| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විභඞ්‌ග-මූලටීකා • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
10. බොජ්‌ඣඞ්‌ගවිභඞ්‌ගො
10. Bojjhaṅgavibhaṅgo
1. සුත්‌තන්‌තභාජනීයං
1. Suttantabhājanīyaṃ
පඨමනයවණ්‌ණනා
Paṭhamanayavaṇṇanā
466. පතිට්‌ඨානායූහනා ඔඝතරණසුත්‌තවණ්‌ණනායං (සං. නි. අට්‌ඨ. 1.1.1) –
466. Patiṭṭhānāyūhanā oghataraṇasuttavaṇṇanāyaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.1) –
‘‘කිලෙසවසෙන පතිට්‌ඨානං, අභිසඞ්‌ඛාරවසෙන ආයූහනා. තථා තණ්‌හාදිට්‌ඨීහි පතිට්‌ඨානං, අවසෙසකිලෙසාභිසඞ්‌ඛාරෙහි ආයූහනා. තණ්‌හාවසෙන පතිට්‌ඨානං, දිට්‌ඨිවසෙන ආයූහනා. සස්‌සතදිට්‌ඨියා පතිට්‌ඨානං, උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨියා ආයූහනා. ලීනවසෙන පතිට්‌ඨානං, උද්‌ධච්‌චවසෙන ආයූහනා. කාමසුඛානුයොගවසෙන පතිට්‌ඨානං, අත්‌තකිලමථානුයොගවසෙන ආයූහනා. සබ්‌බාකුසලාභිසඞ්‌ඛාරවසෙන පතිට්‌ඨානං, සබ්‌බලොකියකුසලාභිසඞ්‌ඛාරවසෙන ආයූහනා’’ති –
‘‘Kilesavasena patiṭṭhānaṃ, abhisaṅkhāravasena āyūhanā. Tathā taṇhādiṭṭhīhi patiṭṭhānaṃ, avasesakilesābhisaṅkhārehi āyūhanā. Taṇhāvasena patiṭṭhānaṃ, diṭṭhivasena āyūhanā. Sassatadiṭṭhiyā patiṭṭhānaṃ, ucchedadiṭṭhiyā āyūhanā. Līnavasena patiṭṭhānaṃ, uddhaccavasena āyūhanā. Kāmasukhānuyogavasena patiṭṭhānaṃ, attakilamathānuyogavasena āyūhanā. Sabbākusalābhisaṅkhāravasena patiṭṭhānaṃ, sabbalokiyakusalābhisaṅkhāravasena āyūhanā’’ti –
වුත්‌තෙසු පකාරෙසු ඉධ අවුත්‌තානං වසෙන වෙදිතබ්‌බා.
Vuttesu pakāresu idha avuttānaṃ vasena veditabbā.
සම්‌මප්‌පවත්‌තෙ ධම්‌මෙ පටිසඤ්‌චික්‌ඛති, උපපත්‌තිතො ඉක්‌ඛති, තදාකාරො හුත්‌වා පවත්‌තතීති පටිසඞ්‌ඛානලක්‌ඛණො උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො. එවඤ්‌ච කත්‌වා ‘‘පටිසඞ්‌ඛා සන්‌තිට්‌ඨනා ගහණෙ මජ්‌ඣත්‌තතා’’ති උපෙක්‌ඛාකිච්‌චාධිමත්‌තතාය සඞ්‌ඛාරුපෙක්‌ඛා වුත්‌තා. අනුක්‌කමනික්‌ඛෙපෙ පයොජනං පුරිමස්‌ස පුරිමස්‌ස පච්‌ඡිමපච්‌ඡිමකාරණභාවො.
Sammappavatte dhamme paṭisañcikkhati, upapattito ikkhati, tadākāro hutvā pavattatīti paṭisaṅkhānalakkhaṇo upekkhāsambojjhaṅgo. Evañca katvā ‘‘paṭisaṅkhā santiṭṭhanā gahaṇe majjhattatā’’ti upekkhākiccādhimattatāya saṅkhārupekkhā vuttā. Anukkamanikkhepe payojanaṃ purimassa purimassa pacchimapacchimakāraṇabhāvo.
467. බලවතී එව සති සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගොති කත්‌වා බලවභාවදීපනත්‌ථං පඤ්‌ඤා ගහිතා, න යස්‌ස කස්‌සචි සම්‌පධාරණසති, කුසලුප්‌පත්‌තිකාරණස්‌ස පන සරණං සතීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘වත්‌තං වා’’තිආදිමාහ. වත්‌තසීසෙ ඨත්‌වාති ‘‘අහො වත මෙ ධම්‌මං සුණෙය්‍යුං, සුත්‌වා ච ධම්‌මං පසීදෙය්‍යුං, පසන්‌නා ච මෙ පසන්‌නාකාරං කරෙය්‍යු’’න්‌ති එවංචිත්‌තො අහුත්‌වා ‘‘ස්‌වාක්‌ඛාතො භගවතා ධම්‌මො…පෙ.… විඤ්‌ඤූහි, අහො වත මෙ ධම්‌මං සුණෙය්‍යුං, සුත්‌වා ච ධම්‌මං ආජානෙය්‍යුං, ආජානිත්‌වා ච පන තථත්‌ථාය පටිපජ්‌ජෙය්‍යු’’න්‌ති ධම්‌මසුධම්‌මතං පටිච්‌ච කාරුඤ්‌ඤං අනුද්‌දයං අනුකම්‌පං උපාදාය මහාකස්‌සපත්‌ථෙරෙන විය භාසිතන්‌ති අත්‌ථො. විමුත්‌තායතනසීසෙති ‘‘න හෙව ඛො සත්‌ථා, අපිච ඛො යථාසුතං යථාපරියත්‌තං ධම්‌මං විත්‌ථාරෙන පරෙසං දෙසෙස්‌සාමී’’ති එවං විමුත්‌තිකාරණපධානභාවෙ ඨත්‌වා. චිරකතවත්‌තාදිවසෙන තංසමුට්‌ඨාපකො අරූපකොට්‌ඨාසො වුත්‌තො, භාවත්‌ථත්‌තා එව වා කතභාසිත-සද්‌දා කිරියාභූතස්‌ස අරූපකොට්‌ඨාසස්‌ස වාචකාති කත්‌වා ආහ ‘‘කායවිඤ්‌ඤත්‌තිං…පෙ.… කොට්‌ඨාස’’න්‌ති.
467. Balavatī eva sati satisambojjhaṅgoti katvā balavabhāvadīpanatthaṃ paññā gahitā, na yassa kassaci sampadhāraṇasati, kusaluppattikāraṇassa pana saraṇaṃ satīti dassento ‘‘vattaṃ vā’’tiādimāha. Vattasīse ṭhatvāti ‘‘aho vata me dhammaṃ suṇeyyuṃ, sutvā ca dhammaṃ pasīdeyyuṃ, pasannā ca me pasannākāraṃ kareyyu’’nti evaṃcitto ahutvā ‘‘svākkhāto bhagavatā dhammo…pe… viññūhi, aho vata me dhammaṃ suṇeyyuṃ, sutvā ca dhammaṃ ājāneyyuṃ, ājānitvā ca pana tathatthāya paṭipajjeyyu’’nti dhammasudhammataṃ paṭicca kāruññaṃ anuddayaṃ anukampaṃ upādāya mahākassapattherena viya bhāsitanti attho. Vimuttāyatanasīseti ‘‘na heva kho satthā, apica kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ desessāmī’’ti evaṃ vimuttikāraṇapadhānabhāve ṭhatvā. Cirakatavattādivasena taṃsamuṭṭhāpako arūpakoṭṭhāso vutto, bhāvatthattā eva vā katabhāsita-saddā kiriyābhūtassa arūpakoṭṭhāsassa vācakāti katvā āha ‘‘kāyaviññattiṃ…pe… koṭṭhāsa’’nti.
බොජ්‌ඣඞ්‌ගසමුට්‌ඨාපකතා පුරිමානං ඡන්‌නං අත්‌තනො අත්‌තනො අනන්‌තරිකස්‌ස, පරෙසං සබ්‌බෙසං වා තංතංපරියායෙන සමුට්‌ඨාපනවසෙන යොජෙතබ්‌බා. කාමලොකවට්‌ටාමිසාති තණ්‌හා තදාරම්‌මණා ඛන්‌ධාති වදන්‌ති, පඤ්‌චකාමගුණිකො ච රාගො තදාරම්‌මණඤ්‌ච කාමාමිසං, ‘‘සස්‌සතො අත්‌තා ච ලොකො චා’’තිආදිනා ලොකග්‌ගහණවසෙන පවත්‌තො සස්‌සතුච්‌ඡෙදසහගතො රාගො තදාරම්‌මණඤ්‌ච ලොකාමිසං, ලොකධම්‌මා වා, වට්‌ටස්‌සාදවසෙන උප්‌පන්‌නො සංසාරජනකො රාගො තදාරම්‌මණඤ්‌ච වට්‌ටාමිසං. මග්‌ගස්‌ස පුබ්‌බභාගත්‌තා පුබ්‌බභාගා.
Bojjhaṅgasamuṭṭhāpakatā purimānaṃ channaṃ attano attano anantarikassa, paresaṃ sabbesaṃ vā taṃtaṃpariyāyena samuṭṭhāpanavasena yojetabbā. Kāmalokavaṭṭāmisāti taṇhā tadārammaṇā khandhāti vadanti, pañcakāmaguṇiko ca rāgo tadārammaṇañca kāmāmisaṃ, ‘‘sassato attā ca loko cā’’tiādinā lokaggahaṇavasena pavatto sassatucchedasahagato rāgo tadārammaṇañca lokāmisaṃ, lokadhammā vā, vaṭṭassādavasena uppanno saṃsārajanako rāgo tadārammaṇañca vaṭṭāmisaṃ. Maggassa pubbabhāgattā pubbabhāgā.
පඨමනයවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Paṭhamanayavaṇṇanā niṭṭhitā.
දුතියනයවණ්‌ණනා
Dutiyanayavaṇṇanā
468-469. අභිඤ්‌ඤෙය්‍යා ධම්‌මා නාම ‘‘සබ්‌බෙ සත්‌තා ආහාරට්‌ඨිතිකා, ද්‌වෙ ධාතුයො, තිස්‌සො ධාතුයො, චත්‌තාරි අරියසච්‌චානි, පඤ්‌ච විමුත්‌තායතනානි, ඡ අනුත්‌තරියානි, සත්‌ත නිද්‌දසවත්‌ථූනි, අට්‌ඨාභිභායතනානි, නවානුපුබ්‌බවිහාරා, දස නිජ්‌ජරවත්‌ථූනී’’ති එවංපභෙදා ධම්‌මා , ‘‘සබ්‌බං, භික්‌ඛවෙ, අභිඤ්‌ඤෙය්‍ය’’න්‌ති (සං. නි. 4.46) දස්‌සිතා ඛන්‌ධාදයො ච. වානන්‌ති විනන්‌ධනං භවාදීනං, ගමනං වා පියරූපසාතරූපෙසු.
468-469. Abhiññeyyā dhammā nāma ‘‘sabbe sattā āhāraṭṭhitikā, dve dhātuyo, tisso dhātuyo, cattāri ariyasaccāni, pañca vimuttāyatanāni, cha anuttariyāni, satta niddasavatthūni, aṭṭhābhibhāyatanāni, navānupubbavihārā, dasa nijjaravatthūnī’’ti evaṃpabhedā dhammā , ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46) dassitā khandhādayo ca. Vānanti vinandhanaṃ bhavādīnaṃ, gamanaṃ vā piyarūpasātarūpesu.
චඞ්‌කමං අධිට්‌ඨහන්‌තස්‌ස උප්‌පන්‌නවීරියං විපස්‌සනාසහගතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. එත්‌තකෙනාති ‘‘ලොකියලොකුත්‌තරමිස්‌සකා කථිතා’’ති එත්‌තාවතා. ලොකියන්‌ති වදන්‌තො න කිලමතීති කායවිඤ්‌ඤත්‌තිසමුට්‌ඨාපකස්‌ස ලොකියත්‌තා අචොදනීයොති අත්‌ථො. අලබ්‌භ…පෙ.… පටික්‌ඛිත්‌තාති රූපාවචරෙ අලබ්‌භමානකං පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං උපාදාය ලබ්‌භමානාපි අවිතක්‌කඅවිචාරා පීති පටික්‌ඛිත්‌තා, ‘‘පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’’ති න වුත්‌තොති අත්‌ථො. කාමාවචරෙ වා අලබ්‌භමානකං අවිතක්‌කඅවිචාරං පීතිං උපාදාය ලබ්‌භමානකාව පීතිබොජ්‌ඣඞ්‌ගභූතා පටික්‌ඛිත්‌තා, අවිතක්‌කඅවිචාරො පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො න වුත්‌තොති අත්‌ථො.
Caṅkamaṃ adhiṭṭhahantassa uppannavīriyaṃ vipassanāsahagatanti veditabbaṃ. Ettakenāti ‘‘lokiyalokuttaramissakā kathitā’’ti ettāvatā. Lokiyanti vadanto na kilamatīti kāyaviññattisamuṭṭhāpakassa lokiyattā acodanīyoti attho. Alabbha…pe… paṭikkhittāti rūpāvacare alabbhamānakaṃ pītisambojjhaṅgaṃ upādāya labbhamānāpi avitakkaavicārā pīti paṭikkhittā, ‘‘pītisambojjhaṅgo’’ti na vuttoti attho. Kāmāvacare vā alabbhamānakaṃ avitakkaavicāraṃ pītiṃ upādāya labbhamānakāva pītibojjhaṅgabhūtā paṭikkhittā, avitakkaavicāro pītisambojjhaṅgo na vuttoti attho.
අජ්‌ඣත්‌තවිමොක්‌ඛන්‌ති අජ්‌ඣත්‌තධම්‌මෙ අභිනිවිසිත්‌වා තතො වුට්‌ඨිතමග්‌ගො ‘‘අජ්‌ඣත්‌තවිමොක්‌ඛො’’ති ඉධ වුත්‌තොති අධිප්‌පායො. න වාරෙතබ්‌බොති විපස්‌සනාපාදකෙසු කසිණාදිඣානෙසු සතිආදීනං නිබ්‌බෙධභාගියත්‌තා න පටික්‌ඛිපිතබ්‌බොති අත්‌ථො. අනුද්‌ධරන්‌තා පන විපස්‌සනා විය බොධියා මග්‌ගස්‌ස ආසන්‌නකාරණං ඣානං න හොති, න ච තථා එකන්‌තිකං කාරණං, න ච විපස්‌සනාකිච්‌චස්‌ස විය ඣානකිච්‌චස්‌ස නිට්‌ඨානං මග්‌ගොති කත්‌වා න උද්‌ධරන්‌ති. තත්‌ථ කසිණජ්‌ඣානග්‌ගහණෙන තදායත්‌තානි ආරුප්‌පානිපි ගහිතානීති දට්‌ඨබ්‌බානි. අසුභජ්‌ඣානානං අවචනං අවිතක්‌කාවිචාරස්‌ස අධිප්‌පෙතත්‌තා.
Ajjhattavimokkhanti ajjhattadhamme abhinivisitvā tato vuṭṭhitamaggo ‘‘ajjhattavimokkho’’ti idha vuttoti adhippāyo. Na vāretabboti vipassanāpādakesu kasiṇādijhānesu satiādīnaṃ nibbedhabhāgiyattā na paṭikkhipitabboti attho. Anuddharantā pana vipassanā viya bodhiyā maggassa āsannakāraṇaṃ jhānaṃ na hoti, na ca tathā ekantikaṃ kāraṇaṃ, na ca vipassanākiccassa viya jhānakiccassa niṭṭhānaṃ maggoti katvā na uddharanti. Tattha kasiṇajjhānaggahaṇena tadāyattāni āruppānipi gahitānīti daṭṭhabbāni. Asubhajjhānānaṃ avacanaṃ avitakkāvicārassa adhippetattā.
දුතියනයවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Dutiyanayavaṇṇanā niṭṭhitā.
තතියනයවණ්‌ණනා
Tatiyanayavaṇṇanā
470-471. තදඞ්‌ගසමුච්‌ඡෙදනිස්‌සරණවිවෙකනිස්‌සිතතං වත්‌වා පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිවිවෙකනිස්‌සිතත්‌තස්‌ස අවචනං ‘‘සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං භාවෙතී’’තිආදිනා (සං. නි. 5.182; විභ. 471) ඉධ භාවෙතබ්‌බානං බොජ්‌ඣඞ්‌ගානං වුත්‌තත්‌තා. භාවිතබොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස හි සච්‌ඡිකාතබ්‌බා ඵලබොජ්‌ඣඞ්‌ගා අභිධම්‌මභාජනීයෙ වුත්‌තාති. වොස්‌සග්‌ග-සද්‌දො පරිච්‌චාගත්‌ථො පක්‌ඛන්‌දනත්‌ථො චාති වොස්‌සග්‌ගස්‌ස දුවිධතා වුත්‌තා. යථාවුත්‌තෙනාති තදඞ්‌ගසමුච්‌ඡෙදප්‌පකාරෙන තන්‌නින්‌නභාවාරම්‌මණකරණප්‌පකාරෙන ච. පරිණාමෙන්‌තං විපස්‌සනාක්‌ඛණෙ, පරිණතං මග්‌ගක්‌ඛණෙ.
470-471. Tadaṅgasamucchedanissaraṇavivekanissitataṃ vatvā paṭippassaddhivivekanissitattassa avacanaṃ ‘‘satisambojjhaṅgaṃ bhāvetī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.182; vibha. 471) idha bhāvetabbānaṃ bojjhaṅgānaṃ vuttattā. Bhāvitabojjhaṅgassa hi sacchikātabbā phalabojjhaṅgā abhidhammabhājanīye vuttāti. Vossagga-saddo pariccāgattho pakkhandanattho cāti vossaggassa duvidhatā vuttā. Yathāvuttenāti tadaṅgasamucchedappakārena tanninnabhāvārammaṇakaraṇappakārena ca. Pariṇāmentaṃ vipassanākkhaṇe, pariṇataṃ maggakkhaṇe.
තතියනයවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Tatiyanayavaṇṇanā niṭṭhitā.
සුත්‌තන්‌තභාජනීයවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
2. අභිධම්‌මභාජනීයවණ්‌ණනා
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
472. උපෙක්‌ඛනවසෙනාති සභාවනිද්‌දෙසතං දස්‌සෙති, හාපනවඩ්‌ඪනෙසු බ්‍යාපාරං අකත්‌වා උපපත්‌තිතො ඉක්‌ඛනවසෙනාති අත්‌ථො. ලොකියඋපෙක්‌ඛනාය අධිකා උපෙක්‌ඛනා අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛනාති අයමත්‌ථො ඉධ ලොකුත්‌තරා එව අධිප්‌පෙතාති යුත්‌තොති.
472. Upekkhanavasenāti sabhāvaniddesataṃ dasseti, hāpanavaḍḍhanesu byāpāraṃ akatvā upapattito ikkhanavasenāti attho. Lokiyaupekkhanāya adhikā upekkhanā ajjhupekkhanāti ayamattho idha lokuttarā eva adhippetāti yuttoti.
අභිධම්‌මභාජනීයවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
බොජ්‌ඣඞ්‌ගවිභඞ්‌ගවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Bojjhaṅgavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / විභඞ්‌ගපාළි • Vibhaṅgapāḷi / 10. බොජ්‌ඣඞ්‌ගවිභඞ්‌ගො • 10. Bojjhaṅgavibhaṅgo
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / සම්‌මොහවිනොදනී-අට්‌ඨකථා • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
1. සුත්‌තන්‌තභාජනීයවණ්‌ණනා • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
2. අභිධම්‌මභාජනීයවණ්‌ණනා • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්‌ග-අනුටීකා • Vibhaṅga-anuṭīkā / 10. බොජ්‌ඣඞ්‌ගවිභඞ්‌ගො • 10. Bojjhaṅgavibhaṅgo
