Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
12. බ්රහ්මදත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
12. Brahmadattattheragāthāvaṇṇanā
අක්කොධස්සාතිආදිකා ආයස්මතො බ්රහ්මදත්තත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං කොසලරඤ්ඤො පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, බ්රහ්මදත්තොතිස්ස නාමං අහොසි. සො වයප්පත්තො ජෙතවනමහෙ බුද්ධානුභාවං දිස්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො සහ පටිසම්භිදාහි ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. තං එකදිවසං නගරෙ පිණ්ඩාය චරන්තං අඤ්ඤතරො බ්රාහ්මණො අක්කොසි. ථෙරො තං සුත්වාපි තුණ්හීභූතො පිණ්ඩාය චරතියෙව, බ්රාහ්මණො පුනපි අක්කොසියෙව. මනුස්සා එවං අක්කොසන්තම්පි නං ‘‘අයං ථෙරො න කිඤ්චි භණතී’’ති ආහංසු. තං සුත්වා ථෙරො තෙසං මනුස්සානං ධම්මං දෙසෙන්තො –
Akkodhassātiādikā āyasmato brahmadattattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kosalarañño putto hutvā nibbatti, brahmadattotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto jetavanamahe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto saha paṭisambhidāhi chaḷabhiñño ahosi. Taṃ ekadivasaṃ nagare piṇḍāya carantaṃ aññataro brāhmaṇo akkosi. Thero taṃ sutvāpi tuṇhībhūto piṇḍāya caratiyeva, brāhmaṇo punapi akkosiyeva. Manussā evaṃ akkosantampi naṃ ‘‘ayaṃ thero na kiñci bhaṇatī’’ti āhaṃsu. Taṃ sutvā thero tesaṃ manussānaṃ dhammaṃ desento –
441.
441.
‘‘අක්කොධස්ස කුතො කොධො, දන්තස්ස සමජීවිනො;
‘‘Akkodhassa kuto kodho, dantassa samajīvino;
සම්මදඤ්ඤා විමුත්තස්ස, උපසන්තස්ස තාදිනො.
Sammadaññā vimuttassa, upasantassa tādino.
442.
442.
‘‘තස්සෙව තෙන පාපියො, යො කුද්ධං පටිකුජ්ඣති;
‘‘Tasseva tena pāpiyo, yo kuddhaṃ paṭikujjhati;
කුද්ධං අප්පටිකුජ්ඣන්තො, සඞ්ගාමං ජෙති දුජ්ජයං.
Kuddhaṃ appaṭikujjhanto, saṅgāmaṃ jeti dujjayaṃ.
443.
443.
‘‘උභින්නමත්ථං චරති, අත්තනො ච පරස්ස ච;
‘‘Ubhinnamatthaṃ carati, attano ca parassa ca;
පරං සඞ්කුපිතං ඤත්වා, යො සතො උපසම්මති.
Paraṃ saṅkupitaṃ ñatvā, yo sato upasammati.
444.
444.
‘‘උභින්නං තිකිච්ඡන්තං තං, අත්තනො ච පරස්ස ච;
‘‘Ubhinnaṃ tikicchantaṃ taṃ, attano ca parassa ca;
ජනා මඤ්ඤන්ති බාලොති, යෙ ධම්මස්ස අකොවිදා. (සං. නි. 1.189);
Janā maññanti bāloti, ye dhammassa akovidā. (saṃ. ni. 1.189);
445.
445.
‘‘උප්පජ්ජෙ තෙ සචෙ කොධො, ආවජ්ජ කකචූපමං;
‘‘Uppajje te sace kodho, āvajja kakacūpamaṃ;
උප්පජ්ජෙ චෙ රසෙ තණ්හා, පුත්තමංසූපමං සර.
Uppajje ce rase taṇhā, puttamaṃsūpamaṃ sara.
446.
446.
‘‘සචෙ ධාවති චිත්තං තෙ, කාමෙසු ච භවෙසු ච;
‘‘Sace dhāvati cittaṃ te, kāmesu ca bhavesu ca;
ඛිප්පං නිග්ගණ්හ සතියා, කිට්ඨාදං විය දුප්පසු’’න්ති. –
Khippaṃ niggaṇha satiyā, kiṭṭhādaṃ viya duppasu’’nti. –
ඉමා ගාථා අභාසි.
Imā gāthā abhāsi.
තත්ථ අක්කොධස්සාති කොධරහිතස්ස මග්ගෙන සමුච්ඡින්නකොධස්ස. කුතො කොධොති කුතො නාම හෙතු කොධො උප්පජ්ජෙය්ය, තස්ස උප්පත්තිකාරණං නත්ථීති අත්ථො. දන්තස්සාති උත්තමෙන දමෙන අග්ගමග්ගදමථෙන දන්තස්ස. සමජීවිනොති කායවිසමාදීනි සබ්බසො පහාය කායසමාදීනං වසෙන සමං ජීවන්තස්ස සත්තට්ඨානියෙන සම්පජඤ්ඤෙන සම්මදෙව වත්තන්තස්ස. සම්මදඤ්ඤා විමුත්තස්සාති සම්මා අඤ්ඤාය අභිඤ්ඤෙය්යාදිකෙ ධම්මෙ ජානිත්වා සබ්බාසවෙහි විප්පමුත්තස්ස. තතො එව සබ්බකිලෙසදරථපරිළාහවූපසමෙන උපසන්තස්ස. ඉට්ඨාදීසු තාදිලක්ඛණප්පත්තියා තාදිනො ඛීණාසවස්ස කුතො කොධොති අඤ්ඤාපදෙසෙන ථෙරො අත්තනො කොධාභාවං තස්ස ච කාරණානි වත්වා ඉදානි කොධෙ අකොධෙ ච ආදීනවානිසංසදස්සනෙන ධම්මං කථෙන්තො ‘‘තස්සෙවා’’තිආදිමාහ. තත්ථ යො කුද්ධං පටිකුජ්ඣතීති යො පුග්ගලො අත්තනො උපරි කුද්ධං කුපිතං පුග්ගලං පටිකුජ්ඣති, තස්සෙව තෙන පටිකුජ්ඣනපච්චක්කොසනපටිප්පහරණාදිනා පාපියො ඉධලොකෙ විඤ්ඤූගරහාදිවසෙන පරලොකෙ නිරයදුක්ඛාදිවසෙන අභද්දකතරං අකල්යාණතරං හොති. කුජ්ඣනෙන පන අකුද්ධස්ස පාපං හොතීති වත්තබ්බමෙව නත්ථි. කෙචි පන ‘‘යො අකුද්ධං පටිකුද්ධං ආරබ්භ කුජ්ඣතී’’ති අත්ථං වදන්ති. කුද්ධං අප්පටිකුජ්ඣන්තොති යො පන කුද්ධං පුග්ගලං ‘‘අයං කුද්ධො කොධපරෙතො’’ති ඤත්වා න පටිකුජ්ඣති ඛමති, සො දුජ්ජයං කිලෙසසඞ්ගාමං ජෙති නාම. න කෙවලඤ්චස්ස කිලෙසසඞ්ගාමජයො එව, අථ ඛො උභයහිතපටිපත්තිම්පීති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘උභින්නමත්ථං…පෙ.… උපසම්මතී’’ති. යො පරං පුග්ගලං සඞ්කුපිතං කුද්ධං ‘‘කොධපරෙතො’’ති ඤත්වා තං මෙත්තායන්තො අජ්ඣුපෙක්ඛන්තො වා සතො සම්පජානො හුත්වා උපසම්මති ඛමති න පටිප්ඵරති. සො අත්තනො ච පරස්ස චාති උභින්නං උභයලොකසුඛාවහං අත්ථං හිතං චරති.
Tattha akkodhassāti kodharahitassa maggena samucchinnakodhassa. Kuto kodhoti kuto nāma hetu kodho uppajjeyya, tassa uppattikāraṇaṃ natthīti attho. Dantassāti uttamena damena aggamaggadamathena dantassa. Samajīvinoti kāyavisamādīni sabbaso pahāya kāyasamādīnaṃ vasena samaṃ jīvantassa sattaṭṭhāniyena sampajaññena sammadeva vattantassa. Sammadaññā vimuttassāti sammā aññāya abhiññeyyādike dhamme jānitvā sabbāsavehi vippamuttassa. Tato eva sabbakilesadarathapariḷāhavūpasamena upasantassa. Iṭṭhādīsu tādilakkhaṇappattiyā tādino khīṇāsavassa kuto kodhoti aññāpadesena thero attano kodhābhāvaṃ tassa ca kāraṇāni vatvā idāni kodhe akodhe ca ādīnavānisaṃsadassanena dhammaṃ kathento ‘‘tassevā’’tiādimāha. Tattha yo kuddhaṃ paṭikujjhatīti yo puggalo attano upari kuddhaṃ kupitaṃ puggalaṃ paṭikujjhati, tasseva tena paṭikujjhanapaccakkosanapaṭippaharaṇādinā pāpiyo idhaloke viññūgarahādivasena paraloke nirayadukkhādivasena abhaddakataraṃ akalyāṇataraṃ hoti. Kujjhanena pana akuddhassa pāpaṃ hotīti vattabbameva natthi. Keci pana ‘‘yo akuddhaṃ paṭikuddhaṃ ārabbha kujjhatī’’ti atthaṃ vadanti. Kuddhaṃ appaṭikujjhantoti yo pana kuddhaṃ puggalaṃ ‘‘ayaṃ kuddho kodhapareto’’ti ñatvā na paṭikujjhati khamati, so dujjayaṃ kilesasaṅgāmaṃ jeti nāma. Na kevalañcassa kilesasaṅgāmajayo eva, atha kho ubhayahitapaṭipattimpīti dassento āha ‘‘ubhinnamatthaṃ…pe… upasammatī’’ti. Yo paraṃ puggalaṃ saṅkupitaṃ kuddhaṃ ‘‘kodhapareto’’ti ñatvā taṃ mettāyanto ajjhupekkhanto vā sato sampajāno hutvā upasammati khamati na paṭippharati. So attano ca parassa cāti ubhinnaṃ ubhayalokasukhāvahaṃ atthaṃ hitaṃ carati.
උභින්නං තිකිච්ඡන්තං තන්ති තං අත්තනො ච පරස්ස චාති උභින්නං ද්වින්නං කොධබ්යාධිතිකිච්ඡාය තිකිච්ඡන්තං ඛමන්තං පුග්ගලං යෙ ජනා ධම්මස්ස අරියාචාරධම්මෙ අකුසලා, තෙ බාලා ‘‘අයං අවිද්දසු යො අත්තානං අක්කොසන්තස්ස පහරන්තස්ස කිඤ්චි න කරොතී’’ති මඤ්ඤන්ති , තං තෙසං අයොනිසො මඤ්ඤනන්ති අධිප්පායො. ‘‘තිකිච්ඡන’’න්තිපි පඨන්ති, තිකිච්ඡනසභාවන්ති අත්ථො.
Ubhinnaṃ tikicchantaṃ tanti taṃ attano ca parassa cāti ubhinnaṃ dvinnaṃ kodhabyādhitikicchāya tikicchantaṃ khamantaṃ puggalaṃ ye janā dhammassa ariyācāradhamme akusalā, te bālā ‘‘ayaṃ aviddasu yo attānaṃ akkosantassa paharantassa kiñci na karotī’’ti maññanti , taṃ tesaṃ ayoniso maññananti adhippāyo. ‘‘Tikicchana’’ntipi paṭhanti, tikicchanasabhāvanti attho.
එවං ථෙරෙන වුච්චමානං ධම්මං සුත්වා අක්කොසකබ්රාහ්මණො සංවිග්ගො පසන්නචිත්තො ච හුත්වා ථෙරං ඛමාපෙත්වා තස්සෙව සන්තිකෙ පබ්බජි. ථෙරො තස්ස කම්මට්ඨානං දෙන්තො ‘‘ඉමස්ස මෙත්තාභාවනා යුත්තා’’ති මෙත්තාකම්මට්ඨානං දත්වා කොධපරියුට්ඨානාදීසු පච්චවෙක්ඛණාදිවිධිං දස්සෙන්තො ‘‘උප්පජ්ජෙ තෙ’’තිආදිමාහ. තත්ථ උප්පජ්ජෙ තෙ සචෙති සචෙ තෙ කම්මට්ඨානං අනුයුඤ්ජන්තස්ස කඤ්චි පුග්ගලං නිස්සාය චිරපරිචයො කොධො උප්පජ්ජෙය්ය, තස්ස වූපසමාය –
Evaṃ therena vuccamānaṃ dhammaṃ sutvā akkosakabrāhmaṇo saṃviggo pasannacitto ca hutvā theraṃ khamāpetvā tasseva santike pabbaji. Thero tassa kammaṭṭhānaṃ dento ‘‘imassa mettābhāvanā yuttā’’ti mettākammaṭṭhānaṃ datvā kodhapariyuṭṭhānādīsu paccavekkhaṇādividhiṃ dassento ‘‘uppajje te’’tiādimāha. Tattha uppajje te saceti sace te kammaṭṭhānaṃ anuyuñjantassa kañci puggalaṃ nissāya ciraparicayo kodho uppajjeyya, tassa vūpasamāya –
‘‘උභතොදණ්ඩකෙන චෙපි, භික්ඛවෙ, කකචෙන චොරා ඔචරකා අඞ්ගමඞ්ගානි ඔකන්තෙය්යුං, තත්රාපි යො මනො පදූසෙය්ය, න මෙ සො තෙන සාසනකරො’’ති (ම. නි. 1.232) –
‘‘Ubhatodaṇḍakena cepi, bhikkhave, kakacena corā ocarakā aṅgamaṅgāni okanteyyuṃ, tatrāpi yo mano padūseyya, na me so tena sāsanakaro’’ti (ma. ni. 1.232) –
සත්ථාරා වුත්තං කකචූපමං ඔවාදං ආවජ්ජෙහි. උප්පජ්ජෙ චෙ රසෙ තණ්හාති සචෙ තෙ මධුරාදිභෙදෙ රසෙ තණ්හා අභිලාසො උප්පජ්ජෙය්ය, තස්ස වූපසමාය –
Satthārā vuttaṃ kakacūpamaṃ ovādaṃ āvajjehi. Uppajje ce rase taṇhāti sace te madhurādibhede rase taṇhā abhilāso uppajjeyya, tassa vūpasamāya –
‘‘පුත්තමංසං ජායම්පතිකා යථා කන්තාරනිත්ථරණත්ථමෙව ඛාදිංසු, න රසතණ්හාය එවං කුලපුත්තොපි පබ්බජිතො පිණ්ඩපාතං පටිසෙවති…පෙ.… ඵාසුවිහාරො චා’’ති (සං. නි. 2.63 අත්ථතො සමානං) –
‘‘Puttamaṃsaṃ jāyampatikā yathā kantāranittharaṇatthameva khādiṃsu, na rasataṇhāya evaṃ kulaputtopi pabbajito piṇḍapātaṃ paṭisevati…pe… phāsuvihāro cā’’ti (saṃ. ni. 2.63 atthato samānaṃ) –
එවං වුත්තං පුත්තමංසූපමොවාදං සර අනුස්සර.
Evaṃ vuttaṃ puttamaṃsūpamovādaṃ sara anussara.
සචෙ ධාවති තෙ චිත්තන්ති අයොනිසො මනසි කරොතො තව චිත්තං කාමෙසු පඤ්චකාමගුණෙසු ඡන්දරාගවසෙන, කාමභවාදීසු භවෙසු භවපත්ථනාවසෙන සචෙ ධාවති සරති ජවති. ඛිප්පං නිග්ගණ්හ සතියා, කිට්ඨාදං විය දුප්පසුන්ති තථා ධාවිතුං අදෙන්තො යථා නාම පුරිසො කිට්ඨාදං සස්සඛාදකං දුප්පසුං දුට්ඨගොණං යොත්තෙන ථම්භෙ බන්ධිත්වා අත්තනො වසෙ වත්තෙති, එවං සතියා සතියොත්තෙන සම්මාධිථම්භෙ බන්ධන්තො ඛිප්පං සීඝමෙව නිග්ගණ්හ, යථා කිලෙසවිගමෙන නිබ්බිසෙවනං හොති, තථා දමෙහීති. කෙචි පන ‘‘ථෙරො පුථුජ්ජනොව හුත්වා අක්කොසං අධිවාසෙන්තො තෙසං මනුස්සානං අරියගුණෙ පකාසෙන්තො ධම්මං කථෙත්වා පච්ඡා ද්වීහි ගාථාහි අත්තානං ඔවදන්තො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පත්වා අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො ඉමායෙව ගාථා අභාසී’’ති වදන්ති.
Sace dhāvati te cittanti ayoniso manasi karoto tava cittaṃ kāmesu pañcakāmaguṇesu chandarāgavasena, kāmabhavādīsu bhavesu bhavapatthanāvasena sace dhāvati sarati javati. Khippaṃ niggaṇha satiyā, kiṭṭhādaṃviya duppasunti tathā dhāvituṃ adento yathā nāma puriso kiṭṭhādaṃ sassakhādakaṃ duppasuṃ duṭṭhagoṇaṃ yottena thambhe bandhitvā attano vase vatteti, evaṃ satiyā satiyottena sammādhithambhe bandhanto khippaṃ sīghameva niggaṇha, yathā kilesavigamena nibbisevanaṃ hoti, tathā damehīti. Keci pana ‘‘thero puthujjanova hutvā akkosaṃ adhivāsento tesaṃ manussānaṃ ariyaguṇe pakāsento dhammaṃ kathetvā pacchā dvīhi gāthāhi attānaṃ ovadanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā aññaṃ byākaronto imāyeva gāthā abhāsī’’ti vadanti.
බ්රහ්මදත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Brahmadattattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 12. බ්රහ්මදත්තත්ථෙරගාථා • 12. Brahmadattattheragāthā