ਹੇਤੁਨਿਰੋਧਾ ਫਲਨਿਰੋਧੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਪਚ੍ਚਯਕ੍ਖਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਤੁਸਚ੍ਚਗ੍ਗਹਣਂ ਪਠਮਗਾਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
2.‘‘Paccayakkhayassā’’ti kiccapariyāyavasena vuttaṃ. Tena paccayanibbānaṃ, tadupanissayanibbānañcāti duvidhaṃ nibbānaṃ dassitaṃ hotīti. Kāmañca taṃ na kevalaṃ paccayakkhayamattaṃ karoti, atha kho paccayuppannakkhayampi karoti. Yato ubhinnampi nirodho dassito, tathāpi hetunirodhā phalanirodhoti katvā ‘‘paccayakkhayassā’’ti vuttaṃ. Vuttappakārā dhammāti ettha catusaccaggahaṇaṃ paṭhamagāthāyaṃ vuttanayavipallāsena katanti veditabbaṃ.
੩. ਸਮੁਦਯਨਿਰੋਧਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮੁਦਯੋ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ, ਨਿਰੋਧੋ ਆਰਮ੍ਮਣਕਿਰਿਯਾਯ। ਏਤੇਨ ਦ੍વਿਪ੍ਪਕਾਰਾ ਨਿਰੋਧਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਭਾવਸ੍ਸ વਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਾਭੁਜਿਤਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ‘‘ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਫਲਾਧਿਗਮਟ੍ਠਾਨਂ ‘‘ਪਲ੍ਲਙ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
3.Samudayanirodhasaṅkhāto atthoti ettha samudayo kiccavasena, nirodho ārammaṇakiriyāya. Etena dvippakārā nirodhā dassitā honti tassa anubhāvassa vasenāti attho. Yasmā pallaṅkābhujitaṭṭhānañca ‘‘pallaṅko’’ti vuccati, tasmā phalādhigamaṭṭhānaṃ ‘‘pallaṅka’’nti vuttaṃ.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਮਹਾવਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Mahāvaggapāḷi / ੧. ਬੋਧਿਕਥਾ • 1. Bodhikathā
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਹਾવਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ਬੋਧਿਕਥਾ • Bodhikathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ਬੋਧਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Bodhikathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ਬੋਧਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Bodhikathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਪਾਚਿਤ੍ਯਾਦਿਯੋਜਨਾਪਾਲ਼ਿ • Pācityādiyojanāpāḷi / ੧. ਬੋਧਿਕਥਾ • 1. Bodhikathā