Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၁၂. ဗ္ရဟ္မဒတ္တတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
12. Brahmadattattheragāthāvaṇṇanā
အက္ကောဓသ္သာတိအာဒိကာ အာယသ္မတော ဗ္ရဟ္မဒတ္တတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနိတ္ဝာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ကောသလရညော ပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဗ္ရဟ္မဒတ္တောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဇေတဝနမဟေ ဗုဒ္ဓာနုဘာဝံ ဒိသ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒာဟိ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တံ ဧကဒိဝသံ နဂရေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ အညတရော ဗ္ရာဟ္မဏော အက္ကောသိ။ ထေရော တံ သုတ္ဝာပိ တုဏ္ဟီဘူတော ပိဏ္ဍာယ စရတိယေဝ, ဗ္ရာဟ္မဏော ပုနပိ အက္ကောသိယေဝ။ မနုသ္သာ ဧဝံ အက္ကောသန္တမ္ပိ နံ ‘‘အယံ ထေရော န ကိဉ္စိ ဘဏတီ’’တိ အာဟံသု။ တံ သုတ္ဝာ ထေရော တေသံ မနုသ္သာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော –
Akkodhassātiādikā āyasmato brahmadattattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kosalarañño putto hutvā nibbatti, brahmadattotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto jetavanamahe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto saha paṭisambhidāhi chaḷabhiñño ahosi. Taṃ ekadivasaṃ nagare piṇḍāya carantaṃ aññataro brāhmaṇo akkosi. Thero taṃ sutvāpi tuṇhībhūto piṇḍāya caratiyeva, brāhmaṇo punapi akkosiyeva. Manussā evaṃ akkosantampi naṃ ‘‘ayaṃ thero na kiñci bhaṇatī’’ti āhaṃsu. Taṃ sutvā thero tesaṃ manussānaṃ dhammaṃ desento –
၄၄၁.
441.
‘‘အက္ကောဓသ္သ ကုတော ကောဓော၊ ဒန္တသ္သ သမဇီဝိနော။
‘‘Akkodhassa kuto kodho, dantassa samajīvino;
သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တသ္သ၊ ဥပသန္တသ္သ တာဒိနော။
Sammadaññā vimuttassa, upasantassa tādino.
၄၄၂.
442.
‘‘တသ္သေဝ တေန ပာပိယော၊ ယော ကုဒ္ဓံ ပဋိကုဇ္ဈတိ။
‘‘Tasseva tena pāpiyo, yo kuddhaṃ paṭikujjhati;
ကုဒ္ဓံ အပ္ပဋိကုဇ္ဈန္တော၊ သင္ဂာမံ ဇေတိ ဒုဇ္ဇယံ။
Kuddhaṃ appaṭikujjhanto, saṅgāmaṃ jeti dujjayaṃ.
၄၄၃.
443.
‘‘ဥဘိန္နမတ္ထံ စရတိ၊ အတ္တနော စ ပရသ္သ စ။
‘‘Ubhinnamatthaṃ carati, attano ca parassa ca;
ပရံ သင္ကုပိတံ ဉတ္ဝာ၊ ယော သတော ဥပသမ္မတိ။
Paraṃ saṅkupitaṃ ñatvā, yo sato upasammati.
၄၄၄.
444.
‘‘ဥဘိန္နံ တိကိစ္ဆန္တံ တံ၊ အတ္တနော စ ပရသ္သ စ။
‘‘Ubhinnaṃ tikicchantaṃ taṃ, attano ca parassa ca;
ဇနာ မညန္တိ ဗာလောတိ၊ ယေ ဓမ္မသ္သ အကောဝိဒာ။ (သံ. နိ. ၁.၁၈၉)။
Janā maññanti bāloti, ye dhammassa akovidā. (saṃ. ni. 1.189);
၄၄၅.
445.
‘‘ဥပ္ပဇ္ဇေ တေ သစေ ကောဓော၊ အာဝဇ္ဇ ကကစူပမံ။
‘‘Uppajje te sace kodho, āvajja kakacūpamaṃ;
ဥပ္ပဇ္ဇေ စေ ရသေ တဏ္ဟာ၊ ပုတ္တမံသူပမံ သရ။
Uppajje ce rase taṇhā, puttamaṃsūpamaṃ sara.
၄၄၆.
446.
‘‘သစေ ဓာဝတိ စိတ္တံ တေ၊ ကာမေသု စ ဘဝေသု စ။
‘‘Sace dhāvati cittaṃ te, kāmesu ca bhavesu ca;
ခိပ္ပံ နိဂ္ဂဏ္ဟ သတိယာ၊ ကိဋ္ဌာဒံ ဝိယ ဒုပ္ပသု’’န္တိ။ –
Khippaṃ niggaṇha satiyā, kiṭṭhādaṃ viya duppasu’’nti. –
ဣမာ ဂာထာ အဘာသိ။
Imā gāthā abhāsi.
တတ္ထ အက္ကောဓသ္သာတိ ကောဓရဟိတသ္သ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နကောဓသ္သ။ ကုတော ကောဓောတိ ကုတော နာမ ဟေတု ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ, တသ္သ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဒန္တသ္သာတိ ဥတ္တမေန ဒမေန အဂ္ဂမဂ္ဂဒမထေန ဒန္တသ္သ။ သမဇီဝိနောတိ ကာယဝိသမာဒီနိ သဗ္ဗသော ပဟာယ ကာယသမာဒီနံ ဝသေန သမံ ဇီဝန္တသ္သ သတ္တဋ္ဌာနိယေန သမ္ပဇညေန သမ္မဒေဝ ဝတ္တန္တသ္သ။ သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တသ္သာတိ သမ္မာ အညာယ အဘိညေယ္ယာဒိကေ ဓမ္မေ ဇာနိတ္ဝာ သဗ္ဗာသဝေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တသ္သ။ တတော ဧဝ သဗ္ဗကိလေသဒရထပရိဠာဟဝူပသမေန ဥပသန္တသ္သ။ ဣဋ္ဌာဒီသု တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တိယာ တာဒိနော ခီဏာသဝသ္သ ကုတော ကောဓောတိ အညာပဒေသေန ထေရော အတ္တနော ကောဓာဘာဝံ တသ္သ စ ကာရဏာနိ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ ကောဓေ အကောဓေ စ အာဒီနဝာနိသံသဒသ္သနေန ဓမ္မံ ကထေန္တော ‘‘တသ္သေဝာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယော ကုဒ္ဓံ ပဋိကုဇ္ဈတီတိ ယော ပုဂ္ဂလော အတ္တနော ဥပရိ ကုဒ္ဓံ ကုပိတံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိကုဇ္ဈတိ, တသ္သေဝ တေန ပဋိကုဇ္ဈနပစ္စက္ကောသနပဋိပ္ပဟရဏာဒိနာ ပာပိယော ဣဓလောကေ ဝိညူဂရဟာဒိဝသေန ပရလောကေ နိရယဒုက္ခာဒိဝသေန အဘဒ္ဒကတရံ အကလ္ယာဏတရံ ဟောတိ။ ကုဇ္ဈနေန ပန အကုဒ္ဓသ္သ ပာပံ ဟောတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယော အကုဒ္ဓံ ပဋိကုဒ္ဓံ အာရဗ္ဘ ကုဇ္ဈတီ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ကုဒ္ဓံ အပ္ပဋိကုဇ္ဈန္တောတိ ယော ပန ကုဒ္ဓံ ပုဂ္ဂလံ ‘‘အယံ ကုဒ္ဓော ကောဓပရေတော’’တိ ဉတ္ဝာ န ပဋိကုဇ္ဈတိ ခမတိ, သော ဒုဇ္ဇယံ ကိလေသသင္ဂာမံ ဇေတိ နာမ။ န ကေဝလဉ္စသ္သ ကိလေသသင္ဂာမဇယော ဧဝ, အထ ခော ဥဘယဟိတပဋိပတ္တိမ္ပီတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ဥဘိန္နမတ္ထံ။ပေ.။ ဥပသမ္မတီ’’တိ။ ယော ပရံ ပုဂ္ဂလံ သင္ကုပိတံ ကုဒ္ဓံ ‘‘ကောဓပရေတော’’တိ ဉတ္ဝာ တံ မေတ္တာယန္တော အဇ္ဈုပေက္ခန္တော ဝာ သတော သမ္ပဇာနော ဟုတ္ဝာ ဥပသမ္မတိ ခမတိ န ပဋိပ္ဖရတိ။ သော အတ္တနော စ ပရသ္သ စာတိ ဥဘိန္နံ ဥဘယလောကသုခာဝဟံ အတ္ထံ ဟိတံ စရတိ။
Tattha akkodhassāti kodharahitassa maggena samucchinnakodhassa. Kuto kodhoti kuto nāma hetu kodho uppajjeyya, tassa uppattikāraṇaṃ natthīti attho. Dantassāti uttamena damena aggamaggadamathena dantassa. Samajīvinoti kāyavisamādīni sabbaso pahāya kāyasamādīnaṃ vasena samaṃ jīvantassa sattaṭṭhāniyena sampajaññena sammadeva vattantassa. Sammadaññā vimuttassāti sammā aññāya abhiññeyyādike dhamme jānitvā sabbāsavehi vippamuttassa. Tato eva sabbakilesadarathapariḷāhavūpasamena upasantassa. Iṭṭhādīsu tādilakkhaṇappattiyā tādino khīṇāsavassa kuto kodhoti aññāpadesena thero attano kodhābhāvaṃ tassa ca kāraṇāni vatvā idāni kodhe akodhe ca ādīnavānisaṃsadassanena dhammaṃ kathento ‘‘tassevā’’tiādimāha. Tattha yo kuddhaṃ paṭikujjhatīti yo puggalo attano upari kuddhaṃ kupitaṃ puggalaṃ paṭikujjhati, tasseva tena paṭikujjhanapaccakkosanapaṭippaharaṇādinā pāpiyo idhaloke viññūgarahādivasena paraloke nirayadukkhādivasena abhaddakataraṃ akalyāṇataraṃ hoti. Kujjhanena pana akuddhassa pāpaṃ hotīti vattabbameva natthi. Keci pana ‘‘yo akuddhaṃ paṭikuddhaṃ ārabbha kujjhatī’’ti atthaṃ vadanti. Kuddhaṃ appaṭikujjhantoti yo pana kuddhaṃ puggalaṃ ‘‘ayaṃ kuddho kodhapareto’’ti ñatvā na paṭikujjhati khamati, so dujjayaṃ kilesasaṅgāmaṃ jeti nāma. Na kevalañcassa kilesasaṅgāmajayo eva, atha kho ubhayahitapaṭipattimpīti dassento āha ‘‘ubhinnamatthaṃ…pe… upasammatī’’ti. Yo paraṃ puggalaṃ saṅkupitaṃ kuddhaṃ ‘‘kodhapareto’’ti ñatvā taṃ mettāyanto ajjhupekkhanto vā sato sampajāno hutvā upasammati khamati na paṭippharati. So attano ca parassa cāti ubhinnaṃ ubhayalokasukhāvahaṃ atthaṃ hitaṃ carati.
ဥဘိန္နံ တိကိစ္ဆန္တံ တန္တိ တံ အတ္တနော စ ပရသ္သ စာတိ ဥဘိန္နံ ဒ္ဝိန္နံ ကောဓဗ္ယာဓိတိကိစ္ဆာယ တိကိစ္ဆန္တံ ခမန္တံ ပုဂ္ဂလံ ယေ ဇနာ ဓမ္မသ္သ အရိယာစာရဓမ္မေ အကုသလာ, တေ ဗာလာ ‘‘အယံ အဝိဒ္ဒသု ယော အတ္တာနံ အက္ကောသန္တသ္သ ပဟရန္တသ္သ ကိဉ္စိ န ကရောတီ’’တိ မညန္တိ , တံ တေသံ အယောနိသော မညနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘တိကိစ္ဆန’’န္တိပိ ပဌန္တိ, တိကိစ္ဆနသဘာဝန္တိ အတ္ထော။
Ubhinnaṃ tikicchantaṃ tanti taṃ attano ca parassa cāti ubhinnaṃ dvinnaṃ kodhabyādhitikicchāya tikicchantaṃ khamantaṃ puggalaṃ ye janā dhammassa ariyācāradhamme akusalā, te bālā ‘‘ayaṃ aviddasu yo attānaṃ akkosantassa paharantassa kiñci na karotī’’ti maññanti , taṃ tesaṃ ayoniso maññananti adhippāyo. ‘‘Tikicchana’’ntipi paṭhanti, tikicchanasabhāvanti attho.
ဧဝံ ထေရေန ဝုစ္စမာနံ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ အက္ကောသကဗ္ရာဟ္မဏော သံဝိဂ္ဂော ပသန္နစိတ္တော စ ဟုတ္ဝာ ထေရံ ခမာပေတ္ဝာ တသ္သေဝ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ ထေရော တသ္သ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒေန္တော ‘‘ဣမသ္သ မေတ္တာဘာဝနာ ယုတ္တာ’’တိ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနံ ဒတ္ဝာ ကောဓပရိယုဋ္ဌာနာဒီသု ပစ္စဝေက္ခဏာဒိဝိဓိံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇေ တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇေ တေ သစေတိ သစေ တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တသ္သ ကဉ္စိ ပုဂ္ဂလံ နိသ္သာယ စိရပရိစယော ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ, တသ္သ ဝူပသမာယ –
Evaṃ therena vuccamānaṃ dhammaṃ sutvā akkosakabrāhmaṇo saṃviggo pasannacitto ca hutvā theraṃ khamāpetvā tasseva santike pabbaji. Thero tassa kammaṭṭhānaṃ dento ‘‘imassa mettābhāvanā yuttā’’ti mettākammaṭṭhānaṃ datvā kodhapariyuṭṭhānādīsu paccavekkhaṇādividhiṃ dassento ‘‘uppajje te’’tiādimāha. Tattha uppajje te saceti sace te kammaṭṭhānaṃ anuyuñjantassa kañci puggalaṃ nissāya ciraparicayo kodho uppajjeyya, tassa vūpasamāya –
‘‘ဥဘတောဒဏ္ဍကေန စေပိ, ဘိက္ခဝေ, ကကစေန စောရာ ဩစရကာ အင္ဂမင္ဂာနိ ဩကန္တေယ္ယုံ, တတ္ရာပိ ယော မနော ပဒူသေယ္ယ, န မေ သော တေန သာသနကရော’’တိ (မ. နိ. ၁.၂၃၂) –
‘‘Ubhatodaṇḍakena cepi, bhikkhave, kakacena corā ocarakā aṅgamaṅgāni okanteyyuṃ, tatrāpi yo mano padūseyya, na me so tena sāsanakaro’’ti (ma. ni. 1.232) –
သတ္ထာရာ ဝုတ္တံ ကကစူပမံ ဩဝာဒံ အာဝဇ္ဇေဟိ။ ဥပ္ပဇ္ဇေ စေ ရသေ တဏ္ဟာတိ သစေ တေ မဓုရာဒိဘေဒေ ရသေ တဏ္ဟာ အဘိလာသော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ, တသ္သ ဝူပသမာယ –
Satthārā vuttaṃ kakacūpamaṃ ovādaṃ āvajjehi. Uppajje ce rase taṇhāti sace te madhurādibhede rase taṇhā abhilāso uppajjeyya, tassa vūpasamāya –
‘‘ပုတ္တမံသံ ဇာယမ္ပတိကာ ယထာ ကန္တာရနိတ္ထရဏတ္ထမေဝ ခာဒိံသု, န ရသတဏ္ဟာယ ဧဝံ ကုလပုတ္တောပိ ပဗ္ဗဇိတော ပိဏ္ဍပာတံ ပဋိသေဝတိ။ပေ.။ ဖာသုဝိဟာရော စာ’’တိ (သံ. နိ. ၂.၆၃ အတ္ထတော သမာနံ) –
‘‘Puttamaṃsaṃ jāyampatikā yathā kantāranittharaṇatthameva khādiṃsu, na rasataṇhāya evaṃ kulaputtopi pabbajito piṇḍapātaṃ paṭisevati…pe… phāsuvihāro cā’’ti (saṃ. ni. 2.63 atthato samānaṃ) –
ဧဝံ ဝုတ္တံ ပုတ္တမံသူပမောဝာဒံ သရ အနုသ္သရ။
Evaṃ vuttaṃ puttamaṃsūpamovādaṃ sara anussara.
သစေ ဓာဝတိ တေ စိတ္တန္တိ အယောနိသော မနသိ ကရောတော တဝ စိတ္တံ ကာမေသု ပဉ္စကာမဂုဏေသု ဆန္ဒရာဂဝသေန, ကာမဘဝာဒီသု ဘဝေသု ဘဝပတ္ထနာဝသေန သစေ ဓာဝတိ သရတိ ဇဝတိ။ ခိပ္ပံ နိဂ္ဂဏ္ဟ သတိယာ, ကိဋ္ဌာဒံ ဝိယ ဒုပ္ပသုန္တိ တထာ ဓာဝိတုံ အဒေန္တော ယထာ နာမ ပုရိသော ကိဋ္ဌာဒံ သသ္သခာဒကံ ဒုပ္ပသုံ ဒုဋ္ဌဂောဏံ ယောတ္တေန ထမ္ဘေ ဗန္ဓိတ္ဝာ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ, ဧဝံ သတိယာ သတိယောတ္တေန သမ္မာဓိထမ္ဘေ ဗန္ဓန္တော ခိပ္ပံ သီဃမေဝ နိဂ္ဂဏ္ဟ, ယထာ ကိလေသဝိဂမေန နိဗ္ဗိသေဝနံ ဟောတိ, တထာ ဒမေဟီတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ထေရော ပုထုဇ္ဇနောဝ ဟုတ္ဝာ အက္ကောသံ အဓိဝာသေန္တော တေသံ မနုသ္သာနံ အရိယဂုဏေ ပကာသေန္တော ဓမ္မံ ကထေတ္ဝာ ပစ္ဆာ ဒ္ဝီဟိ ဂာထာဟိ အတ္တာနံ ဩဝဒန္တော ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပတ္ဝာ အညံ ဗ္ယာကရောန္တော ဣမာယေဝ ဂာထာ အဘာသီ’’တိ ဝဒန္တိ။
Sace dhāvati te cittanti ayoniso manasi karoto tava cittaṃ kāmesu pañcakāmaguṇesu chandarāgavasena, kāmabhavādīsu bhavesu bhavapatthanāvasena sace dhāvati sarati javati. Khippaṃ niggaṇha satiyā, kiṭṭhādaṃviya duppasunti tathā dhāvituṃ adento yathā nāma puriso kiṭṭhādaṃ sassakhādakaṃ duppasuṃ duṭṭhagoṇaṃ yottena thambhe bandhitvā attano vase vatteti, evaṃ satiyā satiyottena sammādhithambhe bandhanto khippaṃ sīghameva niggaṇha, yathā kilesavigamena nibbisevanaṃ hoti, tathā damehīti. Keci pana ‘‘thero puthujjanova hutvā akkosaṃ adhivāsento tesaṃ manussānaṃ ariyaguṇe pakāsento dhammaṃ kathetvā pacchā dvīhi gāthāhi attānaṃ ovadanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā aññaṃ byākaronto imāyeva gāthā abhāsī’’ti vadanti.
ဗ္ရဟ္မဒတ္တတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Brahmadattattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁၂. ဗ္ရဟ္မဒတ္တတ္ထေရဂာထာ • 12. Brahmadattattheragāthā