| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३३६] ६. ब्रहाछत्तजातकवण्णना
[336] 6. Brahāchattajātakavaṇṇanā
तिणं तिणन्ति लपसीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो कुहकभिक्खुं आरब्भ कथेसि। पच्चुप्पन्नवत्थु कथितमेव।
Tiṇaṃ tiṇanti lapasīti idaṃ satthā jetavane viharanto kuhakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthu kathitameva.
अतीते पन बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स अत्थधम्मानुसासको अमच्चो अहोसि। बाराणसिराजा महतिया सेनाय कोसलराजानं अब्भुग्गन्त्वा सावत्थिं पत्वा युद्धेन नगरं पविसित्वा राजानं गण्हि। कोसलरञ्ञो पन पुत्तो छत्तो नाम कुमारो अत्थि। सो अञ्ञातकवेसेन निक्खमित्वा तक्कसिलं गन्त्वा तयो वेदे च अट्ठारस सिप्पानि च उग्गण्हित्वा तक्कसिलतो निक्खम्म सब्बसमयसिप्पानि सिक्खन्तो एकं पच्चन्तगामं पापुणि। तं निस्साय पञ्चसततापसा अरञ्ञे पण्णसालासु वसन्ति। कुमारो ते उपसङ्कमित्वा ‘‘इमेसम्पि सन्तिके किञ्चि सिक्खिस्सामी’’ति पब्बजित्वा यं ते जानन्ति, तं सब्बं उग्गण्हि। सो अपरभागे गणसत्था जातो।
Atīte pana bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa atthadhammānusāsako amacco ahosi. Bārāṇasirājā mahatiyā senāya kosalarājānaṃ abbhuggantvā sāvatthiṃ patvā yuddhena nagaraṃ pavisitvā rājānaṃ gaṇhi. Kosalarañño pana putto chatto nāma kumāro atthi. So aññātakavesena nikkhamitvā takkasilaṃ gantvā tayo vede ca aṭṭhārasa sippāni ca uggaṇhitvā takkasilato nikkhamma sabbasamayasippāni sikkhanto ekaṃ paccantagāmaṃ pāpuṇi. Taṃ nissāya pañcasatatāpasā araññe paṇṇasālāsu vasanti. Kumāro te upasaṅkamitvā ‘‘imesampi santike kiñci sikkhissāmī’’ti pabbajitvā yaṃ te jānanti, taṃ sabbaṃ uggaṇhi. So aparabhāge gaṇasatthā jāto.
अथेकदिवसं इसिगणं आमन्तेत्वा ‘‘मारिसा, कस्मा मज्झिमदेसं न गच्छथा’’ति पुच्छि। ‘‘मारिस, मज्झिमदेसे मनुस्सा नाम पण्डिता, ते पञ्हं पुच्छन्ति, अनुमोदनं कारापेन्ति, मङ्गलं भणापेन्ति, असक्कोन्ते गरहन्ति, मयं तेन भयेन न गच्छामा’’ति। ‘‘मा तुम्हे भायथ, अहमेतं सब्बं करिस्सामी’’ति। ‘‘तेन हि गच्छामा’’ति सब्बे अत्तनो अत्तनो खारिविविधमादाय अनुपुब्बेन बाराणसिं पत्ता। बाराणसिराजापि कोसलरज्जं अत्तनो हत्थगतं कत्वा तत्थ राजयुत्ते ठपेत्वा सयं तत्थ विज्जमानं धनं गहेत्वा बाराणसिं गन्त्वा उय्याने लोहचाटियो पूरापेत्वा निदहित्वा तस्मिं समये बाराणसियमेव वसति। अथ ते इसयो राजुय्याने रत्तिं वसित्वा पुनदिवसे नगरं भिक्खाय पविसित्वा राजद्वारं अगमंसु। राजा तेसं इरियापथेस्सु पसीदित्वा पक्कोसापेत्वा महातले निसीदापेत्वा यागुखज्जकं दत्वा याव भत्तकाला तं तं पञ्हं पुच्छि। छत्तो रञ्ञो चित्तं आराधेन्तो सब्बपञ्हे विस्सज्जेत्वा भत्तकिच्चावसाने विचित्रं अनुमोदनं अकासि। राजा सुट्ठुतरं पसन्नो पटिञ्ञं गहेत्वा सब्बेपि ते उय्याने वासापेसि।
Athekadivasaṃ isigaṇaṃ āmantetvā ‘‘mārisā, kasmā majjhimadesaṃ na gacchathā’’ti pucchi. ‘‘Mārisa, majjhimadese manussā nāma paṇḍitā, te pañhaṃ pucchanti, anumodanaṃ kārāpenti, maṅgalaṃ bhaṇāpenti, asakkonte garahanti, mayaṃ tena bhayena na gacchāmā’’ti. ‘‘Mā tumhe bhāyatha, ahametaṃ sabbaṃ karissāmī’’ti. ‘‘Tena hi gacchāmā’’ti sabbe attano attano khārivividhamādāya anupubbena bārāṇasiṃ pattā. Bārāṇasirājāpi kosalarajjaṃ attano hatthagataṃ katvā tattha rājayutte ṭhapetvā sayaṃ tattha vijjamānaṃ dhanaṃ gahetvā bārāṇasiṃ gantvā uyyāne lohacāṭiyo pūrāpetvā nidahitvā tasmiṃ samaye bārāṇasiyameva vasati. Atha te isayo rājuyyāne rattiṃ vasitvā punadivase nagaraṃ bhikkhāya pavisitvā rājadvāraṃ agamaṃsu. Rājā tesaṃ iriyāpathessu pasīditvā pakkosāpetvā mahātale nisīdāpetvā yāgukhajjakaṃ datvā yāva bhattakālā taṃ taṃ pañhaṃ pucchi. Chatto rañño cittaṃ ārādhento sabbapañhe vissajjetvā bhattakiccāvasāne vicitraṃ anumodanaṃ akāsi. Rājā suṭṭhutaraṃ pasanno paṭiññaṃ gahetvā sabbepi te uyyāne vāsāpesi.
छत्तो निधिउद्धरणमन्तं जानाति। सो तत्थ वसन्तो ‘‘कहं नु खो इमिना मम पितु सन्तकं धनं निदहित’’न्ति मन्तं परिवत्तेत्वा ओलोकेन्तो उय्याने निदहितभावं ञत्वा ‘‘इदं धनं गहेत्वा मम रज्जं गण्हिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा तापसे आमन्तेत्वा ‘‘मारिसा, अहं कोसलरञ्ञो पुत्तो, बाराणसिरञ्ञा अम्हाकं रज्जे गहिते अञ्ञातकवेसेन निक्खमित्वा एत्तकं कालं अत्तनो जीवितं अनुरक्खिं, इदानि कुलसन्तकं धनं लद्धं, अहं एतं आदाय गन्त्वा अत्तनो रज्जं गण्हिस्सामि, तुम्हे किं करिस्सथा’’ति आह। ‘‘मयम्पि तयाव सद्धिं गमिस्सामा’’ति । सो ‘‘साधू’’ति महन्ते महन्ते चम्मपसिब्बके कारेत्वा रत्तिभागे भूमिं खणित्वा धनचाटियो उद्धरित्वा पसिब्बकेसु धनं पक्खिपित्वा चाटियो तिणस्स पूरापेत्वा पञ्च च इसिसतानि अञ्ञे च मनुस्से धनं गाहापेत्वा पलायित्वा सावत्थिं गन्त्वा सब्बे राजयुत्ते गाहापेत्वा रज्जं गहेत्वा पाकारअट्टालकादिपटिसङ्खरणं कारापेत्वा पुन सपत्तरञ्ञा युद्धेन अग्गहेतब्बं कत्वा नगरं अज्झावसति। बाराणसिरञ्ञोपि ‘‘तापसा उय्यानतो धनं गहेत्वा पलाता’’ति आरोचयिंसु। सो उय्यानं गन्त्वा चाटियो विवरापेत्वा तिणमेव पस्सि, तस्स धनं निस्साय महन्तो सोको उप्पज्जि। सो नगरं गन्त्वा ‘‘तिणं तिण’’न्ति विप्पलपन्तो चरति, नास्स कोचि सोकं निब्बापेतुं सक्कोति।
Chatto nidhiuddharaṇamantaṃ jānāti. So tattha vasanto ‘‘kahaṃ nu kho iminā mama pitu santakaṃ dhanaṃ nidahita’’nti mantaṃ parivattetvā olokento uyyāne nidahitabhāvaṃ ñatvā ‘‘idaṃ dhanaṃ gahetvā mama rajjaṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā tāpase āmantetvā ‘‘mārisā, ahaṃ kosalarañño putto, bārāṇasiraññā amhākaṃ rajje gahite aññātakavesena nikkhamitvā ettakaṃ kālaṃ attano jīvitaṃ anurakkhiṃ, idāni kulasantakaṃ dhanaṃ laddhaṃ, ahaṃ etaṃ ādāya gantvā attano rajjaṃ gaṇhissāmi, tumhe kiṃ karissathā’’ti āha. ‘‘Mayampi tayāva saddhiṃ gamissāmā’’ti . So ‘‘sādhū’’ti mahante mahante cammapasibbake kāretvā rattibhāge bhūmiṃ khaṇitvā dhanacāṭiyo uddharitvā pasibbakesu dhanaṃ pakkhipitvā cāṭiyo tiṇassa pūrāpetvā pañca ca isisatāni aññe ca manusse dhanaṃ gāhāpetvā palāyitvā sāvatthiṃ gantvā sabbe rājayutte gāhāpetvā rajjaṃ gahetvā pākāraaṭṭālakādipaṭisaṅkharaṇaṃ kārāpetvā puna sapattaraññā yuddhena aggahetabbaṃ katvā nagaraṃ ajjhāvasati. Bārāṇasiraññopi ‘‘tāpasā uyyānato dhanaṃ gahetvā palātā’’ti ārocayiṃsu. So uyyānaṃ gantvā cāṭiyo vivarāpetvā tiṇameva passi, tassa dhanaṃ nissāya mahanto soko uppajji. So nagaraṃ gantvā ‘‘tiṇaṃ tiṇa’’nti vippalapanto carati, nāssa koci sokaṃ nibbāpetuṃ sakkoti.
बोधिसत्तो चिन्तेसि ‘‘रञ्ञो महन्तो सोको, विप्पलपन्तो चरति, ठपेत्वा खो पन मं नास्स अञ्ञो कोचि सोकं विनोदेतुं समत्थो, निस्सोकं नं करिस्सामी’’ति। सो एकदिवसं तेन सद्धिं सुखनिसिन्नो तस्स विप्पलपनकाले पठमं गाथमाह –
Bodhisatto cintesi ‘‘rañño mahanto soko, vippalapanto carati, ṭhapetvā kho pana maṃ nāssa añño koci sokaṃ vinodetuṃ samattho, nissokaṃ naṃ karissāmī’’ti. So ekadivasaṃ tena saddhiṃ sukhanisinno tassa vippalapanakāle paṭhamaṃ gāthamāha –
१४१.
141.
‘‘तिणं तिणन्ति लपसि, को नु ते तिणमाहरि।
‘‘Tiṇaṃ tiṇanti lapasi, ko nu te tiṇamāhari;
किं नु ते तिणकिच्चत्थि, तिणमेव पभाससी’’ति॥
Kiṃ nu te tiṇakiccatthi, tiṇameva pabhāsasī’’ti.
तत्थ किं नु ते तिणकिच्चत्थीति किं नु तव तिणेन किच्चं कातब्बं अत्थि। तिणमेव पभाससीति त्वञ्हि केवलं ‘‘तिणं तिण’’न्ति तिणमेव पभाससि, ‘‘असुकतिणं नामा’’ति न कथेसि, तिणनामं तावस्स कथेहि ‘‘असुकतिणं नामा’’ति, मयं ते आहरिस्साम, अथ पन ते तिणेनत्थो नत्थि, निक्कारणा मा विप्पलपीति।
Tattha kiṃ nu te tiṇakiccatthīti kiṃ nu tava tiṇena kiccaṃ kātabbaṃ atthi. Tiṇameva pabhāsasīti tvañhi kevalaṃ ‘‘tiṇaṃ tiṇa’’nti tiṇameva pabhāsasi, ‘‘asukatiṇaṃ nāmā’’ti na kathesi, tiṇanāmaṃ tāvassa kathehi ‘‘asukatiṇaṃ nāmā’’ti, mayaṃ te āharissāma, atha pana te tiṇenattho natthi, nikkāraṇā mā vippalapīti.
तं सुत्वा राजा दुतियं गाथमाह –
Taṃ sutvā rājā dutiyaṃ gāthamāha –
१४२.
142.
‘‘इधागमा ब्रह्मचारी, ब्रहा छत्तो बहुस्सुतो।
‘‘Idhāgamā brahmacārī, brahā chatto bahussuto;
सो मे सब्बं समादाय, तिणं निक्खिप्प गच्छती’’ति॥
So me sabbaṃ samādāya, tiṇaṃ nikkhippa gacchatī’’ti.
तत्थ ब्रहाति दीघो। छत्तोति तस्स नामं। सब्बं समादायाति सब्बं धनं गहेत्वा। तिणं निक्खिप्प गच्छतीति चाटीसु तिणं निक्खिपित्वा गतोति दस्सेन्तो एवमाह।
Tattha brahāti dīgho. Chattoti tassa nāmaṃ. Sabbaṃ samādāyāti sabbaṃ dhanaṃ gahetvā. Tiṇaṃ nikkhippa gacchatīti cāṭīsu tiṇaṃ nikkhipitvā gatoti dassento evamāha.
तं सुत्वा बोधिसत्तो ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā bodhisatto tatiyaṃ gāthamāha –
१४३.
143.
‘‘एवेतं होति कत्तब्बं, अप्पेन बहुमिच्छता।
‘‘Evetaṃ hoti kattabbaṃ, appena bahumicchatā;
सब्बं सकस्स आदानं, अनादानं तिणस्स चा’’ति॥
Sabbaṃ sakassa ādānaṃ, anādānaṃ tiṇassa cā’’ti.
तस्सत्थो – अप्पेन तिणेन बहुधनं इच्छता एवं एतं कत्तब्बं होति, यदिदं पितु सन्तकत्ता सकस्स धनस्स सब्बं आदानं अगय्हूपगस्स तिणस्स च अनादानं। इति, महाराज, सो ब्रहा छत्तो गहेतब्बयुत्तकं अत्तनो पितु सन्तकं धनं गहेत्वा अग्गहेतब्बयुत्तकं तिणं चाटीसु पक्खिपित्वा गतो, तत्थ का परिदेवनाति।
Tassattho – appena tiṇena bahudhanaṃ icchatā evaṃ etaṃ kattabbaṃ hoti, yadidaṃ pitu santakattā sakassa dhanassa sabbaṃ ādānaṃ agayhūpagassa tiṇassa ca anādānaṃ. Iti, mahārāja, so brahā chatto gahetabbayuttakaṃ attano pitu santakaṃ dhanaṃ gahetvā aggahetabbayuttakaṃ tiṇaṃ cāṭīsu pakkhipitvā gato, tattha kā paridevanāti.
तं सुत्वा राजा चतुत्थं गाथमाह –
Taṃ sutvā rājā catutthaṃ gāthamāha –
१४४.
144.
‘‘सीलवन्तो न कुब्बन्ति, बालो सीलानि कुब्बति।
‘‘Sīlavanto na kubbanti, bālo sīlāni kubbati;
अनिच्चसीलं दुस्सील्यं, किं पण्डिच्चं करिस्सती’’ति॥
Aniccasīlaṃ dussīlyaṃ, kiṃ paṇḍiccaṃ karissatī’’ti.
तत्थ सीलवन्तोति ये सीलसम्पन्ना ब्रह्मचारयो, ते एवरूपं न कुब्बन्ति। बालो सीलानि कुब्बतीति बालो पन दुराचारो एवरूपानि अत्तनो अनाचारसङ्खातानि सीलानि करोति। अनिच्चसीलन्ति अद्धुवेन दीघरत्तं अप्पवत्तेन सीलेन समन्नागतं। दुस्सील्यन्ति दुस्सीलं। किं पण्डिच्चं करिस्सतीति एवरूपं पुग्गलं बाहुसच्चपरिभावितं पण्डिच्चं किं करिस्सति किं सम्पादेस्सति, विपत्तिमेवस्स करिस्सतीति। तं गरहन्तो वत्वा सो ताय बोधिसत्तस्स कथाय निस्सोको हुत्वा धम्मेन रज्जं कारेसि।
Tattha sīlavantoti ye sīlasampannā brahmacārayo, te evarūpaṃ na kubbanti. Bālo sīlāni kubbatīti bālo pana durācāro evarūpāni attano anācārasaṅkhātāni sīlāni karoti. Aniccasīlanti addhuvena dīgharattaṃ appavattena sīlena samannāgataṃ. Dussīlyanti dussīlaṃ. Kiṃ paṇḍiccaṃ karissatīti evarūpaṃ puggalaṃ bāhusaccaparibhāvitaṃ paṇḍiccaṃ kiṃ karissati kiṃ sampādessati, vipattimevassa karissatīti. Taṃ garahanto vatvā so tāya bodhisattassa kathāya nissoko hutvā dhammena rajjaṃ kāresi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा ब्रहाछत्तो कुहकभिक्खु अहोसि, पण्डितामच्चो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā brahāchatto kuhakabhikkhu ahosi, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
ब्रहाछत्तजातकवण्णना छट्ठा।
Brahāchattajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३३६. ब्रहाछत्तजातकं • 336. Brahāchattajātakaṃ
