Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya |
੫. ਬੋਜ੍ਝਸੁਤ੍ਤਂ
5. Bojjhasuttaṃ
੪੫. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਜੇਤવਨੇ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਸ੍ਸ ਆਰਾਮੇ। ਅਥ ਖੋ ਬੋਜ੍ਝਾ ਉਪਾਸਿਕਾ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਖੋ ਬੋਜ੍ਝਂ ਉਪਾਸਿਕਂ ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –
45. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho bojjhā upāsikā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho bojjhaṃ upāsikaṃ bhagavā etadavoca –
‘‘ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਬੋਜ੍ਝੇ, ਉਪੋਸਥੋ ਉਪવੁਤ੍ਥੋ ਮਹਪ੍ਫਲੋ ਹੋਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸੋ ਮਹਾਜੁਤਿਕੋ ਮਹਾવਿਪ੍ਫਾਰੋ। ਕਥਂ ਉਪવੁਤ੍ਥੋ ਚ, ਬੋਜ੍ਝੇ, ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਉਪੋਸਥੋ ਮਹਪ੍ਫਲੋ ਹੋਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸੋ ਮਹਾਜੁਤਿਕੋ ਮਹਾવਿਪ੍ਫਾਰੋ? ਇਧ , ਬੋਜ੍ਝੇ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਇਤਿ ਪਟਿਸਞ੍ਚਿਕ੍ਖਤਿ – ‘ਯਾવਜੀવਂ ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਂ ਪਹਾਯ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ ਪਟਿવਿਰਤਾ ਨਿਹਿਤਦਣ੍ਡਾ ਨਿਹਿਤਸਤ੍ਥਾ ਲਜ੍ਜੀ ਦਯਾਪਨ੍ਨਾ, ਸਬ੍ਬਪਾਣਭੂਤਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪਿਨੋ વਿਹਰਨ੍ਤਿ। ਅਹਂ ਪਜ੍ਜ ਇਮਞ੍ਚ ਰਤ੍ਤਿਂ ਇਮਞ੍ਚ ਦਿવਸਂ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਂ ਪਹਾਯ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਨਿਹਿਤਦਣ੍ਡੋ ਨਿਹਿਤਸਤ੍ਥੋ ਲਜ੍ਜੀ ਦਯਾਪਨ੍ਨੋ, ਸਬ੍ਬਪਾਣਭੂਤਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪੀ વਿਹਰਾਮਿ। ਇਮਿਨਾਪਙ੍ਗੇਨ ਅਰਹਤਂ ਅਨੁਕਰੋਮਿ, ਉਪੋਸਥੋ ਚ ਮੇ ਉਪવੁਤ੍ਥੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਪਠਮੇਨ ਅਙ੍ਗੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰…।
‘‘Aṭṭhaṅgasamannāgato, bojjhe, uposatho upavuttho mahapphalo hoti mahānisaṃso mahājutiko mahāvipphāro. Kathaṃ upavuttho ca, bojjhe, aṭṭhaṅgasamannāgato uposatho mahapphalo hoti mahānisaṃso mahājutiko mahāvipphāro? Idha , bojjhe, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati – ‘yāvajīvaṃ arahanto pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭiviratā nihitadaṇḍā nihitasatthā lajjī dayāpannā, sabbapāṇabhūtahitānukampino viharanti. Ahaṃ pajja imañca rattiṃ imañca divasaṃ pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivirato nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno, sabbapāṇabhūtahitānukampī viharāmi. Imināpaṅgena arahataṃ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī’ti. Iminā paṭhamena aṅgena samannāgato hoti…pe….
‘‘‘ਯਾવਜੀવਂ ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਉਚ੍ਚਾਸਯਨਮਹਾਸਯਨਂ ਪਹਾਯ ਉਚ੍ਚਾਸਯਨਮਹਾਸਯਨਾ ਪਟਿવਿਰਤਾ ਨੀਚਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤਿ – ਮਞ੍ਚਕੇ વਾ ਤਿਣਸਨ੍ਥਾਰਕੇ વਾ। ਅਹਂ ਪਜ੍ਜ ਇਮਞ੍ਚ ਰਤ੍ਤਿਂ ਇਮਞ੍ਚ ਦਿવਸਂ ਉਚ੍ਚਾਸਯਨਮਹਾਸਯਨਂ ਪਹਾਯ ਉਚ੍ਚਾਸਯਨਮਹਾਸਯਨਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਨੀਚਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਮਿ – ਮਞ੍ਚਕੇ વਾ ਤਿਣਸਨ੍ਥਾਰਕੇ વਾ। ਇਮਿਨਾਪਙ੍ਗੇਨ ਅਰਹਤਂ ਅਨੁਕਰੋਮਿ, ਉਪੋਸਥੋ ਚ ਮੇ ਉਪવੁਤ੍ਥੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਅਟ੍ਠਮੇਨ ਅਙ੍ਗੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਉਪવੁਤ੍ਥੋ ਖੋ, ਬੋਜ੍ਝੇ, ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਉਪੋਸਥੋ ਮਹਪ੍ਫਲੋ ਹੋਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸੋ ਮਹਾਜੁਤਿਕੋ ਮਹਾવਿਪ੍ਫਾਰੋ।
‘‘‘Yāvajīvaṃ arahanto uccāsayanamahāsayanaṃ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭiviratā nīcaseyyaṃ kappenti – mañcake vā tiṇasanthārake vā. Ahaṃ pajja imañca rattiṃ imañca divasaṃ uccāsayanamahāsayanaṃ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭivirato nīcaseyyaṃ kappemi – mañcake vā tiṇasanthārake vā. Imināpaṅgena arahataṃ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī’ti. Iminā aṭṭhamena aṅgena samannāgato hoti. Evaṃ upavuttho kho, bojjhe, aṭṭhaṅgasamannāgato uposatho mahapphalo hoti mahānisaṃso mahājutiko mahāvipphāro.
‘‘ਕੀવਮਹਪ੍ਫਲੋ ਹੋਤਿ, ਕੀવਮਹਾਨਿਸਂਸੋ, ਕੀવਮਹਾਜੁਤਿਕੋ, ਕੀવਮਹਾવਿਪ੍ਫਾਰੋ? ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਬੋਜ੍ਝੇ, ਯੋ ਇਮੇਸਂ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਮਹਾਜਨਪਦਾਨਂ ਪਹੂਤਰਤ੍ਤਰਤਨਾਨਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਾਧਿਪਚ੍ਚਂ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਯ੍ਯ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਅਙ੍ਗਾਨਂ ਮਗਧਾਨਂ ਕਾਸੀਨਂ ਕੋਸਲਾਨਂ વਜ੍ਜੀਨਂ ਮਲ੍ਲਾਨਂ ਚੇਤੀਨਂ વਙ੍ਗਾਨਂ ਕੁਰੂਨਂ ਪਞ੍ਚਾਲਾਨਂ ਮਚ੍ਛਾਨਂ ਸੂਰਸੇਨਾਨਂ ਅਸ੍ਸਕਾਨਂ ਅવਨ੍ਤੀਨਂ ਗਨ੍ਧਾਰਾਨਂ ਕਮ੍ਬੋਜਾਨਂ, ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਉਪੋਸਥਸ੍ਸ ਏਤਂ ਕਲਂ ਨਾਗ੍ਘਤਿ ਸੋਲ਼ਸਿਂ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਕਪਣਂ, ਬੋਜ੍ਝੇ, ਮਾਨੁਸਕਂ ਰਜ੍ਜਂ ਦਿਬ੍ਬਂ ਸੁਖਂ ਉਪਨਿਧਾਯ।
‘‘Kīvamahapphalo hoti, kīvamahānisaṃso, kīvamahājutiko, kīvamahāvipphāro? Seyyathāpi, bojjhe, yo imesaṃ soḷasannaṃ mahājanapadānaṃ pahūtarattaratanānaṃ issariyādhipaccaṃ rajjaṃ kāreyya, seyyathidaṃ – aṅgānaṃ magadhānaṃ kāsīnaṃ kosalānaṃ vajjīnaṃ mallānaṃ cetīnaṃ vaṅgānaṃ kurūnaṃ pañcālānaṃ macchānaṃ sūrasenānaṃ assakānaṃ avantīnaṃ gandhārānaṃ kambojānaṃ, aṭṭhaṅgasamannāgatassa uposathassa etaṃ kalaṃ nāgghati soḷasiṃ. Taṃ kissa hetu? Kapaṇaṃ, bojjhe, mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya.
‘‘ਯਾਨਿ, ਬੋਜ੍ਝੇ, ਮਾਨੁਸਕਾਨਿ ਪਞ੍ਞਾਸ વਸ੍ਸਾਨਿ, ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਏਸੋ ਏਕੋ ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਦਿવੋ। ਤਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਤਿਂਸਰਤ੍ਤਿਯੋ ਮਾਸੋ। ਤੇਨ ਮਾਸੇਨ ਦ੍વਾਦਸਮਾਸਿਯੋ ਸਂવਚ੍ਛਰੋ। ਤੇਨ ਸਂવਚ੍ਛਰੇਨ ਦਿਬ੍ਬਾਨਿ ਪਞ੍ਚ વਸ੍ਸਸਤਾਨਿ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਆਯੁਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਠਾਨਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਬੋਜ੍ਝੇ, વਿਜ੍ਜਤਿ ਯਂ ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਇਤ੍ਥੀ વਾ ਪੁਰਿਸੋ વਾ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਉਪੋਸਥਂ ਉਪવਸਿਤ੍વਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਸਹਬ੍ਯਤਂ ਉਪਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਇਦਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਬੋਜ੍ਝੇ, ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਾਸਿਤਂ – ‘ਕਪਣਂ ਮਾਨੁਸਕਂ ਰਜ੍ਜਂ ਦਿਬ੍ਬਂ ਸੁਖਂ ਉਪਨਿਧਾਯ’’’।
‘‘Yāni, bojjhe, mānusakāni paññāsa vassāni, cātumahārājikānaṃ devānaṃ eso eko rattindivo. Tāya rattiyā tiṃsarattiyo māso. Tena māsena dvādasamāsiyo saṃvaccharo. Tena saṃvaccharena dibbāni pañca vassasatāni cātumahārājikānaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ. Ṭhānaṃ kho panetaṃ, bojjhe, vijjati yaṃ idhekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā cātumahārājikānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjeyya. Idaṃ kho panetaṃ, bojjhe, sandhāya bhāsitaṃ – ‘kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāya’’’.
‘‘ਯਂ, ਬੋਜ੍ਝੇ, ਮਾਨੁਸਕਂ વਸ੍ਸਸਤਂ…ਪੇ॰… ਤਾਨਿ, ਬੋਜ੍ਝੇ, ਮਾਨੁਸਕਾਨਿ ਦ੍વੇ વਸ੍ਸਸਤਾਨਿ…ਪੇ॰… ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਸ੍ਸਸਤਾਨਿ…ਪੇ॰… ਅਟ੍ਠ વਸ੍ਸਸਤਾਨਿ…ਪੇ॰… ਸੋਲ਼ਸ વਸ੍ਸਸਤਾਨਿ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਏਸੋ ਏਕੋ ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਦਿવੋ। ਤਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਤਿਂਸਰਤ੍ਤਿਯੋ ਮਾਸੋ। ਤੇਨ ਮਾਸੇਨ ਦ੍વਾਦਸਮਾਸਿਯੋ ਸਂવਚ੍ਛਰੋ। ਤੇਨ ਸਂવਚ੍ਛਰੇਨ ਦਿਬ੍ਬਾਨਿ ਸੋਲ਼ਸ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਆਯੁਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਠਾਨਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਬੋਜ੍ਝੇ, વਿਜ੍ਜਤਿ ਯਂ ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਇਤ੍ਥੀ વਾ ਪੁਰਿਸੋ વਾ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਉਪੋਸਥਂ ਉਪવਸਿਤ੍વਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਸਹਬ੍ਯਤਂ ਉਪਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਇਦਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਬੋਜ੍ਝੇ, ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਾਸਿਤਂ – ‘ਕਪਣਂ ਮਾਨੁਸਕਂ ਰਜ੍ਜਂ ਦਿਬ੍ਬਂ ਸੁਖਂ ਉਪਨਿਧਾਯਾ’’’ਤਿ।
‘‘Yaṃ, bojjhe, mānusakaṃ vassasataṃ…pe… tāni, bojjhe, mānusakāni dve vassasatāni…pe… cattāri vassasatāni…pe… aṭṭha vassasatāni…pe… soḷasa vassasatāni paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ eso eko rattindivo. Tāya rattiyā tiṃsarattiyo māso. Tena māsena dvādasamāsiyo saṃvaccharo. Tena saṃvaccharena dibbāni soḷasa vassasahassāni paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ āyuppamāṇaṃ. Ṭhānaṃ kho panetaṃ, bojjhe, vijjati yaṃ idhekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjeyya. Idaṃ kho panetaṃ, bojjhe, sandhāya bhāsitaṃ – ‘kapaṇaṃ mānusakaṃ rajjaṃ dibbaṃ sukhaṃ upanidhāyā’’’ti.
‘‘ਪਾਣਂ ਨ ਹਞ੍ਞੇ ਨ ਚਦਿਨ੍ਨਮਾਦਿਯੇ,
‘‘Pāṇaṃ na haññe na cadinnamādiye,
ਮੁਸਾ ਨ ਭਾਸੇ ਨ ਚ ਮਜ੍ਜਪੋ ਸਿਯਾ।
Musā na bhāse na ca majjapo siyā;
ਅਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਾ વਿਰਮੇਯ੍ਯ ਮੇਥੁਨਾ,
Abrahmacariyā virameyya methunā,
ਰਤ੍ਤਿਂ ਨ ਭੁਞ੍ਜੇਯ੍ਯ વਿਕਾਲਭੋਜਨਂ॥
Rattiṃ na bhuñjeyya vikālabhojanaṃ.
‘‘ਮਾਲਂ ਨ ਧਾਰੇ ਨ ਚ ਗਨ੍ਧਮਾਚਰੇ,
‘‘Mālaṃ na dhāre na ca gandhamācare,
ਮਞ੍ਚੇ ਛਮਾਯਂ વ ਸਯੇਥ ਸਨ੍ਥਤੇ।
Mañce chamāyaṃ va sayetha santhate;
ਏਤਞ੍ਹਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਮਾਹੁਪੋਸਥਂ,
Etañhi aṭṭhaṅgikamāhuposathaṃ,
ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਗੁਨਾ ਪਕਾਸਿਤਂ॥
Buddhena dukkhantagunā pakāsitaṃ.
‘‘ਚਨ੍ਦੋ ਚ ਸੁਰਿਯੋ ਚ ਉਭੋ ਸੁਦਸ੍ਸਨਾ,
‘‘Cando ca suriyo ca ubho sudassanā,
ਓਭਾਸਯਂ ਅਨੁਪਰਿਯਨ੍ਤਿ ਯਾવਤਾ।
Obhāsayaṃ anupariyanti yāvatā;
ਤਮੋਨੁਦਾ ਤੇ ਪਨ ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖਗਾ,
Tamonudā te pana antalikkhagā,
ਨਭੇ ਪਭਾਸਨ੍ਤਿ ਦਿਸਾવਿਰੋਚਨਾ॥
Nabhe pabhāsanti disāvirocanā.
‘‘ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਯਂ વਿਜ੍ਜਤਿ ਅਨ੍ਤਰੇ ਧਨਂ,
‘‘Etasmiṃ yaṃ vijjati antare dhanaṃ,
ਮੁਤ੍ਤਾ ਮਣਿ વੇਲ਼ੁਰਿਯਞ੍ਚ ਭਦ੍ਦਕਂ।
Muttā maṇi veḷuriyañca bhaddakaṃ;
ਸਿਙ੍ਗੀਸੁવਣ੍ਣਂ ਅਥ વਾਪਿ ਕਞ੍ਚਨਂ,
Siṅgīsuvaṇṇaṃ atha vāpi kañcanaṃ,
ਯਂ ਜਾਤਰੂਪਂ ਹਟਕਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ॥
Yaṃ jātarūpaṃ haṭakanti vuccati.
‘‘ਅਟ੍ਠਙ੍ਗੁਪੇਤਸ੍ਸ ਉਪੋਸਥਸ੍ਸ,
‘‘Aṭṭhaṅgupetassa uposathassa,
ਕਲਮ੍ਪਿ ਤੇ ਨਾਨੁਭવਨ੍ਤਿ ਸੋਲ਼ਸਿਂ।
Kalampi te nānubhavanti soḷasiṃ;
ਚਨ੍ਦਪ੍ਪਭਾ ਤਾਰਗਣਾ ਚ ਸਬ੍ਬੇ॥
Candappabhā tāragaṇā ca sabbe.
‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਨਾਰੀ ਚ ਨਰੋ ਚ ਸੀਲવਾ,
‘‘Tasmā hi nārī ca naro ca sīlavā,
ਅਟ੍ਠਙ੍ਗੁਪੇਤਂ ਉਪવਸ੍ਸੁਪੋਸਥਂ।
Aṭṭhaṅgupetaṃ upavassuposathaṃ;
ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਕਤ੍વਾਨ ਸੁਖੁਦ੍ਰਯਾਨਿ,
Puññāni katvāna sukhudrayāni,
ਅਨਿਨ੍ਦਿਤਾ ਸਗ੍ਗਮੁਪੇਨ੍ਤਿ ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ॥ ਪਞ੍ਚਮਂ।
Aninditā saggamupenti ṭhāna’’nti. pañcamaṃ;
Related texts:
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ੧-੮. ਸਂਖਿਤ੍ਤੂਪੋਸਥਸੁਤ੍ਤਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ • 1-8. Saṃkhittūposathasuttādivaṇṇanā