| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
५. ब्रह्मचरियसुत्तवण्णना
5. Brahmacariyasuttavaṇṇanā
२५. पञ्चमे नयिदन्ति एत्थ न-इति पटिसेधे निपातो, तस्स ‘‘वुस्सती’’ति इमिना सम्बन्धो ‘‘न वुस्सती’’ति, य-कारो पदसन्धिकरो। इदं-सद्दो ‘‘एकमिदाहं, भिक्खवे, समयं उक्कट्ठायं विहरामि सुभगवने सालराजमूले’’तिआदीसु (दी॰ नि॰ २.९१; म॰ नि॰ १.५०१) निपातमत्तं, ‘‘इदं खो तं, भिक्खवे, अप्पमत्तकं सीलमत्तक’’न्तिआदीसु (दी॰ नि॰ १.२७) यथावुत्ते आसन्नपच्चक्खे आगतो।
25. Pañcame nayidanti ettha na-iti paṭisedhe nipāto, tassa ‘‘vussatī’’ti iminā sambandho ‘‘na vussatī’’ti, ya-kāro padasandhikaro. Idaṃ-saddo ‘‘ekamidāhaṃ, bhikkhave, samayaṃ ukkaṭṭhāyaṃ viharāmi subhagavane sālarājamūle’’tiādīsu (dī. ni. 2.91; ma. ni. 1.501) nipātamattaṃ, ‘‘idaṃ kho taṃ, bhikkhave, appamattakaṃ sīlamattaka’’ntiādīsu (dī. ni. 1.27) yathāvutte āsannapaccakkhe āgato.
‘‘इदञ्हि तं जेतवनं, इसिसङ्घनिसेवितं।
‘‘Idañhi taṃ jetavanaṃ, isisaṅghanisevitaṃ;
आवुत्थं धम्मराजेन, पीतिसञ्जननं ममा’’ति॥ (म॰ नि॰ ३.३८७-३८८; सं॰ नि॰ १.४८, १०१) –
Āvutthaṃ dhammarājena, pītisañjananaṃ mamā’’ti. (ma. ni. 3.387-388; saṃ. ni. 1.48, 101) –
आदीसु वक्खमाने आसन्नपच्चक्खे। इधापि वक्खमानेयेव आसन्नपच्चक्खे दट्ठब्बो।
Ādīsu vakkhamāne āsannapaccakkhe. Idhāpi vakkhamāneyeva āsannapaccakkhe daṭṭhabbo.
ब्रह्मचरिय-सद्दो –
Brahmacariya-saddo –
‘‘किं ते वतं किं पन ब्रह्मचरियं,
‘‘Kiṃ te vataṃ kiṃ pana brahmacariyaṃ,
किस्स सुचिण्णस्स अयं विपाको।
Kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
इद्धी जुती बलवीरियूपपत्ति,
Iddhī jutī balavīriyūpapatti,
इदञ्च ते नाग महाविमानं॥
Idañca te nāga mahāvimānaṃ.
‘‘अहञ्च भरिया च मनुस्सलोके,
‘‘Ahañca bhariyā ca manussaloke,
सद्धा उभो दानपती अहुम्हा।
Saddhā ubho dānapatī ahumhā;
ओपानभूतं मे घरं तदासि,
Opānabhūtaṃ me gharaṃ tadāsi,
सन्तप्पिता समणब्राह्मणा च॥
Santappitā samaṇabrāhmaṇā ca.
‘‘तं मे वतं तं पन ब्रह्मचरियं,
‘‘Taṃ me vataṃ taṃ pana brahmacariyaṃ,
तस्स सुचिण्णस्स अयं विपाको।
Tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
इद्धी जुती बलवीरियूपपत्ति,
Iddhī jutī balavīriyūpapatti,
इदञ्च मे वीर महाविमान’’न्ति॥ –
Idañca me vīra mahāvimāna’’nti. –
इमस्मिं पुण्णकजातके (जा॰ २.२२.१५९५) दाने आगतो।
Imasmiṃ puṇṇakajātake (jā. 2.22.1595) dāne āgato.
‘‘केन पाणि कामददो, केन पाणि मधुस्सवो।
‘‘Kena pāṇi kāmadado, kena pāṇi madhussavo;
केन ते ब्रह्मचरियेन, पुञ्ञं पाणिम्हि इज्झती’’ति॥ –
Kena te brahmacariyena, puññaṃ pāṇimhi ijjhatī’’ti. –
इमस्मिं अङ्कुरपेतवत्थुस्मिं (पे॰ व॰ २७५, २७७) वेय्यावच्चे।
Imasmiṃ aṅkurapetavatthusmiṃ (pe. va. 275, 277) veyyāvacce.
‘‘एवं खो तं, भिक्खवे, तित्तिरियं नाम ब्रह्मचरियं अहोसी’’ति इमस्मिं तित्तिरजातके (चूळव॰ ३११) पञ्चसिक्खापदसीले।
‘‘Evaṃ kho taṃ, bhikkhave, tittiriyaṃ nāma brahmacariyaṃ ahosī’’ti imasmiṃ tittirajātake (cūḷava. 311) pañcasikkhāpadasīle.
‘‘तं खो पन मे, पञ्चसिख, ब्रह्मचरियं नेव निब्बिदाय न विरागाय…पे॰… यावदेव ब्रह्मलोकूपपत्तिया’’ति इमस्मिं महागोविन्दसुत्ते (दी॰ नि॰ २.३२९) ब्रह्मविहारे।
‘‘Taṃ kho pana me, pañcasikha, brahmacariyaṃ neva nibbidāya na virāgāya…pe… yāvadeva brahmalokūpapattiyā’’ti imasmiṃ mahāgovindasutte (dī. ni. 2.329) brahmavihāre.
‘‘परे अब्रह्मचारी भविस्सन्ति, मयमेत्थ ब्रह्मचारी भविस्सामा’’ति इमस्मिं सल्लेखसुत्ते (म॰ नि॰ १.८३) मेथुनविरतियं।
‘‘Pare abrahmacārī bhavissanti, mayamettha brahmacārī bhavissāmā’’ti imasmiṃ sallekhasutte (ma. ni. 1.83) methunaviratiyaṃ.
‘‘मयञ्च भरिया नातिक्कमाम,
‘‘Mayañca bhariyā nātikkamāma,
अम्हे च भरिया नातिक्कमन्ति।
Amhe ca bhariyā nātikkamanti;
अञ्ञत्र ताहि ब्रह्मचरियं चराम,
Aññatra tāhi brahmacariyaṃ carāma,
तस्मा हि अम्हं दहरा न मीयरे’’ति॥ –
Tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare’’ti. –
इमस्मिं महाधम्मपालजातके (जा॰ १.१०.९७) सदारसन्तोसे।
Imasmiṃ mahādhammapālajātake (jā. 1.10.97) sadārasantose.
‘‘अभिजानामि खो पनाहं, सारिपुत्त, चतुरङ्गसमन्नागतं ब्रह्मचरियं चरिता, तपस्सी सुदं होमी’’ति लोमहंससुत्ते (म॰ नि॰ १.१५५) वीरिये।
‘‘Abhijānāmi kho panāhaṃ, sāriputta, caturaṅgasamannāgataṃ brahmacariyaṃ caritā, tapassī sudaṃ homī’’ti lomahaṃsasutte (ma. ni. 1.155) vīriye.
‘‘हीनेन ब्रह्मचरियेन, खत्तिये उपपज्जति।
‘‘Hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjati;
मज्झिमेन च देवत्तं, उत्तमेन विसुज्झती’’ति॥ –
Majjhimena ca devattaṃ, uttamena visujjhatī’’ti. –
निमिजातके (जा॰ २.२२.४२९) अत्तदमनवसेन कते अट्ठङ्गिके उपोसथे।
Nimijātake (jā. 2.22.429) attadamanavasena kate aṭṭhaṅgike uposathe.
‘‘इदं खो पन मे, पञ्चसिख, ब्रह्मचरियं एकन्तनिब्बिदाय विरागाय…पे॰… अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो’’ति महागोविन्दसुत्तेयेव (दी॰ नि॰ २.३२९) अरियमग्गे।
‘‘Idaṃ kho pana me, pañcasikha, brahmacariyaṃ ekantanibbidāya virāgāya…pe… ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti mahāgovindasutteyeva (dī. ni. 2.329) ariyamagge.
‘‘तयिदं ब्रह्मचरियं इद्धञ्चेव फीतञ्च वित्थारिकं बाहुजञ्ञं पुथुभूतं याव देवमनुस्सेहि सुप्पकासित’’न्ति पासादिकसुत्ते (दी॰ नि॰ ३.१७४) सिक्खत्तयसङ्गहिते सकलस्मिं सासने। इधापि अरियमग्गे सासने च वत्तति।
‘‘Tayidaṃ brahmacariyaṃ iddhañceva phītañca vitthārikaṃ bāhujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva devamanussehi suppakāsita’’nti pāsādikasutte (dī. ni. 3.174) sikkhattayasaṅgahite sakalasmiṃ sāsane. Idhāpi ariyamagge sāsane ca vattati.
वुस्सतीति वुसीयति, चरीयतीति अत्थो। जनकुहनत्थन्ति ‘‘अहो अय्यो सीलवा वत्तसम्पन्नो अप्पिच्छो सन्तुट्ठो महिद्धिको महानुभावो’’तिआदिना जनस्स सत्तलोकस्स विम्हापनत्थं। केचि पन ‘‘कुहनत्थन्ति पापिच्छस्स इच्छापकतस्स सतो सामन्तजप्पनइरियापथनिस्सितपच्चयपटिसेवनसङ्खातेन तिविधेन कुहनवत्थुना कुहकभावेन जनस्स विम्हापनत्थ’’न्ति वदन्ति। इधापि अयमेवत्थो दस्सितो। तेनेवाह ‘‘तीहि कुहनवत्थूहि जनस्स कुहनत्थाया’’ति, जनस्स विम्हापनत्थायाति अत्थो। जनलापनत्थन्ति ‘‘एवरूपस्स नाम अय्यस्स दिन्नं महप्फलं भविस्सती’’ति पसन्नचित्तेहि ‘‘केनत्थो, किं आहरीयतू’’ति वदापनत्थं। ‘‘जनलपनत्थ’’न्तिपि पठन्ति, तस्स पापिच्छस्स सतो पच्चयत्थं परिकथोभासादिवसेन लपनभावेन उपलापकभावेन जनस्स लपनत्थन्ति अत्थो। तेनेवाह ‘‘न जनलपनत्थन्ति न जनस्स उपलापनत्थ’’न्ति।
Vussatīti vusīyati, carīyatīti attho. Janakuhanatthanti ‘‘aho ayyo sīlavā vattasampanno appiccho santuṭṭho mahiddhiko mahānubhāvo’’tiādinā janassa sattalokassa vimhāpanatthaṃ. Keci pana ‘‘kuhanatthanti pāpicchassa icchāpakatassa sato sāmantajappanairiyāpathanissitapaccayapaṭisevanasaṅkhātena tividhena kuhanavatthunā kuhakabhāvena janassa vimhāpanattha’’nti vadanti. Idhāpi ayamevattho dassito. Tenevāha ‘‘tīhi kuhanavatthūhi janassa kuhanatthāyā’’ti, janassa vimhāpanatthāyāti attho. Janalāpanatthanti ‘‘evarūpassa nāma ayyassa dinnaṃ mahapphalaṃ bhavissatī’’ti pasannacittehi ‘‘kenattho, kiṃ āharīyatū’’ti vadāpanatthaṃ. ‘‘Janalapanattha’’ntipi paṭhanti, tassa pāpicchassa sato paccayatthaṃ parikathobhāsādivasena lapanabhāvena upalāpakabhāvena janassa lapanatthanti attho. Tenevāha ‘‘na janalapanatthanti na janassa upalāpanattha’’nti.
न इतिवादप्पमोक्खानिसंसत्थन्ति एत्थ ‘‘न लाभसक्कारसिलोकानिसंसत्थ’’न्तिपि पठन्ति। तत्थ य्वायं ‘‘आकङ्खेय्य चे, भिक्खवे, भिक्खु ‘लाभी अस्सं चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारान’न्ति, सीलेस्वेवस्स परिपूरकारी’’ति (म॰ नि॰ १.६५) सीलानिसंसभावेन वुत्तो चतुपच्चयलाभो च। चतुन्नं पच्चयानं सक्कच्चदानसङ्खातो आदरबहुमानगरुकरणसङ्खातो च सक्कारो, यो च ‘‘सीलसम्पन्नो बहुस्सुतो सुतधरो आरद्धवीरियो’’तिआदिना नयेन उग्गच्छनकथुतिघोससङ्खातो सिलोको ब्रह्मचरियं वसन्तानं दिट्ठधम्मिको आनिसंसो, तदत्थन्ति अत्थो। केचि पन ‘‘लाभसक्कारसिलोकानिसंसत्थन्ति पापिच्छस्सेव सतो लाभादिगरुताय लाभसक्कारसिलोकसङ्खातस्स आनिसंसस्स उदयस्स निप्फादनत्थ’’न्ति एवमत्थं वदन्ति।
Na itivādappamokkhānisaṃsatthanti ettha ‘‘na lābhasakkārasilokānisaṃsattha’’ntipi paṭhanti. Tattha yvāyaṃ ‘‘ākaṅkheyya ce, bhikkhave, bhikkhu ‘lābhī assaṃ cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’nti, sīlesvevassa paripūrakārī’’ti (ma. ni. 1.65) sīlānisaṃsabhāvena vutto catupaccayalābho ca. Catunnaṃ paccayānaṃ sakkaccadānasaṅkhāto ādarabahumānagarukaraṇasaṅkhāto ca sakkāro, yo ca ‘‘sīlasampanno bahussuto sutadharo āraddhavīriyo’’tiādinā nayena uggacchanakathutighosasaṅkhāto siloko brahmacariyaṃ vasantānaṃ diṭṭhadhammiko ānisaṃso, tadatthanti attho. Keci pana ‘‘lābhasakkārasilokānisaṃsatthanti pāpicchasseva sato lābhādigarutāya lābhasakkārasilokasaṅkhātassa ānisaṃsassa udayassa nipphādanattha’’nti evamatthaṃ vadanti.
न इति मं जनो जानातूति एवं ब्रह्मचरियवासे सति ‘‘सीलवा कल्याणधम्मो’’तिआदिना मं लोको जानातु सम्भावेतूति अत्तनो सन्तगुणवसेन सम्भावनत्थम्पि न इदं ब्रह्मचरियं वुस्सतीति सम्बन्धो। केचि पन ‘‘पापिच्छस्स सतो असन्तगुणसम्भावनाधिप्पायेन ‘इति एवंगुणोति मं लोको जानातू’ति न इदं ब्रह्मचरियं वुस्सती’’ति एवमेत्थ अत्थं वदन्ति। सब्बत्थापि पनेत्थ पुरिमो पुरिमोयेव अत्थविकप्पो सुन्दरतरो।
Naiti maṃ jano jānātūti evaṃ brahmacariyavāse sati ‘‘sīlavā kalyāṇadhammo’’tiādinā maṃ loko jānātu sambhāvetūti attano santaguṇavasena sambhāvanatthampi na idaṃ brahmacariyaṃ vussatīti sambandho. Keci pana ‘‘pāpicchassa sato asantaguṇasambhāvanādhippāyena ‘iti evaṃguṇoti maṃ loko jānātū’ti na idaṃ brahmacariyaṃ vussatī’’ti evamettha atthaṃ vadanti. Sabbatthāpi panettha purimo purimoyeva atthavikappo sundarataro.
अथ खोति एत्थ अथाति अञ्ञत्थे निपातो, खोति अवधारणे। तेन कुहनादितो अञ्ञदत्थंयेव इदं, भिक्खवे, ब्रह्मचरियं वुस्सतीति दस्सेति। इदानि तं पयोजनं दस्सेन्तो ‘‘संवरत्थं पहानत्थ’’न्ति आह। तत्थ पञ्चविधो संवरो – पातिमोक्खसंवरो, सतिसंवरो, ञाणसंवरो, खन्तिसंवरो, वीरियसंवरोति। ‘‘इति इमिना पातिमोक्खसंवरेन उपेतो होति समुपेतो’’तिआदिना (विभ॰ ५११) नयेन आगतो अयं पातिमोक्खसंवरो, सीलसंवरोतिपि वुच्चति। ‘‘रक्खति चक्खुन्द्रियं, चक्खुन्द्रिये संवरं आपज्जती’’ति (म॰ नि॰ १.२९५; सं॰ नि॰ ४.२३९; अ॰ नि॰ ३.१६) आगतो अयं सतिसंवरो।
Atha khoti ettha athāti aññatthe nipāto, khoti avadhāraṇe. Tena kuhanādito aññadatthaṃyeva idaṃ, bhikkhave, brahmacariyaṃ vussatīti dasseti. Idāni taṃ payojanaṃ dassento ‘‘saṃvaratthaṃ pahānattha’’nti āha. Tattha pañcavidho saṃvaro – pātimokkhasaṃvaro, satisaṃvaro, ñāṇasaṃvaro, khantisaṃvaro, vīriyasaṃvaroti. ‘‘Iti iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto’’tiādinā (vibha. 511) nayena āgato ayaṃ pātimokkhasaṃvaro, sīlasaṃvarotipi vuccati. ‘‘Rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (ma. ni. 1.295; saṃ. ni. 4.239; a. ni. 3.16) āgato ayaṃ satisaṃvaro.
‘‘यानि सोतानि लोकस्मिं, सति तेसं निवारणं।
‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
सोतानं संवरं ब्रूमि, पञ्ञायेते पिधीयरे’’ति॥ (सु॰ नि॰ १०४१; चूळनि॰ अजितमाणवपुच्छानिद्देसो ४; नेत्ति॰ ४.११, ४५) –
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhīyare’’ti. (su. ni. 1041; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddeso 4; netti. 4.11, 45) –
आगतो अयं ञाणसंवरो। ‘‘खमो होति सीतस्स उण्हस्सा’’तिआदिना (म॰ नि॰ १.२४; अ॰ नि॰ ४.११४; ६.५८) नयेन आगतो अयं खन्तिसंवरो।
Āgato ayaṃ ñāṇasaṃvaro. ‘‘Khamo hoti sītassa uṇhassā’’tiādinā (ma. ni. 1.24; a. ni. 4.114; 6.58) nayena āgato ayaṃ khantisaṃvaro.
‘‘उप्पन्नं कामवितक्कं नाधिवासेती’’तिआदिना (म॰ नि॰ १.२६; अ॰ नि॰ ४.११४; ६.५८) नयेन आगतो अयं वीरियसंवरो।
‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.114; 6.58) nayena āgato ayaṃ vīriyasaṃvaro.
अत्थतो पन पाणातिपातादीनं पजहनवसेन वत्तप्पटिवत्तानं पूरणवसेन च पवत्ता चेतना चेव विरति च। सङ्खेपतो सब्बो कायवचीसंयमो, वित्थारतो सत्तन्नं आपत्तिक्खन्धानं अवीतिक्कमो सीलसंवरो। सति एव सतिसंवरो, सतिप्पधाना वा कुसला खन्धा। ञाणमेव ञाणसंवरो। अधिवासनवसेन अदोसो, अदोसप्पधाना वा तथापवत्ता कुसला खन्धा खन्तिसंवरो, पञ्ञाति एके। कामवितक्कादीनं अभिभवनवसेन पवत्तं वीरियमेव वीरियसंवरो। तेसु पठमो कायदुच्चरितादीसु दुस्सीलस्स संवरणतो संवरो, दुतियो मुट्ठस्सच्चस्स , ततियो अञ्ञाणस्स, चतुत्थो अक्खन्तिया, पञ्चमो कोसज्जस्स संवरणतो पिदहनतो संवरोति वेदितब्बो। एवमेतस्स संवरस्स अत्थाय संवरत्थं संवरनिप्फादनत्थन्ति अत्थो।
Atthato pana pāṇātipātādīnaṃ pajahanavasena vattappaṭivattānaṃ pūraṇavasena ca pavattā cetanā ceva virati ca. Saṅkhepato sabbo kāyavacīsaṃyamo, vitthārato sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ avītikkamo sīlasaṃvaro. Sati eva satisaṃvaro, satippadhānā vā kusalā khandhā. Ñāṇameva ñāṇasaṃvaro. Adhivāsanavasena adoso, adosappadhānā vā tathāpavattā kusalā khandhā khantisaṃvaro, paññāti eke. Kāmavitakkādīnaṃ abhibhavanavasena pavattaṃ vīriyameva vīriyasaṃvaro. Tesu paṭhamo kāyaduccaritādīsu dussīlassa saṃvaraṇato saṃvaro, dutiyo muṭṭhassaccassa , tatiyo aññāṇassa, catuttho akkhantiyā, pañcamo kosajjassa saṃvaraṇato pidahanato saṃvaroti veditabbo. Evametassa saṃvarassa atthāya saṃvaratthaṃ saṃvaranipphādanatthanti attho.
तीहि पहानेहीति तदङ्गविक्खम्भनसमुच्छेदसङ्खातेहि तीहि पहानेहि। पञ्चविधप्पहानम्पि इध वत्तुं वट्टतियेव। पञ्चविधञ्हि पहानं तदङ्गविक्खम्भनसमुच्छेदप्पटिप्पस्सद्धिनिस्सरणवसेन। तत्थ यं दीपालोकेनेव तमस्स पटिपक्खभावतो अलोभादीहि लोभादिकस्स नामरूपपरिच्छेदादिविपस्सनाञाणेहि तस्स तस्स अनत्थस्स पहानं, सेय्यथिदं – परिच्चागेन लोभादिमलस्स, सीलेन पाणातिपातादिदुस्सील्यस्स, सद्धादीहि अस्सद्धियादिकस्स, नामरूपववत्थानेन सक्कायदिट्ठिया, पच्चयपरिग्गहेन अहेतुविसमहेतुदिट्ठीनं, तस्सेव अपरभागेन कङ्खावितरणेन कथंकथीभावस्स, कलापसम्मसनेन अहंममाति गाहस्स, मग्गामग्गववत्थानेन अमग्गे मग्गसञ्ञाय, उदयदस्सनेन उच्छेददिट्ठिया, वयदस्सनेन सस्सतदिट्ठिया, भयदस्सनेन सभये अभयसञ्ञाय, आदीनवदस्सनेन अस्सादसञ्ञाय, निब्बिदानुपस्सनेन अभिरतिसञ्ञाय, मुच्चितुकम्यताञाणेन अमुच्चितुकम्यताय, उपेक्खाञाणेन अनुपेक्खाय, अनुलोमेन धम्मट्ठितियं निब्बाने च पटिलोमभावस्स, गोत्रभुना सङ्खारनिमित्तग्गाहस्स पहानं, एतं तदङ्गप्पहानं नाम।
Tīhi pahānehīti tadaṅgavikkhambhanasamucchedasaṅkhātehi tīhi pahānehi. Pañcavidhappahānampi idha vattuṃ vaṭṭatiyeva. Pañcavidhañhi pahānaṃ tadaṅgavikkhambhanasamucchedappaṭippassaddhinissaraṇavasena. Tattha yaṃ dīpālokeneva tamassa paṭipakkhabhāvato alobhādīhi lobhādikassa nāmarūpaparicchedādivipassanāñāṇehi tassa tassa anatthassa pahānaṃ, seyyathidaṃ – pariccāgena lobhādimalassa, sīlena pāṇātipātādidussīlyassa, saddhādīhi assaddhiyādikassa, nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathībhāvassa, kalāpasammasanena ahaṃmamāti gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanena abhiratisaññāya, muccitukamyatāñāṇena amuccitukamyatāya, upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyaṃ nibbāne ca paṭilomabhāvassa, gotrabhunā saṅkhāranimittaggāhassa pahānaṃ, etaṃ tadaṅgappahānaṃ nāma.
यं पन उपचारप्पनाभेदेन समाधिना पवत्तिभावनिवारणतो घटप्पहारेनेव उदकपिट्ठे सेवालस्स, तेसं तेसं नीवरणादिधम्मानं पहानं, एतं विक्खम्भनप्पहानं नाम। यं चतुन्नं अरियमग्गानं भावितत्ता तंतंमग्गवतो अत्तनो सन्ताने ‘‘दिट्ठिगतानं पहानाया’’तिआदिना (ध॰ स॰ २७७; विभ॰ ६२८) नयेन वुत्तस्स समुदयपक्खियस्स किलेसगहणस्स अच्चन्तं अप्पवत्तिभावेन समुच्छिन्दनं, एतं समुच्छेदप्पहानं नाम। यं पन फलक्खणे पटिप्पस्सद्धत्थं किलेसानं, एतं पटिप्पस्सद्धिप्पहानं नाम। यं सब्बसङ्खतनिस्सटत्ता पहीनसब्बसङ्खतं निब्बानं, एतं निस्सरणप्पहानं नाम । तस्स पञ्चविधस्सपि तथा तथा रागादिकिलेसानं पटिनिस्सज्जनट्ठेन समतिक्कमनट्ठेन वा पहानस्स अत्थाय, पहानसाधनत्थन्ति एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो।
Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattibhāvanivāraṇato ghaṭappahāreneva udakapiṭṭhe sevālassa, tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ, etaṃ vikkhambhanappahānaṃ nāma. Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano santāne ‘‘diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā (dha. sa. 277; vibha. 628) nayena vuttassa samudayapakkhiyassa kilesagahaṇassa accantaṃ appavattibhāvena samucchindanaṃ, etaṃ samucchedappahānaṃ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhatthaṃ kilesānaṃ, etaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nāma. Yaṃ sabbasaṅkhatanissaṭattā pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ, etaṃ nissaraṇappahānaṃ nāma . Tassa pañcavidhassapi tathā tathā rāgādikilesānaṃ paṭinissajjanaṭṭhena samatikkamanaṭṭhena vā pahānassa atthāya, pahānasādhanatthanti evamettha attho daṭṭhabbo.
तत्थ संवरेन किलेसानं चित्तसन्ताने पवेसनिवारणं पहानेन च पवेसनिवारणमेव समुग्घातो चाति वदन्ति। उभयेनपि पन यथारहं उभयं सम्पज्जतीति दट्ठब्बं। सीलादिधम्मा एव हि संवरणतो संवरं, पजहनतो पहानन्ति।
Tattha saṃvarena kilesānaṃ cittasantāne pavesanivāraṇaṃ pahānena ca pavesanivāraṇameva samugghāto cāti vadanti. Ubhayenapi pana yathārahaṃ ubhayaṃ sampajjatīti daṭṭhabbaṃ. Sīlādidhammā eva hi saṃvaraṇato saṃvaraṃ, pajahanato pahānanti.
अनीतिहन्ति ईतियो वुच्चन्ति उपद्दवा दिट्ठधम्मिका सम्परायिका च। ईतियो हन्तीति ईतिहं, अनु ईतिहन्ति अनीतिहं, सासनब्रह्मचरियं मग्गब्रह्मचरियञ्च। अथ वा ईतीहि अनत्थेहि सद्धिं हनन्ति गच्छन्ति पवत्तन्तीति ईतिहा, तण्हादिउपक्किलेसा। नत्थि एत्थ ईतिहाति अनीतिहं। ईतिहा वा यथावुत्तेनत्थेन तित्थियसमया, तप्पटिपक्खतो इदं अनीतिहं। ‘‘अनितिह’’न्तिपि पाठो। तस्सत्थो – ‘‘इतिहाय’’न्ति धम्मेसु अनेकंसग्गाहभावतो विचिकिच्छा इतिहं नाम, सम्मासम्बुद्धप्पवेदितत्ता यथानुसिट्ठं पटिपज्जन्तानं निक्कङ्खभावसाधनतो च नत्थि एत्थ इतिहन्ति अनितिहं, अपरपत्तियन्ति अत्थो। वुत्तञ्हेतं ‘‘पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’’ति, ‘‘अतक्कावचरो’’ति (दी॰ नि॰ २.६७; म॰ नि॰ १.२८१; २.३३७; सं॰ नि॰ १.१७२; महाव॰ ७-८) च। गाथाबन्धसुखत्थं पन ‘‘अनीतिह’’न्ति दीघं कत्वा पठन्ति। पच्छिमं पनेत्थ अत्थविकप्पं दस्सेतुं ‘‘इतिहपरिवज्जित’’न्तिआदि वुत्तं।
Anītihanti ītiyo vuccanti upaddavā diṭṭhadhammikā samparāyikā ca. Ītiyo hantīti ītihaṃ, anu ītihanti anītihaṃ, sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca. Atha vā ītīhi anatthehi saddhiṃ hananti gacchanti pavattantīti ītihā, taṇhādiupakkilesā. Natthi ettha ītihāti anītihaṃ. Ītihā vā yathāvuttenatthena titthiyasamayā, tappaṭipakkhato idaṃ anītihaṃ. ‘‘Anitiha’’ntipi pāṭho. Tassattho – ‘‘itihāya’’nti dhammesu anekaṃsaggāhabhāvato vicikicchā itihaṃ nāma, sammāsambuddhappaveditattā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjantānaṃ nikkaṅkhabhāvasādhanato ca natthi ettha itihanti anitihaṃ, aparapattiyanti attho. Vuttañhetaṃ ‘‘paccattaṃ veditabbo viññūhī’’ti, ‘‘atakkāvacaro’’ti (dī. ni. 2.67; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7-8) ca. Gāthābandhasukhatthaṃ pana ‘‘anītiha’’nti dīghaṃ katvā paṭhanti. Pacchimaṃ panettha atthavikappaṃ dassetuṃ ‘‘itihaparivajjita’’ntiādi vuttaṃ.
निब्बानसङ्खातं ओगधं पतिट्ठं पारं गच्छतीति निब्बानोगधगामी, विमुत्तिरसत्ता एकन्तेनेव निब्बानसम्पापकोति अत्थो, तं निब्बानोगधगामिनं ब्रह्मचरियं। निब्बानोगधोति वा अरियमग्गो वुच्चति तेन विना निब्बानावगाहणस्स असम्भवतो तस्स च निब्बानं अनालम्बित्वा अप्पवत्तनतो, तञ्चेतं एकन्तसम्पादनेन गच्छतीति निब्बानोगधगामी। अथ वा निब्बानोगधगामिनन्ति निब्बानस्स अन्तोगामिनं। मग्गब्रह्मचरियञ्हि निब्बानं आरम्मणं करित्वा तस्स अन्तो एव पवत्ततीति। इममेव च अत्थविकप्पं दस्सेतुं ‘‘निब्बानस्स अन्तोगामिन’’न्तिआदि वुत्तं। सोति यो सो समतिंस पारमियो पूरेत्वा सब्बकिलेसे भञ्जित्वा अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं अभिसम्बुद्धो, सो भगवा अदेसयि देसेसि । महन्तेहीति महाआतुमेहि उळारज्झासयेहि। महन्तं निब्बानं, महन्ते वा सीलक्खन्धादिके एसन्ति गवेसन्तीति महेसिनो, बुद्धादयो अरिया। तेहि अनुयातो पटिपन्नो।
Nibbānasaṅkhātaṃ ogadhaṃ patiṭṭhaṃ pāraṃ gacchatīti nibbānogadhagāmī, vimuttirasattā ekanteneva nibbānasampāpakoti attho, taṃ nibbānogadhagāminaṃ brahmacariyaṃ. Nibbānogadhoti vā ariyamaggo vuccati tena vinā nibbānāvagāhaṇassa asambhavato tassa ca nibbānaṃ anālambitvā appavattanato, tañcetaṃ ekantasampādanena gacchatīti nibbānogadhagāmī. Atha vā nibbānogadhagāminanti nibbānassa antogāminaṃ. Maggabrahmacariyañhi nibbānaṃ ārammaṇaṃ karitvā tassa anto eva pavattatīti. Imameva ca atthavikappaṃ dassetuṃ ‘‘nibbānassa antogāmina’’ntiādi vuttaṃ. Soti yo so samatiṃsa pāramiyo pūretvā sabbakilese bhañjitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, so bhagavā adesayi desesi . Mahantehīti mahāātumehi uḷārajjhāsayehi. Mahantaṃ nibbānaṃ, mahante vā sīlakkhandhādike esanti gavesantīti mahesino, buddhādayo ariyā. Tehi anuyāto paṭipanno.
यथा बुद्धेन देसितन्ति यथा अभिञ्ञेय्यादिभावेन सम्मासम्बुद्धेन मया देसितं, एवं ये एतं मग्गब्रह्मचरियं तदत्थं सासनब्रह्मचरियञ्च पटिपज्जन्ति। ते दिट्ठधम्मिकसम्परायिकपरमत्थेहि यथारहं अनुसासन्तस्स सत्थु मय्हं सासनकारिनो ओवादप्पटिकरा सकलस्स वट्टदुक्खस्स अन्तं परियन्तं अप्पवत्तिं करिस्सन्ति, दुक्खस्स वा अन्तं निब्बानं सच्छिकरिस्सन्तीति।
Yathā buddhena desitanti yathā abhiññeyyādibhāvena sammāsambuddhena mayā desitaṃ, evaṃ ye etaṃ maggabrahmacariyaṃ tadatthaṃ sāsanabrahmacariyañca paṭipajjanti. Te diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsantassa satthu mayhaṃ sāsanakārino ovādappaṭikarā sakalassa vaṭṭadukkhassa antaṃ pariyantaṃ appavattiṃ karissanti, dukkhassa vā antaṃ nibbānaṃ sacchikarissantīti.
ब्रह्मचरियसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Brahmacariyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ५. ब्रह्मचरियसुत्तं • 5. Brahmacariyasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ५. ब्रह्मचरियसुत्तवण्णना • 5. Brahmacariyasuttavaṇṇanā
