| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
३. ब्रह्मदेवसुत्तवण्णना
3. Brahmadevasuttavaṇṇanā
१७४. ततिये एकोति ठानादीसु इरियापथेसु एकको, एकविहारीति अत्थो। वूपकट्ठोति कायेन वूपकट्ठो निस्सटो। अप्पमत्तोति सतिया अविप्पवासे ठितो। आतापीति वीरियातापेन समन्नागतो। पहितत्तोति पेसितत्तो। कुलपुत्ताति आचारकुलपुत्ता। सम्मदेवाति न इणट्टा न भयट्टा न जीवितपकता हुत्वा, यथा वा तथा वा पब्बजितापि ये अनुलोमपटिपदं पूरेन्ति, ते सम्मदेव अगारस्मा अनगारियं पब्बजन्ति नाम। ब्रह्मचरियपरियोसानन्ति मग्गब्रह्मचरियस्स परियोसानभूतं अरियफलं। दिट्ठेव धम्मेति इमस्मिंयेव अत्तभावे। सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वाति सामं जानित्वा पच्चक्खं कत्वा। उपसम्पज्जाति पटिलभित्वा सम्पादेत्वा विहासि। एवं विहरन्तो च खीणा जाति…पे॰… अब्भञ्ञासीति। एतेनस्स पच्चवेक्खणभूमि दस्सिता।
174. Tatiye ekoti ṭhānādīsu iriyāpathesu ekako, ekavihārīti attho. Vūpakaṭṭhoti kāyena vūpakaṭṭho nissaṭo. Appamattoti satiyā avippavāse ṭhito. Ātāpīti vīriyātāpena samannāgato. Pahitattoti pesitatto. Kulaputtāti ācārakulaputtā. Sammadevāti na iṇaṭṭā na bhayaṭṭā na jīvitapakatā hutvā, yathā vā tathā vā pabbajitāpi ye anulomapaṭipadaṃ pūrenti, te sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti nāma. Brahmacariyapariyosānanti maggabrahmacariyassa pariyosānabhūtaṃ ariyaphalaṃ. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve. Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti sāmaṃ jānitvā paccakkhaṃ katvā. Upasampajjāti paṭilabhitvā sampādetvā vihāsi. Evaṃ viharanto ca khīṇā jāti…pe… abbhaññāsīti. Etenassa paccavekkhaṇabhūmi dassitā.
कतमा पनस्स जाति खीणा, कथञ्च नं अब्भञ्ञासीति? वुच्चते, न तावस्स अतीता जाति खीणा पुब्बेव खीणत्ता, न अनागता तत्थ वायामाभावतो, न पच्चुप्पन्ना विज्जमानत्ता। मग्गस्स पन अभावितत्ता या उप्पज्जेय्य एकचतुपञ्चवोकारभवेसु एकचतुपञ्चक्खन्धप्पभेदा जाति। सा मग्गस्स भावितत्ता अनुप्पादधम्मतं आपज्जनेन खीणा। तं सो मग्गभावनाय पहीनकिलेसे पच्चवेक्खित्वा – ‘‘किलेसाभावे विज्जमानम्पि कम्मं आयतिं अप्पटिसन्धिकं होती’’ति जानन्तो जानाति।
Katamā panassa jāti khīṇā, kathañca naṃ abbhaññāsīti? Vuccate, na tāvassa atītā jāti khīṇā pubbeva khīṇattā, na anāgatā tattha vāyāmābhāvato, na paccuppannā vijjamānattā. Maggassa pana abhāvitattā yā uppajjeyya ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhedā jāti. Sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā. Taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā – ‘‘kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ appaṭisandhikaṃ hotī’’ti jānanto jānāti.
वुसितन्ति वुत्थं परिवुत्थं, कतं चरितं निट्ठापितन्ति अत्थो। ब्रह्मचरियन्ति मग्गब्रह्मचरियं । कतं करणीयन्ति चतूसु सच्चेसु चतूहि मग्गेहि परिञ्ञापहानसच्छिकिरियभावनावसेन सोळसविधम्पि किच्चं निट्ठापितन्ति अत्थो। नापरं इत्थत्तायाति इदानि पुन इत्थभावाय, एवं सोळसकिच्चभावाय, किलेसक्खयाय वा कतमग्गभावना नत्थीति। अथ वा इत्थत्तायाति इत्थत्तभावतो, इमस्मा एवंपकारा इदानि वत्तमानक्खन्धसन्ताना अपरं खन्धसन्तानं नत्थि, इमे पन पञ्चक्खन्धा परिञ्ञाता तिट्ठन्ति छिन्नमूलको रुक्खो वियाति अब्भञ्ञासि। अञ्ञतरोति एको। अरहतन्ति अरहन्तानं, भगवतो सावकानं अरहतं अब्भन्तरो अहोसि।
Vusitanti vutthaṃ parivutthaṃ, kataṃ caritaṃ niṭṭhāpitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ . Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyabhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho. Nāparaṃ itthattāyāti idāni puna itthabhāvāya, evaṃ soḷasakiccabhāvāya, kilesakkhayāya vā katamaggabhāvanā natthīti. Atha vā itthattāyāti itthattabhāvato, imasmā evaṃpakārā idāni vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ natthi, ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti chinnamūlako rukkho viyāti abbhaññāsi. Aññataroti eko. Arahatanti arahantānaṃ, bhagavato sāvakānaṃ arahataṃ abbhantaro ahosi.
सपदानन्ति सपदानचारं, सम्पत्तघरं अनुक्कम्म पटिपाटिया चरन्तो। उपसङ्कमीति उपसङ्कमन्तो। माता पनस्स पुत्तं दिस्वाव घरा निक्खम्म पत्तं गहेत्वा अन्तोनिवेसनं पवेसेत्वा पञ्ञत्तासने निसीदापेसि।
Sapadānanti sapadānacāraṃ, sampattagharaṃ anukkamma paṭipāṭiyā caranto. Upasaṅkamīti upasaṅkamanto. Mātā panassa puttaṃ disvāva gharā nikkhamma pattaṃ gahetvā antonivesanaṃ pavesetvā paññattāsane nisīdāpesi.
आहुतिं निच्चं पग्गण्हातीति निच्चकाले आहुतिपिण्डं पग्गण्हाति। तं दिवसं पन तस्मिं घरे भूतबलिकम्मं होति। सब्बगेहं हरितुपलित्तं विप्पकिण्णलाजं वनमालपरिक्खित्तं उस्सितद्धजपटाकं तत्थ तत्थ पुण्णघरे ठपेत्वा दण्डदीपिका जालेत्वा गन्धचुण्णमालादीहि अलङ्कतं, समन्ततो सञ्छादियमाना धूमकटच्छु अहोसि। सापि ब्राह्मणी कालस्सेव वुट्ठाय सोळसहि गन्धोदकघटेहि न्हायित्वा सब्बालङ्कारेन अत्तभावं अलङ्करि। सा तस्मिं समये महाखीणासवं निसीदापेत्वा, यागुउळुङ्कमत्तम्पि अदत्वा, ‘‘महाब्रह्मं भोजेस्सामी’’ति सुवण्णपातियं पायासं पूरेत्वा सप्पिमधुसक्खरादीहि योजेत्वा निवेसनस्स पच्छाभागे हरितुपलित्तभावादीहि अलङ्कता भूतपीठिका अत्थि। सा तं पातिं आदाय, तत्थ गन्त्वा, चतूसु कोणेसु मज्झे च एकेकं पायासपिण्डं ठपेत्वा, एकं पिण्डं हत्थेन गहेत्वा, याव कप्परा सप्पिना पग्घरन्तेन पथवियं जाणुमण्डलं पतिट्ठापेत्वा ‘‘भुञ्जतु भवं महाब्रह्मा, सायतु भवं महाब्रह्मा, तप्पेतु भवं महाब्रह्मा’’ति वदमाना ब्रह्मानं भोजेति।
Āhutiṃ niccaṃ paggaṇhātīti niccakāle āhutipiṇḍaṃ paggaṇhāti. Taṃ divasaṃ pana tasmiṃ ghare bhūtabalikammaṃ hoti. Sabbagehaṃ haritupalittaṃ vippakiṇṇalājaṃ vanamālaparikkhittaṃ ussitaddhajapaṭākaṃ tattha tattha puṇṇaghare ṭhapetvā daṇḍadīpikā jāletvā gandhacuṇṇamālādīhi alaṅkataṃ, samantato sañchādiyamānā dhūmakaṭacchu ahosi. Sāpi brāhmaṇī kālasseva vuṭṭhāya soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhāyitvā sabbālaṅkārena attabhāvaṃ alaṅkari. Sā tasmiṃ samaye mahākhīṇāsavaṃ nisīdāpetvā, yāguuḷuṅkamattampi adatvā, ‘‘mahābrahmaṃ bhojessāmī’’ti suvaṇṇapātiyaṃ pāyāsaṃ pūretvā sappimadhusakkharādīhi yojetvā nivesanassa pacchābhāge haritupalittabhāvādīhi alaṅkatā bhūtapīṭhikā atthi. Sā taṃ pātiṃ ādāya, tattha gantvā, catūsu koṇesu majjhe ca ekekaṃ pāyāsapiṇḍaṃ ṭhapetvā, ekaṃ piṇḍaṃ hatthena gahetvā, yāva kapparā sappinā paggharantena pathaviyaṃ jāṇumaṇḍalaṃ patiṭṭhāpetvā ‘‘bhuñjatu bhavaṃ mahābrahmā, sāyatu bhavaṃ mahābrahmā, tappetu bhavaṃ mahābrahmā’’ti vadamānā brahmānaṃ bhojeti.
एतदहोसीति महाखीणासवस्स सीलगन्धं छदेवलोके अज्झोत्थरित्वा ब्रह्मलोकं उपगतं घायमानस्स एतं अहोसि। संवेजेय्यन्ति चोदेय्यं, सम्मापटिपत्तियं योजेय्यं। ‘अयं हि एवरूपं अग्गदक्खिणेय्यं महाखीणासवं निसीदापेत्वा यागुउळुङ्कमत्तम्पि अदत्वा, ‘‘महाब्रह्मं भोजेस्सामी’’ति तुलं पहाय हत्थेन तुलयन्ती विय, भेरिं पहाय कुच्छिं वादेन्ती विय, अग्गिं पहाय खज्जोपनकं धममाना विय भूतबलिं कुरुमाना आहिण्डति। गच्छामिस्सा मिच्छादस्सनं भिन्दित्वा अपायमग्गतो उद्धरित्वा यथा असीतिकोटिधनं बुद्धसासने विप्पकिरित्वा सग्गमग्गं आरोहति, तथा करोमीति वुत्तं होति।
Etadahosīti mahākhīṇāsavassa sīlagandhaṃ chadevaloke ajjhottharitvā brahmalokaṃ upagataṃ ghāyamānassa etaṃ ahosi. Saṃvejeyyanti codeyyaṃ, sammāpaṭipattiyaṃ yojeyyaṃ. ‘Ayaṃ hi evarūpaṃ aggadakkhiṇeyyaṃ mahākhīṇāsavaṃ nisīdāpetvā yāguuḷuṅkamattampi adatvā, ‘‘mahābrahmaṃ bhojessāmī’’ti tulaṃ pahāya hatthena tulayantī viya, bheriṃ pahāya kucchiṃ vādentī viya, aggiṃ pahāya khajjopanakaṃ dhamamānā viya bhūtabaliṃ kurumānā āhiṇḍati. Gacchāmissā micchādassanaṃ bhinditvā apāyamaggato uddharitvā yathā asītikoṭidhanaṃ buddhasāsane vippakiritvā saggamaggaṃ ārohati, tathā karomīti vuttaṃ hoti.
दूरे इतोति इमम्हा ठाना दूरे ब्रह्मलोको। ततो हि कूटागारमत्ता सिला पातिता एकेन अहोरत्तेन अट्ठचत्तालीसयोजनसहस्सानि खेपयमाना चतूहि मासेहि पथवियं पतिट्ठहेय्य, सब्बहेट्ठिमोपि ब्रह्मलोको एवं दूरे। यस्साहुतिन्ति यस्स ब्रह्मुनो आहुतिं पग्गण्हासि, तस्स ब्रह्मलोको दूरेति अत्थो। ब्रह्मपथन्ति एत्थ ब्रह्मपथो नाम चत्तारि कुसलज्झानानि, विपाकज्झानानि पन नेसं जीवितपथो नाम, तं ब्रह्मपथं अजानन्ती त्वं किं जप्पसि विप्पलपसि? ब्रह्मानो हि सप्पीतिकज्झानेन यापेन्ति, न एतं तिणबीजानि पक्खिपित्वा रन्धं गोयूसं खादन्ति, मा अकारणा किलमसीति।
Dūre itoti imamhā ṭhānā dūre brahmaloko. Tato hi kūṭāgāramattā silā pātitā ekena ahorattena aṭṭhacattālīsayojanasahassāni khepayamānā catūhi māsehi pathaviyaṃ patiṭṭhaheyya, sabbaheṭṭhimopi brahmaloko evaṃ dūre. Yassāhutinti yassa brahmuno āhutiṃ paggaṇhāsi, tassa brahmaloko dūreti attho. Brahmapathanti ettha brahmapatho nāma cattāri kusalajjhānāni, vipākajjhānāni pana nesaṃ jīvitapatho nāma, taṃ brahmapathaṃ ajānantī tvaṃ kiṃ jappasi vippalapasi? Brahmāno hi sappītikajjhānena yāpenti, na etaṃ tiṇabījāni pakkhipitvā randhaṃ goyūsaṃ khādanti, mā akāraṇā kilamasīti.
एवं वत्वा पुन सो महाब्रह्मा अञ्जलिं पग्गय्ह अवकुज्जो हुत्वा थेरं उपदिसन्तो एसो हि ते ब्राह्मणि ब्रह्मदेवोतिआदिमाह। तत्थ निरूपधिकोति किलेसाभिसङ्खारकामगुणोपधीहि विरहितो। अतिदेवपत्तोति देवानं अतिदेवभावं ब्रह्मानं अतिब्रह्मभावं पत्तो। अनञ्ञपोसीति ठपेत्वा इमं अत्तभावं अञ्ञस्स अत्तभावस्स वा पुत्तदारस्स वा अपोसनताय अनञ्ञपोसी।
Evaṃ vatvā puna so mahābrahmā añjaliṃ paggayha avakujjo hutvā theraṃ upadisanto eso hi te brāhmaṇi brahmadevotiādimāha. Tattha nirūpadhikoti kilesābhisaṅkhārakāmaguṇopadhīhi virahito. Atidevapattoti devānaṃ atidevabhāvaṃ brahmānaṃ atibrahmabhāvaṃ patto. Anaññaposīti ṭhapetvā imaṃ attabhāvaṃ aññassa attabhāvassa vā puttadārassa vā aposanatāya anaññaposī.
आहुनेय्योति आहुनपिण्डं पटिग्गहेतुं युत्तो। वेदगूति चतुमग्गसङ्खातेहि वेदेहि दुक्खस्सन्तं गतो। भावितत्तोति अत्तानं भावेत्वा वड्ढेत्वा ठितो। अनूपलित्तोति तण्हादीहि लेपेहि आलित्तो। घासेसनं इरियतीति आहारपरियेसनं चरति।
Āhuneyyoti āhunapiṇḍaṃ paṭiggahetuṃ yutto. Vedagūti catumaggasaṅkhātehi vedehi dukkhassantaṃ gato. Bhāvitattoti attānaṃ bhāvetvā vaḍḍhetvā ṭhito. Anūpalittoti taṇhādīhi lepehi ālitto. Ghāsesanaṃ iriyatīti āhārapariyesanaṃ carati.
न तस्स पच्छा न पुरत्थमत्थीति पच्छा वुच्चति अतीतं, पुरत्थं वुच्चति अनागतं, अतीतानागतेसु खन्धेसु छन्दरागविरहितस्स पच्छा वा पुरत्थं वा नत्थीति वदति। सन्तोतिआदीसु रागादिसन्तताय सन्तो। कोधधूमविगमा विधूमो, दुक्खाभावा अनीघो, कत्तरदण्डादीनि गहेत्वा विचरन्तोपि वधकचेतनाय अभावा निक्खित्तदण्डो। तसथावरेसूति एत्थ पन पुथुज्जना तसा नाम, खीणासवा थावरा नाम। सत्त पन सेखा तसाति वत्तुं न सक्का, थावरा न होन्ति, भजमाना पन थावरपक्खमेव भजन्ति। सो त्याहुतिन्ति सो ते आहुतिं।
Na tassa pacchā na puratthamatthīti pacchā vuccati atītaṃ, puratthaṃ vuccati anāgataṃ, atītānāgatesu khandhesu chandarāgavirahitassa pacchā vā puratthaṃ vā natthīti vadati. Santotiādīsu rāgādisantatāya santo. Kodhadhūmavigamā vidhūmo, dukkhābhāvā anīgho, kattaradaṇḍādīni gahetvā vicarantopi vadhakacetanāya abhāvā nikkhittadaṇḍo. Tasathāvaresūti ettha pana puthujjanā tasā nāma, khīṇāsavā thāvarā nāma. Satta pana sekhā tasāti vattuṃ na sakkā, thāvarā na honti, bhajamānā pana thāvarapakkhameva bhajanti. So tyāhutinti so te āhutiṃ.
विसेनिभूतोति किलेससेनाय विसेनो जातो। अनेजोति नित्तण्हो। सुसीलोति खीणासवसीलेन सुसीलो। सुविमुत्तचित्तोति फलविमुत्तिया सुट्ठु विमुत्तचित्तो। ओघतिण्णन्ति चत्तारो ओघे तिण्णं। एत्तकेन कथामग्गेन ब्रह्मा थेरस्स वण्णं कथेन्तो आयतने ब्राह्मणिं नियोजेसि। अवसानगाथा पन सङ्गीतिकारेहि ठपिता। पतिट्ठपेसि दक्खिणन्ति चतुपच्चयदक्खिणं पतिट्ठपेसि। सुखमायतिकन्ति सुखायतिकं आयतिं सुखविपाकं, सुखावहन्ति अत्थो। ततियं।
Visenibhūtoti kilesasenāya viseno jāto. Anejoti nittaṇho. Susīloti khīṇāsavasīlena susīlo. Suvimuttacittoti phalavimuttiyā suṭṭhu vimuttacitto. Oghatiṇṇanti cattāro oghe tiṇṇaṃ. Ettakena kathāmaggena brahmā therassa vaṇṇaṃ kathento āyatane brāhmaṇiṃ niyojesi. Avasānagāthā pana saṅgītikārehi ṭhapitā. Patiṭṭhapesi dakkhiṇanti catupaccayadakkhiṇaṃ patiṭṭhapesi. Sukhamāyatikanti sukhāyatikaṃ āyatiṃ sukhavipākaṃ, sukhāvahanti attho. Tatiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. ब्रह्मदेवसुत्तं • 3. Brahmadevasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ३. ब्रह्मदेवसुत्तवण्णना • 3. Brahmadevasuttavaṇṇanā
