| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
3. බොජ්‌ඣඞ්‌ගකථා
3. Bojjhaṅgakathā
බොජ්‌ඣඞ්‌ගකථාවණ්‌ණනා
Bojjhaṅgakathāvaṇṇanā
17. ඉදානි සච්‌චප්‌පටිවෙධසිද්‌ධං බොජ්‌ඣඞ්‌ගවිසෙසං දස්‌සෙන්‌තෙන කථිතාය සුත්‌තන්‌තපුබ්‌බඞ්‌ගමාය බොජ්‌ඣඞ්‌ගකථාය අපුබ්‌බත්‌ථානුවණ්‌ණනා. තත්‌ථ සුත්‌තන්‌තෙ තාව බොජ්‌ඣඞ්‌ගාති බොධියා, බොධිස්‌ස වා අඞ්‌ගාති බොජ්‌ඣඞ්‌ගා. කිං වුත්‌තං හොති (සං. නි. අට්‌ඨ. 3.5.182) – යා හි අයං ධම්‌මසාමග්‌ගී, යාය ලොකුත්‌තරමග්‌ගක්‌ඛණෙ උප්‌පජ්‌ජමානාය ලීනුද්‌ධච්‌චපතිට්‌ඨානායූහනකාමසුඛත්‌තකිලමථානුයොගඋච්‌ඡෙදසස්‌සතාභිනිවෙසාදීනං අනෙකෙසං උපද්‌දවානං පටිපක්‌ඛභූතාය සතිධම්‌මවිචයවීරියපීතිපස්‌සද්‌ධිසමාධිඋපෙක්‌ඛාසඞ්‌ඛාතාය ධම්‌මසාමග්‌ගියා අරියසාවකො බුජ්‌ඣතීති කත්‌වා බොධීති වුච්‌චති, බුජ්‌ඣතීති කිලෙසසන්‌තානනිද්‌දාය වුට්‌ඨහති, චත්‌තාරි වා අරියසච්‌චානි පටිවිජ්‌ඣති, නිබ්‌බානමෙව වා සච්‌ඡිකරොතීති වුත්‌තං හොති. යථාහ – ‘‘සත්‌ත බොජ්‌ඣඞ්‌ගෙ භාවෙත්‌වා අනුත්‌තරං සම්‌මාසම්‌බොධිං අභිසම්‌බුද්‌ධො’’ති (සං. නි. 5.378; දී. නි. 3.143). තස්‌සා ධම්‌මසාමග්‌ගීසඞ්‌ඛාතාය බොධියා අඞ්‌ගාති බොජ්‌ඣඞ්‌ගා ඣානඞ්‌ගමග්‌ගඞ්‌ගාදයො විය. යොපෙස යථාවුත්‌තප්‌පකාරාය එතාය ධම්‌මසාමග්‌ගියා බුජ්‌ඣතීති කත්‌වා අරියසාවකො බොධීති වුච්‌චති, තස්‌ස බොධිස්‌ස අඞ්‌ගාතිපි බොජ්‌ඣඞ්‌ගා සෙනඞ්‌ගරථඞ්‌ගාදයො විය. තෙනාහු අට්‌ඨකථාචරියා ‘‘බුජ්‌ඣනකස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස අඞ්‌ගාති බොජ්‌ඣඞ්‌ගා’’ති. සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගාදීනං අත්‌ථො අභිඤ්‌ඤෙය්‍යනිද්‌දෙසෙ වුත්‌තො.
17. Idāni saccappaṭivedhasiddhaṃ bojjhaṅgavisesaṃ dassentena kathitāya suttantapubbaṅgamāya bojjhaṅgakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha suttante tāva bojjhaṅgāti bodhiyā, bodhissa vā aṅgāti bojjhaṅgā. Kiṃ vuttaṃ hoti (saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.182) – yā hi ayaṃ dhammasāmaggī, yāya lokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānāya līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtāya satidhammavicayavīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātāya dhammasāmaggiyā ariyasāvako bujjhatīti katvā bodhīti vuccati, bujjhatīti kilesasantānaniddāya vuṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikarotīti vuttaṃ hoti. Yathāha – ‘‘satta bojjhaṅge bhāvetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho’’ti (saṃ. ni. 5.378; dī. ni. 3.143). Tassā dhammasāmaggīsaṅkhātāya bodhiyā aṅgāti bojjhaṅgā jhānaṅgamaggaṅgādayo viya. Yopesa yathāvuttappakārāya etāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ariyasāvako bodhīti vuccati, tassa bodhissa aṅgātipi bojjhaṅgā senaṅgarathaṅgādayo viya. Tenāhu aṭṭhakathācariyā ‘‘bujjhanakassa puggalassa aṅgāti bojjhaṅgā’’ti. Satisambojjhaṅgādīnaṃ attho abhiññeyyaniddese vutto.
බොජ්‌ඣඞ්‌ගත්‌ථනිද්‌දෙසෙ බොධාය සංවත්‌තන්‌තීති බුජ්‌ඣනත්‌ථාය සංවත්‌තන්‌ති. කස්‌ස බුජ්‌ඣනත්‌ථාය? මග්‌ගඵලෙහි නිබ්‌බානස්‌ස පච්‌චවෙක්‌ඛණාය කතකිච්‌චස්‌ස බුජ්‌ඣනත්‌ථාය, මග්‌ගෙන වා කිලෙසනිද්‌දාතො පබුජ්‌ඣනත්‌ථාය ඵලෙන පබුද්‌ධභාවත්‌ථායාපීති වුත්‌තං හොති. බලවවිපස්‌සනායපි බොජ්‌ඣඞ්‌ගා බොධාය සංවත්‌තන්‌ති . තස්‌මා අයං විපස්‌සනාමග්‌ගඵලබොජ්‌ඣඞ්‌ගානං සාධාරණත්‌ථො. තීසුපි හි ඨානෙසු බොධාය නිබ්‌බානපටිවෙධාය සංවත්‌තන්‌ති. එතෙන බොධියා අඞ්‌ගාති බොජ්‌ඣඞ්‌ගාති වුත්‌තං හොති. බුජ්‌ඣන්‌තීති බොජ්‌ඣඞ්‌ගාතිආදීහි පඤ්‌චහි චතුක්‌කෙහි වුත්‌තානං බොජ්‌ඣඞ්‌ගානං උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානං අභිඤ්‌ඤෙය්‍යනිද්‌දෙසෙ වුත්‌තං. අපි ච බුජ්‌ඣන්‌තීති බොජ්‌ඣඞ්‌ගානං සකිච්‌චකරණෙ සමත්‌ථභාවදස්‌සනත්‌ථං කත්‌තුනිද්‌දෙසො . බුජ්‌ඣනට්‌ඨෙනාති සකිච්‌චකරණසමත්‌ථත්‌තෙපි සති කත්‌තුනො අභාවදස්‌සනත්‌ථං භාවනිද්‌දෙසො. බොධෙන්‌තීති බොජ්‌ඣඞ්‌ගභාවනාය බුජ්‌ඣන්‌තානං යොගීනං පයොජකත්‌තා බොජ්‌ඣඞ්‌ගානං හෙතුකත්‌තුනිද්‌දෙසො. බොධනට්‌ඨෙනාති පඨමං වුත්‌තනයෙනෙව පයොජකහෙතුකත්‌තුනා භාවනිද්‌දෙසො. එතෙහි බොධියා අඞ්‌ගා බොජ්‌ඣඞ්‌ගාති වුත්‌තං හොති. බොධිපක්‌ඛියට්‌ඨෙනාති බුජ්‌ඣනට්‌ඨෙන බොධීති ලද්‌ධනාමස්‌ස යොගිස්‌ස පක්‌ඛෙ භවත්‌තා. අයමෙතෙසං යොගිනො උපකාරකත්‌තනිද්‌දෙසො. එතෙහි බොධිස්‌ස අඞ්‌ගාති බොජ්‌ඣඞ්‌ගාති වුත්‌තං හොති. බුද්‌ධිලභනට්‌ඨෙනාතිආදිකෙ ඡක්‌කෙ බුද්‌ධිලභනට්‌ඨෙනාති යොගාවචරෙන බුද්‌ධියා පාපුණනට්‌ඨෙන. රොපනට්‌ඨෙනාති සත්‌තානං පතිට්‌ඨාපනට්‌ඨෙන . පාපනට්‌ඨෙනාති පතිට්‌ඨාපිතාය නිට්‌ඨාපනට්‌ඨෙන. ඉමෙ විපස්‌සනාබොජ්‌ඣඞ්‌ගා පති-අභි-සං-ඉති තීහි උපසග්‌ගෙහි විසෙසිතා මග්‌ගඵලබොජ්‌ඣඞ්‌ගාති වදන්‌ති. සබ්‌බෙසම්‌පි ධම්‌මවොහාරෙන නිද්‌දිට්‌ඨානං බොජ්‌ඣඞ්‌ගානං බොධියා අඞ්‌ගාති බොජ්‌ඣඞ්‌ගාති වුත්‌තං හොතීති වෙදිතබ්‌බං.
Bojjhaṅgatthaniddese bodhāya saṃvattantīti bujjhanatthāya saṃvattanti. Kassa bujjhanatthāya? Maggaphalehi nibbānassa paccavekkhaṇāya katakiccassa bujjhanatthāya, maggena vā kilesaniddāto pabujjhanatthāya phalena pabuddhabhāvatthāyāpīti vuttaṃ hoti. Balavavipassanāyapi bojjhaṅgā bodhāya saṃvattanti . Tasmā ayaṃ vipassanāmaggaphalabojjhaṅgānaṃ sādhāraṇattho. Tīsupi hi ṭhānesu bodhāya nibbānapaṭivedhāya saṃvattanti. Etena bodhiyā aṅgāti bojjhaṅgāti vuttaṃ hoti. Bujjhantīti bojjhaṅgātiādīhi pañcahi catukkehi vuttānaṃ bojjhaṅgānaṃ uppattiṭṭhānaṃ abhiññeyyaniddese vuttaṃ. Api ca bujjhantīti bojjhaṅgānaṃ sakiccakaraṇe samatthabhāvadassanatthaṃ kattuniddeso . Bujjhanaṭṭhenāti sakiccakaraṇasamatthattepi sati kattuno abhāvadassanatthaṃ bhāvaniddeso. Bodhentīti bojjhaṅgabhāvanāya bujjhantānaṃ yogīnaṃ payojakattā bojjhaṅgānaṃ hetukattuniddeso. Bodhanaṭṭhenāti paṭhamaṃ vuttanayeneva payojakahetukattunā bhāvaniddeso. Etehi bodhiyā aṅgā bojjhaṅgāti vuttaṃ hoti. Bodhipakkhiyaṭṭhenāti bujjhanaṭṭhena bodhīti laddhanāmassa yogissa pakkhe bhavattā. Ayametesaṃ yogino upakārakattaniddeso. Etehi bodhissa aṅgāti bojjhaṅgāti vuttaṃ hoti. Buddhilabhanaṭṭhenātiādike chakke buddhilabhanaṭṭhenāti yogāvacarena buddhiyā pāpuṇanaṭṭhena. Ropanaṭṭhenāti sattānaṃ patiṭṭhāpanaṭṭhena . Pāpanaṭṭhenāti patiṭṭhāpitāya niṭṭhāpanaṭṭhena. Ime vipassanābojjhaṅgā pati-abhi-saṃ-iti tīhi upasaggehi visesitā maggaphalabojjhaṅgāti vadanti. Sabbesampi dhammavohārena niddiṭṭhānaṃ bojjhaṅgānaṃ bodhiyā aṅgāti bojjhaṅgāti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 3. බොජ්‌ඣඞ්‌ගකථා • 3. Bojjhaṅgakathā
