Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ೧. ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

    1. Brahmajālasuttavaṇṇanā

    ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Paribbājakakathāvaṇṇanā

    ಏವಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯದತ್ಥಂ ಸಾ ಇಧ ದಸ್ಸಿತಾ, ಇದಾನಿ ತಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Evaṃ paṭhamamahāsaṅgītiṃ dassetvā yadatthaṃ sā idha dassitā, idāni taṃ nigamanavasena dassetuṃ ‘‘imissā’’tiādimāha.

    ೧. ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣತೋ ಬಾಹಿರನಿದಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಬ್ಭನ್ತರನಿದಾನಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಛಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ ಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ಪದತೋ ಪದವಿಭಾಗತೋ ಪದತ್ಥತೋ ಅನುಯೋಗತೋ ಪರಿಹಾರತೋ ಚಾತಿ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ ದೇಸನಾಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಯಂ ಲೋಕಿಯಾ ‘‘ಉಮ್ಮುಗ್ಘಾತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸೋ ಪನ ಪಾಳಿಯಾ ನಿದಾನಪಾಳಿವಸೇನ, ನಿದಾನಪಾಳಿಯಾ ಪನ ಸಙ್ಗೀತಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ನಿದಾನಪಾಳಿಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಪದಾದಿವಸೇನ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಏವನ್ತಿ ನಿಪಾತಪದ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಮೇತಿಆದೀನೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದ-ಚ-ಸದ್ದಾನಂ ನಿಪಾತಪದಭಾವೋ, ವತ್ತಬ್ಬೋ, ನ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ ತೇಸಂ ನಯಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ, ತದವಸಿಟ್ಠಾನಂ ಆಪಟಿ-ಸದ್ದಾನಂ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ। ‘‘ಪದವಿಭಾಗೋ’’ತಿ ಪದಾನಂ ವಿಸೇಸೋ, ನ ಪನ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ। ಅಥ ವಾ ಪದಾನಿ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋ, ಪದವಿಗ್ಗಹೋ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋ ಚ ಪದವಿಭಾಗೋತಿ ವಾ ಏಕಸೇಸವಸೇನ ಪದಪದವಿಗ್ಗಹಾಪಿ ಪದವಿಭಾಗ ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿಭೇದೇಸು ಪದೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    1. Ettāvatā ca brahmajālassa sādhāraṇato bāhiranidānaṃ dassetvā idāni abbhantaranidānaṃ saṃvaṇṇetuṃ ‘‘tattha eva’’ntiādi vuttaṃ. Atha vā chahi ākārehi saṃvaṇṇanā kātabbā sambandhato padato padavibhāgato padatthato anuyogato parihārato cāti. Tattha sambandho nāma desanāsambandho. Yaṃ lokiyā ‘‘ummugghāto’’ti vadanti. So pana pāḷiyā nidānapāḷivasena, nidānapāḷiyā pana saṅgītivasena veditabboti paṭhamamahāsaṅgītiṃ dassentena nidānapāḷiyā sambandhassa dassitattā padādivasena saṃvaṇṇanaṃ karonto ‘‘evanti nipātapada’’ntiādimāha. ‘‘Metiādīnī’’ti ettha antarā-sadda-ca-saddānaṃ nipātapadabhāvo, vattabbo, na vā vattabbo tesaṃ nayaggahaṇena gahitattā, tadavasiṭṭhānaṃ āpaṭi-saddānaṃ ādi-saddena saṅgaṇhanato. ‘‘Padavibhāgo’’ti padānaṃ viseso, na pana padaviggaho. Atha vā padāni ca padavibhāgo ca padavibhāgo, padaviggaho ca padavibhāgo ca padavibhāgoti vā ekasesavasena padapadaviggahāpi padavibhāga saddena vuttāti veditabbaṃ. Tattha padaviggaho ‘‘bhikkhūnaṃ saṅgho’’tiādibhedesu padesu daṭṭhabbo.

    ಅತ್ಥತೋತಿ ಪದತ್ಥತೋ। ತಂ ಪನ ಪದತ್ಥಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಕ್ಕಮೇನ ಪಠಮಂ ಏವಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂಸದ್ದೋ ತಾವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅವಧಾರಣಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಇದಮತ್ಥಪುಚ್ಛಾಪರಿಮಾಣಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಏವಂಗತಾನಿ, ಏವಂವಿಧೋ, ಏವಮಾಕಾರೋ’’ತಿಆದೀಸು ಇದಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ। ಗತ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಪಕಾರಪರಿಯಾಯೋ, ತಥಾ ವಿಧಾಕಾರ-ಸದ್ದಾ ಚ। ತಥಾ ಹಿ ವಿಧಯುತ್ತಗತ-ಸದ್ದೇ ಲೋಕಿಯಾ ಪಕಾರತ್ಥೇ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಕಥಂ ನು ಖೋ’’ತಿ, ‘‘ಏವಂ ಸು ತೇ ಸುನ್ಹಾತಾ ಸುವಿಲಿತ್ತಾ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸು, ಆಮುತ್ತಮಾಲಾಭರಣಾ ಓದಾತವತ್ಥವಸನಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತಾ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಾ ಪರಿಚಾರೇನ್ತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ತ್ವಂ ಏತರಹಿ ಸಾಚರಿಯಕೋತಿ? ನೋ ಹಿದಂ ಭೋ ಗೋತಮಾ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಪುಚ್ಛಾಯಂ। ‘‘ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತಂ, ಏವಂ ಆಯುಪರಿಯನ್ತೋ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಪರಿಮಾಣೇ। ನನು ಚ ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ, ಏವಂ ಸು ತೇ, ಏವಂ ಆಯುಪರಿಯನ್ತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಪುಚ್ಛನಾಕಾರಪರಿಮಾಣಾಕಾರಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಏವ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ತಿ? ನ, ವಿಸೇಸಸಬ್ಭಾವತೋ। ಆಕಾರಮತ್ತವಾಚಕೋ ಹೇತ್ಥ ಆಕಾರತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಯಥಾ ‘‘ಏವಂ ಬ್ಯಾಖೋತಿಆದೀಸು ಪನ ನ ಆಕಾರವಿಸೇಸವಾಚಕೋ ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಜಾತೇನ ಮಚ್ಚೇನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಉಪಮಾದೀಸು ಉದಾಹರಣಾನಿ ಉಪಪನ್ನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಯಥಾಪಿ…ಪೇ॰… ಬಹು’’ನ್ತಿ? ಏತ್ಥ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಟ್ಠಾನಿಯತೋ ಮನುಸ್ಸುಪಪತ್ತಿಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಸದ್ಧಮ್ಮಸವನಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಹೇತುಸಮುದಾಯತೋ ಸೋಭಾಸುಗನ್ಧತಾದಿಗುಣಯೋಗತೋ ಮಾಲಾಗುಣಸದಿಸಿಯೋ ಪಹೂತಾ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ಮರಿತಬ್ಬಸಭಾವತಾಯ ಮಚ್ಚೇನ ಸತ್ತೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಜೋದಿತತ್ತಾ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಮಾಲಾಗುಣಾವ ಉಪಮಾ, ತೇಸಂ ಉಪಮಾಕಾರೋ ಯಥಾ-ಸದ್ದೇನ ಅನಿಯಮತೋ ವುತ್ತೋತಿ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಉಪಮಾಕಾರನಿಗಮನತ್ಥೋತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ। ಸೋ ಪನ ಉಪಮಾಕಾರೋ ನಿಯಮಿಯಮಾನೋ ಅತ್ಥತೋ ಉಪಮಾವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಮಾಯಂ ಆಗತೋ’’ತಿ।

    Atthatoti padatthato. Taṃ pana padatthaṃ atthuddhārakkamena paṭhamaṃ evaṃ-saddassa dassento ‘‘evaṃsaddo tāvā’’tiādimāha. Avadhāraṇādīti ettha ādi-saddena idamatthapucchāparimāṇādiatthānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tathā hi ‘‘evaṃgatāni, evaṃvidho, evamākāro’’tiādīsu idaṃ-saddassa atthe evaṃ-saddo. Gata-saddo hi pakārapariyāyo, tathā vidhākāra-saddā ca. Tathā hi vidhayuttagata-sadde lokiyā pakāratthe vadanti. ‘‘Evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti, ‘‘evaṃ su te sunhātā suvilittā kappitakesamassu, āmuttamālābharaṇā odātavatthavasanā pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgībhūtā paricārenti, seyyathāpi tvaṃ etarahi sācariyakoti? No hidaṃ bho gotamā’’ti ca ādīsu pucchāyaṃ. ‘‘Evaṃ lahuparivattaṃ, evaṃ āyupariyanto’’ti ca ādīsu parimāṇe. Nanu ca ‘‘evaṃ nu kho, evaṃ su te, evaṃ āyupariyanto’’ti ettha evaṃ-saddena pucchanākāraparimāṇākārānaṃ vuttattā ākārattho eva evaṃ-saddo ti? Na, visesasabbhāvato. Ākāramattavācako hettha ākāratthoti adhippeto, yathā ‘‘evaṃ byākhotiādīsu pana na ākāravisesavācako evañca katvā ‘‘evaṃ jātena maccenā’’tiādīni upamādīsu udāharaṇāni upapannāni honti. Tathā hi ‘‘yathāpi…pe… bahu’’nti? Ettha puppharāsiṭṭhāniyato manussupapattisappurisūpanissayasaddhammasavanayonisomanasikārabhogasampattiādidānādipuññakiriyāhetusamudāyato sobhāsugandhatādiguṇayogato mālāguṇasadisiyo pahūtā puññakiriyā maritabbasabhāvatāya maccena sattena kattabbāti joditattā puppharāsimālāguṇāva upamā, tesaṃ upamākāro yathā-saddena aniyamato vuttoti evaṃ-saddo upamākāranigamanatthoti vattuṃ yuttaṃ. So pana upamākāro niyamiyamāno atthato upamāva hotīti āha ‘‘upamāyaṃ āgato’’ti.

    ತಥಾ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಉಪದಿಸಿಯಮಾನಾಯ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಾಯ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯೋ ತತ್ಥ ಉಪದಿಸನಾಕಾರೋ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಉಪದೇಸೋಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ತೇ…ಪೇ॰… ಉಪದೇಸೇ’’ತಿ। ತಥಾ ಏವಮೇತಂ ಭಗವಾ, ಏವಮೇತಂ ಸುಗತಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಭಗವತಾ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಜಾನನ್ತೇಹಿ ಕತಂ ತತ್ಥ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಾನಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಹಂಸನಂ ಉದಗ್ಗತಾಕರಣಂ ಸಮ್ಪಹಂಸನಂ, ಯೋ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾಕಾರೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏವಮೇವಂ ಪನಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗರಹಣಾಕಾರೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸೋ ಚ ಗರಹಣಾಕಾರೋ ‘‘ವಸಲೀ’’ತಿಆದಿ ಖುಂಸನಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ ಇಧ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಉಪಮಾಕಾರಾದಯೋಪಿ ಉಪಮಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಆದಿಸದ್ದಾನಂ ಸನ್ನಿಧಾನತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಚ ವದೇಹೀತಿ ‘‘ಯಥಾಹಂ ವದಾಮಿ, ಏವಂ ಸಮಣಂ ಆನನ್ದಂ ವದೇಹೀ’’ತಿ ವದನಾಕಾರೋ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ನಿದಸ್ಸೀಯತೀತಿ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಏವಂ ನೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ತೇಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾವಹಭಾವೇ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಜನನತ್ಥಂ ಅನುಮತಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ‘‘ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ ವಾ, ಕಥಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಕತಾಯ ‘‘ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತದಾಕಾರಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಸೋ ಪನ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನಾಕಾರೋ ನಿಯಮಿಯಮಾನೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀತಿ ಆದೀಸು ಅವಧಾರಣೇ’’ತಿ। ಏವಂ ಭನ್ತೇತಿ ಪನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾಧುಕಂ ಸವನಮನಸಿಕಾರೇ ಸನ್ನಿಯೋಜಿತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಅತ್ತನೋ ತತ್ಥ ಠಿತಭಾವಸ್ಸ ಪಟಿಜಾನನವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏತ್ಥ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ತೇನ ಏವಂ ಭನ್ತೇ, ಸಾಧು ಭನ್ತೇ, ಸುಟ್ಠು ಭನ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Tathā evaṃ iminā ākārena ‘‘abhikkamitabba’’ntiādinā upadisiyamānāya samaṇasāruppāya ākappasampattiyā yo tattha upadisanākāro, so atthato upadesoyevāti vuttaṃ ‘‘evaṃ te…pe… upadese’’ti. Tathā evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatāti ettha ca bhagavatā yathāvuttamatthaṃ aviparītato jānantehi kataṃ tattha saṃvijjamānaguṇānaṃ pakārehi haṃsanaṃ udaggatākaraṇaṃ sampahaṃsanaṃ, yo tattha sampahaṃsanākāroti yojetabbaṃ. Evamevaṃ panāyanti ettha garahaṇākāroti yojetabbaṃ. So ca garahaṇākāro ‘‘vasalī’’tiādi khuṃsanasaddasannidhānato idha evaṃ-saddena pakāsitoti viññāyati. Yathā cettha, evaṃ upamākārādayopi upamādivasena vuttānaṃ puppharāsiādisaddānaṃ sannidhānatoti daṭṭhabbaṃ. Evañca vadehīti ‘‘yathāhaṃ vadāmi, evaṃ samaṇaṃ ānandaṃ vadehī’’ti vadanākāro idāni vattabbo evaṃ-saddena nidassīyatīti nidassanattho vutto. Evaṃ noti etthāpi tesaṃ yathāvuttadhammānaṃ ahitadukkhāvahabhāve sanniṭṭhānajananatthaṃ anumatiggahaṇavasena ‘‘saṃvattanti, no vā, kathaṃ vā ettha hotī’’ti pucchāya katāya ‘‘evaṃ no ettha hotī’’ti vuttattā tadākārasanniṭṭhānaṃ evaṃ-saddena vibhāvitanti viññāyati, so pana tesaṃ dhammānaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanākāro niyamiyamāno avadhāraṇattho hotīti āha ‘‘evaṃ no ettha hotīti ādīsu avadhāraṇe’’ti. Evaṃ bhanteti pana dhammassa sādhukaṃ savanamanasikāre sanniyojitehi bhikkhūhi attano tattha ṭhitabhāvassa paṭijānanavasena vuttattā ettha evaṃ-saddo vacanasampaṭicchanattho vutto, tena evaṃ bhante, sādhu bhante, suṭṭhu bhanteti vuttaṃ hoti.

    ನಾನಾನಯನಿಪುಣನ್ತಿ ಏಕತ್ತನಾನತ್ತಅಬ್ಯಾಪಾರಏವಂಧಮ್ಮತಾಸಙ್ಖಾತಾ, ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟ ತಿಪುಕ್ಖಲಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತಅಙ್ಕುಸದಿಸಾಲೋಚನಸಙ್ಖಾತಾ ವಾ ಆಧಾರಾದಿಭೇದವಸೇನ ನಾನಾವಿಧಾ ನಯಾ ನಾನಾನಯಾ, ನಯಾ ವಾ ಪಾಳಿಗತಿಯೋ, ತಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಅನುಪಞ್ಞತ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಸಂಕಿಲೇಭಾಗಿಯಾದಿಲೋಕಿಯಾದಿತದುಭಯವೋಮಿಸ್ಸತಾದಿವಸೇನ ಕುಸಲಾದಿವಸೇನ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಗಹಾದಿವಸೇನ ಸಮಯವಿಮುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಠಪನಾದಿವಸೇನ ಕುಸಲಮೂಲಾದಿವಸೇನ ತಿಕಪಟ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾತಿ ನಾನಾನಯಾ, ತೇಹಿ ನಿಪುಣಂ ಸಣ್ಹಸುಖುಮನ್ತಿ ನಾನಾನಯನಿಪುಣಂ। ಆಸಯೋವ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ತೇ ಚ ಸಸ್ಸತಾದಿಭೇದೇನ, ತತ್ಥ ಚ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖತಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕಾ, ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಯೋ ಏವ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತು ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಉಪನೇತಬ್ಬಾಭಾವತೋ, ಸಙ್ಕಾಸನಪಕಾಸನವಿವರಣವಿಭಜನಉತ್ತಾನೀಕರಣಪಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಛಹಿ ಅತ್ಥಪದೇಹಿ, ಅಕ್ಖರಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾಕಾರನಿರುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಛಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Nānānayanipuṇanti ekattanānattaabyāpāraevaṃdhammatāsaṅkhātā, nandiyāvaṭṭa tipukkhalasīhavikkīḷitaaṅkusadisālocanasaṅkhātā vā ādhārādibhedavasena nānāvidhā nayā nānānayā, nayā vā pāḷigatiyo, tā ca paññattianupaññattiādivasena saṃkilebhāgiyādilokiyāditadubhayavomissatādivasena kusalādivasena khandhādivasena saṅgahādivasena samayavimuttādivasena ṭhapanādivasena kusalamūlādivasena tikapaṭṭhānādivasena ca nānappakārāti nānānayā, tehi nipuṇaṃ saṇhasukhumanti nānānayanipuṇaṃ. Āsayova ajjhāsayo, te ca sassatādibhedena, tattha ca apparajakkhatādivasena anekā, attajjhāsayādayo eva vā samuṭṭhānaṃ uppattihetu etassāti anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ. Atthabyañjanasampannanti atthabyañjanaparipuṇṇaṃ upanetabbābhāvato, saṅkāsanapakāsanavivaraṇavibhajanauttānīkaraṇapaññattivasena chahi atthapadehi, akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesavasena chahi byañjanapadehi ca samannāgatanti vā attho daṭṭhabbo.

    ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಪದಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಂ ‘‘ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾಪನಯನತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಭಗವತೋ ಪನ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ರಾಗಾದಯೋ ನ ಸನ್ತಿ, ಯೇ ಹರಿತಬ್ಬಾ। ಪುಥುಜ್ಜನಾನಮ್ಪಿ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಅಟ್ಠಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೇ ಚಿತ್ತೇ ಹತಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಪವತ್ತವೋಹಾರೇನ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಧ ‘‘ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ। ಸಚೇ ಪನ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವೇನೇಯ್ಯಗತಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ, ತೇಸಂ ಹರಣತೋ ‘‘ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸತಿ ಯುತ್ತಮೇತಂ। ಅಥ ವಾ ಭಗವತೋ ಚ ಸಾಸನಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ, ತೇಸಂ ಹರಣತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ತೇ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಹರಣವಸೇನ, ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಕಾಸನೇ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಚ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನೀಹಿ ಹರಿತಾ ಅಪನೀತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ‘‘ಪಟೀ’’ತಿ ವಾ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ‘‘ಪಚ್ಛಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಬೋಧೇತಿ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಪವಿಟ್ಠಮ್ಹಿ, ಅಞ್ಞೋ ಆಗಞ್ಛಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ, ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಚ ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಪಚ್ಛಾ ಹರಿತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಸು ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮಗ್ಗೇಹಿ ಹರಿತೇಸು ಪಚ್ಛಾ ಹರಣಂ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ। ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನಿಯೋ ಚ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ, ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಚ ಸತ್ತಹಿತತ್ಥಂ ಪುನ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾ, ಹರಿತೇಸು ಚ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಸು ಪರಸತ್ತಾನಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಹರಣಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಭವನ್ತಿ। ಪಟಿಹಾರಿಯಮೇವ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ಪಟಿಹಾರಿಯೇ ವಾ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನೀಸಮುದಾಯೇ ಭವಂ ಏಕೇಕಂ ‘‘ಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಟಿಹಾರಿಯಂ ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಮಗ್ಗೋ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ, ತತ್ಥ ಜಾತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇ, ತತೋ ವಾ ಆಗತನ್ತಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ತಸ್ಸ ಪನ ಇದ್ಧಿಆದಿಭೇದೇನ ವಿಸಯಭೇದೇನ ಚ ಬಹುವಿಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ।

    Vividhapāṭihāriyanti ettha pāṭihāriyapadassa vacanatthaṃ ‘‘paṭipakkhaharaṇato rāgādikilesāpanayanato pāṭihāriya’’nti vadanti. Bhagavato pana paṭipakkhā rāgādayo na santi, ye haritabbā. Puthujjanānampi vigatūpakkilese aṭṭhaguṇasamannāgate citte hatapaṭipakkhe iddhividhaṃ pavattati, tasmā tattha pavattavohārena ca na sakkā idha ‘‘pāṭihāriya’’nti vattuṃ. Sace pana mahākāruṇikassa bhagavato veneyyagatā ca kilesā paṭipakkhā, tesaṃ haraṇato ‘‘pāṭihāriya’’nti vuttaṃ, evaṃ sati yuttametaṃ. Atha vā bhagavato ca sāsanassa ca paṭipakkhā titthiyā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Te hi diṭṭhiharaṇavasena, diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena ca iddhiādesanānusāsanīhi haritā apanītā hontīti. ‘‘Paṭī’’ti vā ayaṃ saddo ‘‘pacchā’’ti etassa atthaṃ bodheti ‘‘tasmiṃ paṭipaviṭṭhamhi, añño āgañchi brāhmaṇo’’tiādīsu viya, tasmā samāhite citte, vigatūpakkilese ca katakiccena pacchā haritabbaṃ pavattetabbanti paṭihāriyaṃ, attano vā upakkilesesu catutthajjhānamaggehi haritesu pacchā haraṇaṃ paṭihāriyaṃ. Iddhiādesanānusāsaniyo ca vigatūpakkilesena, katakiccena ca sattahitatthaṃ puna pavattetabbā, haritesu ca attano upakkilesesu parasattānaṃ upakkilesaharaṇāni hontīti paṭihāriyāni bhavanti. Paṭihāriyameva pāṭihāriyaṃ. Paṭihāriye vā iddhiādesanānusāsanīsamudāye bhavaṃ ekekaṃ ‘‘pāṭihāriya’’nti vuccati. Paṭihāriyaṃ vā catutthajjhānaṃ maggo ca paṭipakkhaharaṇato, tattha jātaṃ, tasmiṃ vā nimittabhūte, tato vā āgatanti pāṭihāriyaṃ. Tassa pana iddhiādibhedena visayabhedena ca bahuvidhassa bhagavato desanāya labbhamānattā āha ‘‘vividhapāṭihāriya’’nti.

    ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಾಕಾರತೋ ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ಪನ ಭಗವತೋ ದೇಸಿತಾಕಾರತೋ। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತು’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ಧಾರಣಬಲದಸ್ಸನಞ್ಚ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಸುತಾಕಾರಾವಿರಜ್ಝನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ನ ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥನ್ತರತಾಪರಿಹಾರೋ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾನಂ ಏಕವಿಸಯತ್ತಾ, ಇತರಥಾ ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ ಸಬ್ಬಥಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಸಮತ್ಥೋ ಅಸಮತ್ಥೋ ಚಾತಿ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ।

    Na aññathāti bhagavato sammukhā sutākārato na aññathāti attho, na pana bhagavato desitākārato. Acinteyyānubhāvā hi bhagavato desanā. Evañca katvā ‘‘sabbappakārena ko samattho viññātu’’nti idaṃ vacanaṃ samatthitaṃ hoti. Dhāraṇabaladassanañca na virujjhati sutākārāvirajjhanassa adhippetattā. Na hettha atthantaratāparihāro dvinnampi atthānaṃ ekavisayattā, itarathā thero bhagavato desanāya sabbathā paṭiggahaṇe samattho asamattho cāti āpajjeyyāti.

    ‘‘ಯೋ ಪರೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾಯ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸಸನ್ತತಿಯಂ ವತ್ತನತೋ ತಿವಿಧೋಪಿ ಮೇ-ಸದ್ದೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ಥೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ಕರಣಸಮ್ಪದಾನಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಪನ ವಿಜ್ಜಮಾನಭೇದಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಮೇ-ಸದ್ದೋ ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ।

    ‘‘Yo paro na hoti, so attā’’ti evaṃ vuttāya niyakajjhattasaṅkhātāya sasantatiyaṃ vattanato tividhopi me-saddo kiñcāpi ekasmiṃyeva atthe dissati, karaṇasampadānasāminiddesavasena pana vijjamānabhedaṃ sandhāyāha ‘‘me-saddo tīsu atthesu dissatī’’ti.

    ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉಪಸಗ್ಗೋ ಕಿರಿಯಂ ವಿಸೇಸೇತಿ, ಜೋತಕಭಾವತೋ ಪನ ಸತಿಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸುತ-ಸದ್ದೋ ಏವ ತಂ ತಮತ್ಥಂ ಅನುವದತೀತಿ ಅನುಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಸುತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ಸಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಹಣಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಚ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುತ-ಸದ್ದಸ್ಸ। ಕಮ್ಮಭಾವಸಾಧನಾನಿ ಇಧ ಸುತ-ಸದ್ದೇ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪಧಾರಿತನ್ತಿ ವಾ ಉಪಧಾರಣನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತೀತಿ ಯದಾ ಮೇಸದ್ದಸ್ಸ ಕತ್ತುವಸೇನ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋ, ತದಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತೀತಿ ಯದಾ ಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸೋ, ತದಾ।

    Kiñcāpi upasaggo kiriyaṃ viseseti, jotakabhāvato pana satipi tasmiṃ suta-saddo eva taṃ tamatthaṃ anuvadatīti anupasaggassa suta-saddassa atthuddhāre saupasaggassa gahaṇaṃ na virujjhatīti dassento ‘‘saupasaggo ca anupasaggo cā’’ti āha. Assāti suta-saddassa. Kammabhāvasādhanāni idha suta-sadde sambhavantīti vuttaṃ ‘‘upadhāritanti vā upadhāraṇanti vā attho’’ti. Mayāti atthe satīti yadā mesaddassa kattuvasena karaṇaniddeso, tadāti attho. Mamāti atthe satīti yadā sambandhavasena sāminiddeso, tadā.

    ಸುತಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇ ಪಯುತ್ತೇನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಸವನಕಿರಿಯಾಜೋತಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದೀನಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ತದಭಿನಿಹಟಾನಞ್ಚ ಮನೋದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ವಾಕ್ಯಾನಂ ಏವಕಾರತ್ಥಸಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಸುತ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸುತಂ ಏವಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ, ಏತೇನ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿರಾಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಥಾ ಚ ಸುತಂ ಸುತಂ ಏವಾತಿ ನಿಯಮೇತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಮ್ಮಾ ಸುತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೂನಾಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಸದ್ದನ್ತರತ್ಥಾಪೋಹನವಸೇನ ಸದ್ದೋ ಅತ್ಥಂ ವದತೀ’’ತಿ ಸುತನ್ತಿ ಅಸುತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ, ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಾದಿವಿನಿವತ್ತನಂ ಕರೋತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ನ ಇದಂ ಮಯಾ ದಿಟ್ಠಂ, ನ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಸಚ್ಛಿಕತಂ, ಅಥ ಖೋ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಮ್ಮದೇವಾತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನೂನಾಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ ವಾ ಏವಂ-ಸದ್ದೇ ಅಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಕರೀಯತೀತಿ ತದಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಸುತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ‘‘ಅಸ್ಸವನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ। ತೇನೇವ ಆಹ ‘‘ಅನೂನಾಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಸವನಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಕಮ್ಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಸುಯ್ಯತೀತಿ।

    Sutasaddasannidhāne payuttena evaṃsaddena savanakiriyājotakena bhavitabbanti vuttaṃ ‘‘evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassana’’nti. Ādi-saddena sampaṭicchanādīnaṃ pañcadvārikaviññāṇānaṃ tadabhinihaṭānañca manodvārikaviññāṇānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Sabbesampi vākyānaṃ evakāratthasahitattā ‘‘suta’’nti etassa sutaṃ evāti ayamattho labbhatīti āha ‘‘assavanabhāvapaṭikkhepato’’ti, etena avadhāraṇena nirākataṃ dasseti. Yathā ca sutaṃ sutaṃ evāti niyametabbaṃ, taṃ sammā sutaṃ hotīti āha ‘‘anūnādhikāviparītaggahaṇanidassana’’nti. Atha vā ‘‘saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatī’’ti sutanti asutaṃ na hotīti ayametassa atthoti vuttaṃ ‘‘assavanabhāvapaṭikkhepato’’ti, iminā diṭṭhādivinivattanaṃ karoti. Idaṃ vuttaṃ hoti. Na idaṃ mayā diṭṭhaṃ, na sayambhuñāṇena sacchikataṃ, atha kho sutaṃ, tañca kho sammadevāti. Tenevāha ‘‘anūnādhikāviparītaggahaṇanidassana’’nti. Avadhāraṇatthe vā evaṃ-sadde ayaṃ atthayojanā karīyatīti tadapekkhassa suta-saddassa ayamattho vutto ‘‘assavanabhāvapaṭikkhepato’’ti. Teneva āha ‘‘anūnādhikāviparītaggahaṇanidassana’’nti. Savanasaddo cettha kammattho veditabbo suyyatīti.

    ಏವಂ ಸವನಹೇತುಸುಣನ್ತಪುಗ್ಗಲಸವನವಿಸೇಸವಸೇನ ಪದತ್ತಯಸ್ಸ ಏಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಕಾರನ್ತರೇಹಿಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಥಾ ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾತಿ ಯಾ ಸಾ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಮನೋದ್ವಾರವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿ, ತಸ್ಸಾ। ಸಾ ಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನಾ’’ತಿ। ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನಾತಿ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ಅನೇಕವಿಹಿತಾನಂ ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥಗ್ಗಹಣಾನಾನಾಕಾರೇನ, ಏತೇನ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಯೋಜನಾಯ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಗಹಿತೋತಿ ದೀಪೇತಿ। ಪವತ್ತಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನಂ। ‘‘ಸುತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನ’’ನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ ಧಮ್ಮತ್ಥತ್ತಾ। ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟೀಕರಣಂ ‘‘ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ। ಮಯಾತಿ ಕತ್ಥುಅತ್ಥೇ।

    Evaṃ savanahetusuṇantapuggalasavanavisesavasena padattayassa ekena pakārena atthayojanaṃ dassetvā idāni pakārantarehipi taṃ dassetuṃ ‘‘tathā eva’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tassāti yā sā bhagavato sammukhā dhammassavanākārena pavattā manodvāraviññāṇavīthi, tassā. Sā hi nānappakārena ārammaṇe pavattituṃ samatthā. Tathā ca vuttaṃ ‘‘sotadvārānusārenā’’ti. Nānappakārenāti vakkhamānānaṃ anekavihitānaṃ byañjanatthaggahaṇānānākārena, etena imissā yojanāya ākārattho evaṃ-saddo gahitoti dīpeti. Pavattibhāvappakāsananti pavattiyā atthibhāvappakāsanaṃ. ‘‘Sutanti dhammappakāsana’’nti yasmiṃ ārammaṇe vuttappakārā viññāṇavīthi nānappakārena pavattā, tassa dhammattā vuttaṃ, na sutasaddassa dhammatthattā. Vuttassevatthassa pākaṭīkaraṇaṃ ‘‘ayañhetthā’’tiādi. Tattha viññāṇavīthiyāti karaṇatthe karaṇavacanaṃ. Mayāti katthuatthe.

    ‘‘ಏವನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾಸನ’’ನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ನಿದಸ್ಸೇತಬ್ಬಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾಭಾವಾಭಾವತೋ, ತೇನ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸುತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಸದ್ದತ್ತಾ, ಸವನಕಿರಿಯಾಯ ಚ ಸಾಧಾರಣವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪಬನ್ಧಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ತತ್ಥ ಚ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನ’’ನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರರಹಿತೇ ಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧೇ ಸವನಕಿರಿಯಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ।

    ‘‘Evanti niddisitabbappakāsana’’nti nidassanatthaṃ evaṃ-saddaṃ gahetvā vuttaṃ nidassetabbassa niddisitabbattābhāvābhāvato, tena evaṃ-saddena sakalampi suttaṃ paccāmaṭṭhanti dasseti. Suta-saddassa kiriyāsaddattā, savanakiriyāya ca sādhāraṇaviññāṇappabandhapaṭibaddhattā tattha ca puggalavohāroti vuttaṃ ‘‘sutanti puggalakiccappakāsana’’nti. Na hi puggalavohārarahite dhammappabandhe savanakiriyā labbhatīti.

    ‘‘ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಪಿ ಆಕಾರತ್ಥಮೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರಿಮಯೋಜನಾಯ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಆಕಾರಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಏವ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರುಪಾದಾನವಸೇನ ತಥಾ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಸುತನ್ತಿ ವಿಸಯನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ಸೋತಬ್ಬಭೂತೋ ಧಮ್ಮೋ ಸವನಕಿರಿಯಾಕತ್ತುಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸವನಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥತೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಕತ್ತು ಅಭಾವೇಪಿ ಸದ್ದವೋಹಾರೇನ ಬುದ್ಧಿಪರಿಕಪ್ಪಿತಭೇದವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿಯ ತಂಸಮಙ್ಗಿಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇನ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ’’ತಿ। ಸವನಕಿರಿಯಾವಿಸಯೋಪಿ ಸೋತಬ್ಬಧಮ್ಮೋ ಸವನಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಇಧ ಪರಮತ್ಥತೋ ಕತ್ತುಭಾವತೋ, ಸವನವಸೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏವ ವಾ ಸವನಕಿರಿಯಾಭಾವತೋ ತಂಕಿರಿಯಾಕತ್ತು ಚ ವಿಸಯೋ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಕತ್ತು ವಿಸಯೇ’’ತಿ। ಸುತಾಕಾರಸ್ಸ ಚ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾನಿಚ್ಛಿತಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ, ಏತೇನ ವಾ ಅವಧಾರಣತ್ಥಂ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಕತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    ‘‘Yassa cittasantānassā’’tiādipi ākāratthameva evaṃ-saddaṃ gahetvā purimayojanāya aññathā atthayojanaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha ākārapaññattīti upādāpaññatti eva, dhammānaṃ pavattiākārupādānavasena tathā vuttā. ‘‘Sutanti visayaniddeso’’ti sotabbabhūto dhammo savanakiriyākattupuggalassa savanakiriyāvasena pavattiṭṭhānanti katvā vuttaṃ. Cittasantānavinimuttassa paramatthato kassaci kattu abhāvepi saddavohārena buddhiparikappitabhedavacanicchāya cittasantānato aññaṃ viya taṃsamaṅgiṃ katvā vuttaṃ ‘‘cittasantānena taṃsamaṅgino’’ti. Savanakiriyāvisayopi sotabbadhammo savanakiriyāvasena pavattacittasantānassa idha paramatthato kattubhāvato, savanavasena cittappavattiyā eva vā savanakiriyābhāvato taṃkiriyākattu ca visayo hotīti katvā vuttaṃ ‘‘taṃsamaṅgino kattu visaye’’ti. Sutākārassa ca therassa sammānicchitabhāvato āha ‘‘gahaṇasanniṭṭhāna’’nti, etena vā avadhāraṇatthaṃ evaṃ-saddaṃ gahetvā ayaṃ atthayojanā katāti daṭṭhabbaṃ.

    ಪುಬ್ಬೇ ಸುತಾನಂ ನಾನಾವಿಹಿತಾನಂ ಸುತ್ತಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಉಪಧಾರಿತರೂಪಸ್ಸ ಆಕಾರಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಸ್ಸ ಅವಧಾರಣಸ್ಸ ವಾ ಪಕಾಸನಸಭಾವೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೋತಿ ತದಾಕಾರಾದಿಉಪಧಾರಣಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪಾದಾನಭೂತಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧಬ್ಯಾಪಾರತಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ। ಸವನಕಿರಿಯಾ ಪನ ಪುಗ್ಗಲವಾದಿನೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣನಿರಪೇಕ್ಖಾ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಸೇಸತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ। ಮೇತಿ ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಸತ್ತವಿಸಯತ್ತಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ತತ್ಥೇವ ಸಮೋದಹಿತಬ್ಬತೋ ‘‘ಮೇತಿ ಉಭಯಕಿಚ್ಚಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಸಭಾವಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಏವಂ-ಸದ್ದ ಸುತ-ಸದ್ದಾನಂ ಅತ್ಥಾತಿ ತೇ ತಥಾರೂಪಪಞ್ಞತ್ತಿಉಪಾದಾನಬ್ಯಾಪಾರಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ। ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಕರಣಕಿರಿಯಾಕತ್ತುಕಮ್ಮವಿಸೇಸಪ್ಪಕಾಸನವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲಬ್ಯಾಪಾವಿಸಯಪುಗ್ಗಲಬ್ಯಾಪಾರನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಗಹಣಾಕಾರಗಾಹಕತಬ್ಬಿಸಯವಿಸೇಸನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಕತ್ತುಕರಣ ಬ್ಯಾಪಾರಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಚ ದುತಿಯಾದಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Pubbe sutānaṃ nānāvihitānaṃ suttasaṅkhātānaṃ atthabyañjanānaṃ upadhāritarūpassa ākārassa nidassanassa avadhāraṇassa vā pakāsanasabhāvo evaṃ-saddoti tadākārādiupadhāraṇassa puggalapaññattiyā upādānabhūtadhammappabandhabyāpāratāya vuttaṃ ‘‘evanti puggalakiccaniddeso’’ti. Savanakiriyā pana puggalavādinopi viññāṇanirapekkhā natthīti visesato viññāṇabyāpāroti āha ‘‘sutanti viññāṇakiccaniddeso’’ti. Meti saddappavattiyā ekanteneva sattavisayattā, viññāṇakiccassa ca tattheva samodahitabbato ‘‘meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso’’ti vuttaṃ. Avijjamānapaññattivijjamānapaññattisabhāvā yathākkamaṃ evaṃ-sadda suta-saddānaṃ atthāti te tathārūpapaññattiupādānabyāpārabhāvena dassento āha ‘‘evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso’’ti. Ettha ca karaṇakiriyākattukammavisesappakāsanavasena puggalabyāpāvisayapuggalabyāpāranidassanavasena gahaṇākāragāhakatabbisayavisesaniddesavasena kattukaraṇa byāpārakattuniddesavasena ca dutiyādayo catasso atthayojanā dassitāti daṭṭhabbaṃ.

    ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಸದ್ದಾಧಿಗಮನೀಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮುಖೇನೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸಬ್ಬಪಞ್ಞತ್ತೀನಞ್ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಾದಿವಸೇನ ಛಸು ಪಞ್ಞತ್ತಿಭೇದೇಸು ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತೇಸು ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಸರೂಪಂ ನಿದ್ಧಾರೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಆಕಾರಾದಿನೋ, ಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣಭಾವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನಾತಿ ಭೂತತ್ಥಉತ್ತಮತ್ಥವಸೇನ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿಯೋ ಮಾಯಾಮರೀಚಿಆದಯೋ ವಿಯ ಅಭೂತತ್ಥೋ, ಅನುಸ್ಸವಾದೀಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ವಿಯ ಅನುತ್ತಮತ್ಥೋ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ರೂಪಸದ್ದಾದಿಸಭಾವೋ ರುಪ್ಪನಾನುಭವನಾದಿಸಭಾವೋ ವಾ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ, ಪರಮತ್ಥ ಚಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ತಥಾ ಏವಂ ಮೇತಿ ಪದಾನಮತ್ಥೋತಿ, ಏತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಕಿಞ್ಹೇತ್ಥ ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸುತನ್ತಿ ಪನ ಸದ್ದಾಯತನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ಯಞ್ಹಿ ತಮೇತ್ಥ ಸೋತೇನ ಉಪಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ , ‘‘ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಪನ ವುತ್ತೇ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಸಬ್ಬಂ ಲಬ್ಭತಿ। ತಂ ತಂ ಉಪಾದಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋತಿ ಸೋತಪಥಂ ಆಗತೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ತೇಸಂ ಉಪಧಾರಿತಾಕಾರಾದಿನೋ ಪಚ್ಚಾಮಸನವಸೇನ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ, ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಖನ್ಧೇ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಮೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಾದಿಸಭಾವರಹಿತೇ ಸದ್ದಾಯತನೇ ಪವತ್ತಮಾನೋಪಿ ಸುತವೋಹಾರೋ ‘‘ದುತಿಯಂ ತತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿಕೋ ವಿಯ ಪಠಮಾದೀನಿ ದಿಟ್ಠಮುತವಿಞ್ಞಾತೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಾದೀನಿ ಉಪನಿಧಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ’’ತಿ। ಅಸುತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಹಿ ‘‘ಸುತ’’ನ್ತಿ ಪಕಾಸಿತೋ ಯಮತ್ಥೋತಿ।

    Sabbassāpi saddādhigamanīyassa atthassa paññattimukheneva paṭipajjitabbattā, sabbapaññattīnañca vijjamānādivasena chasu paññattibhedesu antogadhattā tesu ‘‘eva’’ntiādīnaṃ paññattīnaṃ sarūpaṃ niddhārento āha ‘‘evanti ca meti cā’’tiādi. Tattha evanti ca meti ca vuccamānassa atthassa ākārādino, dhammānañca asallakkhaṇabhāvato avijjamānapaññattibhāvoti āha ‘‘saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññattī’’ti. Tattha saccikaṭṭhaparamatthavasenāti bhūtatthauttamatthavasena. Idaṃ vuttaṃ hotiyo māyāmarīciādayo viya abhūtattho, anussavādīhi gahetabbo viya anuttamattho ca na hoti, so rūpasaddādisabhāvo ruppanānubhavanādisabhāvo vā attho ‘‘saccikaṭṭho, paramattha cā’’ti vuccati, na tathā evaṃ meti padānamatthoti, etamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘kiñhettha ta’’ntiādi vuttaṃ. Sutanti pana saddāyatanaṃ sandhāyāha ‘‘vijjamānapaññattī’’ti. Teneva hi ‘‘yañhi tamettha sotena upaladdha’’nti vuttaṃ , ‘‘sotadvārānusārena upaladdha’’nti pana vutte atthabyañjanādisabbaṃ labbhati. Taṃ taṃ upādāya vattabbatoti sotapathaṃ āgate dhamme upādāya tesaṃ upadhāritākārādino paccāmasanavasena ‘‘eva’’nti, sasantatipariyāpanne khandhe upādāya ‘‘me’’ti vattabbattāti attho. Diṭṭhādisabhāvarahite saddāyatane pavattamānopi sutavohāro ‘‘dutiyaṃ tatiya’’ntiādiko viya paṭhamādīni diṭṭhamutaviññāte apekkhitvā pavattoti āha ‘‘diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato’’ti. Asutaṃ na hotīti hi ‘‘suta’’nti pakāsito yamatthoti.

    ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಕಾರವಿಸೇಸಾ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಥೇರೇನ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ। ‘‘ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಾನಪ್ಪಕಾರತಂ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಸುತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಸಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ಸುತಾಕಾರಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ದಸ್ಸಿಯಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಅಸಮ್ಮೋಹೇನಾತಿ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಾವೇನ, ಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ವಾ ಸವನಕಾಲಸಮ್ಭೂತಾಯ ತದುತ್ತರಕಾಲಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ, ಏವಂ ಅಸಮ್ಮೋಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಆಕಾರೋ ನಾತಿಗಮ್ಭೀರೋ, ಯಥಾಸುತಧಾರಣಮೇವ ತತ್ಥ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಸತಿಯಾ ಬ್ಯಾಪಾರೋ ಅಧಿಕೋ, ಪಞ್ಞಾ ತತ್ಥ ಗುಣೀಭೂತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾತಿ ಕತ್ವಾ। ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾ ಚೇತ್ಥ ಪಧಾನಭಾವೋ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾಯ ವಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸು ಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ವಿಯ ಅಪ್ಪಧಾನತ್ತೇ ಪಞ್ಞಾ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ‘‘ಸತಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಯಥಾಸಮ್ಭವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಸ್ಸ, ಸಙ್ಕಾಸನಪಕಾಸನವಿವರಣವಿಭಜನಉತ್ತಾನೀಕರಣಪಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಛಹಿ ಅತ್ಥಪದೇಹಿ, ಅಕ್ಖರಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾಕಾರನಿರುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಛಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Attanā paṭividdhā suttassa pakāravisesā ‘‘eva’’nti therena paccāmaṭṭhāti āha ‘‘asammohaṃ dīpetī’’ti. ‘‘Nānappakārapaṭivedhasamattho hotī’’ti etena vakkhamānassa suttassa nānappakārataṃ duppaṭivijjhatañca dasseti. ‘‘Sutassa asammosaṃ dīpetī’’ti sutākārassa yāthāvato dassiyamānattā vuttaṃ. Asammohenāti sammohābhāvena, paññāya eva vā savanakālasambhūtāya taduttarakālapaññāsiddhi, evaṃ asammosenāti etthāpi vattabbaṃ. Byañjanānaṃ paṭivijjhitabbo ākāro nātigambhīro, yathāsutadhāraṇameva tattha karaṇīyanti satiyā byāpāro adhiko, paññā tattha guṇībhūtāti vuttaṃ ‘‘paññāpubbaṅgamāyā’’tiādi paññāya pubbaṅgamāti katvā. Pubbaṅgamatā cettha padhānabhāvo ‘‘manopubbaṅgamā’’tiādīsu viya, pubbaṅgamatāya vā cakkhuviññāṇādīsu āvajjanādīnaṃ viya appadhānatte paññā pubbaṅgamā etissāti ayampi attho yujjati, evaṃ ‘‘satipubbaṅgamāyā’’ti etthāpi vuttanayānusārena yathāsambhavamattho veditabbo. Atthabyañjanasampannassāti atthabyañjanaparipuṇṇassa, saṅkāsanapakāsanavivaraṇavibhajanauttānīkaraṇapaññattivasena chahi atthapadehi, akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesavasena chahi byañjanapadehi ca samannāgatassāti vā attho daṭṭhabbo.

    ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಾನಂ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣತ್ಥಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸದ್ಧಮ್ಮವಿಸಯತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಂ ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಪಕರಣಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸವನಂ ಸಮಾಧಾನಮನ್ತರೇನ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ‘‘ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನದೇಸಕಪಯೋಜನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ। ಅವಿಪರೀತಸದ್ಧಮ್ಮವಿಸಯೇಹಿ ವಿಯ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣತ್ಥೇಹಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ, ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ ವಿಯ ಚ ಅವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಯಥಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಫಲಭೂತೇನ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಪುಬ್ಬೇಕತಪುಞ್ಞತಾನಂ ಸಿದ್ಧಿ ವುತ್ತಾ ತದವಿನಾಭಾವತೋ, ಏವಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಫಲಭೂತೇನ ಕಾರಣಭೂತಾನಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಿದ್ಧಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ ಅಸ್ಸುತವತೋ, ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯರಹಿತಸ್ಸ ಚ ತದಭಾವತೋ।

    Yonisomanasikāraṃ dīpetīti evaṃ-saddena vuccamānānaṃ ākāranidassanāvadhāraṇatthānaṃ aviparītasaddhammavisayattāti adhippāyo. ‘‘Avikkhepaṃ dīpetī’’ti ‘‘brahmajālaṃ kattha bhāsita’’ntiādi pucchāvasena pakaraṇappattassa vakkhamānassa suttassa savanaṃ samādhānamantarena na sambhavatīti katvā vuttaṃ. ‘‘Vikkhittacittassā’’tiādi tassevatthassa samatthanavasena vuttaṃ. Sabbasampattiyāti atthabyañjanadesakapayojanādisampattiyā. Aviparītasaddhammavisayehi viya ākāranidassanāvadhāraṇatthehi yonisomanasikārassa, saddhammassavanena viya ca avikkhepassa yathā yonisomanasikārena phalabhūtena attasammāpaṇidhipubbekatapuññatānaṃ siddhi vuttā tadavinābhāvato, evaṃ avikkhepena phalabhūtena kāraṇabhūtānaṃ saddhammassavanasappurisūpanissayānaṃ siddhi dassetabbā siyā assutavato, sappurisūpanissayarahitassa ca tadabhāvato.

    ‘‘ನ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮತ್ಥನವಚನೇನ ಪನ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಚ ಫಲಭೂತಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತಾ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ನ ಏಕನ್ತೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಬಾಹಿರಙ್ಗತ್ತಾ, ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಪನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ವಿಯ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸ್ಸ ಏಕನ್ತಕಾರಣನ್ತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಸಿದ್ಧಿಜೋತನಾ ನ ಸಮತ್ಥಿತಾವ, ನೋ ನ ಸಮತ್ಥಿತಾ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಪಯಿರುಪಾಸನಾಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧತ್ತಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಂ ಫಲೇನ ಕಾರಣಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ ನದೀಪೂರೇನ ವಿಯ ಉಪರಿ ವುಟ್ಠಿಸಬ್ಭಾವಸ್ಸ, ದುತಿಯಂ ಕಾರಣೇನ ಫಲಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಏಕನ್ತೇನ ವಸ್ಸಿನಾ ವಿಯ ಮೇಘವುಟ್ಠಾನೇನ ವುಟ್ಠಿಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ।

    ‘‘Nahi vikkhittacitto’’tiādinā samatthanavacanena pana avikkhepena kāraṇabhūtena sappurisūpanissayena ca phalabhūtassa saddhammassavanassa siddhi dassitā. Ayaṃ panettha adhippāyo yutto siyāsaddhammassavanasappurisūpanissayā na ekantena avikkhepassa kāraṇaṃ bāhiraṅgattā, avikkhepo pana sappurisūpanissayo viya saddhammassavanassa ekantakāraṇanti. Evampi avikkhepena sappurisūpanissayasiddhijotanā na samatthitāva, no na samatthitā vikkhittacittānaṃ sappurisapayirupāsanābhāvassa atthasiddhattā. Ettha ca purimaṃ phalena kāraṇassa siddhidassanaṃ nadīpūrena viya upari vuṭṭhisabbhāvassa, dutiyaṃ kāraṇena phalassa siddhidassanaṃ daṭṭhabbaṃ ekantena vassinā viya meghavuṭṭhānena vuṭṭhippavattiyā.

    ಭಗವತೋ ವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪಭೇದಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಕಲಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಓಗಾಹನಾಕಾರೋ ನಿರವಸೇಸಪರಹಿತಪಾರಿಪೂರಿಕಾರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಭದ್ದಕೋ ಆಕಾರೋ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಪುಬ್ಬೇಕತಪುಞ್ಞತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಗುಣದ್ವಯಂ। ಅಪರಾಪರಂ ವುತ್ತಿಯಾ ಚೇತ್ಥ ಚಕ್ಕಭಾವೋ, ಚರನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ಸತ್ತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇಸೂತಿ ವಾ। ಯೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಚಕ್ಕಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚತುಚಕ್ಕಂ ವತ್ತತೀ’’ತಿಆದಿ । ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಭಾವೋ ಚೇತ್ಥ ದೇಸನಾಕ್ಕಮವಸೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ। ಸಮ್ಮಾಪಣಿಹಿತತ್ತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞೋ ಸುದ್ಧಾಸಯೋ ಹೋತಿ ತದಸುದ್ಧಿಹೇತೂನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ದೂರೀಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಸಯಸುದ್ಧಿ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಪಣಿಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಸೇಯ್ಯಸೋ ನಂ ತತೋ ಕರೇ’’ತಿ, ‘‘ಕತಪುಞ್ಞೋಸಿ ತ್ವಂ ಆನನ್ದ, ಪಧಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜ ಖಿಪ್ಪಂ ಹೋಹಿಸಿ ಅನಾಸವೋತಿ ಚ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧೀ’’ತಿ। ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಪಯೋಗಸ್ಸ ವಿಸದಭಾವೇನ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧೀ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಸ್ಸ ವಾ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸ್ಸ ನಿದ್ದೋಸಭಾವೇನ। ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಪಯೋಗೋ ಹಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಾವತೋ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಯಂ ವಿಸಾರದೋ ಹೋತೀತಿ।

    Bhagavato vacanassa atthabyañjanapabhedaparicchedavasena sakalasāsanasampattiogāhanākāro niravasesaparahitapāripūrikāraṇanti vuttaṃ ‘‘evaṃ bhaddako ākāro’’ti. Yasmā na hotīti sambandho. Pacchimacakkadvayasampattinti attasammāpaṇidhipubbekatapuññatāsaṅkhātaṃ guṇadvayaṃ. Aparāparaṃ vuttiyā cettha cakkabhāvo, caranti etehi sattā sampattibhavesūti vā. Ye sandhāya vuttaṃ ‘‘cattārimāni bhikkhave cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussānaṃ catucakkaṃ vattatī’’tiādi . Purimapacchimabhāvo cettha desanākkamavasena daṭṭhabbo. Pacchimacakkadvayasiddhiyāti pacchimacakkadvayassa atthitāya. Sammāpaṇihitatto pubbe ca katapuñño suddhāsayo hoti tadasuddhihetūnaṃ kilesānaṃ dūrībhāvatoti āha ‘‘āsayasuddhi siddhā hotī’’ti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘sammāpaṇihitaṃ cittaṃ, seyyaso naṃ tato kare’’ti, ‘‘katapuññosi tvaṃ ānanda, padhānaṃ anuyuñja khippaṃ hohisi anāsavoti ca. Tenevāha ‘‘āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhī’’ti. Payogasuddhiyāti yonisomanasikārapubbaṅgamassa dhammassavanapayogassa visadabhāvena. Tathā cāha ‘‘āgamabyattisiddhī’’ti. Sabbassa vā kāyavacīpayogassa niddosabhāvena. Parisuddhakāyavacīpayogo hi vippaṭisārābhāvato avikkhittacitto pariyattiyaṃ visārado hotīti.

    ‘‘ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಥೇರಸ್ಸ ಏವಂ-ಸದ್ದ ಸುತ-ಸದ್ದಾನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಾಸಮ್ಮೋಸದೀಪನತೋ ಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಸೇನ ಅತ್ಥಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಸೋತಬ್ಬಪ್ಪಭೇದಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಅಯಂ ಸುತ-ಸದ್ದೋ ಏವಂ-ಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ, ವಕ್ಖಮಾನಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನೇವ ಸೋತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಸೇಸಂ ಆಮಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಮನೋದಿಟ್ಠಿಕರಣಾಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪೇಕ್ಖನಸುಪ್ಪಟಿವೇಧಾ ವಿಸೇಸತೋ ಮನಸಿಕಾರಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರದೀಪಕೇನ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ, ಸವನಧಾರಣವಚೀಪರಿಚಯಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸೇನ ಸೋತಾವಧಾನಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ತೇ ಅವಿಕ್ಖೇಪದೀಪಕೇನ ಸುತ-ಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ। ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಾತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾ। ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾತಿ ‘‘ಇಧ ಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ, ಇಧ ಸಮಾಧಿ, ಇಧ ಪಞ್ಞಾ, ಏತ್ತಕಾ ಏತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮನಸಾ ಅನುಪೇಕ್ಖಿತಾ। ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾತಿ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಭೂತಾಯ, ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ‘‘ಇತಿ ರೂಪಂ, ಏತ್ತಕಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸುಟ್ಠು ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ।

    ‘‘Nānappakārapaṭivedhadīpakenā’’tiādinā atthabyañjanesu therassa evaṃ-sadda suta-saddānaṃ asammohāsammosadīpanato catupaṭisambhidāvasena atthayojanaṃ dasseti. Tattha ‘‘sotabbappabhedapaṭivedhadīpakenā’’ti etena ayaṃ suta-saddo evaṃ-saddasannidhānato, vakkhamānāpekkhāya vā sāmaññeneva sotabbadhammavisesaṃ āmasatīti dasseti. Manodiṭṭhikaraṇāpariyattidhammānaṃ anupekkhanasuppaṭivedhā visesato manasikārapaṭibaddhāti te vuttanayena yonisomanasikāradīpakena evaṃ-saddena yojetvā, savanadhāraṇavacīparicayā pariyattidhammānaṃ visesena sotāvadhānapaṭibaddhāti te avikkhepadīpakena suta-saddena yojetvā dassento sāsanasampattiyā dhammassavane ussāhaṃ janeti. Tattha dhammāti pariyattidhammā. Manasānupekkhitāti ‘‘idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha paññā, ettakā ettha anusandhiyo’’tiādinā nayena manasā anupekkhitā. Diṭṭhiyā suppaṭividdhāti nijjhānakkhantibhūtāya, ñātapariññāsaṅkhātāya vā diṭṭhiyā tattha tattha vuttarūpārūpadhamme ‘‘iti rūpaṃ, ettakaṃ rūpa’’ntiādinā suṭṭhu vavatthapetvā paṭividdhā.

    ‘‘ಸಕಲೇನ ವಚನೇನಾ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಯೋಜಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿನ್ತಿ ಅಕತಞ್ಞುತಂ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಾಪಭಿಕ್ಖು ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದಹತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅನರಿಯವೋಹಾರಾವತ್ಥಂ। ಸಾ ಏವ ಅನರಿಯವೋಹಾರಾವತ್ಥಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೋ। ನನು ಚ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ‘‘ಮಮೇದಂ ವಚನ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಮಾನಸ್ಸ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಾದೀನಞ್ಚ ತದಾಸಙ್ಕಾಯ ಅಭಾವತೋ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಸಮತಿಕ್ಕಮಾದಿವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ತಿ? ನಯಿದಂ ಏವಂ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಭಾವಿತೋತಿ ದಸ್ಸನತೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ದೇವತಾನಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕಾಪೇಕ್ಖಂ ತಥಾವಚನನ್ತಿ ಏದಿಸೀ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಖಣೇ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ದೇವತಾನಂ ಏವಂ ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ ‘‘ತಥಾಗತೋ ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಅಯಞ್ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ದೇಸನಾಕುಸಲೋ, ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಸಕ್ಯಕುಲಪ್ಪಸುತೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಾತಾ ಚೂಳಪಿತುಪುತ್ತೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ ಸಯಂ ಸಚ್ಛಿಕತ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಉದಾಹು ಭಗವತೋಯೇವ ವಚನಂ ಯಥಾಸುತ’’ನ್ತಿ। ಏವಂ ತದಾಸಙ್ಕಿತಪ್ಪಕಾರತೋ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಸಮೋಕ್ಕಮಾದಿತೋ ಅತಿಕ್ಕಮಾದಿ ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ। ಅತ್ತನೋ ಅದಹನ್ತೋತಿ ‘‘ಮಮೇತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನಿ ಅಟ್ಠಪೇನ್ತೋ। ಅಪ್ಪೇತೀತಿ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಸತ್ತೇ ನೇತೀತಿ ನೇತ್ತಿ, ಧಮ್ಮೋಯೇವ ನೇತ್ತಿ ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿ।

    ‘‘Sakalena vacanenā’’ti pubbe tīhi padehi visuṃ visuṃ yojitattā vuttaṃ. Asappurisabhūminti akataññutaṃ ‘‘idhekacco pāpabhikkhu tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ pariyāpuṇitvā attano dahatī’’ti evaṃ vuttaṃ anariyavohārāvatthaṃ. Sā eva anariyavohārāvatthā asaddhammo. Nanu ca ānandattherassa ‘‘mamedaṃ vacana’’nti adhimānassa, mahākassapattherādīnañca tadāsaṅkāya abhāvato asappurisabhūmisamatikkamādivacanaṃ niratthakaṃ ti? Nayidaṃ evaṃ ‘‘evaṃ me suta’’nti vadantena ayampi attho vibhāvitoti dassanato. Keci pana ‘‘devatānaṃ parivitakkāpekkhaṃ tathāvacananti edisī codanā anavakāsā’’ti vadanti. Tasmiṃ kira khaṇe ekaccānaṃ devatānaṃ evaṃ cetaso parivitakko udapādi ‘‘tathāgato ca parinibbuto, ayañca āyasmā desanākusalo, idāni dhammaṃ deseti, sakyakulappasuto tathāgatassa bhātā cūḷapituputto, kiṃ nu kho sayaṃ sacchikata dhammaṃ deseti, udāhu bhagavatoyeva vacanaṃ yathāsuta’’nti. Evaṃ tadāsaṅkitappakārato asappurisabhūmisamokkamādito atikkamādi vibhāvitanti. Attano adahantoti ‘‘mameta’’nti attani aṭṭhapento. Appetīti nidasseti. Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthesu yathārahaṃ satte netīti netti, dhammoyeva netti dhammanetti.

    ದಳ್ಹತರನಿವಿಟ್ಠಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಕಙ್ಖಾ। ನಾತಿಸಂಸಪ್ಪನಂ ಮತಿಭೇದಮತ್ತಂ ವಿಮತಿ। ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ವಿನಾಸೇತಿ ಭಗವತೋ ದೇಸಿತತ್ತಾ, ಸಮ್ಮುಖಾ ಚಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ, ಖಲಿತದುರುತ್ತಾದಿಗ್ಗಹಣದೋಸಾಭಾವತೋ ಚ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮಾದಯೋ ತಿಸ್ಸೋ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಆಕಾರಾದಿಅತ್ಥೇಸು ಅಗ್ಗಹಿತವಿಸೇಸಮೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ತತೋ ಪರಾ ತಿಸ್ಸೋ ಆಕಾರತ್ಥಮೇವ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಭಾವಿತಾ। ಪಚ್ಛಿಮಾ ಪನ ತಿಸ್ಸೋ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಆಕಾರತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅವಧಾರಣತ್ಥಞ್ಚ ಏವಂ-ಸದ್ದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Daḷhataraniviṭṭhā vicikicchā kaṅkhā. Nātisaṃsappanaṃ matibhedamattaṃ vimati. Assaddhiyaṃ vināseti bhagavato desitattā, sammukhā cassa paṭiggahitattā, khalitaduruttādiggahaṇadosābhāvato ca. Ettha ca paṭhamādayo tisso atthayojanā ākārādiatthesu aggahitavisesameva evaṃ-saddaṃ gahetvā dassitā, tato parā tisso ākāratthameva evaṃ-saddaṃ gahetvā vibhāvitā. Pacchimā pana tisso yathākkamaṃ ākāratthaṃ nidassanatthaṃ avadhāraṇatthañca evaṃ-saddaṃ gahetvā yojitāti daṭṭhabbaṃ.

    ಏಕ-ಸದ್ದೋ ಅಞ್ಞಸೇಟ್ಠಾಸಹಾಯಸಙ್ಖ್ಯದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾಹೇಸ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚ , ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞನ್ತಿ ಇತ್ಥೇಕೇ ಅಭಿವದನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಅಞ್ಞತ್ಥೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸೇಟ್ಠತ್ಥೇ, ‘‘ಏಕೋ ವೂಪಕಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು ಅಸಹಾಯೇ, ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಸಙ್ಖ್ಯಯಂ, ಇಧಾಪಿ ಸಙ್ಖ್ಯಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏಕನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ। ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚಾತಿ ಯುತ್ತಕಾಲಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಞ್ಚ। ಖಣೋತಿ ಓಕಾಸೋ। ತಥಾಗತುಪ್ಪಾದಾದಿಕೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಪಟಿಲಾಭಹೇತುತ್ತಾ। ಖಣೋ ಏವ ಚ ಸಮಯೋ। ಯೋ ‘‘ಖಣೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸಮಯೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಏಕೋ ವಾತಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಹಾಸಮಯೋತಿ ಮಹಾಸಮೂಹೋ। ಸಮಯೋಪಿ ಖೋತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪೂರಣಸ್ಸ ಹೇತುಪಿ। ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೇತಿ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪವಾದಕೇ। ತತ್ಥ ಹಿ ನಿಸಿನ್ನಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಮಯಂ ಪವದನ್ತೀತಿ। ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಹಿತಪಟಿಲಾಭಾ। ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಅಭಿಸಮಯೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋತಿ ಪೀಳನ ಆದೀನಿ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಏಕೀಭಾವಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಿ। ಅಭಿಸಮಯಸ್ಸ ವಾ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ವಿಸಯಭೂತಭಾವೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋತಿ ತಾನೇವ ತಥಾ ಏಕತ್ತೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ತತ್ಥ ಪೀಳನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ತಂ ಸಮಙ್ಗೀನೋ ಹಿಂಸನಂ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಕರಣಂ। ಸನ್ತಾಪೋದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾದಿವಸೇನ ಸನ್ತಾಪನಂ ಪರಿದಹಣಂ।

    Eka-saddo aññaseṭṭhāsahāyasaṅkhyadīsu dissati. Tathāhesa ‘‘sassato attā ca loko ca , idameva saccaṃ moghamaññanti ittheke abhivadantī’’tiādīsu aññatthe dissati, ‘‘cetaso ekodibhāva’’ntiādīsu seṭṭhatthe, ‘‘eko vūpakaṭṭho’’tiādīsu asahāye, ‘‘ekova kho bhikkhave khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu saṅkhyayaṃ, idhāpi saṅkhyayanti dassento āha ‘‘ekanti gaṇanaparicchedaniddeso’’ti. Kālañca samayañcāti yuttakālañca paccayasāmaggiñca. Khaṇoti okāso. Tathāgatuppādādiko hi maggabrahmacariyassa okāso tappaccayapaṭilābhahetuttā. Khaṇo eva ca samayo. Yo ‘‘khaṇo’’ti ca ‘‘samayo’’ti ca vuccati, so eko vāti hi attho. Mahāsamayoti mahāsamūho. Samayopi khoti sikkhāpadapūraṇassa hetupi. Samayappavādaketi diṭṭhippavādake. Tattha hi nisinnā titthiyā attano attano samayaṃ pavadantīti. Atthābhisamayāti hitapaṭilābhā. Abhisametabboti abhisamayo, abhisamayo atthoti abhisamayaṭṭhoti pīḷana ādīni abhisametabbabhāvena ekībhāvaṃ upanetvā vuttāni. Abhisamayassa vā paṭivedhassa visayabhūtabhāvo abhisamayaṭṭhoti tāneva tathā ekattena vuttāni. Tattha pīḷanaṃ dukkhasaccassa taṃ samaṅgīno hiṃsanaṃ avipphārikatākaraṇaṃ. Santāpodukkhadukkhatādivasena santāpanaṃ paridahaṇaṃ.

    ತತ್ಥ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಂ ಸನ್ನಿಜ್ಝ ಸಮೇತಿ ಸಮವೇತೀತಿ ಸಮಯೋ, ಸಮವಾಯೋ। ಸಮೇತಿ ಸಮಾಗಚ್ಛತಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಮೇತ್ಥ ತದಾಧಾರಪುಗ್ಗಲೇಹೀತಿ ಸಮಯೋ, ಖಣೋ। ಸಮೇತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನವ ಸಂಗಚ್ಛತಿ ಸತ್ತೋ, ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ ವಾ ಸಹಜಾತಾದೀಹಿ, ಉಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ವಾತಿ ಸಮಯೋ, ಕಾಲೋ। ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತತಾಯ ಅತ್ಥತೋ ಅಭೂತೋಪಿ ಹಿ ಕಾಲೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಕರಣಂ, ಕರಣಂ ವಿಯ ಚ ಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧೇನ ರೂಪೇನ ವೋಹರೀಯತೀತಿ। ಸಮಂ, ಸಹ ವಾ ಅವಯವಾನಂ ಅಯನಂ ಪವತ್ತಿ ಅವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಸಮೂಹೋ, ಯಥಾ ‘‘ಸಮುದಾಯೋ’’ತಿ। ಅವಯವಸಹಾವಟ್ಠಾನಮೇವ ಹಿ ಸಮೂಹೋತಿ। ಅವಸೇಸಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮಾಗಮೇ ಏತಿ ಫಲಂ ಏತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪವತ್ತತಿ ಚಾತಿ ಸಮಯೋ, ಹೇತು ಯಥಾ ‘‘ಸಮುದಯೋ’’ತಿ। ಸಮೇತಿ ಸಂಯೋಜನಭಾವತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಏತಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತತಿ, ದಳ್ಹಗ್ಗಹಣಭಾವತೋ ವಾ ಸಂಯುತ್ತಾ ಅಯನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಯಥಾಭಿನಿವೇಸಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮಯೋ, ದಿಟ್ಠಿ। ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಅತಿವಿಯ ಬಜ್ಝನ್ತೀತಿ। ಸಮಿತಿ ಸಙ್ಗತಿ ಸಮೋಧಾನನ್ತಿ ಸಮಯೋ, ಪಟಿಲಾಭೋ। ಸಮಸ್ಸ ಯಾನಂ, ಸಮ್ಮಾ ವಾ ಯಾನಂ ಅಪಗಮೋತಿ ಸಮಯೋ, ಪಹಾನಂ। ಅಭಿಮುಖಂ ಞಾಣೇನ ಏತಬ್ಬೋ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತೋ ಸಭಾವೋ। ಅಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಏತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವಾವಬೋಧೋ। ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸಮಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಮಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ಅಭಿಸಮಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಉದಾಹರಣಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ। ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮವಾಯಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಇಧ ಅಸಮ್ಭವತೋ ದೇಸದೇಸಕಪರಿಸಾನಂ ವಿಯ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿದಾನಭಾವೇನ ಕಾಲಸ್ಸ ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ಚ।

    Tattha sahakārīkāraṇaṃ sannijjha sameti samavetīti samayo, samavāyo. Sameti samāgacchati maggabrahmacariyamettha tadādhārapuggalehīti samayo, khaṇo. Sameti ettha, etenava saṃgacchati satto, sabhāvadhammo vā sahajātādīhi, uppādādīhi vāti samayo, kālo. Dhammappavattimattatāya atthato abhūtopi hi kālo dhammappavattiyā adhikaraṇaṃ, karaṇaṃ viya ca kappanāmattasiddhena rūpena voharīyatīti. Samaṃ, saha vā avayavānaṃ ayanaṃ pavatti avaṭṭhānanti samayo, samūho, yathā ‘‘samudāyo’’ti. Avayavasahāvaṭṭhānameva hi samūhoti. Avasesapaccayānaṃ samāgame eti phalaṃ etasmā uppajjati pavattati cāti samayo, hetu yathā ‘‘samudayo’’ti. Sameti saṃyojanabhāvato sambandho eti attano visaye pavattati, daḷhaggahaṇabhāvato vā saṃyuttā ayanti pavattanti sattā yathābhinivesaṃ etenāti samayo, diṭṭhi. Diṭṭhisaṃyojanena hi sattā ativiya bajjhantīti. Samiti saṅgati samodhānanti samayo, paṭilābho. Samassa yānaṃ, sammā vā yānaṃ apagamoti samayo, pahānaṃ. Abhimukhaṃ ñāṇena etabbo abhisametabboti abhisamayo, dhammānaṃ aviparīto sabhāvo. Abhimukhabhāvena sammā eti gacchati bujjhatīti abhisamayo, dhammānaṃ yathābhūtasabhāvāvabodho. Evaṃ tasmiṃ tasmiṃ atthe samaya-saddassa pavatti veditabbā. Samaya-saddassa atthuddhāre abhisamaya-saddassa udāharaṇaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Assāti samaya-saddassa. Kālo attho samavāyādīnaṃ atthānaṃ idha asambhavato desadesakaparisānaṃ viya suttassa nidānabhāvena kālassa apadisitabbato ca.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಅನಿಯಾಮಿತವಸೇನೇವ ಕಾಲೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ನ ಉತುಸಂವಚ್ಛರಾದಿವಸೇನ ನಿಯಮೇತ್ವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಉತುಸಂವಚ್ಛರಾದಿವಸೇನ ನಿಯಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಚನೇ ಅಯಮ್ಪಿ ಗುಣೋ ಲದ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೇ ವಾ ಇಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ಹಿ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ। ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ ದೇವಸಿಕಂ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ವೀತಿನಾಮನಕಾಲೋ, ವಿಸೇಸತೋ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಾನಿ। ಪಕಾಸಾತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಾ ಪಕಮ್ಪನಓಭಾಸಪಾತುಭಾವಾದೀಹಿ ಪಾಕಟಾ। ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೇಸುಯೇವ ಸಮಯೇಸು ಏಕದೇಸಂ ಪಕಾರನ್ತರೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಚಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಥಾ ಹಿ ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸಮಯೋ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೋ ಚ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಯೋ। ಅರಿಯತುಣ್ಹಿಭಾವಸಮಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ। ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮಿಕಥಾಸಮಯೋ ದೇಸನಾಸಮಯೇವ।

    Kasmā panettha aniyāmitavaseneva kālo niddiṭṭho, na utusaṃvaccharādivasena niyametvāti āha ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi. Utusaṃvaccharādivasena niyamaṃ akatvā samaya-saddassa vacane ayampi guṇo laddho hotīti dassento ‘‘ye vā ime’’tiādimāha. Sāmaññajotanā hi visese avatiṭṭhatīti. Tattha diṭṭhadhammasukhavihārasamayo devasikaṃ jhānasamāpattīhi vītināmanakālo, visesato sattasattāhāni. Pakāsāti dasasahassilokadhātuyā pakampanaobhāsapātubhāvādīhi pākaṭā. Yathāvuttappabhedesuyeva samayesu ekadesaṃ pakārantarehi saṅgahetvā dassetuṃ ‘‘yo cāya’’ntiādimāha. Tathā hi ñāṇakiccasamayo attahitapaṭipattisamayo ca abhisambodhisamayo. Ariyatuṇhibhāvasamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo. Karuṇākiccaparahitapaṭipattidhammikathāsamayo desanāsamayeva.

    ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಯಥಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮವಿನಯೇಸು। ತಥಾತಿ ಭುಮ್ಮಕರಣೇಹಿ। ಅಧಿಕರಣತ್ಥ ಆಧಾರತ್ಥೋ। ಭಾವೋ ನಾಮ ಕಿರಿಯಾ, ಕಿರಿಯಾಯ ಕಿರಿಯನ್ತರಲಕ್ಖಣಂ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣಂ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಕಾಲೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಸಯಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾತೋ ತಙ್ಖಣಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರತೋ ಚ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ಜಾತೋ, ಸಾಯನ್ಹೇ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ, ಚ ಆದೀಸು, ಸಮೂಹೋ ಚ ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧೋ ಅವಯವಾನಂ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತಿ ‘‘ರುಕ್ಖೇ ಸಾಖಾ, ಯವರಾಸಿಯಂ ಸಮ್ಭೂತೋ’’ತಿಆದೀಸು, ಏವಂ ಇಧಾಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಕರಣಞ್ಹಿ…ಪೇ॰… ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ, ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ವಾ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಲೇ, ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ಚ ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಚ ಗಾವೀಸು ದುಯ್ಹಮಾನಾಸು ಗತೋ, ದುದ್ಧಾಸು ಆಗತೋತಿ ದೋಹನಕಿರಿಯಾಯ ಗಮನಕಿರಿಯಾ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಏವಂ ಇಧಾಪಿ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಸತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೋ ಏವ ಹೋತಿ ಪದತ್ಥಸ್ಸ ಸತ್ತಾವಿರಹಾಭವತೋತಿ ಸಮಯಸ್ಸ ಸತ್ತಾಕಿರಿಯಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಿರಿಯಾ, ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಭವನಕಿರಿಯಾ ಚ ಲಕ್ಖೀಯತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ನವಮೇ ಖಣೇ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿಹೇತುಮ್ಹಿ, ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ವಾ ಸತಿ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ, ಹೇತುಮ್ಹಿ, ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಚ ಸತಿ ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಉಭಯತ್ಥ ಸಮಯ-ಸದ್ದೇ ಭುಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಲಕ್ಖಣಭೂತಭಾವಯುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಖಣ…ಪೇ॰… ಲಕ್ಖೀಯತೀ’’ತಿ।

    Karaṇavacanena niddeso kato yathāti sambandho. Tatthāti abhidhammavinayesu. Tathāti bhummakaraṇehi. Adhikaraṇattha ādhārattho. Bhāvo nāma kiriyā, kiriyāya kiriyantaralakkhaṇaṃ bhāvenabhāvalakkhaṇaṃ. Tattha yathā kālo sabhāvadhammaparicchinno sayaṃ paramatthato avijjamānopi ādhārabhāvena paññāto taṅkhaṇappavattānaṃ tato pubbe parato ca abhāvato ‘‘pubbaṇhe jāto, sāyanhe gacchatī’’ti, ca ādīsu, samūho ca avayavavinimutto avijjamānopi kappanāmattasiddho avayavānaṃ ādhārabhāvena paññāpīyati ‘‘rukkhe sākhā, yavarāsiyaṃ sambhūto’’tiādīsu, evaṃ idhāpīti dassento āha ‘‘adhikaraṇañhi…pe… dhammāna’’nti. Yasmiṃ kāle, dhammapuñje vā kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃyeva kāle, dhammapuñje ca phassādayopi hontīti ayañhi tattha attho. Yathā ca gāvīsu duyhamānāsu gato, duddhāsu āgatoti dohanakiriyāya gamanakiriyā lakkhīyati, evaṃ idhāpi ‘‘yasmiṃ samaye, tasmiṃ samaye’’ti ca vutte satīti ayamattho viññāyamāno eva hoti padatthassa sattāvirahābhavatoti samayassa sattākiriyāya cittassa uppādakiriyā, phassādīnaṃ bhavanakiriyā ca lakkhīyati. Yasmiṃ samayeti yasmiṃ navame khaṇe, yonisomanasikārādihetumhi, paccayasamavāye vā sati kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃyeva khaṇe, hetumhi, paccayasamavāye ca sati phassādayopi hontīti ubhayattha samaya-sadde bhummaniddeso kato lakkhaṇabhūtabhāvayuttoti dassento āha ‘‘khaṇa…pe… lakkhīyatī’’ti.

    ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ ‘‘ಅನ್ನೇನ ವಸತಿ, ಅಜ್ಝೇನೇನ ವಸತಿ, ಫರಸುನಾ ಛಿನ್ದತಿ, ಕುದಾಲೇನ ಖಣತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ವೀತಿಕ್ಕಮಞ್ಹಿ ಸುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಓತಿಣ್ಣವತ್ಥುಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ, ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ಚ ತಂ ತಂ ವತ್ಥುಂ ಓತಿಣ್ಣಕಾಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ಕಾಲೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ವಿಹರತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಾದೀಸು ವಿಯಾತಿ।

    Hetuatthokaraṇattho ca sambhavati ‘‘annena vasati, ajjhenena vasati, pharasunā chindati, kudālena khaṇatī’’tiādīsu viya. Vītikkamañhi sutvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā otiṇṇavatthukaṃ puggalaṃ paṭipucchitvā, vigarahitvā ca taṃ taṃ vatthuṃ otiṇṇakālaṃ anatikkamitvā teneva kālena sikkhāpadāni paññapento bhagavā viharati sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno tatiyapārājikādīsu viyāti.

    ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಆರಮ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ದೇಸನಾನಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ। ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ। ಉಪಯೋಗವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಯಥಾ ‘‘ಮಾಸಂ ಅಜ್ಝೇತೀ’’ತಿ।

    Accantameva ārambhato paṭṭhāya yāva desanāniṭṭhānaṃ parahitapaṭipattisaṅkhātena karuṇāvihārena. Tadatthajotanatthanti accantasaṃyogatthajotanatthaṃ. Upayogavacananiddeso kato yathā ‘‘māsaṃ ajjhetī’’ti.

    ಪೋರಾಣಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ। ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋತಿ ವಚನಮತ್ತೇನ ವಿಸೇಸೋ। ತೇನ ಸುತ್ತವಿನಯೇಸು ವಿಭತ್ತಿಬ್ಯತಯೋ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Porāṇāti aṭṭhakathācariyā. Abhilāpamattabhedoti vacanamattena viseso. Tena suttavinayesu vibhattibyatayo katoti dasseti.

    ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠವಾಚಕಂ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಸೇಟ್ಠಗುಣಸಹಚರಣತೋ। ತಥಾ ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಗಾರವಯುತ್ತೋತಿ ಗರುಭಾವಯುತ್ತೋ ಗರುಗುಣಯೋಗತೋ, ಗರುಕರಣಾರಹತಾಯ ವಾ ಗಾರವಯುತ್ತೋ।

    Seṭṭhanti seṭṭhavācakaṃ vacanaṃ seṭṭhanti vuttaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato. Tathā uttamanti etthāpi. Gāravayuttoti garubhāvayutto garuguṇayogato, garukaraṇārahatāya vā gāravayutto.

    ವುತ್ತೋಯೇವ ನ ಪನ ಇಧ ವತ್ತಬ್ಬೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಏಕದೇಸಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Vuttoyeva na pana idha vattabbo visuddhimaggassa imissā aṭṭhakathāya ekadesabhāvatoti adhippāyo.

    ಅಪಿಚ ಭಗೇ ವನಿ, ವಮೀತಿ ವಾ ಭಗವಾ, ಭಗೇ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇ ವನಿ ಭಜಿ ಸೇವಿ, ತೇ ವಾ ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇಸು ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ವನಿ ಯಾಚಿ ಪತ್ಥಯೀತಿ ಭಗವಾ, ಭಗಂ ವಾ ಸಿರಿಂ, ಇಸ್ಸರಿಯಂ, ಯಸಞ್ಚ ವಮಿ ಖೇಲಪಿಣ್ಡಂ ವಿಯ ಛಡ್ಡಯೀತಿ ಭಗವಾ। ತಥಾ ಹಿ ಭಗವಾ ಹತ್ಥಗತಂ ಸಿರಿಂ, ಚತುದ್ದೀಪಿಸ್ಸರಿಯಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಸತ್ತರತನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಯಸಂ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಪರಿಚ್ಚಜೀತಿ। ಅಥ ವಾ ಭಾನಿ ನಾಮ ನಕ್ಖತ್ತಾನಿ, ತೇಹಿ ಸಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಭಗಾ, ಸಿನೇರುಯುಗನ್ಧರಾದಿಗತಾ ಭಾಜನಲೋಕಸೋಭಾ। ತೇ ಭಗವಾ ವಮಿ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಜಹತೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಭಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ।

    Apica bhage vani, vamīti vā bhagavā, bhage sīlādiguṇe vani bhaji sevi, te vā vineyyasantānesu ‘‘kathaṃ nu kho uppajjeyyu’’nti vani yāci patthayīti bhagavā, bhagaṃ vā siriṃ, issariyaṃ, yasañca vami khelapiṇḍaṃ viya chaḍḍayīti bhagavā. Tathā hi bhagavā hatthagataṃ siriṃ, catuddīpissariyaṃ, cakkavattisampattisannissayañca sattaratanasamujjalaṃ yasaṃ anapekkho pariccajīti. Atha vā bhāni nāma nakkhattāni, tehi samaṃ gacchanti pavattantīti bhagā, sineruyugandharādigatā bhājanalokasobhā. Te bhagavā vami tappaṭibaddhachandarāgappahānena pajahatīti evampi bhage vamīti bhagavā.

    ‘‘ಧಮ್ಮಸರೀರಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ‘‘ಯೋ ವೋ ಆನನ್ದ ಮಯಾ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸತ್ಥುಭಾವಪರಿಯಾಯೋ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।

    ‘‘Dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karotī’’ti ‘‘yo vo ānanda mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’’ti vacanato dhammassa satthubhāvapariyāyo vijjatīti katvā vuttaṃ.

    ವಜಿರಸಙ್ಘಾತಸಮಾನಕಾಯೋ ಪರೇಹಿ ಅಭೇಜ್ಜಸರೀರತ್ತಾ। ನ ಹಿ ಭಗವತೋ ರೂಪಕಾಯೇ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುನ್ತಿ। ದೇಸನಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸಕಲಸುತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಸನತೋ। ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತೇನ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಭಗವತಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತೇನ ಮಯಾ ಮಹಾಸಾವಕೇನ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಮಯಾವ ಸುತಂ, ನ ಅನುಸ್ಸವಿತಂ, ನ ಪರಮ್ಪರಾಭತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನತೋ। ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಸನ್ನಿಧಾನೇ ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಸಮಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಾಲಸ್ಸ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪಟಿಮಣ್ಡಿತಭಾವದೀಪನತೋ। ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪರಮಾ ಹಿ ಕಾಲಸಮ್ಪದಾ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    Vajirasaṅghātasamānakāyo parehi abhejjasarīrattā. Na hi bhagavato rūpakāye kenaci antarāyo sakkā kātunti. Desanāsampattiṃ niddisati vakkhamānassa sakalasuttassa ‘‘eva’’nti niddisanato. Sāvakasampattiṃ niddisati paṭisambhidāppattena pañcasu ṭhānesu bhagavatā etadagge ṭhapitena mayā mahāsāvakena sutaṃ, tañca kho mayāva sutaṃ, na anussavitaṃ, na paramparābhatanti imassatthassa dīpanato. Kālasampattiṃ niddisati ‘‘bhagavā’’ti padassa sannidhāne payuttassa samaya-saddassa kālassa buddhuppādapaṭimaṇḍitabhāvadīpanato. Buddhuppādaparamā hi kālasampadā. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘ಕಪ್ಪಕಸಾಯೇ ಕಲಿಯುಗೇ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ ಅಹೋ ಮಹಚ್ಛರಿಯಂ।

    ‘‘Kappakasāye kaliyuge, buddhuppādo aho mahacchariyaṃ;

    ಹುತಾವಹಮಜ್ಝೇ ಜಾತಂ, ಸಮುದಿತಮಕರನ್ದಮರವಿನ್ದ’’ನ್ತಿ॥

    Hutāvahamajjhe jātaṃ, samuditamakarandamaravinda’’nti.

    ಭಗವಾತಿ ದೇಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಸತ್ತುತ್ತಮಗಾರವಾಧಿವಚನತೋ।

    Bhagavāti desakasampattiṃ niddisati guṇavisiṭṭhasattuttamagāravādhivacanato.

    ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯಾತಿ ವಿಜ್ಜುನಿಚ್ಛರಣಕ್ಖಣೇ। ಅನ್ತರತೋತಿ ಹದಯೇ। ಅನ್ತರಾತಿ ಆರಬ್ಭ ನಿಪ್ಫತ್ತೀನಂ ವೇಮಜ್ಝೇ। ಅನ್ತರಿಕಾಯಾತಿ ಅನ್ತರಾಳೇ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ತದನ್ತರಂ ಕೋ ಜಾನೇಯ್ಯ, ಏತೇಸಂ ಅನ್ತರಾ ಕಪ್ಪಾ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ, ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಕಥಂ ಓಪಾತೇತೀ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ವಿಯ ಕಾರಣವೇಮಜ್ಝೇಸು ವತ್ತಮಾನಾ ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದಾ ಏವ ಉದಾಹರಿತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ, ನ ಪನ ಚಿತ್ತಖಣವಿವರೇಸು ವತ್ತಮಾನಾ ಅನ್ತರನ್ತರಿಕಾ-ಸದ್ದಾ। ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋತಿ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ – ಯೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೋ ವತ್ತತಿ, ತೇಸು ಅನ್ತರಸದ್ದೋಪಿ ವತ್ತತೀತಿ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನೋ ಅನ್ತರ-ಸದ್ದೋ ಉದಾಹಟೋ, ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೋ ಏವ ವಾ ‘‘ಯಸ್ಸನ್ತರತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಂ ರಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೋ ಏವ ಪನ ಇಕ-ಸದ್ದೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ‘‘ಅನ್ತರಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಉದಾಹರಣೋದಾಹರಿತಬ್ಬಾನಂ ವಿರೋಧಾಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಯೋಜಿಯಮಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ ಸಾಮಿವಚನಸ್ಸ ಪಸಙ್ಗೇ ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಉಪಯೋಗವಚನಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನ್ತರಾಸದ್ದೇನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತ’’ನ್ತಿ।

    Vijjantarikāyāti vijjuniccharaṇakkhaṇe. Antaratoti hadaye. Antarāti ārabbha nipphattīnaṃ vemajjhe. Antarikāyāti antarāḷe. Ettha ca ‘‘tadantaraṃ ko jāneyya, etesaṃ antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā, antarantarā kathaṃ opātetī’’ti ca ādīsu viya kāraṇavemajjhesu vattamānā antarā-saddā eva udāharitabbā siyuṃ, na pana cittakhaṇavivaresu vattamānā antarantarikā-saddā. Antarā-saddassa hi ayaṃ atthuddhāroti. Ayaṃ panettha adhippāyo siyā – yesu atthesu antarā-saddo vattati, tesu antarasaddopi vattatīti samānatthattā antarā-saddatthe vattamāno antara-saddo udāhaṭo, antarā-saddo eva vā ‘‘yassantarato’’ti ettha gāthāsukhatthaṃ rassaṃ katvā vuttoti daṭṭhabbaṃ. Antarā-saddo eva pana ika-saddena padaṃ vaḍḍhetvā ‘‘antarikā’’ti vuttoti evamettha udāharaṇodāharitabbānaṃ virodhābhāvo daṭṭhabbo. Ayojiyamāne upayogavacanaṃ na pāpuṇāti sāmivacanassa pasaṅge antarā-saddayogena upayogavacanassa icchitattā. Tenevāha ‘‘antarāsaddena yuttattā upayogavacanaṃ kata’’nti.

    ‘‘ನಿಯತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ, ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಪಾಣಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ, ‘‘ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ ತಿಆದಿವಚನತೋ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಾನಂ ನಿಯತಸಭಾವತ್ತಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತಾ, ಪಗೇವ ಸಕದಾಗಾಮಿಆದಯೋ। ‘‘ತಥಾರೂಪಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತಿ, ತಥಾರೂಪೇಸು ಸೀಲೇಸು ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಂಹತಭಾವೋ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ।

    ‘‘Niyato sambodhiparāyaṇo, aṭṭhānametaṃ bhikkhave anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo sañcicca pāṇaṃ jīvitā voropeyya, ‘‘netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ tiādivacanato diṭṭhisīlānaṃ niyatasabhāvattā sotāpannāpi aññamaññaṃ diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatā, pageva sakadāgāmiādayo. ‘‘Tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhisāmaññagato viharati, tathārūpesu sīlesu sīlasāmaññagato viharatī’’ti vacanato puthujjanānampi diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatabhāvo labbhatiyeva.

    ಸುಪ್ಪಿಯೋಪಿ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಖೋ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ ‘‘ಅಸ್ಸೋಸಿ ಖೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ತೇನ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನೋ ಅಹೋಸಿಯೇವ, ನಾಸ್ಸ ಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕೋಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ। ತತ್ರಾತಿ ವಾ ಕಾಲಸ್ಸ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ। ಸೋಪಿ ಹಿ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಧಿಕತೋ। ಯಞ್ಹಿ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಅನ್ತರಾ ರಾಜಗಹಞ್ಚ ನಾಳನ್ದಞ್ಚ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಮಯೇ ಸುಪ್ಪಿಯೋಪಿ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸತಿ, ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ಚ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀತಿ। ಪರಿಯಾಯತಿ ಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ವಾರೋ। ಪರಿಯಾಯೇತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಮತ್ಥಂ ಪಟಿಪಾದೇತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ದೇಸನಾ। ಪರಿಯಾಯತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಕಾರಣನ್ತಿ ಏವಂ ಪರಿಯಾಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಾರಾದೀಸು ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಾರಣೇನಾತಿ ಕಾರಣಪತಿರೂಪಕೇನ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಅಕಾರಣಮೇವ ಕಾರಣನ್ತಿ ವತ್ವಾ’’ತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿ, ‘‘ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಮಾನಕಾಲನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ನನು ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲತೋ ಸೋ ಅವಣ್ಣವಣ್ಣಾನಂ ಭಾಸಿತಕಾಲೋ ಅತೀತೋತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ‘‘ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹೋತಿ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಅತೀತಕಾಲತ್ಥೋ ಭಾಸತಿ-ಸದ್ದೋ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ತೇಹಿ ಅವಣ್ಣೋ ವಣ್ಣೋ ಚ ಭಾಸೀಯತಿ, ತಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ತತ್ರಾತಿ ಕಾಲಸ್ಸ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ಇದಞ್ಚ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ।

    Suppiyopi khoti ettha kho-saddo avadhāraṇattho ‘‘assosi kho’’tiādīsu viya. Tena addhānamaggapaṭipanno ahosiyeva, nāssa maggapaṭipattiyā koci antarāyo ahosīti ayamattho dīpito hoti. Tatrāti vā kālassa paṭiniddeso. Sopi hi ‘‘ekaṃ samaya’’nti pubbe adhikato. Yañhi samayaṃ bhagavā antarā rājagahañca nāḷandañca addhānamaggapaṭipanno, tasmiṃyeva samaye suppiyopi taṃ maggaṃ paṭipanno avaṇṇaṃ bhāsati, brahmadatto ca vaṇṇaṃ bhāsatīti. Pariyāyati parivattatīti pariyāyo, vāro. Pariyāyeti desetabbamatthaṃ paṭipādetīti pariyāyo, desanā. Pariyāyati attano phalaṃ pariggahetvā pavattatīti pariyāyo, kāraṇanti evaṃ pariyāya-saddassa vārādīsu pavatti veditabbā. Kāraṇenāti kāraṇapatirūpakena. Tathā hi vakkhati ‘‘akāraṇameva kāraṇanti vatvā’’ti. Kasmā panettha ‘‘avaṇṇaṃ bhāsatī’’ti, ‘‘vaṇṇaṃ bhāsatī’’ti ca vattamānakālaniddeso kato, nanu saṅgītikālato so avaṇṇavaṇṇānaṃ bhāsitakālo atītoti? Saccametaṃ, ‘‘addhānamaggapaṭipanno hotī’’ti ettha hoti-saddo viya atītakālattho bhāsati-saddo ca daṭṭhabbo. Atha vā yasmiṃ kāle tehi avaṇṇo vaṇṇo ca bhāsīyati, taṃ apekkhitvā evaṃ vuttaṃ. Evañca katvā ‘‘tatrāti kālassa paṭiniddeso’’ti idañca vacanaṃ samatthitaṃ hoti.

    ಅಕಾರಣನ್ತಿ ಅಯುತ್ತಿಂ, ಅನುಪಪತ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಹಿ ಅರಸರೂಪತಾದಯೋ ದೋಸಾ ಭಗವತಿ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಾನಞ್ಚ ದುರಕ್ಖಾತದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾದಯೋತಿ। ಅಕಾರಣನ್ತಿ ವಾ ಯುತ್ತಕಾರಣರಹಿತಂ, ಪಟಿಞ್ಞಾಮತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ । ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥೇ ಕಾರಣನ್ತಿ ವತ್ವಾತಿ ಕಾರಣಂ ವಾತಿ ವತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅರಸರೂಪಾದೀನಞ್ಚೇತ್ಥ ಜಾತಿವುಡ್ಢೇಸು ಅಭಿವಾದನಾದಿಸಾಮೀಚಿಕಮ್ಮಾಕರಣಂ ಕಾರಣಂ, ತಥಾ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನಾಭಾವಸ್ಸ ಸುನ್ದರಿಕಾಮಗುಣಾದಿನವಬೋಧೋ, ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಆದಿಕೋಟಿಯಾ ಅಪಞ್ಞಾಯನಪಟಿಞ್ಞಾ, ಅಬ್ಯಾಕತವತ್ಥುಬ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ, ತಥಾ ಅಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾದೀನಂ ಕಮಾವಬೋಧಾದಯೋ ಯಥಾರಹಂ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾ। ತಥಾ ತಥಾತಿ ಜಾತಿವುಡ್ಢಾನಂ ಅನಭಿವಾದನಾದಿಆಕಾರೇನ।

    Akāraṇanti ayuttiṃ, anupapattinti attho. Na hi arasarūpatādayo dosā bhagavati saṃvijjanti, dhammasaṅghānañca durakkhātaduppaṭipannatādayoti. Akāraṇanti vā yuttakāraṇarahitaṃ, paṭiññāmattanti adhippāyo . Imasmiñca atthe kāraṇanti vatvāti kāraṇaṃ vāti vatvāti attho. Arasarūpādīnañcettha jātivuḍḍhesu abhivādanādisāmīcikammākaraṇaṃ kāraṇaṃ, tathā uttarimanussadhammālamariyañāṇadassanābhāvassa sundarikāmaguṇādinavabodho, saṃsārassa ādikoṭiyā apaññāyanapaṭiññā, abyākatavatthubyākaraṇanti evamādayo, tathā asabbaññutādīnaṃ kamāvabodhādayo yathārahaṃ niddhāretabbā. Tathā tathāti jātivuḍḍhānaṃ anabhivādanādiākārena.

    ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸಮಾನೋತಿ ಅವಣ್ಣಂಭಾಸನಹೇತು। ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಮಾನ-ಸದ್ದೋ। ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ ಏಕನ್ತಮಹಾಸಾವಜ್ಜತ್ತಾ ರತನತ್ತಯೋಪವಾದಸ್ಸ। ತೇನೇವಾಹ –

    Avaṇṇaṃ bhāsamānoti avaṇṇaṃbhāsanahetu. Hetuattho hi ayaṃ māna-saddo. Anayabyasanaṃ pāpuṇissati ekantamahāsāvajjattā ratanattayopavādassa. Tenevāha –

    ‘‘ಯೋ ನಿನ್ದಿಯಂ ಪಸಂಸತಿ,

    ‘‘Yo nindiyaṃ pasaṃsati,

    ತಂ ವಾ ನಿನ್ದತಿ ಯೋ ಪಸಂಸಿಯೋ।

    Taṃ vā nindati yo pasaṃsiyo;

    ವಿಚಿನಾತಿ ಮುಖೇನ ಸೋ ಕಲಿಂ,

    Vicināti mukhena so kaliṃ,

    ಕಲಿನಾ ತೇನ ಸುಖಂ ನ ವಿನ್ದತೀ’’ತಿ॥

    Kalinā tena sukhaṃ na vindatī’’ti.

    ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಸ್ಸ ಸಂವೇಗುಪ್ಪತ್ತಿಂ, ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯೇ ಕಾರುಞ್ಞಪ್ಪವತ್ತಿಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿನಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಅನುಕೂಲೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಯಂ ಪನ ಪಣ್ಡಿತಜಾತಿಕತ್ತಾ ನ ಏದಿಸೇಸು ತಂ ಅನುವತ್ತತೀತಿ, ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞ್ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆಚರಿಯೇ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವಣ್ಣಂ ಭಾಸಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ ‘‘ಅಪಿನಾಮಾಯಂ ಏತ್ತಕೇನಾಪಿ ರತನತ್ತಯಾವಣ್ಣತೋ ಓರಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ವಣ್ಣೀಯತೀತಿ ವಣ್ಣೋ, ಗುಣೋ। ವಣ್ಣನಂ ಗುಣಸಙ್ಕಿತ್ತನನ್ತಿ ವಣ್ಣೋ, ಪಸಂಸಾ। ಸಂಞ್ಞೂಳ್ಹಾತಿ ಗನ್ಥಿತಾ, ನಿಬನ್ಧಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತಿತ್ಥೇನ ಪಕ್ಖನ್ದೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಅಪರಿಮಾಣಗುಣತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ , ನಿರವಸೇಸಾನಞ್ಚ ತೇಸಂ ಇಧ ಪಕಾಸನಂ ಪಾಳಿಸಂವಣ್ಣನಾಯೇವ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಅನುಸ್ಸವಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅತ್ತನೋ ಥಾಮೇನ ವಣ್ಣಂ ಅಭಾಸಿ, ನ ಪನ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಗುಣಾನುರೂಪನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಸಙ್ಖ್ಯಯ್ಯಾಪರಿಮಿತಪ್ಪಭೇದಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಗುಣಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

    ‘‘Amhākaṃ ācariyo’’tiādinā brahmadattassa saṃveguppattiṃ, attano ācariye kāruññappavattiñca dassetvā kiñcāpi antevāsinā ācariyassa anukūlena bhavitabbaṃ, ayaṃ pana paṇḍitajātikattā na edisesu taṃ anuvattatīti, idāni tassa kammassakataññāṇappavattiṃ dassento ‘‘ācariye kho panā’’tiādimāha. Vaṇṇaṃ bhāsituṃ āraddho ‘‘apināmāyaṃ ettakenāpi ratanattayāvaṇṇato orameyyā’’ti. Vaṇṇīyatīti vaṇṇo, guṇo. Vaṇṇanaṃ guṇasaṅkittananti vaṇṇo, pasaṃsā. Saṃññūḷhāti ganthitā, nibandhitāti attho. Atitthena pakkhando dhammakathikoti na vattabbo aparimāṇaguṇattā buddhādīnaṃ , niravasesānañca tesaṃ idha pakāsanaṃ pāḷisaṃvaṇṇanāyeva sampajjatīti. Anussavādīti ettha ādi-saddena ākāraparivitakkadiṭṭhinijjhānakkhantiyo saṅgaṇhāti. Attano thāmena vaṇṇaṃ abhāsi, na pana buddhādīnaṃ guṇānurūpanti adhippāyo. Asaṅkhyayyāparimitappabhedā hi buddhādīnaṃ guṇā. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಣೇಯ್ಯ ವಣ್ಣಂ,

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,

    ಕಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಅಞ್ಞಮಭಾಸಮಾನೋ।

    Kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ಖೀಯೇಥ ಕಪ್ಪೋ ಚಿರದೀಘಮನ್ತರೇ,

    Khīyetha kappo ciradīghamantare,

    ವಣ್ಣೋ ನ ಖೀಯೇಥ ತಥಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ॥

    Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti.

    ಇಧಾಪಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಖೋ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ।

    Idhāpi vakkhati ‘‘appamattakaṃ kho paneta’’ntiādi.

    ಇತಿ ಹ ತೇತಿ ಏತ್ಥ ಇತೀತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಪರಾಮಸನಂ। ಹ-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ತೇ’’ತಿ।

    Iti ha teti ettha itīti vuttappakāraparāmasanaṃ. Ha-kāro nipātamattanti āha ‘‘evaṃ te’’ti.

    ಇರಿಯಾಪಥಾನುಬನ್ಧನೇನ ಅನುಬನ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಪನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಅನುಬನ್ಧನೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಉತುಮ್ಹಿ ಮಾಸೇ ಪಕ್ಖೇ ವಾ ಭಗವಾ ತಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ। ತೇನೇವ ಹಿ ಕಿರಿಯಾವಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನವಸೇನ ‘‘ರಾಜಗಹೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತೀ’’ತಿ ವತ್ತಮಾನಕಾಲನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಸೋತಿ ಏವಂ ರಾಜಗಹೇ ವಸಮಾನೋ ಭಗವಾ। ತಂ ದಿವಸನ್ತಿ ಯಂ ದಿವಸಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪಟಿಪನ್ನೋ, ತಂ ದಿವಸಂ। ತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ನಾಳನ್ದಾಯಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ವಿವಿಧ ಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಿವಿಧಸೀಲಾಲಙ್ಕತಂ ನಾನಾವಿಧಕುಹನಲಪನಾದಿಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಿದ್ಧಂಸನಂ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಜಾಲವಿನಿವೇಠನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಪಕಮ್ಪನಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತನ್ತಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ಚೋದನಾ ವಿಸೋಧಿತಾ ಹೋತಿ। ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಚ ಸುಪ್ಪಿಯೋ ಅನುಬನ್ಧೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಪನ ಚೋದನಾ ‘‘ಭಗವತೋ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ವಿಸೋಧಿತಾ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ದಟ್ಠುಮೇವ ಇಚ್ಛತೀತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಚೇ ಪನ ಜಾನೇಯ್ಯ, ನಾನುಬನ್ಧೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।

    Iriyāpathānubandhanena anubandhā honti, na pana sammāpaṭipattianubandhanenāti adhippāyo. Tasmiṃ kāleti yasmiṃ saṃvacchare utumhi māse pakkhe vā bhagavā taṃ addhānamaggaṃ paṭipanno, tasmiṃ kāle. Teneva hi kiriyāvicchedadassanavasena ‘‘rājagahe piṇḍāya caratī’’ti vattamānakālaniddeso kato. Soti evaṃ rājagahe vasamāno bhagavā. Taṃ divasanti yaṃ divasaṃ addhānamaggapaṭipanno, taṃ divasaṃ. Taṃ addhānaṃ paṭipanno nāḷandāyaṃ veneyyānaṃ vividha hitasukhanipphattiṃ ākaṅkhamāno imissā ca aṭṭhuppattiyā tividhasīlālaṅkataṃ nānāvidhakuhanalapanādimicchājīvaviddhaṃsanaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhijālaviniveṭhanaṃ dasasahassilokadhātupakampanaṃ brahmajālasuttantaṃ desessāmīti. Ettāvatā ‘‘kasmā pana bhagavā taṃ addhānaṃ paṭipanno’’ti codanā visodhitā hoti. ‘‘Kasmā ca suppiyo anubandho’’ti ayaṃ pana codanā ‘‘bhagavato taṃ maggaṃ paṭipannabhāvaṃ ajānanto’’ti etena visodhitā hoti. Na hi so bhagavantaṃ daṭṭhumeva icchatīti. Tenevāha ‘‘sace pana jāneyya, nānubandheyyā’’ti.

    ನೀಲಪೀತಲೋಹಿತೋದಾತಮಞ್ಜಿಟ್ಠಪಭಸ್ಸರವಸೇನ ‘‘ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ। ‘‘ಸಮನ್ತಾ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣೇ’’ತಿ ತಾಸಂ ರಸ್ಮೀನಂ ಪಕತಿಯಾ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಸಮಯೇ’’ತಿ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಅದ್ಧಾನಗಮನಸಮಯೇ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ಅನಿಗೂಹಿತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ತದಾ ತಸ್ಸಾ ನಿಗೂಹನೇ ಪಕ್ಕುಸಾತಿಅಭಿಗಮನಾದೀಸು ವಿಯ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥೀತಿ। ರತನಾವೇಳಂ ರತನವಟಂಸಕಂ। ಚೀನಪಿಟ್ಠಚುಣ್ಣಂ ಸಿನ್ಧನಚುಣ್ಣಂ।

    Nīlapītalohitodātamañjiṭṭhapabhassaravasena ‘‘chabbaṇṇarasmiyo. ‘‘Samantā asītihatthappamāṇe’’ti tāsaṃ rasmīnaṃ pakatiyā pavattiṭṭhānavasena vuttaṃ. ‘‘Tasmiṃ kira samaye’’ti ca tasmiṃ addhānagamanasamaye buddhasiriyā anigūhitabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ. Na hi tadā tassā nigūhane pakkusātiabhigamanādīsu viya kiñcipi kāraṇaṃ atthīti. Ratanāveḷaṃ ratanavaṭaṃsakaṃ. Cīnapiṭṭhacuṇṇaṃ sindhanacuṇṇaṃ.

    ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿಕ್ಖೇಪವಿಲಾಸಿನೀ ಚ ಅಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಲಕ್ಖಣಮಾಲಾತಿ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ಏವಮಾಹ। ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಯ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಾನಂ ಮಾಲಾ ಕೇನಚಿ ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ ಯದಿ ಸಿಯಾತಿ ಪರಿಕಪ್ಪನವಸೇನಾಹ ‘‘ಗನ್ಥೇತ್ವಾ ಠಪಿತದ್ವತ್ತಿಂಸಚನ್ದಮಾಲಾಯಾ’’ತಿ। ಸಿರಿಂ ಅಭಿಭವನ್ತೀ ಇವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೂರಿಯಮಾಲಾಯಾತಿಆದೀಸುಪಿ। ಮಹಾಥೇರಾತಿ ಮಹಾಸಾವಕೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಏವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ದಿಸ್ವಾ ಅಥ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಂ ಅವಲೋಕೇಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಚ ಸೋ ರತನತ್ತಯಸ್ಸ ಅವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿ ಚೋದನಂ ವಿಸೋಧೇತಿ। ಇತೀತಿ ಏವಂ, ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹೀತಿ ಲಾಭಪರಿವಾರಹಾನಿಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ। ಭಗವತೋ ವಿರೋಧಾನುನಯಾಭಾವವೀಮಂಸನತ್ಥಂ ಏತೇ ಅವಣ್ಣಂ ವಣ್ಣಞ್ಚ ಭಾಸನ್ತೀತಿ ಅಪರೇ। ‘‘ಮಾರೇನ ಅನ್ವಾವಿಟ್ಠಾ ಏವಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ।

    Byāmappabhāparikkhepavilāsinī ca assa bhagavato lakkhaṇamālāti mahāpurisalakkhaṇāni aññamaññapaṭibaddhattā evamāha. Dvattiṃsāya candamaṇḍalānaṃ mālā kenaci ganthetvā ṭhapitā yadi siyāti parikappanavasenāha ‘‘ganthetvā ṭhapitadvattiṃsacandamālāyā’’ti. Siriṃ abhibhavantī ivāti sambandho. Esa nayo sūriyamālāyātiādīsupi. Mahātherāti mahāsāvake sandhāyāha. Evaṃ gacchantaṃ bhagavantaṃ bhikkhū ca disvā atha attano parisaṃ avalokesīti sambandho. ‘‘Yasmā panesā’’tiādinā ‘‘kasmā ca so ratanattayassa avaṇṇaṃ bhāsatī’’ti codanaṃ visodheti. Itīti evaṃ, vuttappakārenāti attho. Imehi dvīhīti lābhaparivārahāniṃ nigamanavasena dasseti. Bhagavato virodhānunayābhāvavīmaṃsanatthaṃ ete avaṇṇaṃ vaṇṇañca bhāsantīti apare. ‘‘Mārena anvāviṭṭhā evaṃ karontī’’ti ca vadanti.

    ೨. ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯ ಅವಿದೂರೇ ಭವತ್ತಾ ಉಯ್ಯಾನಂ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾ ಯಥಾ ‘‘ವರುಣಾನಗರಂ, ಗೋದಾಗಾಮೋ’’ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನೇವ ಏಕಗಾಮೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ । ತೇಸಂ ಮತೇ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯನ್ತಿ ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ರಾಜಾಗಾರಕಂ ವೇಸ್ಸವಣಮಹಾರಾಜದೇವಾಯತನನ್ತಿ ಏಕೇ। ಬಹುಪರಿಸ್ಸಯೋತಿ ಬಹುಪದ್ದವೋ। ‘‘ಸದ್ಧಿಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇನ ಮಾಣವೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಯಂ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಪಾಳಿ ಆರುಳ್ಹವಸೇನೇವ, ನ ಪನ ತದಾ ಸುಪ್ಪಿಯಸ್ಸ ಪರಿಸಾಯ ಅಭಾವತೋ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋಯೇವ ಪಾಳಿ ಆರುಳ್ಹೋ, ನ ಸುಪ್ಪಿಯಸ್ಸ ಪರಿಸಾತಿ? ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ। ಯಥಾ ಚೇತಂ, ಏವಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಏದಿಸಂ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ನ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವುತ್ತನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಪಾಳಿಆರುಳ್ಹವಸೇನ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜನತೋ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।

    2. Ambalaṭṭhikāya avidūre bhavattā uyyānaṃ ambalaṭṭhikā yathā ‘‘varuṇānagaraṃ, godāgāmo’’ti. Keci pana ‘‘ambalaṭṭhikāti yathāvuttanayeneva ekagāmo’’ti vadanti . Tesaṃ mate ambalaṭṭhikāyanti samīpatthe bhummavacanaṃ. Rājāgārakaṃ vessavaṇamahārājadevāyatananti eke. Bahuparissayoti bahupaddavo. ‘‘Saddhiṃ antevāsinā brahmadattena māṇavenā’’ti vuttaṃ sīhaḷaṭṭhakathāyaṃ. Tañca kho pāḷi āruḷhavaseneva, na pana tadā suppiyassa parisāya abhāvato. Kasmā panettha brahmadattoyeva pāḷi āruḷho, na suppiyassa parisāti? Payojanābhāvato. Yathā cetaṃ, evaṃ aññampi edisaṃ payojanābhāvato saṅgītikārehi na saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Keci pana ‘‘vuttanti pāḷiyaṃ vutta’’nti vadanti, taṃ na yujjati pāḷiāruḷhavasena pāḷiyaṃ vuttanti āpajjanato. Tasmā yathāvuttanayenevettha attho gahetabbo. Parivāretvā nisinno hotīti sambandho.

    ೩. ಕಥಾಧಮ್ಮೋತಿ ಕಥಾಸಭಾವೋ, ಕಥಾಧಮ್ಮೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖಾವಿಧೀತಿ ಕೇಚಿ। ನೀಯತೀತಿ ನಯೋ, ಅತ್ಥೋ। ಸದ್ದಸತ್ಥಂ ಅನುಗತೋ ನಯೋ ಸದ್ದನಯೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ಅನಭಿಣ್ಹವುತ್ತಿಕೇ ಅಚ್ಛರಿಯ-ಸದ್ದೋ ಇಚ್ಛಿತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನ್ಧಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಾರೋಹಣಂ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಅಚ್ಛರಾಯೋಗ್ಗನ್ತಿ ಅಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೋ , ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋತಿ। ಯಾವಞ್ಚಿದಂ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದಿತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಸ್ಸ ಯತ್ತಕಂ ಸುಟ್ಠು ಪಟಿವಿದಿತಾ, ತಂ ಏತ್ತಕನ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ, ಅಕ್ಖಾತುಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತೇನ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದಿತತಾಯ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯತಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ।

    3.Kathādhammoti kathāsabhāvo, kathādhammo upaparikkhāvidhīti keci. Nīyatīti nayo, attho. Saddasatthaṃ anugato nayo saddanayo. Tattha hi anabhiṇhavuttike acchariya-saddo icchito. Tenevāha ‘‘andhassa pabbatārohaṇaṃ viyā’’ti. Accharāyoggantiacchariyanti niruttinayo , so pana yasmā porāṇaṭṭhakathāyaṃ āgato, tasmā āha ‘‘aṭṭhakathānayoti. Yāvañcidaṃ suppaṭividitāti sambandho, tassa yattakaṃ suṭṭhu paṭividitā, taṃ ettakanti na sakkā amhehi paṭivijjhituṃ, akkhātuṃ vāti attho. Tenevāha ‘‘tena suppaṭividitatāya appameyyataṃ dassetī’’ti.

    ಪಕತತ್ಥಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ತಂ-ಸದ್ದೋತಿ ತಸ್ಸ ‘‘ಭಗವತಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಯೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವೇನ ಭಗವಾ ಪಕತೋ ಸುಪಾಕಟೋ ಚ ಹೋತಿ, ತಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಮನಪಟಿಪದಾಯ ಅತ್ಥಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಸೋ…ಪೇ॰… ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಆಹ। ಸತಿಪಿ ಞಾಣದಸ್ಸನ-ಸದ್ದಾನಂ ಇಧ ಪಞ್ಞಾವೇವಚನಭಾವೇ ತೇನ ತೇನ ವಿಸೇಸೇನ ನೇಸಂ ಸವಿಸಯವಿಸೇಸಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣವಿಸೇಸವಸೇನ ವಿಜ್ಜತ್ತಯವಸೇನ ವಿಜ್ಜಾಭಿಞ್ಞಾನಾವರಣವಸೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮಂಸಚಕ್ಖುವಸೇನ ಪಟಿವೇಧದೇಸನಾಞಾಣವಸೇನ ಚ ತದತ್ಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಆಸಯಾನುಸಯಂ ಜಾನತಾಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣೇನ। ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣೇಹಿ।

    Pakatatthapaṭiniddeso taṃ-saddoti tassa ‘‘bhagavatā’’tiādīhi padehi samānādhikaraṇabhāvena vuttassa yena abhisambuddhabhāvena bhagavā pakato supākaṭo ca hoti, taṃ abhisambuddhabhāvaṃ saddhiṃ āgamanapaṭipadāya atthabhāvena dassento ‘‘yo so…pe… abhisambuddho’’ti āha. Satipi ñāṇadassana-saddānaṃ idha paññāvevacanabhāve tena tena visesena nesaṃ savisayavisesappavattidassanatthaṃ asādhāraṇañāṇavisesavasena vijjattayavasena vijjābhiññānāvaraṇavasena sabbaññutaññāṇamaṃsacakkhuvasena paṭivedhadesanāñāṇavasena ca tadatthaṃ yojetvā dassento ‘‘tesaṃ tesa’’ntiādimāha. Tattha āsayānusayaṃ jānatāāsayānusayañāṇena. Sabbañeyyadhammaṃ passatā sabbaññutānāvaraṇañāṇehi.

    ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾದೀಹೀತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇಹಿ। ಪಟಿವೇಧಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ। ಅರೀನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ, ಪಞ್ಚವಿಧಮಾರಾನಂ ವಾ, ಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ, ತೇಸಂ ಹನನಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಹಿ ಅಭಿಭವನಂ, ಅಪ್ಪಟಿಭಾನತಾಕರಣಂ, ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಞ್ಚ। ಕೇಸಿವಿನಯಸುತ್ತಞ್ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ।

    Pubbenivāsādīhīti pubbenivāsāsavakkhayañāṇehi. Paṭivedhapaññāyāti ariyamaggapaññāya. Arīnanti kilesārīnaṃ, pañcavidhamārānaṃ vā, sāsanapaccatthikānaṃ vā aññatitthiyānaṃ, tesaṃ hananaṃ pāṭihāriyehi abhibhavanaṃ, appaṭibhānatākaraṇaṃ, ajjhupekkhanañca. Kesivinayasuttañcettha nidassanaṃ.

    ತಥಾ ಠಾನಾಠಾನಾದೀನಿ ಜಾನತಾ, ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತಾ, ಸವಾಸನಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಖೀಣತ್ತಾ ಅರಹತಾ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭೇದೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿತೋ ಅವಿಪರೀತಾವಬೋಧತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ । ಅಥ ವಾ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣತಾಯ ಜಾನತಾ, ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಾನಂ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತಿತೋ ನಿಸಮ್ಮಕಾರಿತಾಯ ಪಸ್ಸತಾ, ದವಾದೀನಮ್ಪಿ ಅಭಾವಸಾಧಿಕಾಯ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾಯ ಅರಹತಾ, ಛನ್ದಾದೀನಂ ಅಹಾನಿಹೇತುಭೂತಾಯ ಅಪರಿಕ್ಖಯಪಟಿಭಾನಸಾಧಿಕಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನಾತಿ ಏವಂ ದಸಬಲಟ್ಠಾರಸಾವೇಣಿಕಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇಹಿಪಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Tathā ṭhānāṭhānādīni jānatā, yathākammūpage satte passatā, savāsanānaṃ āsavānaṃ khīṇattā arahatā, abhiññeyyādibhede dhamme abhiññeyyādito aviparītāvabodhato sammāsambuddhena. Atha vā tīsu kālesu appaṭihatañāṇatāya jānatā, tiṇṇampi kammānaṃ ñāṇānuparivattito nisammakāritāya passatā, davādīnampi abhāvasādhikāya pahānasampadāya arahatā, chandādīnaṃ ahānihetubhūtāya aparikkhayapaṭibhānasādhikāya sabbaññutāya sammāsambuddhenāti evaṃ dasabalaṭṭhārasāveṇikabuddhadhammehipi yojanā veditabbā.

    ಯದಿಪಿ ಹೀನಕಲ್ಯಾಣಭೇದೇನ ದುವಿಧಾವ ಅಧಿಮುತ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಸೇನ ಪನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾ’’ತಿ। ಸಾ ಪನ ಅಧಿಮುತ್ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತು, ತದಪಿ ತಥಾ ತಥಾ ದಸ್ಸನಂ ಖಮನಂ ರೋಚನಞ್ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಾನಾಜ್ಝಾಸಯತಾ…ಪೇ॰… ರುಚಿತಾ’’ತಿ। ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಞಾಣೇನಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ದಸಬಲಞಾಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣೇನಾ’’ತಿ। ಇತಿ ಹ ಮೇತಿ ಏತ್ಥ ಏವಂ-ಸದ್ದತ್ಥೋ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ, ಹ-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ ಸರಲೋಪೋ ಚ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಇಮೇ’’ತಿ।

    Yadipi hīnakalyāṇabhedena duvidhāva adhimutti pāḷiyaṃ vuttā, pavattiākāravasena pana anekabhedabhinnāti āha ‘‘nānādhimuttikatā’’ti. Sā pana adhimutti ajjhāsayadhātu, tadapi tathā tathā dassanaṃ khamanaṃ rocanañcāti āha ‘‘nānājjhāsayatā…pe… rucitā’’ti. Nānādhimuttikatañāṇenāti cettha sabbaññutañāṇaṃ adhippetaṃ, na dasabalañāṇanti āha ‘‘sabbaññutañāṇenā’’ti. Iti ha meti ettha evaṃ-saddattho iti-saddo, ha-kāro nipātamattaṃ saralopo ca katoti dassetuṃ vuttaṃ ‘‘evaṃ ime’’ti.

    ೪. ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಕತಂ, ಯತೋ ‘‘ನತ್ಥಿ ಅಬ್ಯಾವಟಮನೋ’’ತಿ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇಸು ವುಚ್ಚತಿ। ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ। ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ವಿಹಾರನಿವಾಸನಪರಿವತ್ತನವಸೇನ। ‘‘ಕದಾಚಿ ಏಕಕೋ’’ತಿಆದಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ವಿನಯನಾನುಕೂಲಂ ಭಗವತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮದಸ್ಸನಂ। ಪಾದನಿಕ್ಖೇಪಸಮಯೇ ಭೂಮಿಯಾ ಸಮಭಾವಾಪತ್ತಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾಯ ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಂ, ನ ಇದ್ಧಿನಿಮ್ಮಾನಂ। ‘‘ಠಪಿತಮತ್ತೇ ದಕ್ಖಿಣಪಾದೇ’’ತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬದಕ್ಖಿಣತಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।

    4.Arahattamaggena samugghātaṃ kataṃ, yato ‘‘natthi abyāvaṭamano’’ti buddhadhammesu vuccati. Vītināmetvā phalasamāpattīhi. Nivāsetvā vihāranivāsanaparivattanavasena. ‘‘Kadāci ekako’’tiādi tesaṃ tesaṃ vineyyānaṃ vinayanānukūlaṃ bhagavato upasaṅkamadassanaṃ. Pādanikkhepasamaye bhūmiyā samabhāvāpatti suppatiṭṭhitapādatāya nissandaphalaṃ, na iddhinimmānaṃ. ‘‘Ṭhapitamatte dakkhiṇapāde’’ti buddhānaṃ sabbadakkhiṇatāya vuttaṃ. Arahatte patiṭṭhahantīti sambandho.

    ದುಲ್ಲಭಾ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಸತಿಪಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಪಟಿಲಾಭೇ ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸಇನ್ದ್ರಿಯಾವೇಕಲ್ಲಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭಾದಯೋ ಗುಣಾ ದುಲ್ಲಭಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಭವನನ್ತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕದೇವಲೋಕೇ ಸುಞ್ಞವಿಮಾನಾನಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಸ ನಯೋ ತಾವತಿಂಸಭವನಾದೀಸುಪಿ। ಕಾಲಯುತ್ತನ್ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ವೇಲಾಯ ಇಮಸ್ಸ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ತಂತಂಕಾಲಾನುರೂಪಂ। ಸಮಯಯುತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ, ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಅನುರೂಪಂ ವಾ। ಅಥ ವಾ ಸಮಯಯುತ್ತನ್ತಿ ಹೇತೂದಾಹರಣಸಹಿತಂ। ಕಾಲೇನ ಸಾಪದೇಸಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ। ಉತುಂ ಗಣ್ಹಪೇತಿ, ನ ಪನ ಮಲಂ ಪಕ್ಖಾಲೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನ ಹಿ ಭಗವತೋ ಕಾಯೇ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ಉಪಲಿಮ್ಪತೀತಿ।

    Dullabhā sampattīti satipi manussattapaṭilābhe patirūpadesavāsaindriyāvekallasaddhāpaṭilābhādayo guṇā dullabhāti attho. Cātumahārājikabhavananti cātumahārājikadevaloke suññavimānāni gacchantīti attho. Esa nayo tāvatiṃsabhavanādīsupi. Kālayuttanti imissā velāya imassa evaṃ vattabbanti taṃtaṃkālānurūpaṃ. Samayayuttanti tasseva vevacanaṃ, aṭṭhuppattianurūpaṃ vā. Atha vā samayayuttanti hetūdāharaṇasahitaṃ. Kālena sāpadesañhi bhagavā dhammaṃ deseti. Utuṃ gaṇhapeti, na pana malaṃ pakkhāletīti adhippāyo. Na hi bhagavato kāye rajojallaṃ upalimpatīti.

    ಕಿಲಾಸುಭಾವೋ ಕಿಲಮಥೋ। ಸೀಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ ಸರೀರಸ್ಸ ಕಿಲಾಸುಭಾವಮೋಚನತ್ಥನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಭಗವತೋ ಬಹುಲಆಚಿಣ್ಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಪ್ಪೇಕದಾ ಅವಸಿಟ್ಠಬಲಞಾಣೇಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣೇನ ಚ ಭಗವಾ ತಮತ್ಥಂ ಸಾಧೇತೀತಿ। ‘‘ಇಮೇ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿದೇಸನಾ ಸೀಹನಾದೋ। ತೇಸಂ ‘‘ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ’’ ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ। ‘‘ಸಿನೇರುಂ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ನಭಂ ಪಹರನ್ತೋ ವಿಯ ಚಾ’’ತಿ ಇದಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲದೇಸನಾಯ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಸುದುಕ್ಕರತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಏತನ್ತಿ ‘‘ಯೇನ, ತೇನಾ’’ತಿ ಏತಂ ಪದದ್ವಯಂ। ಯೇನಾತಿ ವಾ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನಂ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಸೋ ಮಣ್ಡಲಮಾಳೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೋ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಾರಣಂ ಪನ ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂಏವ। ಕಟ್ಠನ್ತಿ ನಿಸೀದನಯೋಗ್ಯಂ ದಾರುಕ್ಖನ್ಧಂ।

    Kilāsubhāvo kilamatho. Sīhaseyyaṃ kappeti sarīrassa kilāsubhāvamocanatthanti yojetabbaṃ. ‘‘Buddhacakkhunā lokaṃ voloketī’’ti idaṃ pacchimayāme bhagavato bahulaāciṇṇavasena vuttaṃ. Appekadā avasiṭṭhabalañāṇehi sabbaññutañāṇena ca bhagavā tamatthaṃ sādhetīti. ‘‘Ime diṭṭhiṭṭhānā’’tiādidesanā sīhanādo. Tesaṃ ‘‘vedanāpaccayā taṇhā’’ tiādinā paccayākāraṃ samodhānetvā. ‘‘Sineruṃ ukkhipanto viya nabhaṃ paharanto viya cā’’ti idaṃ brahmajāladesanāya anaññasādhāraṇattā sudukkaratādassanatthaṃ vuttaṃ. Etanti ‘‘yena, tenā’’ti etaṃ padadvayaṃ. Yenāti vā hetumhi karaṇavacanaṃ, yena kāraṇena so maṇḍalamāḷo upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti attho, kāraṇaṃ pana ‘‘ime bhikkhū’’tiādinā aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃeva. Kaṭṭhanti nisīdanayogyaṃ dārukkhandhaṃ.

    ಪುರಿಮೋತಿ ‘‘ಕತಮಾಯ ನು ಭವಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ಅತ್ಥೋ। ಕಾ ಚ ಪನ ವೋತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕೇ। ತೇನ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತಾಯ ಕಥಾಯ ವಕ್ಖಮಾನಂ ವಿಪ್ಪಕತಭಾವಂ ಜೋತೇತಿ। ಪನ-ಸದ್ದೋ ವಚನಾಲಙ್ಕಾರೋ। ಯಾಯ ಹಿ ಕಥಾಯ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ, ಸಾ ಏವ ಅನ್ತರಾಕಥಾಭೂತಾ ವಿಪ್ಪಕತಾ ವಿಸೇಸೇನ ಪುನ ಪುಚ್ಛೀಯತೀತಿ। ಅಞ್ಞಾತಿ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಮಾಹ। ಅಞ್ಞತ್ಥೇ ಹಿ ಅಯಂ ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಭೂಮನ್ತರಂ ಸಮಯನ್ತರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಅನ್ತರಾತಿ ವಾ ವೇಮಜ್ಝೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ನನು ಚ ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸಾ ಕಥಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ‘‘ಇತಿ ಹ ಮೇ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿಟ್ಠಪಿತಾ ಯೇವಾತಿ? ನ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾ ಭಗವತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮನೇನ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ। ಯದಿ ಹಿ ಭಗವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ನ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾಯೇವ ಕಥಾ ಪವತ್ತೇಯ್ಯುಂ, ಭಗವತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮನೇನ ಪನ ನ ಪವತ್ತೇಸುಂ। ತೇನೇವಾಹ ಅಯಂ ಖೋ…ಪೇ॰… ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಹೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ನಿದಾನವಚನಂ, ನನು ಭಗವತೋ ವಚನಮೇವ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇದೇಸನಾಯ ಠಿತಿಅಸಮ್ಮೋಸಸದ್ಧೇಯ್ಯಭಾವಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಂ। ಕಾಲದೇಸದೇಸಕವತ್ಥುಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಪಟಿಬದ್ಧಾ ಹಿ ದೇಸನಾ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾ ಹೋತಿ, ಅಸಮ್ಮೋಸಧಮ್ಮಾ ಸದ್ಧೇಯ್ಯಾ ಚ। ದೇಸಕಾಲಕತ್ತುಸೋತುನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಉಪನಿಬನ್ಧೋ ವಿಯ ವೋಹಾರವಿನಿಚ್ಛಯೋ, ತೇನೇವ ಚಾಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೇನ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಂ ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ದೇಸಾದಿಪುಚ್ಛಾಸು ಕತಾಸು ತಾಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೇನ ನಿದಾನಂ ಭಾಸಿತನ್ತಿ ತಯಿದಮಾಹ ‘‘ಕಾಲ…ಪೇ॰… ನಿದಾನಂ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ।

    Purimoti ‘‘katamāya nu bhavathā’’ti evaṃ vutto attho. Kā ca pana voti ettha ca-saddo byatireke. Tena yathāpucchitāya kathāya vakkhamānaṃ vippakatabhāvaṃ joteti. Pana-saddo vacanālaṅkāro. Yāya hi kathāya te bhikkhū sannisinnā, sā eva antarākathābhūtā vippakatā visesena puna pucchīyatīti. Aññāti antarāsaddassa atthamāha. Aññatthe hi ayaṃ antarā-saddo ‘‘bhūmantaraṃ samayantara’’ntiādīsu viya. Antarāti vā vemajjheti attho. Nanu ca tehi bhikkhūhi sā kathā yathādhippāyaṃ ‘‘iti ha me’’tiādinā niṭṭhapitā yevāti? Na niṭṭhāpitā bhagavato upasaṅkamanena upacchinnattā. Yadi hi bhagavā tasmiṃ khaṇe na upasaṅkameyya bhiyyopi tappaṭibaddhāyeva kathā pavatteyyuṃ, bhagavato upasaṅkamanena pana na pavattesuṃ. Tenevāha ayaṃ kho…pe… anuppatto’’ti. Kasmā panettha dhammavinayasaṅgahe kariyamāne nidānavacanaṃ, nanu bhagavato vacanameva saṅgahetabbanti? Vuccatedesanāya ṭhitiasammosasaddheyyabhāvasampādanatthaṃ. Kāladesadesakavatthudhammapaṭiggāhakapaṭibaddhā hi desanā ciraṭṭhitikā hoti, asammosadhammā saddheyyā ca. Desakālakattusotunimittehi upanibandho viya vohāravinicchayo, teneva cāyasmatā mahākassapena ‘‘brahmajālaṃ āvuso ānanda kattha bhāsita’’ntiādinā desādipucchāsu katāsu tāsaṃ vissajjanaṃ karontena dhammabhaṇḍāgārikena nidānaṃ bhāsitanti tayidamāha ‘‘kāla…pe… nidānaṃ bhāsita’’nti.

    ಅಪಿಚ ಸತ್ಥುಸಿದ್ಧಿಯಾ ನಿದಾನವಚನಂ। ತಥಾಗತಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ಪುಬ್ಬರಚನಾನುಮಾನಾಗಮತಕ್ಕಾಭಾವತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಸಿದ್ಧಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವೇನ ಹಿಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರಚನಾದೀನಂ ಅಭಾವೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರತಾಯ, ಏಕಪ್ಪಮಾಣತ್ತಾ ಚ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಸು। ತಥಾ ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯಸತ್ಥುಸಾವಕಾನುರೋಧಾಭಾವತೋ ಖೀಣಾಸವತ್ತಸಿದ್ಧಿ। ಖೀಣಾ ಸವತಾಯ ಹಿಸ್ಸ ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಅಭಾವೋ, ವಿಸುದ್ಧಾ ಚ ಪರಾನುಗ್ಗಹಪ್ಪವತ್ತಿ। ಇತಿ ದೇಸಕದೋಸಭೂತಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಚಾರಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿದೂಸಕಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾನಂ ಅಭಾವಸೂಚಕೇಹಿ, ಞಾಣಪ್ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾಭಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಕೇಹಿ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧವಿಸುದ್ಧಭಾವೇಹಿ ಪುರಿಮವೇಸಾರಜ್ಜದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ, ತತೋ ಏವ ಚ ಅನ್ತರಾಯಿಕನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮೋಹಾಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ ಪಚ್ಛಿಮವೇಸಾರಜ್ಜದ್ವಯಸಿದ್ಧೀತಿ ಭಗವತೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಸಮನ್ನಾಗಮೋ , ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋತಿ ನಿದಾನವಚನೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಸಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಕಪ್ಪಟಿಭಾನೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾದೀಪನತೋ, ‘‘ಜಾನತಾ ಪಸ್ಸತಾ’’ತಿಆದಿ ವಚನತೋ ಚ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ಥುಸಿದ್ಧಿಯಾ ನಿದಾನವಚನ’’ನ್ತಿ।

    Apica satthusiddhiyā nidānavacanaṃ. Tathāgatassa hi bhagavato pubbaracanānumānāgamatakkābhāvato sammāsambuddhattasiddhi. Sammāsambuddhabhāvena hissa pubbaracanādīnaṃ abhāvo sabbattha appaṭihatañāṇacāratāya, ekappamāṇattā ca ñeyyadhammesu. Tathā ācariyamuṭṭhidhammamacchariyasatthusāvakānurodhābhāvato khīṇāsavattasiddhi. Khīṇā savatāya hissa ācariyamuṭṭhiādīnaṃ abhāvo, visuddhā ca parānuggahappavatti. Iti desakadosabhūtānaṃ diṭṭhicārittasampattidūsakānaṃ avijjātaṇhānaṃ abhāvasūcakehi, ñāṇappahānasampadābhi byañjanakehi ca sambuddhavisuddhabhāvehi purimavesārajjadvayasiddhi, tato eva ca antarāyikaniyyānikadhammesu sammohābhāvasiddhito pacchimavesārajjadvayasiddhīti bhagavato catuvesārajjasamannāgamo , attahitaparahitappaṭipatti ca pakāsitā hoti nidānavacanena sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ ṭhānuppattikappaṭibhānena dhammadesanādīpanato, ‘‘jānatā passatā’’tiādi vacanato ca. Tena vuttaṃ ‘‘satthusiddhiyā nidānavacana’’nti.

    ತಥಾ ಸತ್ಥುಸಿದ್ಧಿಯಾ ನಿದಾನವಚನಂ। ಞಾಣಕರುಣಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಬ್ಬಕಿರಿಯಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ನತ್ಥಿ ನಿರತ್ಥಿಕಾ ಪವತ್ತಿ, ಅತ್ತಹಿತತ್ಥಾ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಪರೇಸಂಯೇವ ಅತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತಸಬ್ಬಕಿರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮಂ ಸತ್ಥುಭೂತಂ, ನ ಕಬ್ಯರಚನಾದಿಸಾಸನಭೂತಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ಥುಸಿದ್ಧಿಯಾ ನಿದಾನವಚನ’’ನ್ತಿ। ಅಪಿಚ ಸತ್ಥುನೋ ಪಮಾಣಭೂತತಾವಿಭಾವನೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಮಾಣಭಾವಸಿದ್ಧಿಯಾ ನಿದಾನವಚನಂ। ‘‘ಭಗವತಾ’’ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಸತ್ತುತ್ತಮಾದಿಭಾವದೀಪನೇನ, ‘‘ಜಾನತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣಾದಿಪಯೋಗದೀಪನೇನ ಚ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಾಧಿತೋ ಹೋತಿ। ಇದಮೇತ್ಥ ನಿದಾನವಚನಪಯೋಜನಸ್ಸ ಮುಖಮತ್ತದಸ್ಸನಂ। ಕೋ ಹಿ ಸಮತ್ಥೋ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧೇನ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ನಿದಾನಸ್ಸ ಪಯೋಜನಾನಿ ನಿರವಸೇಸತೋ ವಿಭಾವೇತುನ್ತಿ।

    Tathā satthusiddhiyā nidānavacanaṃ. Ñāṇakaruṇāpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthikā pavatti, attahitatthā vā, tasmā paresaṃyeva atthāya pavattasabbakiriyassa sammāsambuddhassa sakalampi kāyavacīmanokammaṃ satthubhūtaṃ, na kabyaracanādisāsanabhūtaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘satthusiddhiyā nidānavacana’’nti. Apica satthuno pamāṇabhūtatāvibhāvanena sāsanassa pamāṇabhāvasiddhiyā nidānavacanaṃ. ‘‘Bhagavatā’’ti hi iminā tathāgatassa guṇavisiṭṭhasattuttamādibhāvadīpanena, ‘‘jānatā’’tiādinā āsayānusayañāṇādipayogadīpanena ca ayamattho sādhito hoti. Idamettha nidānavacanapayojanassa mukhamattadassanaṃ. Ko hi samattho buddhānubuddhena dhammabhaṇḍāgārikena bhāsitassa nidānassa payojanāni niravasesato vibhāvetunti.

    ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೫. ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ದೇಸಿತಸ್ಸ। ದೇಸನಾಪಿ ಹಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇಸು ನಿಕ್ಖಿಪನತೋ ‘‘ನಿಕ್ಖೇಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಅನೇಕಸತಅನೇಕಸಹಸ್ಸಭೇದಾನಿಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಾನಿ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಸಾಸನಪ್ಪಟ್ಠಾನನಯೇನ ಸೋಳಸವಿಧತಂ ನಾತಿವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಿಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಭಾವನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಾ’’ತಿ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ, ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪರಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸಗ್ಗಭೇದೋ ಸಮ್ಭವತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿಸಬ್ಭಾವತೋ, ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತೀನಂ ಪನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಗ್ಗೋ ನತ್ಥೀತಿ ನಯಿಧ ನಿರವಸೇಸೋ ವಿತ್ಥಾರನಯೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಯದಿಪಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಸಿಯಾ ಸಂಸಗ್ಗಭೇದೋ, ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಪನ ಸೇಸನಿಕ್ಖೇಪಾನಂ ಮೂಲನಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋವ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸೋ ಪನಾಯಂ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಾಮಞ್ಞಭಾವತೋ ಪಠಮಂ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿಚಾರಿತೇ ಯಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತಸ್ಸಾ ವಿಭಾಗವಸೇನ ‘‘ಮಮಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೫, ೬), ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಖೋ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೭), ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮) ಚ ಪವತ್ತಾನಂ ಸುತ್ತಾನಂ ಸುತ್ತಪದೇಸಾನಂ ವಣ್ಣನಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ತಂತಂಅನುಸನ್ಧಿದಸ್ಸನಸುಖತಾಯ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    5.Nikkhittassāti desitassa. Desanāpi hi desetabbassa sīlādiatthassa vineyyasantānesu nikkhipanato ‘‘nikkhepo’’ti vuccati. Tattha yathā anekasataanekasahassabhedānipi suttantāni saṃkilesabhāgiyādisāsanappaṭṭhānanayena soḷasavidhataṃ nātivattanti, evaṃ attajjhāsayādisuttanikkhepavasena catubbidhabhāvanti āha ‘‘cattāro suttanikkhepā’’ti. Kāmañcettha attajjhāsayassa, aṭṭhuppattiyā ca parajjhāsayapucchāhi saddhiṃ saṃsaggabhedo sambhavati ajjhāsayapucchānusandhisabbhāvato, attajjhāsayaaṭṭhuppattīnaṃ pana aññamaññaṃ saṃsaggo natthīti nayidha niravaseso vitthāranayo sambhavati, tasmā ‘‘cattāro suttanikkhepā’’ti vuttaṃ. Atha vā yadipi aṭṭhuppattiyā ajjhāsayena siyā saṃsaggabhedo, tadantogadhattā pana sesanikkhepānaṃ mūlanikkhepavasena cattārova dassitāti daṭṭhabbaṃ. So panāyaṃ suttanikkhepo sāmaññabhāvato paṭhamaṃ vicāretabbo, tasmiṃ vicārite yassā aṭṭhuppattiyā idaṃ suttaṃ nikkhittaṃ, tassā vibhāgavasena ‘‘mamaṃ vā bhikkhave’’tiādinā (dī. ni. 1.5, 6), ‘‘appamattakaṃ kho paneta’’ntiādinā (dī. ni. 1.7), ‘‘atthi bhikkhave’’tiādinā (dī. ni. 1.28) ca pavattānaṃ suttānaṃ suttapadesānaṃ vaṇṇanā vuccamānā taṃtaṃanusandhidassanasukhatāya suviññeyyā hotīti āha ‘‘suttanikkhepaṃ vicāretvā vuccamānā pākaṭā hotī’’ti.

    ‘‘ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಾ’’ತಿಆದೀಸು ನಿಕ್ಖಿಪನಂ ನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಕಥನಂ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸುತ್ತದೇಸನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಕ್ಖಿಪೀಯತೀತಿ ವಾ ನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸುತ್ತಂಯೇವ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ, ಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ ಸುತ್ತದೇಸನಾಕಾರಣಭೂತೋತಿ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ। ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ। ಪರಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪುಚ್ಛಾಯ ವಸೋ ಪುಚ್ಛಾವಸೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪುಚ್ಛವಸಿಕೋ। ಅರಣೀಯತೋ ಅತ್ಥೋ, ಸುತ್ತದೇಸನಾಯ ವತ್ಥು। ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿ, ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿ, ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ। ಅಥ ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪೀಯತಿ ಸುತ್ತಂ ಏತೇನಾತಿ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಿ ಏವ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ, ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ, ಪುಚ್ಛೀಯತೀತಿ ಪುಚ್ಛಾ, ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥೋ। ಸೋತಬ್ಬವಸಪ್ಪವತ್ತಂ ಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ವಚನಂ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಾ, ತದೇವ ನಿಕ್ಖೇಪಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ’’ತಿ। ತಥಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ ‘‘ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ’’ತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    ‘‘Suttanikkhepā’’tiādīsu nikkhipanaṃ nikkhepo, suttassa nikkhepo suttassa kathanaṃ suttanikkhepo, suttadesanāti attho. Nikkhipīyatīti vā nikkhepo, suttaṃyeva nikkhepo suttanikkhepo. Attano ajjhāsayo attajjhāsayo, so assa atthi suttadesanākāraṇabhūtoti attajjhāsayo. Attano ajjhāsayo etassāti vā attajjhāsayo. Parajjhāsayoti etthāpi eseva nayo. Pucchāya vaso pucchāvaso, so etassa atthīti pucchavasiko. Araṇīyato attho, suttadesanāya vatthu. Atthassa uppatti atthuppatti, atthuppattiyeva aṭṭhuppatti, sā etassa atthīti aṭṭhuppattiko. Atha vā nikkhipīyati suttaṃ etenāti suttanikkhepo, attajjhāsayādi eva. Etasmiṃ pana atthavikappe attano ajjhāsayo attajjhāsayo, paresaṃ ajjhāsayo parajjhāsayo, pucchīyatīti pucchā, pucchitabbo attho. Sotabbavasappavattaṃ dhammappaṭiggāhakānaṃ vacanaṃ pucchāvasikā, tadeva nikkhepasaddāpekkhāya pulliṅgavasena vuttaṃ ‘‘pucchāvasiko’’ti. Tathā aṭṭhuppattiyeva ‘‘aṭṭhuppattiko’’ti evampettha attho veditabbo.

    ಏತ್ಥ ಚ ಪರೇಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಾದಿಕಾರಣನಿರಪೇಕ್ಖತಾ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ವಿಸುಂ ನಿಕ್ಖೇಪಭಾವೋ ಯುತ್ತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನೇವ ಕಥೇತೀ’’ತಿ। ಪರಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಾನಂ ಪನ ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾನಂ ದೇಸನಾನಿಮಿತ್ತಭೂತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಪವತ್ತಿತಾನಂ ಕಥಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಅನವರೋಧೋ, ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕಾನಂ ವಾ ಪರಜ್ಝಾಸಯಾನುರೋಧೇನ ಪವತ್ತಿತದೇಸನತ್ತಾ ಕಥಂ ಪರಜ್ಝಾಸಯೇ ಅನವರೋಧೋತಿ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬಮೇತಂ। ಪರೇಸಞ್ಹಿ ಅಭಿನೀಹಾರಪರಿಪುಚ್ಛಾದಿವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸೇವ ಸುತ್ತದೇಸನಾಕಾರಣುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಪರಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಾನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ। ತಥಾ ಹಿ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತಾದೀನಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯) ಆಮಿಸುಪ್ಪಾದಾದಿದೇಸನಾನಿಮಿತ್ತಂ ‘‘ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪರೇಸಂ ಪುಚ್ಛಂ ವಿನಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಮೇವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿತೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ, ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ದೇಸಿತೋ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋತಿ ಪಾಕಟೋ ಯಮತ್ಥೋತಿ। ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನೇವ ಕಥೇಸಿ ಧಮ್ಮತನ್ತಿಠಪನತ್ಥನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸುತ್ತನ್ತಹಾರಕೋತಿ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಸುತ್ತಾನಂ ಆವಳಿ, ತಥಾ ಇದ್ಧಿಪಾದಹಾರಕಾದಿ। ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದಯೋ। ಅಭಿನೀಹಾರನ್ತಿ ಪಣಿಧಾನಂ।

    Ettha ca paresaṃ indriyaparipākādikāraṇanirapekkhatā attajjhāsayassa visuṃ nikkhepabhāvo yutto. Tenevāha ‘‘kevalaṃ attano ajjhāsayeneva kathetī’’ti. Parajjhāsayapucchāvasikānaṃ pana paresaṃ ajjhāsayapucchānaṃ desanānimittabhūtānaṃ uppattiyaṃ pavattitānaṃ kathaṃ aṭṭhuppattiyaṃ anavarodho, pucchāvasikaaṭṭhuppattikānaṃ vā parajjhāsayānurodhena pavattitadesanattā kathaṃ parajjhāsaye anavarodhoti na codetabbametaṃ. Paresañhi abhinīhāraparipucchādivinimuttasseva suttadesanākāraṇuppādassa aṭṭhuppattibhāvena gahitattā parajjhāsayapucchāvasikānaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Tathā hi dhammadāyādasuttādīnaṃ (ma. ni. 1.29) āmisuppādādidesanānimittaṃ ‘‘aṭṭhuppattī’’ti vuccati. Paresaṃ pucchaṃ vinā ajjhāsayameva nimittaṃ katvā desito parajjhāsayo, pucchāvasena desito pucchāvasikoti pākaṭo yamatthoti. Attano ajjhāsayeneva kathesi dhammatantiṭhapanatthanti daṭṭhabbaṃ. Sammappadhānasuttantahārakoti anupubbena niddiṭṭhānaṃ saṃyuttake sammappadhānapaṭisaṃyuttānaṃ suttānaṃ āvaḷi, tathā iddhipādahārakādi.Vimuttiparipācanīyā dhammā saddhindriyādayo. Abhinīhāranti paṇidhānaṃ.

    ವಣ್ಣಾವಣ್ಣೇತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಆವುಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ವುತ್ತೋ ವಣ್ಣೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ, ತಂ ಪನ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪರಿ ದೇಸನಂ ಆರಭಿಸ್ಸತೀತಿ। ‘‘ಮಮಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪರೇ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇನ ವುತ್ತವಣ್ಣೋ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನ್ತೇವಾಸೀ ವಣ್ಣಂ। ಇತಿ ಇಮಂ ವಣ್ಣಾವಣ್ಣಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ। ವಾ-ಸದ್ದೋ ಉಪಮಾನಸಮುಚ್ಚಯಸಂಸಯವವಸ್ಸಗ್ಗಪದಪೂರಣವಿಕಪ್ಪಾದೀಸು ಬಹೂಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ವಾಪಿ ತೇನ ಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೬೩) ಉಪಮಾನೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸದಿಸಭಾವೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ತಂ ವಾಪಿ ಧೀರಾ ಮುನಿ ವೇದಯನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೨೦೩) ಸಮುಚ್ಚಯೇ, ‘‘ಕೇ ವಾ ಇಮೇ, ಕಸ್ಸ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೨೯೬) ಸಂಸಯೇ, ‘‘ಅಯಂ ವಾ ಇಮೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಬ್ಬಬಾಲೋ ಸಬ್ಬಮೂಳ್ಹೋ’’ತಿಆದೀಸು ವವಸ್ಸಗ್ಗೇ, ‘‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೪) ಪದಪೂರಣೇ, ‘‘ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೦) ವಿಕಪ್ಪೇ, ಇಧಾಯಂ ವಿಕಪ್ಪೇಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ’’ತಿ। ಪರ-ಸದ್ದೋ ಅತ್ಥೇವ ಅಞ್ಞತ್ಥೇ ‘‘ಅಹಞ್ಚೇವ ಖೋ ಪನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯಂ, ಪರೇ ಚ ಮೇ ನ ಆಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೬೪, ೬೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨೩; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ॰ ೪, ೮) ಅತ್ಥಿ ಅಧಿಕೇ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಮಾತಿಕಾ ೬೮, ೧.೧೧೧) ಅತ್ಥಿ ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ ‘‘ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು। ಅತ್ಥಿ ಪಚ್ಚನೀಕಭಾವೇ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪರಪ್ಪವಾದಂ ಸಹ ಧಮ್ಮೇನ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತಂ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೬೮)। ಇಧಾಪಿ ಪಚ್ಚನೀಕಭಾವೇತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪರೇತಿ ಪಟಿವಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ।

    Vaṇṇāvaṇṇeti ettha ‘‘acchariyaṃ āvuso’’tiādinā bhikkhusaṅghena vutto vaṇṇopi saṅgahito, taṃ pana aṭṭhuppattiṃ katvā ‘‘atthi bhikkhave aññe ca dhammā’’tiādinā upari desanaṃ ārabhissatīti. ‘‘Mamaṃ vā bhikkhave pare vaṇṇaṃ bhāseyyu’’nti imissā desanāya brahmadattena vuttavaṇṇo aṭṭhuppattīti katvā vuttaṃ ‘‘antevāsī vaṇṇaṃ. Iti imaṃ vaṇṇāvaṇṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā’’ti. Vā-saddo upamānasamuccayasaṃsayavavassaggapadapūraṇavikappādīsu bahūsu atthesu dissati. Tathā hesa ‘‘paṇḍito vāpi tena so’’tiādīsu (dha. pa. 63) upamāne dissati, sadisabhāveti attho. ‘‘Taṃ vāpi dhīrā muni vedayantī’’tiādīsu (su. ni. 203) samuccaye, ‘‘ke vā ime, kassa vā’’tiādīsu (pārā. 296) saṃsaye, ‘‘ayaṃ vā imesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ sabbabālo sabbamūḷho’’tiādīsu vavassagge, ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.154) padapūraṇe, ‘‘ye hi keci bhikkhave samaṇā vā brāhmaṇā vā’’tiādīsu (ma. ni. 1.170) vikappe, idhāyaṃ vikappeyevāti dassento āha ‘‘vā-saddo vikappanattho’’ti. Para-saddo attheva aññatthe ‘‘ahañceva kho pana dhammaṃ deseyyaṃ, pare ca me na ājāneyyu’’ntiādīsu (dī. ni. 2.64, 65; ma. ni. 1.281; ma. ni. 2.223; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 4, 8) atthi adhike ‘‘indriyaparopariyattañāṇa’’ntiādīsu (paṭi. ma. mātikā 68, 1.111) atthi pacchābhāge ‘‘parato āgamissatī’’tiādīsu. Atthi paccanīkabhāve ‘‘uppannaṃ parappavādaṃ saha dhammena suniggahitaṃ niggahetvā’’tiādīsu (dī. ni. 2.168). Idhāpi paccanīkabhāveti dassento āha ‘‘pareti paṭiviruddhā’’ti.

    ಈದಿಸೇಸುಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಭಾವನೇ, ತೇನ ರತನತ್ತಯನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ನ ಕಾತಬ್ಬಾ, ಪಗೇವ ವಟ್ಟಾಮಿಸಲೋಕಾಮಿಸನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಭಾವಧಮ್ಮತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕತ್ತುಅಭಾವಜೋತನತ್ಥಂ ಆಹನತೀತಿ ಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ಆಘಾತಸದ್ದಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತತ್ಥ ಆಹನತೀತಿ ಹಿಂಸತಿ ವಿಬಾಧತಿ, ಉಪತಾಪೇತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಹನತಿ ಏತೇನ, ಆಹನನಮತ್ತಂ ವಾ ಆಘಾತೋತಿ ಕರಣಭಾವತ್ಥಾಪಿ ಸಮ್ಭವನ್ತಿಯೇವ। ಏವಂ ಅವಯವಭೇದನೇನ ಆಘಾತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕೋಪಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ‘‘ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋ ಅನಭಿರದ್ಧೀ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಅಪ್ಪತೀತಾ ಹೋನ್ತಿ ತೇನಾತಿ ಪಾಕಟಪರಿಯಾಯೇನ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನಂ, ತಂಮುಖೇನ ಪನ ನ ಪಚ್ಚೇತಿ ತೇನಾತಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಭಿರಾಧಯತೀತಿ ಸಾಧಯತಿ। ದ್ವೀಹೀತಿ ಆಘಾತಅನಭಿರದ್ಧಿಪದೇಹಿ। ಏಕೇನಾತಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಪದೇನ। ಸೇಸಾನನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಾನಂ, ಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಅವಸಿಟ್ಠಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಾನಂ ವಾ। ಕರಣನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದನಂ। ಆಘಾತಾದೀನಞ್ಹಿ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯನಂ ಇಧ ‘‘ಕರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಉಪ್ಪಾದನಮೇವ। ಅನುಪ್ಪಾದನಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವತಾ ‘‘ನ ಕರಣೀಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ। ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಮೇವ ಏಕುಪ್ಪಾದೇಕವತ್ಥುಕೇಕಾರಮ್ಮಣೇಕನಿರೋಧಭಾವತೋ।

    Īdisesupīti ettha pi-saddo sambhāvane, tena ratanattayanimittampi akusalacittappavatti na kātabbā, pageva vaṭṭāmisalokāmisanimittanti dasseti. Sabhāvadhammato aññassa kattuabhāvajotanatthaṃ āhanatīti kattuatthe āghātasaddaṃ dasseti, tattha āhanatīti hiṃsati vibādhati, upatāpeti cāti attho. Āhanati etena, āhananamattaṃ vā āghātoti karaṇabhāvatthāpi sambhavantiyeva. Evaṃ avayavabhedanena āghāta-saddassa atthaṃ vatvā idāni tattha pariyāyenapi atthaṃ dassento ‘‘kopassetaṃ adhivacana’’nti āha. Ayañca nayo ‘‘appaccayo anabhiraddhī’’tiādīsupi yathāsambhavaṃ vattabbo. Appatītā honti tenāti pākaṭapariyāyena appaccaya-saddassa atthadassanaṃ, taṃmukhena pana na pacceti tenāti appaccayoti daṭṭhabbaṃ. Abhirādhayatīti sādhayati. Dvīhīti āghātaanabhiraddhipadehi. Ekenāti appaccayapadena. Sesānanti saññāviññāṇakkhandhānaṃ, saññāviññāṇaavasiṭṭhasaṅkhārakkhandhasaṅkhātānaṃ vā. Karaṇanti uppādanaṃ. Āghātādīnañhi pavattiyā paccayasamavāyanaṃ idha ‘‘karaṇa’’nti vuttaṃ, taṃ pana atthato uppādanameva. Anuppādanañhi sandhāya bhagavatā ‘‘na karaṇīyā’’ti vuttanti. Paṭikkhittameva ekuppādekavatthukekārammaṇekanirodhabhāvato.

    ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಮನೋಪದೋಸೇ। ತುಮ್ಹನ್ತಿ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋ ಏಕೋ ಸದ್ದೋ ‘‘ಯಥಾ ಅಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋ ‘‘ಅಮ್ಹ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ। ಯಥಾಹ, ‘‘ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಅಮ್ಹಂ ದಹರಾ ನ ಮಿಯ್ಯರೇ’’ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೯.೯೩, ೯೯)। ‘‘ಅನ್ತರಾಯೋ’’ತಿ ಇದಂ ಮನೋಪದೋಸಸ್ಸ ಅಕರಣೀಯತಾಯ ಕಾರಣವಚನಂ। ಯಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹಾಕಂಯೇವ ಚ ಭವೇಯ್ಯ ತೇನ ಕೋಪಾದಿನಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಅನ್ತರಾಯೋ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಕೋಪಾದಿಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಾ ಆಘಾತಾದಯೋ ನ ಕರಣೀಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ನಾಹಂ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ’’ತಿ ಇಸ್ಸರಭಾವೇನ ತುಮ್ಹೇ ತತೋ ನಿವಾರೇಮಿ, ಅಥ ಖೋ ಇಮಿನಾ ನಾಮ ಕಾರಣೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಂ ಪನ ಕಾರಣವಚನಂ ಯಸ್ಮಾ ಆದೀನವವಿಭಾವನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ। ‘‘ಅಪಿ ನು ತುಮ್ಹೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಮನೋಪದೋಸೋ ನ ಕಾಲನ್ತರಭಾವಿನೋಯೇವ ಹಿತಸುಖಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಕರೋ, ಅಥ ಖೋ ತಙ್ಖಣಪ್ಪವತ್ತಿರಹಸ್ಸಪಿ ಹಿತಸುಖಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಕರೋತಿ ಮನೋಪದೋಸೇ ಆದೀನವಂ ದಳ್ಹತರಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ‘‘ಪರೇ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ನ ಪಟಿವಿರುದ್ಧಾನಂಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಕುಪಿತೋ’’ತಿಆದಿ।

    Tatthāti tasmiṃ manopadose. Tumhanti ‘‘tumhāka’’nti iminā samānattho eko saddo ‘‘yathā amhāka’’nti iminā samānattho ‘‘amha’’nti ayaṃ saddo. Yathāha, ‘‘tasmā hi amhaṃ daharā na miyyare’’ti (jā. 1.9.93, 99). ‘‘Antarāyo’’ti idaṃ manopadosassa akaraṇīyatāya kāraṇavacanaṃ. Yasmā tumhākaṃyeva ca bhaveyya tena kopādinā paṭhamajjhānādīnaṃ antarāyo, tasmā te kopādipariyāyena vuttā āghātādayo na karaṇīyāti attho. Tena nāhaṃ ‘‘sabbaññū’’ti issarabhāvena tumhe tato nivāremi, atha kho iminā nāma kāraṇenāti dasseti. Taṃ pana kāraṇavacanaṃ yasmā ādīnavavibhāvanaṃ hoti, tasmā āha ‘‘ādīnavaṃ dassento’’ti. ‘‘Api nu tumhe’’tiādinā manopadoso na kālantarabhāvinoyeva hitasukhassa antarāyakaro, atha kho taṅkhaṇappavattirahassapi hitasukhassa antarāyakaroti manopadose ādīnavaṃ daḷhataraṃ katvā dasseti. Yesaṃ kesañci ‘‘pare’’tiādīsu viya na paṭiviruddhānaṃyevāti attho. Tenevāha ‘‘kupito’’tiādi.

    ಅನ್ಧತಮನ್ತಿ ಅನ್ಧಭಾವಕರತಮಂ। ಯನ್ತಿ ಯತ್ಥ। ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಹಿ ಏತಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ। ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಕೋಧೋ ಸಹತೇ ನರಂ, ಅನ್ಧತಮಂ ತದಾ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಯನ್ತಿ ವಾ ಕಾರಣವಚನಂ, ಯಸ್ಮಾ ಕೋಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನರಂ ಅಭಿಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ಧತಮಂ ತದಾ ಹೋತಿ, ಯದಾ ಕೋಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಯಂತಂಸದ್ದಾನಂ ಏಕನ್ತಸಮ್ಬನ್ಧಿಭಾವತೋ। ಅಥ ವಾ ಯನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಯ ಪರಾಮಸನಂ। ಕೋಧೋ ಸಹತೇತಿ ಯದೇತಂ ಕೋಧಸ್ಸ ಸಹನಂ ಅಭಿಭವನಂ, ಏತಂ ಅನ್ಧಕಾರತಮಭವನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಯಂ ನರಂ ಕೋಧೋ ಸಹತೇ ಅಭಿಭವತಿ, ತಸ್ಸ ಅನ್ಧತಮಂ ತದಾ ಹೋತಿ, ತತೋ ಚ ಕುದ್ಧೋ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಕುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮಂ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ। ಅನ್ತರತೋತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರತೋ, ಚಿತ್ತತೋ ವಾ।

    Andhatamanti andhabhāvakaratamaṃ. Yanti yattha. Bhummatthe hi etaṃ paccattavacanaṃ. Yasmiṃ kāle kodho sahate naraṃ, andhatamaṃ tadā hotīti sambandho. Yanti vā kāraṇavacanaṃ, yasmā kodho uppajjamāno naraṃ abhibhavati, tasmā andhatamaṃ tadā hoti, yadā kodhoti attho yaṃtaṃsaddānaṃ ekantasambandhibhāvato. Atha vā yanti kiriyāya parāmasanaṃ. Kodho sahateti yadetaṃ kodhassa sahanaṃ abhibhavanaṃ, etaṃ andhakāratamabhavananti attho. Atha vā yaṃ naraṃ kodho sahate abhibhavati, tassa andhatamaṃ tadā hoti, tato ca kuddho atthaṃ na jānāti, kuddho dhammaṃ na passatīti. Antaratoti abbhantarato, cittato vā.

    ‘‘ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಏವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸತ್ಥಾ ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮದೇಸನತ್ತಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ ಏಕನ್ತನಿಯ್ಯಾನಿಕತ್ತಾ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ ಸಂಕಿಲೇಸರಹಿತತ್ತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಚ ‘‘ನ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅಭೂತಂ ಅತಚ್ಛನ್ತಿ ನಿಬ್ಬೇಠಿತಂ ಹೋತಿ। ದುತಿಯಂ ಪದನ್ತಿ ‘‘ಅತಚ್ಛ’’ನ್ತಿ ಪದಂ। ಪಠಮಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅಭೂತ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ। ಚತುತ್ಥಞ್ಚಾತಿ ‘‘ನ ಚ ಪನೇತಂ ಅಮ್ಹೇಸು ಸಂವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಪದಂ। ತತಿಯಸ್ಸಾತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಚೇತಂ ಅಮ್ಹೇಸೂ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ। ಅವಣ್ಣೇಯೇವಾತಿ ಕಾರಣಪತಿರೂಪಕಂ ವತ್ವಾ ದೋಸಪತಿಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ನಿನ್ದನೇ ಏವ। ನ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಕೇವಲಂ ಅಕ್ಕೋಸನಖುಂಸನವಮ್ಭನಾದೀಸು ನ ಏಕನ್ತೇನ ನಿಬ್ಬೇಠನಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ‘‘ಯದಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ।

    ‘‘Idañcidañca kāraṇa’’nti iminā sabbaññū eva amhākaṃ satthā aviparītadhammadesanattā, svākkhāto dhammo ekantaniyyānikattā, suppaṭipanno saṅgho saṃkilesarahitattāti imamatthaṃ dasseti. ‘‘Idañcidañca kāraṇa’’nti etena ca ‘‘na sabbaññū’’tiādivacanaṃ abhūtaṃ atacchanti nibbeṭhitaṃ hoti. Dutiyaṃ padanti ‘‘ataccha’’nti padaṃ. Paṭhamassāti ‘‘abhūta’’nti padassa. Catutthañcāti ‘‘na ca panetaṃ amhesu saṃvijjatī’’ti padaṃ. Tatiyassāti ‘‘natthi cetaṃ amhesū’’ti padassa. Avaṇṇeyevāti kāraṇapatirūpakaṃ vatvā dosapatiṭṭhāpanavasena nindane eva. Na sabbatthāti kevalaṃ akkosanakhuṃsanavambhanādīsu na ekantena nibbeṭhanaṃ kātabbanti attho. Vuttamevatthaṃ ‘‘yadi hī’’tiādinā pākaṭaṃ katvā dasseti.

    ೬. ಆನನ್ದನ್ತಿ ಪಮೋದನ್ತಿ ಏತೇನ ಧಮ್ಮೇನ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಸತ್ತಾತಿ ಆನನ್ದ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕರಣತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ । ಸೋಭನಂ ಮನೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸುಮನೋ, ಸೋಭನಂ ವಾ ಮನೋ ಸುಮನೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ತದಞ್ಞಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಸೋಮನಸ್ಸಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದತ್ತಾ ಯಥಾ ‘‘ಪಙ್ಕಜ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚೇತಸಿಕಸುಖಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಉಬ್ಬಿಲಯತೀತಿ ಉಬ್ಬಿಲಂ, ಭಿನ್ದತಿ ಪುರಿಮಾವತ್ಥಾಯ ವಿಸೇಸಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಬ್ಬಿಲಮೇವ ಉಬ್ಬಿಲಾವಿತಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಉಬ್ಬಿಲಾವಿತತ್ತಂ। ಯಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಕಾಯಚಿತ್ತಂ ವಾತಪೂರಿತಭಸ್ತಾ ವಿಯ ಉದ್ಧುಮಾಯನಾಕಾರಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾ ಗೇಹಸ್ಸಿತಾಯ ಓದಗ್ಗಿಯಪೀತಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಉದ್ಧಚ್ಚಾವಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಇಧಾಪಿ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಬ್ಬಿಲಾವಿತಮೇವ ನತ್ಥಿ, ಅಥ ಖೋ ಆಯತಿಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಏದಿಸೇಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಅಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಂ ಠಪೇತೀ’’ತಿ, ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ, ಏಕೇನ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸೇಸಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಕರಣಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ, ‘‘ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಭಾವನೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಇಧ ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ತುಮ್ಹಂಯೇವಸ್ಸ ತೇನ ಅನ್ತರಾಯೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಅನ್ತರಾಯೋತಿ ಇದ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವಣ್ಣಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    6.Ānandanti pamodanti etena dhammena taṃsamaṅgino sattāti ānanda-saddassa karaṇatthataṃ dasseti . Sobhanaṃ mano assāti sumano, sobhanaṃ vā mano sumano, tassa bhāvo somanassanti tadaññadhammānampi sampayuttānaṃ somanassabhāvo āpajjatīti? Nāpajjati ruḷhīsaddattā yathā ‘‘paṅkaja’’nti dassento ‘‘cetasikasukhassetaṃ adhivacana’’nti āha. Ubbilayatīti ubbilaṃ, bhindati purimāvatthāya visesaṃ āpajjatīti attho. Ubbilameva ubbilāvitaṃ, tassa bhāvo ubbilāvitattaṃ. Yāya uppannāya kāyacittaṃ vātapūritabhastā viya uddhumāyanākārappattaṃ hoti, tassā gehassitāya odaggiyapītiyā etaṃ adhivacanaṃ. Tenevāha ‘‘uddhaccāvahāyā’’tiādi. Idhāpi ‘‘kiñcāpi tesaṃ bhikkhūnaṃ ubbilāvitameva natthi, atha kho āyatiṃ kulaputtānaṃ edisesupi ṭhānesu akusaluppattiṃ paṭisedhento dhammanettiṃ ṭhapetī’’ti, ‘‘dvīhi padehi saṅkhārakkhandho, ekena vedanākkhandho vutto’’ti ettha ‘‘tesaṃ vasena sesānampi sampayuttadhammānaṃ karaṇaṃ paṭikkhittamevā’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ, ‘‘pi-saddo sambhāvane’’tiādinā idha ca vuttanayena attho yathāsambhavaṃ veditabbo. ‘‘Tumhaṃyevassatena antarāyo’’ti etthāpi ‘‘antarāyoti ida’’ntiādinā heṭṭhā avaṇṇapakkhe vuttanayena attho veditabbo.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತನ್ತಿ ಚ ವಕ್ಖಮಾನಂಯೇವ ಅತ್ಥಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಚೋದೇತಿ। ಆಚರಿಯೋ ‘‘ಸಚ್ಚಂ ವಣ್ಣಿತ’’ನ್ತಿ ತಮತ್ಥಂ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ‘‘ತಂ ಪನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪರಿಹರತಿ। ತತ್ಥ ಏತನ್ತಿ ಆನನ್ದಾದೀನಂ ಅಕರಣೀಯತಾವಚನಂ। ನನು ಭಗವತಾ ವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕಸಿಣೇನಾತಿ ಕಸಿಣತಾಯ ಸಕಲಭಾವೇನ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸಾತಿ ಕರಣೇ ಸಾಮಿವಚನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮತೇನ ಕಸಿಣಜಮ್ಬುದೀಪ-ಸದ್ದಾನಂ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಝಾನಾದೀನಂ ಅನ್ತರಾಯಕರಂ, ತಸ್ಮಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪಾಹಂ ದೇವಾನಂ ಇನ್ದ ದುವಿಧೇನ ವದಾಮಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಮ್ಪೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫೯)। ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಯೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪೀತಿ ಅನ್ತರಾಯಕರೀ, ತಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಇದಞ್ಹಿ ಲೋಭಸಹಗತಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಪೀತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ಸೋಮನಸ್ಸಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ ಸೋಮನಸ್ಸರಹಿತಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಅಭಾವತೋತಿ ಪೀತಿಯೇವ ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬವಿಭಾಗವಚನತೋ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಪಾಕಟೋ ಅನ್ತರಾಯಕರಭಾವೋ, ನ ತಥಾ ಪೀತಿಯಾತಿ ಪೀತಿಯೇವ ಲೋಭಸಹಗತತ್ತೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಲುದ್ಧೋ ಅತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿಗಾಥಾನಂ ‘‘ಕುದ್ಧೋ ಅತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ಗಾಥಾಸು ವಿಯ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Kasmā panetanti ca vakkhamānaṃyeva atthaṃ manasi katvā codeti. Ācariyo ‘‘saccaṃ vaṇṇita’’nti tamatthaṃ paṭijānitvā ‘‘taṃ pana nekkhammanissita’’ntiādinā pariharati. Tattha etanti ānandādīnaṃ akaraṇīyatāvacanaṃ. Nanu bhagavatā vaṇṇitanti sambandho. Kasiṇenāti kasiṇatāya sakalabhāvena. Keci pana ‘‘jambudīpassāti karaṇe sāmivacana’’nti vadanti, tesaṃ matena kasiṇajambudīpa-saddānaṃ samānādhikaraṇabhāvo daṭṭhabbo. Tasmāti yasmā gehassitapītisomanassaṃ jhānādīnaṃ antarāyakaraṃ, tasmā. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘somanassaṃ pāhaṃ devānaṃ inda duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampī’’ti (dī. ni. 2.359). ‘‘Ayañhī’’tiādi yena sampayuttā pīti antarāyakarī, taṃ dassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha ‘‘idañhi lobhasahagataṃ pītisomanassa’’nti vattabbaṃ siyā, pītiggahaṇena pana somanassampi gahitameva hoti somanassarahitāya pītiyā abhāvatoti pītiyeva gahitāti daṭṭhabbaṃ. Atha vā sevitabbāsevitabbavibhāgavacanato somanassassa pākaṭo antarāyakarabhāvo, na tathā pītiyāti pītiyeva lobhasahagatattena visesetvā vuttā. ‘‘Luddho attha’’ntiādigāthānaṃ ‘‘kuddho attha’’ntiādi gāthāsu viya attho daṭṭhabbo.

    ‘‘ಮಮಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪರೇ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ತತ್ರ ಚೇ ತುಮ್ಹೇ ಅಸ್ಸಥ ಆನನ್ದಿನೋ ಸುಮನಾ ಉಬ್ಬಿಲಾವಿತಾ, ಅಪಿ ನು ತುಮ್ಹೇ ಪರೇಸಂ ಸುಭಾಸಿತದುಬ್ಭಾಸಿತಂ ಆಜಾನೇಯ್ಯಾಥಾತಿ। ನೋ ಹೇತಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಅಯಂ ತತಿಯವಾರೋ, ಸೋ ದೇಸನಾಕಾಲೇ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದೇಸೇತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಾಭಾವತೋ ದೇಸನಾಯ ಅನಾಗತೋಪಿ ತದತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಅತ್ಥತೋ ಆಗತೋಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಯಥಾ ತಂ ಕಥಾವತ್ಥುಪಕರಣಂ ವಿತ್ಥಾರವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಅತ್ಥತೋ ಆಗತೋ ಯೇವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಂವಣ್ಣನಾಕಾಲೇ ತಥಾ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಸೋ ವಾರೋ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಯಥೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಮೇವತ್ಥಸಮ್ಭವಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ತತ್ರ ತುಮ್ಹೇಹೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಣ್ಣೇ ತುಮ್ಹೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ದುತಿಯಂ ಪದಂ ಪಠಮಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ, ಚತುತ್ಥಞ್ಚ ತತಿಯಸ್ಸ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚ ವುತ್ತನಯೇನ।

    ‘‘Mamaṃ vā bhikkhave pare vaṇṇaṃ bhāseyyuṃ, dhammassa vā vaṇṇaṃ bhāseyyuṃ, saṅghassa vā vaṇṇaṃ bhāseyyuṃ, tatra ce tumhe assatha ānandino sumanā ubbilāvitā, api nu tumhe paresaṃ subhāsitadubbhāsitaṃ ājāneyyāthāti. No hetaṃ bhante’’ti ayaṃ tatiyavāro, so desanākāle nīharitvā desetabbapuggalābhāvato desanāya anāgatopi tadatthasambhavato atthato āgatoyevāti daṭṭhabbo yathā taṃ kathāvatthupakaraṇaṃ vitthāravasenāti adhippāyo. ‘‘Atthato āgato yevā’’ti etena saṃvaṇṇanākāle tathā bujjhanakasattānaṃ vasena so vāro ānetvā vattabboti dasseti. ‘‘Yatheva hī’’tiādinā tamevatthasambhavaṃ vibhāveti. Vuttanayenāti ‘‘tatra tumhehīti tasmiṃ vaṇṇe tumhehī’’tiādinā, ‘‘dutiyaṃ padaṃ paṭhamassa padassa, catutthañca tatiyassa vevacana’’ntiādinā ca vuttanayena.

    ಚೂಳಸೀಲವಣ್ಣನಾ

    Cūḷasīlavaṇṇanā

    ೭. ನಿವತ್ತೋ ಅಮೂಲಕತ್ತಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬತಾಭಾವತೋ। ಅನುವತ್ತತಿಯೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬತಾಯ ಅಧಿಕತಭಾವತೋ। ಅನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ। ಓರನ್ತಿ ವಾ ಅಪರಭಾಗೋ ‘‘ಓರತೋ ಭೋಗಂ, ಓರಂ ಪಾರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಅಥ ವಾ ಹೇಟ್ಠಾಅತ್ಥೋ ಓರ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಓರಂ ಆಗಮನಾಯ ಯೇ ಪಚ್ಚಯಾ, ತೇ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಿ ಸಂಯೋಜನಾನೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಸೀಲಞ್ಹಿ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಯೋ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೋ, ಹೇಟ್ಠಾಭೂತಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ। ಸೀಲಮತ್ತಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮತ್ತ-ಸದ್ದೋ ಅಪ್ಪಕತ್ಥೋ ವಾ ‘‘ಭೇಸಜ್ಜಮತ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೭) ವಿಯ। ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋ ವಾ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ (ಧ॰ ಸ॰ ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೬), ಮನೋಮತ್ತಾ ಧಾತು ಮನೋಧಾತೂ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ವಿಯ। ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ, ಓರಮತ್ತಕ’’ನ್ತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತೋಯೇವ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಸೀಲಮತ್ತಕನ್ತಿ ವಿಸೇಸವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಅಥ ವಾ ಸೀಲೇನಪಿ ತದೇಕದೇಸಸ್ಸೇವ ಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಅಪ್ಪಕತ್ಥವಾಚಕೋ, ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋ ಏವ ವಾ ‘‘ಸೀಲಮತ್ತಕ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮತ್ತ-ಸದ್ದೋ ವುತ್ತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸೀಲಾನಿ ಇಧ ದೇಸನಂ ಅನಾರುಳ್ಹಾನಿ। ನ ಹಿ ತಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಾನಿ ವಿಯ ಸಬ್ಬಪುಥುಜ್ಜನೇಸು ಪಾಕಟಾನೀತಿ। ‘‘ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ವದಮಾನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಿಅತ್ಥಂ ಮಾನ-ಸದ್ದಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    7.Nivatto amūlakattā vissajjetabbatābhāvato. Anuvattatiyeva vissajjetabbatāya adhikatabhāvato. Anusandhiṃ dassessati ‘‘atthi bhikkhave’’tiādinā. Oranti vā aparabhāgo ‘‘orato bhogaṃ, oraṃ pāra’’ntiādīsu viya. Atha vā heṭṭhāattho ora-saddo ‘‘oraṃ āgamanāya ye paccayā, te orambhāgiyāni saṃyojanānī’’tiādīsu viya. Sīlañhi samādhipaññāyo apekkhitvā aparabhāgo, heṭṭhābhūtañca hotīti. Sīlamattakanti ettha matta-saddo appakattho vā ‘‘bhesajjamattā’’tiādīsu (dī. ni. 1.447) viya. Visesanivattiattho vā ‘‘avitakkavicāramattā dhammā (dha. sa. tikamātikā 6), manomattā dhātu manodhātū’’ti ca ādīsu viya. ‘‘Appamattakaṃ, oramattaka’’nti padadvayena sāmaññato vuttoyeva hi attho sīlamattakanti visesavasena vutto. Atha vā sīlenapi tadekadesasseva saṅgahaṇatthaṃ appakatthavācako, visesanivattiattho eva vā ‘‘sīlamattaka’’nti ettha matta-saddo vutto. Tathā hi indriyasaṃvarapaccayasannissitasīlāni idha desanaṃ anāruḷhāni. Na hi tāni pātimokkhaājīvapārisuddhisīlāni viya sabbaputhujjanesu pākaṭānīti. ‘‘Ussāhaṃ katvā’’ti etena ‘‘vadamāno’’ti ettha sattiatthaṃ māna-saddaṃ dasseti.

    ಅಲಙ್ಕರಣಂ ವಿಭೂಸನಂ ಅಲಙ್ಕಾರೋ, ಕುಣ್ಡಲಾದಿಪಸಾಧನಂ ವಾ। ಊನಟ್ಠಾನಪೂರಣಂ ಮಣ್ಡನಂ। ಮಣ್ಡನೇತಿ ಮಣ್ಡನಹೇತು। ಅಥ ವಾ ಮಣ್ಡತೀತಿ ಮಣ್ಡನೋ, ಮಣ್ಡನಜಾತಿಕೋ ಪುರಿಸೋ। ಬಹುವಚನತ್ಥೇ ಚ ಇದಂ ಏಕವಚನಂ, ಮಣ್ಡನಸೀಲೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ಪಕಾರತ್ಥೋ ವಾ, ತೇನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಸೀಲಥೋಮನ ಸುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಚನ್ದನನ್ತಿ ಚನ್ದನಸಹಚರಣತೋ ಚನ್ದನಗನ್ಧೋ, ತಥಾ ತಗರಾದೀಸುಪಿ। ಸತಞ್ಚ ಗನ್ಧೋತಿ ಏತ್ಥ ಗನ್ಧೋ ವಿಯಾತಿ ಗನ್ಧೋತಿ ವುತ್ತೋ ಸೀಲನಿಬನ್ಧನೋ ಥುತಿಘೋಸೋ। ಸೀಲಞ್ಹಿ ಕಿತ್ತಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತಂ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸೀಲವತೋ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೨೧೩; ಮಹಾವ॰ ೨೮೫)। ಪವಾಯತೀತಿ ಪಕಾಸತಿ। ಗನ್ಧಾವ ಗನ್ಧಜಾತಾ।

    Alaṅkaraṇaṃ vibhūsanaṃ alaṅkāro, kuṇḍalādipasādhanaṃ vā. Ūnaṭṭhānapūraṇaṃ maṇḍanaṃ. Maṇḍaneti maṇḍanahetu. Atha vā maṇḍatīti maṇḍano, maṇḍanajātiko puriso. Bahuvacanatthe ca idaṃ ekavacanaṃ, maṇḍanasīlesūti attho. Paripūrakārīti ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā, tena sakalampi sīlathomana suttaṃ dasseti. Candananti candanasahacaraṇato candanagandho, tathā tagarādīsupi. Satañca gandhoti ettha gandho viyāti gandhoti vutto sīlanibandhano thutighoso. Sīlañhi kittiyā nimittaṃ. Yathāha ‘‘sīlavato sīlasampannassa kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchatī’’ti (dī. ni. 2.150; a. ni. 5.213; mahāva. 285). Pavāyatīti pakāsati. Gandhāva gandhajātā.

    ‘‘ಅಪ್ಪಕಂ ಬಹುಕ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪಾರಾಪಾರಂ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಉಪನಿಧಾಯ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪರಿಗುಣೇ ಉಪನಿಧಾಯಾ’’ತಿ। ಸೀಲಞ್ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಅತ್ಥೋ, ತೇನ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೇನ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಬಹುಕಾರಂ, ಪಭಾವಾದಿಗುಣವಿಸೇಸೇ ಪನಸ್ಸ ಉಪನಿಧಾಯ ಕಲಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇತಿ, ತಥಾ ಸಮಾಧಿ ಚ ಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಇದಾನಿ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಆನುಭಾವಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಭಾವೇತಿ। ‘‘ಅಭಿ…ಪೇ॰… ಮೂಲೇ’’ತಿ ಇದಂ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಸ್ಸ ಸುಪಾಕಟಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಬೋಧಿಮೂಲಞಾತಿಸಮಾಗಮಾದೀಸು ಕತಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಹಿ ವಿಸೇಸನತ್ಥಞ್ಚ ವುತ್ತಂ। ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಕರಣತ್ಥಾಯ ಹಿ ಭಗವತೋ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತದನುಚ್ಛವಿಕಂ ಠಾನಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ರತನಮಣ್ಡಪಾದಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವರಞ್ಞೋ ಆಣಾಯ ವಿಸ್ಸಕಮ್ಮುನಾ ನಿಮ್ಮಿತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಭಗವತಾವ ನಿಮ್ಮಿತನ್ತಿ ಅಪರೇ। ‘‘ಯೋ ಕೋಚಿ ಏವರೂಪಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ ಚೇ, ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಚೋದನಾಸದಿಸತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತಾದಾನಪರಿದೀಪನ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಅತ್ತಾದಾನಂ ಅನುಯೋಗೋ, ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ತಥಾ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥತ್ತಾ, ‘‘ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಉಟ್ಠಿತತ್ತಾ ತಿತ್ಥಿಯಪರಿಮದ್ದನಂ।

    ‘‘Appakaṃ bahuka’’nti idaṃ pārāpāraṃ viya aññamaññaṃ upanidhāya vuccatīti āha ‘‘upariguṇe upanidhāyā’’ti. Sīlañhīti ettha hi-saddo hetuattho, tena idaṃ dasseti ‘‘yasmā sīlaṃ kiñcāpi patiṭṭhābhāvena samādhissa bahukāraṃ, pabhāvādiguṇavisese panassa upanidhāya kalampi na upeti, tathā samādhi ca paññāyā’’ti. Tenevāha ‘‘tasmā’’tiādi. Idāni ‘‘katha’’nti pucchitvā samādhissa ānubhāvaṃ vitthārato vibhāveti. ‘‘Abhi…pe…mūle’’ti idaṃ yamakapāṭihāriyassa supākaṭabhāvadassanatthaṃ, aññehi bodhimūlañātisamāgamādīsu katapāṭihāriyehi visesanatthañca vuttaṃ. Yamakapāṭihāriyakaraṇatthāya hi bhagavato citte uppanne tadanucchavikaṃ ṭhānaṃ icchitabbanti ratanamaṇḍapādi sakkassa devarañño āṇāya vissakammunā nimmitanti vadanti, bhagavatāva nimmitanti apare. ‘‘Yo koci evarūpaṃ pāṭihāriyaṃ kātuṃ samattho atthi ce, āgacchatū’’ti codanāsadisattā vuttaṃ ‘‘attādānaparidīpana’’nti. Tattha attādānaṃ anuyogo, titthiyānaṃ tathā kātuṃ asamatthattā, ‘‘karissāmā’’ti pubbe uṭṭhitattā titthiyaparimaddanaṃ.

    ಉಪರಿಮಕಾಯತೋತಿಆದಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೧೬)।

    Uparimakāyatotiādi paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.116).

    ತತ್ಥಾಯಂ ಪಾಳಿಸೇಸೋ –

    Tatthāyaṃ pāḷiseso –

    ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ಉಪರಿಮಕಾಯತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ। ಪುರತ್ಥಿಮಕಾಯತೋ ಅಗ್ಗಿ, ಪಚ್ಛಿಮಕಾಯತೋ ಉದಕಂ। ಪಚ್ಛಿಮಕಾಯತೋ ಅಗ್ಗಿ, ಪುರತ್ಥಿಮಕಾಯತೋ ಉದಕಂ। ದಕ್ಖಿಣಅಕ್ಖಿತೋ ಅಗ್ಗಿ, ವಾಮಅಕ್ಖಿತೋ ಉದಕಂ। ವಾಮಅಕ್ಖಿತೋ ಅಗ್ಗಿ, ದಕ್ಖಿಣಅಕ್ಖಿತೋ ಉದಕಂ। ದಕ್ಖಿಣಕಣ್ಣಸೋತತೋ ಅಗ್ಗಿ, ವಾಮಕಣ್ಣಸೋತತೋ ಉದಕಂ। ವಾಮಕಣ್ಣಸೋತತೋ ಅಗ್ಗಿ, ದಕ್ಖಿಣಕಣ್ಣಸೋತತೋ ಉದಕಂ। ದಕ್ಖಿಣನಾಸಿಕಾಸೋತತೋ ಅಗ್ಗಿ, ವಾಮನಾಸಿಕಾಸೋತತೋ ಉದಕಂ। ವಾಮನಾಸಿಕಾಸೋತತೋ ಅಗ್ಗಿ, ದಕ್ಖಿಣನಾಸಿಕಾಸೋತತೋ ಉದಕಂ। ದಕ್ಖಿಣಅಂಸಕೂಟತೋ ಅಗ್ಗಿ, ವಾಮಅಂಸಕೂಟತೋ ಉದಕಂ। ವಾಮಅಂಸಕೂಟತೋ ಅಗ್ಗಿ, ದಕ್ಖಿಣಅಂಸಕೂಟತೋ ಉದಕಂ। ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥತೋ ಅಗ್ಗಿ, ವಾಮಹತ್ಥತೋ ಉದಕಂ। ವಾಮಹತ್ಥತೋ ಅಗ್ಗಿ, ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥತೋ ಉದಕಂ। ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸತೋ ಅಗ್ಗಿ, ವಾಮಪಸ್ಸತೋ ಉದಕಂ। ವಾಮಪಸ್ಸತೋ ಅಗ್ಗಿ, ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸತೋ ಉದಕಂ। ದಕ್ಖಿಣಪಾದತೋ ಅಗ್ಗಿ , ವಾಮಪಾದತೋ ಉದಕಂ। ವಾಮಪಾದತೋ ಅಗ್ಗಿ, ದಕ್ಖಿಣಪಾದತೋ ಉದಕಂ। ಅಙ್ಗುಲಙ್ಗುಲೇಹಿ ಅಗ್ಗಿ, ಅಙ್ಗುಲನ್ತರಿಕಾಹಿ ಉದಕಂ । ಅಙ್ಗುಲನ್ತರಿಕಾಹಿ ಅಗ್ಗಿ, ಅಙ್ಗುಲಙ್ಗುಲೇಹಿ ಉದಕಂ। ಏಕೇಕಲೋಮತೋ ಅಗ್ಗಿ, ಏಕೇಕಲೋಮತೋ ಉದಕಂ। ಲೋಮಕೂಪತೋ ಲೋಮಕೂಪತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ಲೋಮಕೂಪತೋ ಲೋಮಕೂಪತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೧೬)।

    ‘‘Heṭṭhimakāyato aggikkhandho pavattati, uparimakāyato udakadhārā pavattati. Puratthimakāyato aggi, pacchimakāyato udakaṃ. Pacchimakāyato aggi, puratthimakāyato udakaṃ. Dakkhiṇaakkhito aggi, vāmaakkhito udakaṃ. Vāmaakkhito aggi, dakkhiṇaakkhito udakaṃ. Dakkhiṇakaṇṇasotato aggi, vāmakaṇṇasotato udakaṃ. Vāmakaṇṇasotato aggi, dakkhiṇakaṇṇasotato udakaṃ. Dakkhiṇanāsikāsotato aggi, vāmanāsikāsotato udakaṃ. Vāmanāsikāsotato aggi, dakkhiṇanāsikāsotato udakaṃ. Dakkhiṇaaṃsakūṭato aggi, vāmaaṃsakūṭato udakaṃ. Vāmaaṃsakūṭato aggi, dakkhiṇaaṃsakūṭato udakaṃ. Dakkhiṇahatthato aggi, vāmahatthato udakaṃ. Vāmahatthato aggi, dakkhiṇahatthato udakaṃ. Dakkhiṇapassato aggi, vāmapassato udakaṃ. Vāmapassato aggi, dakkhiṇapassato udakaṃ. Dakkhiṇapādato aggi , vāmapādato udakaṃ. Vāmapādato aggi, dakkhiṇapādato udakaṃ. Aṅgulaṅgulehi aggi, aṅgulantarikāhi udakaṃ . Aṅgulantarikāhi aggi, aṅgulaṅgulehi udakaṃ. Ekekalomato aggi, ekekalomato udakaṃ. Lomakūpato lomakūpato aggikkhandho pavattati, lomakūpato lomakūpato udakadhārā pavattatī’’ti (paṭi. ma. 1.116).

    ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಏಕೇಕಲೋಮಕೂಪತೋ’’ತಿ ಆಗತಂ।

    Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘ekekalomakūpato’’ti āgataṃ.

    ‘‘ಛನ್ನಂ ವಣ್ಣಾನನ್ತಿ ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ನೀಲಾನಂ ಪೀತಕಾನಂ ಲೋಹಿತಕಾನಂ ಓದಾತಾನಂ ಮಞ್ಜಿಟ್ಠಾನಂ ಪಭಸ್ಸರಾನನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಾಳಿಸೇಸೋ। ‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಾ ರಸ್ಮಿಯೋ’’ತಿ ಇದಂ ತಾಸಂ ಯೇಭುಯ್ಯತಾಯ ವುತ್ತಂ। ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಸತ್ಥಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ನಿಮ್ಮಿತೋ ಚಙ್ಕಮತಿ ವಾ ನಿಸೀದತಿ ವಾ ಸೇಯ್ಯಂ ವಾ ಕಪ್ಪೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಏಕೇಕಮೂಲಕಾ ಸತ್ಥುವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ, ನಿಮ್ಮಿತವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಸಬ್ಬೇವ ಅಟ್ಠ ವಾರೇ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।

    ‘‘Channaṃ vaṇṇānanti ādinayappavatta’’nti etthāpi nīlānaṃ pītakānaṃ lohitakānaṃ odātānaṃ mañjiṭṭhānaṃ pabhassarānanti ayaṃ pāḷiseso. ‘‘Suvaṇṇavaṇṇā rasmiyo’’ti idaṃ tāsaṃ yebhuyyatāya vuttaṃ. Vitthāretabbanti etthāpi ‘‘satthā tiṭṭhati, nimmito caṅkamati vā nisīdati vā seyyaṃ vā kappetī’’tiādinā catūsu iriyāpathesu ekekamūlakā satthuvasena cattāro, nimmitavasena cattāroti sabbeva aṭṭha vāre vitthāretabbaṃ.

    ಮಧುಪಾಯಾಸನ್ತಿ ಮಧುಸಿತ್ತಂ ಪಾಯಾಸಂ। ಅತ್ತಾ ಮಿತ್ತೋ ಮಜ್ಝತ್ತೋ ವೇರೀತಿ ಚತೂಸು ಸೀಮಸಮ್ಭೇದವಸೇನ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಮೇತ್ತಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ। ‘‘ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ‘‘ವೀರಿಯಾಧಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚ ನ್ಹಾರು ಚಾ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨; ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೫; ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೧೩; ಮಹಾನಿ॰ ೧೯೬) ವಸೇನ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಕಿಚ್ಛಂ ವತಾಯಂ ಲೋಕೋ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೫೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪) ಜರಾಮರಣಮುಖೇನ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಞಾಣಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ। ಆನಾಪಾನಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಮೇವಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಛತ್ತಿಂಸಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಮಹಾವಜಿರಞಾಣಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ। ದ್ವತ್ತಿಂಸದೋಣಗಣ್ಹನಪ್ಪಮಾಣಂ ಕುಣ್ಡಂ ಕೋಲಮ್ಬೋ। ದರಿಭಾಗೋ ಕನ್ದರೋ। ಚಕ್ಕವಾಳಪಾದೇಸು ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಚಕ್ಕವಾಳಮಹಾಸಮುದ್ದೋ।

    Madhupāyāsanti madhusittaṃ pāyāsaṃ. Attā mitto majjhatto verīti catūsu sīmasambhedavasena caturaṅgasamannāgataṃ mettākammaṭṭhānaṃ. ‘‘Caturaṅgasamannāgata’’nti idaṃ pana ‘‘vīriyādhiṭṭhāna’’nti etenāpi yojetabbaṃ. Tattha ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru cā’’tiādipāḷi (ma. ni. 2.184; saṃ. ni. 2.22; a. ni. 2.5; a. ni. 8.13; mahāni. 196) vasena caturaṅgasamannāgatatā veditabbā. ‘‘Kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno’’tiādinā (dī. ni. 2.57; saṃ. ni. 2.4) jarāmaraṇamukhena paccayākāre ñāṇaṃ otāretvā. Ānāpānacatutthajjhānanti etthāpi ‘‘sabbabuddhānaṃ āciṇṇa’’nti padaṃ vibhattivipariṇāmaṃ katvā yojetabbaṃ. Tampi hi sabbabuddhānaṃ āciṇṇamevāti vadanti. Chattiṃsakoṭisatasahassamukhena mahāvajirañāṇagabbhaṃ gaṇhāpento vipassanaṃvaḍḍhetvā. Dvattiṃsadoṇagaṇhanappamāṇaṃ kuṇḍaṃ kolambo. Daribhāgo kandaro. Cakkavāḷapādesu mahāsamuddo cakkavāḷamahāsamuddo.

    ‘‘ದುವೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ’’ತಿಆದಿ ಪುಥುಜ್ಜನೇ ಲಬ್ಭಮಾನವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಮೂಲಪರಿಯಾಯವಣ್ಣನಾದೀಸು ವಿಯ ಪುಥುಜ್ಜನವಿಸೇಸನಿದ್ಧಾರಣತ್ಥಂ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಭಗವತೋ ಉಪರಿ ಗುಣೇ ವಿಭಾವೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಿಟ್ಠತು ಪುಥುಜ್ಜನೋ, ಸಾವಕಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಅವಿಸಯಾ ಬುದ್ಧಗುಣಾ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನಾ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೮)। ವಾಚುಗ್ಗತಕರಣಂ ಉಗ್ಗಹೋ। ಅತ್ಥಪರಿಪುಚ್ಛನಂ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾವಸೇನ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸವನಂ ಸವನಂ। ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥಾನಂ ಸುನಿಕ್ಖೇಪಸುದಸ್ಸನೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪರಿಹರಣಂ ಧಾರಣಂ। ಏವಂ ಸುತಧಾತಪರಿಚಿತಾನಂ ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ। ಬಹೂನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಅವಿಹತತ್ತಾ ತಾ ಜನೇನ್ತಿ, ತಾಹಿ ವಾ ಜನಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಅವಿಘಾತಮೇವ ವಾ ಜನ-ಸದ್ದೋ ವದತಿ। ಪುಥು ಸತ್ಥಾರಾನಂ ಮುಖುಲ್ಲೋಕಿಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಪುಥೂ ಜನಾ ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾತಿ ವಚನತ್ಥೋ। ಪುಥು…ಪೇ॰… ಅವುಟ್ಠಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ಜನೇತಬ್ಬಾ, ಜಾಯನ್ತಿ ವಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಜನಾ, ಗತಿಯೋ। ಪುಥೂ ಜನಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಇತೋ ಪರೇ ಜಾಯನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಜನಾ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಯೋ। ತೇ ಏತೇಸಂ ಪುಥೂ ವಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಾದಿ ಅತ್ಥೋ ಏವ ವಾ ಜನ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಕಾಮರಾಗಭವರಾಗದಿಟ್ಠಿಅವಿಜ್ಜಾ ಓಘಾ। ರಾಗಗ್ಗಿಆದಯೋ ಸನ್ತಾಪಾ। ತೇಯೇವ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪರಿಳಾಹಾ। ಪುಥು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ರತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಜಾಯತೀತಿ ಜನೋ, ರಾಗೋ ಗೇಧೋತಿ ಏವಂ ಆದಿಕೋ। ಪುಥು ಜನೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥೂಸು ವಾ ಜನಾ ಜಾತಾ ರತ್ತಾತಿ ಏವಂ ರಾಗಾದಿಅತ್ಥೋ ಏವ ವಾ ಜನ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಲಿಬುದ್ಧಾತಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ಉಪದ್ದುತಾ ವಾ। ‘‘ಪುಥೂನಂ ಗಣನಪಥಮತೀತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪುಥೂ ಜನಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    ‘‘Duve puthujjanā’’tiādi puthujjane labbhamānavibhāgadassanatthaṃ vuttaṃ, na mūlapariyāyavaṇṇanādīsu viya puthujjanavisesaniddhāraṇatthaṃ. Sabbopi hi puthujjano bhagavato upari guṇe vibhāvetuṃ na sakkoti, tiṭṭhatu puthujjano, sāvakapaccekabuddhānampi avisayā buddhaguṇā. Tathā hi vakkhati ‘‘sotāpannā’’tiādi (dī. ni. aṭṭha. 1.8). Vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Atthaparipucchanaṃ paripucchā. Aṭṭhakathāvasena atthassa savanaṃ savanaṃ. Byañjanatthānaṃ sunikkhepasudassanena dhammassa pariharaṇaṃ dhāraṇaṃ. Evaṃ sutadhātaparicitānaṃ manasānupekkhanaṃ paccavekkhaṇaṃ. Bahūnaṃ nānappakārānaṃ kilesānaṃ sakkāyadiṭṭhiyā ca avihatattā tā janenti, tāhi vā janitāti puthujjanā. Avighātameva vā jana-saddo vadati. Puthu satthārānaṃ mukhullokikāti ettha puthū janā satthupaṭiññā etesanti puthujjanāti vacanattho. Puthu…pe… avuṭṭhitāti ettha janetabbā, jāyanti vā etthāti janā, gatiyo. Puthū janā etesanti puthujjanā. Ito pare jāyanti etehīti janā, abhisaṅkhārādayo. Te etesaṃ puthū vijjantīti puthujjanā. Abhisaṅkharaṇādi attho eva vā jana-saddo daṭṭhabbo. Kāmarāgabhavarāgadiṭṭhiavijjā oghā. Rāgaggiādayo santāpā. Teyeva, sabbepi vā kilesā pariḷāhā. Puthu pañcasu kāmaguṇesu rattāti ettha jāyatīti jano, rāgo gedhoti evaṃ ādiko. Puthu jano etesanti puthujjanā, puthūsu vā janā jātā rattāti evaṃ rāgādiattho eva vā jana-saddo daṭṭhabbo. Palibuddhāti sambuddhā, upaddutā vā. ‘‘Puthūnaṃ gaṇanapathamatītāna’’ntiādinā puthū janā puthujjanāti dasseti.

    ಯೇಹಿ ಗುಣವಿಸೇಸೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇಹಿ ಭಗವತಿ ತಥಾಗತ-ಸದ್ದೋ ಪವತ್ತೋ, ತಂದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಗುಣನೇಮಿತ್ತಕಾನೇವ ಹಿ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಾನಿ ನಾಮಾನಿ। ಯಥಾಹ –

    Yehi guṇavisesehi nimittabhūtehi bhagavati tathāgata-saddo pavatto, taṃdassanatthaṃ ‘‘aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato’’tiādimāha. Guṇanemittakāneva hi bhagavato sabbāni nāmāni. Yathāha –

    ‘‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ನಾಮಾನಿ, ಸಗುಣೇನ ಮಹೇಸಿನೋ।

    ‘‘Asaṅkhyeyyāni nāmāni, saguṇena mahesino;

    ಗುಣೇನ ನಾಮಮುದ್ಧೇಯ್ಯಂ, ಅಪಿ ನಾಮಸಹಸ್ಸತೋ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೧೩; ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೭೬)।

    Guṇena nāmamuddheyyaṃ, api nāmasahassato’’ti. (dha. sa. aṭṭha. 1313; udā. aṭṭha. 53; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.76);

    ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ಏತ್ಥ ಆಕಾರನಿಯಮನವಸೇನ ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನತ್ಥೋ ತಥಾ-ಸದ್ದೋ। ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಯ ವಿಸೇಸಾವಟ್ಠಾನತೋ ಪಟಿಪದಾಗಮನತ್ಥೋ ಆಗತ-ಸದ್ದೋ, ನ ಞಾಣಗಮನತ್ಥೋ ‘‘ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೪.೭೮; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧೭೦; ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೮; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೩೭; ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೩; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೮; ಮಹಾನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೪) ವಿಯ, ನಾಪಿ ಕಾಯಗಮನಾದಿಅತ್ಥೋ ‘‘ಆಗತೋ ಖೋ ಮಹಾಸಮಣೋ, ಮಾಗಧಾನಂ ಗಿರಿಬ್ಬಜ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೬೨) ವಿಯ। ತತ್ಥ ಯದಾಕಾರನಿಯಮನವಸೇನ ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನತ್ಥೋ ತಥಾ-ಸದ್ದೋ, ತಂ ಕರುಣಾಪಧಾನತ್ತಾ ಮಹಾಕರುಣಾಮುಖೇನ ಪುರಿಮಬುದ್ಧಾನಂ ಆಗಮನಪಟಿಪದಂ ಉದಾಹರಣವಸೇನ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಂತಂಸದ್ದಾನಂ ಏಕನ್ತಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವತೋ ‘‘ಯಥಾ ಸಬ್ಬಲೋಕ…ಪೇ॰… ಆಗತಾ’’ತಿ ಆಹ। ತಂ ಪನ ಪಟಿಪದಂ ಮಹಾಪದಾನಸುತ್ತಾದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪) ಸಮ್ಬಹುಲನಿದ್ದೇಸೇನ ಸುಪಾಕಟಾನಂ ಆಸನ್ನಾನಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸೀಆದೀನಂ ಛನ್ನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ವಸೇನ ನಿದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯೇನ ಅಭಿನೀಹಾರೇನಾತಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಹೇತುಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನಪಬ್ಬಜ್ಜಾಅಭಿಞ್ಞಾದಿಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಅಧಿಕಾರಛನ್ದಾನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಕಾಯಪ್ಪಣಿಧಾನಮಹಾಪಣಿಧಾನೇನ । ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಾಯಪ್ಪಣಿಧಾನಂ ಇಮಿನಾವ ಅಭಿನೀಹಾರೇನ ಸಮಿಜ್ಝತೀತಿ। ಏವಂ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರವಸೇನ ‘‘ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಾರಮೀಪೂರಣವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ…ಪೇ॰… ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Tathā āgatoti ettha ākāraniyamanavasena opammasampaṭipādanattho tathā-saddo. Sāmaññajotanāya visesāvaṭṭhānato paṭipadāgamanattho āgata-saddo, na ñāṇagamanattho ‘‘tathalakkhaṇaṃ āgato’’tiādīsu (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.12; saṃ. ni. aṭṭha. 2.4.78; a. ni. aṭṭha. 1.1.170; udā. aṭṭha. 18; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.37; theragā. aṭṭha. 1.3; itivu. aṭṭha. 38; mahāni. aṭṭha. 14) viya, nāpi kāyagamanādiattho ‘‘āgato kho mahāsamaṇo, māgadhānaṃ giribbaja’’ntiādīsu (mahāva. 62) viya. Tattha yadākāraniyamanavasena opammasampaṭipādanattho tathā-saddo, taṃ karuṇāpadhānattā mahākaruṇāmukhena purimabuddhānaṃ āgamanapaṭipadaṃ udāharaṇavasena sāmaññato dassento yaṃtaṃsaddānaṃ ekantasambandhabhāvato ‘‘yathā sabbaloka…pe… āgatā’’ti āha. Taṃ pana paṭipadaṃ mahāpadānasuttādīsu (dī. ni. 2.4) sambahulaniddesena supākaṭānaṃ āsannānañca vipassīādīnaṃ channaṃ sammāsambuddhānaṃ vasena nidassento ‘‘yathā vipassī bhagavā’’tiādimāha. Tattha yenaabhinīhārenāti manussattaliṅgasampattihetusatthāradassanapabbajjāabhiññādiguṇasampattiadhikārachandānaṃ vasena aṭṭhaṅgasamannāgatena kāyappaṇidhānamahāpaṇidhānena . Sabbesañhi buddhānaṃ kāyappaṇidhānaṃ imināva abhinīhārena samijjhatīti. Evaṃ mahābhinīhāravasena ‘‘tathāgato’’ti padassa atthaṃ dassetvā idāni pāramīpūraṇavasena dassetuṃ ‘‘yathā vipassī bhagavā…pe… kassapo bhagavā dānapāramiṃ pūretvā’’tiādimāha.

    ಏತ್ಥ ಚ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ಮಹಾಬೋಧಿಯಾನಪಟಿಪದಾಯ ಕೋಸಲ್ಲಜನನತ್ಥಂ ಪಾರಮೀಸು ಅಯಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ – ಕಾ ಪನೇತಾ ಪಾರಮಿಯೋ? ಕೇನಟ್ಠೇನ ಪಾರಮಿಯೋ? ಕತಿವಿಧಾ ಚೇತಾ? ಕೋ ತಾಸಂ ಕಮೋ? ಕಾನಿ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಾನಿ? ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ? ಕೋ ಸಂಕಿಲೇಸೋ? ಕಿಂ ವೋದಾನಂ? ಕೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ? ಕಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ? ಕೋ ವಿಭಾಗೋ? ಕೋ ಸಙ್ಗಹೋ? ಕೋ ಸಮ್ಪಾದನೂಪಾಯೋ? ಕಿತ್ತಕೇನ ಕಾಲೇನ ಸಮ್ಪಾದನಂ? ಕೋ ಆನಿಸಂಸೋ? ಕಿಂ ಚೇತಾಸಂ ಫಲನ್ತಿ?

    Ettha ca suttantikānaṃ mahābodhiyānapaṭipadāya kosallajananatthaṃ pāramīsu ayaṃ vitthārakathā – kā panetā pāramiyo? Kenaṭṭhena pāramiyo? Katividhā cetā? Ko tāsaṃ kamo? Kāni lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānāni? Ko paccayo? Ko saṃkileso? Kiṃ vodānaṃ? Ko paṭipakkho? Kā paṭipatti? Ko vibhāgo? Ko saṅgaho? Ko sampādanūpāyo? Kittakena kālena sampādanaṃ? Ko ānisaṃso? Kiṃ cetāsaṃ phalanti?

    ತತ್ರಿದಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ – ಕಾ ಪನೇತಾ ಪಾರಮಿಯೋತಿ। ತಣ್ಹಾಮಾನಾದೀಹಿ ಅನುಪಹತಾ ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ದಾನಾದಯೋ ಗುಣಾ ಪಾರಮಿಯೋ।

    Tatridaṃ vissajjanaṃ – kā panetā pāramiyoti. Taṇhāmānādīhi anupahatā karuṇūpāyakosallapariggahitā dānādayo guṇā pāramiyo.

    ಕೇನಟ್ಠೇನ ಪಾರಮಿಯೋತಿ ದಾನಸೀಲಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯೋಗೇನ ಸತ್ತುತ್ತಮತಾಯ ಪರಮಾ ಮಹಾಸತ್ತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಭಾವೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಪಾರಮೀ, ದಾನಾದಿಕಿರಿಯಾ। ಅಥ ವಾ ಪರತೀತಿ ಪರಮೋ, ದಾನಾದಿಗುಣಾನಂ ಪೂರಕೋ ಪಾಲಕೋ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ। ಪರಮಸ್ಸ ಅಯಂ, ಪರಮಸ್ಸ ವಾ ಭಾವೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಪಾರಮೀ, ದಾನಾದಿಕಿರಿಯಾವ। ಅಥ ವಾ ಪರಂ ಸತ್ತಂ ಅತ್ತನಿ ಮವತಿ ಬನ್ಧತಿ ಗುಣವಿಸೇಸಯೋಗೇನ, ಪರಂ ವಾ ಅಧಿಕತರಂ ಮಜ್ಜತಿ ಸುಜ್ಝತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಮಲತೋ, ಪರಂ ವಾ ಸೇಟ್ಠಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿಸೇಸೇನ ಮಯತಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಪರಂ ವಾ ಲೋಕಂ ಪಮಾಣಭೂತೇನ ಞಾಣವಿಸೇಸೇನ ಇಧಲೋಕಂ ವಿಯ ಮುನಾತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ಪರಂ ವಾ ಅತಿವಿಯ ಸೀಲಾದಿಗುಣಗಣಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಮಿನೋತಿ ಪಕ್ಖಿಪತಿ, ಪರಂ ವಾ ಅತ್ತಭೂತತೋ ಧಮ್ಮಕಾಯತೋ ಅಞ್ಞಂ, ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ವಾ ತದನತ್ಥಕರಂ ಕಿಲೇಸಚೋರಗಣಂ ಮಿನಾತಿ ಹಿಂಸತೀತಿ ಪರಮೋ, ಮಹಾಸತ್ತೋ। ‘‘ಪರಮಸ್ಸ ಅಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಪಾರೇ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಮಜ್ಜತಿ ಸುಜ್ಝತಿ ಸತ್ತೇ ಚ ಸೋಧೇತಿ, ತತ್ಥ ವಾ ಸತ್ತೇ ಮವತಿ ಬನ್ಧತಿ ಯೋಜೇತಿ, ತಂ ವಾ ಮಯತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಗಮೇತಿ ಚ, ಮುನಾತಿ ವಾ ತಂ ಯಾಥಾವತೋ, ತತ್ಥ ವಾ ಸತ್ತೇ ಮಿನೋತಿ ಪಕ್ಖಿಪತಿ, ಕಿಲೇಸಾರಿಂ ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ತತ್ಥ ಮಿನಾತಿ ಹಿಂಸತೀತಿ ಪಾರಮೀ, ಮಹಾಪುರಿಸೋ। ತಸ್ಸ ಭಾವೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಪಾರಮಿತಾ, ದಾನಾದಿಕಿರಿಯಾವ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಪಾರಮೀನಂ ಸದ್ದತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Kenaṭṭhena pāramiyoti dānasīlādiguṇavisesayogena sattuttamatāya paramā mahāsattā bodhisattā, tesaṃ bhāvo, kammaṃ vā pāramī, dānādikiriyā. Atha vā paratīti paramo, dānādiguṇānaṃ pūrako pālako ca bodhisatto. Paramassa ayaṃ, paramassa vā bhāvo, kammaṃ vā pāramī, dānādikiriyāva. Atha vā paraṃ sattaṃ attani mavati bandhati guṇavisesayogena, paraṃ vā adhikataraṃ majjati sujjhati saṃkilesamalato, paraṃ vā seṭṭhaṃ nibbānaṃ visesena mayati gacchati, paraṃ vā lokaṃ pamāṇabhūtena ñāṇavisesena idhalokaṃ viya munāti paricchindati, paraṃ vā ativiya sīlādiguṇagaṇaṃ attano santāne minoti pakkhipati, paraṃ vā attabhūtato dhammakāyato aññaṃ, paṭipakkhaṃ vā tadanatthakaraṃ kilesacoragaṇaṃ mināti hiṃsatīti paramo, mahāsatto. ‘‘Paramassa aya’’ntiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Pāre vā nibbāne majjati sujjhati satte ca sodheti, tattha vā satte mavati bandhati yojeti, taṃ vā mayati gacchati gameti ca, munāti vā taṃ yāthāvato, tattha vā satte minoti pakkhipati, kilesāriṃ vā sattānaṃ tattha mināti hiṃsatīti pāramī, mahāpuriso. Tassa bhāvo, kammaṃ vā pāramitā, dānādikiriyāva. Iminā nayena pāramīnaṃ saddattho veditabbo.

    ಕತಿವಿಧಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದಸವಿಧಾ, ತಾ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ಸರೂಪತೋ ಆಗತಾಯೇವ। ಯಥಾಹ –

    Katividhāti saṅkhepato dasavidhā, tā pana pāḷiyaṃ sarūpato āgatāyeva. Yathāha –

    ‘‘ವಿಚಿನನ್ತೋ ತದಾ ದಕ್ಖಿಂ, ಪಠಮಂ ದಾನಪಾರಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧೧೬)।

    ‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, paṭhamaṃ dānapārami’’ntiādi (bu. vaṃ. 116).

    ಯಥಾ ಚಾಹ –

    Yathā cāha –

    ‘‘ಕತಿ ನು ಖೋ ಭನ್ತೇ ಬುದ್ಧಕಾರಕಾ ಧಮ್ಮಾ? ದಸ ಖೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಬುದ್ಧಕಾರಕಾ ಧಮ್ಮಾ। ಕತಮೇ ದಸ? ದಾನಂ ಖೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಬುದ್ಧಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸೀಲಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ಪಞ್ಞಾ ವೀರಿಯಂ ಖನ್ತಿ ಸಚ್ಚಮಧಿಟ್ಠಾನಂ ಮೇತ್ತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಬುದ್ಧಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ಇಮೇ ಖೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ ದಸ ಬುದ್ಧಕಾರಕಾ ಧಮ್ಮಾತಿ। ಇದಮವೋಚ ಭಗವಾ, ಇದಂ ವತ್ವಾನ ಸುಗತೋ ಅಥಾಪರಂ ಏತದವೋಚ ಸತ್ಥಾ –

    ‘‘Kati nu kho bhante buddhakārakā dhammā? Dasa kho sāriputta buddhakārakā dhammā. Katame dasa? Dānaṃ kho sāriputta buddhakārako dhammo, sīlaṃ nekkhammaṃ paññā vīriyaṃ khanti saccamadhiṭṭhānaṃ mettā upekkhā buddhakārako dhammo, ime kho sāriputta dasa buddhakārakā dhammāti. Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –

    ‘ದಾನಂ ಸೀಲಞ್ಚ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ಪಞ್ಞಾ ವೀರಿಯೇನ ಪಞ್ಚಮಂ।

    ‘Dānaṃ sīlañca nekkhammaṃ, paññā vīriyena pañcamaṃ;

    ಖನ್ತಿ ಸಚ್ಚಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಮೇತ್ತುಪೇಕ್ಖಾತಿ ತೇ ದಸಾ’ತಿ’’॥

    Khanti saccaṃ adhiṭṭhānaṃ, mettupekkhāti te dasā’ti’’.

    ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಛಬ್ಬಿಧಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಏತಾಸಂ ಸಙ್ಗಹವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಪನ ಸಙ್ಗಹೋ ಪರತೋ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ।

    Keci pana ‘‘chabbidhā’’ti vadanti, taṃ etāsaṃ saṅgahavasena vuttaṃ. So pana saṅgaho parato āvibhavissati.

    ಕೋ ತಾಸಂ ಕಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಮೋ ನಾಮ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ, ಸೋ ಚ ಪಠಮಸಮಾದಾನಹೇತುಕೋ, ಸಮಾದಾನಂ ಪವಿಚಯಹೇತುಕಂ, ಇತಿ ಯಥಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ಪವಿಚಿತಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾ ಚ, ತಥಾ ದೇಸಿತಾ। ತತ್ಥ ಚ ದಾನಂ ಸೀಲಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರಂ ಸುಕರಞ್ಚಾತಿ ತಂ ಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತಂ। ದಾನಂ ಸೀಲಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸನ್ತಿ ದಾನಾನನ್ತರಂ ಸೀಲಂ ವುತ್ತಂ। ಸೀಲಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ಪಞ್ಞಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಪಞ್ಞಾ ವೀರಿಯಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ, ವೀರಿಯಂ ಖನ್ತಿಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಖನ್ತಿ ಸಚ್ಚಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ, ಸಚ್ಚಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಮೇತ್ತಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಮೇತ್ತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಮಹಪ್ಫಲಾ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸಾತಿ ಮೇತ್ತಾನನ್ತರಂ ಉಪೇಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾ। ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಕರುಣಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ, ಕರುಣಾ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಥಂ ಪನ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಸತ್ತೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಉಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಯುತ್ತೇಸು ಕಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಉಪೇಕ್ಖಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಸಬ್ಬದಾ ಚಾತಿ ಕೇಚಿ। ಅಪರೇ ಪನ ನ ಸತ್ತೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಕಾ, ಸತ್ತಕತೇಸು ಪನ ವಿಪ್ಪಕಾರೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ।

    Ko tāsaṃ kamoti ettha kamo nāma desanākkamo, so ca paṭhamasamādānahetuko, samādānaṃ pavicayahetukaṃ, iti yathā ādimhi pavicitā samādinnā ca, tathā desitā. Tattha ca dānaṃ sīlassa bahūpakāraṃ sukarañcāti taṃ ādimhi vuttaṃ. Dānaṃ sīlapariggahitaṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsanti dānānantaraṃ sīlaṃ vuttaṃ. Sīlaṃ nekkhammapariggahitaṃ, nekkhammaṃ paññāpariggahitaṃ, paññā vīriyapariggahitā, vīriyaṃ khantipariggahitaṃ, khanti saccapariggahitā, saccaṃ adhiṭṭhānapariggahitaṃ, adhiṭṭhānaṃ mettāpariggahitaṃ, mettā upekkhāpariggahitā mahapphalā hoti mahānisaṃsāti mettānantaraṃ upekkhā vuttā. Upekkhā pana karuṇāpariggahitā, karuṇā ca upekkhāpariggahitāti veditabbā. Kathaṃ pana mahākāruṇikā bodhisattā sattesu upekkhakā hontīti? Upekkhitabbayuttesu kañci kālaṃ upekkhakā honti, na pana sabbattha, sabbadā cāti keci. Apare pana na sattesu upekkhakā, sattakatesu pana vippakāresu upekkhakā hontīti.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ಪಚುರಜನೇಸುಪಿ ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸಾಧಾರಣತ್ತಾ, ಅಪ್ಪಫಲತ್ತಾ, ಸುಕರತ್ತಾ ಚ ಆದಿಮ್ಹಿ ದಾನಂ ವುತ್ತಂ। ಸೀಲೇನದಾಯಕಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಸುದ್ಧಿತೋ, ಪರಾನುಗ್ಗಹಂ ವತ್ವಾ ಪರಪೀಳಾನಿವತ್ತಿವಚನತೋ, ಕಿರಿಯಧಮ್ಮಂ ವತ್ವಾ ಅಕಿರಿಯಧಮ್ಮವಚನತೋ, ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಹೇತುಂ ವತ್ವಾ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಹೇತುವಚನತೋ ಚ ದಾನಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಸೀಲಂ ವುತ್ತಂ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇನ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಸಿದ್ಧಿತೋ, ಕಾಯವಚೀಸುಚರಿತಂ ವತ್ವಾ ಮನೋಸುಚರಿತವಚನತೋ, ವಿಸುದ್ಧಸೀಲಸ್ಸ ಸುಖೇನೇವ ಝಾನಸಮಿಜ್ಝನತೋ, ಕಮ್ಮಾಪರಾಧಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಂ ವತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಾಪರಾಧಪ್ಪಹಾನೇನ ಆಸಯಸುದ್ಧಿವಚನತೋ, ವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪಹಾನೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನವಚನತೋ ಚ ಸೀಲಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಞಾಯ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿಪರಿಸುದ್ಧಿತೋ, ಝಾನಾಭಾವೇ ಪಞ್ಞಾಭಾವವಚನತೋ। ಸಮಾಧಿಪದಟ್ಠಾನಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾ, ಪಞ್ಞಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ಚ ಸಮಾಧಿ। ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ವತ್ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾನಿಮಿತ್ತವಚನತೋ, ಪರಹಿತಜ್ಝಾನೇನ ಪರಹಿತಕರಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲವಚನತೋ ಚ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಪಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ। ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೇನ ಪಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿತೋ, ಸತ್ತಸುಞ್ಞತಾಧಮ್ಮನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಂ ವತ್ವಾ ಸತ್ತಹಿತಾಯ ಆರಮ್ಭಸ್ಸ ಅಚ್ಛರಿಯತಾವಚನತೋ, ಉಪೇಕ್ಖಾನಿಮಿತ್ತಂ ವತ್ವಾ ಪಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತವಚನತೋ, ನಿಸಮ್ಮಕಾರಿತಂ ವತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾನವಚನತೋ ಚ। ನಿಸಮ್ಮಕಾರಿನೋ ಹಿ ಉಟ್ಠಾನಂ ಫಲವಿಸೇಸಮಾವಹತೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನನ್ತರಂ ವೀರಿಯಂ ವುತ್ತಂ।

    Aparo nayo – pacurajanesupi pavattiyā sabbasattasādhāraṇattā, appaphalattā, sukarattā ca ādimhi dānaṃ vuttaṃ. Sīlenadāyakapaṭiggāhakasuddhito, parānuggahaṃ vatvā parapīḷānivattivacanato, kiriyadhammaṃ vatvā akiriyadhammavacanato, bhogasampattihetuṃ vatvā bhavasampattihetuvacanato ca dānassa anantaraṃ sīlaṃ vuttaṃ. Nekkhammena sīlasampattisiddhito, kāyavacīsucaritaṃ vatvā manosucaritavacanato, visuddhasīlassa sukheneva jhānasamijjhanato, kammāparādhappahānena payogasuddhiṃ vatvā kilesāparādhappahānena āsayasuddhivacanato, vītikkamappahānena cittassa pariyuṭṭhānappahānavacanato ca sīlassa anantaraṃ nekkhammaṃ vuttaṃ. Paññāya nekkhammassa siddhiparisuddhito, jhānābhāve paññābhāvavacanato. Samādhipadaṭṭhānā hi paññā, paññāpaccupaṭṭhāno ca samādhi. Samathanimittaṃ vatvā upekkhānimittavacanato, parahitajjhānena parahitakaraṇūpāyakosallavacanato ca nekkhammassa anantaraṃ paññā vuttā. Vīriyārambhena paññākiccasiddhito, sattasuññatādhammanijjhānakkhantiṃ vatvā sattahitāya ārambhassa acchariyatāvacanato, upekkhānimittaṃ vatvā paggahanimittavacanato, nisammakāritaṃ vatvā uṭṭhānavacanato ca. Nisammakārino hi uṭṭhānaṃ phalavisesamāvahatīti paññāya anantaraṃ vīriyaṃ vuttaṃ.

    ವೀರಿಯೇನ ತಿತಿಕ್ಖಾಸಿದ್ಧಿತೋ। ವೀರಿಯವಾ ಹಿ ಆರದ್ಧವೀರಿಯತ್ತಾ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಉಪನೀತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ವಿಹರತಿ ವೀರಿಯಸ್ಸ ತಿತಿಕ್ಖಾಲಙ್ಕಾರಭಾವತೋ। ವೀರಿಯವತೋ ಹಿ ತಿತಿಕ್ಖಾ ಸೋಭತಿ। ಪಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ವತ್ವಾ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತವಚನತೋ, ಅಚ್ಚಾರಮ್ಭೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚದೋಸಪ್ಪಹಾನವಚನತೋ। ಧಮ್ಮನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಹಿ ಉದ್ಧಚ್ಚದೋಸೋ ಪಹೀಯತಿ। ವೀರಿಯವತೋ ಸಾತಚ್ಚಕರಣವಚನತೋ। ಖನ್ತಿಬಹುಲೋ ಹಿ ಅನುದ್ಧತೋ ಸಾತಚ್ಚಕಾರೀ ಹೋತಿ। ಅಪ್ಪಮಾದವತೋ ಪರಹಿತಕಿರಿಯಾರಮ್ಭೇ ಪಚ್ಚುಪಕಾರತಣ್ಹಾಭಾವವಚನತೋ। ಯಾಥಾವತೋ ಧಮ್ಮನಿಜ್ಝಾನೇ ಹಿ ಸತಿ ತಣ್ಹಾ ನ ಹೋತಿ। ಪರಹಿತಾರಮ್ಭೇ ಪರಮೇಪಿ ಪರಕತದುಕ್ಖಸಹನಭಾವವಚನತೋ ಚ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಖನ್ತಿ ವುತ್ತಾ । ಸಚ್ಚೇನ ಖನ್ತಿಯಾ ಚಿರಾಧಿಟ್ಠಾನತೋ, ಅಪಕಾರಿನೋ ಅಪಕಾರಖನ್ತಿಂ ವತ್ವಾ ತದುಪಕಾರಕರಣೇ ಅವಿಸಂವಾದವಚನತೋ, ಖನ್ತಿಯಾ ಅಪವಾದವಾಚಾವಿಕಮ್ಪನೇನ ಭೂತವಾದಿತಾಯ ಅವಿಜಹನವಚನತೋ, ಸತ್ತಸುಞ್ಞತಾಧಮ್ಮನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಂ ವತ್ವಾ ತದುಪಬ್ರೂಹಿತಞಾಣಸಚ್ಚವಚನತೋ ಚ ಖನ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತರಂ ಸಚ್ಚಂ ವುತ್ತಂ। ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಸಚ್ಚಸಿದ್ಧಿತೋ। ಅಚಲಾಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಹಿ ವಿರತಿ ಸಿಜ್ಝತಿ। ಅವಿಸಂವಾದಿತಂ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಚಲಭಾವವಚನತೋ। ಸಚ್ಚಸನ್ಧೋ ಹಿ ದಾನಾದೀಸು ಪಟಿಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಲೋವ ಪವತ್ತತಿ। ಞಾಣಸಚ್ಚಂ ವತ್ವಾ ಸಮ್ಭಾರೇಸು ಪವತ್ತಿನಿಟ್ಠಾಪನವಚನತೋ। ಯಥಾಭೂತಞಾಣವಾ ಹಿ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇಸು ಅಧಿತಿಟ್ಠತಿ, ತೇ ಚ ನಿಟ್ಠಾಪೇತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅಕಮ್ಪಿಯಭಾವತೋತಿ ಸಚ್ಚಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ವುತ್ತಂ। ಮೇತ್ತಾಯ ಪರಹಿತಕರಣಸಮಾದಾನಾಧಿಟ್ಠಾನಸಿದ್ಧಿತೋ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ವತ್ವಾ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರವಚನತೋ। ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇ ಹಿ ಅಧಿತಿಟ್ಠಮಾನೋ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀ ಹೋತಿ। ಅಚಲಾಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಸಮಾದಾನಾವಿಕೋಪನತೋ, ಸಮಾದಾನಸಮ್ಭವತೋ ಚ ಅಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಮೇತ್ತಾ ವುತ್ತಾ। ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಮೇತ್ತಾವಿಸುದ್ಧಿತೋ, ಸತ್ತೇಸು ಹಿತೂಪಸಂಹಾರಂ ವತ್ವಾ ತದಪರಾಧೇಸು ಉದಾಸೀನತಾವಚನತೋ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಂ ವತ್ವಾ ತನ್ನಿಸ್ಸನ್ದಭಾವನಾವಚನತೋ, ‘‘ಹಿತಕಾಮಸತ್ತೇಪಿ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ’’ತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಗುಣಭಾವವಚನತೋ ಚ ಮೇತ್ತಾಯ ಅನನ್ತರಂ ಉಪೇಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾತಿ ಏವಮೇತಾಸಂ ಕಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Vīriyena titikkhāsiddhito. Vīriyavā hi āraddhavīriyattā sattasaṅkhārehi upanītaṃ dukkhaṃ abhibhuyya viharati vīriyassa titikkhālaṅkārabhāvato. Vīriyavato hi titikkhā sobhati. Paggahanimittaṃ vatvā samathanimittavacanato, accārambhena uddhaccadosappahānavacanato. Dhammanijjhānakkhantiyā hi uddhaccadoso pahīyati. Vīriyavato sātaccakaraṇavacanato. Khantibahulo hi anuddhato sātaccakārī hoti. Appamādavato parahitakiriyārambhe paccupakārataṇhābhāvavacanato. Yāthāvato dhammanijjhāne hi sati taṇhā na hoti. Parahitārambhe paramepi parakatadukkhasahanabhāvavacanato ca vīriyassa anantaraṃ khanti vuttā . Saccena khantiyā cirādhiṭṭhānato, apakārino apakārakhantiṃ vatvā tadupakārakaraṇe avisaṃvādavacanato, khantiyā apavādavācāvikampanena bhūtavāditāya avijahanavacanato, sattasuññatādhammanijjhānakkhantiṃ vatvā tadupabrūhitañāṇasaccavacanato ca khantiyā anantaraṃ saccaṃ vuttaṃ. Adhiṭṭhānena saccasiddhito. Acalādhiṭṭhānassa hi virati sijjhati. Avisaṃvāditaṃ vatvā tattha acalabhāvavacanato. Saccasandho hi dānādīsu paṭiññānurūpaṃ niccalova pavattati. Ñāṇasaccaṃ vatvā sambhāresu pavattiniṭṭhāpanavacanato. Yathābhūtañāṇavā hi bodhisambhāresu adhitiṭṭhati, te ca niṭṭhāpeti paṭipakkhehi akampiyabhāvatoti saccassa anantaraṃ adhiṭṭhānaṃ vuttaṃ. Mettāya parahitakaraṇasamādānādhiṭṭhānasiddhito, adhiṭṭhānaṃ vatvā hitūpasaṃhāravacanato. Bodhisambhāre hi adhitiṭṭhamāno mettāvihārī hoti. Acalādhiṭṭhānassa samādānāvikopanato, samādānasambhavato ca adhiṭṭhānassa anantaraṃ mettā vuttā. Upekkhāya mettāvisuddhito, sattesu hitūpasaṃhāraṃ vatvā tadaparādhesu udāsīnatāvacanato, mettābhāvanaṃ vatvā tannissandabhāvanāvacanato, ‘‘hitakāmasattepi upekkhako’’ti acchariyaguṇabhāvavacanato ca mettāya anantaraṃ upekkhā vuttāti evametāsaṃ kamo veditabbo.

    ಕಾನಿ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಾನೀತಿ? ಏತ್ಥ ಅವಿಸೇಸೇನ ತಾವ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪರಾನುಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ, ಪರೇಸಂ ಉಪಕಾರಕರಣರಸಾ, ಅವಿಕಮ್ಪನರಸಾ ವಾ, ಹಿತೇಸಿತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಬುದ್ಧತ್ತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ವಾ, ಮಹಾಕರುಣಾಪದಟ್ಠಾನಾ, ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪದಟ್ಠಾನಾ ವಾ।

    Kāni lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānānīti? Ettha avisesena tāva sabbāpi pāramiyo parānuggahalakkhaṇā, paresaṃ upakārakaraṇarasā, avikampanarasā vā, hitesitāpaccupaṭṭhānā, buddhattapaccupaṭṭhānā vā, mahākaruṇāpadaṭṭhānā, karuṇūpāyakosallapadaṭṭhānā vā.

    ವಿಸೇಸೇನ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಅತ್ತುಪಕರಣಪರಿಚ್ಚಾಗಚೇತನಾ ದಾನಪಾರಮಿತಾ। ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಕಾಯವಚೀಸುಚರಿತಂ ಅತ್ಥತೋ ಅಕತ್ತಬ್ಬವಿರತಿ, ಕತ್ತಬ್ಬಕರಣಚೇತನಾದಯೋ ಚ ಸೀಲಪಾರಮಿತಾ। ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ಆದೀನವದಸ್ಸನಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಕಾಮಭವೇಹಿ ನಿಕ್ಖಮನಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾರಮಿತಾ। ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸಲಕ್ಖಣಾವಬೋಧೋ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿತಾ। ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ಕಾಯಚಿತ್ತೇಹಿ ಪರಹಿತಾರಮ್ಭೋ ವೀರಿಯಪಾರಮಿತಾ। ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಾಪರಾಧಸಹನಂ ಅದೋಸಪ್ಪಧಾನೋ ತದಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಖನ್ತಿಪಾರಮಿತಾ । ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ವಿರತಿಚೇತನಾದಿಭೇದಂ ಅವಿಸಂವಾದನಂ ಸಚ್ಚಪಾರಮಿತಾ। ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಅಚಲಸಮಾದಾನಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ತದಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಪಾರಮಿತಾ। ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರೋ ಅತ್ಥತೋ ಅಬ್ಯಾಪಾದೋ ಮೇತ್ತಾಪಾರಮಿತಾ। ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಅನುನಯಪಟಿಘವಿದ್ಧಂಸಿನೀ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸಮಪ್ಪವತ್ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮಿತಾ।

    Visesena pana yasmā karuṇūpāyakosallapariggahitā attupakaraṇapariccāgacetanā dānapāramitā. Karuṇūpāyakosallapariggahitaṃ kāyavacīsucaritaṃ atthato akattabbavirati, kattabbakaraṇacetanādayo ca sīlapāramitā. Karuṇūpāyakosallapariggahito ādīnavadassanapubbaṅgamo kāmabhavehi nikkhamanacittuppādo nekkhammapāramitā. Karuṇūpāyakosallapariggahito dhammānaṃ sāmaññavisesalakkhaṇāvabodho paññāpāramitā. Karuṇūpāyakosallapariggahito kāyacittehi parahitārambho vīriyapāramitā. Karuṇūpāyakosallapariggahitaṃ sattasaṅkhārāparādhasahanaṃ adosappadhāno tadākārappavatto cittuppādo khantipāramitā. Karuṇūpāyakosallapariggahitaṃ viraticetanādibhedaṃ avisaṃvādanaṃ saccapāramitā. Karuṇūpāyakosallapariggahitaṃ acalasamādānādhiṭṭhānaṃ tadākārappavatto cittuppādo adhiṭṭhānapāramitā. Karuṇūpāyakosallapariggahito lokassa hitūpasaṃhāro atthato abyāpādo mettāpāramitā. Karuṇūpāyakosallapariggahitā anunayapaṭighaviddhaṃsinī iṭṭhāniṭṭhesu sattasaṅkhāresu samappavatti upekkhāpāramitā.

    ತಸ್ಮಾ ಪರಿಚ್ಚಾಗಲಕ್ಖಣಂ ದಾನಂ, ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಲೋಭವಿದ್ಧಂಸನರಸಂ, ಅನಾಸತ್ತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಭವವಿಭವಸಮ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ವಾ, ಪರಿಚ್ಚಜಿತಬ್ಬವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನಂ। ಸೀಲನಲಕ್ಖಣಂ ಸೀಲಂ, ಸಮಾಧಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಪತಿಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಞ್ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ದುಸ್ಸೀಲ್ಯವಿದ್ಧಂಸನರಸಂ, ಅನವಜ್ಜರಸಂ ವಾ, ಸೋಚೇಯ್ಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಪದಟ್ಠಾನಂ। ಕಾಮತೋ ಭವತೋ ಚ ನಿಕ್ಖಮನಲಕ್ಖಣಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ತದಾದೀನವವಿಭಾವನರಸಂ , ತತೋ ಏವ ವಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಸಂವೇಗಪದಟ್ಠಾನಂ । ಯಥಾಸಭಾವಪಟಿವೇಧಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ, ಅಕ್ಖಲಿತಪಟಿವೇಧಲಕ್ಖಣಾ ವಾ ಕುಸಲಿಸ್ಸಾಸಖಿತ್ತಉಸುಪಟಿವೇಧೋ ವಿಯ, ವಿಸಯೋಭಾಸನರಸಾ ಪದೀಪೋ ವಿಯ, ಅಸಮ್ಮೋಹಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಅರಞ್ಞಗತಸುದೇಸಕೋ ವಿಯ, ಸಮಾಧಿಪದಟ್ಠಾನಾ, ಚತುಸಚ್ಚಪದಟ್ಠಾನಾ ವಾ। ಉಸ್ಸಾಹಲಕ್ಖಣಂ ವೀರಿಯಂ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭನರಸಂ, ಅಸಂಸೀದನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ವೀರಿಯಾರಮ್ಭವತ್ಥು (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೮೦) ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಸಂವೇಗಪದಟ್ಠಾನಂ ವಾ। ಖಮನಲಕ್ಖಣಾ ಖನ್ತಿ, ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಸಹನರಸಾ, ಅಧಿವಾಸನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಅವಿರೋಧಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ವಾ, ಯಥಾಭೂತದಸ್ಸನಪದಟ್ಠಾನಾ। ಅವಿಸಂವಾದನಲಕ್ಖಣಂ ಸಚ್ಚಂ, ಯಾಥಾವವಿಭಾವನರಸಂ [ಯಥಾಸಭಾವವಿಭಾವನರಸಂ (ಚರಿಯಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾಯ)], ಸಾಧುತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಸೋರಚ್ಚಪದಟ್ಠಾನಂ। ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇಸು ಅಧಿಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತೇಸಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಾಭಿಭವನರಸಂ, ತತ್ಥ ಅಚಲತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಪದಟ್ಠಾನಂ। ಹಿತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾ ಮೇತ್ತಾ, ಹಿತೂಪಸಂಹಾರರಸಾ, ಆಘಾತವಿನಯನರಸಾ ವಾ, ಸೋಮ್ಮಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಸತ್ತಾನಂ ಮನಾಪಭಾವದಸ್ಸನಪದಟ್ಠಾನಾ। ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಸಮಭಾವದಸ್ಸನರಸಾ, ಪಟಿಘಾನುನಯವೂಪಸಮಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪದಟ್ಠಾನಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಿತತಾ ದಾನಾದೀನಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಯತೋ ತಾನಿ ಪಾರಮೀಸಙ್ಖ್ಯಂ ಲಭನ್ತೀತಿ।

    Tasmā pariccāgalakkhaṇaṃ dānaṃ, deyyadhamme lobhaviddhaṃsanarasaṃ, anāsattipaccupaṭṭhānaṃ, bhavavibhavasampattipaccupaṭṭhānaṃ vā, pariccajitabbavatthupadaṭṭhānaṃ. Sīlanalakkhaṇaṃ sīlaṃ, samādhānalakkhaṇaṃ, patiṭṭhānalakkhaṇañcāti vuttaṃ hoti. Dussīlyaviddhaṃsanarasaṃ, anavajjarasaṃ vā, soceyyapaccupaṭṭhānaṃ, hirottappapadaṭṭhānaṃ. Kāmato bhavato ca nikkhamanalakkhaṇaṃ nekkhammaṃ, tadādīnavavibhāvanarasaṃ , tato eva vimukhabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, saṃvegapadaṭṭhānaṃ . Yathāsabhāvapaṭivedhalakkhaṇā paññā, akkhalitapaṭivedhalakkhaṇā vā kusalissāsakhittausupaṭivedho viya, visayobhāsanarasā padīpo viya, asammohapaccupaṭṭhānā araññagatasudesako viya, samādhipadaṭṭhānā, catusaccapadaṭṭhānā vā. Ussāhalakkhaṇaṃ vīriyaṃ, upatthambhanarasaṃ, asaṃsīdanapaccupaṭṭhānaṃ, vīriyārambhavatthu (a. ni. 8.80) padaṭṭhānaṃ, saṃvegapadaṭṭhānaṃ vā. Khamanalakkhaṇā khanti, iṭṭhāniṭṭhasahanarasā, adhivāsanapaccupaṭṭhānā, avirodhapaccupaṭṭhānā vā, yathābhūtadassanapadaṭṭhānā. Avisaṃvādanalakkhaṇaṃ saccaṃ, yāthāvavibhāvanarasaṃ [yathāsabhāvavibhāvanarasaṃ (cariyā. aṭṭha. pakiṇṇakakathāya)], sādhutāpaccupaṭṭhānaṃ, soraccapadaṭṭhānaṃ. Bodhisambhāresu adhiṭṭhānalakkhaṇaṃ adhiṭṭhānaṃ, tesaṃ paṭipakkhābhibhavanarasaṃ, tattha acalatāpaccupaṭṭhānaṃ, bodhisambhārapadaṭṭhānaṃ. Hitākārappavattilakkhaṇā mettā, hitūpasaṃhārarasā, āghātavinayanarasā vā, sommabhāvapaccupaṭṭhānā, sattānaṃ manāpabhāvadassanapadaṭṭhānā. Majjhattākārappavattilakkhaṇā upekkhā, samabhāvadassanarasā, paṭighānunayavūpasamapaccupaṭṭhānā, kammassakatāpaccavekkhaṇapadaṭṭhānā. Ettha ca karuṇūpāyakosallapariggahitatā dānādīnaṃ pariccāgādilakkhaṇassa visesanabhāvena vattabbā, yato tāni pāramīsaṅkhyaṃ labhantīti.

    ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಪಚ್ಚಯೋ। ಯೋ ಹಿ ಅಯಂ ‘‘ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತೀ’’ತಿಆದಿ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೫೯) ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮೋಧಾನಸಮ್ಪಾದಿತೋ ‘‘ತಿಣ್ಣೋ ತಾರೇಯ್ಯಂ, ಮುತ್ತೋ ಮೋಚೇಯ್ಯಂ, ಬುದ್ಧೋ ಬೋಧೇಯ್ಯಂ, ಸುದ್ಧೋ ಸೋಧೇಯ್ಯಂ, ದನ್ತೋ ದಮೇಯ್ಯಂ, ಸನ್ತೋ ಸಮೇಯ್ಯಂ, ಅಸ್ಸತ್ಥೋ ಅಸ್ಸಾಸೇಯ್ಯಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಚರಿಯಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾಯ) ಪವತ್ತೋ ಅಭಿನೀಹಾರೋ, ಸೋ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಬ್ಬಪಾರಮೀನಂ ಪಚ್ಚಯೋ। ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಉದ್ಧಂ ಪಾರಮೀನಂ ಪವಿಚಯುಪಟ್ಠಾನಸಮಾದಾನಾಧಿಟ್ಠಾನನಿಪ್ಫತ್ತಿಯೋ ಮಹಾಪುರಿಸಾನಂ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ।

    Kopaccayoti abhinīhāro paccayo. Yo hi ayaṃ ‘‘manussattaṃ liṅgasampattī’’tiādi (bu. vaṃ. 2.59) aṭṭhadhammasamodhānasampādito ‘‘tiṇṇo tāreyyaṃ, mutto moceyyaṃ, buddho bodheyyaṃ, suddho sodheyyaṃ, danto dameyyaṃ, santo sameyyaṃ, assattho assāseyyaṃ, parinibbuto parinibbāpeyya’’ntiādinā (cariyā. aṭṭha. pakiṇṇakakathāya) pavatto abhinīhāro, so avisesena sabbapāramīnaṃ paccayo. Tappavattiyā hi uddhaṃ pāramīnaṃ pavicayupaṭṭhānasamādānādhiṭṭhānanipphattiyo mahāpurisānaṃ sambhavanti.

    ಯಥಾ ಚ ಅಭಿನೀಹಾರೋ, ಏವಂ ಮಹಾಕರುಣಾ, ಉಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಉಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಂ ನಾಮ ದಾನಾದೀನಂ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಭಾವಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಭೂತಾ ಪಞ್ಞಾ, ಯಾಹಿ ಕರುಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲತಾಹಿ ಮಹಾಪುರಿಸಾನಂ ಅತ್ತಸುಖನಿರಪೇಕ್ಖತಾ, ನಿರನ್ತರಂ ಪರಹಿತಕರಣಪಸುತತಾ, ಸುದುಕ್ಕರೇಹಿಪಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಚರಿತೇಹಿ ವಿಸಾದಾಭಾವೋ, ಪಸಾದಸಮ್ಬುದ್ಧಿದಸ್ಸನಸವನಾನುಸ್ಸರಣಾವತ್ಥಾಸುಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖಪಟಿಲಾಭಹೇತುಭಾವೋ ಚ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಬುದ್ಧಭಾವಸಿದ್ಧಿ, ಕರುಣಾಯ ಬುದ್ಧಕಮ್ಮಸಿದ್ಧಿ। ಪಞ್ಞಾಯ ಸಯಂ ತರತಿ, ಕರುಣಾಯ ಪರೇ ತಾರೇತಿ। ಪಞ್ಞಾಯ ಪರದುಕ್ಖಂ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಕರುಣಾಯ ಪರದುಕ್ಖಪಟಿಕಾರಂ ಆರಭತಿ। ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ದುಕ್ಖೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ಕರುಣಾಯ ದುಕ್ಖಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ। ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾಭಿಮುಖೋ ಹೋತಿ, ಕರುಣಾಯ ತಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ। ತಥಾ ಕರುಣಾಯ ಸಂಸಾರಾಭಿಮುಖೋ ಹೋತಿ , ಪಞ್ಞಾಯ ತತ್ರ ನಾಭಿರಮತಿ। ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿರಜ್ಜತಿ, ಕರುಣಾನುಗತತ್ತಾ ನ ಚ ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅನುಗ್ಗಹಾಯ ಪವತ್ತೋ, ಕರುಣಾಯ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅನುಕಮ್ಪತಿ, ಪಞ್ಞಾನುಗತತ್ತಾ ನ ಚ ನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿರತ್ತಚಿತ್ತೋ। ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಅಹಂಕಾರಮಮಂಕಾರಾಭಾವೋ, ಕರುಣಾಯ ಆಲಸಿಯದೀನತಾಭಾವೋ। ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಕರುಣಾಹಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಅತ್ತಪರನಾಥತಾ, ಧೀರವೀರಭಾವೋ, ಅನತ್ತನ್ತಪಅಪರನ್ತಪತಾ, ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತನಿಪ್ಫತ್ತಿ, ನಿಬ್ಭಯಾಭಿಂಸನಕಭಾವೋ, ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿಲೋಕಾಧಿಪತಿತಾ, ಕತಞ್ಞುಪುಬ್ಬಕಾರಿಭಾವೋ, ಮೋಹತಣ್ಹಾವಿಗಮೋ, ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಿದ್ಧಿ, ಬಲವೇಸಾರಜ್ಜನಿಪ್ಫತ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಪಾರಮಿತಾಫಲಸ್ಸ ವಿಸೇಸೇನ ಉಪಾಯಭಾವತೋ ಪಞ್ಞಾಕರುಣಾ ಪಾರಮೀನಂ ಪಚ್ಚಯೋ। ಇದಞ್ಚ ದ್ವಯಂ ಪಾರಮೀನಂ ವಿಯ ಪಣಿಧಾನಸ್ಸಾಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ।

    Yathā ca abhinīhāro, evaṃ mahākaruṇā, upāyakosallañca. Tattha upāyakosallaṃ nāma dānādīnaṃ bodhisambhārabhāvassa nimittabhūtā paññā, yāhi karuṇūpāyakosallatāhi mahāpurisānaṃ attasukhanirapekkhatā, nirantaraṃ parahitakaraṇapasutatā, sudukkarehipi mahābodhisattacaritehi visādābhāvo, pasādasambuddhidassanasavanānussaraṇāvatthāsupi sattānaṃ hitasukhapaṭilābhahetubhāvo ca sampajjati. Tathā hi paññāya buddhabhāvasiddhi, karuṇāya buddhakammasiddhi. Paññāya sayaṃ tarati, karuṇāya pare tāreti. Paññāya paradukkhaṃ parijānāti, karuṇāya paradukkhapaṭikāraṃ ārabhati. Paññāya ca dukkhe nibbindati, karuṇāya dukkhaṃ sampaṭicchati. Tathā paññāya parinibbānābhimukho hoti, karuṇāya taṃ na pāpuṇāti. Tathā karuṇāya saṃsārābhimukho hoti , paññāya tatra nābhiramati. Paññāya ca sabbattha virajjati, karuṇānugatattā na ca na sabbesaṃ anuggahāya pavatto, karuṇāya sabbepi anukampati, paññānugatattā na ca na sabbattha virattacitto. Paññāya ca ahaṃkāramamaṃkārābhāvo, karuṇāya ālasiyadīnatābhāvo. Tathā paññākaruṇāhi yathākkamaṃ attaparanāthatā, dhīravīrabhāvo, anattantapaaparantapatā, attahitaparahitanipphatti, nibbhayābhiṃsanakabhāvo, dhammādhipatilokādhipatitā, kataññupubbakāribhāvo, mohataṇhāvigamo, vijjācaraṇasiddhi, balavesārajjanipphattīti sabbassāpi pāramitāphalassa visesena upāyabhāvato paññākaruṇā pāramīnaṃ paccayo. Idañca dvayaṃ pāramīnaṃ viya paṇidhānassāpi paccayo.

    ತಥಾ ಉಸ್ಸಾಹಉಮ್ಮಙ್ಗಅವತ್ಥಾನಹಿತಚರಿಯಾ ಚ ಪಾರಮೀನಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಯಾ ಬುದ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ‘‘ಬುದ್ಧಭೂಮಿಯೋ’’ತಿ ಪವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಯಥಾಹ –

    Tathā ussāhaummaṅgaavatthānahitacariyā ca pāramīnaṃ paccayoti veditabbā, yā buddhabhāvassa uppattiṭṭhānatāya ‘‘buddhabhūmiyo’’ti pavuccanti. Yathāha –

    ‘‘ಕತಿ ಪನ ಭನ್ತೇ ಬುದ್ಧಭೂಮಿಯೋ? ಚತಸ್ಸೋ ಖೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಬುದ್ಧಭೂಮಿಯೋ। ಕತಮಾ ಚತಸ್ಸೋ? ಉಸ್ಸಾಹೋ ಚ ಹೋತಿ ವೀರಿಯಂ, ಉಮಙ್ಗೋ ಚ ಹೋತಿ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾ, ಅವತ್ಥಾನಞ್ಚ ಹೋತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾ ಚ ಹೋತಿ ಹಿತಚರಿಯಾ। ಇಮಾ ಖೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಚತಸ್ಸೋ ಬುದ್ಧಭೂಮಿಯೋ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಮ್ಪಿ)।

    ‘‘Kati pana bhante buddhabhūmiyo? Catasso kho sāriputta buddhabhūmiyo. Katamā catasso? Ussāho ca hoti vīriyaṃ, umaṅgo ca hoti paññābhāvanā, avatthānañca hoti adhiṭṭhānaṃ, mettābhāvanā ca hoti hitacariyā. Imā kho sāriputta catasso buddhabhūmiyo’’ti (su. ni. aṭṭha. 1.khaggavisāṇasuttavaṇṇanāyampi).

    ತಥಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪವಿವೇಕಅಲೋಭಾದೋಸಾಮೋಹನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಭೇದಾ ಛ ಅಜ್ಝಾಸಯಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

    Tathā nekkhammapavivekaalobhādosāmohanissaraṇappabhedā cha ajjhāsayā. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಜ್ಝಾಸಯಾ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಕಾಮೇ ದೋಸದಸ್ಸಾವಿನೋ, ಪವಿವೇಕ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ, ಅಲೋಭ…ಪೇ॰… ಲೋಭೇ, ಅದೋಸ…ಪೇ॰… ದೋಸೇ, ಅಮೋಹ…ಪೇ॰… ಮೋಹೇ, ನಿಸ್ಸರಣಜ್ಝಾಸಯಾ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬಭವೇಸು ದೋಸದಸ್ಸಾವಿನೋ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೪೯ ವಾಕ್ಯಖನ್ಧೇಪಿ)।

    ‘‘Nekkhammajjhāsayā ca bodhisattā kāme dosadassāvino, paviveka…pe… saṅgaṇikāya, alobha…pe… lobhe, adosa…pe… dose, amoha…pe… mohe, nissaraṇajjhāsayā ca bodhisattā sabbabhavesu dosadassāvino’’ti (visuddhi. aṭṭha. 1.49 vākyakhandhepi).

    ತಸ್ಮಾ ಏತೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಛ ಅಜ್ಝಾಸಯಾ ದಾನಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನ ಹಿ ಲೋಭಾದೀಸು ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ, ಅಲೋಭಾದಿಅಧಿಕಭಾವೇನ ಚ ವಿನಾ ದಾನಾದಿಪಾರಮಿಯೋ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ। ಅಲೋಭಾದೀನಞ್ಹಿ ಅಧಿಕಭಾವೇನ ಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿನಿನ್ನಚಿತ್ತತಾ ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯಾದಿತಾತಿ। ಯಥಾ ಚೇತೇ, ಏವಂ ದಾನಜ್ಝಾಸಯತಾದಯೋಪಿ। ಯಥಾಹ –

    Tasmā ete bodhisattānaṃ cha ajjhāsayā dānādīnaṃ paccayāti veditabbā. Na hi lobhādīsu ādīnavadassanena, alobhādiadhikabhāvena ca vinā dānādipāramiyo sambhavanti. Alobhādīnañhi adhikabhāvena pariccāgādininnacittatā alobhajjhāsayāditāti. Yathā cete, evaṃ dānajjhāsayatādayopi. Yathāha –

    ‘‘ಕತಿ ಪನ ಭನ್ತೇ ಬೋಧಾಯ ಚರನ್ತಾನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾ? ದಸ ಖೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಬೋಧಾಯ ಚರನ್ತಾನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾ। ಕತಮೇ ದಸ? ದಾನಜ್ಝಾಸಯಾ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಮಚ್ಛೇರೇ ದೋಸದಸ್ಸಾವಿನೋ, ಸೀಲ…ಪೇ॰… ಉಪೇಕ್ಖಜ್ಝಾಸಯಾ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಸುಖದುಕ್ಖೇಸು ದೋಸದಸ್ಸಾವಿನೋ’’ತಿ।

    ‘‘Kati pana bhante bodhāya carantānaṃ bodhisattānaṃ ajjhāsayā? Dasa kho sāriputta bodhāya carantānaṃ bodhisattānaṃ ajjhāsayā. Katame dasa? Dānajjhāsayā sāriputta bodhisattā macchere dosadassāvino, sīla…pe… upekkhajjhāsayā sāriputta bodhisattā sukhadukkhesu dosadassāvino’’ti.

    ಏತೇಸು ಹಿ ಮಚ್ಛೇರಅಸಂವರಕಾಮವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಕೋಸಜ್ಜಅಕ್ಖನ್ತಿವಿಸಂವಾದಅನಧಿಟ್ಠಾನಬ್ಯಾಪಾದ- ಸುಖದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾತೇಸು ಆದೀನವದಸ್ಸನಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ದಾನಾದಿನಿನ್ನಚಿತ್ತತಾಸಙ್ಖಾತಾ ದಾನಜ್ಝಾಸಯತಾದಯೋ ದಾನಾದಿಪಾರಮೀನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣನ್ತಿ । ತಥಾ ಅಪರಿಚ್ಚಾಗಪರಿಚ್ಚಾಗಾದೀಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ದಾನಾದಿಪಾರಮೀನಂ ಪಚ್ಚಯೋ।

    Etesu hi maccheraasaṃvarakāmavicikicchākosajjaakkhantivisaṃvādaanadhiṭṭhānabyāpāda- sukhadukkhasaṅkhātesu ādīnavadassanapubbaṅgamā dānādininnacittatāsaṅkhātā dānajjhāsayatādayo dānādipāramīnaṃ nibbattiyā kāraṇanti . Tathā apariccāgapariccāgādīsu yathākkamaṃ ādīnavānisaṃsapaccavekkhaṇā dānādipāramīnaṃ paccayo.

    ತತ್ಥಾಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವಿಧಿ – ಖೇತ್ತವತ್ಥುಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಗೋಮಹಿಂಸದಾಸಿದಾಸಪುತ್ತದಾರಾದಿಪರಿಗ್ಗಹಬ್ಯಾಸತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಖೇತ್ತಾದೀನಂ ವತ್ಥುಕಾಮಭಾವೇನ ಬಹುಪತ್ಥನೀಯಭಾವತೋ, ರಾಜಚೋರಾದಿಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ, ವಿವಾದಾಧಿಟ್ಠಾನತೋ, ಸಪತ್ತಕರಣತೋ, ನಿಸ್ಸಾರತೋ, ಪಟಿಲಾಭಪರಿಪಾಲನೇಸು ಪರವಿಹೇಠನಹೇತುತೋ, ವಿನಾಸನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಸೋಕಾದಿಅನೇಕವಿಹಿತಬ್ಯಸನಾವಹತೋ, ತದಾಸತ್ತಿನಿದಾನಞ್ಚ ಮಚ್ಛೇರಮಲಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚಿತ್ತಾನಂ ಅಪಾಯೂಪಪತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋತಿ ಏವಂ ವಿವಿಧವಿಪುಲಾನತ್ಥಾವಹಾ ಏತೇ ಅತ್ಥಾ ನಾಮ, ತೇಸಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋಯೇವೇಕೋ ಸೋತ್ಥಿಭಾವೋತಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಕರಣೀಯೋ।

    Tatthāyaṃ paccavekkhaṇāvidhi – khettavatthuhiraññasuvaṇṇagomahiṃsadāsidāsaputtadārādipariggahabyāsattacittānaṃ sattānaṃ khettādīnaṃ vatthukāmabhāvena bahupatthanīyabhāvato, rājacorādisādhāraṇabhāvato, vivādādhiṭṭhānato, sapattakaraṇato, nissārato, paṭilābhaparipālanesu paraviheṭhanahetuto, vināsanimittañca sokādianekavihitabyasanāvahato, tadāsattinidānañca maccheramalapariyuṭṭhitacittānaṃ apāyūpapattisambhavatoti evaṃ vividhavipulānatthāvahā ete atthā nāma, tesaṃ pariccāgoyeveko sotthibhāvoti pariccāge appamādo karaṇīyo.

    ಅಪಿಚ ‘‘ಯಾಚಕೋ ಯಾಚಮಾನೋ ಅತ್ತನೋ ಗುಯ್ಹಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖನತೋ ಮಯ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಪಹಾಯ ಗಮನೀಯಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಲೋಕಂ ಯಾಹೀತಿ ಮಯ್ಹಂ ಉಪದೇಸಕೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಆದಿತ್ತೇ ವಿಯ ಅಗಾರೇ ಮರಣಗ್ಗಿನಾ ಆದಿತ್ತೇ ಲೋಕೇ ತತೋ ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಕಸ್ಸ ಅಪವಾಹಕಸಹಾಯೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಪವಾಹಿತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ನಿಜ್ಝಾಯನಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠಾನಭೂತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ದಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಕಲ್ಯಾಣಕಮ್ಮಸ್ಮಿಂ ಸಹಾಯಭಾವತೋ, ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಅಗ್ಗಭೂತಾಯ ಪರಮದುಲ್ಲಭಾಯ ಬುದ್ಧಭೂಮಿಯಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವತೋ ಚ ಪರಮೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ’’ತಿ ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ।

    Apica ‘‘yācako yācamāno attano guyhassa ācikkhanato mayhaṃ vissāsiko’’ti ca ‘‘pahāya gamanīyaṃ attano santakaṃ gahetvā paralokaṃ yāhīti mayhaṃ upadesako’’ti ca ‘‘āditte viya agāre maraṇagginā āditte loke tato mayhaṃ santakassa apavāhakasahāyo’’ti ca ‘‘apavāhitassa cassa nijjhāyanikkhepaṭṭhānabhūto’’ti ca ‘‘dānasaṅkhāte kalyāṇakammasmiṃ sahāyabhāvato, sabbasampattīnaṃ aggabhūtāya paramadullabhāya buddhabhūmiyā sampattihetubhāvato ca paramo kalyāṇamitto’’ti ca paccavekkhitabbaṃ.

    ತಥಾ ‘‘ಉಳಾರೇ ಕಮ್ಮನಿ ಅನೇನಾಹಂ ಸಮ್ಭಾವಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಸಮ್ಭಾವನಾ ಅವಿತಥಾ ಕಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಏಕನ್ತಭೇದಿತಾಯ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಅಯಾಚಿತೇನಪಿ ಮಯಾ ದಾತಬ್ಬಂ, ಪಗೇವ ಯಾಚಿತೇನಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಉಳಾರಜ್ಝಾಸಯೇಹಿ ಗವೇಸಿತ್ವಾಪಿ ದಾತಬ್ಬೋ, ಸಯಮೇವಾಗತೋ ಮಮ ಪುಞ್ಞೇನಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಯಾಚಕಸ್ಸ ದಾನಾಪದೇಸೇನ ಮಯ್ಹಮೇವಾಯಮನುಗ್ಗಹೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಹಂ ವಿಯ ಅಯಂ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲೋಕೋ ಮಯಾ ಅನುಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಸತಿ ಯಾಚಕೇ ಕಥಂ ಮಯ್ಹಂ ದಾನಪಾರಮೀ ಪೂರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಯಾಚಕಾನಮೇವತ್ಥಾಯ ಮಯಾ ಸಬ್ಬೋ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಯಾಚಿತ್ವಾ ಮಮ ಸನ್ತಕಂ ಯಾಚಕಾ ಸಯಮೇವ ಕದಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಕಥಮಹಂ ಯಾಚಕಾನಂ ಪಿಯೋ ಚಸ್ಸಂ ಮನಾಪೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕಥಂ ವಾ ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಪಿಯಾ ಚಸ್ಸು ಮನಾಪಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕಥಂ ವಾಹಂ ದದಮಾನೋ, ದತ್ವಾಪಿ ಚ ಅತ್ತಮನೋ ಅಸ್ಸಂ ಪಮುದಿತೋ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕಥಂ ವಾ ಮೇ ಯಾಚಕಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ಉಳಾರೋ ಚ ದಾನಜ್ಝಾಸಯೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕಥಂ ವಾಹಮಯಾಚಿತೋಯೇವ ಯಾಚಕಾನಂ ಹದಯಮಞ್ಞಾಯ ದದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಸತಿ ಧನೇ ಯಾಚಕೇ ಚ ಅಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಮಹತೀ ಮಯ್ಹಂ ವಞ್ಚನಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕಥಂ ವಾಹಂ ಅತ್ತನೋ ಅಙ್ಗಾನಿ ಜೀವಿತಂ ವಾಪಿ ಯಾಚಕಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ।

    Tathā ‘‘uḷāre kammani anenāhaṃ sambhāvito, tasmā sā sambhāvanā avitathā kātabbā’’ti ca ‘‘ekantabheditāya jīvitassa ayācitenapi mayā dātabbaṃ, pageva yācitenā’’ti ca ‘‘uḷārajjhāsayehi gavesitvāpi dātabbo, sayamevāgato mama puññenā’’ti ca ‘‘yācakassa dānāpadesena mayhamevāyamanuggaho’’ti ca ‘‘ahaṃ viya ayaṃ sabbopi loko mayā anuggahetabbo’’ti ca ‘‘asati yācake kathaṃ mayhaṃ dānapāramī pūreyyā’’ti ca ‘‘yācakānamevatthāya mayā sabbo pariggahetabbo’’ti ca ‘‘ayācitvā mama santakaṃ yācakā sayameva kadā gaṇheyyu’’nti ca ‘‘kathamahaṃ yācakānaṃ piyo cassaṃ manāpo’’ti ca ‘‘kathaṃ vā te mayhaṃ piyā cassu manāpā’’ti ca ‘‘kathaṃ vāhaṃ dadamāno, datvāpi ca attamano assaṃ pamudito pītisomanassajāto’’ti ca ‘‘kathaṃ vā me yācakā bhaveyyuṃ, uḷāro ca dānajjhāsayo’’ti ca ‘‘kathaṃ vāhamayācitoyeva yācakānaṃ hadayamaññāya dadeyya’’nti ca ‘‘sati dhane yācake ca apariccāgo mahatī mayhaṃ vañcanā’’ti ca ‘‘kathaṃ vāhaṃ attano aṅgāni jīvitaṃ vāpi yācakānaṃ pariccajeyya’’nti ca paccavekkhitabbaṃ.

    ಅಪಿಚ ‘‘ಅತ್ಥೋ ನಾಮಾಯಂ ನಿರಪೇಕ್ಖಂ ದಾಯಕಂ ಅನುಗಚ್ಛತಿ ಯಥಾ ತಂ ನಿರಪೇಕ್ಖಂ ಖೇಪಕಂ ಕಿಟಕೋ’’ತಿ ಅತ್ಥೇ ನಿರಪೇಕ್ಖತಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ। ಯಾಚಮಾನೋ ಪನ ಯದಿ ಪಿಯಪುಗ್ಗಲೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಪಿಯೋ ಮಂ ಯಾಚತೀ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ। ಅಥ ಉದಾಸೀನಪುಗ್ಗಲೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಅಯಂ ಮಂ ಯಾಚಮಾನೋ ಅದ್ಧಾ ಇಮಿನಾ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಮಿತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ। ದದನ್ತೋಪಿ ಹಿ ಯಾಚಕಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತೀತಿ। ಅಥ ಪನ ವೇರೀಪುಗ್ಗಲೋ ಯಾಚತಿ, ‘‘ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೋ ಮಂ ಯಾಚತಿ, ಅಯಂ ಮಂ ಯಾಚಮಾನೋ ಅದ್ಧಾ ಇಮಿನಾ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ವೇರೀಪಿ ಪಿಯೋ ಮಿತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಿಸೇಸತೋ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಪಿಯಪುಗ್ಗಲೇ ವಿಯ ಮಜ್ಝತ್ತವೇರೀಪುಗ್ಗಲೇಸುಪಿ ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕರುಣಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾವ ದಾತಬ್ಬಂ।

    Apica ‘‘attho nāmāyaṃ nirapekkhaṃ dāyakaṃ anugacchati yathā taṃ nirapekkhaṃ khepakaṃ kiṭako’’ti atthe nirapekkhatāya cittaṃ uppādetabbaṃ. Yācamāno pana yadi piyapuggalo hoti, ‘‘piyo maṃ yācatī’’ti somanassaṃ uppādetabbaṃ. Atha udāsīnapuggalo hoti, ‘‘ayaṃ maṃ yācamāno addhā iminā pariccāgena mitto hotī’’ti somanassaṃ uppādetabbaṃ. Dadantopi hi yācakānaṃ piyo hotīti. Atha pana verīpuggalo yācati, ‘‘paccatthiko maṃ yācati, ayaṃ maṃ yācamāno addhā iminā pariccāgena verīpi piyo mitto hotī’’ti visesato somanassaṃ uppādetabbaṃ. Evaṃ piyapuggale viya majjhattaverīpuggalesupi mettāpubbaṅgamaṃ karuṇaṃ upaṭṭhapetvāva dātabbaṃ.

    ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ಚಿರಕಾಲಪರಿಭಾವಿತತ್ತಾ ಲೋಭಸ್ಸ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮವಿಸಯಾ ಲೋಭಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತಪಟಿಞ್ಞೇನ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘‘ನನು ತಯಾ ಸಪ್ಪುರಿಸ ಸಮ್ಬೋಧಾಯ ಅಭಿನೀಹಾರಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಉಪಕಾರತ್ಥಾಯ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ನಿಸ್ಸಟ್ಠೋ, ತಪ್ಪರಿಚ್ಚಾಗಮಯಞ್ಚ ಪುಞ್ಞಂ, ತತ್ಥ ನಾಮ ತೇ ಬಾಹಿರೇಪಿ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅತಿಸಙ್ಗಪ್ಪವತ್ತಿ ಹತ್ಥಿಸಿನಾನಸದಿಸೀ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಯಾ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಸಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಮಹತೋ ಭೇಸಜ್ಜರುಕ್ಖಸ್ಸ ತಿಟ್ಠತೋ ಮೂಲಂ ಮೂಲತ್ಥಿಕಾ ಹರನ್ತಿ, ಪಪಟಿಕಂ, ತಚಂ, ಖನ್ಧಂ, ವಿಟಪಂ, ಸಾರಂ, ಸಾಖಂ, ಪಲಾಸಂ, ಪುಪ್ಫಂ, ಫಲಂ ಫಲತ್ಥಿಕಾ ಹರನ್ತಿ, ನ ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ‘ಮಯ್ಹಂ ಸನ್ತಕಂ ಏತೇ ಹರನ್ತೀ’’ತಿ ವಿತಕ್ಕಸಮುದಾಚಾರೋ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪಜ್ಜನ್ತೇನ ಮಯಾ ಮಹಾದುಕ್ಖೇ ಅಕತಞ್ಞುಕೇ ನಿಚ್ಚಾಸುಚಿಮ್ಹಿ ಕಾಯೇ ಪರೇಸಂ ಉಪಕಾರಾಯ ವಿನಿಯುಜ್ಜಮಾನೇ ಅಣುಮತ್ತೋಪಿ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕೋ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ, ಕೋ ವಾ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇಸು ಮಹಾಭೂತೇಸು ಏಕನ್ತಭೇದನವಿಕಿರಣವಿದ್ಧಂಸನಧಮ್ಮೇಸು, ಕೇವಲಂ ಪನ ಸಮ್ಮೋಹವಿಜಮ್ಭಿತಮೇತಂ, ಯದಿದಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ। ತಸ್ಮಾ ಬಾಹಿರೇಸು ವಿಯ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸುಪಿ ಕರಚರಣನಯನಾದೀಸು , ಮಂಸಾದೀಸು ಚ ಅನಪೇಕ್ಖೇನ ಹುತ್ವಾ ‘ತಂತದತ್ಥಿಕಾ ಹರನ್ತೂ’ತಿ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಚಿತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಏವಂ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೋ ಚಸ್ಸ ಬೋಧಾಯ ಪಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಜೀವಿತೇಸು ನಿರಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮಾನಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಸೋ ವಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮನ್ತೋ ವಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋ ಞಾಯಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಠಿತೋ, ಆಯಾಪಾಯುಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ, ಅಭಯದಾನಸದ್ಧಮ್ಮದಾನೇಹಿ ಚ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿ। ಅಯಂ ತಾವ ದಾನಪಾರಮಿಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಯೋ।

    Sace panassa cirakālaparibhāvitattā lobhassa deyyadhammavisayā lobhadhammā uppajjeyyuṃ, tena bodhisattapaṭiññena iti paṭisañcikkhitabbaṃ ‘‘nanu tayā sappurisa sambodhāya abhinīhāraṃ karontena sabbasattānaṃ upakāratthāya ayaṃ kāyo nissaṭṭho, tappariccāgamayañca puññaṃ, tattha nāma te bāhirepi vatthusmiṃ atisaṅgappavatti hatthisinānasadisī hoti, tasmā tayā na katthaci saṅgo uppādetabbo. Seyyathāpi nāma mahato bhesajjarukkhassa tiṭṭhato mūlaṃ mūlatthikā haranti, papaṭikaṃ, tacaṃ, khandhaṃ, viṭapaṃ, sāraṃ, sākhaṃ, palāsaṃ, pupphaṃ, phalaṃ phalatthikā haranti, na tassa rukkhassa ‘mayhaṃ santakaṃ ete harantī’’ti vitakkasamudācāro hoti, evameva sabbalokahitāya ussukkamāpajjantena mayā mahādukkhe akataññuke niccāsucimhi kāye paresaṃ upakārāya viniyujjamāne aṇumattopi micchāvitakko na uppādetabbo, ko vā ettha viseso ajjhattikabāhiresu mahābhūtesu ekantabhedanavikiraṇaviddhaṃsanadhammesu, kevalaṃ pana sammohavijambhitametaṃ, yadidaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti abhiniveso. Tasmā bāhiresu viya ajjhattikesupi karacaraṇanayanādīsu , maṃsādīsu ca anapekkhena hutvā ‘taṃtadatthikā harantū’ti nissaṭṭhacittena bhavitabba’’nti. Evaṃ paṭisañcikkhato cassa bodhāya pahitattassa kāyajīvitesu nirapekkhassa appakasireneva kāyavacīmanokammāni suvisuddhāni honti. So visuddhakāyavacīmanokammanto visuddhājīvo ñāyapaṭipattiyaṃ ṭhito, āyāpāyupāyakosallasamannāgamena bhiyyoso mattāya deyyadhammapariccāgena, abhayadānasaddhammadānehi ca sabbasatte anuggaṇhituṃ samattho hotīti. Ayaṃ tāva dānapāramiyaṃ paccavekkhaṇānayo.

    ಸೀಲಪಾರಮಿಯಂ ಪನ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ – ಇದಞ್ಹಿ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಗಙ್ಗೋದಕಾದೀಹಿ ವಿಸೋಧೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಸ್ಸ ದೋಸಮಲಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಾಲನಜಲಂ, ಹರಿಚನ್ದನಾದೀಹಿ ವಿನೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯರಾಗಾದಿಪರಿಳಾಹವಿನಯನಂ, ಹಾರಮಕುಟಕುಣ್ಡಲಾದೀಹಿ ಪಚುರಜನಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೋ ಸಾಧೂನಂ ಅಲಙ್ಕಾರವಿಸೇಸೋ, ಸಬ್ಬದಿಸಾವಾಯನತೋ ಅಕಿತ್ತಿಮೋ, ಸಬ್ಬಕಾಲಾನುರೂಪೋ ಚ ಸುರಭಿಗನ್ಧೋ, ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾದೀಹಿ ದೇವತಾಹಿ ಚ ವನ್ದನೀಯಾದಿಭಾವಾವಹನತೋ ಪರಮೋ ವಸೀಕರಣಮನ್ತೋ, ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದಿ ದೇವಲೋಕಾರೋಹನಸೋಪಾನಪನ್ತಿ, ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಅಧಿಗಮುಪಾಯೋ, ನಿಬ್ಬಾನಮಹಾನಗರಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾಪಕಮಗ್ಗೋ, ಸಾವಕಬೋಧಿಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧೀನಂ ಪತಿಟ್ಠಾನಭೂಮಿ, ಯಂ ಯಂ ವಾ ಪನಿಚ್ಛಿತಂ ಪತ್ಥಿತಂ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಮಿಜ್ಝನೂಪಾಯಭಾವತೋ ಚಿನ್ತಾಮಣಿಕಪ್ಪರುಕ್ಖಾದಿಕೇ ಚ ಅತಿಸೇತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಇಜ್ಝತಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸೀಲವತೋ ಚೇತೋಪಣಿಧಿ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೩೫)। ಅಪರಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖು ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಪಿಯೋ ಚ ಅಸ್ಸಂ ಮನಾಪೋ ಚ ಗರು ಚ ಭಾವನೀಯೋ ಚಾತಿ, ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೧), ತಥಾ ‘‘ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರತ್ಥಾನಿ ಖೋ ಆನನ್ದ ಕುಸಲಾನಿ ಸೀಲಾನೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೧; ೧೧.೧), ‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ ಗಹಪತಯೋ ಆನಿಸಂಸಾ ಸೀಲವತೋ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೦; ಉದಾ॰ ೭೬; ಮಹಾವ॰ ೧೮೫) ಸುತ್ತಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಸೀಲಸ್ಸ ಗುಣಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪಮಸುತ್ತಾದೀನಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೭೨) ವಸೇನ ಸೀಲವಿರಹೇ ಆದೀನವಾ।

    Sīlapāramiyaṃ pana evaṃ paccavekkhitabbaṃ – idañhi sīlaṃ nāma gaṅgodakādīhi visodhetuṃ asakkuṇeyyassa dosamalassa vikkhālanajalaṃ, haricandanādīhi vinetuṃ asakkuṇeyyarāgādipariḷāhavinayanaṃ, hāramakuṭakuṇḍalādīhi pacurajanālaṅkārehi asādhāraṇo sādhūnaṃ alaṅkāraviseso, sabbadisāvāyanato akittimo, sabbakālānurūpo ca surabhigandho, khattiyamahāsālādīhi devatāhi ca vandanīyādibhāvāvahanato paramo vasīkaraṇamanto, cātumahārājikādi devalokārohanasopānapanti, jhānābhiññānaṃ adhigamupāyo, nibbānamahānagarassa sampāpakamaggo, sāvakabodhipaccekabodhisammāsambodhīnaṃ patiṭṭhānabhūmi, yaṃ yaṃ vā panicchitaṃ patthitaṃ, tassa tassa samijjhanūpāyabhāvato cintāmaṇikapparukkhādike ca atiseti. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘ijjhati bhikkhave sīlavato cetopaṇidhi visuddhattā’’ti (a. ni. 8.35). Aparampi vuttaṃ ‘‘ākaṅkheyya ce bhikkhave bhikkhu sabrahmacārīnaṃ piyo ca assaṃ manāpo ca garu ca bhāvanīyo cāti, sīlesvevassa paripūrakārī’’tiādi (ma. ni. 1.61), tathā ‘‘avippaṭisāratthāni kho ānanda kusalāni sīlānī’’ti (a. ni. 10.1; 11.1), ‘‘pañcime gahapatayo ānisaṃsā sīlavato sīlasampadāyā’’ti (dī. ni. 2.150; udā. 76; mahāva. 185) suttānañca vasena sīlassa guṇā paccavekkhitabbā, tathā aggikkhandhopamasuttādīnaṃ (a. ni. 7.72) vasena sīlavirahe ādīnavā.

    ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸನಿಮಿತ್ತತೋ, ಅತ್ತಾನುವಾದಪರಾನುವಾದದಣ್ಡದುಗ್ಗತಿಭಯಾಭಾವತೋ, ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಪಾಸಂಸಭಾವತೋ, ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಹೇತುತೋ, ಸೋತ್ಥಿಟ್ಠಾನತೋ , ಅಭಿಜನಸಾಪತೇಯ್ಯಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾಯುರೂಪಟ್ಠಾನಬನ್ಧುಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಅತಿಸಯನತೋ ಚ ಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ। ಸೀಲವತೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಹೇತು ಮಹನ್ತಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ‘‘ಕತಂ ವತ ಮಯಾ ಕುಸಲಂ, ಕತಂ ಕಲ್ಯಾಣಂ, ಕತಂ ಭೀರುತ್ತಾಣ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಸೀಲವತೋ ಅತ್ತಾ ನ ಉಪವದತಿ, ನ ಪರೇ ವಿಞ್ಞೂ, ದಣ್ಡದುಗ್ಗತಿಭಯಾನಂ ಸಮ್ಭವೋಯೇವ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಸೀಲವಾ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಾಸಂಸೋ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಸೀಲವತೋ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಕತಂ ವತ ಮಯಾ ಪಾಪಂ, ಕತಂ ಲುದ್ದಂ, ಕತಂ ಕಿಬ್ಬಿಸ’’ನ್ತಿ ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ನ ಹೋತಿ। ಸೀಲಞ್ಚ ನಾಮೇತಂ ಅಪ್ಪಮಾದಾಧಿಟ್ಠಾನತೋ, ಭೋಗಬ್ಯಸನಾದಿಪರಿಹಾರಮುಖೇನ ಮಹತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧನತೋ, ಮಙ್ಗಲಭಾವತೋ ಚ ಪರಮಂ ಸೋತ್ಥಿಟ್ಠಾನಂ, ನಿಹೀನಜಚ್ಚೋಪಿ ಸೀಲವಾ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾದೀನಂ ಪೂಜನೀಯೋ ಹೋತೀತಿ ಕುಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅತಿಸೇತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ, ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಸಿ ಮಹಾರಾಜ, ಇಧ ತೇ ಅಸ್ಸ ಪುರಿಸೋ ದಾಸೋ ಕಮ್ಮಕರೋ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೩) ವಚನಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಾಧಕಂ। ಚೋರಾದೀಹಿ ಅಸಾಧಾರಣತೋ, ಪರಲೋಕಾನುಗಮನತೋ, ಮಹಪ್ಫಲಭಾವತೋ, ಸಮಥಾದಿಗುಣಾಧಿಟ್ಠಾನತೋ ಚ ಬಾಹಿರಧನಂ ಅತಿಸೇತಿ ಸೀಲಂ, ಪರಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಖತ್ತಿಯಾದೀನಂ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಅತಿಸೇತಿ ಸೀಲಂ। ಸೀಲನಿಮಿತ್ತಞ್ಹಿ ತಂತಂಸತ್ತನಿಕಾಯೇಸು ಸತ್ತಾನಂ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ವಸ್ಸಸತದೀಘಪ್ಪಮಾಣತೋ ಜೀವಿತತೋ ಏಕಾಹಮ್ಪಿ ಸೀಲವತೋ ಜೀವಿತಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠತಾವಚನತೋ, ಸತಿ ಚ ಜೀವಿತೇ ಸಿಕ್ಖಾನಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಮರಣತಾವಚನತೋ ಸೀಲಂ ಜೀವಿತತೋ ವಿಸಿಟ್ಠತರಂ। ವೇರೀನಮ್ಪಿ ಮನುಞ್ಞಭಾವಾವಹನತೋ, ಜರಾರೋಗವಿಪತ್ತೀಹಿ ಅನಭಿಭವನೀಯತೋ ಚ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅತಿಸೇತಿ ಸೀಲಂ। ಪಾಸಾದಹಮ್ಮಿಯಾದಿಟ್ಠಾನವಿಸೇಸೇ, ರಾಜಯುವರಾಜಸೇನಾಪತಿಆದಿಟ್ಠಾನವಿಸೇಸೇ ಚ ಅತಿಸೇತಿ ಸೀಲಂ ಸುಖವಿಸೇಸಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ । ಸಭಾವಸಿನಿದ್ಧೇ ಸನ್ತಿಕಾವಚರೇಪಿ ಬನ್ಧುಜನೇ ಮಿತ್ತಜನೇ ಚ ಅತಿಸೇತಿ ಏಕನ್ತಹಿತಸಮ್ಪಾದನತೋ, ಪರಲೋಕಾನುಗಮನತೋ ಚ। ‘‘ನ ತಂ ಮಾತಾ ಪಿತಾ ಕಯಿರಾ’’ತಿಆದಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೪೩) ವಚನಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಾಧಕಂ। ತಥಾ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸರಥಾದಿಭೇದೇಹಿ, ಮನ್ತಾಗದಸೋತ್ಥಾನಪ್ಪಯೋಗೇಹಿ ಚ ದುರಾರಕ್ಖಂ ಅತ್ತಾನಂ ಆರಕ್ಖಭಾವೇನ ಸೀಲಮೇವ ವಿಸಿಟ್ಠತರಂ ಅತ್ತಾಧೀನತೋ, ಅಪರಾಧೀನತೋ, ಮಹಾವಿಸಯತೋ ಚ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಹವೇ ರಕ್ಖತಿ ಧಮ್ಮಚಾರಿ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಜಾ॰ ೧.೯.೧೦೨)। ಏವಮನೇಕಗುಣಸಮನ್ನಾಗತಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಚೇವ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ಚ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ।

    Pītisomanassanimittato, attānuvādaparānuvādadaṇḍaduggatibhayābhāvato, viññūhi pāsaṃsabhāvato, avippaṭisārahetuto, sotthiṭṭhānato , abhijanasāpateyyādhipateyyāyurūpaṭṭhānabandhumittasampattīnaṃ atisayanato ca sīlaṃ paccavekkhitabbaṃ. Sīlavato hi attano sīlasampadāhetu mahantaṃ pītisomanassaṃ uppajjati ‘‘kataṃ vata mayā kusalaṃ, kataṃ kalyāṇaṃ, kataṃ bhīruttāṇa’’nti. Tathā sīlavato attā na upavadati, na pare viññū, daṇḍaduggatibhayānaṃ sambhavoyeva natthi, ‘‘sīlavā purisapuggalo kalyāṇadhammo’’ti viññūnaṃ pāsaṃso hoti. Tathā sīlavato yvāyaṃ ‘‘kataṃ vata mayā pāpaṃ, kataṃ luddaṃ, kataṃ kibbisa’’nti dussīlassa vippaṭisāro uppajjati, so na hoti. Sīlañca nāmetaṃ appamādādhiṭṭhānato, bhogabyasanādiparihāramukhena mahato atthassa sādhanato, maṅgalabhāvato ca paramaṃ sotthiṭṭhānaṃ, nihīnajaccopi sīlavā khattiyamahāsālādīnaṃ pūjanīyo hotīti kulasampattiṃ atiseti sīlasampadā, ‘‘taṃ kiṃ maññasi mahārāja, idha te assa puriso dāso kammakaro’’tiādi (dī. ni. 1.183) vacanañcettha sādhakaṃ. Corādīhi asādhāraṇato, paralokānugamanato, mahapphalabhāvato, samathādiguṇādhiṭṭhānato ca bāhiradhanaṃ atiseti sīlaṃ, paramassa cittissariyassa adhiṭṭhānabhāvato khattiyādīnaṃ issariyaṃ atiseti sīlaṃ. Sīlanimittañhi taṃtaṃsattanikāyesu sattānaṃ issariyaṃ vassasatadīghappamāṇato jīvitato ekāhampi sīlavato jīvitassa visiṭṭhatāvacanato, sati ca jīvite sikkhānikkhepassa maraṇatāvacanato sīlaṃ jīvitato visiṭṭhataraṃ. Verīnampi manuññabhāvāvahanato, jarārogavipattīhi anabhibhavanīyato ca rūpasampattiṃ atiseti sīlaṃ. Pāsādahammiyādiṭṭhānavisese, rājayuvarājasenāpatiādiṭṭhānavisese ca atiseti sīlaṃ sukhavisesādhiṭṭhānabhāvato . Sabhāvasiniddhe santikāvacarepi bandhujane mittajane ca atiseti ekantahitasampādanato, paralokānugamanato ca. ‘‘Na taṃ mātā pitā kayirā’’tiādi (dha. pa. 43) vacanañcettha sādhakaṃ. Tathā hatthiassarathādibhedehi, mantāgadasotthānappayogehi ca durārakkhaṃ attānaṃ ārakkhabhāvena sīlameva visiṭṭhataraṃ attādhīnato, aparādhīnato, mahāvisayato ca. Tenevāha ‘‘dhammo have rakkhati dhammacāri’’ntiādi (jā. 1.9.102). Evamanekaguṇasamannāgataṃ sīlanti paccavekkhantassa aparipuṇṇā ceva sīlasampadā pāripūriṃ gacchati aparisuddhā ca pārisuddhiṃ.

    ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ದೀಘರತ್ತಂ ಪರಿಚಯೇನ ಸೀಲಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ ದೋಸಾದಯೋ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತಪಟಿಞ್ಞೇನ ಏವಂ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘‘ನನು ತಯಾ ಸಮ್ಬೋಧಾಯ ಪಣಿಧಾನಂ ಕತಂ, ಸೀಲವಿಕಲೇನ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಲೋಕಿಯಾಪಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪಾಪುಣಿತುಂ, ಪಗೇವ ಲೋಕುತ್ತರಾ, ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಪನ ಅಗ್ಗಭೂತಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತೇನ ಸೀಲೇನ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಮಾ ‘ಕಿಕೀವ ಅಣ್ಡ’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೯; ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭) ವುತ್ತನಯೇನ ಸಮ್ಮಾ ಸೀಲಂ ಪರಿರಕ್ಖನ್ತೇನ ಸುಟ್ಠು ತಯಾ ಪೇಸಲೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಅಪಿ ಚ ತಯಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಯಾನತ್ತಯೇ ಸತ್ತಾನಂ ಅವತಾರಣಪರಿಪಾಚನಾನಿ ಕಾತಬ್ಬಾನಿ, ಸೀಲವಿಕಲಸ್ಸ ಚ ವಚನಂ ನ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ ಅಸಪ್ಪಾಯಾಹಾರವಿಚಾರಸ್ಸ ವಿಯ ವೇಜ್ಜಸ್ಸ ತಿಕಿಚ್ಛನಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಾಹಂ ಸದ್ಧೇಯ್ಯೋ ಹುತ್ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಅವತಾರಣಪರಿಪಾಚನಾನಿ ಕರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಸಭಾವಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಕಿಞ್ಚ ‘‘ಝಾನಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯೋಗೇನ ಮೇ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪಕಾರಕರಣಸಮತ್ಥತಾ , ಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀಆದಿಪರಿಪೂರಣಞ್ಚ, ಝಾನಾದಯೋ ಚ ಗುಣಾ ಸೀಲಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ವಿನಾ ನ ಸಮ್ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಸೀಲಂ ಪರಿಸೋಧೇತಬ್ಬಂ।

    Sace panassa dīgharattaṃ paricayena sīlapaṭipakkhā dhammā dosādayo antarantarā uppajjeyyuṃ, tena bodhisattapaṭiññena evaṃ paṭisañcikkhitabbaṃ ‘‘nanu tayā sambodhāya paṇidhānaṃ kataṃ, sīlavikalena ca na sakkā lokiyāpi sampattiyo pāpuṇituṃ, pageva lokuttarā, sabbasampattīnaṃ pana aggabhūtāya sammāsambodhiyā adhiṭṭhānabhūtena sīlena paramukkaṃsagatena bhavitabbaṃ. Tasmā ‘kikīva aṇḍa’ntiādinā (visuddhi. 1.19; dī. ni. aṭṭha. 1.7) vuttanayena sammā sīlaṃ parirakkhantena suṭṭhu tayā pesalena bhavitabbaṃ. Api ca tayā dhammadesanāya yānattaye sattānaṃ avatāraṇaparipācanāni kātabbāni, sīlavikalassa ca vacanaṃ na paccetabbaṃ hoti asappāyāhāravicārassa viya vejjassa tikicchanaṃ, tasmā kathāhaṃ saddheyyo hutvā sattānaṃ avatāraṇaparipācanāni kareyya’’nti sabhāvaparisuddhasīlena bhavitabbaṃ. Kiñca ‘‘jhānādiguṇavisesayogena me sattānaṃ upakārakaraṇasamatthatā , paññāpāramīādiparipūraṇañca, jhānādayo ca guṇā sīlapārisuddhiṃ vinā na sambhavantī’’ti sammadeva sīlaṃ parisodhetabbaṃ.

    ತಥಾ ‘‘ಸಮ್ಬಾಧೋ ಘರಾವಾಸೋ ರಜೋಪಥೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೦) ಘರಾವಾಸೇ ‘‘ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲೂಪಮಾ ಕಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೪; ಪಾಚಿ॰ ೪೧೭; ಮಹಾನಿ॰ ೩, ೬;), ‘‘ಮಾತಾಪಿ ಪುತ್ತೇನ ವಿವದತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೮, ೧೭೮) ಚ ಕಾಮೇಸು ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಪುರಿಸೋ ಇಣಂ ಆದಾಯ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಪಯೋಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೮) ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀಸು ಆದೀನವದಸ್ಸನಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಅಬ್ಭೋಕಾಸೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧.೯೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೪) ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದೀಸು ಆನಿಸಂಸಪಟಿಸಙ್ಖಾವಸೇನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾರಮಿಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೩) ವೀಮಂಸಸುತ್ತಾದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೮೭) ವಸೇನ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಆಸಿವಿಸೋಪಮಸುತ್ತಾದಿವಸೇನ (ಚರಿಯಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾಯಂ) ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tathā ‘‘sambādho gharāvāso rajopatho’’tiādinā (dī. ni. 1.191; ma. ni. 1.291; saṃ. ni. 2.154; ma. ni. 2.10) gharāvāse ‘‘aṭṭhikaṅkalūpamā kāmā’’tiādinā (ma. ni. 1.234; pāci. 417; mahāni. 3, 6;), ‘‘mātāpi puttena vivadatī’’tiādinā (ma. ni. 1.168, 178) ca kāmesu ‘‘seyyathāpi puriso iṇaṃ ādāya kammante payojeyyā’’tiādinā (dī. ni. 1.218) kāmacchandādīsu ādīnavadassanapubbaṅgamā vuttavipariyāyena ‘‘abbhokāso pabbajjā’’tiādinā (dī. ni. 1.1.91; saṃ. ni. 1.154) pabbajjādīsu ānisaṃsapaṭisaṅkhāvasena nekkhammapāramiyaṃ paccavekkhaṇā veditabbā. Ayamettha saṅkhepattho, vitthāro pana dukkhakkhandha (ma. ni. 1.163) vīmaṃsasuttādi (ma. ni. 1.487) vasena dukkhakkhandhaāsivisopamasuttādivasena (cariyā. aṭṭha. pakiṇṇakakathāyaṃ) veditabbo.

    ತಥಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ವಿನಾ ದಾನಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ನ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಿ, ಯಥಾಸಕಂ ಬ್ಯಾಪಾರಸಮತ್ಥಾ ಚ ನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಗುಣಾ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಯಥೇವ ಹಿ ಜೀವಿತೇನ ವಿನಾ ಸರೀರಯನ್ತಂ ನ ಸೋಭತಿ, ನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಕಿರಿಯಾಸು ಪಟಿಪತ್ತಿಸಮತ್ಥಂ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ಚ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿನಾ ಯಥಾಸಕಂ ವಿಸಯೇಸು ಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ನಪ್ಪಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿನಾ ಸಕಿಚ್ಚಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಅಸಮತ್ಥಾನೀತಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಪಞ್ಞಾ ಪಧಾನಕಾರಣಂ। ಉಮ್ಮೀಲಿತಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಕಾ ಹಿ ಮಹಾಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಿಪಿ ದತ್ವಾ ಅನತ್ತುಕ್ಕಂಸಕಾ, ಅಪರವಮ್ಭಕಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಭೇಸಜ್ಜರುಕ್ಖಾ ವಿಯ ವಿಕಪ್ಪರಹಿತಾ ಕಾಲತ್ತಯೇಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ। ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಉಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಯೋಗತೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಪರಹಿತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ದಾನಪಾರಮಿಭಾವಂ ಉಪೇತಿ। ಅತ್ತತ್ಥಞ್ಹಿ ದಾನಂ ವುಡ್ಢಿಸದಿಸಂ ಹೋತಿ।

    Tathā ‘‘paññāya vinā dānādayo dhammā na visujjhanti, yathāsakaṃ byāpārasamatthā ca na hontī’’ti paññāguṇā manasi kātabbā. Yatheva hi jīvitena vinā sarīrayantaṃ na sobhati, na ca attano kiriyāsu paṭipattisamatthaṃ hoti, yathā ca cakkhādīni indriyāni viññāṇena vinā yathāsakaṃ visayesu kiccaṃ kātuṃ nappahonti, evaṃ saddhādīni indriyāni paññāya vinā sakiccapaṭipattiyaṃ asamatthānīti pariccāgādipaṭipattiyaṃ paññā padhānakāraṇaṃ. Ummīlitapaññācakkhukā hi mahāsattā attano aṅgapaccaṅgānipi datvā anattukkaṃsakā, aparavambhakā ca honti, bhesajjarukkhā viya vikapparahitā kālattayepi somanassajātā. Paññāvasena upāyakosallayogato pariccāgo parahitappavattiyā dānapāramibhāvaṃ upeti. Attatthañhi dānaṃ vuḍḍhisadisaṃ hoti.

    ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವೇನ ತಣ್ಹಾದಿಸಂಕಿಲೇಸಾವಿಯೋಗತೋ ಸೀಲಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಯೇವ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ಕುತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೋ। ಪಞ್ಞವಾ ಏವ ಚ ಘರಾವಾಸೇ ಕಾಮಗುಣೇಸು ಸಂಸಾರೇ ಚ ಆದೀನವಂ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ಸುಟ್ಠು ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನನಿನ್ನೋ, ಪರೇ ಚ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಪೇತೀತಿ।

    Tathā paññāya abhāvena taṇhādisaṃkilesāviyogato sīlassa visuddhiyeva na sambhavati, kuto sabbaññuguṇādhiṭṭhānabhāvo. Paññavā eva ca gharāvāse kāmaguṇesu saṃsāre ca ādīnavaṃ, pabbajjāya jhānasamāpattiyaṃ nibbāne ca ānisaṃsaṃ suṭṭhu sallakkhento pabbajitvā jhānasamāpattiyo nibbattetvā nibbānaninno, pare ca tattha patiṭṭhapetīti.

    ವೀರಿಯಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾರಹಿತಂ ಯದಿಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ ನ ಸಾಧೇತಿ ದುರಾರಮ್ಭಭಾವತೋ। ವರಮೇವ ಹಿ ಅನಾರಮ್ಭೋ ದುರಾರಮ್ಭತೋ, ಪಞ್ಞಾಸಹಿತೇನ ಪನ ವೀರಿಯೇನ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ದುರಧಿಗಮಂ ಉಪಾಯಪಟಿಪತ್ತಿತೋ। ತಥಾ ಪಞ್ಞವಾ ಏವ ಪರಾಪಕಾರಾದಿಅಧಿವಾಸಕಜಾತಿಯೋ ಹೋತಿ, ನ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ। ಪಞ್ಞಾವಿರಹಿತಸ್ಸ ಚ ಪರೇಹಿ ಉಪನೀತಾ ಅಪಕಾರಾ ಖನ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಮೇವ ಅನುಬ್ರೂಹೇನ್ತಿ, ಪಞ್ಞವತೋ ಪನ ತೇ ಖನ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಬ್ರೂಹನವಸೇನ ಅಸ್ಸಾ ಥಿರಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ। ಪಞ್ಞವಾ ಏವ ತೀಣಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ತೇಸಂ ಕಾರಣಾನಿ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಚ ಯಥಾಭೂತಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪರೇಸಂ ಅವಿಸಂವಾದಕೋ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಬಲೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತ್ವಾ ಧಿತಿಸಮ್ಪದಾಯ ಸಬ್ಬಪಾರಮೀಸು ಅಚಲಸಮಾದಾನಾಧಿಟ್ಠಾನೋ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಞವಾ ಏವ ಚ ಪಿಯಮಜ್ಝತ್ತವೇರೀವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರಕುಸಲೋ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಲಾಭಾದಿಲೋಕಧಮ್ಮಸನ್ನಿಪಾತೇ ನಿಬ್ಬಿಕಾರತಾಯ ಮಜ್ಝತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಪಾರಮೀನಂ ಪಞ್ಞಾವ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಹೇತೂತಿ ಪಞ್ಞಾಗುಣಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ।

    Vīriyañca paññārahitaṃ yadicchitamatthaṃ na sādheti durārambhabhāvato. Varameva hi anārambho durārambhato, paññāsahitena pana vīriyena na kiñci duradhigamaṃ upāyapaṭipattito. Tathā paññavā eva parāpakārādiadhivāsakajātiyo hoti, na duppañño. Paññāvirahitassa ca parehi upanītā apakārā khantiyā paṭipakkhameva anubrūhenti, paññavato pana te khantisampattiyā paribrūhanavasena assā thirabhāvāya saṃvattanti. Paññavā eva tīṇi saccāni tesaṃ kāraṇāni paṭipakkhe ca yathābhūtaṃ jānitvā paresaṃ avisaṃvādako hoti. Tathā paññābalena attānaṃ upatthambhetvā dhitisampadāya sabbapāramīsu acalasamādānādhiṭṭhāno hoti, paññavā eva ca piyamajjhattaverīvibhāgaṃ akatvā sabbattha hitūpasaṃhārakusalo hoti. Tathā paññāvasena lābhādilokadhammasannipāte nibbikāratāya majjhatto hoti. Evaṃ sabbāsaṃ pāramīnaṃ paññāva pārisuddhihetūti paññāguṇā paccavekkhitabbā.

    ಅಪಿಚ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿನಾ ನ ದಸ್ಸನಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅನ್ತರೇನ ಚ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪದಂ ನ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ, ಸೀಲದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪದಾರಹಿತಸ್ಸ ನ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ, ಅಸಮಾಹಿತೇನ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅತ್ತಹಿತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಧೇತುಂ, ಪಗೇವ ಉಕ್ಕಂಸಗತಂ ಪರಹಿತನ್ತಿ ಪರಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೇನ ‘‘ನನು ತಯಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪಞ್ಞಾಪಾರಿಸುದ್ಧಿಯಂ ಆಯೋಗೋ ಕರಣೀಯೋ’’ತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಅತ್ತಾ ಓವದಿತಬ್ಬೋ। ಪಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ಹಿ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಾಧಿಟ್ಠಿತೋ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧೦, ೩೧೩; ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೩೨) ಲೋಕಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಸತ್ತೇ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಮಗ್ಗೇ ಅವತಾರೇತಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚ ನೇಸಂ ಪರಿಪಾಚೇತಿ। ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಬಲೇನ ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು ಪವಿಚಯಬಹುಲೋ ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತಿಯೋ ಯಾಥಾವತೋ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ದಾನಾದಯೋ ಗುಣೇ ವಿಸೇಸನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಭಾವಂ ನಯನ್ತೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಸಿಕ್ಖಾಯ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಹೋತೀತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಅನೇಕಾಕಾರವೋಕಾರೇ ಪಞ್ಞಾಗುಣೇ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀ ಅನುಬ್ರೂಹೇತಬ್ಬಾ।

    Apica paññāya vinā na dassanasampatti, antarena ca diṭṭhisampadaṃ na sīlasampadā, sīladiṭṭhisampadārahitassa na samādhisampadā, asamāhitena ca na sakkā attahitamattampi sādhetuṃ, pageva ukkaṃsagataṃ parahitanti parahitāya paṭipannena ‘‘nanu tayā sakkaccaṃ paññāpārisuddhiyaṃ āyogo karaṇīyo’’ti bodhisattena attā ovaditabbo. Paññānubhāvena hi mahāsatto caturadhiṭṭhānādhiṭṭhito catūhi saṅgahavatthūhi (dī. ni. 3.210, 313; a. ni. 10.32) lokaṃ anuggaṇhanto satte niyyānikamagge avatāreti, indriyāni ca nesaṃ paripāceti. Tathā paññābalena khandhāyatanādīsu pavicayabahulo pavattinivattiyo yāthāvato parijānanto dānādayo guṇe visesanibbedhabhāgiyabhāvaṃ nayanto bodhisattasikkhāya paripūrakārī hotīti evamādinā anekākāravokāre paññāguṇe vavatthapetvā paññāpāramī anubrūhetabbā.

    ತಥಾ ದಿಸ್ಸಮಾನಪಾರಾನಿಪಿ ಲೋಕಿಯಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ನಿಹೀನವೀರಿಯೇನ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾನಿ, ಅಗಣಿತಖೇದೇನ ಪನ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೇನ ದುರಧಿಗಮಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ನಿಹೀನವೀರಿಯೋ ಹಿ ‘‘ಸಂಸಾರಮಹೋಘತೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಸನ್ತಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆರಭಿತುಮೇವ ನ ಸಕ್ಕುಣೋತಿ। ಮಜ್ಝಿಮೋ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾವೋಸಾನಮಾಪಜ್ಜತಿ। ಉಕ್ಕಟ್ಠವೀರಿಯೋ ಪನ ಅತ್ತಸುಖನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಆರಮ್ಭಪಾರಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ವೀರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ। ಅಪಿಚ ‘‘ಯಸ್ಸ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಸಂಸಾರಪಙ್ಕತೋ ಸಮುದ್ಧರಣತ್ಥಮಾರಮ್ಭೋ, ತಸ್ಸಾಪಿ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಿಥಿಲಭಾವೇನ ಮನೋರಥಾನಂ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸಮ್ಭಾವೇತುಂ, ಪಗೇವ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಮುದ್ಧರಣತ್ಥಂ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೇನಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ರಾಗಾದೀನಂ ದೋಸಗಣಾನಂ ಮತ್ತಮಹಾಗಜಾನಂ ವಿಯ ದುನ್ನಿವಾರಯಭಾವತೋ, ತನ್ನಿದಾನಾನಞ್ಚ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಂ ಉಕ್ಖಿತ್ತಾಸಿಕವಧಕಸದಿಸಭಾವತೋ, ತನ್ನಿಮಿತ್ತಾನಞ್ಚ ದುಗ್ಗತೀನಂ ಸಬ್ಬದಾ ವಿವಟಮುಖಭಾವತೋ, ತತ್ಥ ನಿಯೋಜಕಾನಞ್ಚ ಪಾಪಮಿತ್ತಾನಂ ಸದಾ ಸನ್ನಿಹಿತಭಾವತೋ, ತದೋವಾದಕಾರಿತಾಯ ಚ ಬಾಲಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಸ್ಸ ಸತಿ ಸಮ್ಭವೇ ಯುತ್ತಂ ಸಯಮೇವ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ನಿಸ್ಸರಿತು’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಾ ವೀರಿಯಾನುಭಾವೇನ ದೂರೀ ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಯದಿ ಪನ ಸಮ್ಬೋಧಿ ಅತ್ತಾಧೀನೇನ ವೀರಿಯೇನ ಸಕ್ಕಾ ಸಮಧಿಗನ್ತುಂ , ಕಿಮೇತ್ಥ ದುಕ್ಕರ’’ನ್ತಿ ಚ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಗುಣಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ।

    Tathā dissamānapārānipi lokiyāni kammāni nihīnavīriyena pāpuṇituṃ asakkuṇeyyāni, agaṇitakhedena pana āraddhavīriyena duradhigamaṃ nāma natthi. Nihīnavīriyo hi ‘‘saṃsāramahoghato sabbasatte santāressāmī’’ti ārabhitumeva na sakkuṇoti. Majjhimo ārabhitvā antarāvosānamāpajjati. Ukkaṭṭhavīriyo pana attasukhanirapekkho ārambhapāraṃ adhigacchatīti vīriyasampatti paccavekkhitabbā. Apica ‘‘yassa attanoyeva saṃsārapaṅkato samuddharaṇatthamārambho, tassāpi vīriyassa sithilabhāvena manorathānaṃ matthakappatti na sakkā sambhāvetuṃ, pageva sadevakassa lokassa samuddharaṇatthaṃ katābhinīhārenā’’ti ca ‘‘rāgādīnaṃ dosagaṇānaṃ mattamahāgajānaṃ viya dunnivārayabhāvato, tannidānānañca kammasamādānānaṃ ukkhittāsikavadhakasadisabhāvato, tannimittānañca duggatīnaṃ sabbadā vivaṭamukhabhāvato, tattha niyojakānañca pāpamittānaṃ sadā sannihitabhāvato, tadovādakāritāya ca bālassa puthujjanabhāvassa sati sambhave yuttaṃ sayameva saṃsāradukkhato nissaritu’’nti ca ‘‘micchāvitakkā vīriyānubhāvena dūrī bhavantī’’ti ca ‘‘yadi pana sambodhi attādhīnena vīriyena sakkā samadhigantuṃ , kimettha dukkara’’nti ca evamādinā nayena vīriyassa guṇāpaccavekkhitabbā.

    ತಥಾ ‘‘ಖನ್ತಿ ನಾಮಾಯಂ ನಿರವಸೇಸಗುಣಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಕೋಧಸ್ಸ ವಿಧಮನತೋ ಗುಣಸಮ್ಪಾದನೇ ಸಾಧೂನಮಪ್ಪಟಿಹತಮಾಯುಧಂ, ಪರಾಭಿಭವನೇ ಸಮತ್ಥಾನಂ ಅಲಙ್ಕಾರೋ, ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಬಲಸಮ್ಪದಾ, ಕೋಧಗ್ಗಿವಿನಯನೀ ಉದಕಧಾರಾ, ಕಲ್ಯಾಣಸ್ಸ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾತಿದೇಸೋ, ಪಾಪಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಚೀವಿಸವೂಪಸಮಕರೋ ಮನ್ತಾಗದೋ, ಸಂವರೇ ಠಿತಾನಂ ಪರಮಾ ಧೀರಪಕತಿ, ಗಮ್ಭೀರಾಸಯತಾಯ ಸಾಗರೋ, ದೋಸಮಹಾಸಾಗರಸ್ಸ ವೇಲಾ, ಅಪಾಯದ್ವಾರಸ್ಸ ಪಿಧಾನಕವಾಟಂ, ದೇವಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾನಂ ಆರೋಹಣಸೋಪಾನಂ, ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಅಧಿವಾಸನಭೂಮಿ, ಉತ್ತಮಾ ಕಾಯವಚೀಮನೋವಿಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಅಪಿ ಚ ‘‘ಏತೇ ಸತ್ತಾ ಖನ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಇಧ ಚೇವ ತಪನ್ತಿ, ಪರಲೋಕೇ ಚ ತಪನೀಯಧಮ್ಮಾನುಯೋಗತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಯದಿಪಿ ಪರಾಪಕಾರನಿಮಿತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಪನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಖೇತ್ತಭೂತೋ ಅತ್ತಭಾವೋ, ಬೀಜಭೂತಞ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಮಯಾವ ಅಭಿಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಆಣಣ್ಯಕಾರಣಮೇತ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಅಪಕಾರಕೇ ಅಸತಿ ಕಥಂ ಮಯ್ಹಂ ಖನ್ತಿಸಮ್ಪದಾ ಸಮ್ಭವತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಯದಿಪಾಯಂ ಏತರಹಿ ಅಪಕಾರಕೋ, ಅಯಂ ನಾಮ ಪುಬ್ಬೇ ಅನೇನ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಕಾರೋ ಕತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಪಕಾರೋ ಏವ ವಾ ಖನ್ತಿನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಉಪಕಾರೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ಸತ್ತಾ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಸದಿಸಾ, ಪುತ್ತಕತಾಪರಾಧೇಸು ಚ ಕೋ ಕುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಯೇನ ಕೋಧಭೂತಾವೇಸೇನ ಅಯಂ ಮಯ್ಹಂ ಅಪರಜ್ಝತಿ, ಸೋ ಕೋಧಭೂತಾವೇಸೋ ಮಯಾ ವಿನೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಯೇನ ಅಪಕಾರೇನ ಇದಂ ಮಯ್ಹಂ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಸ ಅಹಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಪರಾಧೋ ಕತೋ, ಯತ್ಥ ಚ ಕತೋ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ನಿರುದ್ಧಾ, ಕಸ್ಸಿದಾನಿ ಕೇನ ಕೋಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅನತ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಕೋ ಕಸ್ಸ ಅಪರಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೇನ ಖನ್ತಿಸಮ್ಪದಾ ಬ್ರೂಹೇತಬ್ಬಾ।

    Tathā ‘‘khanti nāmāyaṃ niravasesaguṇapaṭipakkhassa kodhassa vidhamanato guṇasampādane sādhūnamappaṭihatamāyudhaṃ, parābhibhavane samatthānaṃ alaṅkāro, samaṇabrāhmaṇānaṃ balasampadā, kodhaggivinayanī udakadhārā, kalyāṇassa kittisaddassa sañjātideso, pāpapuggalānaṃ vacīvisavūpasamakaro mantāgado, saṃvare ṭhitānaṃ paramā dhīrapakati, gambhīrāsayatāya sāgaro, dosamahāsāgarassa velā, apāyadvārassa pidhānakavāṭaṃ, devabrahmalokānaṃ ārohaṇasopānaṃ, sabbaguṇānaṃ adhivāsanabhūmi, uttamā kāyavacīmanovisuddhī’’ti manasi kātabbaṃ. Api ca ‘‘ete sattā khantisampattiyā abhāvato idha ceva tapanti, paraloke ca tapanīyadhammānuyogato’’ti ca ‘‘yadipi parāpakāranimittaṃ dukkhaṃ uppajjati, tassa pana dukkhassa khettabhūto attabhāvo, bījabhūtañca kammaṃ mayāva abhisaṅkhata’’nti ca ‘‘tassa dukkhassa āṇaṇyakāraṇameta’’nti ca ‘‘apakārake asati kathaṃ mayhaṃ khantisampadā sambhavatī’’ti ca ‘‘yadipāyaṃ etarahi apakārako, ayaṃ nāma pubbe anena mayhaṃ upakāro kato’’ti ca ‘‘apakāro eva vā khantinimittatāya upakāro’’ti ca ‘‘sabbepime sattā mayhaṃ puttasadisā, puttakatāparādhesu ca ko kujjhissatī’’ti ca ‘‘yena kodhabhūtāvesena ayaṃ mayhaṃ aparajjhati, so kodhabhūtāveso mayā vinetabbo’’ti ca ‘‘yena apakārena idaṃ mayhaṃ dukkhaṃ uppannaṃ, tassa ahampi nimitta’’nti ca ‘‘yehi dhammehi aparādho kato, yattha ca kato, sabbepi te tasmiṃyeva khaṇe niruddhā, kassidāni kena kodho kātabbo’’ti ca ‘‘anattatāya sabbadhammānaṃ ko kassa aparajjhatī’’ti ca paccavekkhantena khantisampadā brūhetabbā.

    ಯದಿ ಪನಸ್ಸ ದೀಘರತ್ತಂ ಪರಿಚಯೇನ ಪರಾಪಕಾರನಿಮಿತ್ತಕೋ ಕೋಧೋ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಖನ್ತಿ ನಾಮೇಸಾ ಪರಾಪಕಾರಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಪಟಿಪತ್ತೀನಂ ಪಚ್ಚುಪಕಾರಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಅಪಕಾರೋ ಚ ಮಯ್ಹಂ ದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದನೇನ ದುಕ್ಖುಪನಿಸಾಯ ಸದ್ಧಾಯ, ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ಅನಭಿರತಿಸಞ್ಞಾಯ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಪಕತಿರೇಸಾ, ಯದಿದಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಸಯಸಮಾಯೋಗೋ, ತತ್ಥ ಅನಿಟ್ಠವಿಸಯಸಮಾಯೋಗೋ ಮಯ್ಹಂ ನ ಸಿಯಾತಿ ತಂ ಕುತೇತ್ಥ ಲಬ್ಭಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕೋಧವಸಿಕೋ ಸತ್ತೋ ಕೋಧೇನ ಉಮ್ಮತ್ತೋ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ, ತತ್ಥ ಕಿಂ ಪಚ್ಚಪಕಾರೇನಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಪಿಮೇ ಸತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಓರಸಪುತ್ತಾ ವಿಯ ಪರಿಪಾಲಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ತತ್ಥ ಮಯಾ ಚಿತ್ತಕೋಪೋಪಿ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಪರಾಧಕೇ ಚ ಸತಿ ಗುಣೇ ಗುಣವತಿ ಮಯಾ ನ ಕೋಪೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಸತಿ ಗುಣೇ ವಿಸೇಸೇನ ಕರುಣಾಯಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕೋಪೇನ ಚ ಮಯ್ಹಂ ಗುಣಯಸಾ ನಿಹೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕುಜ್ಝನೇನ ಮಯ್ಹಂ ದುಬ್ಬಣ್ಣದುಕ್ಖಸೇಯ್ಯಾದಯೋ ಸಪತ್ತಕನ್ತಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕೋಧೋ ಚ ನಾಮಾಯಂ ಸಬ್ಬಾಹಿತಕಾರಕೋ ಸಬ್ಬಹಿತವಿನಾಸಕೋ ಬಲವಾ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸತಿ ಚ ಖನ್ತಿಯಾ ನ ಕೋಚಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅಪರಾಧಕೇನ ಅಪರಾಧನಿಮಿತ್ತಂ ಯಂ ಆಯತಿಂ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಂ, ಸತಿ ಚ ಖನ್ತಿಯಾ ಮಯ್ಹಂ ತದಭಾವೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಚಿನ್ತನೇನ ಕುಜ್ಝನ್ತೇನ ಚ ಮಯಾ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೋಯೇವ ಅನುವತ್ತಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕೋಧೇ ಚ ಮಯಾ ಖನ್ತಿಯಾ ಅಭಿಭೂತೇ ತಸ್ಸ ದಾಸಭೂತೋ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಭಿಭೂತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಕೋಧನಿಮಿತ್ತಂ ಖನ್ತಿಗುಣಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಮಯ್ಹಂ ನ ಯುತ್ತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸತಿ ಚ ಕೋಧೇ ಗುಣವಿರೋಧಿನಿ (ಗುಣವಿರೋಧಪಚ್ಚನೀಧಮ್ಮೇ ಚರಿಯಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾಯಂ) ಕಿಂ ಮೇ ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಾ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ಅಸತಿ ಚ ತೇಸು ಕಥಾಹಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪಕಾರಬಹುಲೋ ಪಟಿಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಉತ್ತಮಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಖನ್ತಿಯಾ ಚ ಸತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವತೋ ಸಮಾಹಿತಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತತೋ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಅಸಙ್ಖತಾಮತಸನ್ತಪಣೀತಾದಿಭಾವತೋ ನಿಜ್ಝಾನಂ ಖಮನ್ತಿ ‘ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾ ಚ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾಪರಿಮೇಯ್ಯಪಭಾವಾ’ತಿ’’, ತತೋ ಚ ‘‘ಅನುಲೋಮಿಯಂ ಖನ್ತಿಯಂ ಠಿತೋ ‘ಕೇವಲಾ ಇಮೇ ಚ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಭಾವರಹಿತಾ ಧಮ್ಮಮತ್ತಾ ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವಯನ್ತಿ, ನ ಕುತೋಚಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಕುಹಿಞ್ಚಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಚ ಕತ್ಥಚಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ನ ಚೇತ್ಥ ಕೋಚಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಬ್ಯಾಪಾರೋ’ತಿ ಅಹಂಕಾರಮಮಂಕಾರಾನಧಿಟ್ಠಾನತಾ ನಿಜ್ಝಾನಂ ಖಮತಿ, ಯೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಬೋಧಿಯಾ ನಿಯತೋ ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಖನ್ತಿಪಾರಮಿಯಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Yadi panassa dīgharattaṃ paricayena parāpakāranimittako kodho cittaṃ pariyādāya tiṭṭheyya, iti paṭisañcikkhitabbaṃ ‘‘khanti nāmesā parāpakārassa paṭipakkhapaṭipattīnaṃ paccupakārakāraṇa’’nti ca ‘‘apakāro ca mayhaṃ dukkhuppādanena dukkhupanisāya saddhāya, sabbaloke anabhiratisaññāya ca paccayo’’ti ca ‘‘indriyapakatiresā, yadidaṃ iṭṭhāniṭṭhavisayasamāyogo, tattha aniṭṭhavisayasamāyogo mayhaṃ na siyāti taṃ kutettha labbhā’’ti ca ‘‘kodhavasiko satto kodhena ummatto vikkhittacitto, tattha kiṃ paccapakārenā’’ti ca ‘‘sabbe pime sattā sammāsambuddhena orasaputtā viya paripālitā, tasmā na tattha mayā cittakopopi kātabbo’’ti ca ‘‘aparādhake ca sati guṇe guṇavati mayā na kopo kātabbo’’ti ca ‘‘asati guṇe visesena karuṇāyitabbo’’ti ca ‘‘kopena ca mayhaṃ guṇayasā nihīyantī’’ti ca ‘‘kujjhanena mayhaṃ dubbaṇṇadukkhaseyyādayo sapattakantā āgacchantī’’ti ca ‘‘kodho ca nāmāyaṃ sabbāhitakārako sabbahitavināsako balavā paccatthiko’’ti ca ‘‘sati ca khantiyā na koci paccatthiko’’ti ca ‘‘aparādhakena aparādhanimittaṃ yaṃ āyatiṃ laddhabbaṃ dukkhaṃ, sati ca khantiyā mayhaṃ tadabhāvo’’ti ca ‘‘cintanena kujjhantena ca mayā paccatthikoyeva anuvattito hotī’’ti ca ‘‘kodhe ca mayā khantiyā abhibhūte tassa dāsabhūto paccatthiko sammadeva abhibhūto hotī’’ti ca ‘‘kodhanimittaṃ khantiguṇapariccāgo mayhaṃ na yutto’’ti ca ‘‘sati ca kodhe guṇavirodhini (guṇavirodhapaccanīdhamme cariyā. aṭṭha. pakiṇṇakakathāyaṃ) kiṃ me sīlādidhammā pāripūriṃ gaccheyyuṃ, asati ca tesu kathāhaṃ sattānaṃ upakārabahulo paṭiññānurūpaṃ uttamaṃ sampattiṃ pāpuṇissāmī’’ti ca ‘‘khantiyā ca sati bahiddhā vikkhepābhāvato samāhitassa sabbe saṅkhārā aniccato dukkhato sabbe dhammā anattato nibbānañca asaṅkhatāmatasantapaṇītādibhāvato nijjhānaṃ khamanti ‘buddhadhammā ca acinteyyāparimeyyapabhāvā’ti’’, tato ca ‘‘anulomiyaṃ khantiyaṃ ṭhito ‘kevalā ime ca attattaniyabhāvarahitā dhammamattā yathāsakaṃ paccayehi uppajjanti vayanti, na kutoci āgacchanti, na kuhiñci gacchanti, na ca katthaci patiṭṭhitā, na cettha koci kassaci byāpāro’ti ahaṃkāramamaṃkārānadhiṭṭhānatā nijjhānaṃ khamati, yena bodhisatto bodhiyā niyato anāvattidhammo hotī’’ti evamādinā khantipāramiyaṃ paccavekkhaṇā veditabbā.

    ತಥಾ ‘‘ಸಚ್ಚೇನ ವಿನಾ ಸೀಲಾದೀನಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ಪಟಿಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಚ ಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾತಿಕ್ಕಮೇ ಚ ಸಬ್ಬಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮೋಸರಣತೋ, ಅಸಚ್ಚಸನ್ಧಸ್ಸ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಿಕಭಾವತೋ, ಆಯತಿಞ್ಚ ಅನಾದೇಯ್ಯವಚನತಾವಹನತೋ, ಸಮ್ಪನ್ನಸಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಗುಣಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಾರಿಪೂರಿಸಮನ್ವಾಯತೋ, ಸಭಾವಧಮ್ಮಾವಿಸಂವಾದನೇನ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಕಿಚ್ಚಕರಣತೋ, ಬೋಧಿಸತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪರಿನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಚ್ಚಪಾರಮಿಯಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ।

    Tathā ‘‘saccena vinā sīlādīnaṃ asambhavato, paṭiññānurūpaṃ paṭipattiyā abhāvato ca saccadhammātikkame ca sabbapāpadhammānaṃ samosaraṇato, asaccasandhassa appaccayikabhāvato, āyatiñca anādeyyavacanatāvahanato, sampannasaccassa ca sabbaguṇādhiṭṭhānabhāvato, saccādhiṭṭhānena sabbabodhisambhārānaṃ pārisuddhipāripūrisamanvāyato, sabhāvadhammāvisaṃvādanena sabbabodhisambhārakiccakaraṇato, bodhisattapaṭipattiyā ca parinipphattito’’tiādinā saccapāramiyā sampattiyo paccavekkhitabbā.

    ತಥಾ ‘‘ದಾನಾದೀಸು ದಳ್ಹಸಮಾದಾನಂ, ತಮ್ಪಟಿಪಕ್ಖಸನ್ನಿಪಾತೇ ಚ ನೇಸಂ ಅಚಲಾವತ್ಥಾನಂ, ತತ್ಥ ಚ ಥಿರಭಾವಂ ವಿನಾ ನ ದಾನಾದಿಸಮ್ಭಾರಾ ಸಮ್ಬೋಧಿನಿಮಿತ್ತಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇ ಗುಣಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ।

    Tathā ‘‘dānādīsu daḷhasamādānaṃ, tampaṭipakkhasannipāte ca nesaṃ acalāvatthānaṃ, tattha ca thirabhāvaṃ vinā na dānādisambhārā sambodhinimittā sambhavantī’’tiādinā adhiṭṭhāne guṇā paccavekkhitabbā.

    ತಥಾ ‘‘ಅತ್ತಹಿತಮತ್ತೇ ಅವತಿಟ್ಠನ್ತೇನಾಪಿ ಸತ್ತೇಸು ಹಿತಚಿತ್ತತಂ ವಿನಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪಾಪುಣಿತುಂ, ಪಗೇವ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಕಾಮೇನಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಪಚ್ಛಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಲೋಕುತ್ತರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆಕಙ್ಖನ್ತೇನ ಇದಾನಿ ಲೋಕಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆಕಙ್ಖಾ ಯುತ್ತರೂಪಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಇದಾನಿ ಆಸಯಮತ್ತೇನ ಪರೇಸಂ ಹಿತಸುಖೂಪಸಂಹಾರಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಕದಾ ಪಯೋಗೇನ ತಂ ಸಾಧೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಇದಾನಿ ಮಯಾ ಹಿತಸುಖೂಪಸಂಹಾರೇನ ಸಂವದ್ಧಿತಾ ಪಚ್ಛಾ ಧಮ್ಮಸಂವಿಭಾಗಸಹಾಯಾ ಮಯ್ಹಂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಏತೇಹಿ ವಿನಾ ನ ಮಯ್ಹಂ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಗುಣವಿಭೂತಿನಿಪ್ಫತ್ತಿಕಾರಣತ್ತಾ ಮಯ್ಹಂ ಏತೇ ಪರಮಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಅನುತ್ತರಂ ಕುಸಲಾಯತನಂ ಉತ್ತಮಂ ಗಾರವಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಸವಿಸೇಸಂ ಸತ್ತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಹಿತಜ್ಝಾಸಯತಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಾ, ಕಿಞ್ಚ ಕರುಣಾಧಿಟ್ಠಾನತೋಪಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಮೇತ್ತಾ ಅನುಬ್ರೂಹೇತಬ್ಬಾ। ವಿಮರಿಯಾದೀಕತೇನ ಹಿ ಚೇತಸಾ ಸತ್ತೇಸು ಹಿತಸುಖೂಪಸಂಹಾರನಿರತಸ್ಸ ತೇಸಂ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಾ ಬಲವತೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದಳ್ಹಮೂಲಾ, ಕರುಣಾ ಚ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಬುದ್ಧಕಾರಕಧಮ್ಮಾನಮಾದಿ ಚರಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಮೂಲಂ ಮುಖಂ ಪಮುಖ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಮೇತ್ತಾಯ ಗುಣಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ।

    Tathā ‘‘attahitamatte avatiṭṭhantenāpi sattesu hitacittataṃ vinā na sakkā idhalokaparalokasampattiyo pāpuṇituṃ, pageva sabbasatte nibbānasampattiyaṃ patiṭṭhāpetukāmenā’’ti ca ‘‘pacchā sabbasattānaṃ lokuttarasampattiṃ ākaṅkhantena idāni lokiyasampattiṃ ākaṅkhā yuttarūpā’’ti ca ‘‘idāni āsayamattena paresaṃ hitasukhūpasaṃhāraṃ kātuṃ asakkonto kadā payogena taṃ sādhessāmī’’ti ca ‘‘idāni mayā hitasukhūpasaṃhārena saṃvaddhitā pacchā dhammasaṃvibhāgasahāyā mayhaṃ bhavissantī’’ti ca ‘‘etehi vinā na mayhaṃ bodhisambhārā sambhavanti, tasmā sabbabuddhaguṇavibhūtinipphattikāraṇattā mayhaṃ ete paramaṃ puññakkhettaṃ anuttaraṃ kusalāyatanaṃ uttamaṃ gāravaṭṭhāna’’nti ca ‘‘savisesaṃ sattesu sabbesu hitajjhāsayatā paccupaṭṭhapetabbā, kiñca karuṇādhiṭṭhānatopi sabbasattesu mettā anubrūhetabbā. Vimariyādīkatena hi cetasā sattesu hitasukhūpasaṃhāraniratassa tesaṃ ahitadukkhāpanayanakāmatā balavatī uppajjati daḷhamūlā, karuṇā ca sabbesaṃ buddhakārakadhammānamādi caraṇaṃ patiṭṭhā mūlaṃ mukhaṃ pamukha’’nti evamādinā mettāya guṇā paccavekkhitabbā.

    ತಥಾ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಭಾವೇ ಸತ್ತೇಹಿ ಕತಾ ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಕಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯುಂ, ಸತಿ ಚ ಚಿತ್ತವಿಕಾರೇ ದಾನಾದಿಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಸಮ್ಭವೋಯೇವ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಮೇತ್ತಾಸಿನೇಹೇನ ಸಿನೇಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ವಿನಾ ಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅನುಪೇಕ್ಖಕೋ ಸಮ್ಭಾರೇಸು ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಂ ತಬ್ಬಿಪಾಕಞ್ಚ ಸತ್ತಹಿತತ್ಥಂ ಪರಿಣಾಮೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಭಾವೇ ದೇಯ್ಯಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇಸು ವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಪರಿಚ್ಚಜಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾರಹಿತೇನ ಜೀವಿತಪರಿಕ್ಖಾರಾನಂ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರಾಯಂ ಅಮನಸಿಕರಿತ್ವಾ ಸಂವರವಿಸೋಧನಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಅರತಿರತಿಸಹಸ್ಸೇವ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಬಲಸಿದ್ಧಿತೋ, ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಇಕ್ಖನವಸೇನೇವ ಸಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ, ಅಚ್ಚಾರದ್ಧಸ್ಸ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಅನುಪೇಕ್ಖನೇ ಪಧಾನಕಿಚ್ಚಾಕರಣತೋ, ಉಪೇಕ್ಖತೋಯೇವ ತಿತಿಕ್ಖಾನಿಜ್ಝಾನಸಮ್ಭವತೋ, ಉಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವಿಸಂವಾದನತೋ, ಲೋಕಧಮ್ಮಾನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನೇನ ಸಮಾದಿನ್ನಧಮ್ಮೇಸು ಅಚಲಾಧಿಟ್ಠಾನಸಿದ್ಧಿತೋ, ಪರಾಪಕಾರಾದೀಸು ಅನಾಭೋಗವಸೇನೇವ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋತಿ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಸಮಾದಾನಾಧಿಟ್ಠಾನಪಾರಿಪೂರಿನಿಪ್ಫತ್ತಿಯೋ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಆದಿನಾ ನಯೇನ ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮೀ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ಅಪರಿಚ್ಚಾಗಪರಿಚ್ಚಾಗಾದೀಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ದಾನಾದಿಪಾರಮೀನಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Tathā ‘‘upekkhāya abhāve sattehi katā vippakārā cittassa vikāraṃ uppādeyyuṃ, sati ca cittavikāre dānādisambhārānaṃ sambhavoyeva natthī’’ti ca ‘‘mettāsinehena sinehite citte upekkhāya vinā sambhārānaṃ pārisuddhi na hotī’’ti ca ‘‘anupekkhako sambhāresu puññasambhāraṃ tabbipākañca sattahitatthaṃ pariṇāmetuṃ na sakkotī’’ti ca ‘‘upekkhāya abhāve deyyapaṭiggāhakesu vibhāgaṃ akatvā pariccajituṃ na sakkotī’’ti ca ‘‘upekkhārahitena jīvitaparikkhārānaṃ jīvitassa ca antarāyaṃ amanasikaritvā saṃvaravisodhanaṃ kātuṃ na sakkā’’ti ca ‘‘upekkhāvasena aratiratisahasseva nekkhammabalasiddhito, upapattito ikkhanavaseneva sabbasambhārakiccanipphattito, accāraddhassa vīriyassa anupekkhane padhānakiccākaraṇato, upekkhatoyeva titikkhānijjhānasambhavato, upekkhāvasena sattasaṅkhārānaṃ avisaṃvādanato, lokadhammānaṃ ajjhupekkhanena samādinnadhammesu acalādhiṭṭhānasiddhito, parāpakārādīsu anābhogavaseneva mettāvihāranipphattitoti sabbabodhisambhārānaṃ samādānādhiṭṭhānapāripūrinipphattiyo upekkhānubhāvena sampajjantī’’ti evaṃ ādinā nayena upekkhāpāramī paccavekkhitabbā. Evaṃ apariccāgapariccāgādīsu yathākkamaṃ ādīnavānisaṃsapaccavekkhaṇā dānādipāramīnaṃ paccayoti veditabbā.

    ತಥಾ ಸಪರಿಕ್ಖಾರಾ ಪಞ್ಚದಸ ಚರಣಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಚ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ। ತತ್ಥ ಚರಣಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಸೀಲಸಂವರೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ, ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೋ, ಸತ್ತ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ಚ। ತೇಸು ಸೀಲಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ತೇರಸಪಿ ಧುತಧಮ್ಮಾ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಯೋ ಚ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ । ಸದ್ಧಮ್ಮೇಸು ಸದ್ಧಾಯ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘಸೀಲಚಾಗದೇವತೂಪಸಮಾನುಸ್ಸತಿ- ಲೂಖಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಸಿನಿದ್ಧಪುಗ್ಗಲಸೇವನಪಸಾದನೀಯ- ಧಮ್ಮಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತದಧಿಮುತ್ತತಾ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ, ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾನಂ ಅಕುಸಲಾದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಅಪಾಯಾದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಕುಸಲಧಮ್ಮುಪತ್ಥಮ್ಭನ- ಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಹಿರೋತ್ತಪ್ಪ ರಹಿತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನಪುಗ್ಗಲಸೇವನತದಧಿಮುತ್ತತಾ, ಬಾಹುಸಚ್ಚಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಯೋಗಪರಿಪುಚ್ಛಕಭಾವಸದ್ಧಮ್ಮಾಭಿಯೋಗಅನವಜ್ಜವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಾದಿ- ಪರಿಚಯಪರಿಪಕ್ಕಿನ್ದ್ರಿಯತಾಕಿಲೇಸದೂರೀಭಾವಅಪ್ಪಸ್ಸುತಪರಿವಜ್ಜನಬಹುಸ್ಸುತಸೇವನತದಧಿಮುತ್ತತಾ, ವೀರಿಯಸ್ಸ ಅಪಾಯಭಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಗಮನವೀಥಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಧಮ್ಮಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣ- ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಆರದ್ಧವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲ- ಸೇವನಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತದಧಿಮುತ್ತತಾ, ಸತಿಯಾ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿಪುಗ್ಗಲಸೇವನತದಧಿಮುತ್ತತಾ, ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಪುಚ್ಛಕಭಾವವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನದುಪ್ಪಞ್ಞ- ಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಪಞ್ಞವನ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಪಚ್ಚ- ವೇಕ್ಖಣತದಧಿಮುತ್ತತಾ, ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಸೀಲಾದಿಚತುಕ್ಕಂ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾ, ಆವಜ್ಜನಾದಿವಸೀಭಾವಕರಣಞ್ಚ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ। ತತ್ಥ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಯಾ ಸತ್ತಾನಂ ಅಭಯದಾನೇ, ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಆಮಿಸದಾನೇ, ಉಭಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಚ ಧಮ್ಮದಾನೇ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿಆದಿನಾ ಚರಣಾದೀನಂ ದಾನಾದಿಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಯಥಾರಹಂ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬೋ, ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ ನ ನಿದ್ಧಾರಯಿಮ್ಹ। ಏವಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕಾದಯೋಪಿ ದಾನಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Tathā saparikkhārā pañcadasa caraṇadhammā pañca ca abhiññāyo. Tattha caraṇadhammā nāma sīlasaṃvaro, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, jāgariyānuyogo, satta saddhammā, cattāri jhānāni ca. Tesu sīlādīnaṃ catunnaṃ terasapi dhutadhammā, appicchatādayo ca parikkhāro. Saddhammesu saddhāya buddhadhammasaṅghasīlacāgadevatūpasamānussati- lūkhapuggalaparivajjanasiniddhapuggalasevanapasādanīya- dhammapaccavekkhaṇatadadhimuttatā parikkhāro, hirottappānaṃ akusalādīnavapaccavekkhaṇaapāyādīnavapaccavekkhaṇakusaladhammupatthambhana- bhāvapaccavekkhaṇahirottappa rahitapuggalaparivajjanahirottappasampannapuggalasevanatadadhimuttatā, bāhusaccassa pubbayogaparipucchakabhāvasaddhammābhiyogaanavajjavijjāṭṭhānādi- paricayaparipakkindriyatākilesadūrībhāvaappassutaparivajjanabahussutasevanatadadhimuttatā, vīriyassa apāyabhayapaccavekkhaṇagamanavīthipaccavekkhaṇadhammamahattapaccavekkhaṇa- thinamiddhavinodanakusītapuggalaparivajjanaāraddhavīriyapuggala- sevanasammappadhānapaccavekkhaṇatadadhimuttatā, satiyā satisampajaññamuṭṭhassatipuggalaparivajjanaupaṭṭhitassatipuggalasevanatadadhimuttatā, paññāya paripucchakabhāvavatthuvisadakiriyāindriyasamattapaṭipādanaduppañña- puggalaparivajjanapaññavantapuggalasevanagambhīrañāṇacariyapacca- vekkhaṇatadadhimuttatā, catunnaṃ jhānānaṃ sīlādicatukkaṃ aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu pubbabhāgabhāvanā, āvajjanādivasībhāvakaraṇañca parikkhāro. Tattha sīlādīhi payogasuddhiyā sattānaṃ abhayadāne, āsayasuddhiyā āmisadāne, ubhayasuddhiyā ca dhammadāne samattho hotītiādinā caraṇādīnaṃ dānādisambhārānaṃ paccayabhāvo yathārahaṃ niddhāretabbo, ativitthārabhayena na niddhārayimha. Evaṃ sampatticakkādayopi dānādīnaṃ paccayoti veditabbā.

    ಕೋ ಸಂಕಿಲೇಸೋತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ತಣ್ಹಾದೀಹಿ ಪರಾಮಟ್ಠಭಾವೋ ಪಾರಮೀನಂ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ವಿಸೇಸೇನ ದೇಯ್ಯಪಟಿಗ್ಗಾಹಕವಿಕಪ್ಪಾ ದಾನಪಾರಮಿಯಾ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಸತ್ತಕಾಲವಿಕಪ್ಪಾ ಸೀಲಪಾರಮಿಯಾ, ಕಾಮಭವತದುಪಸಮೇಸು ಅಭಿರತಿಅನಭಿರತಿವಿಕಪ್ಪಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾರಮಿಯಾ, ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ವಿಕಪ್ಪಾ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಯಾ, ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚವಿಕಪ್ಪಾ ವೀರಿಯಪಾರಮಿಯಾ, ಅತ್ತಪರವಿಕಪ್ಪಾ ಖನ್ತಿಪಾರಮಿಯಾ, ಅದಿಟ್ಠಾದೀಸು ದಿಟ್ಠಾದಿವಿಕಪ್ಪಾ ಸಚ್ಚಪಾರಮಿಯಾ, ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರತಬ್ಬಿಪಕ್ಖೇಸು ದೋಸಗುಣವಿಕಪ್ಪಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಪಾರಮಿಯಾ, ಹಿತಾಹಿತವಿಕಪ್ಪಾ ಮೇತ್ತಾಪಾರಮಿಯಾ, ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಕಪ್ಪಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮಿಯಾ ಸಂಕಿಲೇಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Ko saṃkilesoti avisesena taṇhādīhi parāmaṭṭhabhāvo pāramīnaṃ saṃkileso, visesena deyyapaṭiggāhakavikappā dānapāramiyā saṃkileso, sattakālavikappā sīlapāramiyā, kāmabhavatadupasamesu abhiratianabhirativikappā nekkhammapāramiyā, ‘‘ahaṃ mamā’’ti vikappā paññāpāramiyā, līnuddhaccavikappā vīriyapāramiyā, attaparavikappā khantipāramiyā, adiṭṭhādīsu diṭṭhādivikappā saccapāramiyā, bodhisambhāratabbipakkhesu dosaguṇavikappā adhiṭṭhānapāramiyā, hitāhitavikappā mettāpāramiyā, iṭṭhāniṭṭhavikappā upekkhāpāramiyā saṃkilesoti veditabbo.

    ಕಿಂ ವೋದಾನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾದೀಹಿ ಅನುಪಘಾತೋ, ಯಥಾವುತ್ತವಿಕಪ್ಪವಿರಹೋ ಚ ಏತಾಸಂ ವೋದಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅನುಪಹತಾ ಹಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಕೋಧೂಪನಾಹಮಕ್ಖಪಲಾಸಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಮಾಯಾಸಾಠೇಯ್ಯಥಮ್ಭಸಾರಮ್ಭ- ಮದಪಮಾದಾದೀಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ದೇಯ್ಯಪಟಿಗ್ಗಾಹಕವಿಕಪ್ಪಾದಿರಹಿತಾ ಚ ದಾನಾದಿಪಾರಮಿಯೋ ಪರಿಸುದ್ಧಾ ಪಭಸ್ಸರಾ ಭವನ್ತೀತಿ।

    Kiṃ vodānanti taṇhādīhi anupaghāto, yathāvuttavikappaviraho ca etāsaṃ vodānanti veditabbaṃ. Anupahatā hi taṇhāmānadiṭṭhikodhūpanāhamakkhapalāsaissāmacchariyamāyāsāṭheyyathambhasārambha- madapamādādīhi kilesehi deyyapaṭiggāhakavikappādirahitā ca dānādipāramiyo parisuddhā pabhassarā bhavantīti.

    ಕೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಏತಾಸಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ವಿಸೇಸೇನ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾ ಮಚ್ಛೇರಾದಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಪಿಚ ದೇಯ್ಯಪಟಿಗ್ಗಾಹಕದಾನಫಲೇಸು ಅಲೋಭಾದೋಸಾಮೋಹಗುಣಯೋಗತೋ ಲೋಭದೋಸಮೋಹಪಟಿಪಕ್ಖಂ ದಾನಂ, ಕಾಯಾದಿದೋಸವಙ್ಕಾಪಗಮನತೋ ಲೋಭಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಸೀಲಂ , ಕಾಮಸುಖಪರೂಪಘಾತಅತ್ತಕಿಲಮಥಪರಿವಜ್ಜನತೋ ದೋಸತ್ತಯಪಟಿಪಕ್ಖಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ಲೋಭಾದೀನಂ ಅನ್ಧೀಕರಣತೋ, ಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಅನನ್ಧೀಕರಣತೋ ಲೋಭಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಪಞ್ಞಾ, ಅಲೀನಾನುದ್ಧತಞಾಯಾರಮ್ಭವಸೇನ ಲೋಭಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಂ ವೀರಿಯಂ, ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಸುಞ್ಞತಾನಂ ಖಮನತೋ ಲೋಭಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಖನ್ತಿ, ಸತಿಪಿ ಪರೇಸಂ ಉಪಕಾರೇ ಅಪಕಾರೇ ಚ ಯಥಾಭೂತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಲೋಭಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಸಚ್ಚಂ, ಲೋಕಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಯಥಾಸಮಾದಿನ್ನೇಸು ಸಮ್ಭಾರೇಸು ಅಚಲನತೋ ಲೋಭಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ನೀವರಣವಿವೇಕತೋ ಲೋಭಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಮೇತ್ತಾ, ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ಅನುನಯಪಟಿಘವಿದ್ಧಂಸನತೋ, ಸಮಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಚ ಲೋಭಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Kopaṭipakkhoti avisesena sabbepi kilesā sabbepi akusalā dhammā etāsaṃ paṭipakkho, visesena pana pubbe vuttā maccherādayoti veditabbā. Apica deyyapaṭiggāhakadānaphalesu alobhādosāmohaguṇayogato lobhadosamohapaṭipakkhaṃ dānaṃ, kāyādidosavaṅkāpagamanato lobhādipaṭipakkhaṃ sīlaṃ , kāmasukhaparūpaghātaattakilamathaparivajjanato dosattayapaṭipakkhaṃ nekkhammaṃ, lobhādīnaṃ andhīkaraṇato, ñāṇassa ca anandhīkaraṇato lobhādipaṭipakkhā paññā, alīnānuddhatañāyārambhavasena lobhādipaṭipakkhaṃ vīriyaṃ, iṭṭhāniṭṭhasuññatānaṃ khamanato lobhādipaṭipakkhā khanti, satipi paresaṃ upakāre apakāre ca yathābhūtappavattiyā lobhādipaṭipakkhaṃ saccaṃ, lokadhamme abhibhuyya yathāsamādinnesu sambhāresu acalanato lobhādipaṭipakkhaṃ adhiṭṭhānaṃ, nīvaraṇavivekato lobhādipaṭipakkhā mettā, iṭṭhāniṭṭhesu anunayapaṭighaviddhaṃsanato, samappavattito ca lobhādipaṭipakkhā upekkhāti daṭṭhabbaṃ.

    ಕಾ ಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಸುಖೂಪಕರಣಸರೀರಜೀವಿತಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಭಯಾಪನೂದನೇನ ಧಮ್ಮೋಪದೇಸೇನ ಚ ಬಹುಧಾ ಸತ್ತಾನಂ ಅನುಗ್ಗಹಕರಣಂ ದಾನೇ ಪಟಿಪತ್ತಿ। ತತ್ಥಾಯಂ ವಿತ್ಥಾರನಯೋ – ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ದಾನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಆಯುವಣ್ಣಸುಖಬಲಪಟಿಭಾನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ರಮಣೀಯಂ ಅಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಪ್ಫಾದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಅನ್ನದಾನಂ ದೇತಿ, ತಥಾ ಸತ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಪಿಪಾಸವೂಪಸಮಾಯ ಪಾನಂ ದೇತಿ, ತಥಾ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣತಾಯ, ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ಚ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ವತ್ಥಾನಿ ದೇತಿ, ತಥಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಸ್ಸ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಸ್ಸ ಚ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಯಾನಂ ದೇತಿ, ತಥಾ ಸೀಲಗನ್ಧನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಗನ್ಧಂ, ಬುದ್ಧಗುಣಸೋಭಾನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಮಾಲಾವಿಲೇಪನಂ, ಬೋಧಿಮಣ್ಡಾಸನನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಆಸನಂ , ತಥಾಗತಸೇಯ್ಯಾನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಸೇಯ್ಯಂ, ಸರಣಭಾವನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಆವಸಥಂ, ಪಞ್ಚಚಕ್ಖುಪಟಿಲಾಭಾಯ ಪದೀಪೇಯ್ಯಂ ದೇತಿ। ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ರೂಪದಾನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಸದ್ದದಾನಂ, ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಪಿಯಭಾವಾಯ ರಸದಾನಂ, ಬುದ್ಧಸುಖುಮಾಲಭಾವಾಯ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬದಾನಂ, ಅಜರಾಮರಣಭಾವಾಯ ಭೇಸಜ್ಜದಾನಂ, ಕಿಲೇಸದಾಸಬ್ಯವಿಮೋಚನತ್ಥಂ ದಾಸಾನಂ ಭುಜಿಸ್ಸತಾದಾನಂ, ಸದ್ಧಮ್ಮಾಭಿರತಿಯಾ ಅನವಜ್ಜಖಿಡ್ಡಾರತಿಹೇತುದಾನಂ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತೇ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಭಾವೂಪನಯನಾಯ ಪುತ್ತದಾನಂ, ಸಕಲಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಪತಿಭಾವೂಪಗಮನಾಯ ದಾರದಾನಂ, ಸುಭಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸುವಣ್ಣಮಣಿಮುತ್ತಾಪವಾಳಾದಿದಾನಂ, ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಾನಾವಿಧವಿಭೂಸನದಾನಂ, ಸದ್ಧಮ್ಮಕೋಸಾಧಿಗಮಾಯ ವಿತ್ತಕೋಸದಾನಂ, ಧಮ್ಮರಾಜಭಾವಾಯ ರಜ್ಜದಾನಂ, ಝಾನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆರಾಮುಯ್ಯಾನಾದಿವನದಾನಂ, ಚಕ್ಕಙ್ಕಿತೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೂಪಸಙ್ಕಮನಾಯ ಚರಣದಾನಂ, ಚತುರೋಘನಿತ್ಥರಣಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಹತ್ಥದಾನತ್ಥಂ ಹತ್ಥದಾನಂ, ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿಪಟಿಲಾಭಾಯ ಕಣ್ಣನಾಸಾದಿದಾನಂ, ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುಪಟಿಲಾಭಾಯ ಚಕ್ಖುದಾನಂ, ‘‘ದಸ್ಸನಸವನಾನುಸ್ಸರಣಪಾರಿಚರಿಯಾದೀಸು ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖಾವಹೋ, ಸಬ್ಬಲೋಕೇನ ಚ ಉಪಜೀವಿತಬ್ಬೋ ಮೇ ಕಾಯೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಮಂಸಲೋಹಿತಾದಿದಾನಂ, ‘‘ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತಮೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಉತ್ತಮಙ್ಗದಾನಂ ದೇತಿ।

    Kā paṭipattīti sukhūpakaraṇasarīrajīvitapariccāgena bhayāpanūdanena dhammopadesena ca bahudhā sattānaṃ anuggahakaraṇaṃ dāne paṭipatti. Tatthāyaṃ vitthāranayo – ‘‘imināhaṃ dānena sattānaṃ āyuvaṇṇasukhabalapaṭibhānādisampattiṃ ramaṇīyaṃ aggaphalasampattiṃ nipphādeyya’’nti annadānaṃ deti, tathā sattānaṃ kammakilesapipāsavūpasamāya pānaṃ deti, tathā suvaṇṇavaṇṇatāya, hirottappālaṅkārassa ca nipphattiyā vatthāni deti, tathā iddhividhassa ceva nibbānasukhassa ca nipphattiyā yānaṃ deti, tathā sīlagandhanipphattiyā gandhaṃ, buddhaguṇasobhānipphattiyā mālāvilepanaṃ, bodhimaṇḍāsananipphattiyā āsanaṃ , tathāgataseyyānipphattiyā seyyaṃ, saraṇabhāvanipphattiyā āvasathaṃ, pañcacakkhupaṭilābhāya padīpeyyaṃ deti. Byāmappabhānipphattiyā rūpadānaṃ, brahmassaranipphattiyā saddadānaṃ, sabbalokassa piyabhāvāya rasadānaṃ, buddhasukhumālabhāvāya phoṭṭhabbadānaṃ, ajarāmaraṇabhāvāya bhesajjadānaṃ, kilesadāsabyavimocanatthaṃ dāsānaṃ bhujissatādānaṃ, saddhammābhiratiyā anavajjakhiḍḍāratihetudānaṃ, sabbepi satte ariyāya jātiyā attano puttabhāvūpanayanāya puttadānaṃ, sakalassa lokassa patibhāvūpagamanāya dāradānaṃ, subhalakkhaṇasampattiyā suvaṇṇamaṇimuttāpavāḷādidānaṃ, anubyañjanasampattiyā nānāvidhavibhūsanadānaṃ, saddhammakosādhigamāya vittakosadānaṃ, dhammarājabhāvāya rajjadānaṃ, jhānādisampattiyā ārāmuyyānādivanadānaṃ, cakkaṅkitehi pādehi bodhimaṇḍūpasaṅkamanāya caraṇadānaṃ, caturoghanittharaṇāya sattānaṃ saddhammahatthadānatthaṃ hatthadānaṃ, saddhindriyādipaṭilābhāya kaṇṇanāsādidānaṃ, samantacakkhupaṭilābhāya cakkhudānaṃ, ‘‘dassanasavanānussaraṇapāricariyādīsu sabbakālaṃ sabbasattānaṃ hitasukhāvaho, sabbalokena ca upajīvitabbo me kāyo bhaveyyā’’ti maṃsalohitādidānaṃ, ‘‘sabbalokuttamo bhaveyya’’nti uttamaṅgadānaṃ deti.

    ಏವಂ ದದನ್ತೋ ಚ ನ ಅನೇಸನಾಯ ದೇತಿ, ನ ಪರೋಪಘಾತೇನ, ನ ಭಯೇನ, ನ ಲಜ್ಜಾಯ, ನ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯರೋಸನೇನ, ನ ಪಣೀತೇ ಸತಿ ಲೂಖಂ, ನ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನೇನ, ನ ಪರವಮ್ಭನೇನ, ನ ಫಲಾಭಿಕಙ್ಖಾಯ, ನ ಯಾಚಕಜಿಗುಚ್ಛಾಯ, ನ ಅಚಿತ್ತೀಕಾರೇನ ದೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ದೇತಿ, ಸಹತ್ಥೇನ ದೇತಿ, ಕಾಲೇನ ದೇತಿ, ಚಿತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ದೇತಿ, ಅವಿಭಾಗೇನ ದೇತಿ, ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ದೇತಿ। ತತೋಯೇವ ದತ್ವಾ ನ ಪಚ್ಛಾನುತಾಪೀ ಹೋತಿ, ನ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕವಸೇನ ಮಾನಾವಮಾನಂ ಕರೋತಿ, ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಪಿಯಸಮುದಾಚಾರೋ ಹೋತಿ ವದಞ್ಞೂ ಯಾಚಯೋಗೋ ಸಪರಿವಾರದಾಯೀ। ತಞ್ಚ ದಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸಕಲಲೋಕಹಿತಸುಖಾಯ ಪರಿಣಾಮೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಅಕುಪ್ಪಾಯ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ, ಅಪರಿಕ್ಖಯಸ್ಸ ಛನ್ದಸ್ಸ, ಅಪರಿಕ್ಖಯಸ್ಸ ವೀರಿಯಸ್ಸ, ಅಪರಿಕ್ಖಯಸ್ಸ ಸಮಾಧಾನಸ್ಸ, ಅಪರಿಕ್ಖಯಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ, ಅಪರಿಕ್ಖಯಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಪರಿಣಾಮೇತಿ। ಇಮಞ್ಚ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೇನ ಮಹಾಸತ್ತೇನ ಜೀವಿತೇ, ಭೋಗೇಸು ಚ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಾ, ಸತ್ತೇಸು ಚ ಮಹಾಕರುಣಾ। ಏವಞ್ಹಿ ಭೋಗೇ ಗಹೇತಬ್ಬಸಾರಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆದಿತ್ತಸ್ಮಾ ವಿಯ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಂ ಸಾಪತೇಯ್ಯಂ, ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಬಹಿ ನೀಹರನ್ತೋ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸೇಸೇತಿ, ನಿರವಸೇಸತೋ ನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿಯೇವ। ಅಯಂ ತಾವ ದಾನಪಾರಮಿಯಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ।

    Evaṃ dadanto ca na anesanāya deti, na paropaghātena, na bhayena, na lajjāya, na dakkhiṇeyyarosanena, na paṇīte sati lūkhaṃ, na attukkaṃsanena, na paravambhanena, na phalābhikaṅkhāya, na yācakajigucchāya, na acittīkārena deti, atha kho sakkaccaṃ deti, sahatthena deti, kālena deti, cittiṃ katvā deti, avibhāgena deti, tīsu kālesu somanassito deti. Tatoyeva datvā na pacchānutāpī hoti, na paṭiggāhakavasena mānāvamānaṃ karoti, paṭiggāhakānaṃ piyasamudācāro hoti vadaññū yācayogo saparivāradāyī. Tañca dānasampattiṃ sakalalokahitasukhāya pariṇāmeti, attano ca akuppāya vimuttiyā, aparikkhayassa chandassa, aparikkhayassa vīriyassa, aparikkhayassa samādhānassa, aparikkhayassa ñāṇassa, aparikkhayāya sammāsambodhiyā pariṇāmeti. Imañca dānapāramiṃ paṭipajjantena mahāsattena jīvite, bhogesu ca aniccasaññā paccupaṭṭhapetabbā, sattesu ca mahākaruṇā. Evañhi bhoge gahetabbasāraṃ gaṇhanto ādittasmā viya agārasmā sabbaṃ sāpateyyaṃ, attānañca bahi nīharanto na kiñci seseti, niravasesato nissajjatiyeva. Ayaṃ tāva dānapāramiyā paṭipattikkamo.

    ಸೀಲಪಾರಮಿಯಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಸೀಲಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಸತ್ತೇ ಅಲಙ್ಕರಿತುಕಾಮೇನ ಅತ್ತನೋಯೇವ ತಾವ ಸೀಲಂ ವಿಸೋಧೇತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ತೇಸು ತಥಾ ದಯಾಪನ್ನಚಿತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಯಥಾ ಸುಪಿನನ್ತೇನಪಿ ನ ಆಘಾತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಪರೂಪಕಾರನಿರತತಾಯ ಪರಸನ್ತಕೋ ಅಲಗದ್ದೋ ವಿಯ ನ ಪರಾಮಸಿತಬ್ಬೋ। ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯತೋಪಿ ಆರಾಚಾರೀ, ಸತ್ತವಿಧಮೇಥುನ ಸಂಯೋಗವಿರತೋ, ಪಗೇವ ಪರದಾರಗಮನತೋ। ಸಚ್ಚಂ ಹಿತಂ ಪಿಯಂ ಪರಿಮಿತಮೇವ ಚ ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಭಾಸಿತಾ ಹೋತಿ, ಅನಭಿಜ್ಝಾಲು ಅಬ್ಯಾಪನ್ನೋ ಅವಿಪರೀತದಸ್ಸನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ನಿವಿಟ್ಠಸದ್ಧೋ ನಿವಿಟ್ಠಪೇಮೋ। ಇತಿ ಚತುರಾಪಾಯವಟ್ಟದುಕ್ಖಪಥೇಹಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇಹಿ, ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಓರಮಿತ್ವಾ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಪಥೇಸು ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸುದ್ಧಾಸಯಪಯೋಗತಾಯ ಯಥಾಭಿಪತ್ಥಿತಾ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖೂಪಸಞ್ಹಿತಾ ಮನೋರಥಾ ಸೀಘಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಜ್ಜನ್ತಿ।

    Sīlapāramiyā pana yasmā sabbaññusīlālaṅkārehi satte alaṅkaritukāmena attanoyeva tāva sīlaṃ visodhetabbaṃ, tasmā sattesu tathā dayāpannacittena bhavitabbaṃ, yathā supinantenapi na āghāto uppajjeyya. Parūpakāraniratatāya parasantako alagaddo viya na parāmasitabbo. Abrahmacariyatopi ārācārī, sattavidhamethuna saṃyogavirato, pageva paradāragamanato. Saccaṃ hitaṃ piyaṃ parimitameva ca kālena dhammiṃ kathaṃ bhāsitā hoti, anabhijjhālu abyāpanno aviparītadassano sammāsambuddhe niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo. Iti caturāpāyavaṭṭadukkhapathehi akusalakammapathehi, akusaladhammehi ca oramitvā saggamokkhapathesu kusalakammapathesu patiṭṭhitassa suddhāsayapayogatāya yathābhipatthitā sattānaṃ hitasukhūpasañhitā manorathā sīghaṃ abhinipphajjanti.

    ತತ್ಥ ಹಿಂಸಾನಿವತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅಭಯದಾನಂ ದೇತಿ, ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಮೇತ್ತಾಭಾವನಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ, ಏಕಾದಸ ಮೇತ್ತಾನಿಸಂಸೇ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಅಪ್ಪಾಬಾಧೋ ಹೋತಿ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕೋ ದೀಘಾಯುಕೋ ಸುಖಬಹುಲೋ, ಲಕ್ಖಣವಿಸೇಸೇ ಪಾಪುಣಾತಿ, ದೋಸವಾಸನಞ್ಚ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತಿ। ತಥಾ ಅದಿನ್ನಾದಾನನಿವತ್ತಿಯಾ ಚೋರಾದಿಅಸಾಧಾರಣೇ ಉಳಾರೇ ಭೋಗೇ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಅನಾಸಙ್ಕನೀಯೋ ಪಿಯೋ ಮನಾಪೋ ವಿಸ್ಸಸನೀಯೋ, ವಿಭವಸಮ್ಪತ್ತೀಸು ಅಲಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗಸೀಲೋ , ಲೋಭವಾಸನಞ್ಚ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತಿ। ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನಿವತ್ತಿಯಾ ಅಲೋಭೋ ಹೋತಿ ಸನ್ತಕಾಯಚಿತ್ತೋ, ಸತ್ತಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋ ಅಪರಿಸಙ್ಕನೀಯೋ, ಕಲ್ಯಾಣೋ ಚಸ್ಸ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ಅಲಗ್ಗಚಿತ್ತೋ ಹೋತಿ ಮಾತುಗಾಮೇಸು ಅಲುದ್ಧಾಸಯೋ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮಬಹುಲೋ, ಲಕ್ಖಣವಿಸೇಸೇ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಲೋಭವಾಸನಞ್ಚ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತಿ।

    Tattha hiṃsānivattiyā sabbasattānaṃ abhayadānaṃ deti, appakasireneva mettābhāvanaṃ sampādeti, ekādasa mettānisaṃse adhigacchati, appābādho hoti appātaṅko dīghāyuko sukhabahulo, lakkhaṇavisese pāpuṇāti, dosavāsanañca samucchindati. Tathā adinnādānanivattiyā corādiasādhāraṇe uḷāre bhoge adhigacchati, anāsaṅkanīyo piyo manāpo vissasanīyo, vibhavasampattīsu alaggacitto pariccāgasīlo , lobhavāsanañca samucchindati. Abrahmacariyanivattiyā alobho hoti santakāyacitto, sattānaṃ piyo hoti manāpo aparisaṅkanīyo, kalyāṇo cassa kittisaddo abbhuggacchati, alaggacitto hoti mātugāmesu aluddhāsayo, nekkhammabahulo, lakkhaṇavisese adhigacchati, lobhavāsanañca samucchindati.

    ಮುಸಾವಾದನಿವತ್ತಿಯಾ ಸತ್ತಾನಂ ಪಮಾಣಭೂತೋ ಹೋತಿ ಪಚ್ಚಯಿಕೋ ಥೇತೋ ಆದೇಯ್ಯವಚನೋ ದೇವತಾನಂ ಪಿಯೋ ಮನಾಪೋ ಸುರಭಿಗನ್ಧಮುಖೋ ಆರಕ್ಖಿಯಕಾಯವಚೀಸಮಾಚಾರೋ , ಲಕ್ಖಣವಿಸೇಸೇ ಚ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಕಿಲೇಸವಾಸನಞ್ಚ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತಿ। ಪೇಸುಞ್ಞನಿವತ್ತಿಯಾ ಪರೂಪಕ್ಕಮೇಹಿ ಅಭೇಜ್ಜಕಾಯೋ ಹೋತಿ ಅಭೇಜ್ಜಪರಿವಾರೋ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚ ಅಭಿಜ್ಜನಕಸದ್ಧೋ, ದಳ್ಹಮಿತ್ತೋ ಭವನ್ತರಪರಿಚಿತಾನಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಏಕನ್ತಪಿಯೋ, ಅಸಂಕಿಲೇಸಬಹುಲೋ। ಫರುಸವಾಚಾನಿವತ್ತಿಯಾ ಸತ್ತಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋ ಸುಖಸೀಲೋ ಮಧುರವಚನೋ ಸಮ್ಭಾವನೀಯೋ, ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಚಸ್ಸ ಸರೋ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೭) ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ। ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪನಿವತ್ತಿಯಾ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋ ಗರುಭಾವನೀಯೋ ಚ ಆದೇಯ್ಯವಚನೋ ಚ ಪರಿಮಿತಾಲಾಪೋ, ಮಹೇಸಕ್ಖೋ ಚ ಹೋತಿ ಮಹಾನುಭಾವೋ, ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಕೇನ ಪಟಿಭಾನೇನ ಪಞ್ಹಾನಂ ಬ್ಯಾಕರಣಕುಸಲೋ, ಬುದ್ಧಭೂಮಿಯಞ್ಚ ಏಕಾಯ ಏವ ವಾಚಾಯ ಅನೇಕಭಾಸಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಬ್ಯಾಕರಣಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ।

    Musāvādanivattiyā sattānaṃ pamāṇabhūto hoti paccayiko theto ādeyyavacano devatānaṃ piyo manāpo surabhigandhamukho ārakkhiyakāyavacīsamācāro , lakkhaṇavisese ca adhigacchati, kilesavāsanañca samucchindati. Pesuññanivattiyā parūpakkamehi abhejjakāyo hoti abhejjaparivāro, saddhamme ca abhijjanakasaddho, daḷhamitto bhavantaraparicitānampi sattānaṃ ekantapiyo, asaṃkilesabahulo. Pharusavācānivattiyā sattānaṃ piyo hoti manāpo sukhasīlo madhuravacano sambhāvanīyo, aṭṭhaṅgasamannāgato cassa saro (ma. ni. 2.387) nibbattati. Samphappalāpanivattiyā ca sattānaṃ piyo hoti manāpo garubhāvanīyo ca ādeyyavacano ca parimitālāpo, mahesakkho ca hoti mahānubhāvo, ṭhānuppattikena paṭibhānena pañhānaṃ byākaraṇakusalo, buddhabhūmiyañca ekāya eva vācāya anekabhāsānaṃ sattānaṃ anekesaṃ pañhānaṃ byākaraṇasamattho hoti.

    ಅನಭಿಜ್ಝಾಲುತಾಯ ಇಚ್ಛಿತಲಾಭೀ ಹೋತಿ, ಉಳಾರೇಸು ಚ ಭೋಗೇಸು ರುಚಿಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾದೀನಂ ಸಮ್ಮತೋ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇಹಿ ಅನಭಿಭವನೀಯೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯವೇಕಲ್ಲಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ ಚ ಹೋತಿ। ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಪಿಯದಸ್ಸನೋ ಹೋತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಭಾವನೀಯೋ, ಪರಹಿತಾಭಿನನ್ದಿತಾಯ ಚ ಸತ್ತೇ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ಪಸಾದೇತಿ, ಅಲೂಖಸಭಾವೋ ಚ ಹೋತಿ ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀ, ಮಹೇಸಕ್ಖೋ ಚ ಹೋತಿ ಮಹಾನುಭಾವೋ। ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಾಭಾವೇನ ಕಲ್ಯಾಣೇ ಸಹಾಯೇ ಪಟಿಲಭತಿ, ಸೀಸಚ್ಛೇದಮ್ಪಿ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ನ ಕರೋತಿ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾದಸ್ಸನತೋ ಅಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಿಕೋ ಚ ಹೋತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಸ್ಸ ಸದ್ಧಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ ಮೂಲಜಾತಾ, ಸದ್ದಹತಿ ಚ ತಥಾಗತಾನಂ ಬೋಧಿಂ , ಸಮಯನ್ತರೇಸು ನಾಭಿರಮತಿ ಉಕ್ಕಾರಟ್ಠಾನೇ ವಿಯ ರಾಜಹಂಸೋ, ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಪರಿಜಾನನಕುಸಲೋ ಹೋತಿ, ಅನ್ತೇ ಚ ಅನಾವರಣಞಾಣಲಾಭೀ, ಯಾವ ಬೋಧಿಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾವ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಉಕ್ಕಟ್ಠುಕ್ಕಟ್ಠೋ ಚ ಹೋತಿ, ಉಳಾರುಳಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪಾಪುಣಾತಿ।

    Anabhijjhālutāya icchitalābhī hoti, uḷāresu ca bhogesu ruciṃ paṭilabhati, khattiyamahāsālādīnaṃ sammato hoti, paccatthikehi anabhibhavanīyo, indriyavekallaṃ na pāpuṇāti, appaṭipuggalo ca hoti. Abyāpādena piyadassano hoti sattānaṃ sambhāvanīyo, parahitābhinanditāya ca satte appakasireneva pasādeti, alūkhasabhāvo ca hoti mettāvihārī, mahesakkho ca hoti mahānubhāvo. Micchādassanābhāvena kalyāṇe sahāye paṭilabhati, sīsacchedampi pāpuṇanto pāpakammaṃ na karoti, kammassakatādassanato akotūhalamaṅgaliko ca hoti, saddhamme cassa saddhā patiṭṭhitā hoti mūlajātā, saddahati ca tathāgatānaṃ bodhiṃ , samayantaresu nābhiramati ukkāraṭṭhāne viya rājahaṃso, lakkhaṇattayaparijānanakusalo hoti, ante ca anāvaraṇañāṇalābhī, yāva bodhiṃ na pāpuṇāti, tāva tasmiṃ tasmiṃ sattanikāye ukkaṭṭhukkaṭṭho ca hoti, uḷāruḷārasampattiyo pāpuṇāti.

    ‘‘ಇತಿ ಹಿದಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಪಭವಭೂಮಿ, ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಾನಮಾದಿ ಚರಣಂ ಮುಖಂ ಪಮುಖ’’ನ್ತಿ ಬಹುಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಾಯವಚೀಸಂಯಮೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯದಮನೇ, ಆಜೀವಸಮ್ಪದಾಯ, ಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗೇ ಚ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಬಲೇನ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಂ ಮಿತ್ತಮುಖಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಂ ವಿಯ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಕೀವ ಅಣ್ಡ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೯; ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭) ವುತ್ತನಯೇನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸೀಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ । ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೬) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಞ್ಚ ಪನೇತಂ ಸೀಲಂ ನ ಅತ್ತನೋ ದುಗ್ಗತಿಪರಿಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತಿಯಾ, ಸುಗತಿಯಮ್ಪಿ, ನ ರಜ್ಜಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ನಚಕ್ಕವತ್ತಿ-ನದೇವ-ನಸಕ್ಕ-ನಮಾರ-ನಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ನಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ತೇವಿಜ್ಜತಾದಿಹೇತು, ನ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅನುತ್ತರಸೀಲಾಲಙ್ಕಾರಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಮೇವಾತಿ ಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬಂ।

    ‘‘Iti hidaṃ sīlaṃ nāma sabbasampattīnaṃ adhiṭṭhānaṃ, sabbabuddhaguṇānaṃ pabhavabhūmi, sabbabuddhakaradhammānamādi caraṇaṃ mukhaṃ pamukha’’nti bahumānaṃ uppādetvā kāyavacīsaṃyame, indriyadamane, ājīvasampadāya, paccayaparibhoge ca satisampajaññabalena appamattena lābhasakkārasilokaṃ mittamukhapaccatthikaṃ viya sallakkhetvā ‘‘kikīva aṇḍa’’ntiādinā (visuddhi. 1.19; dī. ni. aṭṭha. 1.7) vuttanayena sakkaccaṃ sīlaṃ sampādetabbaṃ . Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.6) vuttanayena veditabbo. Tañca panetaṃ sīlaṃ na attano duggatiparikilesavimuttiyā, sugatiyampi, na rajjasampattiyā, nacakkavatti-nadeva-nasakka-namāra-nabrahmasampattiyā, nāpi attano tevijjatādihetu, na paccekabodhiyā, atha kho sabbaññubhāvena sabbasattānaṃ anuttarasīlālaṅkārasampādanatthamevāti pariṇāmetabbaṃ.

    ತಥಾ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸನಿವಾಸಟ್ಠಾನತಾಯ, ಪುತ್ತದಾರಾದೀಹಿ ಮಹಾಸಮ್ಬಾಧತಾಯ, ಕಸಿವಣಿಜ್ಜಾದಿನಾನಾವಿಧಕಮ್ಮನ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಬ್ಯಾಕುಲತಾಯ ಚ ಘರಾವಾಸಸ್ಸ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಾದೀನಂ ಅನೋಕಾಸತಂ, ಕಾಮಾನಞ್ಚ ‘‘ಸತ್ಥಧಾರಾಲಗ್ಗಮಧುಬಿನ್ದು ವಿಯ ಚ ಅವಲೇಯ್ಹಮಾನಾ ಪರಿತ್ತಸ್ಸಾದಾ ವಿಪುಲಾನತ್ಥಾನುಬನ್ಧಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ವಿಜ್ಜುಲತೋಭಾಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ನಚ್ಚಂ ವಿಯ ಪರಿತ್ತಕಾಲೋಪಲಬ್ಭಾ, ಉಮ್ಮತ್ತಕಾಲಙ್ಕಾರೋ ವಿಯ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾಯ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಾ , ಕರೀಸಾವಚ್ಛಾದನಸುಖಂ ವಿಯ ಪಟಿಕಾರಭೂತಾ, ಉದಕತೇಮಿತಙ್ಗುಲಿಯಾ ಉಸ್ಸಾವಕೋದಕಪಾನಂ ವಿಯ ಅತಿತ್ತಿಕರಾ, ಛಾತಜ್ಝತ್ತಭೋಜನಂ ವಿಯ ಸಾಬಾಧಾ, ಬಲಿಸಾಮಿಸಂ ವಿಯ ಬ್ಯಸನಸನ್ನಿಪಾತಕಾರಣಾ, ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪೋ ವಿಯ ಕಾಲತ್ತಯೇಪಿ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾ, ಮಕ್ಕಟಾಲೇಪೋ ವಿಯ ಬನ್ಧನಿಮಿತ್ತಾ ಘಾತಕಾವಚ್ಛಾದನಕಿಮಿಲಯೋ ವಿಯ ಅನತ್ಥಚ್ಛಾದನಾ, ಸಪತ್ತಗಾಮವಾಸೋ ವಿಯ ಭಯಟ್ಠಾನಭೂತಾ, ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಪೋಸಕೋ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಮಾರಾದೀನಂ ಆಮಿಸಭೂತಾ, ಛಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ವಿಯ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಾ, ಕೋಟರಗ್ಗಿ ವಿಯ ಅನ್ತೋದಾಹಕಾ, ಪುರಾಣಕೂಪಾವಲಮ್ಬಬೀರಣಮಧುಪಿಣ್ಡಂ ವಿಯ ಅನೇಕಾದೀನವಾ, ಲೋಣೂದಕಪಾನಂ ವಿಯ ಪಿಪಾಸಹೇತುಭೂತಾ, ಸುರಾಮೇರಯಂ ವಿಯ ನೀಚಜನಸೇವಿತಾ, ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದತಾಯ ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲೂಪಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ನಯೇನ ಆದೀನವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯೇನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತೇನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪವಿವೇಕಉಪಸಮಸುಖಾದೀಸು ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಚಿತ್ತೇನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾರಮೀ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ।

    Tathā sakalasaṃkilesanivāsaṭṭhānatāya, puttadārādīhi mahāsambādhatāya, kasivaṇijjādinānāvidhakammantādhiṭṭhānabyākulatāya ca gharāvāsassa nekkhammasukhādīnaṃ anokāsataṃ, kāmānañca ‘‘satthadhārālaggamadhubindu viya ca avaleyhamānā parittassādā vipulānatthānubandhā’’ti ca ‘‘vijjulatobhāsena gahetabbaṃ naccaṃ viya parittakālopalabbhā, ummattakālaṅkāro viya viparītasaññāya anubhavitabbā , karīsāvacchādanasukhaṃ viya paṭikārabhūtā, udakatemitaṅguliyā ussāvakodakapānaṃ viya atittikarā, chātajjhattabhojanaṃ viya sābādhā, balisāmisaṃ viya byasanasannipātakāraṇā, aggisantāpo viya kālattayepi dukkhuppattihetubhūtā, makkaṭālepo viya bandhanimittā ghātakāvacchādanakimilayo viya anatthacchādanā, sapattagāmavāso viya bhayaṭṭhānabhūtā, paccatthikaposako viya kilesamārādīnaṃ āmisabhūtā, chaṇasampattiyo viya vipariṇāmadukkhā, koṭaraggi viya antodāhakā, purāṇakūpāvalambabīraṇamadhupiṇḍaṃ viya anekādīnavā, loṇūdakapānaṃ viya pipāsahetubhūtā, surāmerayaṃ viya nīcajanasevitā, appassādatāya aṭṭhikaṅkalūpamā’’tiādinā ca nayena ādīnavaṃ sallakkhetvā tabbipariyāyena nekkhamme ānisaṃsaṃ passantena nekkhammapavivekaupasamasukhādīsu ninnapoṇapabbhāracittena nekkhammapāramī pūretabbā.

    ತಥಾ ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾ ಆಲೋಕೋ ವಿಯ ಅನ್ಧಕಾರೇನ, ಮೋಹೇನ ಸಹ ನ ವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮೋಹಕಾರಣಾನಿ ತಾವ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಪರಿವಜ್ಜಿತಬ್ಬಾನಿ। ತತ್ಥಿಮಾನಿ ಮೋಹಕಾರಣಾನಿ – ಅರತಿ ತನ್ದೀ ವಿಜಮ್ಭಿತಾ ಆಲಸಿಯಂ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮತಾ ನಿದ್ದಾಸೀಲತಾ ಅನಿಚ್ಛಯಸೀಲತಾ ಞಾಣಸ್ಮಿಂ ಅಕುತೂಹಲತಾ ಮಿಚ್ಛಾಧಿಮಾನೋ ಅಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ ಕಾಯಸ್ಸ ನ ಸಮ್ಮಾಪರಿಹಾರೋ ಅಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತತಾ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಸೇವನಾ ಪಞ್ಞವನ್ತಾನಂ ಅಪಯಿರುಪಾಸನಾ ಅತ್ತಪರಿಭವೋ ಮಿಚ್ಛಾವಿಕಪ್ಪೋ ವಿಪರೀತಾಭಿನಿವೇಸೋ ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲತಾ ಅಸಂವೇಗಸೀಲತಾ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣಾನಿ। ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಯೇ ವಾ ಪನ ಧಮ್ಮೇ ಆಸೇವತೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಪಞ್ಞಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಸಮ್ಮೋಹಕಾರಣಾನಿ ಪರಿವಜ್ಜನ್ತೇನ ಬಾಹುಸಚ್ಚೇ ಝಾನಾದೀಸು ಚ ಯೋಗೋ ಕರಣೀಯೋ।

    Tathā yasmā paññā āloko viya andhakārena, mohena saha na vattati, tasmā mohakāraṇāni tāva bodhisattena parivajjitabbāni. Tatthimāni mohakāraṇāni – arati tandī vijambhitā ālasiyaṃ gaṇasaṅgaṇikārāmatā niddāsīlatā anicchayasīlatā ñāṇasmiṃ akutūhalatā micchādhimāno aparipucchakatā kāyassa na sammāparihāro asamāhitacittatā duppaññānaṃ puggalānaṃ sevanā paññavantānaṃ apayirupāsanā attaparibhavo micchāvikappo viparītābhiniveso kāyadaḷhībahulatā asaṃvegasīlatā pañca nīvaraṇāni. Saṅkhepato ye vā pana dhamme āsevato anuppannā paññā na uppajjati, uppannā parihāyati, iti imāni sammohakāraṇāni parivajjantena bāhusacce jhānādīsu ca yogo karaṇīyo.

    ತತ್ಥಾಯಂ ಬಾಹುಸಚ್ಚಸ್ಸ ವಿಸಯವಿಭಾಗೋ – ಪಞ್ಚ ಖನ್ಧಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಬಾವೀಸತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ದ್ವಾದಸಪದಿಕೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ, ತಥಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಯೋ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾರಭೇದಾ ಚ। ಯಾನಿ ಚ ಲೋಕೇ ಅನವಜ್ಜಾನಿ ವಿಜ್ಜಟ್ಠಾನಾನಿ, ಯೇ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖವಿಧಾನಯೋಗ್ಯಾ ಬ್ಯಾಕರಣವಿಸೇಸಾ। ಇತಿ ಏವಂ ಪಕಾರಂ ಸಕಲಮೇವ ಸುತವಿಸಯಂ ಉಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸತಿವೀರಿಯುಪತ್ಥಮ್ಭಕಾರಣಾಯ ಸಾಧುಕಂ ಉಗ್ಗಹಣಸವನಧಾರಣಪರಿಚಯಪರಿಪುಚ್ಛಾಹಿ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಚ ಪರೇಸಂ ಪತಿಟ್ಠಪನೇನ ಸುತಮಯಾ ಪಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ ಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕನಮುಖೇನ ತೇ ನಿಜ್ಝಾನಂ ಖಮಾಪೇನ್ತೇನ ಚಿನ್ತಾಮಯಾ, ಖನ್ಧಾದೀನಂಯೇವ ಪನ ಸಲಕ್ಖಣಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನ ಲೋಕಿಯಂ ಪರಿಞ್ಞಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಪಞ್ಞಾ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾ। ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ನಾಮರೂಪಮತ್ತಮಿದಂ ಯಥಾರಹಂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಚ, ನ ಏತ್ಥ ಕೋಚಿ ಕತ್ತಾ ವಾ ಕಾರೇತಾ ವಾ, ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಉದಯಬ್ಬಯಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖಂ, ಅವಸವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇ ಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸಂ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ತತ್ಥ ಆಸಙ್ಗಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ, ಪರೇ ಚ ತತ್ಥ ತಂ ಜಹಾಪೇತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಕರುಣಾವಸೇನೇವ ಯಾವ ನ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಹತ್ಥತಲಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಾವ ಯಾನತ್ತಯೇ ಸತ್ತೇ ಅವತಾರಣಪರಿಪಾಚನೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ, ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಸಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚ ವಸೀಭಾವಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತಿವಿಯ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ।

    Tatthāyaṃ bāhusaccassa visayavibhāgo – pañca khandhā dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyo cattāri saccāni bāvīsatindriyāni dvādasapadiko paṭiccasamuppādo, tathā satipaṭṭhānādayo kusalādidhammappakārabhedā ca. Yāni ca loke anavajjāni vijjaṭṭhānāni, ye ca sattānaṃ hitasukhavidhānayogyā byākaraṇavisesā. Iti evaṃ pakāraṃ sakalameva sutavisayaṃ upāyakosallapubbaṅgamāya paññāya sativīriyupatthambhakāraṇāya sādhukaṃ uggahaṇasavanadhāraṇaparicayaparipucchāhi ogāhetvā tattha ca paresaṃ patiṭṭhapanena sutamayā paññā nibbattetabbā, tathā khandhādīnaṃ sabhāvadhammānaṃ ākāraparivitakkanamukhena te nijjhānaṃ khamāpentena cintāmayā, khandhādīnaṃyeva pana salakkhaṇasāmaññalakkhaṇapariggahavasena lokiyaṃ pariññaṃ nibbattentena pubbabhāgabhāvanāpaññā sampādetabbā. Evañhi ‘‘nāmarūpamattamidaṃ yathārahaṃ paccayehi uppajjati ceva nirujjhati ca, na ettha koci kattā vā kāretā vā, hutvā abhāvaṭṭhena aniccaṃ, udayabbayapaṭipīḷanaṭṭhena dukkhaṃ, avasavattanaṭṭhena anattā’’ti ajjhattikabāhire dhamme nibbisesaṃ parijānanto tattha āsaṅgaṃ pajahitvā, pare ca tattha taṃ jahāpetvā kevalaṃ karuṇāvaseneva yāva na buddhaguṇā hatthatalaṃ āgacchanti, tāva yānattaye satte avatāraṇaparipācanehi patiṭṭhāpento, jhānavimokkhasamādhisamāpattiyo ca vasībhāvaṃ pāpento paññāya ativiya matthakaṃ pāpuṇātīti.

    ತಥಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೇನ ಮಹಾಸತ್ತೇನ ‘‘ಕೋ ನು ಅಜ್ಜ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರೋ ಉಪಚಿತೋ, ಕಿಞ್ಚ ಮಯಾ ಕತಂ ಪರಹಿತ’’ನ್ತಿ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೇನ ಸತ್ತಹಿತತ್ಥಂ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಕರಣೀಯೋ, ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪಕಾರಾಯ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯಂ ಜೀವಿತಞ್ಚ ಓಸ್ಸಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತಾ ಅನೋಧಿಸೋ ಮೇತ್ತಾಯ ಕರುಣಾಯ ಚ ಫರಿತಬ್ಬಾ, ಯಾ ಕಾಚಿ ಸತ್ತಾನಂ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾ ಸಾ ಅತ್ತನಿ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಾ, ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಪುಞ್ಞಂ ಅಬ್ಭನುಮೋದಿತಬ್ಬಂ, ಬುದ್ಧಮಹನ್ತತಾ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ, ಯಞ್ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ವಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಬೋಧಿನಿನ್ನಚಿತ್ತಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಇಮಿನಾ ಹಿ ಉಪಾಯೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯೋ ಪುಞ್ಞಭಾಗೋ ಉಪಚೀಯತಿ। ಅಪಿಚ ಸತ್ತಾನಂ ಪರಿಭೋಗತ್ಥಂ ಪರಿಪಾಲನತ್ಥಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಂ ಜೀವಿತಞ್ಚ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾಸೀತುಣ್ಹವಾತಾತಪಾದಿದುಕ್ಖಪಟಿಕಾರೋ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋ। ಯಞ್ಚ ಯಥಾವುತ್ತದುಕ್ಖಪಟಿಕಾರಜಂ ಸುಖಂ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲಭತಿ, ತಥಾ ರಮಣೀಯೇಸು ಆರಾಮುಯ್ಯಾನಪಾಸಾದತಲಾದೀಸು, ಅರಞ್ಞಾಯತನೇಸು ಚ ಕಾಯಚಿತ್ತಸನ್ತಾಪಾಭಾವೇನ ಅಭಿನಿಬ್ಬುತತ್ತಾ ಸುಖಂ ವಿನ್ದತಿ, ಯಞ್ಚ ಸುಣಾತಿ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಭೂತಂ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸತ್ತೇಸು ಅನೋಧಿಸೋ ಉಪಸಂಹರತಿ। ಅಯಂ ತಾವ ಅಸಮಾಹಿತಭೂಮಿಯಂ ನಯೋ।

    Tathā sammāsambodhiyā katābhinīhārena mahāsattena ‘‘ko nu ajja puññañāṇasambhāro upacito, kiñca mayā kataṃ parahita’’nti divase divase paccavekkhantena sattahitatthaṃ ussāho karaṇīyo, sabbesampi sattānaṃ upakārāya attano kāyaṃ jīvitañca ossajjitabbaṃ, sabbepi sattā anodhiso mettāya karuṇāya ca pharitabbā, yā kāci sattānaṃ dukkhuppatti, sabbā sā attani pāṭikaṅkhitabbā, sabbesañca sattānaṃ puññaṃ abbhanumoditabbaṃ, buddhamahantatā abhiṇhaṃ paccavekkhitabbā, yañca kiñci kammaṃ karoti kāyena vācāya vā, taṃ sabbaṃ bodhininnacittapubbaṅgamaṃ kātabbaṃ. Iminā hi upāyena bodhisattānaṃ aparimeyyo puññabhāgo upacīyati. Apica sattānaṃ paribhogatthaṃ paripālanatthañca attano sarīraṃ jīvitañca pariccajitvā khuppipāsāsītuṇhavātātapādidukkhapaṭikāro pariyesitabbo. Yañca yathāvuttadukkhapaṭikārajaṃ sukhaṃ attanā paṭilabhati, tathā ramaṇīyesu ārāmuyyānapāsādatalādīsu, araññāyatanesu ca kāyacittasantāpābhāvena abhinibbutattā sukhaṃ vindati, yañca suṇāti buddhānubuddhapaccekabuddhabodhisattānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārabhūtaṃ jhānasamāpattisukhaṃ, taṃ sabbaṃ sattesu anodhiso upasaṃharati. Ayaṃ tāva asamāhitabhūmiyaṃ nayo.

    ಸಮಾಹಿತೋ ಪನ ಅತ್ತನಾ ಯಥಾನುಭೂತಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪೀತಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಸುಖಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಅಧಿಮುಚ್ಚತಿ, ತಥಾ ಮಹತಿ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖೇ, ತನ್ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇ ಚ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖೇ ನಿಮುಗ್ಗಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ತತ್ಥಪಿ ಛೇದನಭೇದನಫಾಲನಪಿಸನಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪಾದಿಜನಿತಾ ದುಕ್ಖಾ ತಿಬ್ಬಾ ಖರಾ ಕಟುಕಾ ವೇದನಾ ನಿರನ್ತರಂ ಚಿರಕಾಲಂ ವೇದಿಯನ್ತೇ ನಾರಕೇ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕುಜ್ಝನಸನ್ತಾಪನವಿಹೇಠನಹಿಂಸನಪರಾಧೀನತಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವನ್ತೇ ತಿರಚ್ಛಾನೇ, ಜೋತಿಮಾಲಾ’ಕುಲಸರೀರೇ ಉದ್ಧಬಾಹುವಿರವನ್ತೇ ಉಕ್ಕಾಮುಖೇ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದೀಹಿ ಡಯ್ಹಮಾನೇ ಚ ವನ್ತಖೇಳಾದಿಆಹಾರೇ ಚ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ವೇದಯಮಾನೇ ಪೇತೇ ಚ ಪರಿಯೇಟ್ಠಿಮೂಲಕಂ ಮಹನ್ತಂ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪುಣನ್ತೇ ಹತ್ಥಚ್ಛೇದಾದಿಕಾರಣಯೋಗೇನ ದುಬ್ಬಣ್ಣದುದ್ದಸಿಕದಲಿದ್ದತಾದಿಭಾವೇನ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದಿಯೋಗೇನ ಬಲವನ್ತೇಹಿ ಅಭಿಭವನೀಯತೋ, ಪರೇಸಂ ವಹನತೋ, ಪರಾಧೀನತೋ ಚ ನಾರಕೇ ಪೇತೇ ತಿರಚ್ಛಾನೇ ಚ ಅತಿಸಯನ್ತೇ ಅಪಾಯದುಕ್ಖನಿಬ್ಬಿಸೇಸಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವನ್ತೇ ಮನುಸ್ಸೇ ಚ ತಥಾ ವಿಸಯವಿಸಪರಿಭೋಗವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತತಾಯ ರಾಗಾದಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನೇನ ಡಯ್ಹಮಾನೇ ವಾಯುವೇಗಸಮುಟ್ಠಿತಜಾಲಾಸಮಿದ್ಧಸುಕ್ಖಕಟ್ಠಸನ್ನಿಪಾತೇ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೇ ವಿಯ ಅನುಪಸನ್ತಪರಿಳಾಹವುತ್ತಿಕೇ ಅನಿಹತಪರಾಧೀನೇ ಕಾಮಾವಚರದೇವೇ ಚ ಮಹತಾ ವಾಯಾಮೇನ ವಿದೂರಮಾಕಾಸಂ ವಿಗಾಹಿತಸಕುನ್ತಾ ವಿಯ, ಬಲವನ್ತೇಹಿ ಖಿತ್ತಸರಾ ವಿಯ ಚ ‘‘ಸತಿಪಿ ಚಿರಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ಅನಚ್ಚನ್ತಿಕತಾಯ ಪಾತಪರಿಯೋಸಾನಾ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತಜಾತಿಜರಾಮರಣಾ ಏವಾ’’ತಿ ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರದೇವೇ ಚ ಪಸ್ಸನ್ತೇನ ಮೇತ್ತಾಯ ಕರುಣಾಯ ಚ ಅನೋಧಿಸೋ ಸತ್ತಾ ಫರಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ಮನಸಾ ಚ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇ ನಿರನ್ತರಂ ಉಪಚಿನನ್ತೇನ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬೋ।

    Samāhito pana attanā yathānubhūtaṃ visesādhigamanibbattaṃ pītipassaddhisukhaṃ sabbasattesu adhimuccati, tathā mahati saṃsāradukkhe, tannimittabhūte ca kilesābhisaṅkhāradukkhe nimuggaṃ sattanikāyaṃ disvā tatthapi chedanabhedanaphālanapisanaggisantāpādijanitā dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā nirantaraṃ cirakālaṃ vediyante nārake, aññamaññaṃ kujjhanasantāpanaviheṭhanahiṃsanaparādhīnatādīhi dukkhaṃ anubhavante tiracchāne, jotimālā’kulasarīre uddhabāhuviravante ukkāmukhe khuppipāsādīhi ḍayhamāne ca vantakheḷādiāhāre ca mahādukkhaṃ vedayamāne pete ca pariyeṭṭhimūlakaṃ mahantaṃ anayabyasanaṃ pāpuṇante hatthacchedādikāraṇayogena dubbaṇṇaduddasikadaliddatādibhāvena khuppipāsādiyogena balavantehi abhibhavanīyato, paresaṃ vahanato, parādhīnato ca nārake pete tiracchāne ca atisayante apāyadukkhanibbisesaṃ dukkhaṃ anubhavante manusse ca tathā visayavisaparibhogavikkhittacittatāya rāgādipariyuṭṭhānena ḍayhamāne vāyuvegasamuṭṭhitajālāsamiddhasukkhakaṭṭhasannipāte aggikkhandhe viya anupasantapariḷāhavuttike anihataparādhīne kāmāvacaradeve ca mahatā vāyāmena vidūramākāsaṃ vigāhitasakuntā viya, balavantehi khittasarā viya ca ‘‘satipi cirappavattiyaṃ anaccantikatāya pātapariyosānā anatikkantajātijarāmaraṇā evā’’ti rūpāvacarārūpāvacaradeve ca passantena mettāya karuṇāya ca anodhiso sattā pharitabbā. Evaṃ kāyena vācāya manasā ca bodhisambhāre nirantaraṃ upacinantena ussāho pavattetabbo.

    ಅಪಿಚ ‘‘ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾಪರಿಮಿತವಿಪುಲೋಳಾರವಿಮಲನಿರುಪಮನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಗುಣನಿಚಯನಿದಾನಭೂತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಹಂಸನಯೋಗ್ಯಂ ವೀರಿಯಂ ನಾಮ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವಮೇವ। ಯಂ ನ ಪಚುರಜನಾ ಸೋತುಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕುಣನ್ತಿ, ಪಗೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಂ। ತಥಾ ಹಿ ತಿವಿಧಾ ಅಭಿನೀಹಾರಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ, ಚತಸ್ಸೋ ಬುದ್ಧಭೂಮಿಯೋ, ಚತ್ತಾರಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧೦, ೩೧೩; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೨), ಕರುಣೋಕಾಸತಾ, ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇಸು ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ನಿರುಪಲೇಪೋ, ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಪುತ್ತಸಞ್ಞಾ, ಸಂಸಾರದುಕ್ಖೇಹಿ ಅಪರಿಖೇದೋ, ಸಬ್ಬದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ತೇನ ಚ ನಿರತಿಮಾನತಾ, ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದಿಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತತ್ಥ ಚ ಅಚಲತಾ, ಕುಸಲಕಿರಿಯಾಸು ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ವಿವೇಕನಿನ್ನಚಿತ್ತತಾ, ಝಾನಾನುಯೋಗೋ, ಅನವಜ್ಜಸುತೇನ ಅತಿತ್ತಿ, ಯಥಾಸುತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯೇನ ದೇಸನಾ, ಸತ್ತಾನಂ ಞಾಯೇ ನಿವೇಸನಂ, ಆರಮ್ಭದಳ್ಹತಾ, ಧೀರವೀರಭಾವೋ, ಪರಾಪವಾದಪರಾಪಕಾರೇಸು ವಿಕಾರಾಭಾವೋ, ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ವಸೀಭಾವೋ, ಅಭಿಞ್ಞಾಸು ಬಲಪ್ಪತ್ತಿ, ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಾವಬೋಧೋ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಅಭಿಯೋಗೇನ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ, ನವಲೋಕುತ್ತರಾವಕ್ಕನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ ಸಬ್ಬಾ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಪಟಿಪತ್ತಿ ವೀರಿಯಾನುಭಾವೇನೇವ ಸಮಿಜ್ಝತೀತಿ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಯಾವ ಮಹಾಬೋಧಿ ಅನೋಸ್ಸಜ್ಜನ್ತೇನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನಿರನ್ತರಂ ವೀರಿಯಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ। ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ವೀರಿಯೇ ಖನ್ತಿಆದಯೋ ದಾನಾದಯೋ ಚ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾ ತದಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಖನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Apica ‘‘acinteyyāparimitavipuloḷāravimalanirupamanirupakkilesaguṇanicayanidānabhūtassa buddhabhāvassa ussakkitvā sampahaṃsanayogyaṃ vīriyaṃ nāma acinteyyānubhāvameva. Yaṃ na pacurajanā sotumpi sakkuṇanti, pageva paṭipajjituṃ. Tathā hi tividhā abhinīhāracittuppatti, catasso buddhabhūmiyo, cattāri saṅgahavatthūni (dī. ni. 3.210, 313; a. ni. 4.32), karuṇokāsatā, buddhadhammesu nijjhānakkhanti, sabbadhammesu nirupalepo, sabbasattesu puttasaññā, saṃsāradukkhehi aparikhedo, sabbadeyyadhammapariccāgo, tena ca niratimānatā, adhisīlasikkhādiadhiṭṭhānaṃ, tattha ca acalatā, kusalakiriyāsu pītipāmojjaṃ, vivekaninnacittatā, jhānānuyogo, anavajjasutena atitti, yathāsutassa dhammassa paresaṃ hitajjhāsayena desanā, sattānaṃ ñāye nivesanaṃ, ārambhadaḷhatā, dhīravīrabhāvo, parāpavādaparāpakāresu vikārābhāvo, saccādhiṭṭhānaṃ, samāpattīsu vasībhāvo, abhiññāsu balappatti, lakkhaṇattayāvabodho, satipaṭṭhānādīsu abhiyogena lokuttaramaggasambhārasambharaṇaṃ, navalokuttarāvakkantī’’ti evamādikā sabbā bodhisambhārapaṭipatti vīriyānubhāveneva samijjhatīti abhinīhārato yāva mahābodhi anossajjantena sakkaccaṃ nirantaraṃ vīriyaṃ sampādetabbaṃ. Sampajjamāne ca vīriye khantiādayo dānādayo ca sabbepi bodhisambhārā tadadhīnavuttitāya sampannā eva hontīti. Khantiādīsupi iminā nayena paṭipatti veditabbā.

    ಇತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸುಖೂಪಕರಣಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಬಹುಧಾ ಅನುಗ್ಗಹಕರಣಂ ದಾನೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಸೀಲೇನ ತೇಸಂ ಜೀವಿತಸಾಪತೇಯ್ಯದಾರರಕ್ಖಅಭೇದಪಿಯಹಿತವಚನಾವಿಹಿಂಸಾದಿಕರಣಾನಿ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇನ ನೇಸಂ ಆಮಿಸಪಟಿಗ್ಗಹಣಧಮ್ಮದಾನಾದಿನಾ ಅನೇಕಧಾ ಹಿತಚರಿಯಾ, ಪಞ್ಞಾಯ ತೇಸಂ ಹಿತಕರಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಂ, ವೀರಿಯೇನ ತತ್ಥ ಉಸ್ಸಾಹಾರಮ್ಭಅಸಂಹೀರಾನಿ, ಖನ್ತಿಯಾ ತದಪರಾಧಸಹನಂ, ಸಚ್ಚೇನ ತೇಸಂ ಅವಞ್ಚನತದುಪಕಾರಕಿರಿಯಾಸಮಾದಾನಾವಿಸಂವಾದನಾದಿ, ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ತದುಪಕಾರಕರಣೇ ಅನತ್ಥಸಮ್ಪಾತೇಪಿ ಅಚಲನಂ, ಮೇತ್ತಾಯ ತೇಸಂ ಹಿತಸುಖಾನುಚಿನ್ತನಂ, ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ತೇಸಂ ಉಪಕಾರಾಪಕಾರೇಸು ವಿಕಾರಾನಾಪತ್ತೀತಿ ಏವಂ ಅಪರಿಮಾಣೇ ಸತ್ತೇ ಆರಬ್ಭ ಅನುಕಮ್ಪಿತಸಬ್ಬಸತ್ತಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೋ ಅಪರಿಮಾಣೋ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರೂಪಚಯೋ ಏತ್ಥ ಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯೋ ಚೇತಾಸಂ ಪಚ್ಚಯೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಚ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಮ್ಪಾದನಂ।

    Iti sattānaṃ sukhūpakaraṇapariccāgena bahudhā anuggahakaraṇaṃ dānena paṭipatti, sīlena tesaṃ jīvitasāpateyyadārarakkhaabhedapiyahitavacanāvihiṃsādikaraṇāni, nekkhammena nesaṃ āmisapaṭiggahaṇadhammadānādinā anekadhā hitacariyā, paññāya tesaṃ hitakaraṇūpāyakosallaṃ, vīriyena tattha ussāhārambhaasaṃhīrāni, khantiyā tadaparādhasahanaṃ, saccena tesaṃ avañcanatadupakārakiriyāsamādānāvisaṃvādanādi, adhiṭṭhānena tadupakārakaraṇe anatthasampātepi acalanaṃ, mettāya tesaṃ hitasukhānucintanaṃ, upekkhāya tesaṃ upakārāpakāresu vikārānāpattīti evaṃ aparimāṇe satte ārabbha anukampitasabbasattassa bodhisattassa puthujjanehi asādhāraṇo aparimāṇo puññañāṇasambhārūpacayo ettha paṭipattīti veditabbaṃ. Yo cetāsaṃ paccayo vutto, tassa ca sakkaccaṃ sampādanaṃ.

    ಕೋ ವಿಭಾಗೋತಿ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ ಸಮತ್ತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ। ತತ್ಥ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪರಹಿತಕರಣಾಭಿನಿನ್ನಆಸಯಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ಕಣ್ಹಧಮ್ಮವೋಕಿಣ್ಣಾ ಸುಕ್ಕಧಮ್ಮಾ ಪಾರಮಿಯೋ, ತೇಹಿ ಅವೋಕಿಣ್ಣಾ ಸುಕ್ಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ, ಅಕಣ್ಹಾ ಅಸುಕ್ಕಾ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ ಕೇಚಿ। ಸಮುದಾಗಮನಕಾಲೇಸು ಪೂರಿಯಮಾನಾ ಪಾರಮಿಯೋ, ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂಮಿಯಂ ಪುಣ್ಣಾ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ, ಬುದ್ಧಭೂಮಿಯಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋ। ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂಮಿಯಂ ವಾ ಪರಹಿತಕರಣತೋ ಪಾರಮಿಯೋ, ಅತ್ತಹಿತಕರಣತೋ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ, ಬುದ್ಧಭೂಮಿಯಂ ಬಲವೇಸಾರಜ್ಜಸಮಧಿಗಮೇನ ಉಭಯಹಿತಪರಿಪೂರಣತೋ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ ಏವಂ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನೇಸು ಪಣಿಧಾನಾರಮ್ಭಪರಿನಿಟ್ಠಾನೇಸು ತೇಸಂ ವಿಭಾಗೋತಿ ಅಪರೇ। ದೋಸುಪಸಮಕರುಣಾಪಕತಿಕಾನಂ ಭವಸುಖವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪರಮಸುಖಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಪುಞ್ಞೂಪಚಯಭೇದತೋ ತಬ್ಬಿಭಾಗೋತಿ ಅಞ್ಞೇ।

    Ko vibhāgoti dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samattiṃsa pāramiyo. Tattha katābhinīhārassa bodhisattassa parahitakaraṇābhininnaāsayappayogassa kaṇhadhammavokiṇṇā sukkadhammā pāramiyo, tehi avokiṇṇā sukkā dhammā upapāramiyo, akaṇhā asukkā paramatthapāramiyoti keci. Samudāgamanakālesu pūriyamānā pāramiyo, bodhisattabhūmiyaṃ puṇṇā upapāramiyo, buddhabhūmiyaṃ sabbākāraparipuṇṇā paramatthapāramiyo. Bodhisattabhūmiyaṃ vā parahitakaraṇato pāramiyo, attahitakaraṇato upapāramiyo, buddhabhūmiyaṃ balavesārajjasamadhigamena ubhayahitaparipūraṇato paramatthapāramiyoti evaṃ ādimajjhapariyosānesu paṇidhānārambhapariniṭṭhānesu tesaṃ vibhāgoti apare. Dosupasamakaruṇāpakatikānaṃ bhavasukhavimuttisukhaparamasukhappattānaṃ puññūpacayabhedato tabbibhāgoti aññe.

    ಲಜ್ಜಾಸತಿಮಾನಾಪಸ್ಸಯಾನಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾಧಿಪತೀನಂ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಗರುಕಾನಂ ತಾರಿತತರಿತತಾರಯಿತೂನಂ ಅನುಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಪಾರಮೀ, ಉಪಪಾರಮೀ, ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀತಿ ಬೋಧಿತ್ತಯಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಯಥಾವುತ್ತವಿಭಾಗೋತಿ ಕೇಚಿ। ಚಿತ್ತಪಣಿಧಿತೋ ಯಾವ ವಚೀಪಣಿಧಿ, ತಾವ ಪವತ್ತಾ ಸಮ್ಭಾರಾ ಪಾರಮಿಯೋ, ವಚೀಪಣಿಧಿತೋ ಯಾವ ಕಾಯಪಣಿಧಿ, ತಾವ ಪವತ್ತಾ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ, ಕಾಯಪಣಿಧಿತೋ ಪಭುತಿ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ ಅಪರೇ। ಅಞ್ಞೇ ಪನ ‘‘ಪರಪುಞ್ಞಾನುಮೋದನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಸಮ್ಭಾರಾ ಪಾರಮಿಯೋ, ಪರೇಸಂ ಕಾರಾಪನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ, ಸಯಂ ಕರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಥಾ ಭವಸುಖಾವಹೋ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರೋ ಪಾರಮೀ, ಅತ್ತನೋ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಾವಹೋ ಉಪಪಾರಮೀ, ಪರೇಸಂ ತದುಭಯಸುಖಾವಹೋ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀತಿ ಏಕೇ।

    Lajjāsatimānāpassayānaṃ lokuttaradhammādhipatīnaṃ sīlasamādhipaññāgarukānaṃ tāritataritatārayitūnaṃ anubuddhapaccekabuddhasammāsambuddhānaṃ pāramī, upapāramī, paramatthapāramīti bodhittayappattito yathāvuttavibhāgoti keci. Cittapaṇidhito yāva vacīpaṇidhi, tāva pavattā sambhārā pāramiyo, vacīpaṇidhito yāva kāyapaṇidhi, tāva pavattā upapāramiyo, kāyapaṇidhito pabhuti paramatthapāramiyoti apare. Aññe pana ‘‘parapuññānumodanavasena pavattā sambhārā pāramiyo, paresaṃ kārāpanavasena pavattā upapāramiyo, sayaṃ karaṇavasena pavattā paramatthapāramiyo’’ti vadanti. Tathā bhavasukhāvaho puññañāṇasambhāro pāramī, attano nibbānasukhāvaho upapāramī, paresaṃ tadubhayasukhāvaho paramatthapāramīti eke.

    ಪುತ್ತದಾರಧನಾದಿಉಪಕರಣಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಪನ ದಾನಪಾರಮೀ, ಅತ್ತನೋ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ದಾನಉಪಪಾರಮೀ, ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ದಾನಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ। ತಥಾ ಪುತ್ತದಾರಾದಿಕಸ್ಸ ತಿವಿಧಸ್ಸಪಿ ಹೇತು ಅವೀತಿಕ್ಕಮನವಸೇನ ತಿಸ್ಸೋ ಸೀಲಪಾರಮಿಯೋ, ತೇಸು ಏವ ತಿವಿಧೇಸು ವತ್ಥೂಸು ಆಲಯಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮನವಸೇನ ತಿಸ್ಸೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾರಮಿಯೋ, ಉಪಕರಣಙ್ಗಜೀವಿತತಣ್ಹಂ ಸಮೂಹನಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಾಹಿತವಿನಿಚ್ಛಯಕರಣವಸೇನ ತಿಸ್ಸೋ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಯೋ, ಯಥಾವುತ್ತಭೇದಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗಾದೀನಂ ವಾಯಮನವಸೇನ ತಿಸ್ಸೋ ವೀರಿಯಪಾರಮಿಯೋ, ಉಪಕರಣಙ್ಗಜೀವಿತನ್ತರಾಯಕರಾನಂ ಖಮನವಸೇನ ತಿಸ್ಸೋ ಖನ್ತಿಪಾರಮಿಯೋ, ಉಪಕರಣಙ್ಗಜೀವಿತಹೇತು ಸಚ್ಚಾಪರಿಚ್ಚಾಗವಸೇನ ತಿಸ್ಸೋ ಸಚ್ಚಪಾರಮಿಯೋ, ದಾನಾದಿಪಾರಮಿಯೋ ಅಕುಪ್ಪಾಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ ಸಮಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಉಪಕರಣಾದಿವಿನಾಸೇಪಿ ಅಚಲಾಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ತಿಸ್ಸೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಪಾರಮಿಯೋ, ಉಪಕರಣಾದಿಉಪಘಾತಕೇಸುಪಿ ಸತ್ತೇಸು ಮೇತ್ತಾಯ ಅವಿಜಹನವಸೇನ ತಿಸ್ಸೋ ಮೇತ್ತಾಪಾರಮಿಯೋ, ಯಥಾವುತ್ತವತ್ಥುತ್ತಯಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾಪಕಾರೇಸು ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಮಜ್ಝತ್ತತಾಪಟಿಲಾಭವಸೇನ ತಿಸ್ಸೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮಿಯೋತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಏತಾಸಂ ವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Puttadāradhanādiupakaraṇapariccāgo pana dānapāramī, attano aṅgapariccāgo dānaupapāramī, attano jīvitapariccāgo dānaparamatthapāramī. Tathā puttadārādikassa tividhassapi hetu avītikkamanavasena tisso sīlapāramiyo, tesu eva tividhesu vatthūsu ālayaṃ upacchinditvā nikkhamanavasena tisso nekkhammapāramiyo, upakaraṇaṅgajīvitataṇhaṃ samūhanitvā sattānaṃ hitāhitavinicchayakaraṇavasena tisso paññāpāramiyo, yathāvuttabhedānaṃ pariccāgādīnaṃ vāyamanavasena tisso vīriyapāramiyo, upakaraṇaṅgajīvitantarāyakarānaṃ khamanavasena tisso khantipāramiyo, upakaraṇaṅgajīvitahetu saccāpariccāgavasena tisso saccapāramiyo, dānādipāramiyo akuppādhiṭṭhānavaseneva samijjhantīti upakaraṇādivināsepi acalādhiṭṭhānavasena tisso adhiṭṭhānapāramiyo, upakaraṇādiupaghātakesupi sattesu mettāya avijahanavasena tisso mettāpāramiyo, yathāvuttavatthuttayassa upakārāpakāresu sattasaṅkhāresu majjhattatāpaṭilābhavasena tisso upekkhāpāramiyoti evamādinā etāsaṃ vibhāgo veditabbo.

    ಕೋ ಸಙ್ಗಹೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಥಾ ಏತಾ ವಿಭಾಗತೋ ತಿಂಸವಿಧಾಪಿ ದಾನಪಾರಮೀಆದಿಭಾವತೋ ದಸವಿಧಾ, ಏವಂ ದಾನಸೀಲಖನ್ತಿವೀರಿಯಝಾನಪಞ್ಞಾಸಭಾವೇನ ಛಬ್ಬಿಧಾ। ಏತಾಸು ಹಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾರಮೀ ಸೀಲಪಾರಮಿಯಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ತಸ್ಸಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಭಾವೇ, ನೀವರಣವಿವೇಕಭಾವೇ ಪನ ಝಾನಪಾರಮಿಯಾ, ಕುಸಲಧಮ್ಮಭಾವೇ ಛಹಿಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಸಚ್ಚಪಾರಮೀ ಸೀಲಪಾರಮಿಯಾ ಏಕದೇಸೋಯೇವ ವಚೀಸಚ್ಚವಿರತಿಸಚ್ಚಪಕ್ಖೇ, ಞಾಣಸಚ್ಚಪಕ್ಖೇ ಪನ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಯಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಮೇತ್ತಾಪಾರಮೀ ಝಾನಪಾರಮಿಯಾ ಏವ, ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮೀ ಝಾನಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀಹಿ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಪಾರಮೀ ಸಬ್ಬಾಹಿಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ।

    Ko saṅgahoti ettha pana yathā etā vibhāgato tiṃsavidhāpi dānapāramīādibhāvato dasavidhā, evaṃ dānasīlakhantivīriyajhānapaññāsabhāvena chabbidhā. Etāsu hi nekkhammapāramī sīlapāramiyā saṅgahitā tassā pabbajjābhāve, nīvaraṇavivekabhāve pana jhānapāramiyā, kusaladhammabhāve chahipi saṅgahitā. Saccapāramī sīlapāramiyā ekadesoyeva vacīsaccaviratisaccapakkhe, ñāṇasaccapakkhe pana paññāpāramiyā saṅgahitā. Mettāpāramī jhānapāramiyā eva, upekkhāpāramī jhānapaññāpāramīhi, adhiṭṭhānapāramī sabbāhipi saṅgahitāti.

    ಏತೇಸಞ್ಚ ದಾನಾದೀನಂ ಛನ್ನಂ ಗುಣಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಾನಂ ಪಞ್ಚದಸಯುಗಳಾದೀನಿ ಪಞ್ಚದಸಯುಗಳಾದಿಸಾಧಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ – ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ದಾನಸೀಲಯುಗಳೇನ ಪರಹಿತಾಹಿತಾನಂ ಕರಣಾಕರಣಯುಗಳಸಿದ್ಧಿ, ದಾನಖನ್ತಿಯುಗಳೇನ ಅಲೋಭಾದೋಸಯುಗಳಸಿದ್ಧಿ, ದಾನವೀರಿಯಯುಗಳೇನ ಚಾಗಸುತಯುಗಳಸಿದ್ಧಿ, ದಾನಝಾನಯುಗಳೇನ ಕಾಮದೋಸಪ್ಪಹಾನಯುಗಳಸಿದ್ಧಿ, ದಾನಪಞ್ಞಾಯುಗಳೇನ ಅರಿಯಯಾನಧುರಯುಗಳಸಿದ್ಧಿ, ಸೀಲಖನ್ತಿದ್ವಯೇನ ಪಯೋಗಾಸಯಸುದ್ಧಿದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ, ಸೀಲವೀರಿಯದ್ವಯೇನ ಭಾವನಾದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ, ಸೀಲಝಾನದ್ವಯೇನ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ, ಸೀಲಪಞ್ಞಾದ್ವಯೇನ ದಾನದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ, ಖನ್ತಿವೀರಿಯಯುಗಳೇನ ಖಮಾತೇಜದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ, ಖನ್ತಿಝಾನಯುಗಳೇನ ವಿರೋಧಾನುರೋಧಪ್ಪಹಾನಯುಗಳಸಿದ್ಧಿ , ಖನ್ತಿಪಞ್ಞಾಯುಗಳೇನ ಸುಞ್ಞತಾಖನ್ತಿಪಟಿವೇಧದುಕಸಿದ್ಧಿ, ವೀರಿಯಝಾನದುಕೇನ ಪಗ್ಗಾಹಾವಿಕ್ಖೇಪದುಕಸಿದ್ಧಿ, ವೀರಿಯಪಞ್ಞಾದುಕೇನ ಸರಣದುಕಸಿದ್ಧಿ, ಝಾನಪಞ್ಞಾದುಕೇನ ಯಾನದುಕಸಿದ್ಧಿ। ದಾನಸೀಲಖನ್ತಿತ್ತಿಕೇನ ಲೋಭದೋಸಮೋಹಪ್ಪಹಾನತ್ತಿಕಸಿದ್ಧಿ, ದಾನಸೀಲವೀರಿಯತ್ತಿಕೇನ ಭೋಗಜೀವಿತಕಾಯಸಾರಾದಾನತ್ತಿಕಸಿದ್ಧಿ, ದಾನಸೀಲಝಾನತ್ತಿಕೇನ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುತ್ತಿಕಸಿದ್ಧಿ, ದಾನಸೀಲಪಞ್ಞಾತಿಕೇನ ಆಮಿಸಾಭಯಧಮ್ಮದಾನತ್ತಿಕಸಿದ್ಧೀತಿ ಏವಂ ಇತರೇಹಿಪಿ ತಿಕೇಹಿ ಚತುಕ್ಕಾದೀಹಿ ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ತಿಕಾನಿ ಚತುಕ್ಕಾದೀನಿ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ।

    Etesañca dānādīnaṃ channaṃ guṇānaṃ aññamaññaṃ sambandhānaṃ pañcadasayugaḷādīni pañcadasayugaḷādisādhakāni honti – seyyathidaṃ? Dānasīlayugaḷena parahitāhitānaṃ karaṇākaraṇayugaḷasiddhi, dānakhantiyugaḷena alobhādosayugaḷasiddhi, dānavīriyayugaḷena cāgasutayugaḷasiddhi, dānajhānayugaḷena kāmadosappahānayugaḷasiddhi, dānapaññāyugaḷena ariyayānadhurayugaḷasiddhi, sīlakhantidvayena payogāsayasuddhidvayasiddhi, sīlavīriyadvayena bhāvanādvayasiddhi, sīlajhānadvayena dussīlyapariyuṭṭhānappahānadvayasiddhi, sīlapaññādvayena dānadvayasiddhi, khantivīriyayugaḷena khamātejadvayasiddhi, khantijhānayugaḷena virodhānurodhappahānayugaḷasiddhi , khantipaññāyugaḷena suññatākhantipaṭivedhadukasiddhi, vīriyajhānadukena paggāhāvikkhepadukasiddhi, vīriyapaññādukena saraṇadukasiddhi, jhānapaññādukena yānadukasiddhi. Dānasīlakhantittikena lobhadosamohappahānattikasiddhi, dānasīlavīriyattikena bhogajīvitakāyasārādānattikasiddhi, dānasīlajhānattikena puññakiriyavatthuttikasiddhi, dānasīlapaññātikena āmisābhayadhammadānattikasiddhīti evaṃ itarehipi tikehi catukkādīhi ca yathāsambhavaṃ tikāni catukkādīni ca yojetabbāni.

    ಏವಂ ಛಬ್ಬಿಧಾನಮ್ಪಿ ಪನ ಇಮಾಸಂ ಪಾರಮೀನಂ ಚತೂಹಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಬ್ಬಪಾರಮೀನಂ ಸಮೂಹಸಙ್ಗಹತೋ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಅಧಿತಿಟ್ಠತಿ ಏತೇನ, ಏತ್ಥ ವಾ ಅಧಿತಿಟ್ಠತಿ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ತನ್ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ। ಸಚ್ಚಞ್ಚ ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ, ಸಚ್ಚಸ್ಸ ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಸಚ್ಚಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಂ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ತತ್ಥ ಅವಿಸೇಸತೋ ತಾವ ಲೋಕುತ್ತರಗುಣೇ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಅನುಕಮ್ಪಿತಸಬ್ಬಸತ್ತಸ್ಸ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಸಬ್ಬಪಾರಮಿಪರಿಗ್ಗಹತೋ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತೇಸಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಸಬ್ಬಪಾರಮಿತಾಗುಣೇಹಿ ಉಪಸಮತೋ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ , ತೇಹಿಯೇವ ಪರಹಿತೋಪಾಯಕೋಸಲ್ಲತೋ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಂ। ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ‘‘ಅತ್ಥಿಕಜನಂ ಅವಿಸಂವಾದೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನತೋ, ಪಟಿಞ್ಞಂ ಅವಿಸಂವಾದೇತ್ವಾ ದಾನತೋ, ದಾನಂ ಅವಿಸಂವಾದೇತ್ವಾ ಅನುಮೋದನತೋ, ಮಚ್ಛರಿಯಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ, ದೇಯ್ಯಪಟಿಗ್ಗಾಹಕದಾನದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಕ್ಖಯೇಸು ಲೋಭದೋಸಮೋಹಭಯವೂಪಸಮತೋ, ಯಥಾರಹಂ ಯಥಾಕಾಲಂ ಯಥಾವಿಧಾನಞ್ಚ ದಾನತೋ, ಪಞ್ಞುತ್ತರತೋ ಚ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಂ ದಾನಂ। ತಥಾ ಸಂವರಸಮಾದಾನಸ್ಸ ಅವೀತಿಕ್ಕಮತೋ, ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ, ದುಚ್ಚರಿತವೂಪಸಮತೋ, ಪಞ್ಞುತ್ತರತೋ ಚ ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಂ ಸೀಲಂ। ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಂ ಖಮನತೋ, ಪರಾಪರಾಧವಿಕಪ್ಪಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ, ಕೋಧಪರಿಯುಟ್ಠಾನವೂಪಸಮತೋ, ಪಞ್ಞುತ್ತರತೋ ಚ ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಾ ಖನ್ತಿ। ಪಟಿಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಪರಹಿತಕರಣತೋ, ವಿಸಾದಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ, ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ವೂಪಸಮತೋ, ಪಞ್ಞುತ್ತರತೋ ಚ ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಂ ವೀರಿಯಂ। ಪಟಿಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಲೋಕಹಿತಾನುಚಿನ್ತನತೋ, ನೀವರಣಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ, ಚಿತ್ತವೂಪಸಮತೋ, ಪಞ್ಞುತ್ತರತೋ ಚ ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಂ ಝಾನಂ। ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಂ ಪರಹಿತೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲತೋ, ಅನುಪಾಯಕಿರಿಯಾಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ , ಮೋಹಜಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮತೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಪಟಿಲಾಭತೋ ಚ ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಾ ಪಞ್ಞಾ।

    Evaṃ chabbidhānampi pana imāsaṃ pāramīnaṃ catūhi adhiṭṭhānehi saṅgaho veditabbo. Sabbapāramīnaṃ samūhasaṅgahato hi cattāri adhiṭṭhānāni. Seyyathidaṃ – saccādhiṭṭhānaṃ, cāgādhiṭṭhānaṃ, upasamādhiṭṭhānaṃ, paññādhiṭṭhānanti. Tattha adhitiṭṭhati etena, ettha vā adhitiṭṭhati, adhiṭṭhānamattameva vā tanti adhiṭṭhānaṃ. Saccañca taṃ adhiṭṭhānañca, saccassa vā adhiṭṭhānaṃ, saccaṃ adhiṭṭhānaṃ etassāti vā saccādhiṭṭhānaṃ. Evaṃ sesesupi. Tattha avisesato tāva lokuttaraguṇe katābhinīhārassa anukampitasabbasattassa mahāsattassa pariññānurūpaṃ sabbapāramipariggahato saccādhiṭṭhānaṃ, tesaṃ paṭipakkhapariccāgato cāgādhiṭṭhānaṃ, sabbapāramitāguṇehi upasamato upasamādhiṭṭhānaṃ , tehiyeva parahitopāyakosallato paññādhiṭṭhānaṃ. Visesato pana ‘‘atthikajanaṃ avisaṃvādetvā dassāmī’’ti paṭijānato, paṭiññaṃ avisaṃvādetvā dānato, dānaṃ avisaṃvādetvā anumodanato, macchariyādipaṭipakkhapariccāgato, deyyapaṭiggāhakadānadeyyadhammakkhayesu lobhadosamohabhayavūpasamato, yathārahaṃ yathākālaṃ yathāvidhānañca dānato, paññuttarato ca kusaladhammānaṃ caturadhiṭṭhānapadaṭṭhānaṃ dānaṃ. Tathā saṃvarasamādānassa avītikkamato, dussīlyapariccāgato, duccaritavūpasamato, paññuttarato ca caturadhiṭṭhānapadaṭṭhānaṃ sīlaṃ. Yathāpaṭiññaṃ khamanato, parāparādhavikappapariccāgato, kodhapariyuṭṭhānavūpasamato, paññuttarato ca caturadhiṭṭhānapadaṭṭhānā khanti. Paṭiññānurūpaṃ parahitakaraṇato, visādapariccāgato, akusaladhammānaṃ vūpasamato, paññuttarato ca caturadhiṭṭhānapadaṭṭhānaṃ vīriyaṃ. Paṭiññānurūpaṃ lokahitānucintanato, nīvaraṇapariccāgato, cittavūpasamato, paññuttarato ca caturadhiṭṭhānapadaṭṭhānaṃ jhānaṃ. Yathāpaṭiññaṃ parahitūpāyakosallato, anupāyakiriyāpariccāgato , mohajapariḷāhavūpasamato, sabbaññutāpaṭilābhato ca caturadhiṭṭhānapadaṭṭhānā paññā.

    ತತ್ಥ ಞೇಯ್ಯಪಟಿಞ್ಞಾನುವಿಧಾನೇಹಿ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮಪರಿಚ್ಚಾಗೇಹಿ ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ದೋಸದುಕ್ಖವೂಪಸಮೇಹಿ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಅನುಬೋಧಪಟಿವೇಧೇಹಿ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಂ। ತಿವಿಧಸಚ್ಚಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ದೋಸತ್ತಯವಿರೋಧಿ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಿವಿಧಚಾಗಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ದೋಸತ್ತಯವಿರೋಧಿ ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಿವಿಧವೂಪಸಮಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ದೋಸತ್ತಯವಿರೋಧಿ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಿವಿಧಞಾಣಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ದೋಸತ್ತಯವಿರೋಧಿ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಂ। ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಚಾಗೂಪಸಮಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಅವಿಸಂವಾದನತೋ , ಪಟಿಞ್ಞಾನುವಿಧಾನತೋ ಚ। ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಸಚ್ಚೂಪಸಮಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ, ಸಬ್ಬಪರಿಚ್ಚಾಗಫಲತ್ತಾ ಚ। ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಸಚ್ಚಚಾಗಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹೂಪಸಮತೋ, ಕಾಮೂಪಸಮತೋ, ಕಾಮಪರಿಳಾಹೂಪಸಮತೋ ಚ। ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಸಚ್ಚಚಾಗೂಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಞಾಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತೋ, ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತನತೋ ಚಾತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಸಚ್ಚಪ್ಪಭಾವಿತಾ ಚಾಗಪರಿಬ್ಯಞ್ಜಿತಾ ಉಪಸಮೋಪಬ್ರೂಹಿತಾ ಪಞ್ಞಾಪರಿಸುದ್ಧಾ। ಸಚ್ಚಞ್ಹಿ ಏತಾಸಂ ಜನಕಹೇತು, ಚಾಗೋ ಪರಿಗ್ಗಾಹಕಹೇತು, ಉಪಸಮೋ ಪರಿವುಡ್ಢಿಹೇತು, ಪಞ್ಞಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಹೇತು। ತಥಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಸಚ್ಚಪಟಿಞ್ಞತ್ತಾ, ಮಜ್ಝೇ ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕತಪಣಿಧಾನಸ್ಸ ಪರಹಿತಾಯ ಅತ್ತಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ, ಅನ್ತೇ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಸಬ್ಬೂಪಸಮಪರಿಯೋಸಾನತ್ತಾ, ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಸಮ್ಭವತೋ, ಅಸತಿ ಅಭಾವತೋ, ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವತೋ।

    Tattha ñeyyapaṭiññānuvidhānehi saccādhiṭṭhānaṃ, vatthukāmakilesakāmapariccāgehi cāgādhiṭṭhānaṃ, dosadukkhavūpasamehi upasamādhiṭṭhānaṃ, anubodhapaṭivedhehi paññādhiṭṭhānaṃ. Tividhasaccapariggahitaṃ dosattayavirodhi saccādhiṭṭhānaṃ, tividhacāgapariggahitaṃ dosattayavirodhi cāgādhiṭṭhānaṃ, tividhavūpasamapariggahitaṃ dosattayavirodhi upasamādhiṭṭhānaṃ, tividhañāṇapariggahitaṃ dosattayavirodhi paññādhiṭṭhānaṃ. Saccādhiṭṭhānapariggahitāni cāgūpasamapaññādhiṭṭhānāni avisaṃvādanato , paṭiññānuvidhānato ca. Cāgādhiṭṭhānapariggahitāni saccūpasamapaññādhiṭṭhānāni paṭipakkhapariccāgato, sabbapariccāgaphalattā ca. Upasamādhiṭṭhānapariggahitāni saccacāgapaññādhiṭṭhānāni kilesapariḷāhūpasamato, kāmūpasamato, kāmapariḷāhūpasamato ca. Paññādhiṭṭhānapariggahitāni saccacāgūpasamādhiṭṭhānāni ñāṇapubbaṅgamato, ñāṇānuparivattanato cāti evaṃ sabbāpi pāramiyo saccappabhāvitā cāgaparibyañjitā upasamopabrūhitā paññāparisuddhā. Saccañhi etāsaṃ janakahetu, cāgo pariggāhakahetu, upasamo parivuḍḍhihetu, paññā pārisuddhihetu. Tathā ādimhi saccādhiṭṭhānaṃ saccapaṭiññattā, majjhe cāgādhiṭṭhānaṃ katapaṇidhānassa parahitāya attapariccāgato, ante upasamādhiṭṭhānaṃ sabbūpasamapariyosānattā, ādimajjhapariyosānesu paññādhiṭṭhānaṃ tasmiṃ sati sambhavato, asati abhāvato, yathāpaṭiññañca bhāvato.

    ತತ್ಥ ಮಹಾಪುರಿಸಾ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಕರೇಹಿ ಗರುಪಿಯಭಾವಕರೇಹಿ ಸಚ್ಚಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನೇಹಿ ಗಿಹಿಭೂತಾ ಆಮಿಸದಾನೇನ ಪರೇ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ತಥಾ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಕರೇಹಿ ಗರುಪಿಯಭಾವಕರೇಹಿ ಉಪಸಮಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನೇಹಿ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತಭೂತಾ ಧಮ್ಮದಾನೇನ ಪರೇ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ।

    Tattha mahāpurisā attahitaparahitakarehi garupiyabhāvakarehi saccacāgādhiṭṭhānehi gihibhūtā āmisadānena pare anuggaṇhanti. Tathā attahitaparahitakarehi garupiyabhāvakarehi upasamapaññādhiṭṭhānehi ca pabbajitabhūtā dhammadānena pare anuggaṇhanti.

    ತತ್ಥ ಅನ್ತಿಮಭವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪೂರಣಂ। ಪರಿಪುಣ್ಣಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಹಿ ಚರಿಮಕಭವೂಪಪತ್ತೀತಿ ಏಕೇ। ತತ್ರ ಹಿ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಠಿತಿಅಭಿನಿಕ್ಖಮನೇಸು ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗಮೇನ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಚ್ಚಾನುಪರಿವತ್ತಿನಾ ವಚಸಾ ‘‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜೇಟ್ಠೋ…ಪೇ॰… ಸೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೦೭) ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿ, ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗಮೇನ ಜಿಣ್ಣಾತುರಮತಪಬ್ಬಜಿತದಸ್ಸಾವಿನೋ ಚತುಧಮ್ಮಪದೇಸಕೋವಿದಸ್ಸ ಯೋಬ್ಬನಾರೋಗ್ಯಜೀವಿತಸಮ್ಪತ್ತಿಮದಾನಂ ಉಪಸಮೋ, ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗಮೇನ ಮಹತೋ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಸ್ಸ ಹತ್ಥಗತಸ್ಸ ಚ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಸ್ಸ ಅನಪೇಕ್ಖಪರಿಚ್ಚಾಗೋತಿ।

    Tattha antimabhave bodhisattassa caturadhiṭṭhānaparipūraṇaṃ. Paripuṇṇacaturadhiṭṭhānassa hi carimakabhavūpapattīti eke. Tatra hi gabbhokkantiṭhitiabhinikkhamanesu paññādhiṭṭhānasamudāgamena sato sampajāno saccādhiṭṭhānapāripūriyā sampatijāto uttarābhimukho sattapadavītihārena gantvā sabbā disā oloketvā saccānuparivattinā vacasā ‘‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭho…pe… seṭṭhohamasmi lokassā’’ti (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207) tikkhattuṃ sīhanādaṃ nadi, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena jiṇṇāturamatapabbajitadassāvino catudhammapadesakovidassa yobbanārogyajīvitasampattimadānaṃ upasamo, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena mahato ñātiparivaṭṭassa hatthagatassa ca cakkavattirajjassa anapekkhapariccāgoti.

    ದುತಿಯೇ ಠಾನೇ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಂ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗಮೇನ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಸಮಯೋ, ತತೋ ಹಿ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗಮೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೋಪಕ್ಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ತತೋ ಹಿ ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗಮೇನ ಪರಮೂಪಸಮಸಮ್ಪತ್ತಿ, ತತೋ ಹಿ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗಮೇನ ಅನಾವರಣಞಾಣಪಟಿಲಾಭೋ, ತತೋ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ, ತಂ ಅಸಿದ್ಧಂ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಾಪಿ ಪರಮತ್ಥಭಾವತೋ।

    Dutiye ṭhāne abhisambodhiyaṃ caturadhiṭṭhānaṃ paripuṇṇanti keci. Tattha hi yathāpaṭiññaṃ saccādhiṭṭhānasamudāgamena catunnaṃ ariyasaccānaṃ abhisamayo, tato hi saccādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Cāgādhiṭṭhānasamudāgamena sabbakilesopakkilesapariccāgo, tato hi cāgādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Upasamādhiṭṭhānasamudāgamena paramūpasamasampatti, tato hi upasamādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Paññādhiṭṭhānasamudāgamena anāvaraṇañāṇapaṭilābho, tato hi paññādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇanti, taṃ asiddhaṃ abhisambodhiyāpi paramatthabhāvato.

    ತತಿಯೇ ಠಾನೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೩; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇ। ತತ್ಥ ಹಿ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ದ್ವಾದಸಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚದೇಸನಾಯ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮಮಹಾಯಾಗಕರಣೇನ ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ಸಯಂ ಉಪಸನ್ತಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ಉಪಸಮನೇನ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಆಸಯಾದಿಪರಿಜಾನನೇನ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ, ತದಪಿ ಅಸಿದ್ಧಂ ಅಪರಿಯೋಸಿತತ್ತಾ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಸ್ಸ।

    Tatiye ṭhāne dhammacakkappavattane (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13; paṭi. ma. 2.30) caturadhiṭṭhānaṃ paripuṇṇanti aññe. Tattha hi saccādhiṭṭhānasamudāgatassa dvādasahi ākārehi ariyasaccadesanāya saccādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ, cāgādhiṭṭhānasamudāgatassa saddhammamahāyāgakaraṇena cāgādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Upasamādhiṭṭhānasamudāgatassa sayaṃ upasantassa paresaṃ upasamanena upasamādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ, paññādhiṭṭhānasamudāgatassa vineyyānaṃ āsayādiparijānanena paññādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇanti, tadapi asiddhaṃ apariyositattā buddhakiccassa.

    ಚತುತ್ಥೇ ಠಾನೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅಪರೇ। ತತ್ರ ಹಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತತ್ತಾ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪೂರಣಂ, ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೇನ ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪೂರಣಂ, ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮೇನ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪೂರಣಂ, ಪಞ್ಞಾಪಯೋಜನಪರಿನಿಟ್ಠಾನೇನ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪೂರಣನ್ತಿ।

    Catutthe ṭhāne parinibbāne caturadhiṭṭhānaparipuṇṇanti apare. Tatra hi parinibbutattā paramatthasaccasampattiyā saccādhiṭṭhānaparipūraṇaṃ, sabbūpadhipaṭinissaggena cāgādhiṭṭhānaparipūraṇaṃ, sabbasaṅkhārūpasamena upasamādhiṭṭhānaparipūraṇaṃ, paññāpayojanapariniṭṭhānena paññādhiṭṭhānaparipūraṇanti.

    ತತ್ರ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ವಿಸೇಸೇನ ಮೇತ್ತಾಖೇತ್ತೇ ಅಭಿಜಾತಿಯಂ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪೂರಣಮಭಿಬ್ಯತ್ತಂ, ವಿಸೇಸೇನ ಕರುಣಾಖೇತ್ತೇ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪೂರಣಮಭಿಬ್ಯತ್ತಂ, ವಿಸೇಸೇನ ಮುದಿತಾಖೇತ್ತೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೩; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪೂರಣಮಭಿಬ್ಯತ್ತಂ, ವಿಸೇಸೇನ ಉಪೇಕ್ಖಾಖೇತ್ತೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪೂರಣಮಭಿಬ್ಯತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Tatra mahāpurisassa visesena mettākhette abhijātiyaṃ saccādhiṭṭhānasamudāgatassa saccādhiṭṭhānaparipūraṇamabhibyattaṃ, visesena karuṇākhette abhisambodhiyaṃ paññādhiṭṭhānasamudāgatassa paññādhiṭṭhānaparipūraṇamabhibyattaṃ, visesena muditākhette dhammacakkappavattane (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13; paṭi. ma. 2.30) cāgādhiṭṭhānasamudāgatassa cāgādhiṭṭhānaparipūraṇamabhibyattaṃ, visesena upekkhākhette parinibbāne upasamādhiṭṭhānasamudāgatassa upasamādhiṭṭhānaparipūraṇamabhibyattanti daṭṭhabbaṃ.

    ತತ್ರಪಿ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ಸಂವಾಸೇನ ಸೀಲಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ಸಂವೋಹಾರೇನ ಸೋಚೇಯ್ಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ಆಪದಾಸು ಥಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗತಸ್ಸ ಸಾಕಚ್ಛಾಯ ಪಞ್ಞಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ಸೀಲಾಜೀವಚಿತ್ತದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Tatrapi saccādhiṭṭhānasamudāgatassa saṃvāsena sīlaṃ veditabbaṃ, cāgādhiṭṭhānasamudāgatassa saṃvohārena soceyyaṃ veditabbaṃ, upasamādhiṭṭhānasamudāgatassa āpadāsu thāmo veditabbo, paññādhiṭṭhānasamudāgatassa sākacchāya paññā veditabbā. Evaṃ sīlājīvacittadiṭṭhivisuddhiyo veditabbā.

    ತಥಾ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗಮೇನ ದೋಸಾ ಅಗತಿಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ ಅವಿಸಂವಾದನತೋ, ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗಮೇನ ಲೋಭಾ ಅಗತಿಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ ಅನಭಿಸಙ್ಗತೋ, ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗಮೇನ ಭಯಾ ಅಗತಿಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ ಅನಪರಾಧತೋ, ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮುದಾಗಮೇನ ಮೋಹಾ ಅಗತಿಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧತೋ।

    Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena dosā agatiṃ na gacchati avisaṃvādanato, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena lobhā agatiṃ na gacchati anabhisaṅgato, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena bhayā agatiṃ na gacchati anaparādhato, paññādhiṭṭhānasamudāgamena mohā agatiṃ na gacchati yathābhūtāvabodhato.

    ತಥಾ ಪಠಮೇನ ಅದುಟ್ಠೋ ಅಧಿವಾಸೇತಿ, ದುತಿಯೇನ ಅಲುದ್ಧೋ ಪಟಿಸೇವತಿ, ತತಿಯೇನ ಅಭೀತೋ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಚತುತ್ಥೇನ ಅಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ವಿನೋದೇತಿ। ಪಠಮೇನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಪ್ಪತ್ತಿ, ಇತರೇಹಿ ಪವಿವೇಕಉಪಸಮಸಮ್ಬೋಧಿಸುಖಪ್ಪತ್ತಿಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತಥಾ ವಿವೇಕಜಪೀತಿಸುಖಸಮಾಧಿಜಪೀತಿಸುಖಅಪ್ಪೀತಿಜಕಾಯಸುಖಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಜಉಪೇಕ್ಖಾಸುಖಪ್ಪತ್ತಿಯೋ ಏತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಏವಮನೇಕಗುಣಾನುಬನ್ಧೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇಹಿ ಸಬ್ಬಪಾರಮಿಸಮೂಹಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ಚ ಚತೂಹಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇಹಿ ಸಬ್ಬಪಾರಮಿಸಙ್ಗಹೋ, ಏವಂ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಹಿಪೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಹಿ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೋ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಹಿ ದಾನಾದಿಗುಣಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾ ಭವನ್ತಿ ಬುದ್ಧತ್ತಸಿದ್ಧಿಪರಿಯೋಸಾನಾತಿ ಏವಮೇತಾಸಂ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tathā paṭhamena aduṭṭho adhivāseti, dutiyena aluddho paṭisevati, tatiyena abhīto parivajjeti, catutthena asammūḷho vinodeti. Paṭhamena nekkhammasukhappatti, itarehi pavivekaupasamasambodhisukhappattiyo hontīti daṭṭhabbā. Tathā vivekajapītisukhasamādhijapītisukhaappītijakāyasukhasatipārisuddhijaupekkhāsukhappattiyo etehi catūhi yathākkamaṃ hontīti. Evamanekaguṇānubandhehi catūhi adhiṭṭhānehi sabbapāramisamūhasaṅgaho veditabbo. Yathā ca catūhi adhiṭṭhānehi sabbapāramisaṅgaho, evaṃ karuṇāpaññāhipīti daṭṭhabbaṃ. Sabbopi hi bodhisambhāro karuṇāpaññāhi saṅgahito. Karuṇāpaññāpariggahitā hi dānādiguṇā mahābodhisambhārā bhavanti buddhattasiddhipariyosānāti evametāsaṃ saṅgaho veditabbo.

    ಕೋ ಸಮ್ಪಾದನೂಪಾಯೋತಿ ಸಕಲಸ್ಸಾಪಿ ಪುಞ್ಞಾದಿಸಮ್ಭಾರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ, ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಸಮ್ಭರಣಂ ಅವೇಕಲ್ಲಕಾರಿತಾಯೋಗೇನ, ತತ್ಥ ಚ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾ ಆದರಬಹುಮಾನಯೋಗೇನ, ಸಾತಚ್ಚಕಾರಿತಾ ನಿರನ್ತರಪಯೋಗೇನ, ಚಿರಕಾಲಾದಿಯೋಗೋ ಚ ಅನ್ತರಾ ಅವೋಸಾನಾಪಜ್ಜನೇನಾತಿ ಚತುರಙ್ಗಯೋಗೋ ಏತಾಸಂ ಸಮ್ಪಾದನೂಪಾಯೋ। ಅಪಿಚ ಸಮಾಸತೋ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಸ್ಸ ಪರಿಯಾದಾನಂ, ಪರೇಸು ಚ ಸಿನೇಹಸ್ಸ ಪರಿವಡ್ಢನಂ ಏತಾಸಂ ಸಮ್ಪಾದನೂಪಾಯೋ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಧಿಗಮಾಯ ಹಿ ಕತಮಹಾಪಣಿಧಾನಸ್ಸ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಪರಿಜಾನನೇನ ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅನುಪಲಿತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹೋ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಯೋಗವಸೇನ ಪನ ಪಿಯೇ ಪುತ್ತೇ ವಿಯ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಸ್ಸ ತೇಸು ಮೇತ್ತಾಸಿನೇಹೋ ಪರಿವಡ್ಢತಿ। ತತೋ ಚ ತಂತದಾವತ್ಥಾನುರೂಪಮತ್ತಪರಸನ್ತಾನೇಸು ಲೋಭದೋಸಮೋಹವಿಗಮೇನ ವಿದೂರೀಕತಮಚ್ಛರಿಯಾದಿಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ದಾನಪಿಯವಚನಅತ್ಥಚರಿಯಾಸಮಾನತ್ತತಾಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೨) ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಾನುಗತೇಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಜನಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಕರಣವಸೇನ ಉಪರಿ ಯಾನತ್ತಯೇ ಅವತಾರಣಂ ಪರಿಪಾಚನಞ್ಚ ಕರೋತಿ। ಮಹಾಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ ಮಹಾಕರುಣಾ ಚ ದಾನೇನ ಅಲಙ್ಕತಾ; ದಾನಂ ಪಿಯವಚನೇನ; ಪಿಯವಚನಂ ಅತ್ಥಚರಿಯಾಯ; ಅತ್ಥಚರಿಯಾ ಸಮಾನತ್ತತಾಯ ಅಲಙ್ಕತಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಚ। ಸಬ್ಬಭೂತತ್ತಭೂತಸ್ಸ ಹಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮಾನಸುಖದುಕ್ಖತಾಯ ಸಮಾನತ್ತತಾಸಿದ್ಧಿ। ಬುದ್ಧಭೂತೋ ಪನ ತೇಹೇವ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪೂರಿತಾಭಿಬುದ್ಧೇಹಿ ಜನಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕಸಙ್ಗಹಕರಣೇನ ಅಭಿವಿನಯನಂ ಕರೋತಿ। ದಾನಞ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಪರಿಪೂರಿತಾಭಿಬುದ್ಧಂ ; ಪಿಯವಚನಂ ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ; ಅತ್ಥಚರಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ; ಸಮಾನತ್ತತಾ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಪರಿಪೂರಿತಾಭಿಬುದ್ಧಾ। ತಥಾಗತಾನಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಸಾವಕಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇಹಿ ಸಮಾನತ್ತತಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ। ತತ್ರ ಹಿ ತೇಸಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ಏಕೀಭಾವೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನತ್ಥಿ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ತ’’ನ್ತಿ।

    Ko sampādanūpāyoti sakalassāpi puññādisambhārassa sammāsambodhiṃ, uddissa anavasesasambharaṇaṃ avekallakāritāyogena, tattha ca sakkaccakāritā ādarabahumānayogena, sātaccakāritā nirantarapayogena, cirakālādiyogo ca antarā avosānāpajjanenāti caturaṅgayogo etāsaṃ sampādanūpāyo. Apica samāsato katābhinīhārassa attani sinehassa pariyādānaṃ, paresu ca sinehassa parivaḍḍhanaṃ etāsaṃ sampādanūpāyo. Sammāsambodhisamadhigamāya hi katamahāpaṇidhānassa mahāsattassa yāthāvato parijānanena sabbesu dhammesu anupalittassa attani sineho parikkhayaṃ pariyādānaṃ gacchati, mahākaruṇāsamāyogavasena pana piye putte viya sabbasatte sampassamānassa tesu mettāsineho parivaḍḍhati. Tato ca taṃtadāvatthānurūpamattaparasantānesu lobhadosamohavigamena vidūrīkatamacchariyādibodhisambhārapaṭipakkho mahāpuriso dānapiyavacanaatthacariyāsamānattatāsaṅkhātehi catūhi saṅgahavatthūhi (dī. ni. 3.210; a. ni. 4.32) caturadhiṭṭhānānugatehi accantaṃ janassa saṅgahakaraṇavasena upari yānattaye avatāraṇaṃ paripācanañca karoti. Mahāsattānañhi mahāpaññā mahākaruṇā ca dānena alaṅkatā; dānaṃ piyavacanena; piyavacanaṃ atthacariyāya; atthacariyā samānattatāya alaṅkatā saṅgahitā ca. Sabbabhūtattabhūtassa hi bodhisattassa sabbattha samānasukhadukkhatāya samānattatāsiddhi. Buddhabhūto pana teheva saṅgahavatthūhi caturadhiṭṭhānaparipūritābhibuddhehi janassa accantikasaṅgahakaraṇena abhivinayanaṃ karoti. Dānañhi sammāsambuddhānaṃ cāgādhiṭṭhānena paripūritābhibuddhaṃ ; piyavacanaṃ saccādhiṭṭhānena; atthacariyā paññādhiṭṭhānena; samānattatā upasamādhiṭṭhānena paripūritābhibuddhā. Tathāgatānañhi sabbasāvakapaccekabuddhehi samānattatā parinibbāne. Tatra hi tesaṃ avisesato ekībhāvo. Tenevāha ‘‘natthi vimuttiyā nānatta’’nti.

    ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –

    Honti cettha –

    ‘‘ಸಚ್ಚೋ ಚಾಗೀ ಉಪಸನ್ತೋ, ಪಞ್ಞವಾ ಅನುಕಮ್ಪಕೋ,

    ‘‘Sacco cāgī upasanto, paññavā anukampako,

    ಸಮ್ಭತಸಬ್ಬಸಮ್ಭಾರೋ, ಕಂ ನಾಮತ್ಥಂ ನ ಸಾಧಯೇ॥

    Sambhatasabbasambhāro, kaṃ nāmatthaṃ na sādhaye.

    ಮಹಾಕಾರುಣಿಕೋ ಸತ್ಥಾ, ಹಿತೇಸೀ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ,

    Mahākāruṇiko satthā, hitesī ca upekkhako,

    ನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯೋ ಜಿನೋ॥

    Nirapekkho ca sabbattha, aho acchariyo jino.

    ವಿರತ್ತೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು, ಸತ್ತೇಸು ಚ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ,

    Viratto sabbadhammesu, sattesu ca upekkhako,

    ಸದಾ ಸತ್ತಹಿತೇ ಯುತ್ತೋ, ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯೋ ಜಿನೋ॥

    Sadā sattahite yutto, aho acchariyo jino.

    ಸಬ್ಬದಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ, ಹಿತಾಯ ಚ ಸುಖಾಯ ಚ,

    Sabbadā sabbasattānaṃ, hitāya ca sukhāya ca,

    ಉಯ್ಯುತ್ತೋ ಅಕಿಲಾಸೂ ಚ, ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯೋ ಜಿನೋ’’ತಿ॥ (ಚರಿಯಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೨೦ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ)।

    Uyyutto akilāsū ca, aho acchariyo jino’’ti. (cariyā. aṭṭha. 320 pakiṇṇakakathā);

    ಕಿತ್ತಕೇನ ಕಾಲೇನ ಸಮ್ಪಾದನನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮೇನ ತಾವ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಮಜ್ಝಿಮೇನ ಅಟ್ಠಾಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಉಪರಿಮೇನ ಸೋಳಸಾಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಏತೇ ಚ ಭೇದಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪಞ್ಞಾಧಿಕಸದ್ಧಾಧಿಕವೀರಿಯಾಧಿಕವಸೇನ ಞಾತಬ್ಬಾ। ಪಞ್ಞಾಧಿಕಾನಞ್ಹಿ ಸದ್ಧಾ ಮನ್ದಾ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಞಾ ತಿಕ್ಖಾ। ಸದ್ಧಾಧಿಕಾನಂ ಪಞ್ಞಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಹೋತಿ, ವೀರಿಯಾಧಿಕಾನಂ ಪಞ್ಞಾ ಮನ್ದಾ। ಪಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ ಅಭಿಗನ್ತಬ್ಬಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ। ಅವಿಸೇಸೇನ ಪನ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಿಕ್ಖಮಜ್ಝಿಮಮುದುಭಾವೇನ ತಯೋಪೇತೇ ಭೇದಾ ಯುತ್ತಾತಿ ವದನ್ತಿ। ತಿವಿಧಾ ಹಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಣೇ ಭವನ್ತಿ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂನೇಯ್ಯಭೇದೇನ। ತೇಸು ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ಚತುಪ್ಪದಿಕಂ ಗಾಥಂ ಸುಣನ್ತೋ ತತಿಯಪದೇ ಅಪರಿಯೋಸಿತೇಯೇವ ಛಅಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥುಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ, ದುತಿಯೋ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಚತುಪ್ಪದಿಕಂ ಗಾಥಂ ಸುಣನ್ತೋ ಅಪರಿಯೋಸಿತೇಯೇವ ಚತುತ್ಥಪದೇ ಛಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥುಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ, ಇತರೋ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಚತುಪ್ಪದಿಕಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಿತಾಯ ಗಾಥಾಯ ಛಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥುಪನಿಸ್ಸಯೋ ಭವತಿ। ತಯೋಪೇತೇ ವಿನಾ ಕಾಲಭೇದೇನ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಲದ್ಧಬ್ಯಾಕರಣಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಯಥಾವುತ್ತಭೇದೇನ ಕಾಲೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ತೇಸು ತೇಸು ಪನ ಕಾಲಭೇದೇಸು ಅಪರಿಪುಣ್ಣೇಸು ತೇ ತೇ ಮಹಾಸತ್ತಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ವೇಸ್ಸನ್ತರದಾನಸದಿಸಂ ದಾನಂ ದೇನ್ತಾಪಿ ತದನುರೂಪೇ ಸೀಲಾದಿಸಬ್ಬಪಾರಮಿಧಮ್ಮೇ ಆಚಿನನ್ತಾಪಿ ಅನ್ತರಾ ಬುದ್ಧಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಕಾರಣಮೇತಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಞಾಣಸ್ಸ ಅಪರಿಪಚ್ಚನತೋ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲನಿಪ್ಫಾದಿತಂ ವಿಯ ಹಿ ಸಸ್ಸಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲೇ ಪರಿನಿಪ್ಫಾದಿತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ। ತದನ್ತರಾ ಪನ ಸಬ್ಬುಸ್ಸಾಹೇನ ವಾಯಮನ್ತೇನಾಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಾಪುಣಿತುನ್ತಿ ಪಾರಮಿಪಾರಿಪೂರೀ ಯಥಾವುತ್ತಕಾಲವಿಸೇಸಂ ವಿನಾ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Kittakena kālena sampādananti heṭṭhimena tāva paricchedena cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca, majjhimena aṭṭhāsaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca, uparimena soḷasāsaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca, ete ca bhedā yathākkamaṃ paññādhikasaddhādhikavīriyādhikavasena ñātabbā. Paññādhikānañhi saddhā mandā hoti, paññā tikkhā. Saddhādhikānaṃ paññā majjhimā hoti, vīriyādhikānaṃ paññā mandā. Paññānubhāvena ca sammāsambodhi abhigantabbāti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Avisesena pana vimuttiparipācanīyānaṃ dhammānaṃ tikkhamajjhimamudubhāvena tayopete bhedā yuttāti vadanti. Tividhā hi bodhisattā abhinīhārakkhaṇe bhavanti ugghaṭitaññūvipañcitaññūneyyabhedena. Tesu ugghaṭitaññū sammāsambuddhassa sammukhā catuppadikaṃ gāthaṃ suṇanto tatiyapade apariyositeyeva chaabhiññāhi saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pattuṃ samatthupanissayo hoti, dutiyo satthu sammukhā catuppadikaṃ gāthaṃ suṇanto apariyositeyeva catutthapade chahi abhiññāhi arahattaṃ pattuṃ samatthupanissayo hoti, itaro bhagavato sammukhā catuppadikaṃ gāthaṃ sutvā pariyositāya gāthāya chahi abhiññāhi arahattaṃ pattuṃ samatthupanissayo bhavati. Tayopete vinā kālabhedena katābhinīhāraladdhabyākaraṇā pāramiyo pūrentā yathākkamaṃ yathāvuttabhedena kālena sammāsambodhiṃ pāpuṇanti. Tesu tesu pana kālabhedesu aparipuṇṇesu te te mahāsattā divase divase vessantaradānasadisaṃ dānaṃ dentāpi tadanurūpe sīlādisabbapāramidhamme ācinantāpi antarā buddhā bhavissantīti akāraṇametaṃ. Kasmā? Ñāṇassa aparipaccanato. Paricchinnakālanipphāditaṃ viya hi sassaṃ paricchinnakāle parinipphāditā sammāsambodhi. Tadantarā pana sabbussāhena vāyamantenāpi na sakkā pāpuṇitunti pāramipāripūrī yathāvuttakālavisesaṃ vinā na sampajjatīti veditabbaṃ.

    ಕೋ ಆನಿಸಂಸೋತಿ ಯೇ ತೇ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ –

    Ko ānisaṃsoti ye te katābhinīhārānaṃ bodhisattānaṃ –

    ‘‘ಏವಂ ಸಬ್ಬಙ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಬೋಧಿಯಾ ನಿಯತಾ ನರಾ।

    ‘‘Evaṃ sabbaṅgasampannā, bodhiyā niyatā narā;

    ಸಂಸರಂ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ, ಕಪ್ಪಕೋಟಿಸತೇಹಿಪಿ।

    Saṃsaraṃ dīghamaddhānaṃ, kappakoṭisatehipi;

    ಅವೀಚಿಮ್ಹಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾ ಲೋಕನ್ತರೇಸು ಚಾ’’ತಿ॥ ಆದಿನಾ (ಅಭಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ನಿದಾನಕಥಾ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಬು॰ ವಂ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೭.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಚರಿಯಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ) –

    Avīcimhi nuppajjanti, tathā lokantaresu cā’’ti. ādinā (abhi. aṭṭha. 1.nidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; bu. vaṃ. aṭṭha. 27.dūrenidānakathā; cariyā. aṭṭha. pakiṇṇakakathā) –

    ಅಟ್ಠಾರಸ ಅಭಬ್ಬಟ್ಠಾನಾನುಪಗಮನಪ್ಪಕಾರಾ ಆನಿಸಂಸಾ ಸಂವಣ್ಣಿತಾ। ಯೇ ಚ ‘‘ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಆನನ್ದ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತುಸಿತಾಕಾಯಾ ಚವಿತ್ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೯೯) ಸೋಳಸ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾರಾ, ಯೇ ಚ ‘‘ಸೀತಂ ಬ್ಯಪಗತಂ ಹೋತಿ, ಉಣ್ಹಞ್ಚ ಉಪಸಮ್ಮತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಬು॰ ವಂ॰ ೮೩), ‘‘ಜಾಯಮಾನೇ ಖೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಅಯಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಸಙ್ಕಮ್ಪತಿ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪತಿ ಸಮ್ಪವೇಧತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ, ಯೇ ವಾ ಪನಞ್ಞೇಪಿ ‘‘ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸಮಿಜ್ಝನಂ ಕಮ್ಮಾದೀಸು ವಸೀಭಾವೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಜಾತಕಬುದ್ಧವಂಸಾದೀಸು ದಸ್ಸಿತಪ್ಪಕಾರಾ ಆನಿಸಂಸಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಏತಾಸಂ ಆನಿಸಂಸಾ, ತಥಾ ಯಥಾನಿದಸ್ಸಿತಭೇದಾ ಅಲೋಭಾದೋಸಾದಿಗುಣಯುಗಳಾದಯೋ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Aṭṭhārasa abhabbaṭṭhānānupagamanappakārā ānisaṃsā saṃvaṇṇitā. Ye ca ‘‘sato sampajāno ānanda bodhisatto tusitākāyā cavitvā mātukucchiṃ okkamī’’tiādinā (ma. ni. 3.199) soḷasa acchariyabbhutadhammappakārā, ye ca ‘‘sītaṃ byapagataṃ hoti, uṇhañca upasammatī’’tiādinā (bu. vaṃ. 83), ‘‘jāyamāne kho sāriputta bodhisatte ayaṃ dasasahassilokadhātu saṅkampati sampakampati sampavedhatī’’tiādinā ca dvattiṃsa pubbanimittappakārā, ye vā panaññepi ‘‘bodhisattānaṃ adhippāyasamijjhanaṃ kammādīsu vasībhāvo’’ti evamādayo tattha tattha jātakabuddhavaṃsādīsu dassitappakārā ānisaṃsā, te sabbepi etāsaṃ ānisaṃsā, tathā yathānidassitabhedā alobhādosādiguṇayugaḷādayo cāti veditabbā.

    ಕಿಂ ಫಲನ್ತಿ ಸಮಾಸತೋ ತಾವ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವೋ ಏತಾಸಂ ಫಲಂ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣ- (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪ ಆದಯೋ; ೩.೧೬೮ ಆದಯೋ; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೫) ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾದಿಅನೇಕಗುಣಗಣಸಮುಜ್ಜಲರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಅಧಿಟ್ಠಾನಾ ದಸಬಲಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಛಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಅಟ್ಠಾರಸಾವೇಣಿಕಬುದ್ಧಧಮ್ಮ- (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೩೦೫; ಮೂಲಟೀ॰ ೨.ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ) -ಪಭುತಿಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಗುಣಸಮುದಯೋಪಸೋಭಿನೀ ಧಮ್ಮಕಾಯಸಿರೀ, ಯಾವತಾ ಪನ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಯೇ ಅನೇಕೇಹಿಪಿ ಕಪ್ಪೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನಾಪಿ ವಾಚಾಯ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಇದಂ ಏತಾಸಂ ಫಲನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಬುದ್ಧವಂಸಚರಿಯಾಪಿಟಕಜಾತಕಮಹಾಪದಾನಸುತ್ತಾದೀನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Kiṃphalanti samāsato tāva sammāsambuddhabhāvo etāsaṃ phalaṃ, vitthārato pana dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇa- (dī. ni. 2.24 ādayo; 3.168 ādayo; ma. ni. 2.385) asītianubyañjanabyāmappabhādianekaguṇagaṇasamujjalarūpakāyasampattiadhiṭṭhānā dasabalacatuvesārajjachaasādhāraṇañāṇaaṭṭhārasāveṇikabuddhadhamma- (dī. ni. aṭṭha. 3.305; mūlaṭī. 2.suttantabhājanīyavaṇṇanā) -pabhutianekasatasahassaguṇasamudayopasobhinī dhammakāyasirī, yāvatā pana buddhaguṇā ye anekehipi kappehi sammāsambuddhenāpi vācāya pariyosāpetuṃ na sakkā, idaṃ etāsaṃ phalanti ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana buddhavaṃsacariyāpiṭakajātakamahāpadānasuttādīnaṃ vasena veditabbo.

    ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಯಥಾವುತ್ತವಿಭಾಗಾನಂ ಪಾರಮೀನಂ ಪೂರಿತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಸತಿಪಿ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗಾನಂ ದಾನಪಾರಮಿಭಾವೇ ಪರಿಚ್ಚಾಗವಿಸೇಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಸುದುಕ್ಕರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ‘‘ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ’’ತಿ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ, ತತೋಯೇವ ಚ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ ವಿಸುಂ ನಯನಪರಿಚ್ಚಾಗಗ್ಗಹಣಂ, ಪರಿಗ್ಗಹಪರಿಚ್ಚಾಗಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇಪಿ ಧನರಜ್ಜಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ ಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಕತಂ। ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕವತ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನಂ ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ। ದಾನಾದೀಸುಯೇವ ಸಾತಿಸಯಪಟಿಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನಂ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾ, ಯಾ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ, ದಾನಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿ, ಕಾಯವಿವೇಕವಸೇನ ಏಕಚರಿಯಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾತಿ ಕೇಚಿ। ದಾನಾದೀನಞ್ಚೇವ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀನಞ್ಚ ಸಂಸಾರನಿಬ್ಬಾನೇಸು ಆದೀನವಾನಿಸಂಸಾದೀನಞ್ಚ ವಿಭಾವನವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಬೋಧಿತ್ತಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಪರಿಪಾಚನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಕಥಾ ಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಂ। ಞಾತೀನಂ ಅತ್ಥಚರಿಯಾ ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾ, ಸಾಪಿ ಕರುಣಾಯನವಸೇನೇವ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣವಸೇನ, ಅನವಜ್ಜಕಮ್ಮಾಯತನವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಪರಿಚಯವಸೇನ, ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಪರಿಚಯವಸೇನ, ಲಕ್ಖಣತ್ತಯತೀರಣವಸೇನ ಚ ಞಾಣಚಾರೋ ಬುದ್ಧಿಚರಿಯಾ, ಸಾ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀಯೇವ, ಞಾಣಸಮ್ಭಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ। ಕೋಟಿನ್ತಿ ಪರಿಯನ್ತೋ, ಉಕ್ಕಂಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಭಾವೇತ್ವಾತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ। ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾತಿ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ। ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಆಗಮನಪಟಿಪದಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಸಹಗತಾ ಏವ ವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಯೇನ ಅಭಿನೀಹಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗಮನಪಟಿಪದಾಯ ಆದಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ದಾನಪಾರಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಜ್ಝಂ, ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Yathāvuttāya paṭipadāya yathāvuttavibhāgānaṃ pāramīnaṃ pūritabhāvaṃ sandhāyāha ‘‘samatiṃsa pāramiyo pūretvā’’ti. Satipi mahāpariccāgānaṃ dānapāramibhāve pariccāgavisesabhāvadassanatthañceva sudukkarabhāvadassanatthañca ‘‘pañca mahāpariccāge’’ti visuṃ gahaṇaṃ, tatoyeva ca aṅgapariccāgato visuṃ nayanapariccāgaggahaṇaṃ, pariggahapariccāgabhāvasāmaññepi dhanarajjapariccāgato puttadārapariccāgaggahaṇañca kataṃ. Gatapaccāgatikavattasaṅkhātāya pubbabhāgapaṭipadāya saddhiṃ abhiññāsamāpattinipphādanaṃ pubbayogo. Dānādīsuyeva sātisayapaṭipattinipphādanaṃ pubbacariyā, yā cariyāpiṭakasaṅgahitā. Abhinīhāro pubbayogo, dānādipaṭipatti, kāyavivekavasena ekacariyā vā pubbacariyāti keci. Dānādīnañceva appicchatādīnañca saṃsāranibbānesu ādīnavānisaṃsādīnañca vibhāvanavasena sattānaṃ bodhittaye patiṭṭhāpanaparipācanavasena pavattā kathā dhammakkhānaṃ. Ñātīnaṃ atthacariyā ñātatthacariyā, sāpi karuṇāyanavaseneva. Ādi-saddena lokatthacariyādayo saṅgaṇhāti. Kammassakatāñāṇavasena, anavajjakammāyatanavijjāṭṭhānaparicayavasena, khandhāyatanādiparicayavasena, lakkhaṇattayatīraṇavasena ca ñāṇacāro buddhicariyā, sā pana atthato paññāpāramīyeva, ñāṇasambhāradassanatthaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Koṭinti pariyanto, ukkaṃsoti attho. Cattāro satipaṭṭhāne bhāvetvā brūhetvāti sambandho. Tattha bhāvetvāti uppādetvā. Brūhetvāti vaḍḍhetvā. Satipaṭṭhānādiggahaṇena āgamanapaṭipadaṃ matthakaṃ pāpetvā dasseti, vipassanāsahagatā eva vā satipaṭṭhānādayo daṭṭhabbā. Ettha ca ‘‘yena abhinīhārenā’’tiādinā āgamanapaṭipadāya ādiṃ dasseti, ‘‘dānapāramī’’tiādinā majjhaṃ, ‘‘cattāro satipaṭṭhāne’’tiādinā pariyosānanti veditabbaṃ.

    ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋತಿ ಹತ್ಥತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಮುಹುತ್ತಜಾತೋ, ನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತೋ। ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತಞ್ಹಿ ಮಹಾಸತ್ತಂ ಪಠಮಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸುವಣ್ಣಜಾಲೇನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು, ತೇಸಂ ಹತ್ಥತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಅಜಿನಪ್ಪವೇಣಿಯಾ, ತೇಸಂ ಹತ್ಥತೋ ಮನುಸ್ಸಾ ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟಕೇನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಯಥಾಹ ಭಗವಾ ಮಹಾಪದಾನದೇಸನಾಯಂ। ಸೇತಮ್ಹಿ ಛತ್ತೇತಿ ದಿಬ್ಬಸೇತಚ್ಛತ್ತೇ। ಅನುಹೀರಮಾನೇತಿ ಧಾರಿಯಮಾನೇ। ಏತ್ಥ ಚ ಛತ್ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಖಗ್ಗಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಕಕುಧಭಣ್ಡಾನಿಪಿ (ಜಾ॰ ೨.೧೯.೭೨) ವುತ್ತಾನೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಖಗ್ಗತಾಲವಣ್ಟಮೋರಹತ್ಥಕವಾಳಬೀಜನೀಉಣ್ಹೀಸಪಟ್ಟಾಪಿ ಹಿ ಛತ್ತೇನ ಸಹ ತದಾ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಅಹೇಸುಂ। ಛತ್ತಾದೀನಿಯೇವ ಚ ತದಾ ಪಞ್ಞಾಯಿಂಸು, ನ ಛತ್ತಾದಿಗಾಹಕಾ। ಸಬ್ಬಾ ಚ ದಿಸಾತಿ ದಸಪಿ ದಿಸಾ। ನಯಿದಂ ಸಬ್ಬದಿಸಾವಿಲೋಕನಂ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರುತ್ತರಕಾಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಮಹಾಸತ್ತೋ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಂ ಓಲೋಕೇಸಿ, ತತ್ಥ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜಯಮಾನಾ ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸ ಇಧ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದಿಸೋಪಿ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಉತ್ತರಿತರೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ಏವಂ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಅನುದಿಸಾ, ಹೇಟ್ಠಾ, ಉಪರೀತಿ ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಂ ಅದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಉತ್ತರಾ ದಿಸಾ’’ತಿ ತತ್ಥ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಅಗಮಾಸಿ। ಆಸಭಿನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ। ಅಗ್ಗೋತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮೋ। ಜೇಟ್ಠೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಚ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತಿ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಅರಹತ್ತಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ।

    Sampatijātoti hatthato muccitvā muhuttajāto, na mātukucchito nikkhantamatto. Nikkhantamattañhi mahāsattaṃ paṭhamaṃ brahmāno suvaṇṇajālena paṭiggaṇhiṃsu, tesaṃ hatthato cattāro mahārājāno ajinappaveṇiyā, tesaṃ hatthato manussā dukūlacumbaṭakena paṭiggaṇhiṃsu, manussānaṃ hatthato muñcitvā pathaviyaṃ patiṭṭhitoti yathāha bhagavā mahāpadānadesanāyaṃ. Setamhi chatteti dibbasetacchatte. Anuhīramāneti dhāriyamāne. Ettha ca chattaggahaṇeneva khaggādīni pañca kakudhabhaṇḍānipi (jā. 2.19.72) vuttānevāti veditabbaṃ. Khaggatālavaṇṭamorahatthakavāḷabījanīuṇhīsapaṭṭāpi hi chattena saha tadā upaṭṭhitā ahesuṃ. Chattādīniyeva ca tadā paññāyiṃsu, na chattādigāhakā. Sabbā ca disāti dasapi disā. Nayidaṃ sabbadisāvilokanaṃ sattapadavītihāruttarakālaṃ daṭṭhabbaṃ. Mahāsatto hi manussānaṃ hatthato muccitvā puratthimadisaṃ olokesi, tattha devamanussā gandhamālādīhi pūjayamānā ‘‘mahāpurisa idha tumhehi sadisopi natthi, kuto uttaritaro’’ti āhaṃsu. Evaṃ catasso disā, catasso anudisā, heṭṭhā, uparīti sabbā disā anuviloketvā sabbattha attanā sadisaṃ adisvā ‘‘ayaṃ uttarā disā’’ti tattha sattapadavītihārena agamāsi. Āsabhinti uttamaṃ. Aggoti sabbapaṭhamo. Jeṭṭho seṭṭhoti ca tasseva vevacanaṃ. Ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavoti imasmiṃ attabhāve pattabbaṃ arahattaṃ byākāsi.

    ‘‘ಅನೇಕೇಸಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಿತ್ತೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ‘‘ಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಏತ್ಥಾತಿ –

    ‘‘Anekesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvenā’’ti saṅkhittena vuttamatthaṃ ‘‘yañhī’’tiādinā vitthārato dasseti. Tattha etthāti –

    ‘‘ಅನೇಕಸಾಖಞ್ಚ ಸಹಸ್ಸಮಣ್ಡಲಂ,

    ‘‘Anekasākhañca sahassamaṇḍalaṃ,

    ಛತ್ತಂ ಮರೂ ಧಾರಯುಮನ್ತಲಿಕ್ಖೇ।

    Chattaṃ marū dhārayumantalikkhe;

    ಸುವಣ್ಣದಣ್ಡಾ ವೀತಿಪತನ್ತಿ ಚಾಮರಾ,

    Suvaṇṇadaṇḍā vītipatanti cāmarā,

    ನ ದಿಸ್ಸರೇ ಚಾಮರಛತ್ತಗಾಹಕಾ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೬೯೩)।

    Na dissare cāmarachattagāhakā’’ti. (su. ni. 693);

    ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮೇವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಚಾರತಾಯ ಅನಾವರಣಞಾಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣಪಟಿಲಾಭಸ್ಸಾ’’ತಿ। ‘‘ತಥಾ ಅಯಂ ಭಗವಾಪಿ ಗತೋ…ಪೇ॰… ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಅಭಿಜಾತಿಯಂ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಿಸೇಸಾ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಾರಮಿತಾನಿಸ್ಸನ್ದಾ ಹಿ ತೇತಿ।

    Imissā gāthāya. Sabbaññutaññāṇameva sabbattha appaṭihatacāratāya anāvaraṇañāṇanti āha ‘‘sabbaññutānāvaraṇañāṇapaṭilābhassā’’ti. ‘‘Tathā ayaṃ bhagavāpi gato…pe… pubbanimittabhāvenā’’ti etena abhijātiyaṃ dhammatāvasena uppajjanavisesā sabbabodhisattānaṃ sādhāraṇāti dasseti. Pāramitānissandā hi teti.

    ವಿಕ್ಕಮೀತಿ ಅಗಮಾಸಿ। ಮರೂತಿ ದೇವಾ। ಸಮಾತಿ ವಿಲೋಕನಸಮತಾಯ ಸಮಾ ಸದಿಸಿಯೋ। ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಹಿ ಯಥಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ವಿಲೋಕೇಸಿ, ಏವಂ ಸೇಸಾ ದಿಸಾಪಿ, ನ ಕತ್ಥಚಿ ವಿಲೋಕನೇ ವಿಬನ್ಧೋ ತಸ್ಸ ಅಹೋಸೀತಿ। ಸಮಾತಿ ವಾ ವಿಲೋಕೇತುಂ ಯುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಹಿ ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ವಿರೂಪಬೀಭಚ್ಛವಿಸಮರೂಪಾನಿ ವಿಲೋಕೇತುಂ ಅಯುತ್ತಾನಿ ದಿಸಾಸು ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ।

    Vikkamīti agamāsi. Marūti devā. Samāti vilokanasamatāya samā sadisiyo. Mahāpuriso hi yathā ekaṃ disaṃ vilokesi, evaṃ sesā disāpi, na katthaci vilokane vibandho tassa ahosīti. Samāti vā viloketuṃ yuttāti attho. Na hi tadā bodhisattassa virūpabībhacchavisamarūpāni viloketuṃ ayuttāni disāsu upaṭṭhahantīti.

    ‘‘ಏವಂ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ಕಾಯಗಮನಟ್ಠೇನ ಗತ-ಸದ್ದೇನ ತಥಾಗತ-ಸದ್ದಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಞಾಣಗಮನಟ್ಠೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇನಾತಿ ಅಲೋಭಪ್ಪಧಾನೇನ ಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ। ಕುಸಲಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಇಧ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಯೋ, ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಪಹಾಯಾತಿ ಪಜಹಿತ್ವಾ। ಗತೋ ಅಧಿಗತೋ, ಪಟಿಪನ್ನೋ ಉತ್ತರಿವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಹಾಯಾತಿ ವಾ ಪಹಾನಹೇತು, ಪಹಾನಲಕ್ಖಣಂ ವಾ। ಹೇತುಲಕ್ಖಣತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಪಹಾಯ-ಸದ್ದೋ। ‘‘ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಪ್ಪಹಾನಹೇತುಕಂ ಗತೋ’’ತಿ ಹೇತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಗಮನಂ ಅವಬೋಧೋ, ಪಟಿಪತ್ತಿ ಏವ ವಾ। ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ತಂ ಲಕ್ಖೀಯತಿ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಪದಾಲೇತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ। ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನಾತಿ ಮೇತ್ತಾಯ। ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿಕರಣೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಆಲೋಕಸಞ್ಜಾನನೇನ । ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನಾತಿ ಸಮಾಧಿನಾ। ಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನೇನಾತಿ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಯಾಥಾವವಿನಿಚ್ಛಯೇನ, ‘‘ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನೇನಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ।

    ‘‘Evaṃ tathāgato’’ti kāyagamanaṭṭhena gata-saddena tathāgata-saddaṃ niddisitvā idāni ñāṇagamanaṭṭhena taṃ dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādimāha. Tattha nekkhammenāti alobhappadhānena kusalacittuppādena. Kusalā hi dhammā idha nekkhammaṃ, na pabbajjādayo, ‘‘paṭhamajjhānenā’’ti ca vadanti. Pahāyāti pajahitvā. Gato adhigato, paṭipanno uttarivisesanti attho. Pahāyāti vā pahānahetu, pahānalakkhaṇaṃ vā. Hetulakkhaṇattho hi ayaṃ pahāya-saddo. ‘‘Kāmacchandādippahānahetukaṃ gato’’ti hettha vuttaṃ gamanaṃ avabodho, paṭipatti eva vā. Kāmacchandādippahānena ca taṃ lakkhīyati. Esa nayo ‘‘padāletvā’’tiādīsupi. Abyāpādenāti mettāya. Ālokasaññāyāti vibhūtaṃ katvā manasikaraṇena upaṭṭhitaālokasañjānanena . Avikkhepenāti samādhinā. Dhammavavatthānenāti kusalādidhammānaṃ yāthāvavinicchayena, ‘‘sappaccayanāmarūpavavatthānenā’’tipi vadanti.

    ಏವಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿನೀವರಣಪ್ಪಹಾನೇನ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಂ ಲೋಕೇ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೫೦೮) ವುತ್ತಾಯ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ಭಗವತೋ ತಥಾಗತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಹ ಉಪಾಯೇನ ಅಟ್ಠಹಿ ಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ, ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಚ ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾಹಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಞಾಣೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಕಙ್ಖಾವಿತರಣಾನಞ್ಹಿ ವಿಬನ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ದೂರೀಕರಣೇನ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಯೋ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತಥಾ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಅಭಿರತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ, ತತ್ಥ ಅನಭಿರತಿಯಾ ವಿನೋದಿತಾಯ ಝಾನಾದಿ ಸಮಧಿಗಮೋತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಅರತಿವಿನೋದನಅವಿಜ್ಜಾಪದಾಲನಾದಿ ಉಪಾಯೋ, ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಪನ ನೀವರಣಸಭಾವಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ನೀವರಣೇಸುಪಿ ಸಙ್ಗಹದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಪ್ಪವೇಸವಿಬನ್ಧನೇನ ನೀವರಣಾನಿ ಕವಾಟಸದಿಸಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ನೀವರಣಕವಾಟಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ’’ತಿ। ‘‘ರತ್ತಿಂ ವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ದಿವಾ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಪಯೋಜೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವಿಯ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ಧೂಮಾಯನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಧೂಮ’’ನ್ತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇಯೇವ ಚ ದುಕ್ಖಂ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇಯೇವ ಸುಖಂ ಪಹೀಯತಿ, ಅತಿಸಯಪ್ಪಹಾನಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇನ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿ।

    Evaṃ kāmacchandādinīvaraṇappahānena ‘‘abhijjhaṃ loke pahāyā’’tiādinā (vibha. 508) vuttāya paṭhamajjhānassa pubbabhāgapaṭipadāya bhagavato tathāgatabhāvaṃ dassetvā idāni saha upāyena aṭṭhahi samāpattīhi, aṭṭhārasahi ca mahāvipassanāhi taṃ dassetuṃ ‘‘ñāṇenā’’tiādimāha. Nāmarūpapariggahakaṅkhāvitaraṇānañhi vibandhabhūtassa mohassa dūrīkaraṇena ñātapariññāyaṃ ṭhitassa aniccasaññādayo sijjhanti, tathā jhānasamāpattīsu abhiratinimittena pāmojjena, tattha anabhiratiyā vinoditāya jhānādi samadhigamoti samāpattivipassanānaṃ arativinodanaavijjāpadālanādi upāyo, uppaṭipāṭiniddeso pana nīvaraṇasabhāvāya avijjāya heṭṭhā nīvaraṇesupi saṅgahadassanatthanti daṭṭhabbaṃ. Samāpattivihārappavesavibandhanena nīvaraṇāni kavāṭasadisānīti āha ‘‘nīvaraṇakavāṭaṃ ugghāṭetvā’’ti. ‘‘Rattiṃ vitakketvā vicāretvā divā kammante payojetī’’ti vuttaṭṭhāne viya vitakkavicārā dhūmāyanāti adhippetāti āha ‘‘vitakkavicāradhūma’’nti. Kiñcāpi paṭhamajjhānūpacāreyeva ca dukkhaṃ, catutthajjhānūpacāreyeva sukhaṃ pahīyati, atisayappahānaṃ pana sandhāyāha ‘‘catutthajjhānena sukhadukkhaṃ pahāyā’’ti.

    ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ, ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ, ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯೇತಂ ನಾಮಂ। ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞನ್ತಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೇ ‘‘ನಿಚ್ಚಾ, ಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಮಿಚ್ಛಾಸಞ್ಞಂ , ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಚಿತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ। ನನ್ದಿನ್ತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹಂ। ತಥಾ ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ವಿರಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ। ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ। ‘‘ತೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿಯೇವ, ಆಯತಿಂ ಸಮುದಯವಸೇನ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿರೋಧೇತಿ, ನೋ ಸಮುದೇತೀ’’ತಿ। ಮುಞ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾ ಹಿ ಅಯಂ ಬಲಪ್ಪತ್ತಾತಿ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾ । ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠನಾ ಹಿ ಅಯಂ। ಆದಾನನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗಹಣಂ। ಸನ್ತತಿಸಮೂಹಕಿಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಾನಂ ವಸೇನ ಏಕತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಘನಸಞ್ಞಾ। ಆಯೂಹನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಂ। ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಾಪತ್ತಿ ವಿಪರಿಣಾಮೋ। ಧುವಸಞ್ಞನ್ತಿ ಥಿರಭಾವಗ್ಗಹಣಂ। ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಸಮೂಹಾದಿಘನವಸೇನ, ಸಕಿಚ್ಚಪರಿಚ್ಛೇದತಾಯ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸವಿಗ್ಗಹಗ್ಗಹಣಂ। ಪಣಿಧಿನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಪಣಿಧಿಂ, ಸಾ ಪನತ್ಥತೋ ತಣ್ಹಾನಂ ವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿನ್ನತಾ।

    Aniccassa, aniccanti anupassanā aniccānupassanā, tebhūmakadhammānaṃ aniccataṃ gahetvā pavattāya vipassanāyetaṃ nāmaṃ. Niccasaññanti saṅkhatadhamme ‘‘niccā, sassatā’’ti evaṃ pavattamicchāsaññaṃ , saññāsīsena diṭṭhicittānampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Esa nayo ito paresupi. Nibbidānupassanāyāti saṅkhāresu nibbijjanākārena pavattāya anupassanāya. Nandinti sappītikataṇhaṃ. Tathā virāgānupassanāyāti virajjanākārena pavattāya anupassanāya. Nirodhānupassanāyāti saṅkhārānaṃ nirodhassa anupassanāya. ‘‘Te saṅkhārā nirujjhantiyeva, āyatiṃ samudayavasena na uppajjantī’’ti evaṃ vā anupassanā nirodhānupassanā. Tenevāha ‘‘nirodhānupassanāya nirodheti, no samudetī’’ti. Muñcitukamyatā hi ayaṃ balappattāti. Paṭinissajjanākārena pavattā anupassanā paṭinissaggānupassanā. Paṭisaṅkhā santiṭṭhanā hi ayaṃ. Ādānanti niccādivasena gahaṇaṃ. Santatisamūhakiccārammaṇānaṃ vasena ekattaggahaṇaṃ ghanasaññā. Āyūhanaṃ abhisaṅkharaṇaṃ. Avatthāvisesāpatti vipariṇāmo. Dhuvasaññanti thirabhāvaggahaṇaṃ. Nimittanti samūhādighanavasena, sakiccaparicchedatāya ca saṅkhārānaṃ saviggahaggahaṇaṃ. Paṇidhinti rāgādipaṇidhiṃ, sā panatthato taṇhānaṃ vasena saṅkhāresu ninnatā.

    ಅಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಂ। ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮತೀರಣಂ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾ। ಸಾರಾದಾನಾಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ಅಸಾರೇ ಸಾರಗ್ಗಹಣವಿಪಲ್ಲಾಸಂ। ‘‘ಇಸ್ಸರಕುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಿನಿವೇಸೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಮತೀತಮದ್ಧಾನನ್ತಿಆದಿನಾ ಪವತ್ತಸಂಸಯಾಪತ್ತಿ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಿನಿವೇಸೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಲೇಣತಾಣಭಾವಗ್ಗಹಣಂ ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸೋ। ‘‘ಆಲಯರತಾ ಆಲಯಸಮುದಿತಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಆಲಯೋ ತಣ್ಹಾ, ಸಾಯೇವ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ರೂಪಾದೀಸು ಚ ಅಭಿನಿವಿಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಕೇಚಿ। ‘‘ಏವಂವಿಧಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ। ವಟ್ಟತೋ ವಿಗತತ್ತಾ ವಿವಟ್ಟಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಅನುಪಸ್ಸನೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ವಿವಟ್ಟಾನುಪಸ್ಸನಾ ಗೋತ್ರಭು। ಸಂಯೋಗಾಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ಸಂಯುಜ್ಜನವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅಭಿನಿವಿಸನಂ। ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠೇತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹಜಾತೇಕಟ್ಠೇ, ಪಹಾನೇಕಟ್ಠೇ ಚ। ‘‘ಓಳಾರಿಕೇ’’ತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗವಜ್ಝೇ ಕಿಲೇಸೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ದಸ್ಸನಪಹಾತಬ್ಬಾಪಿ ದುತಿಯಮಗ್ಗವಜ್ಝೇಹಿ ಓಳಾರಿಕಾತಿ। ಅಣುಸಹಗತೇತಿ ಅಣುಭೂತೇ, ಇದಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗವಜ್ಝೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ। ನ ಹಿ ಪಠಮಾದಿಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಹೀನಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪುನ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ।

    Abhinivesanti attānudiṭṭhiṃ. Aniccadukkhādivasena sabbadhammatīraṇaṃ adhipaññādhammavipassanā. Sārādānābhinivesanti asāre sāraggahaṇavipallāsaṃ. ‘‘Issarakuttādivasena loko samuppanno’’ti abhiniveso sammohābhiniveso. Keci pana ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhānantiādinā pavattasaṃsayāpatti sammohābhiniveso’’ti vadanti. Saṅkhāresu leṇatāṇabhāvaggahaṇaṃ ālayābhiniveso. ‘‘Ālayaratā ālayasamuditā’’ti vacanato ālayo taṇhā, sāyeva cakkhādīsu rūpādīsu ca abhinivisanavasena pavattiyā ālayābhinivesoti keci. ‘‘Evaṃvidhā saṅkhārā paṭinissajjīyantī’’ti pavattaṃ ñāṇaṃ paṭisaṅkhānupassanā. Vaṭṭato vigatattā vivaṭṭaṃ nibbānaṃ, tattha ārammaṇakaraṇasaṅkhātena anupassanena pavattiyā vivaṭṭānupassanā gotrabhu. Saṃyogābhinivesanti saṃyujjanavasena saṅkhāresu abhinivisanaṃ. Diṭṭhekaṭṭheti diṭṭhiyā sahajātekaṭṭhe, pahānekaṭṭhe ca. ‘‘Oḷārike’’ti uparimaggavajjhe kilese apekkhitvā vuttaṃ, aññathā dassanapahātabbāpi dutiyamaggavajjhehi oḷārikāti. Aṇusahagateti aṇubhūte, idaṃ heṭṭhimamaggavajjhe apekkhitvā vuttaṃ. Sabbakileseti avasiṭṭhasabbakilese. Na hi paṭhamādimaggehi pahīnā kilesā puna pahīyantīti.

    ಕಕ್ಖಳತ್ತಂ ಕಠಿನಭಾವೋ। ಪಗ್ಘರಣಂ ದ್ರವಭಾವೋ। ಲೋಕಿಯವಾಯುನಾ ಭಸ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಯೇನ ತಂತಂಕಲಾಪಸ್ಸ ಉದ್ಧುಮಾಯನಂ, ಥಮ್ಭಭಾವೋ ವಾ, ತಂ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಂ। ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತಾನಂ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತೇಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಭಾವೇ, ತಂತಂಭೂತವಿವಿತ್ತತಾ ರೂಪಪರಿಯನ್ತೋ ಆಕಾಸೋತಿ ಯೇಸಂ ಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇಹಿ ಸೋ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠೋವ, ಅಞ್ಞಥಾ ಭೂತಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಸಭಾವೋ ನ ಸಿಯಾ ಬ್ಯಾಪೀಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ । ಅಬ್ಯಾಪಿತಾ ಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠತಾತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಕಲಾಪೇ ಭೂತಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಭಾವೋ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಲಕ್ಖಣಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ಆಕಾಸಧಾತುನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಂ ಚತೂಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೬೩೭)।

    Kakkhaḷattaṃ kaṭhinabhāvo. Paggharaṇaṃ dravabhāvo. Lokiyavāyunā bhastassa viya yena taṃtaṃkalāpassa uddhumāyanaṃ, thambhabhāvo vā, taṃ vitthambhanaṃ. Vijjamānepi kalāpantarabhūtānaṃ kalāpantarabhūtehi asamphuṭṭhabhāve, taṃtaṃbhūtavivittatā rūpapariyanto ākāsoti yesaṃ yo paricchedo, tehi so asamphuṭṭhova, aññathā bhūtānaṃ paricchedasabhāvo na siyā byāpībhāvāpattito . Abyāpitā hi asamphuṭṭhatāti. Yasmiṃ kalāpe bhūtānaṃ paricchedo, tehi asamphuṭṭhabhāvo asamphuṭṭhalakkhaṇaṃ. Tenāha bhagavā ākāsadhātuniddese ‘‘asamphuṭṭhaṃ catūhi mahābhūtehī’’ti (dha. sa. 637).

    ವಿರೋಧಿಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಪಾತೇ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿ ರುಪ್ಪನಂ। ಚೇತನಾಪಧಾನತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಾನಂ ಚೇತನಾವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಚೇತನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೯೨) ಚೇತನಾವ ವಿಭತ್ತಾ, ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಾ ಚ ಚೇತನಾ। ಯಥಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ? ಕುಸಲಾ ಚೇತನಾ ಕಾಮಾವಚರಾ’’ತಿಆದಿ (ವಿಭ॰ ೨೨೬)। ಫರಣಂ ಸವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾ। ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇತಿ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಹೇತು, ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಕೋಸಜ್ಜೇ’’ತಿಆದೀಸು। ವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಪರಿಳಾಹೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಂ। ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚರಹಿತೇ ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ಅಬ್ಯಾವಟತಾಯ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಂ ಪಕ್ಖಪಾತುಪಚ್ಛೇದತೋ।

    Virodhipaccayasannipāte visadisuppatti ruppanaṃ. Cetanāpadhānattā saṅkhārakkhandhadhammānaṃ cetanāvasenetaṃ vuttaṃ ‘‘saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇa’’nti. Tathā hi suttantabhājanīye saṅkhārakkhandhavibhaṅge ‘‘cakkhusamphassajā cetanā’’tiādinā (vibha. 92) cetanāva vibhattā, abhisaṅkharaṇalakkhaṇā ca cetanā. Yathāha ‘‘tattha katamo puññābhisaṅkhāro? Kusalā cetanā kāmāvacarā’’tiādi (vibha. 226). Pharaṇaṃ savipphārikatā. Assaddhiyeti assaddhiyahetu, nimittatthe bhummaṃ. Esa nayo ‘‘kosajje’’tiādīsu. Vūpasamalakkhaṇanti kāyacittapariḷāhūpasamalakkhaṇaṃ. Līnuddhaccarahite adhicitte pavattamāne paggahaniggahasampahaṃsanesu abyāvaṭatāya ajjhupekkhanaṃ paṭisaṅkhānaṃ pakkhapātupacchedato.

    ಮುಸಾವಾದಾದೀನಂ ವಿಸಂವಾದನಾದಿಕಿಚ್ಚತಾಯ ಲೂಖಾನಂ ಅಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಸಿನಿದ್ಧಭಾವತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ, ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಪಚ್ಚಯಸುಭಾಸಿತಾನಂ ಸೋತಾರಞ್ಚ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸಾ ಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ। ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ। ಸಯಞ್ಚ ಸಮುಟ್ಠಹನಂ ಘಟನಂ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸಙ್ಖಾತಾ ವಿರತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಉಕ್ಖಿಪನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಂ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾಯ ಭಾರುಕ್ಖಿಪನಂ ವಿಯ। ಜೀವಮಾನಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯವುತ್ತಿಯಾ, ಆಜೀವಸ್ಸೇವ ವಾ ಸುದ್ಧಿ ವೋದಾನಂ। ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಪಗ್ಗಹೋ।

    Musāvādādīnaṃ visaṃvādanādikiccatāya lūkhānaṃ apariggāhakānaṃ paṭipakkhabhāvato pariggāhikā sammāvācā siniddhabhāvato sampayuttadhamme, sammāvācāpaccayasubhāsitānaṃ sotārañca puggalaṃ pariggaṇhātīti sā pariggahalakkhaṇā sammāvācā. Kāyikakiriyā kiñci kattabbaṃ samuṭṭhāpeti. Sayañca samuṭṭhahanaṃ ghaṭanaṃ hotīti sammākammantasaṅkhātā virati samuṭṭhānalakkhaṇā daṭṭhabbā, sampayuttadhammānaṃ vā ukkhipanaṃ samuṭṭhāpanaṃ kāyikakiriyāya bhārukkhipanaṃ viya. Jīvamānassa sattassa, sampayuttadhammānaṃ vā jīvitindriyavuttiyā, ājīvasseva vā suddhi vodānaṃ. Sasampayuttadhammassa cittassa saṃkilesapakkhe patituṃ adatvā sammadeva paggaṇhanaṃ paggaho.

    ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಇಧ ಚೇತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಚೇತನಾಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ। ನಮನಂ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಭಾವೋ। ಆಯತನಂಪವತ್ತನಂ। ಆಯತನಾನಂ ವಸೇನ ಹಿ ಆಯಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪವತ್ತಿ। ತಣ್ಹಾಯ ಹೇತುಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಜನಕಹೇತುಭಾವೋ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪಾಪಕತ್ತನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ।

    ‘‘Saṅkhārā’’ti idha cetanā adhippetāti vuttaṃ ‘‘saṅkhārānaṃ cetanālakkhaṇa’’nti. Namanaṃ ārammaṇābhimukhabhāvo. Āyatanaṃpavattanaṃ. Āyatanānaṃ vasena hi āyasaṅkhātānaṃ cittacetasikānaṃ pavatti. Taṇhāya hetulakkhaṇanti vaṭṭassa janakahetubhāvo, maggassa pana nibbānasampāpakattanti ayameva tesaṃ viseso.

    ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋ। ಏಕರಸೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನತಿವತ್ತನಂ ಅನೂನಾಧಿಕಭಾವೋ। ಯುಗನದ್ಧಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವ, ‘‘ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾ ಪಗ್ಗಹಾವಿಕ್ಖೇಪಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ।

    Tathalakkhaṇaṃ aviparītasabhāvo. Ekaraso aññamaññānativattanaṃ anūnādhikabhāvo. Yuganaddhā samathavipassanāva, ‘‘saddhāpaññā paggahāvikkhepā’’tipi vadanti.

    ಖಿಣೋತಿ ಕಿಲೇಸೇತಿ ಖಯೋ, ಮಗ್ಗೋ। ಅನುಪ್ಪಾದಪರಿಯೋಸಾನತಾಯ ಅನುಪ್ಪಾದೋ, ಫಲಂ। ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೋ।

    Khiṇoti kileseti khayo, maggo. Anuppādapariyosānatāya anuppādo, phalaṃ. Passaddhi kilesavūpasamo.

    ಛನ್ದಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದಸ್ಸ। ಮೂಲಲಕ್ಖಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೋ। ಸಮುಟ್ಠಾಪನಲಕ್ಖಣಂ ಆರಮ್ಮಣಪಟಿಪಾದಕತಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತಾ। ಸಮೋಧಾನಂ ವಿಸಯಾದಿಸನ್ನಿಪಾತೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರೋ, ಯಾ ‘‘ಸಙ್ಗತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಮಂ ಸಹ ಓದಹನ್ತಿ ಅನೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾತಿ ವಾ ಸಮೋಧಾನಂ, ಫಸ್ಸೋ। ಸಮೋಸರನ್ತಿ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಮೋಸರಣಂ। ವೇದನಾಯ ವಿನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಮಾನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ವೇದನಾನುಭವನನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮೋಸಟಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಗೋಪಾನಸೀನಂ ಕೂಟಂ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಪಾಮೋಕ್ಖಭಾವೋ ಪಮುಖಲಕ್ಖಣಂ। ತತೋ, ತೇಸಂ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಉತ್ತರಿ ಪಧಾನನ್ತಿ ತದುತ್ತರಿ। ಪಞ್ಞುತ್ತರಾ ಹಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ। ವಿಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಫಲಸ್ಸ। ತಞ್ಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಾರಸ್ಸ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಭಾವೇನ ಸಾರಂ। ಅಯಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣವಿಭಾಗೋ ಛಧಾತುಪಞ್ಚಝಾನಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ತಂತಂಸುತ್ತಪದಾನುಸಾರೇನ, ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯ ಆಗತನಯೇನ ಚ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತೋಪಿ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ಪರಿಯಾಯನ್ತರಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಪುನ ದಸ್ಸಿತೋ, ತತೋ ಏವ ಚ ‘‘ಛನ್ದಮೂಲಕಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಮನಸಿಕಾರಸಮುಟ್ಠಾನಾ, ಫಸ್ಸಸಮೋಧಾನಾ, ವೇದನಾಸಮೋಸರಣಾ’’ತಿ, ‘‘ಪಞ್ಞುತ್ತರಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ, ‘‘ವಿಮುತ್ತಿಸಾರಮಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ, ‘‘ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧಞ್ಹಿ ಆವುಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ಸುತ್ತಪದಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ಛನ್ದಸ್ಸ ಮೂಲಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Chandassāti kattukamyatāchandassa. Mūlalakkhaṇaṃ patiṭṭhābhāvo. Samuṭṭhāpanalakkhaṇaṃ ārammaṇapaṭipādakatāya sampayuttadhammānaṃ uppattihetutā. Samodhānaṃ visayādisannipātena gahetabbākāro, yā ‘‘saṅgatī’’ti vuccati. Samaṃ saha odahanti anena sampayuttadhammāti vā samodhānaṃ, phasso. Samosaranti sannipatanti etthāti samosaraṇaṃ. Vedanāya vinā appavattamānā sampayuttadhammā vedanānubhavananimittaṃ samosaṭā viya hontīti evaṃ vuttaṃ. Gopānasīnaṃ kūṭaṃ viya sampayuttānaṃ pāmokkhabhāvo pamukhalakkhaṇaṃ. Tato, tesaṃ vā sampayuttadhammānaṃ uttari padhānanti taduttari. Paññuttarā hi kusalā dhammā. Vimuttiyāti phalassa. Tañhi sīlādiguṇasārassa paramukkaṃsabhāvena sāraṃ. Ayañca lakkhaṇavibhāgo chadhātupañcajhānaṅgādivasena taṃtaṃsuttapadānusārena, porāṇaṭṭhakathāya āgatanayena ca katoti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi vuttopi koci dhammo pariyāyantarappakāsanatthaṃ puna dassito, tato eva ca ‘‘chandamūlakā kusalā dhammā manasikārasamuṭṭhānā, phassasamodhānā, vedanāsamosaraṇā’’ti, ‘‘paññuttarā kusalā dhammā’’ti, ‘‘vimuttisāramidaṃ brahmacariya’’nti, ‘‘nibbānogadhañhi āvuso brahmacariyaṃ nibbānapariyosāna’’nti ca suttapadānaṃ vasena ‘‘chandassa mūlalakkhaṇa’’ntiādi vuttaṃ.

    ತಥಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತ್ತಾ। ತಥಾನಿ ತಂಸಭಾವತ್ತಾ। ಅವಿತಥಾನಿ ಅಮುಸಾಸಭಾವತ್ತಾ। ಅನಞ್ಞಥಾನಿ ಅಞ್ಞಾಕಾರರಹಿತತ್ತಾ।

    Tathadhammānāma cattāri ariyasaccāni aviparītasabhāvattā. Tathāni taṃsabhāvattā. Avitathāni amusāsabhāvattā. Anaññathāni aññākārarahitattā.

    ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋತಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಸಮ್ಭೂತಂ ಹುತ್ವಾ ಸಹಿತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಾನುರೂಪಸ್ಸ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಆಗತಭಾವೋ, ಅನುಪವತ್ತತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೋ ಚ ಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ಚ ಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ, ನ ಜಾತಿತೋ ಜರಾಮರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಜಾತಿಂ ವಿನಾ ಅಞ್ಞತೋ ಹೋತೀತಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೋ। ಇತ್ಥಞ್ಚ ಜಾತಿತೋ ಸಮುದಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ। ಯಾ ಯಾ ಜಾತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತದನುರೂಪಂ ಪಾತುಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ನ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅವಿಜ್ಜಂ ವಿನಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಯಾ ಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ, ಪಚ್ಚಯಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭhoti jātipaccayā sambhūtaṃ hutvā sahitassa attano paccayānurūpassa uddhaṃ uddhaṃ āgatabhāvo, anupavattatthoti attho. Atha vā sambhūtaṭṭho ca samudāgataṭṭho ca sambhūtasamudāgataṭṭho, na jātito jarāmaraṇaṃ na hoti, na ca jātiṃ vinā aññato hotīti jātipaccayasambhūtaṭṭho. Itthañca jātito samudāgacchatīti jātipaccayasamudāgataṭṭho. Yā yā jāti yathā yathā paccayo hoti, tadanurūpaṃ pātubhāvoti attho. Avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭhoti etthāpi na avijjā saṅkhārānaṃ paccayo na hoti, na ca avijjaṃ vinā saṅkhārā uppajjanti. Yā yā avijjā yesaṃ yesaṃ saṅkhārānaṃ yathā yathā paccayo hoti, ayaṃ avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho, paccayabhāvoti attho.

    ಭಗವಾ ತಂ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತೇನಾತಿ ಭಗವತಾ। ತಂ ವಿಭಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತನ್ತಿ ರೂಪಾಯತನಂ। ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಜ್ಝತ್ತಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಥಾ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಪರಿತ್ತಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾತದುಭಯಾದಿಭೇದಂ। ಲಬ್ಭಮಾನಕಪದವಸೇನಾತಿ ‘‘ರೂಪಾಯತನಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸದ್ದಾಯತನಂ ಸುತಂ ಗನ್ಧಾಯತನಂ ರಸಾಯತನಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ ಮುತಂ, ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಮನಸಾ ವಿಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೯೬೬) ವಚನತೋ ದಿಟ್ಠಪದಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾತಪದಞ್ಚ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಲಬ್ಭತಿ। ‘‘ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಇಟ್ಠಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ಮಜ್ಝತ್ತಂ ಪರಿತ್ತಂ ಅತೀತಂ ಅನಾಗತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ದಿಟ್ಠಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ರೂಪಂ ರೂಪಾಯತನಂ ರೂಪಧಾತು ವಣ್ಣನಿಭಾ ಸನಿದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ನೀಲಂ ಪೀತಕ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಅನೇಕೇಹಿ ನಾಮೇಹಿ। ‘‘ತೇರಸಹಿ ವಾರೇಹೀ’’ತಿ ರೂಪಕಣ್ಡೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೬೧೪ ಆದಯೋ) ಆಗತೇ ತೇರಸ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಏಕೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ವಾರೇ ಚತುನ್ನಂ ಚತುನ್ನಂ ವವತ್ಥಾಪನನಯಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ದ್ವಿಪಞ್ಞಾಸಾಯ ನಯೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ತಥಮೇವ ಅವಿಪರೀತದಸ್ಸಿತಾಯ, ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯದೇಸನತಾಯ ಚ। ಜಾನಾಮಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿನ್ತಿ ವತ್ತಮಾನಾತೀತಕಾಲೇಸು ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ ಅನಾಗತೇಪಿ ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿ ವುತ್ತಾಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ವಿದಿತ-ಸದ್ದೋ ಅನಾಮಟ್ಠಕಾಲವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೯೬೬) ವಿಯ। ನ ಉಪಟ್ಠಾಸೀತಿ ಅತ್ತತ್ತನಿಯವಸೇನ ನ ಉಪಗಚ್ಛಿ। ಯಥಾ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಯಂಸಭಾವಾ ಯಂಪಕಾರಾ ಚ, ತಥಾ ನೇ ಪಸ್ಸತಿ ಜಾನಾತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಂ ಪದಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪಿಸೋದರಾದಿಪಕ್ಖೇಪೇನ ವಾ ದಸ್ಸೀ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ, ಆಗತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ।

    Bhagavā taṃ jānāti passatīti sambandho. Tenāti bhagavatā. Taṃ vibhajjamānanti yojetabbaṃ. Tanti rūpāyatanaṃ. Iṭṭhāniṭṭhādīti ādi-saddena majjhattaṃ saṅgaṇhāti, tathā atītānāgatapaccuppannaparittaajjhattabahiddhātadubhayādibhedaṃ. Labbhamānakapadavasenāti ‘‘rūpāyatanaṃ diṭṭhaṃ saddāyatanaṃ sutaṃ gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ mutaṃ, sabbaṃ rūpaṃ manasā viññāta’’nti (dha. sa. 966) vacanato diṭṭhapadañca viññātapadañca rūpārammaṇe labbhati. ‘‘Rūpārammaṇaṃ iṭṭhaṃ aniṭṭhaṃ majjhattaṃ parittaṃ atītaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ ajjhattaṃ bahiddhā diṭṭhaṃ viññātaṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ rūpadhātu vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’nti evamādīhi anekehi nāmehi. ‘‘Terasahi vārehī’’ti rūpakaṇḍe (dha. sa. 614 ādayo) āgate terasa niddesavāre sandhāyāha. Ekekasmiñca vāre catunnaṃ catunnaṃ vavatthāpananayānaṃ vasena ‘‘dvipaññāsāyanayehī’’ti āha. Tathameva aviparītadassitāya, appaṭivattiyadesanatāya ca. Jānāmi abbhaññāsinti vattamānātītakālesu ñāṇappavattidassanena anāgatepi ñāṇappavatti vuttāyevāti daṭṭhabbā. Vidita-saddo anāmaṭṭhakālaviseso veditabbo, ‘‘diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (dha. sa. 966) viya. Na upaṭṭhāsīti attattaniyavasena na upagacchi. Yathā rūpārammaṇādayo dhammā yaṃsabhāvā yaṃpakārā ca, tathā ne passati jānāti gacchatīti tathāgatoti evaṃ padasambhavo veditabbo. Keci pana ‘‘niruttinayena pisodarādipakkhepena vā dassī-saddassa lopaṃ, āgata-saddassa cāgamaṃ katvā tathāgato’’ti vaṇṇenti.

    ನಿದ್ದೋಸತಾಯ ಅನುಪವಜ್ಜಂ। ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾಭಾವೇನ ಅನೂನಂ। ಅಪನೇತಬ್ಬಾಭಾವೇನ ಅನಧಿಕಂ। ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ನೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ‘‘ತಥೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ। ತೇನ ಯದತ್ಥಂ ಭಾಸಿತಂ, ಏಕನ್ತೇನ ತದತ್ಥನಿಪ್ಫಾದನತೋ ಯಥಾ ಭಾಸಿತಂ ಭಗವತಾ, ತಥೇವಾತಿ ಅವಿಪರೀತದೇಸನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಗದತ್ಥೋ’’ತಿ ಏತೇನ ತಥಂ ಗದತೀತಿ ತಥಾಗತೋತಿ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರೋ ಕತೋ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Niddosatāya anupavajjaṃ. Pakkhipitabbābhāvena anūnaṃ. Apanetabbābhāvena anadhikaṃ. Atthabyañjanādisampattiyā sabbākāraparipuṇṇaṃ. No aññathāti ‘‘tathevā’’ti vuttamevatthaṃ byatirekena sampādeti. Tena yadatthaṃ bhāsitaṃ, ekantena tadatthanipphādanato yathā bhāsitaṃ bhagavatā, tathevāti aviparītadesanataṃ dasseti. ‘‘Gadattho’’ti etena tathaṃ gadatīti tathāgatoti da-kārassa ta-kāro kato niruttinayenāti dasseti.

    ತಥಾ ಗತಮಸ್ಸಾತಿ ತಥಾಗತೋ, ಗತನ್ತಿ ಚ ಕಾಯಸ್ಸ ವಾಚಾಯ ವಾ ಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಯಂತಂ-ಸದ್ದಾನಂ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರಿಸಮ್ಬನ್ಧಿತಾಯ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಉಪಟ್ಠಿತೋಯೇವ ಹೋತಿ। ಕಾಯವಚೀಕಿರಿಯಾನಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನುಲೋಮೇನ ವಚನಿಚ್ಛಾಯಂ, ಕಾಯಸ್ಸ ವಾಚಾ, ವಾಚಾಯ ಚ ಕಾಯೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಭಾವೇನ ಉಪತಿಟ್ಠತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಭಗವತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ಥೇ ತಥಾವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ।

    Tathā gatamassāti tathāgato, gatanti ca kāyassa vācāya vā pavattīti attho. Tathāti ca vutte yaṃtaṃ-saddānaṃ abyabhicārisambandhitāya ‘‘yathā’’ti ayamattho upaṭṭhitoyeva hoti. Kāyavacīkiriyānañca aññamaññānulomena vacanicchāyaṃ, kāyassa vācā, vācāya ca kāyo sambandhībhāvena upatiṭṭhatīti imamatthaṃ dassento āha ‘‘bhagavato hī’’tiādi. Imasmiṃ pana atthe tathāvāditāya tathāgatoti ayampi attho siddho hoti. So pana pubbe pakārantarena dassitoti āha ‘‘evaṃ tathākāritāya tathāgato’’ti.

    ‘‘ತಿರಿಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸೂ’’ತಿ ಏತೇನ ಯದೇಕೇ ‘‘ತಿರಿಯಂ ವಿಯ ಉಪರಿ ಅಧೋ ಚ ಸನ್ತಿ ಲೋಕಧಾತುಯೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ। ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋಯೇವ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಮಯೋ ಯಥಾ ‘‘ಪುಞ್ಞಮಯಂ, ದಾನಮಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು।

    ‘‘Tiriyaṃaparimāṇāsu lokadhātūsū’’ti etena yadeke ‘‘tiriyaṃ viya upari adho ca santi lokadhātuyo’’ti vadanti, taṃ paṭisedheti. Desanāvilāsoyeva desanāvilāsamayo yathā ‘‘puññamayaṃ, dānamaya’’ntiādīsu.

    ಉಪಸಗ್ಗನಿಪಾತಾನಂ ವಾಚಕಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇ ತದತ್ಥಜೋತನಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಗತ-ಸದ್ದೋಯೇವ ಅವಗತತ್ಥಂ ಅತೀತತ್ಥಞ್ಚ ವದತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗತೋತಿ ಅವಗತೋ ಅತೀತೋ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಸಮ್ಬೋಧಿ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಮಹಾಬೋಧಿಯಾನಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಹಾನಠಾನಸಂಕಿಲೇಸನಿವತ್ತೀನಂ ಅಭಾವತೋ ಯಥಾ ಪಣಿಧಾನಂ, ತಥಾ ಗತೋ ಅಭಿನೀಹಾರಾನುರೂಪಂ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಅಥ ವಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕತಾಯ, ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸಾಧಿಗಮೇನ ಅನಾವರಣತಾಯ ಚ ಕತ್ಥಚಿ ಪಟಿಘಾತಾಭಾವತೋ ಯಥಾ ರುಚಿ, ತಥಾ ಕಾಯವಚೀಚಿತ್ತಾನಂ ಗತಾನಿ ಗಮನಾನಿ ಪವತ್ತಿಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಥಾಗತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಲೋಕೇ ವಿಧಯುತ್ತಗತಪಕಾರ-ಸದ್ದಾ ಸಮಾನತ್ಥಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ವಿಧಾ ವಿಪಸ್ಸೀಆದಯೋ ಭಗವನ್ತೋ, ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ತಥಾ ವಿಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಯಥಾ ಯುತ್ತಾ ಚ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ತಥಾ ಯುತ್ತೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಸಚ್ಚಂ ತಚ್ಛಂ ತಥನ್ತಿ ಞಾಣಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ತಥೇನ ಞಾಣೇನ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ತಥಾಗತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ –

    Upasagganipātānaṃ vācakasaddasannidhāne tadatthajotanabhāvena pavattanato gata-saddoyeva avagatatthaṃ atītatthañca vadatīti āha ‘‘gatoti avagato atīto’’ti. Atha vā abhinīhārato paṭṭhāya yāva sambodhi, etthantare mahābodhiyānapaṭipattiyā hānaṭhānasaṃkilesanivattīnaṃ abhāvato yathā paṇidhānaṃ, tathā gato abhinīhārānurūpaṃ paṭipannoti tathāgato. Atha vā mahiddhikatāya, paṭisambhidānaṃ ukkaṃsādhigamena anāvaraṇatāya ca katthaci paṭighātābhāvato yathā ruci, tathā kāyavacīcittānaṃ gatāni gamanāni pavattiyo etassāti tathāgato. Yasmā ca loke vidhayuttagatapakāra-saddā samānatthā dissanti, tasmā yathā vidhā vipassīādayo bhagavanto, ayampi bhagavā tathā vidhoti tathāgato. Yathā yuttā ca te bhagavanto ayampi bhagavā tathā yuttoti tathāgato. Atha vā yasmā saccaṃ tacchaṃ tathanti ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā tathena ñāṇena āgatoti tathāgatoti. Evampi tathāgata-saddassa attho veditabbo –

    ‘‘ಪಹಾಯ ಕಾಮಾದಿಮಲೇ ಯಥಾ ಗತಾ,

    ‘‘Pahāya kāmādimale yathā gatā,

    ಸಮಾಧಿಞಾಣೇಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ।

    Samādhiñāṇehi vipassiādayo;

    ಮಹೇಸಿನೋ ಸಕ್ಯಮುನೀ ಜುತಿನ್ಧರೋ,

    Mahesino sakyamunī jutindharo,

    ತಥಾಗತೋ ತೇನ ತಥಾಗತೋ ಮತೋ॥

    Tathāgato tena tathāgato mato.

    ತಥಞ್ಚ ಧಾತಾಯತನಾದಿಲಕ್ಖಣಂ,

    Tathañca dhātāyatanādilakkhaṇaṃ,

    ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞವಿಭಾಗಭೇದತೋ।

    Sabhāvasāmaññavibhāgabhedato;

    ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಜಿನೋ ಸಮಾಗತೋ,

    Sayambhuñāṇena jino samāgato,

    ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವೋ॥

    Tathāgato vuccati sakyapuṅgavo.

    ತಥಾನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾ,

    Tathāni saccāni samantacakkhunā,

    ತಥಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ।

    Tathā idappaccayatā ca sabbaso;

    ಅನಞ್ಞನೇಯ್ಯೇನ ಯತೋ ವಿಭಾವಿತಾ,

    Anaññaneyyena yato vibhāvitā,

    ಯಾಥಾವತೋ ತೇನ ಜಿನೋ ತಥಾಗತೋ॥

    Yāthāvato tena jino tathāgato.

    ಅನೇಕಭೇದಾಸುಪಿ ಲೋಕಧಾತುಸು,

    Anekabhedāsupi lokadhātusu,

    ಜಿನಸ್ಸ ರೂಪಾಯತನಾದಿಗೋಚರೇ।

    Jinassa rūpāyatanādigocare;

    ವಿಚಿತ್ತಭೇದಂ ತಥಮೇವ ದಸ್ಸನಂ,

    Vicittabhedaṃ tathameva dassanaṃ,

    ತಥಾಗತೋ ತೇನ ಸಮನ್ತಲೋಚನೋ॥

    Tathāgato tena samantalocano.

    ಯತೋ ಚ ಧಮ್ಮಂ ತಥಮೇವ ಭಾಸತಿ,

    Yato ca dhammaṃ tathameva bhāsati,

    ಕರೋತಿ ವಾಚಾಯನುಲೋಮ ಮತ್ತನೋ।

    Karoti vācāyanuloma mattano;

    ಗುಣೇಹಿ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಇರಿಯತಿ,

    Guṇehi lokaṃ abhibhuyya iriyati,

    ತಥಾಗತೋ ತೇನಪಿ ಲೋಕನಾಯಕೋ॥

    Tathāgato tenapi lokanāyako.

    ಯಥಾಭಿನೀಹಾರಮತೋ ಯಥಾರುಚಿ,

    Yathābhinīhāramato yathāruci,

    ಪವತ್ತವಾಚಾತನುಚಿತ್ತಭಾವತೋ।

    Pavattavācātanucittabhāvato;

    ಯಥಾವಿಧಾ ಯೇನ ಪುರಾ ಮಹೇಸಿನೋ,

    Yathāvidhā yena purā mahesino,

    ತಥಾವಿಧೋ ತೇನ ಜಿನೋ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ॥ (ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೮)।

    Tathāvidho tena jino tathāgato’’ti. (itivu. aṭṭha. 38);

    ಸಙ್ಗಹಗಾಥಾ ಮುಖಮತ್ತಮೇವ। ಕಸ್ಮಾ? ಅಪ್ಪಮಾದಪದಂ ವಿಯ ಸಕಲಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಸಙ್ಗಾಹಕತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿ।

    Saṅgahagāthā mukhamattameva. Kasmā? Appamādapadaṃ viya sakaladhammapaṭipattiyā sabbabuddhaguṇānaṃ saṅgāhakattā. Tenevāha ‘‘sabbākārenā’’tiādi.

    ‘‘ತಂ ಕತಮನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಕತಮಞ್ಚ ತಂ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿವಚನಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪುಚ್ಛಾಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಅವಿಸೇಸತೋ ಹಿ ತಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾವಿಸೇಸಭಾವಞಾಪನತ್ಥಂ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ ಆಗತಾ ಸಬ್ಬಾವ ಪುಚ್ಛಾ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರನಯೇನ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ತತ್ಥ ಪುಚ್ಛಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ತಂ ಕತಮನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯದೇತಂ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪುಚ್ಛಾವಚನಂ, ತಸ್ಮಿಂ।

    ‘‘Taṃkatamanti pucchatī’’ti etena ‘‘katamañca taṃ bhikkhave’’tiādivacanassa sāmaññato pucchābhāvo dassito avisesato hi tassa pucchāvisesabhāvañāpanatthaṃ mahāniddese āgatā sabbāva pucchā atthuddhāranayena dasseti ‘‘tattha pucchā nāmā’’tiādinā. Tattha tatthāti ‘‘taṃ katamanti pucchatī’’ti ettha yadetaṃ sāmaññato pucchāvacanaṃ, tasmiṃ.

    ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಸಭಾವೋ। ‘‘ಅಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಞಾಣೇನ ಅಞ್ಞಾತಭಾವಮಾಹ, ‘‘ಅದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸನಭೂತೇನ ಞಾಣೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ವಿಯ ಅದಿಟ್ಠತಂ। ‘‘ಅತುಲಿತ’’ನ್ತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಮೇತ’’ನ್ತಿ ತುಲನಭೂತೇನ ಅತೂಲಿತತಂ, ‘‘ಅತೀರಿತ’’ನ್ತಿ ತೀರಣಭೂತೇನ ಅಕತಞಾಣಕಿರಿಯಾಸಮಾಪನತಂ, ‘‘ಅವಿಭೂತ’’ನ್ತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಪಾಕಟಭಾವಂ, ‘‘ಅವಿಭಾವಿತ’’ನ್ತಿ ಞಾಣೇನ ಅಪಾಕಟೀಕತಭಾವಂ। ಅದಿಟ್ಠಂ ಜೋತೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾ। ದಿಟ್ಠಂ ಸಂಸನ್ದೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾ, ಸಾಕಚ್ಛಾವಸೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಕರಣಂ। ವಿಮತಿ ಛಿಜ್ಜತಿ ಏತಾಯಾತಿ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾ। ಅನುಮತಿಯಾ ಪುಚ್ಛಾ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಹಿ ‘‘ಕಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಮತೀ’’ತಿ ಅನುಮತಿ ಪುಚ್ಛಿತಾ ಹೋತಿ। ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾತಿ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಯ।

    Lakkhaṇanti ñātuṃ icchito yo koci sabhāvo. ‘‘Aññāta’’nti yena kenaci ñāṇena aññātabhāvamāha, ‘‘adiṭṭha’’nti dassanabhūtena ñāṇena paccakkhaṃ viya adiṭṭhataṃ. ‘‘Atulita’’nti ‘‘ettakameta’’nti tulanabhūtena atūlitataṃ, ‘‘atīrita’’nti tīraṇabhūtena akatañāṇakiriyāsamāpanataṃ, ‘‘avibhūta’’nti ñāṇassa apākaṭabhāvaṃ, ‘‘avibhāvita’’nti ñāṇena apākaṭīkatabhāvaṃ. Adiṭṭhaṃ jotīyati etāyāti adiṭṭhajotanā. Diṭṭhaṃ saṃsandīyati etāyāti diṭṭhasaṃsandanā, sākacchāvasena vinicchayakaraṇaṃ. Vimati chijjati etāyāti vimaticchedanā. Anumatiyā pucchā anumatipucchā. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha bhikkhave’’tiādi pucchāya hi ‘‘kā tumhākaṃ anumatī’’ti anumati pucchitā hoti. Kathetukamyatāti kathetukamyatāya.

    ೮. ಸರಸೇನೇವ ಪತನಸಭಾವಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ಏವ ಅತೀವ ಪಾತನಂ ಅತಿಪಾತೋ, ಸಣಿಕಂ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸೀಘಂ ಪಾತನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ವಾ ಸತ್ಥಾದೀಹಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪಾತನಂ ಅತಿಪಾತೋ। ಸತ್ತೋತಿ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ರೂಪಾರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಹಿ ವಿಕೋಪಿತೇ ಇತರಮ್ಪಿ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯ ವಿನಸ್ಸತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಪಾಣಸ್ಸ ಅತಿಪಾತೋ, ಪಾಣೋತಿ ಚೇತ್ಥ ವೋಹಾರತೋ ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಚ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ನನು ನಿರವಸೇಸಾನಂ ಪಾಣಾನಂ ಅತಿಪಾತತೋ ವಿರತಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಪಾಣಭೂತಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀತಿ ಸಬ್ಬೇ ಪಾಣಭೂತೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಚೂಳಸೀಲವಣ್ಣನಾ) ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಪಾಣಭಾವಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಪನೇತ್ಥ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಸಬ್ಬಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇನ ತತ್ಥ ಪುಥುತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಮೇವಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಭೇದವಚನಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ । ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋಸಾಮಞ್ಞತೋ ಸಂವರಸಮಾದಾನಂ, ತಬ್ಬಿಸೇಸತೋ ಸಂವರಭೇದೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಞಾಪನತ್ಥಂ ಅಯಂ ವಚನಭೇದೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಾಯ ಚೇತನಾಯ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭೂತೇಸು ಮಹಾಭೂತೇಸು ಉಪಕ್ಕಮಕರಣಹೇತು ತಂ ಮಹಾಭೂತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಮಹಾಭೂತಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಾ ತಾದಿಸಪ್ಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ। ಲದ್ಧುಪಕ್ಕಮಾನಿ ಹಿ ಭೂತಾನಿ ಇತರಭೂತಾನಿ ವಿಯ ನ ವಿಸದಾನೀತಿ ಸಮಾನಜಾತಿಯಾನಂ ಕಾರಣಂ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ। ‘‘ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಾನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪವತ್ತಾಯ ವಧಕಚೇತನಾಯ ಪಾಣಾತಿಪಾತಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    8. Saraseneva patanasabhāvassa antarā eva atīva pātanaṃ atipāto, saṇikaṃ patituṃ adatvā sīghaṃ pātananti attho. Atikkamma vā satthādīhi abhibhavitvā pātanaṃ atipāto. Sattoti khandhasantāno. Tattha hi sattapaññatti. Jīvitindriyanti rūpārūpajīvitindriyaṃ. Rūpajīvitindriye hi vikopite itarampi taṃsambandhatāya vinassati. Kasmā panettha ‘‘pāṇassa atipāto, pāṇoti cettha vohārato satto’’ti ca ekavacananiddeso kato, nanu niravasesānaṃ pāṇānaṃ atipātato virati idha adhippetā. Tathā hi vakkhati ‘‘sabbapāṇabhūtahitānukampīti sabbe pāṇabhūte’’tiādinā (dī. ni. aṭṭha. 1.cūḷasīlavaṇṇanā) bahuvacananiddesanti? Saccametaṃ, pāṇabhāvasāmaññavasena panettha ekavacananiddeso kato, sabbasaddasannidhānena tattha puthuttaṃ viññāyamānamevāti sāmaññaniddesaṃ akatvā bhedavacanicchāvasena bahuvacananiddeso katoti . Kiñca bhiyyosāmaññato saṃvarasamādānaṃ, tabbisesato saṃvarabhedoti imassa visesassa ñāpanatthaṃ ayaṃ vacanabhedo katoti veditabbo. Yāya cetanāya vattamānassa jīvitindriyassa nissayabhūtesu mahābhūtesu upakkamakaraṇahetu taṃ mahābhūtappaccayā uppajjanakamahābhūtā nuppajjissanti, sā tādisappayogasamuṭṭhāpikā cetanā pāṇātipāto. Laddhupakkamāni hi bhūtāni itarabhūtāni viya na visadānīti samānajātiyānaṃ kāraṇaṃ na hontīti. ‘‘Kāyavacīdvārāna’’nti etena manodvāre pavattāya vadhakacetanāya pāṇātipātabhāvaṃ paṭikkhipati.

    ಪಯೋಗವತ್ಥುಮಹನ್ತತಾದೀಹಿ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾ ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಚೇತನಾಯ ಬಲವಭಾವತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ಹಿ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಸಹಸಾ ನಿಪ್ಫಾದನವಸೇನ ಕಿಚ್ಚಸಾಧಿಕಾಯ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ ಪವತ್ತಜವನೇಹಿ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾಯ ಚ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಯ ವಸೇನ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ। ಸತಿಪಿ ಕದಾಚಿ ಖುದ್ದಕೇ ಚೇವ ಮಹನ್ತೇ ಚ ಪಾಣೇ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಸಮಭಾವೇ ಮಹನ್ತಂ ಹನನ್ತಸ್ಸ ಚೇತನಾ ತಿಬ್ಬತರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ। ಇತಿ ಉಭಯಂ ಪೇತಂ ಚೇತನಾಯ ಬಲವಭಾವೇನೇವ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಹನ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಮಹಾಗುಣಭಾವೇನ ತತ್ಥ ಪವತ್ತಉಪಕಾರಚೇತನಾ ವಿಯ ಖೇತ್ತವಿಸೇಸನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಅಪಕಾರಚೇತನಾಪಿ ಬಲವತೀ, ತಿಬ್ಬತರಾ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತಸ್ಮಾ ಪಯೋಗವತ್ಥುಆದಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅಮಹತ್ತೇಪಿ ಮಹಾಗುಣತಾದಿಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚೇತನಾಯ ಬಲವಭಾವಾದಿವಸೇನೇವ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Payogavatthumahantatādīhi mahāsāvajjatā tehi paccayehi uppajjamānāya cetanāya balavabhāvato veditabbā. Yathādhippetassa hi payogassa sahasā nipphādanavasena kiccasādhikāya bahukkhattuṃ pavattajavanehi laddhāsevanāya ca sanniṭṭhāpakacetanāya vasena payogassa mahantabhāvo. Satipi kadāci khuddake ceva mahante ca pāṇe payogassa samabhāve mahantaṃ hanantassa cetanā tibbatarā uppajjatīti vatthussa mahantabhāvo. Iti ubhayaṃ petaṃ cetanāya balavabhāveneva hoti. Tathā hi hantabbassa mahāguṇabhāvena tattha pavattaupakāracetanā viya khettavisesanibbattiyā apakāracetanāpi balavatī, tibbatarā ca uppajjatīti tassā mahāsāvajjatā daṭṭhabbā. Tasmā payogavatthuādipaccayānaṃ amahattepi mahāguṇatādipaccayehi cetanāya balavabhāvādivaseneva mahāsāvajjabhāvo veditabbo.

    ಸಮ್ಭರೀಯನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಸಮ್ಭಾರಾ, ಅಙ್ಗಾನಿ। ತೇಸು ಪಾಣಸಞ್ಞಿತಾವಧಕಚಿತ್ತಾನಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಾನಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ। ಉಪಕ್ಕಮೋ ವಧಕಚೇತನಾಸಮುಟ್ಠಾಪಿತೋ। ಪಞ್ಚಸಮ್ಭಾರವತೀ ಪಾಣಾತಿಪಾತಚೇತನಾತಿ ಸಾ ಪಞ್ಚಸಮ್ಭಾರವಿನಿಮುತ್ತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ವಿಜ್ಜಾಮಯೋ ಮನ್ತಪರಿಜಪ್ಪನಪಯೋಗೋ ಆಥಬ್ಬಣಿಕಾದೀನಂ ವಿಯ। ಇದ್ಧಿಮಯೋ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಿದ್ಧಿಮಯೋ ದಾಠಾಕೋಟಕಾದೀನಂ ವಿಯ। ಅತಿವಿಯ ಪಪಞ್ಚೋತಿ ಅತಿಮಹಾವಿತ್ಥಾರೋ।

    Sambharīyanti etehīti sambhārā, aṅgāni. Tesu pāṇasaññitāvadhakacittāni pubbabhāgiyānipi honti. Upakkamo vadhakacetanāsamuṭṭhāpito. Pañcasambhāravatī pāṇātipātacetanāti sā pañcasambhāravinimuttā daṭṭhabbā. Vijjāmayo mantaparijappanapayogo āthabbaṇikādīnaṃ viya. Iddhimayo kammavipākajiddhimayo dāṭhākoṭakādīnaṃ viya. Ativiya papañcoti atimahāvitthāro.

    ಏತ್ಥಾಹ – ಖಣೇ ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝನಸಭಾವೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಕೋ ಹನ್ತಿ, ಕೋ ವಾ ಹಞ್ಞತಿ, ಯದಿ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಸನ್ತಾನೋ, ಸೋ ಅರೂಪತಾಯ ನ ಛೇದನಭೇದನಾದಿವಸೇನ ವಿಕೋಪನಸಮತ್ಥೋ, ನಾಪಿ ವಿಕೋಪನೀಯೋ, ಅಥ ರೂಪಸನ್ತಾನೋ, ಸೋ ಅಚೇತನತಾಯ ಕಟ್ಠಕಲಿಙ್ಗರೂಪಮೋತಿ ನ ತತ್ಥ ಛೇದನಾದಿನಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಲಬ್ಭತಿ ಯಥಾ ಮತಸರೀರೇ, ಪಯೋಗೋಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಪಹರಣಪ್ಪಕಾರಾದಿ ಅತೀತೇಸು ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಭವೇಯ್ಯ ಅನಾಗತೇಸು ವಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು ವಾ, ತತ್ಥ ನ ತಾವ ಅತೀತಾನಾಗತೇಸು ಸಮ್ಭವತಿ ತೇಸಂ ಅಭಾವತೋ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಣಿಕತ್ತಾ ಸರಸೇನೇವ ನಿರುಜ್ಝನಸಭಾವತಾಯ ವಿನಾಸಾಭಿಮುಖೇಸು ನಿಪ್ಪಯೋಜನೋ ಪಯೋಗೋ ಸಿಯಾ, ವಿನಾಸಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣರಹಿತತ್ತಾ ನ ಪಹರಣಪ್ಪಕಾರಾದಿಪಯೋಗಹೇತುಕಂ ಮರಣಂ, ನಿರೀಹಕತಾಯ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಕಸ್ಸ ಸೋ ಪಯೋಗೋ, ಖಣಿಕತ್ತಾ ವಧಾಧಿಪ್ಪಾಯಸಮಕಾಲಭಿಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಪರಿಯೋಸಾನಕಾಲಾನವಟ್ಠಾನತೋ ಕಸ್ಸ ವಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಕಮ್ಮಬದ್ಧೋತಿ।

    Etthāha – khaṇe khaṇe nirujjhanasabhāvesu saṅkhāresu ko hanti, ko vā haññati, yadi cittacetasikasantāno, so arūpatāya na chedanabhedanādivasena vikopanasamattho, nāpi vikopanīyo, atha rūpasantāno, so acetanatāya kaṭṭhakaliṅgarūpamoti na tattha chedanādinā pāṇātipāto labbhati yathā matasarīre, payogopi pāṇātipātassa paharaṇappakārādi atītesu vā saṅkhāresu bhaveyya anāgatesu vā paccuppannesu vā, tattha na tāva atītānāgatesu sambhavati tesaṃ abhāvato, paccuppannesu ca saṅkhārānaṃ khaṇikattā saraseneva nirujjhanasabhāvatāya vināsābhimukhesu nippayojano payogo siyā, vināsassa ca kāraṇarahitattā na paharaṇappakārādipayogahetukaṃ maraṇaṃ, nirīhakatāya ca saṅkhārānaṃ kassa so payogo, khaṇikattā vadhādhippāyasamakālabhijjanakassa kiriyāpariyosānakālānavaṭṭhānato kassa vā pāṇātipātakammabaddhoti.

    ವುಚ್ಚತೇ – ಯಥಾವುತ್ತವಧಕಚೇತನಾಸಹಿತೋ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪುಞ್ಜೋ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾತೋ ಹನ್ತಾ, ತೇನ ಪವತ್ತಿತವಧಕಪಯೋಗನಿಮಿತ್ತಂ ಅಪಗತುಸ್ಮಾವಿಞ್ಞಾಣಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಮತವೋಹಾರಪ್ಪವತ್ತಿನಿಬನ್ಧೋ ಯಥಾವುತ್ತವಧಪ್ಪಯೋಗಾಕರಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹೋ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಸಮೂಹೋ ಹಞ್ಞತಿ, ಕೇವಲೋ ವಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಸನ್ತಾನೋ। ವಧಪ್ಪಯೋಗಾವಿಸಯಭಾವೇಪಿ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ರೂಪಸನ್ತಾನಾಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ ರೂಪಸನ್ತಾನೇ ಪರೇನ ಪಯೋಜಿತಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದಕಪಯೋಗವಸೇನ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಿಬನ್ಧಕವಿಸದಿಸರೂಪುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಹತೇ ವಿಚ್ಛೇದೋ ಹೋತೀತಿ ನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೋ, ನಾಪಿ ಅಹೇತುಕೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ, ನ ಚ ಪಯೋಗೋ ನಿಪ್ಪಯೋಜನೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಕತಪಯೋಗವಸೇನ ತದನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಕಲಾಪಸ್ಸ ತಥಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ, ಖಣಿಕಾನಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಣಿಕಮರಣಸ್ಸ ಇಧ ಮರಣಭಾವೇನ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ಸನ್ತತಿಮರಣಸ್ಸ ಚ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಸಹೇತುಕಭಾವತೋ ನ ಅಹೇತುಕಂ ಮರಣಂ, ನ ಚ ಕತ್ತುರಹಿತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಪ್ಪಯೋಗೋ ನಿರೀಹಕೇಸುಪಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸನ್ನಿಹಿತತಾಮತ್ತೇನ ಉಪಕಾರಕೇಸು ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಫಲುಪ್ಪಾದನನಿಯತೇಸು ಕಾರಣೇಸು ಕತ್ತುವೋಹಾರಸಿದ್ಧಿತೋ ಯಥಾ ‘‘ಪದೀಪೋ ಪಕಾಸೇತಿ ನಿಸಾಕರೋ ಚನ್ದಿಮಾ’’ತಿ ಚ, ನ ಚ ಕೇವಲಸ್ಸ ವಧಾಧಿಪ್ಪಾಯಸಹಭುನೋ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಕಲಾಪಸ್ಸ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಇಚ್ಛಿತೋ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಅವಟ್ಠಿತಸ್ಸೇವ ಪಟಿಜಾನನತೋ, ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾನಞ್ಚ ಪದೀಪಾದೀನಂ ಅತ್ಥಕಿರಿಯಾಸಿದ್ಧಿ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೇವ ಪಾಣಾತಿಪಾತೇನ ಕಮ್ಮಬದ್ಧೋ। ಅಯಞ್ಚ ವಿಚಾರೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಸುಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ।

    Vuccate – yathāvuttavadhakacetanāsahito saṅkhārānaṃ puñjo sattasaṅkhāto hantā, tena pavattitavadhakapayoganimittaṃ apagatusmāviññāṇajīvitindriyo matavohārappavattinibandho yathāvuttavadhappayogākaraṇe uppajjanāraho rūpārūpadhammasamūho haññati, kevalo vā cittacetasikasantāno. Vadhappayogāvisayabhāvepi tassa pañcavokārabhave rūpasantānādhīnavuttitāya rūpasantāne parena payojitajīvitindriyupacchedakapayogavasena tannibbattivibandhakavisadisarūpuppattiyā vihate vicchedo hotīti na pāṇātipātassa asambhavo, nāpi ahetuko pāṇātipāto, na ca payogo nippayojano paccuppannesu saṅkhāresu katapayogavasena tadanantaraṃ uppajjanārahassa saṅkhārakalāpassa tathā anuppattito, khaṇikānaṃ saṅkhārānaṃ khaṇikamaraṇassa idha maraṇabhāvena anadhippetattā, santatimaraṇassa ca yathāvuttanayena sahetukabhāvato na ahetukaṃ maraṇaṃ, na ca katturahito pāṇātipātappayogo nirīhakesupi saṅkhāresu sannihitatāmattena upakārakesu attano anurūpaphaluppādananiyatesu kāraṇesu kattuvohārasiddhito yathā ‘‘padīpo pakāseti nisākaro candimā’’ti ca, na ca kevalassa vadhādhippāyasahabhuno cittacetasikakalāpassa pāṇātipāto icchito santānavasena avaṭṭhitasseva paṭijānanato, santānavasena pavattamānānañca padīpādīnaṃ atthakiriyāsiddhi dissatīti attheva pāṇātipātena kammabaddho. Ayañca vicāro adinnādānādīsupi yathāsambhavaṃ vibhāvetabbo.

    ‘‘ಪಹೀನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿರತೋವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಪಹಾನಹೇತುಕಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿರತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಞಾಣೇನ ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ಭಗವಾ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ತತೋ ಪಟಿವಿರತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹಾನವಿರತೀನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಹಾನವಿರಮಣಾನಂ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಕಾಲತಾ ನತ್ಥಿ, ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದೀನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತೇ ಸಹಜಾತಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ಗಹಣಂ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಭಾವೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ಗಹಣಪ್ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಸು ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀಸು ಪಹಾಯಕಧಮ್ಮೇಸು ಪಹಾನಕಿರಿಯಾಯ ಪುರಿಮಕಾಲವೋಹಾರೋ, ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾಸು ಚ ವಿರತೀಸು ವಿರಮಣಕಿರಿಯಾಯ ಅಪರಕಾಲವೋಹಾರೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಹಾನಂ ವಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ, ವಿರತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಅಥ ವಾ ಪಾಣೋ ಅತಿಪಾತೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ, ಪಾಣಘಾತಹೇತುಭೂತೋ ಧಮ್ಮಸಮೂಹೋ। ಕೋ ಪನೇಸೋ? ಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪದೋಸಮೋಹವಿಹಿಂಸಾದಯೋ ಕಿಲೇಸಾ। ತೇ ಹಿ ಭಗವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾಯ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತದುಸ್ಸೀಲ್ಯತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಪಟಿವಿರತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಕಿಲೇಸೇಸು ಪಹೀನೇಸು ಕಿಲೇಸನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ‘‘ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವಿರತೋವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ತಸ್ಸಾ ವಿರತಿಯಾ ಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಅಪರಿಯನ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಸಮಾದಿನ್ನವಿರತಿಕಾಪಿ ಅನವಟ್ಠಿತಚಿತ್ತತಾಯ ಲಾಭಜೀವಿತಾದಿಹೇತು ಸಮಾದಾನಂ ಭಿನ್ದನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಭಗವಾ। ಭಗವಾ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನಪಾಣಾತಿಪಾತತ್ತಾ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರತೋ ಏವಾತಿ। ವೀತಿಕ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮೇಹಿ ವೋಕಿಣ್ಣಾ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾ ದುಬ್ಬಲಾಕುಸಲಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಂ ಉಪಲಭಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ ವಿಞ್ಞುನಾ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತುಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಚಕ್ಖುಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಕಾಯಿಕಾತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿನಿಪ್ಫಾದಕೇ ಬಲವಾಕುಸಲೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ।

    ‘‘Pahīnakālatopaṭṭhāya viratovā’’ti etena pahānahetukā idhādhippetā samucchedaviratīti dasseti. Kammakkhayañāṇena hi pāṇātipātadussīlyassa pahīnattā bhagavā accantameva tato paṭiviratoti vuccati samucchedavasena pahānaviratīnaṃ adhippetattā. Kiñcāpi pahānaviramaṇānaṃ purimapacchimakālatā natthi, maggadhammānaṃ pana sammādiṭṭhiādīnaṃ sammāvācādīnañca paccayapaccayuppannabhāve apekkhite sahajātānampi paccayapaccayuppannabhāvena gahaṇaṃ purimapacchimabhāveneva hotīti gahaṇappavattiākāravasena paccayabhūtesu sammādiṭṭhiādīsu pahāyakadhammesu pahānakiriyāya purimakālavohāro, paccayuppannāsu ca viratīsu viramaṇakiriyāya aparakālavohāro ca hotīti evamettha attho daṭṭhabbo. Pahānaṃ vā samucchedavasena, virati paṭippassaddhivasena yojetabbā. Atha vā pāṇo atipātīyati etenāti pāṇātipāto, pāṇaghātahetubhūto dhammasamūho. Ko paneso? Ahirikānottappadosamohavihiṃsādayo kilesā. Te hi bhagavā ariyamaggena pahāya samugghāṭetvā pāṇātipātadussīlyato accantameva paṭiviratoti vuccati kilesesu pahīnesu kilesanimittassa kammassa anuppajjanato. ‘‘Adinnādānaṃ pahāyā’’tiādīsupi eseva nayo. Viratovāti avadhāraṇena tassā viratiyā kālādivasena apariyantataṃ dasseti. Yathā hi aññe samādinnaviratikāpi anavaṭṭhitacittatāya lābhajīvitādihetu samādānaṃ bhindanti, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana sabbaso pahīnapāṇātipātattā accantavirato evāti. Vītikkamissāmīti anavajjadhammehi vokiṇṇā antarantarā uppajjanakā dubbalākusalā. Yasmā pana kāyavacīpayogaṃ upalabhitvā ‘‘imassa kilesā uppannā’’ti viññunā sakkā ñātuṃ, tasmā te iminā pariyāyena ‘‘cakkhusotaviññeyyā’’ti vuttāti daṭṭhabbā. Kāyikāti pāṇātipātādinipphādake balavākusale sandhāyāha.

    ಗೋತ್ತವಸೇನ ಲದ್ಧವೋಹಾರೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ದೀಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇನ ಭಾಸಿತವಣ್ಣಸ್ಸ ಅನುಸನ್ಧಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಆರದ್ಧತ್ತಾ। ತತ್ಥಾಯಂ ದೀಪನಾ – ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಪಹಾಯ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕಸಙ್ಘೋ ನಿಹಿತದಣ್ಡೋ ನಿಹಿತಸತ್ಥೋ’’ತಿ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ನನು ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಪಿ ವಣ್ಣೋ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇನ ಭಾಸಿತೋ? ಸಚ್ಚಂ ಭಾಸಿತೋ, ಸೋ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪಭವತ್ತಾ, ಅರಿಯಸಙ್ಘಾಧಾರತ್ತಾ ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾನುಭಾವಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಚ ತೇಸಂ ತದುಭಯದೀಪನೇನೇವ ದೀಪಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಸುಂ ನ ಉದ್ಧಟೋ। ಸದ್ಧಮ್ಮಾನುಭಾವೇನೇವ ಹಿ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪ್ಪಹಾನಸಮತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ, ದೇಸನಾ ಪನ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಏವಂ ಆಗತಾತಿ।

    Gottavasena laddhavohāroti sambandho. Dīpetuṃ vaṭṭati brahmadattena bhāsitavaṇṇassa anusandhidassanavasena imissā desanāya āraddhattā. Tatthāyaṃ dīpanā – ‘‘pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivirato samaṇassa gotamassa sāvakasaṅgho nihitadaṇḍo nihitasattho’’ti vitthāretabbaṃ. Nanu ca dhammassāpi vaṇṇo brahmadattena bhāsito? Saccaṃ bhāsito, so pana sammāsambuddhapabhavattā, ariyasaṅghādhārattā ca dhammassa dhammānubhāvasiddhattā ca tesaṃ tadubhayadīpaneneva dīpito hotīti visuṃ na uddhaṭo. Saddhammānubhāveneva hi bhagavā bhikkhusaṅgho ca pāṇātipātādippahānasamattho ahosi, desanā pana ādito paṭṭhāya evaṃ āgatāti.

    ಏತ್ಥಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪರಿ ದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇತುಕಾಮೋ ಭಗವಾ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ವದಮಾನೋ ವದೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಬುದ್ಧಗುಣವಸೇನೇವ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ, ನ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘವಸೇನಾತಿ। ಏಸಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ ಪಕತಿ, ಯಂ ಏಕರಸೇನೇವ ದೇಸನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಗ್ಗಹಣಂ। ತಥಾ ಹಿ ರೂಪಕಣ್ಡೇ ದುಕಾದೀಸು ತನ್ನಿದ್ದೇಸೇಸು ಚ ಹದಯವತ್ಥು ನ ಗಹಿತಂ। ಇತರವತ್ಥೂಹಿ ಅಸಮಾನಗತಿಕತ್ತಾ ದೇಸನಾಭೇದೋ ಹೋತೀತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ಏಕನ್ತತೋ ಚಕ್ಖಾದಿನಿಸ್ಸಯಾನಿ, ನ ಏವಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಏಕನ್ತೇನ ಹದಯವತ್ಥುನಿಸ್ಸಯಂ, ನಿಸ್ಸಿತವಸೇನ ಚ ವತ್ಥುದುಕಾದಿದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ರೂಪಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವತ್ಥು, ಅತ್ಥಿ ರೂಪಂ ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವತ್ಥೂ’’ತಿಆದಿನಾ। ಯಮ್ಪಿ ಏಕನ್ತತೋ ಹದಯವತ್ಥುನಿಸ್ಸಯಂ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ರೂಪಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವತ್ಥೂ’’ತಿಆದಿನಾ ದುಕಾದೀಸು ವುಚ್ಚಮಾನೇಸುಪಿ ನ ತದನುರೂಪಾ ಆರಮ್ಮಣದುಕಾದಯೋ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ। ನ ಹಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ರೂಪಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಅತ್ಥಿ ರೂಪಂ ನ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣದುಕಾ ಭಿನ್ನಗತಿಕಾ ಸಿಯುನ್ತಿ ನ ಏಕರಸಾ ದೇಸನಾ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ। ತಥಾ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಿಭಾಗೇನ ಅವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಪದವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ‘‘ವಿಚಾರೋ ಚಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಪದವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಲಬ್ಭಮಾನೋಪಿ ವಿತಕ್ಕೋ ನ ಉದ್ಧಟೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ವಿತಕ್ಕೋ ಚಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ।

    Etthāyaṃ adhippāyo – ‘‘atthi bhikkhave aññe ca dhammā’’tiādinā anaññasādhāraṇe buddhaguṇe ārabbha upari desanaṃ vaḍḍhetukāmo bhagavā ādito paṭṭhāya ‘‘tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyyā’’tiādinā buddhaguṇavaseneva desanaṃ ārabhi, na bhikkhusaṅghavasenāti. Esā hi bhagavato desanāya pakati, yaṃ ekaraseneva desanaṃ dassetuṃ labbhamānassāpi kassaci aggahaṇaṃ. Tathā hi rūpakaṇḍe dukādīsu tanniddesesu ca hadayavatthu na gahitaṃ. Itaravatthūhi asamānagatikattā desanābhedo hotīti. Yathā hi cakkhuviññāṇādīni ekantato cakkhādinissayāni, na evaṃ manoviññāṇaṃ ekantena hadayavatthunissayaṃ, nissitavasena ca vatthudukādidesanā pavattā ‘‘atthi rūpaṃ cakkhuviññāṇassa vatthu, atthi rūpaṃ na cakkhuviññāṇassa vatthū’’tiādinā. Yampi ekantato hadayavatthunissayaṃ, tassa vasena ‘‘atthi rūpaṃ manoviññāṇassa vatthū’’tiādinā dukādīsu vuccamānesupi na tadanurūpā ārammaṇadukādayo sambhavanti. Na hi ‘‘atthi rūpaṃ manoviññāṇassa ārammaṇaṃ, atthi rūpaṃ na manoviññāṇassa ārammaṇa’’nti sakkā vattunti vatthārammaṇadukā bhinnagatikā siyunti na ekarasā desanā bhaveyyāti. Tathā nikkhepakaṇḍe cittuppādavibhāgena avuccamānattā avitakkaavicārapadavissajjane ‘‘vicāro cā’’ti vattuṃ na sakkāti avitakkavicāramattapadavissajjane labbhamānopi vitakko na uddhaṭo, aññathā ‘‘vitakko cā’’ti vattabbaṃ siyā.

    ದಣ್ಡನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದಣ್ಡಸ್ಸ ಪರವಿಹೇಠನಸ್ಸ ವಿವಜ್ಜಿತಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ದಣ್ಡಸತ್ಥಾನಂ ನಿಕ್ಖೇಪವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರೂಪಘಾತತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಹೇಠನಭಾವತೋತಿ ವಿಹಿಂಸನಭಾವತೋ। ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘವಸೇನಾಪಿ ದೀಪೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಮ್ಪಿ ಏಕದೇಸೇನ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Daṇḍanasaṅkhātassa daṇḍassa paraviheṭhanassa vivajjitabhāvadīpanatthaṃ daṇḍasatthānaṃ nikkhepavacananti āha ‘‘parūpaghātatthāyā’’tiādi. Viheṭhanabhāvatoti vihiṃsanabhāvato. ‘‘Bhikkhusaṅghavasenāpi dīpetuṃ vaṭṭatī’’ti vuttattā tampi ekadesena dīpento ‘‘yaṃ pana bhikkhū’’tiādimāha.

    ಲಜ್ಜೀತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಲಜ್ಜಾಯ ಓತ್ತಪ್ಪಮ್ಪಿ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ಪಾಪಜಿಗುಚ್ಛನಂ ಪಾಪುತ್ತಾಸನರಹಿತಂ, ಪಾಪಭಯಂ ವಾ ಅಲಜ್ಜನಂ ಅತ್ಥೀತಿ। ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಅತ್ತಾಧೀನತ್ತಾ ಅತ್ತಾಧಿಪತಿಭೂತಾ ಲಜ್ಜಾವ ವುತ್ತಾ, ನ ಪನ ಲೋಕಾಧಿಪತಿ ಓತ್ತಪ್ಪಂ। ‘‘ದಯಂ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಂ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ದಯಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ದಯಾಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಸು ಕರುಣಾಯ ಪವತ್ತತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ , ಅಯಂ ಪನ ದಯಾ-ಸದ್ದೋ ಅನುರಕ್ಖಣಮತ್ಥಂ ಅನ್ತೋನೀತಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಮೇತ್ತಾಯ ಕರುಣಾಯ ಚ ಪವತ್ತತೀತಿ ಇಧ ಮೇತ್ತಾಯ ಪವತ್ತಮಾನೋ ವುತ್ತೋ। ಮಿದತಿ ಸಿನಿಯ್ಹತೀತಿ ಮೇತ್ತಾ, ಮೇತ್ತಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮೇತ್ತಂ, ಮೇತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಾ, ಮೇತ್ತಾ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸಬ್ಬಪಾಣಭೂತಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ’’ತಿ ಏತೇನ ತಸ್ಸಾ ವಿರತಿಯಾ ಸತ್ತವಸೇನ ಅಪರಿಯನ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಾಣಭೂತೇತಿ ಪಾಣಜಾತೇ। ಅನುಕಮ್ಪಕೋತಿ ಕರುಣಾಯನಕೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮೇತ್ತಾ ಕರುಣಾಯ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಾಯ ಏವ ದಯಾಪನ್ನತಾಯಾ’’ತಿ। ಏವಂ ಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರತಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇಹಿ ಲಜ್ಜಾಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಹಿ ಸಮಙ್ಗೀಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ವಿಹರತೀತಿ ಏವಂಭೂತೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಹರತಿ ಪವತ್ತೇತಿ, ಅತ್ತಭಾವಂ ವಾ ಯಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇರಿಯತಿ ಯಪೇತಿ ಯಾಪೇತಿ ಪಾಲೇತೀ’’ತಿ।

    Lajjīti ettha vuttalajjāya ottappampi vuttamevāti daṭṭhabbaṃ. Na hi pāpajigucchanaṃ pāputtāsanarahitaṃ, pāpabhayaṃ vā alajjanaṃ atthīti. Dhammagarutāya vā buddhānaṃ, dhammassa ca attādhīnattā attādhipatibhūtā lajjāva vuttā, na pana lokādhipati ottappaṃ. ‘‘Dayaṃ mettacittataṃ āpanno’’ti kasmā vuttaṃ, nanu dayā-saddo ‘‘dayāpanno’’tiādīsu karuṇāya pavattatīti? Saccametaṃ , ayaṃ pana dayā-saddo anurakkhaṇamatthaṃ antonītaṃ katvā pavattamāno mettāya karuṇāya ca pavattatīti idha mettāya pavattamāno vutto. Midati siniyhatīti mettā, mettā etassa atthīti mettaṃ, mettaṃ cittaṃ etassāti mettacitto, tassa bhāvo mettacittatā, mettā icceva attho. ‘‘Sabbapāṇabhūtahitānukampī’’ti etena tassā viratiyā sattavasena apariyantataṃ dasseti. Pāṇabhūteti pāṇajāte. Anukampakoti karuṇāyanako. Yasmā pana mettā karuṇāya visesapaccayo hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘tāya eva dayāpannatāyā’’ti. Evaṃ yehi dhammehi pāṇātipātā virati sampajjati, tehi lajjāmettākaruṇāhi samaṅgībhāvo dassito. Viharatīti evaṃbhūto hutvā ekasmiṃ iriyāpathe uppannaṃ dukkhaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā harati pavatteti, attabhāvaṃ vā yāpetīti attho. Tenevāha ‘‘iriyati yapeti yāpeti pāletī’’ti.

    ಆಚಾರಸೀಲಮತ್ತಕನ್ತಿ ಸಾಧುಜನಾಚಾರಸೀಲಮತ್ತಕಂ, ತೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾದಿಗುಣೇಹಿಪಿ ಲೋಕಿಯಪುಥುಜ್ಜನೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗಸೀಲಾನಿ ಇಧ ಸೀಲಕಥಾಯಂ ನ ವಿಭತ್ತಾನಿ।

    Ācārasīlamattakanti sādhujanācārasīlamattakaṃ, tena indriyasaṃvarādiguṇehipi lokiyaputhujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vattuṃ na sakkotīti dasseti. Tathā hi indriyasaṃvarapaccayaparibhogasīlāni idha sīlakathāyaṃ na vibhattāni.

    ಪರಸಂಹರಣನ್ತಿ ಪರಸ್ಸ ಸನ್ತಕಹರಣಂ। ಥೇನೋ ವುಚ್ಚತಿ ಚೋರೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಥೇಯ್ಯಂ। ಇಧಾಪಿ ಖುದ್ದಕೇ ಪರಸನ್ತಕೇ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಂ, ಮಹನ್ತೇ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಪಯೋಗಮಹನ್ತತಾಯ, ವತ್ಥುಗುಣಾನಂ ಪನ ಸಮಭಾವೇ ಸತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಉಪಕ್ಕಮಾನಞ್ಚ ಮುದುತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಂ, ತಿಬ್ಬತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜನ್ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ನಯೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ।

    Parasaṃharaṇanti parassa santakaharaṇaṃ. Theno vuccati coro, tassa bhāvo theyyaṃ. Idhāpi khuddake parasantake appasāvajjaṃ, mahante mahāsāvajjaṃ. Kasmā? Payogamahantatāya, vatthuguṇānaṃ pana samabhāve sati kilesānaṃ upakkamānañca mudutāya appasāvajjaṃ, tibbatāya mahāsāvajjanti ayampi nayo yojetabbo.

    ಸಾಹತ್ಥಿಕಾದಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಮನ್ತಪರಿಜಪ್ಪನೇನ ಪರಸನ್ತಕಹರಣಂ ವಿಜ್ಜಾಮಯೋ, ವಿನಾ ಮನ್ತೇನ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗೇನ ಪರಸನ್ತಕಸ್ಸ ಆಕಡ್ಢನಂ ತಾದಿಸಇದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಇದ್ಧಿಮಯೋ ಪಯೋಗೋ।

    Sāhatthikādayoti ettha mantaparijappanena parasantakaharaṇaṃ vijjāmayo, vinā mantena kāyavacīpayogena parasantakassa ākaḍḍhanaṃ tādisaiddhānubhāvena iddhimayo payogo.

    ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ಪಹಾಯ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ। ತಞ್ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನಯಿಧ ಸಿಕ್ಖಾಪದವೋಹಾರೇನ ವಿರತಿ ವುತ್ತಾ, ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಪನ ಸುತ್ತಪದೇಸೇಸು ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಪವತ್ತವೋಹಾರೇನ ವಿರತಿಯೋ ಚೇತನಾ ಚ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ತೇಸು ಅಞ್ಞತರಕೋಟ್ಠಾಸಭಾವತೋ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಠಮಸಿಕ್ಖಾಪದೇ’’ತಿ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ಲಜ್ಜೀ ದಯಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ವಾ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಲಜ್ಜಾದಯೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪ್ಪಚ್ಚಯೋ, ಏವಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಪ್ಪಹಾನಸ್ಸಾಪೀತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಪಿ ಪಾಳಿ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಸುಚಿಭೂತೇನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗಮೋ, ಅಹಿರಿಕಾದೀನಞ್ಚ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ ‘‘ಲಜ್ಜೀ’’ತಿಆದಿ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Sesanti ‘‘pahāya paṭivirato’’ti evamādikaṃ. Tañhi pubbe vuttanayaṃ. Kiñcāpi nayidha sikkhāpadavohārena virati vuttā, ito aññesu pana suttapadesesu vinayābhidhammesu ca pavattavohārena viratiyo cetanā ca adhisīlasikkhādīnaṃ adhiṭṭhānabhāvato, tesu aññatarakoṭṭhāsabhāvato ca sikkhāpadanti āha ‘‘paṭhamasikkhāpade’’ti. Kāmañcettha ‘‘lajjī dayāpanno’’ti na vuttaṃ, adhikāravasena pana atthato vā vuttamevāti veditabbaṃ. Yathā hi lajjādayo pāṇātipātappahānassa visesappaccayo, evaṃ adinnādānappahānassāpīti, tasmā sāpi pāḷi ānetvā vattabbā. Eseva nayo ito paresupi. Atha vā ‘‘sucibhūtenā’’ti etena hirottappādīhi samannāgamo, ahirikādīnañca pahānaṃ vuttamevāti ‘‘lajjī’’tiādi na vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ಅಸೇಟ್ಠಚರಿಯನ್ತಿ ಅಸೇಟ್ಠಾನಂ ಹೀನಾನಂ, ಅಸೇಟ್ಠಂ ವಾ ಲಾಮಕಂ ನಿಹೀನಂ ವುತ್ತಿಂ, ಮೇಥುನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಆಚಾರ’’ನ್ತಿ ಮೇಥುನವಿರತಿಮಾಹ। ‘‘ಆರಾಚಾರೀ ಮೇಥುನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಇಧ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಏಕಚ್ಚೋ…ಪೇ॰… ನ ಹೇವ ಖೋ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಉಚ್ಛಾದನಪರಿಮದ್ದನನ್ಹಾಪನಸಮ್ಬಾಹನಂ ಸಾದಿಯತಿ, ಸೋ ತಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ, ತಂ ನಿಕಾಮೇತಿ, ತೇನ ಚ ವಿತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೫೦) ವುತ್ತಾ ಸತ್ತವಿಧಮೇಥುನಸಂಯೋಗಾಪಿ ಪಟಿವಿರತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಇಧಾಪಿ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸೇವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಕಾಯದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಮಗ್ಗೇನಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೇ ಪನ ಅಗಮನೀಯಟ್ಠಾನವೀತಿಕ್ಕಮಚೇತನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಅಗಮನೀಯಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಪುರಿಸಾನಂ ಮಾತುರಕ್ಖಿತಾದಯೋ ದಸ, ಧನಕ್ಕೀತಾದಯೋ ದಸಾತಿ ವೀಸತಿ ಇತ್ಥಿಯೋ। ಇತ್ಥೀಸು ಪನ ದಸನ್ನಂ ಧನಕ್ಕಿತಾದೀನಂ ಸಾರಕ್ಖಸಪರಿದಣ್ಡಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಅಞ್ಞೇ ಪುರಿಸಾ। ಗುಣವಿರಹಿತೇ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ, ಮಹಾಗುಣೇ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ। ಗುಣರಹಿತೇಪಿ ಚ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ, ಉಭಿನ್ನಂ ಸಮಾನಚ್ಛನ್ದಭಾವೇಪಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಉಪಕ್ಕಮಾನಞ್ಚ ಮುದುತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ, ತಿಬ್ಬತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಸ್ಸ ದ್ವೇ ಸಮ್ಭಾರಾ ಸೇವೇತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತಂ, ಮಗ್ಗೇನಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತೀತಿ। ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೇ ಪನ ಅಗಮನೀಯಟ್ಠಾನತಾ, ಸೇವನಾಚಿತ್ತಂ ಮಗ್ಗೇನಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿ, ಸಾದಿಯನಞ್ಚಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ। ‘‘ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮನೇ ಮಗ್ಗೇನಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿಅಧಿವಾಸನೇ ಸತಿಪಿ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಸೇವನಾಭಿಸನ್ಧಿಪಯೋಗಾಭಾವತೋ ಅಭಿಭುಯ್ಯಮಾನಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸೇವನಾಚಿತ್ತೇ ಸತಿ ಪಯೋಗಾಭಾವೋ ನ ಪಮಾಣಂ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸೇವನಾಪಯೋಗಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅಭಾವತೋ, ಇತ್ಥಿಯಾ ಪುರೇತರಂ ಉಪಟ್ಠಾಪಿತಸೇವನಾಚಿತ್ತಾಯಪಿ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ನ ಸಿಯಾತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ ಪಯೋಗಾಭಾವತೋ। ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಸೇನ ಉಕ್ಕಂಸತೋ ಚತ್ತಾರೋ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಪುರಿಸಕಿಚ್ಚಕರಣಕಾಲೇ ಪುರಿಸಸ್ಸಪಿ ಸೇವನಾಪಯೋಗಾಭಾವತೋ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ನ ಸಿಯಾತಿ ಏಕೇ। ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ – ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ತಯೋ, ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ತಯೋ, ಅನವಸೇಸಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ಚತ್ತಾರೋತಿ। ಏಕೋ ಪಯೋಗೋ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋವ।

    Aseṭṭhacariyanti aseṭṭhānaṃ hīnānaṃ, aseṭṭhaṃ vā lāmakaṃ nihīnaṃ vuttiṃ, methunanti attho. ‘‘Brahmaṃ seṭṭhaṃ ācāra’’nti methunaviratimāha. ‘‘Ārācārī methunā’’ti etena ‘‘idha brāhmaṇa ekacco…pe… na heva kho mātugāmena saddhiṃ dvayaṃdvayasamāpattiṃ samāpajjati, apica kho mātugāmassa ucchādanaparimaddananhāpanasambāhanaṃ sādiyati, so taṃ assādeti, taṃ nikāmeti, tena ca vittiṃ āpajjatī’’tiādinā (a. ni. 7.50) vuttā sattavidhamethunasaṃyogāpi paṭivirati dassitāti daṭṭhabbā. Idhāpi asaddhammasevanādhippāyena kāyadvārappavattā maggenamaggapaṭipattisamuṭṭhāpikā cetanā abrahmacariyaṃ, micchācāre pana agamanīyaṭṭhānavītikkamacetanāti yojetabbaṃ. Tattha agamanīyaṭṭhānaṃ nāma purisānaṃ māturakkhitādayo dasa, dhanakkītādayo dasāti vīsati itthiyo. Itthīsu pana dasannaṃ dhanakkitādīnaṃ sārakkhasaparidaṇḍānañca vasena dvādasannaṃ aññe purisā. Guṇavirahite vippaṭipatti appasāvajjā, mahāguṇe mahāsāvajjā. Guṇarahitepi ca abhibhavitvā pavatti mahāsāvajjā, ubhinnaṃ samānacchandabhāvepi kilesānaṃ upakkamānañca mudutāya appasāvajjā, tibbatāya mahāsāvajjāti veditabbā. Tassa dve sambhārā sevetukāmatācittaṃ, maggenamaggapaṭipattīti. Micchācāre pana agamanīyaṭṭhānatā, sevanācittaṃ maggenamaggapaṭipatti, sādiyanañcāti cattāro. ‘‘Abhibhavitvā vītikkamane maggenamaggapaṭipattiadhivāsane satipi purimuppannasevanābhisandhipayogābhāvato abhibhuyyamānassa micchācāro na hotī’’ti vadanti. Sevanācitte sati payogābhāvo na pamāṇaṃ itthiyā sevanāpayogassa yebhuyyena abhāvato, itthiyā puretaraṃ upaṭṭhāpitasevanācittāyapi micchācāro na siyāti āpajjati payogābhāvato. Tasmā purisassa vasena ukkaṃsato cattāro vuttāti daṭṭhabbaṃ, aññathā itthiyā purisakiccakaraṇakāle purisassapi sevanāpayogābhāvato micchācāro na siyāti eke. Idaṃ panettha sanniṭṭhānaṃ – attano ruciyā pavattitassa tayo, balakkārena pavattitassa tayo, anavasesaggahaṇena pana cattāroti. Eko payogo sāhatthikova.

    ೯. ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ಥಭಞ್ಜನಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಚೀಪಯೋಗೋ ಕಾಯಪಯೋಗೋ ವಾತಿ ಮುಸಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಪಧಾನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿಸಂವಾದನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಕ್ಖಣೇ ತಙ್ಖಣೇ ಚ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವಸ್ಸ ಹೋತಿ ‘ಮುಸಾ ಭಣಿಸ್ಸ’ನ್ತಿ, ಭಣನ್ತಸ್ಸ ಹೋತಿ ‘ಮುಸಾ ಭಣಾಮೀ’ತಿ’’ (ಪಾರಾ॰ ೨೦೫)। ಏತಞ್ಹಿ ದ್ವಯಂ ಅಙ್ಗಭೂತಂ, ಇತರಂ ಪನ ಹೋತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ಅಕಾರಣಮೇತಂ। ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಂವಾದಕಸ್ಸ । ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪಯೋಗಭೂತಂ ಮುಸಾ ವದತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ವಾ ಏತಾಯಾತಿ ಚೇತನಾ ಮುಸಾವಾದೋ।

    9. Kammapathappattaṃ dassetuṃ ‘‘atthabhañjanako’’ti vuttaṃ. Vacīpayogo kāyapayogo vāti musā-saddassa kiriyāpadhānataṃ dasseti. Visaṃvādanādhippāyo pubbabhāgakkhaṇe taṅkhaṇe ca. Vuttañhi ‘‘pubbevassa hoti ‘musā bhaṇissa’nti, bhaṇantassa hoti ‘musā bhaṇāmī’ti’’ (pārā. 205). Etañhi dvayaṃ aṅgabhūtaṃ, itaraṃ pana hotu vā mā vā, akāraṇametaṃ. Assāti visaṃvādakassa . Yathāvuttaṃ payogabhūtaṃ musā vadati viññāpeti, samuṭṭhāpeti vā etāyāti cetanā musāvādo.

    ಪುರಿಮನಯೇ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಪಿತತಾಯ, ಮುಸಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ವಿಸಂವದಿತಬ್ಬತ್ಥವಾಚಕತ್ತಸಮ್ಭವತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಮುಸಾವಾದಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮುಸಾತಿ ಅಭೂತಂ ಅತಚ್ಛಂ ವತ್ಥೂ’’ತಿಆದಿನಾ ದುತಿಯನಯೋ ಆರದ್ಧೋ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ನಯೇ ಮುಸಾ ವದೀಯತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಚೇತನಾ ಮುಸಾವಾದೋ। ‘‘ಯಮತ್ಥಂ ಭಞ್ಜತೀ’’ತಿ ವತ್ಥುವಸೇನ ಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಮಾಹ। ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಭಞ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಗುಣತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಮಹಾಗುಣತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನೇ ವಿಯ ಗುಣವಸೇನಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮುದುತಿಬ್ಬತಾವಸೇನಾಪಿ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ।

    Purimanaye lakkhaṇassa abyāpitatāya, musā-saddassa ca visaṃvaditabbatthavācakattasambhavato paripuṇṇaṃ katvā musāvādalakkhaṇaṃ dassetuṃ ‘‘musāti abhūtaṃ atacchaṃ vatthū’’tiādinā dutiyanayo āraddho. Imasmiñca naye musā vadīyati vuccati etāyāti cetanā musāvādo. ‘‘Yamatthaṃ bhañjatī’’ti vatthuvasena musāvādassa appasāvajjamahāsāvajjatamāha. Yassa atthaṃ bhañjati, tassa appaguṇatāya appasāvajjo, mahāguṇatāya mahāsāvajjoti adinnādāne viya guṇavasenāpi yojetabbaṃ. Kilesānaṃ mudutibbatāvasenāpi appasāvajjamahāsāvajjatā labbhatiyeva.

    ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಅದಾತುಕಾಮತಾಯ, ಪೂರಣಕಥಾನಯೇನ ಚ ವಿಸಂವಾದನಪುರೇಕ್ಖಾರಸ್ಸೇವ ಮುಸಾವಾದೋ। ತತ್ಥ ಪನ ಚೇತನಾ ಬಲವತೀ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜತಾ ವುತ್ತಾ। ಅಪ್ಪತಾಯ ಊನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪೂರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಕಥಾ ಪೂರಣಕಥಾ।

    Attano santakaṃ adātukāmatāya, pūraṇakathānayena ca visaṃvādanapurekkhārasseva musāvādo. Tattha pana cetanā balavatī na hotīti appasāvajjatā vuttā. Appatāya ūnassa atthassa pūraṇavasena pavattā kathā pūraṇakathā.

    ತಜ್ಜೋತಿ ತಸ್ಸಾರುಪ್ಪೋ, ವಿಸಂವಾದನಾನುರೂಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ವಾಯಾಮೋ’’ತಿ ವಾಯಾಮಸೀಸೇನ ಪಯೋಗಮಾಹ। ವಿಸಂವಾದನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪಯೋಗೇ ಕತೇಪಿ ಪರೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅವಿಞ್ಞಾತೇ ವಿಸಂವಾದನಸ್ಸ ಅಸಿಜ್ಝನತೋ ಪರಸ್ಸ ತದತ್ಥವಿಜಾನನಂ ಏಕೋ ಸಮ್ಭಾರೋ ವುತ್ತೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಭೂತವಚನಂ ವಿಸಂವಾದನಚಿತ್ತಂ ಪರಸ್ಸ ತದತ್ಥವಿಜಾನನನ್ತಿ ತಯೋ ಸಮ್ಭಾರಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಕಿರಿಯಾಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಕ್ಖಣೇಯೇವ ಮುಸಾವಾದಕಕಮ್ಮುನಾ ಬಜ್ಝತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ, ಸಚೇಪಿ ದನ್ಧತಾಯ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಪರೋ ತಮತ್ಥಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Tajjoti tassāruppo, visaṃvādanānurūpoti attho. ‘‘Vāyāmo’’ti vāyāmasīsena payogamāha. Visaṃvādanādhippāyena payoge katepi parena tasmiṃ atthe aviññāte visaṃvādanassa asijjhanato parassa tadatthavijānanaṃ eko sambhāro vutto. Keci pana ‘‘abhūtavacanaṃ visaṃvādanacittaṃ parassa tadatthavijānananti tayo sambhārā’’ti vadanti. Kiriyāsamuṭṭhāpakacetanākkhaṇeyeva musāvādakakammunā bajjhati sanniṭṭhāpakacetanāya nibbattattā, sacepi dandhatāya vicāretvā paro tamatthaṃ jānātīti adhippāyo.

    ‘‘ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯) ವಿಯ ಥೇತ-ಸದ್ದೋ ಥಿರಪರಿಯಾಯೋ, ಥಿರಭಾವೋ ಚ ಸಚ್ಚವಾದಿತಾಯ ಅಧಿಕತತ್ತಾ ಕಥಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಥಿರಕಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ನಥಿರಕಥೋತಿ ಯಥಾ ಹಲಿದ್ದಿರಾಗಾದಯೋ ಅನವಟ್ಠಿತಸಭಾವತಾಯ ನ ಥಿರಾ, ಏವಂ ನ ಥಿರಾ ಕಥಾ ಯಸ್ಸ ಸೋ ನ ಥಿರಕಥೋತಿ ಹಲಿದ್ದಿರಾಗಾದಯೋ ಯಥಾ ಕಥಾಯ ಉಪಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಪಾಸಾಣಲೇಖಾ ವಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ।

    ‘‘Saccato thetato’’tiādīsu (ma. ni. 1.19) viya theta-saddo thirapariyāyo, thirabhāvo ca saccavāditāya adhikatattā kathāvasena veditabboti āha ‘‘thirakathoti attho’’ti. Nathirakathoti yathā haliddirāgādayo anavaṭṭhitasabhāvatāya na thirā, evaṃ na thirā kathā yassa so na thirakathoti haliddirāgādayo yathā kathāya upamā honti, evaṃ yojetabbaṃ. Esa nayo ‘‘pāsāṇalekhā viyā’’tiādīsupi.

    ಸದ್ಧಾ ಅಯತಿ ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸದ್ಧಾಯೋ, ಸದ್ಧಾಯೋ ಏವ ಸದ್ಧಾಯಿಕೋ ಯಥಾ ‘‘ವೇನಯಿಕೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೧೧; ಪಾರಾ॰ ೮)। ಸದ್ಧಾಯ ವಾ ಅಯಿತಬ್ಬೋ ಸದ್ಧಾಯಿಕೋ, ಸದ್ಧೇಯ್ಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ವಿಸಂವಾದನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Saddhā ayati pavattati etthāti saddhāyo, saddhāyo eva saddhāyiko yathā ‘‘venayiko’’ti (a. ni. 8.11; pārā. 8). Saddhāya vā ayitabbo saddhāyiko, saddheyyoti attho. Vattabbataṃ āpajjati visaṃvādanatoti adhippāyo.

    ಸುಞ್ಞಭಾವನ್ತಿ ಪೀತಿವಿರಹಿತತಾಯ ರಿತ್ತತಂ। ಸಾ ಪಿಸುಣವಾಚಾತಿ ಯಾಯಂ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಸದ್ದಸಭಾವಾ ವಾಚಾ, ಸಾ ಪಿಯಸುಞ್ಞಕರಣತೋ ಪಿಸುಣವಾಚಾತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಅತ್ಥಮಾಹ। ಪಿಸತೀತಿ ವಾ ಪಿಸುಣಾ, ಸಮಗ್ಗೇ ಸತ್ತೇ ಅವಯವಭೂತೇ ವಗ್ಗೇ ಭಿನ್ನೇ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Suññabhāvanti pītivirahitatāya rittataṃ. Sā pisuṇavācāti yāyaṃ yathāvuttā saddasabhāvā vācā, sā piyasuññakaraṇato pisuṇavācāti niruttinayena atthamāha. Pisatīti vā pisuṇā, samagge satte avayavabhūte vagge bhinne karotīti attho.

    ಫರುಸನ್ತಿ ಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಲೂಖಂ। ಸಯಮ್ಪಿ ಫರುಸಾತಿ ದೋಮನಸ್ಸಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಸಭಾವೇನಪಿ ಕಕ್ಕಸಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಫರುಸಂ ಕರೋತೀತಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನ, ಫರುಸಯತೀತಿ ವಾ ವಾಚಾಯ ಫರುಸ-ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಯಮ್ಪಿ ಫರುಸಾತಿ ಪರೇಸಂ ಮಮ್ಮಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಏಕನ್ತನಿಟ್ಠುರತಾಯ ಸಭಾವೇನ, ಕಾರಣವೋಹಾರೇನ ಚ ವಾಚಾಯ ಫರುಸ-ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತತೋಯೇವ ಚ ನೇವ ಕಣ್ಣಸುಖಾ। ಅತ್ಥವಿಪನ್ನತಾಯ ನ ಹದಯಙ್ಗಮಾ।

    Pharusanti sinehābhāvena lūkhaṃ. Sayampi pharusāti domanassasamuṭṭhitattā sabhāvenapi kakkasā. Ettha ca pharusaṃ karotīti phalūpacārena, pharusayatīti vā vācāya pharusa-saddappavatti veditabbā. Sayampi pharusāti paresaṃ mammacchedavasena pavattiyā ekantaniṭṭhuratāya sabhāvena, kāraṇavohārena ca vācāya pharusa-saddappavatti daṭṭhabbā. Tatoyeva ca neva kaṇṇasukhā. Atthavipannatāya na hadayaṅgamā.

    ಯೇನ ಸಮ್ಫಂ ಪಲಪತೀತಿ ಯೇನ ಪಲಾಪಸಙ್ಖಾತೇನ ನಿರತ್ಥಕವಚನೇನ ಸುಖಂ ಹಿತಞ್ಚ ಫಲತಿ ವಿದರತಿ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ‘‘ಸಮ್ಫ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಅತ್ತನೋ ಪರೇಸಞ್ಚ ಅನುಪಕಾರಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಲಪತಿ।

    Yena samphaṃ palapatīti yena palāpasaṅkhātena niratthakavacanena sukhaṃ hitañca phalati vidarati vināsetīti ‘‘sampha’’nti laddhanāmaṃ attano paresañca anupakārakaṃ yaṃ kiñci palapati.

    ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಲೋಭೇನ ದೋಸೇನ ವಾ ವಿಬಾಧಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಉಪತಾಪಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ, ದೂಸಿತಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚೇತನಾ ಪಿಸುಣವಾಚಾ ಪಿಸುಣಂ ವದನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ। ಯಸ್ಸ ಯತೋ ಭೇದಂ ಕರೋತಿ, ತೇಸು ಅಭಿನ್ನೇಸು ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಂ, ಭಿನ್ನೇಸು ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ, ತಥಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮುದುತಿಬ್ಬತಾವಿಸೇಸೇಸು।

    Saṃkiliṭṭhacittassāti lobhena dosena vā vibādhitacittassa, upatāpitacittassa vā, dūsitacittassāti attho. Cetanā pisuṇavācā pisuṇaṃ vadanti etāyāti. Yassa yato bhedaṃ karoti, tesu abhinnesu appasāvajjaṃ, bhinnesu mahāsāvajjaṃ, tathā kilesānaṃ mudutibbatāvisesesu.

    ಯಸ್ಸ ಪೇಸುಞ್ಞಂ ಉಪಸಂಹರತಿ, ಸೋ ಭಿಜ್ಜತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಪನಮೇವ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತದತ್ಥವಿಜಾನನ’’ನ್ತಿ, ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಿ ಪನ ಭಿನ್ನೇ ಏವ।

    Yassa pesuññaṃ upasaṃharati, so bhijjatu vā mā vā, tassa atthassa viññāpanameva pamāṇanti āha ‘‘tadatthavijānana’’nti, kammapathappatti pana bhinne eva.

    ಅನುಪ್ಪದಾತಾತಿ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾತಾ, ಅನುವತ್ತನವಸೇನ ವಾ ಪದಾತಾ। ಕಸ್ಸ ಪನ ಅನುವತ್ತನಂ ಪದಾನಞ್ಚ? ‘‘ಸಹಿತಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸನ್ಧಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸನ್ಧಾನಾನುಪ್ಪದಾತಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅನುವತ್ತನವಸೇನ ಸನ್ಧಾನಸ್ಸ ಪದಾನಂ ಆಧಾನಂ, ರಕ್ಖಣಂ ವಾ ದಳ್ಹೀಕರಣಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಂ ಕತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಆರಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆರಾಮೋ, ರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ । ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆಕಾರೇನ ವಿನಾಪಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಗ್ಗರಾಮೋತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ಅಯಮೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।

    Anuppadātāti anubalappadātā, anuvattanavasena vā padātā. Kassa pana anuvattanaṃ padānañca? ‘‘Sahitāna’’nti vuttattā ‘‘sandhānassā’’ti viññāyati. Tenevāha ‘‘sandhānānuppadātā’’ti. Yasmā pana anuvattanavasena sandhānassa padānaṃ ādhānaṃ, rakkhaṇaṃ vā daḷhīkaraṇaṃ hoti, tena vuttaṃ ‘‘daḷhīkammaṃ kattāti attho’’ti. Āramanti etthāti ārāmo, ramitabbaṭṭhānaṃ . Yasmā pana ākārena vināpi ayamevattho labbhati, tasmā vuttaṃ ‘‘samaggarāmotipi pāḷi, ayamevettha attho’’ti.

    ಮಮ್ಮಾನಿ ವಿಯ ಮಮ್ಮಾನಿ, ಯೇಸು ಫರುಸವಾಚಾಯ ಛುಪಿತಮತ್ತೇಸು ದುಟ್ಠಾರೂಸು ವಿಯ ಘಟ್ಟಿತೇಸು ಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಾನಿ ಪನ ತಾನಿ? ಜಾತಿಆದೀನಿ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥೂನಿ। ತಾನಿ ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಾ ಯೇನ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗೇನ, ಸೋ ಮಮ್ಮಚ್ಛೇದಕೋ। ಏಕನ್ತೇನ ಫರುಸಚೇತನಾ ಫರುಸವಾಚಾ ಫರುಸಂ ವದತಿ ಏತಾಯಾತಿ। ಕಥಂ ಪನ ಏಕನ್ತಫರುಸಚೇತನಾ ಹೋತಿ? ದುಟ್ಠಚಿತ್ತತಾಯ। ತಸ್ಸಾತಿ ಏಕನ್ತಫರುಸಚೇತನಾಯ ಏವ ಫರುಸವಾಚಾಭಾವಸ್ಸ। ಮಮ್ಮಚ್ಛೇದಕೋ ಸವನಫರುಸತಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಚಿತ್ತಸಣ್ಹತಾಯ ಫರುಸವಾಚಾ ನ ಹೋತಿ ಕಮ್ಮಪಥ’ಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ, ಕಮ್ಮಭಾವಂ ಪನ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಾರೇತುನ್ತಿ। ಏವಂ ಅನ್ವಯವಸೇನ ಚೇತನಾಫರುಸತಾಯ ಫರುಸವಾಚಂ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ವಚನಸಣ್ಹತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾ ಫರುಸವಾಚಾ । ಯನ್ತಿ ಯಂ ಪುಗ್ಗಲಂ। ಏತ್ಥಾಪಿ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ, ಇತರಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ, ತಥಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮುದುತಿಬ್ಬತಾಭಾವೇ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಫರುಸವಾಚಾ ಪಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾವ ಸೀಸಂ ಏತೀ’’ತಿ, ಏಕೇ ‘‘ಪರಮ್ಮುಖಾಪಿ ಫರುಸವಾಚಾ ಹೋತಿಯೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತತ್ಥಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ – ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಯೋಗೇ ಅಗಾರವಾದೀನಂ ಬಲವಭಾವತೋ ಸಿಯಾ ಚೇತನಾ ಬಲವತೀ, ಪರಸ್ಸ ಚ ತದತ್ಥಜಾನನಂ, ನ ತಥಾ ಅಸಮ್ಮುಖಾತಿ। ಯಥಾ ಪನ ಅಕ್ಕೋಸಿತೇ ಮತೇ ಆಳಹನೇ ಕತಾ ಖಮನಾ ಉಪವಾದನ್ತರಾಯಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಏವಂ ‘‘ಪರಮ್ಮುಖಾ ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಫರುಸವಾಚಾ ಹೋತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ। ಕುಪಿತಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅಕ್ಕೋಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವ ಕುಪಿತಚಿತ್ತಂ, ನ ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ। ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಹಿ ಚಿತ್ತಕೋಪೇ ಸತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ। ಏತ್ಥಾತಿ –

    Mammāni viya mammāni, yesu pharusavācāya chupitamattesu duṭṭhārūsu viya ghaṭṭitesu cittaṃ adhimattaṃ dukkhappattaṃ hoti. Kāni pana tāni? Jātiādīni akkosavatthūni. Tāni chijjanti, bhijjanti vā yena kāyavacīpayogena, so mammacchedako. Ekantena pharusacetanā pharusavācā pharusaṃ vadati etāyāti. Kathaṃ pana ekantapharusacetanā hoti? Duṭṭhacittatāya. Tassāti ekantapharusacetanāya eva pharusavācābhāvassa. Mammacchedako savanapharusatāyāti adhippāyo. Cittasaṇhatāya pharusavācā na hoti kammapatha’ppattattā, kammabhāvaṃ pana na sakkā vāretunti. Evaṃ anvayavasena cetanāpharusatāya pharusavācaṃ sādhetvā idāni tameva paṭipakkhanayena sādhetuṃ ‘‘vacanasaṇhatāyā’’tiādi vuttaṃ. Sā pharusavācā . Yanti yaṃ puggalaṃ. Etthāpi kammapathabhāvaṃ appattā appasāvajjā, itarā mahāsāvajjā, tathā kilesānaṃ mudutibbatābhāve. Keci pana ‘‘yaṃ uddissa pharusavācā payujjanti, tassa sammukhāva sīsaṃ etī’’ti, eke ‘‘parammukhāpi pharusavācā hotiyevā’’ti vadanti. Tatthāyamadhippāyo yutto siyā – sammukhā payoge agāravādīnaṃ balavabhāvato siyā cetanā balavatī, parassa ca tadatthajānanaṃ, na tathā asammukhāti. Yathā pana akkosite mate āḷahane katā khamanā upavādantarāyaṃ nivatteti, evaṃ ‘‘parammukhā payuttāpi pharusavācā hotiyevā’’ti sakkā viññātunti. Kupitacittanti akkosādhippāyeneva kupitacittaṃ, na maraṇādhippāyena. Maraṇādhippāyena hi cittakope sati byāpādoyeva hotīti. Etthāti –

    ‘‘ನೇಲಙ್ಗೋ ಸೇತಪಚ್ಛಾದೋ, ಏಕಾರೋ ವತ್ತತೀ ರಥೋ।

    ‘‘Nelaṅgo setapacchādo, ekāro vattatī ratho;

    ಅನೀಘಂ ಪಸ್ಸ ಆಯನ್ತಂ, ಛಿನ್ನಸೋತಂ ಅಬನ್ಧನ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪೭; ಉದಾ॰ ೬೫)।

    Anīghaṃ passa āyantaṃ, chinnasotaṃ abandhana’’nti. (saṃ. ni. 4.347; udā. 65);

    ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ। ಸೀಲಞ್ಹೇತ್ಥ ‘‘ನೇಲಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ಚಿತ್ತೋ ಗಹಪತಿ ‘‘ನೇಲಙ್ಗನ್ತಿ ಖೋ ಭನ್ತೇ ಸೀಲಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪೭)। ಸುಕುಮಾರಾತಿ ಅಫರುಸತಾಯ ಮುದುಕಾ। ಪುರಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪುರ-ಸದ್ದೋ ತನ್ನಿವಾಸೀವಾಚಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ‘‘ಗಾಮೋ ಆಗತೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನಗರವಾಸೀನ’’ನ್ತಿ। ಮನಂ ಅಪ್ಪಾಯತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಮನಾಪಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತವುಡ್ಢಿಕರಾ’’ತಿ। ಆಸೇವನಂ ಭಾವನಂ ಬಹುಲೀಕರಣಂ। ಯಂ ಗಾಹಯಿತುಂ ಪವತ್ತಿತೋ, ತೇನ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ ಗಹಿತೇ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋತಿ, ಇಧಾಪಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮುದುತಿಬ್ಬತಾವಸೇನಾಪಿ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ।

    Imissā gāthāya. Sīlañhettha ‘‘nelaṅga’’nti vuttaṃ. Tenevāha citto gahapati ‘‘nelaṅganti kho bhante sīlānametaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.347). Sukumārāti apharusatāya mudukā. Purassāti ettha pura-saddo tannivāsīvācako daṭṭhabbo ‘‘gāmo āgato’’tiādīsu viya. Tenevāha ‘‘nagaravāsīna’’nti. Manaṃ appāyati vaḍḍhetīti manāpā. Tena vuttaṃ ‘‘cittavuḍḍhikarā’’ti. Āsevanaṃ bhāvanaṃ bahulīkaraṇaṃ. Yaṃ gāhayituṃ pavattito, tena aggahite appasāvajjo gahite mahāsāvajjoti, idhāpi kilesānaṃ mudutibbatāvasenāpi appasāvajjamahāsāvajjatā labbhatiyeva.

    ‘‘ಕಾಲವಾದೀ’’ತಿಆದಿ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಾ ಪಟಿವಿರತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನಂ। ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿಆದಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಪ್ಪಹಾನಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನಂ। ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಪಹಾಯ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಕಥಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಪ್ಪಹಾನಂ ಹೋತೀತಿ? ಅಪೇಕ್ಖಾಸಬ್ಭಾವತೋ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಾ ಪನ ವಿರತಿ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಹಿತದಣ್ಡೋ ನಿಹಿತಸತ್ಥೋ’’ತಿ, ತಞ್ಚ ದಣ್ಡಸತ್ಥನಿಧಾನಂ ಕಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಲಜ್ಜೀ’’ತಿಆದಿ, ಏವಂ ಉತ್ತರುತ್ತರಂ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಉಪಾಯಸನ್ದಸ್ಸನಂ, ತಥಾ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಸು ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಲವಾದೀತಿಆದಿ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಾ ಪಟಿವಿರತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಅತ್ಥಸಞ್ಹಿತಾಪಿ ಹಿ ವಾಚಾ ಅಯುತ್ತಕಾಲಪ್ಪಯೋಗೇನ ಅತ್ಥಾವಹಾ ನ ಸಿಯಾತಿ ಅನತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನವಾಚಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಂ ಪಜಹನ್ತೇನ ಅಕಾಲವಾದಿತಾ ಪರಿವಜ್ಜೇತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಲವಾದೀ’’ತಿ। ಕಾಲೇನ ವದನ್ತೇನಾಪಿ ಉಭಯಾನತ್ಥಸಾಧನತೋ ಅಭೂತಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭೂತವಾದೀ’’ತಿ। ಭೂತಞ್ಚ ವದನ್ತೇನ ಯಂ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಹಿತಸಮ್ಪಾದಕಂ, ತದೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ಥವಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತೇನಾಪಿ ನ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಅಥ ಖೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಧಮ್ಮವಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಚ ಅತ್ಥೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವಿನಯವಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ಸತಿಸಂವರೋ ಞಾಣಸಂವರೋ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ ವೀರಿಯಸಂವರೋತಿ ಹಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಂವರಾನಂ, ತದಙ್ಗವಿನಯೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿನಯೋ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿನಯೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿನಯೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿನಯೋತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿನಯಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅತ್ಥೋ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಹೇತುಭಾವತೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ।

    ‘‘Kālavādī’’tiādi samphappalāpā paṭiviratassa paṭipattidassanaṃ. Yathā hi ‘‘pāṇātipātā paṭivirato’’tiādi pāṇātipātappahānapaṭipattidassanaṃ. ‘‘Pāṇātipātaṃ pahāya viharatī’’ti hi vutte kathaṃ pāṇātipātappahānaṃ hotīti? Apekkhāsabbhāvato ‘‘pāṇātipātā paṭivirato hotī’’ti vuttaṃ, sā pana virati kathanti āha ‘‘nihitadaṇḍo nihitasattho’’ti, tañca daṇḍasatthanidhānaṃ kathanti vuttaṃ ‘‘lajjī’’tiādi, evaṃ uttaruttaraṃ purimassa purimassa upāyasandassanaṃ, tathā adinnādānādīsu yathāsambhavaṃ yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘kālavādītiādi samphappalāpā paṭiviratassa paṭipattidassana’’nti. Atthasañhitāpi hi vācā ayuttakālappayogena atthāvahā na siyāti anatthaviññāpanavācaṃ anulometi, tasmā samphappalāpaṃ pajahantena akālavāditā parivajjetabbāti vuttaṃ ‘‘kālavādī’’ti. Kālena vadantenāpi ubhayānatthasādhanato abhūtaṃ parivajjetabbanti āha ‘‘bhūtavādī’’ti. Bhūtañca vadantena yaṃ idhalokaparalokahitasampādakaṃ, tadeva vattabbanti dassetuṃ ‘‘atthavādī’’ti vuttaṃ. Atthaṃ vadantenāpi na lokiyadhammasannissitameva vattabbaṃ, atha kho lokuttaradhammasannissitaṃ pīti dassetuṃ ‘‘dhammavādī’’ti vuttaṃ. Yathā ca attho lokuttaradhammasannissito hoti, taṃ dassanatthaṃ ‘‘vinayavādī’’ti vuttaṃ. Pātimokkhasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti hi pañcannaṃ saṃvarānaṃ, tadaṅgavinayo vikkhambhanavinayo samucchedavinayo paṭippassaddhivinayo nissaraṇavinayoti pañcannaṃ vinayānañca vasena vuccamāno attho nibbānādhigamahetubhāvato lokuttaradhammasannissito hotīti.

    ಏವಂ ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತೋ ಚ ಅತ್ಥೋ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ದೇಸನಾಕೋಸಲ್ಲೇ ಸತಿ ಸೋಭತಿ, ಕಿಚ್ಚಕರೋ ಚ ಹೋತಿ, ನಾಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿಧಾನವತಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಾನಿ ತಂ ದೇಸನಾಕೋಸಲ್ಲಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಾಲೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಜ್ಝಾಸಯಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತೀನಂ ಪುಚ್ಛಾಯ ಚ ವಸೇನ ಓತಿಣ್ಣೇ ದೇಸನಾವಿಸಯೇ ಏಕಂಸಾದಿಬ್ಯಾಕರಣವಿಭಾಗಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಠಪನಾಹೇತುದಾಹರಣಸಂಸನ್ದನಾನಿ ತಂತಂಕಾಲಾನುರೂಪಂ ವಿಭಾವೇನ್ತಿಯಾ ಪರಿಮಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನರೂಪಾಯ ವಿಪುಲತರಗಮ್ಭೀರುದಾರಪಹೂತತ್ಥವಿತ್ಥಾರಸಙ್ಗಾಹಕಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪರೇ ಯಥಾಜ್ಝಾಸಯಂ ಪರಮತ್ಥಸಿದ್ಧಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ದೇಸನಾಕುಸಲೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Evaṃ guṇavisesayutto ca attho vuccamāno desanākosalle sati sobhati, kiccakaro ca hoti, nāññathāti dassetuṃ ‘‘nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā’’ti vuttaṃ. Idāni taṃ desanākosallaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kālenā’’tiādimāha. Ajjhāsayaṭṭhuppattīnaṃ pucchāya ca vasena otiṇṇe desanāvisaye ekaṃsādibyākaraṇavibhāgaṃ sallakkhetvā ṭhapanāhetudāharaṇasaṃsandanāni taṃtaṃkālānurūpaṃ vibhāventiyā parimitaparicchinnarūpāya vipulataragambhīrudārapahūtatthavitthārasaṅgāhakāya desanāya pare yathājjhāsayaṃ paramatthasiddhiyaṃ patiṭṭhāpento ‘‘desanākusalo’’ti vuccatīti evamettha atthayojanā veditabbā.

    ೧೦. ಏವಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಮೂಲಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಸತಿಪಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಸಂವರಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಸಙ್ಗಹೇ ಉಪರಿಗುಣಸಙ್ಗಹತೋ, ಲೋಕಿಯಪುಥುಜ್ಜನಾವಿಸಯತೋ ಚ ಉತ್ತರದೇಸನಾಯ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ತಂ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಪಚುರಜನಪಾಕಟಂ ಆಚಾರಸೀಲಮೇವ ವಿಭಜನ್ತೋ ಭಗವಾ ‘‘ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಸಮಾರಮ್ಭಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಗಾಮೋತಿ ಸಮೂಹೋ। ನನು ಚ ರುಕ್ಖಾದಯೋ ಚಿತ್ತರಹಿತತಾಯ ನ ಜೀವಾ, ಚಿತ್ತರಹಿತತಾ ಚ ಪರಿಪ್ಫನ್ದಾಭಾವತೋ , ಛಿನ್ನೇ ವಿರುಹನತೋ, ವಿಸದಿಸಜಾತಿಕಭಾವತೋ, ಚತುಯೋನಿಅಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ವುಡ್ಢಿ ಪನ ಪವಾಳಸಿಲಾಲವಣಾನಮ್ಪಿ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ನ ತೇಸಂ ಜೀವಭಾವೇ ಕಾರಣಂ, ವಿಸಯಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಂ ಸುಪನಂ ವಿಯ ಚಿಞ್ಚಾದೀನಂ, ತಥಾ ದೋಹಳಾದಯೋ, ತತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಸಮಾರಮ್ಭಾ ಪಟಿವಿರತಿ ಇಚ್ಛಿತಾತಿ? ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪತೋ, ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸತ್ತಾನುರಕ್ಖಣತೋ ಚ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಜೀವಸಞ್ಞಿನೋ ಹಿ ಮೋಘಪುರಿಸಾ ಮನುಸ್ಸಾ ರುಕ್ಖಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಾಚಿ॰ ೮೯)। ನೀಲತಿಣರುಕ್ಖಾದಿಕಸ್ಸಾತಿ ಅಲ್ಲತಿಣಸ್ಸ ಚೇವ ಅಲ್ಲರುಕ್ಖಾದಿಕಸ್ಸ ಚ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಓಸಧಿಗಚ್ಛಲತಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    10. Evaṃ paṭipāṭiyā satta mūlasikkhāpadāni vibhajitvā satipi abhijjhādippahānassa saṃvarasīlasikkhāsaṅgahe upariguṇasaṅgahato, lokiyaputhujjanāvisayato ca uttaradesanāya saṅgaṇhituṃ taṃ pariharitvā pacurajanapākaṭaṃ ācārasīlameva vibhajanto bhagavā ‘‘bījagāmabhūtagāmasamārambhā’’tiādimāha. Tattha gāmoti samūho. Nanu ca rukkhādayo cittarahitatāya na jīvā, cittarahitatā ca paripphandābhāvato , chinne viruhanato, visadisajātikabhāvato, catuyoniappariyāpannato ca veditabbā, vuḍḍhi pana pavāḷasilālavaṇānampi vijjatīti na tesaṃ jīvabhāve kāraṇaṃ, visayaggahaṇañca parikappanāmattaṃ supanaṃ viya ciñcādīnaṃ, tathā dohaḷādayo, tattha kasmā bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirati icchitāti? Samaṇasāruppato, sannissitasattānurakkhaṇato ca. Tenevāha ‘‘jīvasaññino hi moghapurisā manussā rukkhasmi’’ntiādi (pāci. 89). Nīlatiṇarukkhādikassāti allatiṇassa ceva allarukkhādikassa ca. Ādi-saddena osadhigacchalatādayo veditabbā.

    ಏಕಂ ಭತ್ತಂ ಏಕಭತ್ತಂ, ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಏಕಭತ್ತಿಕೋ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಏಕವಾರಮೇವ ಭುಞ್ಜನಕೋ। ತಯಿದಂ ರತ್ತಿಭೋಜನೋಪಿ ಸಿಯಾತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ರತ್ತೂಪರತೋ’’ತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಅಪರಣ್ಹಭೋಜೀಪಿ ಸಿಯಾ ಏಕಭತ್ತಿಕೋತಿ ತದಾಸಙ್ಕಾನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ವಿರತೋ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅರುಣುಗ್ಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಾ, ಅಯಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣೋ ಭೋಜನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ನಾಮ, ತದಞ್ಞೋ ವಿಕಾಲೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ದುತಿಯಪದೇನ ರತ್ತಿಭೋಜನಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಅಪರಣ್ಹೋ ‘‘ವಿಕಾಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।

    Ekaṃ bhattaṃ ekabhattaṃ, taṃ assa atthīti ekabhattiko, ekasmiṃ divase ekavārameva bhuñjanako. Tayidaṃ rattibhojanopi siyāti tannivattanatthamāha ‘‘rattūparato’’ti. Evampi aparaṇhabhojīpi siyā ekabhattikoti tadāsaṅkānivattanatthaṃ ‘‘virato vikālabhojanā’’ti vuttaṃ. Aruṇuggamanato paṭṭhāya yāva majjhanhikā, ayaṃ buddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo bhojanassa kālo nāma, tadañño vikālo. Aṭṭhakathāyaṃ pana dutiyapadena rattibhojanassa paṭikkhittattā aparaṇho ‘‘vikālo’’ti vutto.

    ಸಙ್ಖೇಪತೋ ‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣ’’ನ್ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೦; ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೩; ನೇತ್ತಿ॰ ೩೦, ೫೦, ೧೧೬, ೧೨೪) ನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಛನ್ದರಾಗಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ನಚ್ಚಾದೀನಂ ದಸ್ಸನಂ ನ ಅನುಲೋಮೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಸನಸ್ಸ ಅನನುಲೋಮತ್ತಾ’’ತಿ। ಅತ್ತನಾ ಪಯೋಜಿಯಮಾನಂ, ಪರೇಹಿ ಪಯೋಜಾಪಿಯಮಾನಞ್ಚ ನಚ್ಚಂ ನಚ್ಚಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪಾಳಿಯಂ ಏಕೇನೇವ ನಚ್ಚ-ಸದ್ದೇನ ಗಹಿತಂ, ತಥಾ ಗೀತವಾದಿತ-ಸದ್ದೇನ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಚ್ಚನನಚ್ಚಾಪನಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಗಾಯನಗಾಯಾಪನವಾದನವಾದಾಪನಾನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ದಸ್ಸನೇನ ಚೇತ್ಥ ಸವನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ವಿರೂಪೇಕಸೇಸನಯೇನ। ಆಲೋಚನಸಭಾವತಾಯ ವಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಸವನಕಿರಿಯಾಯಪಿ ದಸ್ಸನಸಙ್ಖೇಪಸಬ್ಭಾವತೋ ‘‘ದಸ್ಸನಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಅವಿಸೂಕಭೂತಸ್ಸ ಗೀತಸ್ಸ ಸವನಂ ಕದಾಚಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸೂಕಭೂತಾ ದಸ್ಸನಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಪರಮತ್ಥಜೋತಿಕಾಯ ಖುದ್ದಕಪಾಠಟ್ಠಕಥಾಯ (ಖು॰ ಪಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಪಚ್ಛಿಮಪಞ್ಚಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ‘‘ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಮ್ಪಿ ಚೇತ್ಥ ಗೀತಂ ವಟ್ಟತಿ, ಗೀತೂಪಸಂಹಿತೋ ಧಮ್ಮೋ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ।

    Saṅkhepato ‘‘sabbapāpassa akaraṇa’’ntiādi (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183; netti. 30, 50, 116, 124) nayappavattaṃ bhagavato sāsanaṃ accantachandarāgappavattito naccādīnaṃ dassanaṃ na anulometīti āha ‘‘sāsanassa ananulomattā’’ti. Attanā payojiyamānaṃ, parehi payojāpiyamānañca naccaṃ naccabhāvasāmaññato pāḷiyaṃ ekeneva nacca-saddena gahitaṃ, tathā gītavādita-saddena cāti āha ‘‘naccananaccāpanādivasenā’’ti. Ādi-saddena gāyanagāyāpanavādanavādāpanāni saṅgaṇhāti. Dassanena cettha savanampi saṅgahitaṃ virūpekasesanayena. Ālocanasabhāvatāya vā pañcannaṃ viññāṇānaṃ savanakiriyāyapi dassanasaṅkhepasabbhāvato ‘‘dassanā’’ icceva vuttaṃ. Avisūkabhūtassa gītassa savanaṃ kadāci vaṭṭatīti āha ‘‘visūkabhūtā dassanā’’ti. Tathā hi vuttaṃ paramatthajotikāya khuddakapāṭhaṭṭhakathāya (khu. pā. aṭṭha. pacchimapañcasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘dhammūpasaṃhitampi cettha gītaṃ vaṭṭati, gītūpasaṃhito dhammo na vaṭṭatī’’ti.

    ಉಚ್ಚಾತಿ ಉಚ್ಚಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥಂ ಏಕಂ ಸದ್ದನ್ತರಂ, ಸೇತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಯನಂ। ಉಚ್ಚಾಸಯನಂ ಮಹಾಸಯನಞ್ಚ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪರಹಿತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಅಕಪ್ಪಿಯತ್ಥರಣ’’ನ್ತಿ । ಆಸನ್ದಾದಿಆಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಯನೇನ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆಧಾರೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ತದಾಧಾರಕಿರಿಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಚ್ಚಾಸಯನಮಹಾಸಯನಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ತದುಪಭೋಗಭೂತ ನಿಸಜ್ಜಾನಿಪಜ್ಜನೇಹಿ ವಿರತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಉಚ್ಚಾಸಯನಸಯನಮಹಾಸಯನಸಯನಾತಿ ವಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಏಕಸೇಸನಯೇನ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ ಯಥಾ ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧; ಉದಾ॰ ೧)। ಆಸನಕಿರಿಯಾಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ ಸಯನಕಿರಿಯಾಯ ಸಯನಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಆಸನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Uccāti uccasaddena samānatthaṃ ekaṃ saddantaraṃ, seti etthāti sayanaṃ. Uccāsayanaṃ mahāsayanañca samaṇasārupparahitaṃ adhippetanti āha ‘‘pamāṇātikkantaṃ, akappiyattharaṇa’’nti . Āsandādiāsanañcettha sayanena saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Yasmā pana ādhāre paṭikkhitte tadādhārakiriyā paṭikkhittāva hoti, tasmā ‘‘uccāsayanamahāsayanā’’ icceva vuttaṃ, atthato pana tadupabhogabhūta nisajjānipajjanehi virati dassitāti daṭṭhabbā. Uccāsayanasayanamahāsayanasayanāti vā etasmiṃ atthe ekasesanayena ayaṃ niddeso kato yathā ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti (ma. ni. 3.126; saṃ. ni. 2.1; udā. 1). Āsanakiriyāpubbakattā sayanakiriyāya sayanaggahaṇeneva āsanaṃ gahitanti veditabbaṃ.

    ಅಞ್ಞೇಹಿ ಗಾಹಾಪನೇ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಸಾದಿಯನೇ ಚ ಪಟಿಗ್ಗಹಣತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ, ನ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸಾದೀಯತೀ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ತಿವಿಧಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಕಾಯೇನ ವಾಚಾಯ ಮನಸಾ। ತತ್ಥ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ, ವಾಚಾಯ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಉಗ್ಗಹಾಪನಂ, ಮನಸಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಸಾದಿಯನನ್ತಿ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನೇವ ನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿಆದಿ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಆಮಕಧಞ್ಞಪಟಿಗ್ಗಹಣಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ। ನೀವಾರಾದಿಉಪಧಞ್ಞಸ್ಸ ಸಾಲಿಯಾದಿಮೂಲಧಞ್ಞನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ತವಿಧಸ್ಸಾ’’ತಿ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪಞ್ಚ ವಸಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಅಚ್ಛವಸಂ ಮಚ್ಛವಸಂ ಸುಸುಕಾವಸಂ ಸೂಕರವಸಂ ಗದ್ರಭವಸ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೨) ವುತ್ತತ್ತಾ ಇದಂ ಓದಿಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಕಾಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೨) ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಓದಿಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಾ’’ತಿ।

    Aññehi gāhāpane upanikkhittasādiyane ca paṭiggahaṇattho labbhatīti āha ‘‘na uggaṇhāpeti, na upanikkhittaṃ sādīyatī’’ti. Atha vā tividhaṃ paṭiggahaṇaṃ kāyena vācāya manasā. Tattha kāyena paṭiggahaṇaṃ uggaṇhanaṃ, vācāya paṭiggahaṇaṃ uggahāpanaṃ, manasā paṭiggahaṇaṃ sādiyananti tividhampi paṭiggahaṇaṃ sāmaññaniddesena, ekasesanayena vā gahetvā ‘‘paṭiggahaṇā’’ti vuttanti āha ‘‘neva naṃ uggaṇhātī’’tiādi. Esa nayo ‘‘āmakadhaññapaṭiggahaṇā’’tiādīsupi. Nīvārādiupadhaññassa sāliyādimūladhaññantogadhattā vuttaṃ ‘‘sattavidhassā’’ti. ‘‘Anujānāmi bhikkhave pañca vasāni bhesajjāni acchavasaṃ macchavasaṃ susukāvasaṃ sūkaravasaṃ gadrabhavasa’’nti (mahāva. 262) vuttattā idaṃ odissa anuññātaṃ nāma, tassa pana ‘‘kāle paṭiggahita’’nti (mahāva. 262) vuttattā paṭiggahaṇaṃ vaṭṭatīti āha ‘‘aññatra odissa anuññātā’’ti.

    ಅಕ್ಕಮತೀತಿ ನಿಪ್ಪೀಳೇತಿ। ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅಕ್ಕಮತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಹದಯನ್ತಿ ನಾಳಿಆದಿಮಾನಭಾಜನಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ। ತಿಲಾದೀನಂ ನಾಳಿಆದೀಹಿ ಮಿನನಕಾಲೇ ಉಸ್ಸಾಪಿತಸಿಖಾಯೇವ ಸಿಖಾ, ತಸ್ಸಾ ಭೇದೋ ಹಾಪನಂ। ಕೇಚೀತಿ ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ, ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ ಚ।

    Akkamatīti nippīḷeti. Pubbabhāge akkamatīti sambandho. Hadayanti nāḷiādimānabhājanānaṃ abbhantaraṃ. Tilādīnaṃ nāḷiādīhi minanakāle ussāpitasikhāyeva sikhā, tassā bhedo hāpanaṃ. Kecīti sārasamāsācariyā, uttaravihāravāsino ca.

    ವಧೋತಿ ಮುಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾರಕಸಾತಾಳನಾದೀಹಿ ಹಿಂಸನಂ, ವಿಹೇಠನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಹೇಠನತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ವಧಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಅತ್ತಾನಂ ವಧಿತ್ವಾ ವಧಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೮೮೦)। ಯಥಾ ಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ಸತಿಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಬ್ಬವತ್ಥುವಿಸೇಸಭಾವಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇತ್ಥಿಕುಮಾರಿದಾಸಿದಾಸಾದಯೋ ವಿಭಾಗೇನ ವುತ್ತಾ , ಏವಂ ಪರಸ್ಸಹರಣಭಾವತೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ಸತಿಪಿ ತುಲಾಕೂಟಾದಯೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನವಿಸೇಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಭಾಗೇನ ವುತ್ತಾ, ನ ಏವಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ವಧಸ್ಸ ಪುನಗ್ಗಹಣೇ ಪಯೋಜನಂ ಅತ್ಥಿ। ‘‘ತತ್ಥ ಸಯಙ್ಕಾರೋ, ಇಧ ಪರಂಕಾರೋ’’ತಿ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ‘‘ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಛಪ್ಪಯೋಗಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ ಸುನ್ದರತರೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ವಧೋತಿ ಮಾರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಪೋಥನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಚ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಮಾರಣ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಹಿಂಸನೇಪಿ ದಿಸ್ಸನತೋ।

    Vadhoti muṭṭhippahārakasātāḷanādīhi hiṃsanaṃ, viheṭhananti attho. Viheṭhanatthopi hi vadhasaddo dissati ‘‘attānaṃ vadhitvā vadhitvā’’tiādīsu (pāci. 880). Yathā hi appaṭiggahabhāvasāmaññe satipi pabbajitehi appaṭiggahitabbavatthuvisesabhāvasandassanatthaṃ itthikumāridāsidāsādayo vibhāgena vuttā , evaṃ parassaharaṇabhāvato adinnādānabhāvasāmaññe satipi tulākūṭādayo adinnādānavisesabhāvadassanatthaṃ vibhāgena vuttā, na evaṃ pāṇātipātapariyāyassa vadhassa punaggahaṇe payojanaṃ atthi. ‘‘Tattha sayaṅkāro, idha paraṃkāro’’ti ca na sakkā vattuṃ ‘‘kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā chappayogā’’ti ca vuttattā. Tasmā yathāvuttoyeva attho sundarataro. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vadhoti māraṇa’’nti vuttaṃ, tampi pothanameva sandhāyāti ca sakkā viññātuṃ māraṇa-saddassa vihiṃsanepi dissanato.

    ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಛೇದನ…ಪೇ॰… ಸಹಸಾಕಾರಾ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿ ಏತಪರಿಮಾಣೇನ ಪಾಠೇನ। ಅನ್ತರಾಭೇದಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತನಯೇನ ಛಬ್ಬೀಸತಿಸಿಕ್ಖಾಪದಸಙ್ಗಹಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಅವಿಭತ್ತತ್ತಾ ಚೂಳಸೀಲಂ ನಾಮ। ದೇಸನಾವಸೇನ ಹಿ ಇಧ ಚೂಳಮಜ್ಝಿಮಾದಿಭಾವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಧಮ್ಮವಸೇನ। ತಥಾ ಹಿ ಇಧ ಸಙ್ಖಿತ್ತೇನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಅವಿಭತ್ತಾನಂ ವಿಭಜನವಸೇನ ಮಜ್ಝಿಮಸೀಲದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಸೀಲಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ’’ತಿ।

    Ettāvatāti ‘‘pāṇātipātaṃ pahāyā’’tiādinā ‘‘chedana…pe… sahasākārā paṭivirato’’ti etaparimāṇena pāṭhena. Antarābhedaṃ aggahetvā pāḷiyaṃ āgatanayena chabbīsatisikkhāpadasaṅgahaṃ yebhuyyena sikkhāpadānaṃ avibhattattā cūḷasīlaṃ nāma. Desanāvasena hi idha cūḷamajjhimādibhāvo adhippeto, na dhammavasena. Tathā hi idha saṅkhittena uddiṭṭhānaṃ sikkhāpadānaṃ avibhattānaṃ vibhajanavasena majjhimasīladesanā pavattā. Tenevāha ‘‘majjhimasīlaṃ vitthārento’’ti.

    ಚೂಳಸೀಲವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Cūḷasīlavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಮಜ್ಝಿಮಸೀಲವಣ್ಣನಾ

    Majjhimasīlavaṇṇanā

    ೧೧. ತತ್ಥ ಯಥಾತಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ವಾತಿ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೇ। ಪನಾತಿ ವಚನಾಲಙ್ಕಾರೇ। ಏಕೇತಿ ಅಞ್ಞೇ। ಭೋನ್ತೋತಿ ಸಾಧೂನಂ ಪಿಯಸಮುದಾಹಾರೋ। ಸಾಧವೋ ಹಿ ಪರೇ ‘‘ಭೋನ್ತೋ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ದೇವಾನಂ ಪಿಯಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ಸಮಾಲಪನ್ತಿ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಗತಾ ಸಮಣಾ। ಜಾತಿಮತ್ತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕತ್ವಾ ಮಮ ವಣ್ಣಂ ವದಮಾನೋಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಪಹಾಯ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಾನುದ್ದೇಸಿಕನಯೇನ ವಾ ಯಥಾ ಪನೇಕೇ ಭೋನ್ತೋ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಭಾವಂ ಪಟಿಜಾನಮಾನಾ, ಪರೇಹಿ ಚ ತಥಾಸಮ್ಭಾವಿಯಮಾನಾ ತದನುರೂಪಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅಜಾನನತೋ, ಅಸಮತ್ಥತೋ ಚ ನ ಅಭಿಸಮ್ಭುಣನ್ತಿ, ನ ಏವಮಯಂ, ಅಯಂ ಪನ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಪಟಿಪದಂ ಪೂರೇಸಿಯೇವಾತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞುದ್ದೇಸಿಕನಯೇನ ವಾ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಆಚಾರಸೀಲಮತ್ತಮೇವ ವದೇಯ್ಯುಂ, ನ ತದುತ್ತರಿನ್ತಿ।

    11. Tattha yathāti opammatthe nipāto. Vāti vikappanatthe. Panāti vacanālaṅkāre. Eketi aññe. Bhontoti sādhūnaṃ piyasamudāhāro. Sādhavo hi pare ‘‘bhonto’’ti vā, ‘‘devānaṃ piyā’’ti vā ‘‘āyasmanto’’ti vā samālapanti. Yaṃ kiñci pabbajjaṃ upagatā samaṇā. Jātimattena brāhmaṇā. Idaṃ vuttaṃ hoti – ussāhaṃ katvā mama vaṇṇaṃ vadamānopi puthujjano ‘‘pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivirato’’tiādinā parānuddesikanayena vā yathā paneke bhonto samaṇabrāhmaṇabhāvaṃ paṭijānamānā, parehi ca tathāsambhāviyamānā tadanurūpapaṭipattiṃ ajānanato, asamatthato ca na abhisambhuṇanti, na evamayaṃ, ayaṃ pana samaṇo gotamo sabbathāpi samaṇasāruppapaṭipadaṃ pūresiyevāti evaṃ aññuddesikanayena vā sabbathāpi ācārasīlamattameva vadeyyuṃ, na taduttarinti.

    ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಸಮಾರಮ್ಭಪದೇ ಸದ್ದಕ್ಕಮೇನ ಅಪ್ಪಧಾನಭೂತೋಪಿ ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮೋ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತಾಯ ಪಧಾನಭಾವಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ಅಞ್ಞೋ ಹಿ ಸದ್ದಕ್ಕಮೋ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥಕ್ಕಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕತಮೋ ಸೋ ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮೋ’’ತಿ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವಿಭತ್ತೇ ತಬ್ಬಿಸಯತಾಯ ಸಮಾರಮ್ಭೋಪಿ ವಿಭತ್ತೋವ ಹೋತೀತಿ । ತೇನೇವಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಮೂಲಬೀಜ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಮೂಲಮೇವ ಬೀಜಂ ಮೂಲಬೀಜಂ, ಮೂಲಂ ಬೀಜಂ ಏತಸ್ಸಾತಿಪಿ ಮೂಲಬೀಜಂ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಫಳುಬೀಜನ್ತಿ ಪಬ್ಬಬೀಜಂ। ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮವಾಯೇ ಸದಿಸಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸಕಾರಣಭಾವತೋ ವಿರುಹಣಸಮತ್ಥೇ ಸಾರಫಲೇ ನಿರುಳ್ಹೋ ಬೀಜ-ಸದ್ದೋ ತದತ್ಥಸಂಸಿದ್ಧಿಯಾ ಮೂಲಾದೀಸುಪಿ ಕೇಸುಚಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಮೂಲಾದಿತೋ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಏಕೇನ ಬೀಜ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬೀಜಬೀಜ’’ನ್ತಿ। ‘‘ರೂಪರೂಪಂ , ದುಕ್ಖದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೨೭) ಚ ಯಥಾ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಬೀಜಗಾಮೋ ಏವ ವಿಭತ್ತೋತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹ ‘‘ಮೂಲಮೇವ ಬೀಜಂ ಮೂಲಬೀಜಂ, ಮೂಲಂ ಬೀಜಂ ಏತಸ್ಸಾತಿಪಿ ಮೂಲಬೀಜನ್ತಿ’’। ತತ್ಥ ಪುರಿಮೇನ ಬೀಜಗಾಮೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ದುತಿಯೇನ ಭೂತಗಾಮೋ, ದುವಿಧೋಪೇಸ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಮೂಲಬೀಜಞ್ಚ ಮೂಲಬೀಜಞ್ಚ ಮೂಲಬೀಜನ್ತಿ ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ।

    Bījagāmabhūtagāmasamārambhapade saddakkamena appadhānabhūtopi bījagāmabhūtagāmo niddisitabbatāya padhānabhāvaṃ paṭilabhati. Añño hi saddakkamo añño atthakkamoti āha ‘‘katamo so bījagāmabhūtagāmo’’ti. Tasmiñhi vibhatte tabbisayatāya samārambhopi vibhattova hotīti . Tenevāha bhagavā ‘‘mūlabīja’’ntiādi. Mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlaṃ bījaṃ etassātipi mūlabījaṃ. Sesesupi eseva nayo. Phaḷubījanti pabbabījaṃ. Paccayantarasamavāye sadisaphaluppattiyā visesakāraṇabhāvato viruhaṇasamatthe sāraphale niruḷho bīja-saddo tadatthasaṃsiddhiyā mūlādīsupi kesuci pavattatīti mūlādito nivattanatthaṃ ekena bīja-saddena visesetvā vuttaṃ ‘‘bījabīja’’nti. ‘‘Rūparūpaṃ , dukkhadukkha’’nti (saṃ. ni. 4.327) ca yathā. Kasmā panettha bījagāmabhūtagāmaṃ pucchitvā bījagāmo eva vibhattoti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Nanu avocumha ‘‘mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlaṃ bījaṃ etassātipi mūlabījanti’’. Tattha purimena bījagāmo niddiṭṭho, dutiyena bhūtagāmo, duvidhopesa sāmaññaniddesena, mūlabījañca mūlabījañca mūlabījanti ekasesanayena vā pāḷiyaṃ niddiṭṭhoti veditabbo. Tenevāha ‘‘sabbañheta’’ntiādi.

    ೧೨. ‘‘ಸನ್ನಿಧಿಕತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಪರಿಭೋಗ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಮ್ಮತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಥಾ ವಾ ‘‘ಆಚಯಂಗಮಿನೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪೇನ ‘‘ಆಚಯಗಾಮಿನೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦) ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಏವಂ ‘‘ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಂ ಪರಿಭೋಗ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪೇನ ‘‘ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಪರಿಭೋಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸನ್ನಿಧಿಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಭೋಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    12.‘‘Sannidhikatassā’’ti etena ‘‘sannidhikāraparibhoga’’nti ettha kāra-saddassa kammatthataṃ dasseti. Yathā vā ‘‘ācayaṃgamino’’ti vattabbe anunāsikalopena ‘‘ācayagāmino’’ti (dha. sa. 10) niddeso kato, evaṃ ‘‘sannidhikāraṃ paribhoga’’nti vattabbe anunāsikalopena ‘‘sannidhikāraparibhoga’’nti vuttaṃ, sannidhiṃ katvā paribhoganti attho.

    ಸಮ್ಮಾ ಕಿಲೇಸೇ ಲಿಖತೀತಿ ಸಲ್ಲೇಖೋ, ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿ। ಪರಿಯಾಯತಿ ಕಪ್ಪೀಯತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಕಪ್ಪಿಯವಾಚಾನುಸಾರೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿ। ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ ಆಮಿಸಂ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಭೋಗಾರಹಂ ವತ್ಥು। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಆಮಿಸನ್ತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸ’’ನ್ತಿ। ನಯದಸ್ಸನಞ್ಹೇತಂ ಸನ್ನಿಧಿವತ್ಥೂನಂ। ಉದಕಕದ್ದಮೇತಿ ಉದಕೇ ಚ ಕದ್ದಮೇ ಚ। ಅಚ್ಛಥಾತಿ ನಿಸೀದಥ। ಗೀವಾಯಾಮಕನ್ತಿ ಗೀವಂ ಆಯಮಿತ್ವಾ, ಯಥಾ ಚ ಭುತ್ತೇ ಅತಿಭುತ್ತತಾಯ ಗೀವಾ ಆಯಮಿತಬ್ಬಾವ ಹೋತಿ, ಏವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತುಭಾಗಮತ್ತನ್ತಿ ಕುಡುಬಮತ್ತಂ। ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವಿನಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ।

    Sammā kilese likhatīti sallekho, suttantanayena paṭipatti. Pariyāyati kappīyatīti pariyāyo, kappiyavācānusārena paṭipatti. Kilesehi āmasitabbato āmisaṃ, yaṃ kiñci upabhogārahaṃ vatthu. Tenevāha ‘‘āmisanti vuttāvasesa’’nti. Nayadassanañhetaṃ sannidhivatthūnaṃ. Udakakaddameti udake ca kaddame ca. Acchathāti nisīdatha. Gīvāyāmakanti gīvaṃ āyamitvā, yathā ca bhutte atibhuttatāya gīvā āyamitabbāva hoti, evanti attho. Catubhāgamattanti kuḍubamattaṃ. ‘‘Kappiyakuṭiya’’ntiādi vinayavasena vuttaṃ.

    ೧೩. ಏತ್ತಕಮ್ಪೀತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯವಿಚಾರಣಾವತ್ಥುಕಿತ್ತನಮ್ಪಿ । ಪಯೋಜನಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಪದತ್ಥಯೋಜನಮತ್ತಮೇವ। ಯಸ್ಸ ಪನ ಪದಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಕಥಂ ವಿನಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತುಂ, ತತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾಪಿ ಪದತ್ಥಸಙ್ಗಹಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ। ಕುತೂಹಲವಸೇನ ಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋ ಪೇಕ್ಖಾ, ನಟಸತ್ಥವಿಧಿನಾ ನಟಾನಞ್ಚ ಪಯೋಗೋ। ನಟಸಮೂಹೇನ ಪನ ಜನಸಮೂಹೇ ಕರಣವಸೇನ ‘‘ನಟಸಮಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಾರಸಮಾಸೇ ‘‘ಪೇಕ್ಖಾ ಮಹ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಘನತಾಳಂ ನಾಮ ದಣ್ಡಮಯತಾಳಂ, ಸಿಲಾಸಲಾಕತಾಳಂ ವಾ। ಏಕೇತಿ ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ, ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ ಚ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ‘‘ಏಕೇ’’ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಸು। ಚತುರಸ್ಸಅಮ್ಬಣಕತಾಳಂ ನಾಮ ರುಕ್ಖಸಾರದಣ್ಡಾದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಚತುರಸ್ಸಅಮ್ಬಣಕಂ ಕತ್ವಾ ಚತೂಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಚಮ್ಮೇನ ಓನನ್ಧಿತ್ವಾ ಕತವಾದಿತಂ। ಅಬ್ಭೋಕ್ಕಿರಣಂ ರಙ್ಗಬಲೀಕರಣಂ, ಯಾ ‘‘ನನ್ದೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋಭನಕರನ್ತಿ ಸೋಭನಕರಣಂ, ‘‘ಸೋಭನಘರಕ’’ನ್ತಿ ಸಾರಸಮಾಸೇ ವುತ್ತಂ। ಚಣ್ಡಾಲಾನಮಿದನ್ತಿ ಚಣ್ಡಾಲಂ। ಸಾಣೇ ಉದಕೇನ ತೇಮೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಕೋಟನಕೀಳಾ ಸಾಣಧೋವನಂ। ಇನ್ದಜಾಲೇನಾತಿ ಅಟ್ಠಿಧೋವನಮನ್ತಂ ಪರಿಜಪ್ಪಿತ್ವಾ ಯಥಾ ಪರೇ ಅಟ್ಠೀನಿಯೇವ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ತಚಾದೀನಂ ಅನ್ತರಧಾಪನಮಾಯಾಯ। ಸಕಟಬ್ಯೂಹಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚಕ್ಕಪದುಮಕಳೀರಬ್ಯೂಹಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।

    13.Ettakampīti vinicchayavicāraṇāvatthukittanampi . Payojanamattamevāti padatthayojanamattameva. Yassa pana padassa vitthārakathaṃ vinā na sakkā attho viññātuṃ, tattha vitthārakathāpi padatthasaṅgahameva gacchati. Kutūhalavasena pekkhitabbato pekkhā, naṭasatthavidhinā naṭānañca payogo. Naṭasamūhena pana janasamūhe karaṇavasena ‘‘naṭasamajja’’nti vuttaṃ, sārasamāse ‘‘pekkhā maha’’nti vuttaṃ. Ghanatāḷaṃ nāma daṇḍamayatāḷaṃ, silāsalākatāḷaṃ vā. Eketi sārasamāsācariyā, uttaravihāravāsino ca. Yathā cettha, evaṃ ito paresupi ‘‘eke’’ti āgataṭṭhānesu. Caturassaambaṇakatāḷaṃ nāma rukkhasāradaṇḍādīsu yena kenaci caturassaambaṇakaṃ katvā catūsu passesu cammena onandhitvā katavāditaṃ. Abbhokkiraṇaṃ raṅgabalīkaraṇaṃ, yā ‘‘nandī’’ti vuccati. Sobhanakaranti sobhanakaraṇaṃ, ‘‘sobhanagharaka’’nti sārasamāse vuttaṃ. Caṇḍālānamidanti caṇḍālaṃ. Sāṇe udakena temetvā aññamaññaṃ ākoṭanakīḷā sāṇadhovanaṃ. Indajālenāti aṭṭhidhovanamantaṃ parijappitvā yathā pare aṭṭhīniyeva passanti, evaṃ tacādīnaṃ antaradhāpanamāyāya. Sakaṭabyūhādīti ādi-saddena cakkapadumakaḷīrabyūhādiṃ saṅgaṇhāti.

    ೧೪. ಪದಾನೀತಿ ಸಾರೀನಂ ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಾನಿ। ದಸಪದಂ ನಾಮ ದ್ವೀಹಿ ಪನ್ತೀಹಿ ವೀಸತಿಯಾ ಪದೇಹಿ ಕೀಳನಜೂತಂ। ಪಾಸಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಛಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಏಕೇಕಂ ಯಾವ ಛಕ್ಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಕೀಳನಕಂ, ತಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಯಥಾಲದ್ಧಂ ಏಕಕಾದಿವಸೇನ ಸಾರಿಯೋ ಅಪನೇನ್ತಾ ಉಪನೇನ್ತಾ ಚ ಕೀಳನ್ತಿ। ಘಟೇನ ಕೀಳಾ ಘಟಿಕಾತಿ ಏಕೇ। ಬಹೂಸು ಸಲಾಕಾಸು ವಿಸೇಸರಹಿತಂ ಏಕಂ ಸಲಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಾಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುನ ತಸ್ಸೇವ ಉದ್ಧರಣಂ ಸಲಾಕಹತ್ಥನ್ತಿ ಏಕೇ। ಪಣ್ಣೇನ ವಂಸಾಕಾರೇನ ಕತಾ ನಾಳಿಕಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಂ ಧಮನ್ತಾ’’ತಿ। ‘‘ಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಮುಖಾಗತಂ ಅಕ್ಖರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಟ್ಠಮುತ್ತಿ ಲಾಭಾಲಾಭಾದಿಜಾನನಕೀಳಾ ಅಕ್ಖರಿಕಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ವಾದಿತಾನುರೂಪಂ ನಚ್ಚನಂ ಗಾಯನಂ ವಾ ಯಥಾವಜ್ಜಂ’’ ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಏವಂ ಕತೇ ಜಯೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಪರಾಜಯೋ’’ತಿ ಜಯಪರಾಜಯೇ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಪಯೋಗಕರಣವಸೇನ ಪರಿಹಾರಪಥಾದೀನಮ್ಪಿ ಜೂತಪಮಾದಟ್ಠಾನಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಙ್ಗಚೀರಾದೀಹಿಪಿ ವಂಸಾದೀಹಿ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಅಸಿದ್ಧಿಜಯಪರಾಜಯಾವಹೋ ಪಯೋಗೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಯಥಾವಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ಚ ಕಾಣಾದೀಹಿ ಸದಿಸತಾಕಾರದಸ್ಸನೇಹಿ ಜಯಪರಾಜಯವಸೇನ ಜೂತಕೀಳಿತಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ।

    14.Padānīti sārīnaṃ patiṭṭhānaṭṭhānāni. Dasapadaṃ nāma dvīhi pantīhi vīsatiyā padehi kīḷanajūtaṃ. Pāsakaṃ vuccati chasu passesu ekekaṃ yāva chakkaṃ dassetvā katakīḷanakaṃ, taṃ vaḍḍhetvā yathāladdhaṃ ekakādivasena sāriyo apanentā upanentā ca kīḷanti. Ghaṭena kīḷā ghaṭikāti eke. Bahūsu salākāsu visesarahitaṃ ekaṃ salākaṃ gahetvā tāsu pakkhipitvā puna tasseva uddharaṇaṃ salākahatthanti eke. Paṇṇena vaṃsākārena katā nāḷikā. Tenevāha ‘‘taṃ dhamantā’’ti. ‘‘Pucchantassa mukhāgataṃ akkharaṃ gahetvā naṭṭhamutti lābhālābhādijānanakīḷā akkharikā’’tipi vadanti. ‘‘Vāditānurūpaṃ naccanaṃ gāyanaṃ vā yathāvajjaṃ’’ tipi vadanti. ‘‘Evaṃ kate jayo bhavissati, aññathā parājayo’’ti jayaparājaye purakkhatvā payogakaraṇavasena parihārapathādīnampi jūtapamādaṭṭhānabhāvo veditabbo. Paṅgacīrādīhipi vaṃsādīhi kātabbakiccasiddhiasiddhijayaparājayāvaho payogo vuttoti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Yathāvajja’’nti ca kāṇādīhi sadisatākāradassanehi jayaparājayavasena jūtakīḷitabhāvena vuttaṃ.

    ೧೫. ವಾಳರೂಪಾನೀತಿ ಆಹರಿಮಾನಿ ವಾಳರೂಪಾನಿ। ‘‘ಅಕಪ್ಪಿಯಮಞ್ಚೋವ ಪಲ್ಲಙ್ಕೋ’’ತಿ ಸಾರಸಮಾಸೇ। ವಾನವಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಭಿತ್ತಿಚ್ಛದಾದಿವಸೇನ ವಾನೇನ ವಿಚಿತ್ರಂ। ರುಕ್ಖತೂಲಲತಾತೂಲಪೋಟಕೀತೂಲಾನಂ ವಸೇನ ತಿಣ್ಣಂ ತೂಲಾನಂ। ಉದ್ದಲೋಮಿಯಂ ಕೇಚೀತಿ ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ, ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ ಚ। ತಥಾ ಏಕನ್ತಲೋಮಿಯಂ। ಕೋಸೇಯ್ಯಕಟ್ಟಿಸ್ಸಮಯನ್ತಿ ಕೋಸೇಯ್ಯಕಸ್ಸಟಮಯಂ। ಸುದ್ಧಕೋಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ರತನಪರಿಸಿಬ್ಬನರಹಿತಂ। ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ತೂಲಿಕ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ರತನಪರಿಸಿಬ್ಬನರಹಿತಾಪಿ ತೂಲಿಕಾ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ‘‘ರತನಪರಿಸಿಬ್ಬಿತಾನೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಾನಿ ರತನಪರಿಸಿಬ್ಬಿತಾನಿ, ತಾನಿ ಭೂಮತ್ಥರಣವಸೇನ, ಯಥಾನುರೂಪಂ ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀಸು ಚ ಉಪನೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ। ಅಜಿನಚಮ್ಮೇಹೀತಿ ಅಜಿನಮಿಗಚಮ್ಮೇಹಿ। ತಾನಿ ಕಿರ ಚಮ್ಮಾನಿ ಸುಖುಮಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ದುಪಟ್ಟತಿಪಟ್ಟಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸಿಬ್ಬನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಜಿನಪ್ಪವೇಣೀ’’ತಿ। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ವಿನಯೇ ವುತ್ತನಯೇನ।

    15.Vāḷarūpānīti āharimāni vāḷarūpāni. ‘‘Akappiyamañcova pallaṅko’’ti sārasamāse. Vānavicittanti bhitticchadādivasena vānena vicitraṃ. Rukkhatūlalatātūlapoṭakītūlānaṃ vasena tiṇṇaṃ tūlānaṃ. Uddalomiyaṃ kecīti sārasamāsācariyā, uttaravihāravāsino ca. Tathā ekantalomiyaṃ. Koseyyakaṭṭissamayanti koseyyakassaṭamayaṃ. Suddhakoseyyanti ratanaparisibbanarahitaṃ. ‘‘Ṭhapetvā tūlika’’nti etena ratanaparisibbanarahitāpi tūlikā na vaṭṭatīti dīpeti. ‘‘Ratanaparisibbitānī’’ti iminā yāni ratanaparisibbitāni, tāni bhūmattharaṇavasena, yathānurūpaṃ mañcapīṭhādīsu ca upanetuṃ vaṭṭatīti dīpitaṃ hoti. Ajinacammehīti ajinamigacammehi. Tāni kira cammāni sukhumāni, tasmā dupaṭṭatipaṭṭāni katvā sibbanti. Tena vuttaṃ ‘‘ajinappaveṇī’’ti. Vuttanayenāti vinaye vuttanayena.

    ೧೬. ಅಲಙ್ಕಾರಞ್ಜನಮೇವ ನ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಮಣ್ಡನಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಮಾಲಾ-ಸದ್ದೋ ಸಾಸನೇ ಸುದ್ಧಪುಪ್ಫೇಸುಪಿ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಆಹ ‘‘ಬದ್ಧಮಾಲಾ ವಾ’’ತಿ। ಮತ್ತಿಕಕಕ್ಕನ್ತಿ ಓಸಧೇಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ ಯೋಗಮತ್ತಿಕಕಕ್ಕಂ। ಚಲಿತೇತಿ ಕುಪಿತೇ। ಲೋಹಿತೇ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನೇತಿ ದುಟ್ಠಲೋಹಿತೇ ಖೀಣೇ।

    16.Alaṅkārañjanameva na bhesajjaṃ maṇḍanānuyogassa adhippetattā. Mālā-saddo sāsane suddhapupphesupi niruḷhoti āha ‘‘baddhamālā vā’’ti. Mattikakakkanti osadhehi abhisaṅkhataṃ yogamattikakakkaṃ. Caliteti kupite. Lohite sannisinneti duṭṭhalohite khīṇe.

    ೧೭. ದುಗ್ಗತಿತೋ ಸಂಸಾರತೋ ಚ ನಿಯ್ಯಾತಿ ಏತೇನಾತಿ ನಿಯ್ಯಾನಂ, ಸಗ್ಗಮಗ್ಗೋ ಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗೋ ಚ। ತಂ ನಿಯ್ಯಾನಂ ಅರಹತಿ, ನಿಯ್ಯಾನೇ ವಾ ನಿಯುತ್ತಾ, ನಿಯ್ಯಾನಂ ವಾ ಫಲಭೂತಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ, ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸತೋ ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ವಾ ಈ-ಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ, ಯ-ಕಾರಸ್ಸ ಚ ಕ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ, ಚೇತನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಾ ವೇರಮಣಿ। ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ, ತಸ್ಸಾ ಭಾವೋ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕತ್ತಾ। ತಿರಚ್ಛಾನಭೂತಾತಿ ತಿರೋಕರಣಭೂತಾ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವೇತಿ ಅನಿಚ್ಚತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವೇ। ಸಹ ಅತ್ಥೇನಾತಿ ಸಾತ್ಥಕಂ, ಹಿತಪಟಿಸಂಯುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಸಿಖಾತಿ ಘರಸನ್ನಿವೇಸೋ, ವಿಸಿಖಾಗಹಣೇನ ಚ ತನ್ನಿವಾಸಿನೋ ಗಹಿತಾ ‘‘ಗಾಮೋ ಆಗತೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸೂರಾ ಸಮತ್ಥಾ’’ತಿ, ‘‘ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ’’ತಿ ಚ। ಕುಮ್ಭಟ್ಠಾನಾಪದೇಸೇನ ಕುಮ್ಭದಾಸಿಯೋ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಮ್ಭದಾಸೀಕಥಾ ವಾ’’ತಿ। ಉಪ್ಪತ್ತಿಠಿತಿಸಮ್ಭಾರಾದಿವಸೇನ ಲೋಕಂ ಅಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಲೋಕಕ್ಖಾಯಿಕಾ।

    17. Duggatito saṃsārato ca niyyāti etenāti niyyānaṃ, saggamaggo mokkhamaggo ca. Taṃ niyyānaṃ arahati, niyyāne vā niyuttā, niyyānaṃ vā phalabhūtaṃ etissā atthīti niyyānikā, vacīduccaritasaṃkilesato niyyātīti vā ī-kārassa rassattaṃ, ya-kārassa ca ka-kāraṃ katvā niyyānikā, cetanāya saddhiṃ samphappalāpā veramaṇi. Tappaṭipakkhato aniyyānikā, tassā bhāvo aniyyānikattaṃ, tasmā aniyyānikattā. Tiracchānabhūtāti tirokaraṇabhūtā. Kammaṭṭhānabhāveti aniccatāpaṭisaṃyuttacatusaccakammaṭṭhānabhāve. Saha atthenāti sātthakaṃ, hitapaṭisaṃyuttanti attho. Visikhāti gharasanniveso, visikhāgahaṇena ca tannivāsino gahitā ‘‘gāmo āgato’’tiādīsu viya. Tenevāha ‘‘sūrā samatthā’’ti, ‘‘saddhā pasannā’’ti ca. Kumbhaṭṭhānāpadesena kumbhadāsiyo vuttāti āha ‘‘kumbhadāsīkathā vā’’ti. Uppattiṭhitisambhārādivasena lokaṃ akkhāyatīti lokakkhāyikā.

    ೧೮. ಸಹಿತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಾವಿರುದ್ಧಂ।

    18.Sahitanti pubbāparāviruddhaṃ.

    ೧೯. ದೂತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ದೂತೇಯ್ಯಂ, ತಸ್ಸ ಕಥಾ ದೂತೇಯ್ಯಕಥಾ।

    19. Dūtassa kammaṃ dūteyyaṃ, tassa kathā dūteyyakathā.

    ೨೦. ತಿವಿಧೇನಾತಿ ಸಾಮನ್ತಜಪ್ಪನಇರಿಯಾಪಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇವನಭೇದತೋ ತಿಪ್ಪಕಾರೇನ। ವಿಮ್ಹಾಪಯನ್ತೀತಿ ‘‘ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಅತ್ತನಿ ಪರೇಸಂ ವಿಮ್ಹಯಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ। ಲಪನ್ತೀತಿ ಅತ್ತಾನಂ, ದಾಯಕಂ ವಾ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಯಥಾ ಸೋ ಕಿಞ್ಚಿ ದದಾತಿ, ಏವಂ ಉಕ್ಕಾಚೇತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಿ। ನಿಮಿತ್ತೇನ ಚರನ್ತಿ, ನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ ಕರೋನ್ತೀತಿ ನೇಮಿತ್ತಿಕಾ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಚ ಪರೇಸಂ ಪಚ್ಚಯ ದಾನಸಞ್ಞುಪ್ಪಾದಕಂ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಂ ವುಚ್ಚತಿ। ನಿಪ್ಪಿಂಸನ್ತೀತಿ ನಿಪ್ಪೇಸಾ, ನಿಪ್ಪೇಸಾಯೇವ ನಿಪ್ಪೇಸಿಕಾ, ನಿಪ್ಪೇಸೋತಿ ಚ ಸಠಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರತ್ಥಂ ಅಕ್ಕೋಸಖುಂಸನುಪ್ಪಣ್ಡನಪರಪಿಟ್ಠಿಮಂಸಿಕತಾದಿ।

    20.Tividhenāti sāmantajappanairiyāpathasannissitapaccayapaṭisevanabhedato tippakārena. Vimhāpayantīti ‘‘aho acchariyapuriso’’ti attani paresaṃ vimhayaṃ uppādenti. Lapantīti attānaṃ, dāyakaṃ vā ukkhipitvā yathā so kiñci dadāti, evaṃ ukkācetvā kathenti. Nimittena caranti, nimittaṃ vā karontīti nemittikā nimittanti ca paresaṃ paccaya dānasaññuppādakaṃ kāyavacīkammaṃ vuccati. Nippiṃsantīti nippesā, nippesāyeva nippesikā, nippesoti ca saṭhapuriso viya lābhasakkāratthaṃ akkosakhuṃsanuppaṇḍanaparapiṭṭhimaṃsikatādi.

    ಮಜ್ಝಿಮಸೀಲವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Majjhimasīlavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಮಹಾಸೀಲವಣ್ಣನಾ

    Mahāsīlavaṇṇanā

    ೨೧. ಅಙ್ಗಾನಿ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಅಙ್ಗಸಹಚರಿತಂ ಸತ್ಥಂ ‘‘ಅಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಅಙ್ಗವಿಕಾರ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಪರೇಸಂ ಅಙ್ಗವಿಕಾರದಸ್ಸನೇನಾಪಿ ಲಾಭಾಲಾಭಾದಿವಿಜ್ಜಾತಿ। ಪಣ್ಡುರಾಜಾತಿ ದಕ್ಖಿಣಾಮಧುರಾಧಿಪತಿ। ‘‘ಮಹನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಅಪ್ಪಕಂ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಮಹನ್ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇದಂ ನಾಮ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯೋ ವಸಭಂ ಕುಞ್ಜರಂ ಪಾಸಾದಂ ಪಬ್ಬತಂ ವಾ ಆರುಳ್ಹಂ ಸುಪಿನೇ ಅತ್ತಾನಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಇದಂ ನಾಮ ಫಲಂ ಹೋತೀತಿ। ಸುಪಿನಕನ್ತಿ ಸುಪಿನಸತ್ಥಂ। ಅಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನಮತ್ತೇನ ಆದಿಸನಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ, ‘‘ಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಮಹಾನುಭಾವತಾನಿಪ್ಫಾದಕಅಙ್ಗಲಕ್ಖಣವಿಸೇಸದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋತಿ। ಅಹತೇತಿ ನವೇ। ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ದೇವರಕ್ಖಸಮನುಸ್ಸಾದಿಭೇದೇನ ವಿವಿಧವತ್ಥಭಾಗೇ ಇತೋ ವಾ ಏತ್ತೋ ವಾ ಸಞ್ಛಿನ್ನೇ ಇದಂ ನಾಮ ಭೋಗಾದಿ ಹೋತೀತಿ। ದಬ್ಬಿಹೋಮದೀನಿ ಹೋಮಸ್ಸುಪಕರಣಾದಿವಿಸೇಸೇಹಿ ಫಲವಿಸೇಸದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಿ। ಅಗ್ಗಿಹೋಮಂ ವುತ್ತಾವಸೇಸಸಾಧನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಹೋಮಂ। ಅಙ್ಗಲಟ್ಠಿನ್ತಿ ಸರೀರಂ। ಅಬ್ಭಿನೋ ಸತ್ಥಂ ಅಬ್ಭೇಯ್ಯಂ, ಮಾಸುರಕ್ಖೇನ ಕತೋ ಗನ್ಥೋ ಮಾಸುರಕ್ಖೋ। ಭೂರಿವಿಜ್ಜಾ ಸಸ್ಸಬುದ್ಧಿಕರಣವಿಜ್ಜಾತಿ ಸಾರಸಮಾಸೇ। ಸಪಕ್ಖಕ…ಪೇ॰… ಚತುಪ್ಪದಾನನ್ತಿ ಪಿಙ್ಗಲಮಕ್ಖಿಕಾದಿಸಪಕ್ಖಕ ಘರಗೋಲಿಕಾದಿಅಪಕ್ಖಕದೇವಮನುಸ್ಸಕೋಞ್ಚಾದಿದ್ವಿಪದಕಕಣ್ಟಕಜಮ್ಬುಕಾದಿಚತುಪ್ಪದಾನಂ।

    21. Aṅgāni ārabbha pavattattā aṅgasahacaritaṃ satthaṃ ‘‘aṅga’’nti vuttaṃ. Nimittanti etthāpi eseva nayo. Keci pana ‘‘aṅganti aṅgavikāra’’nti vadanti, paresaṃ aṅgavikāradassanenāpi lābhālābhādivijjāti. Paṇḍurājāti dakkhiṇāmadhurādhipati. ‘‘Mahantāna’’nti etena appakaṃ nimittaṃ, mahantaṃ nimittaṃ uppātoti dasseti. Idaṃ nāma passatīti yo vasabhaṃ kuñjaraṃ pāsādaṃ pabbataṃ vā āruḷhaṃ supine attānaṃ passati, tassa idaṃ nāma phalaṃ hotīti. Supinakanti supinasatthaṃ. Aṅgasampattivipattidassanamattena ādisanaṃ vuttaṃ ‘‘aṅga’’nti iminā, ‘‘lakkhaṇa’’nti iminā pana mahānubhāvatānipphādakaaṅgalakkhaṇavisesadassanenāti ayametesaṃ visesoti. Ahateti nave. Ito paṭṭhāyāti devarakkhasamanussādibhedena vividhavatthabhāge ito vā etto vā sañchinne idaṃ nāma bhogādi hotīti. Dabbihomadīni homassupakaraṇādivisesehi phalavisesadassanavasena pavattāni. Aggihomaṃ vuttāvasesasādhanavasena pavattaṃ homaṃ. Aṅgalaṭṭhinti sarīraṃ. Abbhino satthaṃ abbheyyaṃ, māsurakkhena kato gantho māsurakkho. Bhūrivijjā sassabuddhikaraṇavijjāti sārasamāse. Sapakkhaka…pe… catuppadānanti piṅgalamakkhikādisapakkhaka gharagolikādiapakkhakadevamanussakoñcādidvipadakakaṇṭakajambukādicatuppadānaṃ.

    ೨೩. ‘‘ಅಸುಕದಿವಸೇ’’ತಿ ‘‘ಪಕ್ಖಸ್ಸ ದುತಿಯೇ ತತಿಯೇ’’ತಿಆದಿ ತಿಥಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಸುಕನಕ್ಖತ್ತೇನಾತಿ ರೋಹಿಣೀಆದಿನಕ್ಖತ್ತಯೋಗವಸೇನ।

    23.‘‘Asukadivase’’ti ‘‘pakkhassa dutiye tatiye’’tiādi tithivasena vuttaṃ. Asukanakkhattenāti rohiṇīādinakkhattayogavasena.

    ೨೪. ಉಕ್ಕಾನಂ ಪತನನ್ತಿ ಉಕ್ಕೋಭಾಸಾನಂ ಪತನಂ। ವಾತಸಙ್ಘಾತೇಸು ಹಿ ವೇಗೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಙ್ಘಟ್ಟೇನ್ತೇಸು ದೀಪಕೋಭಾಸೋ ವಿಯ ಓಭಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಆಕಾಸತೋ ಪತತಿ, ತತ್ಥಾಯಂ ಉಕ್ಕಾಪಾತವೋಹಾರೋ। ಅವಿಸುದ್ಧತಾ ಅಬ್ಭಮಹಿಕಾದೀಹಿ।

    24.Ukkānaṃ patananti ukkobhāsānaṃ patanaṃ. Vātasaṅghātesu hi vegena aññamaññaṃ saṅghaṭṭentesu dīpakobhāso viya obhāso uppajjitvā ākāsato patati, tatthāyaṃ ukkāpātavohāro. Avisuddhatā abbhamahikādīhi.

    ೨೫. ಧಾರಾನುಪವೇಚ್ಛನಂ ವಸ್ಸನಂ। ಹತ್ಥೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತವಿಞ್ಞಾಪನಂ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾ, ತಂ ಪನ ಅಙ್ಗುಲಿಸಙ್ಕೋಚನೇನ ಗಣನಾಯೇವ। ಪಾರಸಿಕ ಮಿಲಕ್ಖಕಾದಯೋ ವಿಯ ನವನ್ತವಸೇನ ಗಣನಾ ಅಚ್ಛಿದ್ದಕಗಣನಾ। ಸಟುಪ್ಪಾದನಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವೋಕಲನಭಾಗಹಾರಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಚಿನ್ತಾವಸೇನಾತಿ ವತ್ಥುಂ ಅನುಸನ್ಧಿಞ್ಚ ಸಯಮೇವ ಚಿರೇನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕರಣವಸೇನ ಚಿನ್ತಾಕವಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಕಿಞ್ಚಿ ಸುತ್ವಾ ಸುತೇನ ಅಸ್ಸುತಂ ಅನುಸನ್ಧೇತ್ವಾ ಕರಣವಸೇನ ಸುತಕವಿ, ಕಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಿಪನವಿತ್ಥಾರಣಾದಿವಸೇನ ಅತ್ಥಕವಿ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪರೇನ ಕತಂ ಕಬ್ಬಂ ನಾಟಕಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾ ತಂ ಸದಿಸಮೇವ ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ತನೋ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಕಪಟಿಭಾನೇನ ಕರಣವಸೇನ ಪಟಿಭಾನಕವಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    25.Dhārānupavecchanaṃ vassanaṃ. Hatthena adhippetaviññāpanaṃ hatthamuddā, taṃ pana aṅgulisaṅkocanena gaṇanāyeva. Pārasika milakkhakādayo viya navantavasena gaṇanā acchiddakagaṇanā. Saṭuppādanādīti ādi-saddena vokalanabhāgahārādike saṅgaṇhāti. Cintāvasenāti vatthuṃ anusandhiñca sayameva cirena cintetvā karaṇavasena cintākavi veditabbo, kiñci sutvā sutena assutaṃ anusandhetvā karaṇavasena sutakavi, kañci atthaṃ upadhāretvā tassa saṅkhipanavitthāraṇādivasena atthakavi, yaṃ kiñci parena kataṃ kabbaṃ nāṭakaṃ vā disvā taṃ sadisameva aññaṃ attano ṭhānuppattikapaṭibhānena karaṇavasena paṭibhānakavi veditabbo.

    ೨೬. ಪರಿಗ್ಗಹಭಾವೇನ ದಾರಿಕಾಯ ಗಣ್ಹಾಪನಂ ಆವಾಹನಂ। ತಥಾ ದಾಪನಂ ವಿವಾಹನಂ। ದೇಸನ್ತರೇ ದಿಗುಣತಿಗುಣಾದಿಗಹಣವಸೇನ ಭಣ್ಡಪ್ಪಯೋಜನಂ ಪಯೋಗೋ। ತತ್ಥ ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಾ ಯಥಾಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ವಡ್ಢಿಗಹಣವಸೇನ ಪಯೋಜನಂ ಉದ್ಧಾರೋ। ‘‘ಭಣ್ಡಮೂಲರಹಿತಾನಂ ವಾಣಿಜ್ಜಂ ಕತ್ವಾ ಏತ್ತಕೇನುದಯೇನ ಸಹ ಮೂಲಂ ದೇಥಾತಿ ಧನದಾನಂ ಪಯೋಗೋ, ತಾವಕಾಲಿಕದಾನಂ ಉದ್ಧಾರೋ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ವಾತೇನ, ಪಾಣಕೇಹಿ ವಾ ಗಬ್ಭೇ ವಿನಸ್ಸನ್ತೇ ನ ಪುರಿಮಕಮ್ಮುನಾ ಓಕಾಸೋ ಕತೋ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಚ್ಚತಿ। ಸಯಮೇವ ಪನ ಕಮ್ಮುನಾ ಓಕಾಸೇ ಕತೇ ನ ಏಕನ್ತೇನ ವಾತೋ ಪಾಣಕಾ ವಾ ಅಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಕಾರಣಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನಿಬ್ಬಾಪನೀಯನ್ತಿ ಉಪಸಮಕರಂ। ಪಟಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಯಥಾ ತೇ ನ ಖಾದನ್ತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಕರಣಂ। ಪರಿವತ್ತನತ್ಥನ್ತಿ ಆವುಧಾದಿನಾ ಸಹ ಉಕ್ಖಿತ್ತಹತ್ಥಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿಪನವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನತ್ಥಂ। ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಸ್ಸ ದೇವತಾಯ ಕಣ್ಣೇ ಕಥನವಸೇನ ಜಪ್ಪನಂ ಕಣ್ಣಜಪ್ಪನನ್ತಿ। ಆದಿಚ್ಚಪಾರಿಚರಿಯಾತಿ ಕರವೀರಮಾಲಾಹಿ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ಸಕಲದಿವಸಂ ಆದಿಚ್ಚಾಭಿಮುಖಾವಟ್ಠಾನೇನ ಆದಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪರಿಚರಣಂ। ‘‘ಸಿರವ್ಹಾಯನ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ, ತಸ್ಸತ್ಥೋಮನ್ತಂ ಪರಿಜಪ್ಪಿತ್ವಾ ಸಿರಸಾ ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅವ್ಹಾಯನನ್ತಿ।

    26. Pariggahabhāvena dārikāya gaṇhāpanaṃ āvāhanaṃ. Tathā dāpanaṃ vivāhanaṃ. Desantare diguṇatiguṇādigahaṇavasena bhaṇḍappayojanaṃ payogo. Tattha vā aññattha vā yathākālaparicchedaṃ vaḍḍhigahaṇavasena payojanaṃ uddhāro. ‘‘Bhaṇḍamūlarahitānaṃ vāṇijjaṃ katvā ettakenudayena saha mūlaṃ dethāti dhanadānaṃ payogo, tāvakālikadānaṃ uddhāro’’ti ca vadanti. Tīhi kāraṇehīti ettha vātena, pāṇakehi vā gabbhe vinassante na purimakammunā okāso kato, tappaccayā kammaṃ vipaccati. Sayameva pana kammunā okāse kate na ekantena vāto pāṇakā vā apekkhitabbāti kammassa visuṃ kāraṇabhāvo vuttoti daṭṭhabbaṃ. Nibbāpanīyanti upasamakaraṃ. Paṭikammanti yathā te na khādanti, tathā paṭikaraṇaṃ. Parivattanatthanti āvudhādinā saha ukkhittahatthassa ukkhipanavasena parivattanatthaṃ. Icchitatthassa devatāya kaṇṇe kathanavasena jappanaṃ kaṇṇajappananti. Ādiccapāricariyāti karavīramālāhi pūjaṃ katvā sakaladivasaṃ ādiccābhimukhāvaṭṭhānena ādiccassa paricaraṇaṃ. ‘‘Siravhāyana’’nti keci paṭhanti, tassatthomantaṃ parijappitvā sirasā icchitassa atthassa avhāyananti.

    ೨೭. ಸಮಿದ್ಧಿಕಾಲೇತಿ ಆಯಾಚಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿಕಾಲೇ। ಸನ್ತಿಪಟಿಸ್ಸವಕಮ್ಮನ್ತಿ ದೇವತಾಯಾಚನಾಯ ಯಾ ಸನ್ತಿ ಪಟಿಕತ್ತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಸಾ ಪಟಿಞ್ಞಾಪಟಿಸ್ಸವಕಮ್ಮಕರಣಂ, ಸನ್ತಿಯಾ ಆಯಾಚನಪ್ಪಯೋಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಟಿಸ್ಸವಫಲಭೂತೇ ಯಥಾಭಿಪತ್ಥಿತಕಮ್ಮಸ್ಮಿಂ, ಯಂ ‘‘ಸಚೇ ಮೇ ಇದಂ ನಾಮ ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ಸನ್ತಿಪಟಿಸ್ಸವಸ್ಸ, ಯೋ ‘‘ಪಣಿಧೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ। ಯಥಾಪಟಿಸ್ಸವಞ್ಹಿ ಉಪಹಾರೇ ಕತೇ ಪಣಿಧಿ ಆಯಾಚನಾ ಕತಾ ನಿಯ್ಯಾತಿತಾ ಹೋತೀತಿ। ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಭಾವಮತ್ತನ್ತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಅಕಾಮಕಭಾವಮತ್ತಂ। ಲಿಙ್ಗನ್ತಿ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಂ। ಬಲಿಕಮ್ಮಕರಣಂ ಉಪದ್ದವಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಞ್ಚೇವ ವಡ್ಢಿಆವಹನತ್ಥಞ್ಚ। ದೋಸಾನನ್ತಿ ಪಿತ್ತಾದಿದೋಸಾನಂ। ಏತ್ಥ ಚ ವಮನನ್ತಿ ಪಚ್ಛಟ್ಟನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಉದ್ಧಂವಿರೇಚನನ್ತಿ ವಮನಂ ‘‘ಉದ್ಧಂ ದೋಸಾನಂ ನೀಹರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ತಥಾ ವಿರೇಚನನ್ತಿ ವಿರೇಚನಮೇವ। ಅಧೋವಿರೇಚನನ್ತಿ ಪನ ಸುದ್ಧಿವತ್ಥಿಕಸಾವತ್ಥಿಆದಿ ವತ್ಥಿಕಿರಿಯಾಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ‘‘ಅಧೋ ದೋಸಾನಂ ನೀಹರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಸೀಸವಿರೇಚನಂ ಸೇಮ್ಹನೀಹರಣಾದಿ। ಪಟಲಾನೀತಿ ಅಕ್ಖಿಪಟಲಾನಿ। ಸಲಾಕವೇಜ್ಜಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅಕ್ಖಿವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಂ, ಇದಂ ವುತ್ತಾವಸೇಸಸಾಲಾಕಿಯಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ। ತಪ್ಪನಾದಯೋಪಿ ಹಿ ಸಾಲಾಕಿಯಾನೇವಾತಿ। ಮೂಲಾನಿ ಪಧಾನಾನಿ ರೋಗೂಪಸಮೇ ಸಮತ್ಥಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಮೂಲಭೇಸಜ್ಜಾನಿ, ಮೂಲಾನಂ ವಾ ಬ್ಯಾಧೀನಂ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಮೂಲಭೇಸಜ್ಜಾನಿ। ಮೂಲಾನುಬನ್ಧವಸೇನ ಹಿ ದುವಿಧೋ ಬ್ಯಾಧಿ। ಮೂಲರೋಗೇ ಚ ತಿಕಿಚ್ಛಿತೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಇತರಂ ವೂಪಸಮತೀತಿ। ‘‘ಕಾಯತಿಕಿಚ್ಛನಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಕೋಮಾರಭಚ್ಚಸಲ್ಲಕತ್ತಸಾಲಾಕಿಯಾದಿಕರಣವಿಸೇಸಭೂತತನ್ತೀನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಾರಿಸೇಸವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತದವಸೇಸಾಯ ತನ್ತಿಯಾಪಿ ಇಧ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಬ್ಬಾನಿ ಚೇತಾನಿ ಆಜೀವಹೇತುಕಾನಿಯೇವ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೇನ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ । ಯಂ ಪನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಇತಿ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಇತೀತಿ ಪಕಾರತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ವಾ-ಇತಿ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೇ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ, ಇತೋ ಅಞ್ಞೇ ನ ವಾತಿ। ತೇನ ಯಾನಿ ಇತೋ ಬಾಹಿರಕಪಬ್ಬಜಿತಾ ಸಿಪ್ಪಾಯತನವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಜೀವಿಕೋಪಾಯಭೂತಾನಿ ಆಜೀವಪಕತಾ ಉಪಜೀವನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    27.Samiddhikāleti āyācitassa atthassa siddhikāle. Santipaṭissavakammanti devatāyācanāya yā santi paṭikattabbā, tassā paṭiññāpaṭissavakammakaraṇaṃ, santiyā āyācanappayogoti attho. Tasminti paṭissavaphalabhūte yathābhipatthitakammasmiṃ, yaṃ ‘‘sace me idaṃ nāma samijjhissatī’’ti vuttaṃ. Tassāti santipaṭissavassa, yo ‘‘paṇidhī’’ti ca vutto. Yathāpaṭissavañhi upahāre kate paṇidhi āyācanā katā niyyātitā hotīti. Acchandikabhāvamattanti itthiyā akāmakabhāvamattaṃ. Liṅganti purisaliṅgaṃ. Balikammakaraṇaṃ upaddavapaṭibāhanatthañceva vaḍḍhiāvahanatthañca. Dosānanti pittādidosānaṃ. Ettha ca vamananti pacchaṭṭanaṃ adhippetaṃ. Uddhaṃvirecananti vamanaṃ ‘‘uddhaṃ dosānaṃ nīharaṇa’’nti vuttattā. Tathā virecananti virecanameva. Adhovirecananti pana suddhivatthikasāvatthiādi vatthikiriyāpi adhippetā ‘‘adho dosānaṃ nīharaṇa’’nti vuttattā. Sīsavirecanaṃ semhanīharaṇādi. Paṭalānīti akkhipaṭalāni. Salākavejjakammanti akkhivejjakammaṃ, idaṃ vuttāvasesasālākiyasaṅgahaṇatthaṃ vuttanti daṭṭhabbanti. Tappanādayopi hi sālākiyānevāti. Mūlāni padhānāni rogūpasame samatthāni bhesajjāni mūlabhesajjāni, mūlānaṃ vā byādhīnaṃ bhesajjāni mūlabhesajjāni. Mūlānubandhavasena hi duvidho byādhi. Mūlaroge ca tikicchite yebhuyyena itaraṃ vūpasamatīti. ‘‘Kāyatikicchanaṃdassetī’’ti idaṃ komārabhaccasallakattasālākiyādikaraṇavisesabhūtatantīnaṃ tattha tattha vuttattā pārisesavasena vuttaṃ, tasmā tadavasesāya tantiyāpi idha saṅgaho daṭṭhabbo. Sabbāni cetāni ājīvahetukāniyeva idhādhippetāni ‘‘micchājīvena jīvikaṃ kappentī’’ti vuttattā . Yaṃ pana tattha tattha pāḷiyaṃ ‘‘iti vā’’ti vuttaṃ, tattha itīti pakāratthe nipāto, vā-iti vikappanatthe. Idaṃ vuttaṃ hoti iminā pakārena, ito aññe na vāti. Tena yāni ito bāhirakapabbajitā sippāyatanavijjāṭṭhānādīni jīvikopāyabhūtāni ājīvapakatā upajīvanti, tesaṃ pariggaho katoti veditabbo.

    ಮಹಾಸೀಲವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Mahāsīlavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಪುಬ್ಬನ್ತಕಪ್ಪಿಕಸಸ್ಸತವಾದವಣ್ಣನಾ

    Pubbantakappikasassatavādavaṇṇanā

    ೨೮. ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ವುತ್ತವಣ್ಣೋ ನಾಮ ‘‘ಯಾವಞ್ಚಿದಂ ತೇನ ಭಗವತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತವಣ್ಣೋ। ಏತ್ಥಾಯಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ – ನ ಭಿಕ್ಖವೇ ಏತ್ತಕಾ ಏವ ಬುದ್ಧಗುಣಾ, ಯೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಾಕಟಾ, ಅಪಾಕಟಾ ಪನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಞ್ಞೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ। ತತ್ಥ ‘‘ಇಮೇ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾ ಏವಂ ಗಹಿತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಸ್ಸತಾದಿದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನಂ ಯಥಾಗಹಿತಾಕಾರಸುಞ್ಞತಭಾವಪ್ಪಕಾಸನತೋ, ‘‘ತಞ್ಚ ಪಜಾನನಂ ನ ಪರಾಮಸತೀ’’ತಿ ಸೀಲಾದೀನಞ್ಚ ಅಪರಾಮಾಸನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವದೀಪನೇನ ನಿಚ್ಚಸಾರಾದಿವಿರಹಪ್ಪಕಾಸನತೋ, ಯಾಸು ವೇದನಾಸು ಅವೀತರಾಗತಾಯ ಬಾಹಿರಕಾನಂ ಏತಾನಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಫನ್ದಿತಾನಿ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಮೋಹಾದೀನಂ ವೇದಕಕಾರಕಸಭಾವಾಭಾವದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತತ್ತನಿಯತಾವಿರಹದೀಪನತೋ, ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನದೀಪನತೋ ಚ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಸುಞ್ಞತಾವಿಭಾವನಪ್ಪಧಾನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಞ್ಞತಾಪಕಾಸನಂ ಆರಭೀ’’ತಿ। ಪರಿಯತ್ತೀತಿ ವಿನಯಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ತನ್ತಿ। ದೇಸನಾತಿ ತಸ್ಸಾ ತನ್ತಿಯಾ ಮನಸಾವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ವಿಭಾವನಾ, ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪಭೂತಾ ವಾ ಪಞ್ಞಾಪನಾ, ಅನುಲೋಮಾದಿವಸೇನ ವಾ ಕಥನನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿದೇಸನಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಪುಬ್ಬೇಯೇವ ವವತ್ಥಾಪಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ದೇಸನಾಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ। ಏವಂ ಆದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಚ್ಚಸಭಾವಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಪಕತಿಪುಞ್ಞಆಪತ್ತಿಞೇಯ್ಯಾದಯೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನನುಬೋಧಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧) ಸಚ್ಚೇ ವತ್ತತಿ, ‘‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧) ಸಭಾವೇ, ‘‘ಏವಂಧಮ್ಮಾ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೭೮) ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ, ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮೋ ಧಿತಿ ಚಾಗೋ, ಸ ವೇ ಪೇಚ್ಚ ನ ಸೋಚತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೯೦) ಪಞ್ಞಾಯ, ‘‘ಜಾತಿಧಮ್ಮಾನಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸತ್ತಾನಂ ಏವಂ ಇಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೭೩; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩೩) ಪಕತಿಯಂ, ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಸುಚಿಣ್ಣೋ ಸುಖಮಾವಹಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೮೪; ಥೇರಗಾ॰ ೩೦೩; ಜಾ॰ ೧.೧೦.೧೦೨) ಪುಞ್ಞೇ, ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೨೩೩) ಆಪತ್ತಿಯಂ, ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣಮುಖೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೬; ಚೂಳನಿ॰ ೮೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೬) ಞೇಯ್ಯೇ ವತ್ತತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ; ಅಭಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ತಿಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ; ಬು॰ ವಂ॰ ಅಟ್ಠ॰ ರತನಚಙ್ಕಮನಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ)। ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸುಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    28.Bhikkhusaṅghena vuttavaṇṇo nāma ‘‘yāvañcidaṃ tena bhagavatā’’tiādinā vuttavaṇṇo. Etthāyaṃ sambandho – na bhikkhave ettakā eva buddhaguṇā, ye tumhākaṃ pākaṭā, apākaṭā pana ‘‘atthi bhikkhave aññe dhammā’’ti vitthāro. Tattha ‘‘ime diṭṭhiṭṭhānā evaṃ gahitā’’tiādinā sassatādidiṭṭhiṭṭhānānaṃ yathāgahitākārasuññatabhāvappakāsanato, ‘‘tañca pajānanaṃ na parāmasatī’’ti sīlādīnañca aparāmāsaniyyānikabhāvadīpanena niccasārādivirahappakāsanato, yāsu vedanāsu avītarāgatāya bāhirakānaṃ etāni diṭṭhivipphanditāni sambhavanti, tesaṃ paccayabhūtānañca sammohādīnaṃ vedakakārakasabhāvābhāvadassanamukhena sabbadhammānaṃ attattaniyatāvirahadīpanato, anupādāparinibbānadīpanato ca ayaṃ desanā suññatāvibhāvanappadhānāti āha ‘‘suññatāpakāsanaṃ ārabhī’’ti. Pariyattīti vinayādibhedabhinnā tanti. Desanāti tassā tantiyā manasāvavatthāpitāya vibhāvanā, yathādhammaṃ dhammābhilāpabhūtā vā paññāpanā, anulomādivasena vā kathananti pariyattidesanānaṃ viseso pubbeyeva vavatthāpitoti āha ‘‘desanāyaṃ pariyattiya’’nti. Evaṃ ādīsūti ettha ādi-saddena saccasabhāvasamādhipaññāpakatipuññaāpattiñeyyādayo saṅgayhanti. Tathā hi ayaṃ dhamma-saddo ‘‘catunnaṃ bhikkhave dhammānaṃ ananubodhā’’tiādīsu (dī. ni. 2.186; a. ni. 4.1) sacce vattati, ‘‘kusalā dhammā akusalā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. 1) sabhāve, ‘‘evaṃdhammā te bhagavanto ahesu’’ntiādīsu (saṃ. ni. 5.378) samādhimhi, ‘‘saccaṃ dhammo dhiti cāgo, sa ve pecca na socatī’’tiādīsu (su. ni. 190) paññāya, ‘‘jātidhammānaṃ bhikkhave sattānaṃ evaṃ icchā uppajjatī’’tiādīsu (ma. ni. 3.373; paṭi. ma. 1.33) pakatiyaṃ, ‘‘dhammo suciṇṇo sukhamāvahātī’’tiādīsu (su. ni. 184; theragā. 303; jā. 1.10.102) puññe, ‘‘cattāro pārājikā dhammā’’tiādīsu (pārā. 233) āpattiyaṃ, ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’tiādīsu (mahāni. 156; cūḷani. 85; paṭi. ma. 3.6) ñeyye vattati (ma. ni. aṭṭha. 1.suttanikkhepavaṇṇanā; abhi. aṭṭha. 1.tikamātikāpadavaṇṇanā; bu. vaṃ. aṭṭha. ratanacaṅkamanakaṇḍavaṇṇanā). Dhammā hontīti suññā dhammamattā hontīti attho.

    ‘‘ದುದ್ದಸಾ’’ತಿ ಏತೇನೇವ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಕೋಚಿ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಞಾಣೇನ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಓಗಾಹಿತುಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕರೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ತಂ ಞಾಣಂ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಮೇವ ಮಕಸತುಣ್ಡಸೂಚಿ ವಿಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇತಿ ಆಹ ‘‘ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ। ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಪದವಿಗ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಓಗಾಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಏತೇ ಈದಿಸಾ ಚಾ’’ತಿ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ಏವ ದುದ್ದಸಾ’’ತಿ। ಯೇ ಪನ ದಟ್ಠುಮೇವ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತೇಸಂ ಓಗಾಹಿತ್ವಾ ಅನುಬುಜ್ಝನೇ ಕಥಾ ಏವ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಏವ ದುರನುಬೋಧಾ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಮತ್ಥಕೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ, ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹಸಮಾಪತ್ತಿಸಮೋಕಿಣ್ಣತ್ತಾ ಚ ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹಾ। ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಅನುಪಸನ್ತಸಭಾವಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ಅಭಾವತೋ। ಅಥ ವಾ ಸಮೂಹತವಿಕ್ಖೇಪತಾಯ ನಿಚ್ಚಸಮಾಹಿತಸ್ಸ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ವಸೇನ ತದಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾನಂ ಸನ್ತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸತಬ್ಬಿಸಯವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಅನನ್ತಭಾವೋ ವಿಯ। ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತಪಟಿವೇಧೋ ವಿಯ ಇಸ್ಸಾಸಾನಂ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವಬೋಧೋ ಸಾದುರಸೋ ಮಹಾರಸೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ಅತಿತ್ತಿಕರಣಟ್ಠೇನಾತಿ। ಪಟಿವೇಧಪ್ಪತ್ತಾನಂ, ತೇಸು ಚ ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸಯಭಾವೂಪಗಮನತೋ ನ ತಕ್ಕಬುದ್ಧಿಯಾ ಗೋಚರಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉತ್ತಮಞಾಣವಿಸಯತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ನಿಪುಣಾ’’ತಿ ಞೇಯ್ಯೇಸು ತಿಕ್ಖವಿಸದವುತ್ತಿಯಾ ಛೇಕಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ಛೇಕಭಾವೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಪ್ಪಟಿಹತವುತ್ತಿತಾಯ ಸುಖುಮಞೇಯ್ಯಗಹಣಸಮತ್ಥತಾಯ ಸುಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಣ್ಹಸುಖುಮಸಭಾವತ್ತಾ’’ತಿ।

    ‘‘Duddasā’’ti eteneva tesaṃ dhammānaṃ dukkhogāhatā pakāsitā hoti. Sace pana koci attano pamāṇaṃ ajānanto ñāṇena te dhamme ogāhituṃ ussāhaṃ kareyya, tassa taṃ ñāṇaṃ appatiṭṭhameva makasatuṇḍasūci viya mahāsamuddeti āha ‘‘alabbhaneyyapatiṭṭhā’’ti. Alabbhaneyyā patiṭṭhā etthāti alabbhaneyyapatiṭṭhāti padaviggaho veditabbo. Alabbhaneyyapatiṭṭhānaṃ ogāhituṃ asakkuṇeyyatāya ‘‘ettakā ete īdisā cā’’ti passituṃ na sakkāti vuttaṃ ‘‘gambhīrattā eva duddasā’’ti. Ye pana daṭṭhumeva na sakkā, tesaṃ ogāhitvā anubujjhane kathā eva natthīti āha ‘‘duddasattā eva duranubodhā’’ti. Sabbapariḷāhapaṭippassaddhimatthake samuppannattā, nibbutasabbapariḷāhasamāpattisamokiṇṇattā ca nibbutasabbapariḷāhā. Santārammaṇāni maggaphalanibbānāni anupasantasabhāvānaṃ kilesānaṃ saṅkhārānañca abhāvato. Atha vā samūhatavikkhepatāya niccasamāhitassa manasikārassa vasena tadārammaṇadhammānaṃ santabhāvo veditabbo kasiṇugghāṭimākāsatabbisayaviññāṇānaṃ anantabhāvo viya. Avirajjhitvā nimittapaṭivedho viya issāsānaṃ avirajjhitvā dhammānaṃ yathābhūtasabhāvabodho sāduraso mahāraso ca hotīti āha atittikaraṇaṭṭhenāti. Paṭivedhappattānaṃ, tesu ca buddhānaṃyeva sabbākārena visayabhāvūpagamanato na takkabuddhiyā gocarāti āha ‘‘uttamañāṇavisayattā’’tiādi. ‘‘Nipuṇā’’ti ñeyyesu tikkhavisadavuttiyā chekā. Yasmā pana so chekabhāvo ārammaṇe appaṭihatavuttitāya sukhumañeyyagahaṇasamatthatāya supākaṭo hoti, tena vuttaṃ ‘‘saṇhasukhumasabhāvattā’’ti.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ವಿನಯಪಣ್ಣತ್ತಿಆದಿಗಮ್ಭೀರನೇಯ್ಯವಿಭಾವನತೋ ಗಮ್ಭೀರಾ। ಕದಾಚಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಮಹಾಕಪ್ಪೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾಪಿ ದುಲ್ಲಭದಸ್ಸನತಾಯ ದುದ್ದಸಾ। ದಸ್ಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಧಮ್ಮನ್ವಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅನುಬೋಧಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿದೇವ ಸಮ್ಭವತೋ ದುರನುಬೋಧಾ । ಸನ್ತಸಭಾವತೋ, ವೇನೇಯ್ಯಾನಞ್ಚ ಗುಣಸಮ್ಪದಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನತ್ತಾ ಸನ್ತಾ। ಅತ್ತನೋ ಚ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತತಾಯ ಪಣೀತಾ। ಸಮಧಿಗತಸಚ್ಚಲಕ್ಖಣತಾಯ ಅತಕ್ಕೇಹಿ, ಅತಕ್ಕೇನ ವಾ ಞಾಣೇನ ಅವಚರಿತಬ್ಬತಾಯ ಅತಕ್ಕಾವಚರಾ। ನಿಪುಣಂ, ನಿಪುಣೇ ವಾ ಅತ್ಥೇ ಸಚ್ಚಪ್ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಾದಿವಸೇನ ವಿಭಾವನತೋ ನಿಪುಣಾ। ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪಣ್ಡಿತೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ವೇದೀಯನ್ತಿ ಪಕಾಸೀಯನ್ತೀತಿ ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯಾ। ಅನಾವರಣಞಾಣಪಟಿಲಾಭತೋ ಹಿ ಭಗವಾ ‘‘ಸಬ್ಬವಿದೂ ಹಂ ಅಸ್ಮಿ, (ಧ॰ ಪ॰ ೩೫೩; ಮಹಾವ॰ ೧೧; ಕಥಾ॰ ೪೦೫) ದಸಬಲಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ತಥಾಗತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧) ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾದಿಗುಣೇ ಪಕಾಸೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದೇತೀ’’ತಿ।

    Aparo nayo – vinayapaṇṇattiādigambhīraneyyavibhāvanato gambhīrā. Kadāci asaṅkhyeyyamahākappe atikkamitvāpi dullabhadassanatāya duddasā. Dassanañcettha paññācakkhuvaseneva veditabbaṃ. Dhammanvayasaṅkhātassa anubodhassa kassacideva sambhavato duranubodhā. Santasabhāvato, veneyyānañca guṇasampadānaṃ pariyosānattā santā. Attano ca paccayehi padhānabhāvaṃ nītatāya paṇītā. Samadhigatasaccalakkhaṇatāya atakkehi, atakkena vā ñāṇena avacaritabbatāya atakkāvacarā. Nipuṇaṃ, nipuṇe vā atthe saccappaccayākārādivasena vibhāvanato nipuṇā. Loke aggapaṇḍitena sammāsambuddhena vedīyanti pakāsīyantīti paṇḍitavedanīyā. Anāvaraṇañāṇapaṭilābhato hi bhagavā ‘‘sabbavidū haṃ asmi, (dha. pa. 353; mahāva. 11; kathā. 405) dasabalasamannāgato bhikkhave tathāgato’’tiādinā (saṃ. ni. 2.21) attano sabbaññutādiguṇe pakāseti. Tenevāha ‘‘sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetī’’ti.

    ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ವಿಯ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಸಭಾವಂ ನ ಹೋತಿ, ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇ ಪನ ಅಧಿಗತೇ ಅಧಿಗತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಞಾಣೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ। ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಞಾಣೇನಾತಿ ಚ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ, ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠಞಾಣಾಧಿಗಮಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠಞಾಣನ್ತಿ ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ಕರಣವಚನಮ್ಪಿ ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ। ಪವೇದನಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಞ್ಞಾವಿಸಯಾನಂ ಸಚ್ಚಾದೀನಂ ದೇಸನಾಕಿಚ್ಚಸಾಧನತೋ, ‘‘ಏಕೋಮ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ॰ ೧೧; ಕಥಾ॰ ೪೦೫) ಪಟಿಜಾನನತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವದಮಾನಾತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಿಅತ್ಥೋ ಮಾನ-ಸದ್ದೋ, ವತ್ತುಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂಭೂತಾ ಚ ವತ್ತುಕಾಮಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಣ್ಣಂ ವತ್ತುಕಾಮಾ’’ತಿ। ಸಾವಸೇಸಂ ವದನ್ತೋಪಿ ವಿಪರೀತಂ ವದನ್ತೋ ವಿಯ ‘‘ಸಮ್ಮಾ ವದತೀ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಹಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ, ತೇನ ಅನವಸೇಸತ್ಥೋ ಇಧ ಸಮ್ಮಾ-ಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ವದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಸಕತ್ಥದೀಪನಭಾವಮಾಹ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭಗವತೋ ದಸಬಲಾದಿಞಾಣಾನಿಪಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾನಿ, ಸಪ್ಪದೇಸವಿಸಯತ್ತಾ ಪನ ತೇಸಂ ಞಾಣಾನಂ ನ ತೇಹಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಅಹಾಪೇತ್ವಾ ಗಹಿತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ನಿಪ್ಪದೇಸವಿಸಯತ್ತಾ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಗಹಿತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಗಹಿತಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯೇಹಿ…ಪೇ॰… ವದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ। ಪುಥೂನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪುಥುಆರಮ್ಮಣಂ, ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಥ ವಾ ಪುಥುಆರಮ್ಮಣಾರಮ್ಮಣತೋತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಪುಥುಆರಮ್ಮಣತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಓಟ್ಠಮುಖೋ ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿ ಆದೀಸು ವಿಯ, ತೇನಸ್ಸ ಪುಥುಞಾಣಕಿಚ್ಚಸಾಧಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ಹೇತಂ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಂ, ಚತುಯೋನಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ, ಪಞ್ಚಗತಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ, ಛಸು ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣೇಸು ಸೇಸಾಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ, ಸತ್ತಅರಿಯಪುಗ್ಗಲವಿಭಾವಕಞಾಣಂ, ಅಟ್ಠಸುಪಿ ಪರಿಸಾಸು ಅಕಮ್ಪನಞಾಣಂ, ನವಸತ್ತಾವಾಸಪರಿಜಾನನಞಾಣಂ, ದಸಬಲಞಾಣನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಭೇದಾನಂ ಞಾಣಾನಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತೀತಿ। ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಕಮವುತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಮೇನಾಪಿ ಹಿ ತಂ ವಿಸಯೇಸು ಪವತ್ತತಿ, ನ ಸಕಿಂಯೇವ ಯಥಾ ಬಾಹಿರಕಾ ವದನ್ತಿ ‘‘ಸಕಿಂಯೇವ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಸಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿ, ನ ಕಮೇನಾ’’ತಿ।

    Tattha kiñcāpi sabbaññutaññāṇaṃ phalanibbānāni viya sacchikātabbasabhāvaṃ na hoti, āsavakkhayañāṇe pana adhigate adhigatameva hotīti tassa paccakkhakaraṇaṃ sacchikiriyāti āha ‘‘abhivisiṭṭhena ñāṇena paccakkhaṃ katvā’’ti. Abhivisiṭṭhena ñāṇenāti ca hetuatthe karaṇavacanaṃ, abhivisiṭṭhañāṇādhigamahetūti attho. Abhivisiṭṭhañāṇanti vā paccavekkhaṇañāṇe adhippete karaṇavacanampi yujjatiyeva. Pavedanañcettha aññāvisayānaṃ saccādīnaṃ desanākiccasādhanato, ‘‘ekomhi sammāsambuddho’’tiādinā (mahāva. 11; kathā. 405) paṭijānanato ca veditabbaṃ. Vadamānāti ettha sattiattho māna-saddo, vattuṃ ussāhaṃ karontoti attho. Evaṃbhūtā ca vattukāmā nāma hontīti āha ‘‘vaṇṇaṃ vattukāmā’’ti. Sāvasesaṃ vadantopi viparītaṃ vadanto viya ‘‘sammā vadatī’’ti na vattabboti āha ‘‘ahāpetvā’’ti, tena anavasesattho idha sammā-saddoti dasseti. ‘‘Vattuṃ sakkuṇeyyu’’nti iminā ‘‘vadeyyu’’nti sakatthadīpanabhāvamāha. Ettha ca kiñcāpi bhagavato dasabalādiñāṇānipi anaññasādhāraṇāni, sappadesavisayattā pana tesaṃ ñāṇānaṃ na tehi buddhaguṇā ahāpetvā gahitā nāma honti, nippadesavisayattā pana sabbaññutaññāṇassa tasmiṃ gahite sabbepi buddhaguṇā gahitā eva nāma hontīti imamatthaṃ dasseti ‘‘yehi…pe… vadeyyu’’nti. Puthūni ārammaṇāni etassāti puthuārammaṇaṃ, sabbārammaṇattāti adhippāyo. Atha vā puthuārammaṇārammaṇatoti etasmiṃ atthe ‘‘puthuārammaṇato’’ti vuttaṃ, ekassa ārammaṇa-saddassa lopaṃ katvā ‘‘oṭṭhamukho kāmāvacara’’nti ādīsu viya, tenassa puthuñāṇakiccasādhakataṃ dasseti. Tathā hetaṃ tīsu kālesu appaṭihatañāṇaṃ, catuyoniparicchedakañāṇaṃ, pañcagatiparicchedakañāṇaṃ, chasu asādhāraṇañāṇesu sesāsādhāraṇañāṇāni, sattaariyapuggalavibhāvakañāṇaṃ, aṭṭhasupi parisāsu akampanañāṇaṃ, navasattāvāsaparijānanañāṇaṃ, dasabalañāṇanti evamādīnaṃ anekasatasahassabhedānaṃ ñāṇānaṃ yathāsambhavaṃ kiccaṃ sādhetīti. ‘‘Punappunaṃ uppattivasenā’’ti etena sabbaññutaññāṇassa kamavuttitaṃ dasseti. Kamenāpi hi taṃ visayesu pavattati, na sakiṃyeva yathā bāhirakā vadanti ‘‘sakiṃyeva sabbaññū sabbaṃ jānāti, na kamenā’’ti.

    ಯದಿ ಏವಂ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾಪರಿಮೇಯ್ಯಭೇದಸ್ಸ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದವತಾ ಏಕೇನ ಞಾಣೇನ ನಿರವಸೇಸತೋ ಕಥಂ ಪಟಿವೇಧೋತಿ, ಕೋ ವಾ ಏವಮಾಹ ‘‘ಪರಿಚ್ಛೇದವನ್ತಂ ಬುದ್ಧಞಾಣ’’ನ್ತಿ। ಅನನ್ತಞ್ಹಿ ತಂ ಞಾಣಂ ಞೇಯ್ಯಂ ವಿಯ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯಾವತಕಂ ಞೇಯ್ಯಂ ತಾವತಕಂ ಞಾಣಂ। ಯಾವತಕಂ ಞಾಣಂ, ತಾವತಕಂ ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೬; ಚೂಳನಿ॰ ೮೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೫)। ಏವಮ್ಪಿ ಜಾತಿಭೂಮಿಸಭಾವಾದಿವಸೇನ ದಿಸಾದೇಸಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಚ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನೇ ಞೇಯ್ಯೇ ಕಮೇನ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಅನವಸೇಸಪಟಿವೇಧೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ಯೇವಾತಿ, ನಯಿದಮೇವಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಗವತಾ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತಂ ಸಕಲಂ ಏಕದೇಸೋ ವಾ। ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಚಾರತಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ವಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವತೋ ಚ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸಮಾಹಿತೋವ ಞಾತುಂ, ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿವಾರೇತುಂ ‘‘ಆಕಙ್ಖಾಪಟಿಬದ್ಧಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೬; ಚೂಳನಿ॰ ೮೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೫) ವಚನತೋ, ನ ಚೇತ್ಥ ದೂರತೋ ಚಿತ್ತಪಟಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ವಿಯ, ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ವಿಯ ಚ ಅನೇಕಧಮ್ಮಾವಬೋಧಕಾಲೇ ಅನಿರೂಪಿತರೂಪೇನ ಭಗವತೋ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವತಾಯ ಬುದ್ಧಞಾಣಸ್ಸ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಬುದ್ಧವಿಸಯೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೭೭)। ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾವಬೋಧನಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಆಕಙ್ಖಾಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿನೋ ಅನಾವರಣಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭೇನ ಭಗವಾ ಸನ್ತಾನೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ ಸಬ್ಬನೇಯ್ಯಾವರಣಸ್ಸ ಪಹಾನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ, ನ ಸಕಿಂಯೇವ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾವಬೋಧತೋ , ಯಥಾ ಸನ್ತಾನೇನ ಸಬ್ಬಇನ್ಧನಸ್ಸ ದಹನಸಮತ್ಥತಾಯ ಪಾವಕೋ ‘‘ಸಬ್ಬಭೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ।

    Yadi evaṃ acinteyyāparimeyyabhedassa ñeyyassa paricchedavatā ekena ñāṇena niravasesato kathaṃ paṭivedhoti, ko vā evamāha ‘‘paricchedavantaṃ buddhañāṇa’’nti. Anantañhi taṃ ñāṇaṃ ñeyyaṃ viya. Vuttañhetaṃ ‘‘yāvatakaṃ ñeyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ. Yāvatakaṃ ñāṇaṃ, tāvatakaṃ ñeyya’’nti (mahāni. 156; cūḷani. 85; paṭi. ma. 3.5). Evampi jātibhūmisabhāvādivasena disādesakālādivasena ca anekabhedabhinne ñeyye kamena gayhamāne anavasesapaṭivedho na sambhavati yevāti, nayidamevaṃ. Kasmā? Yaṃ kiñci bhagavatā ñātuṃ icchitaṃ sakalaṃ ekadeso vā. Tattha appaṭihatacāratāya paccakkhato ñāṇaṃ pavattati, vikkhepābhāvato ca bhagavā sabbakālaṃ samāhitova ñātuṃ, icchitassa paccakkhabhāvo na sakkā nivāretuṃ ‘‘ākaṅkhāpaṭibaddhaṃ buddhassa bhagavato ñāṇa’’ntiādi (mahāni. 156; cūḷani. 85; paṭi. ma. 3.5) vacanato, na cettha dūrato cittapaṭaṃ passantānaṃ viya, ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti vipassantānaṃ viya ca anekadhammāvabodhakāle anirūpitarūpena bhagavato ñāṇaṃ pavattatīti gahetabbaṃ acinteyyānubhāvatāya buddhañāṇassa. Tenevāha ‘‘buddhavisayo acinteyyo’’ti (a. ni. 4.77). Idaṃ panettha sanniṭṭhānaṃsabbākārena sabbadhammāvabodhanasamatthassa ākaṅkhāpaṭibaddhavuttino anāvaraṇañāṇassa paṭilābhena bhagavā santānena sabbadhammapaṭivedhasamattho ahosi sabbaneyyāvaraṇassa pahānato, tasmā sabbaññū, na sakiṃyeva sabbadhammāvabodhato , yathā santānena sabbaindhanassa dahanasamatthatāya pāvako ‘‘sabbabhū’’ti vuccatīti.

    ವವತ್ಥಾಪನವಚನನ್ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪನವಚನಂ, ಅವಧಾರಣವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞೇ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣಿಆದಯೋ’’ತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಏವ-ಸದ್ದೋ ಅನಿಯತದೇಸತಾಯ ಚ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಯತ್ಥ ವುತ್ತೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ವಚನಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಉಪತಿಟ್ಠತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗಮ್ಭೀರಾ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಬ್ಬಪದೇಹೀತಿ ಯಾವ ‘‘ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪದಂ, ತಾವ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ। ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣನ್ತಿ ಸಾವಕಾನಂ ದಾನಾದಿಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಛಳಭಿಞ್ಞಾಚತುಪ್ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಿಭೇದಂ ಞಾಣಂ। ತತೋತಿ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣತೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣೇ। ತತೋಪೀತಿ ಅನನ್ತರನಿದ್ದಿಟ್ಠತೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಞಾಣತೋಪಿ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏತ್ಥಾಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ – ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಸೇಕ್ಖಞಾಣಂ ಪುಥುಜ್ಜನಞಾಣಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯ ಗಮ್ಭೀರಂ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ ನ ತಥಾ ಗಮ್ಭೀರನ್ತಿ ‘‘ಗಮ್ಭೀರಮೇವಾ’’ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ತಥಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಞಾಣಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ತತ್ಥ ವವತ್ಥಾನಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಧಮ್ಮಾ ಪನ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಾದೀನಂ ವಿಯ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಾದಾಯ ಅಗಮ್ಭೀರಭಾವಾಭಾವತೋ ಗಮ್ಭೀರಾ ವಾತಿ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ವವತ್ಥಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ಏವಂ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಂ ದುದ್ದಸಂ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಪನ ತತೋ ದುದ್ದಸತರನ್ತಿ ತತ್ಥ ವವತ್ಥಾನಂ ನತ್ಥೀತಿಆದಿನಾ ವವತ್ಥಾನಸಬ್ಭಾವೋ ನೇತಬ್ಬೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಥಾ ದುದ್ದಸಾವ…ಪೇ॰… ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।

    Vavatthāpanavacananti sanniṭṭhāpanavacanaṃ, avadhāraṇavacananti attho. Aññe vāti ettha avadhāraṇena nivattitaṃ dasseti ‘‘na pāṇātipātā veramaṇiādayo’’ti, ayañca eva-saddo aniyatadesatāya ca-saddo viya yattha vutto, tato aññatthāpi vacanicchāvasena upatiṭṭhatīti āha ‘‘gambhīrā vā’’tiādi. Sabbapadehīti yāva ‘‘paṇḍitavedanīyā’’ti idaṃ padaṃ, tāva sabbapadehi. Sāvakapāramiñāṇanti sāvakānaṃ dānādipāripūriyā nipphannaṃ vijjattayachaḷabhiññācatuppaṭisambhidādibhedaṃ ñāṇaṃ. Tatoti sāvakapāramiñāṇato. Tatthāti sāvakapāramiñāṇe. Tatopīti anantaraniddiṭṭhato paccekabuddhañāṇatopi, ko pana vādo sāvakapāramiñāṇatoti adhippāyo. Etthāyaṃ atthayojanā – kiñcāpi sāvakapāramiñāṇaṃ heṭṭhimasekkhañāṇaṃ puthujjanañāṇañca upādāya gambhīraṃ, paccekabuddhañāṇaṃ upādāya na tathā gambhīranti ‘‘gambhīramevā’’ti na sakkā vattuṃ. Tathā paccekabuddhañāṇampi sabbaññutaññāṇaṃ upādāyāti tattha vavatthānaṃ na labbhati, sabbaññutaññāṇadhammā pana sāvakapāramiñāṇādīnaṃ viya kiñci upādāya agambhīrabhāvābhāvato gambhīrā vāti. Yathā cettha vavatthānaṃ dassitaṃ, evaṃ sāvakapāramiñāṇaṃ duddasaṃ, paccekabuddhañāṇaṃ pana tato duddasataranti tattha vavatthānaṃ natthītiādinā vavatthānasabbhāvo netabbo. Tenevāha ‘‘tathā duddasāva…pe… veditabba’’nti.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ಏವಂ ಆರದ್ಧಂತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಭವತು ತಾವ ನಿರವಸೇಸಬುದ್ಧಗುಣವಿಭಾವನೂಪಾಯಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಏಕಮ್ಪಿ ಪುಥುನಿಸ್ಸಯಾರಮ್ಮಣಞಾಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಞ್ಞೇವ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಬಹುವಚನೇನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ, ತಸ್ಸ ಪನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಸಚ್ಚಪಚ್ಚಯಾಕಾರಾದಿವಿಸೇಸವಸೇನ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇನ ವಿಭಜನನಯೇನ ಅನಾರಭಿತ್ವಾ ಸನಿಸ್ಸಯಾನಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ವಿಭಜನವಸೇನ ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಸಚ್ಚಪಚ್ಚಯಾಕಾರಾದೀನಂ ವಿಭಜನಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸೇವ ವಿಸಯೋ, ಏವಂ ನಿರವಸೇಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತವಿಭಜನಮ್ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಠಾನಾನೀತಿ ಕಾರಣಾನಿ। ಗಜ್ಜಿತಂ ಮಹನ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನೇಕವಿಧತಾಯ, ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ಚ ನಾನಾನಯೇಹಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ದೇಸನಾಗಜ್ಜಿತಂ ಮಹನ್ತಂ ವಿಪುಲಂ, ಬಹುಭೇದಞ್ಚ ಹೋತಿ। ಞಾಣಂ ಅನುಪವಿಸತೀತಿ ತತೋ ಏವ ಚ ದೇಸನಾಞಾಣಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ವಿಭಾಗಸೋ ಕುರುಮಾನಂ ಅನುಪವಿಸತಿ, ತೇ ಅನುಪವಿಸ್ಸ ಠಿತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Kasmā panetaṃ evaṃ āraddhaṃti etthāyaṃ adhippāyo – bhavatu tāva niravasesabuddhaguṇavibhāvanūpāyabhāvato sabbaññutaññāṇaṃ ekampi puthunissayārammaṇañākiccasiddhiyā ‘‘atthi bhikkhave aññeva dhammā’’tiādinā bahuvacanena uddiṭṭhaṃ, tassa pana vissajjanaṃ saccapaccayākārādivisesavasena anaññasādhāraṇena vibhajananayena anārabhitvā sanissayānaṃ diṭṭhīnaṃ vibhajanavasena kasmā āraddhanti. Tattha yathā saccapaccayākārādīnaṃ vibhajanaṃ anaññasādhāraṇaṃ, sabbaññutaññāṇasseva visayo, evaṃ niravasesena diṭṭhigatavibhajanampīti dassetuṃ ‘‘buddhānañhī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha ṭhānānīti kāraṇāni. Gajjitaṃ mahantaṃ hotīti desetabbassa atthassa anekavidhatāya, duviññeyyatāya ca nānānayehi pavattamānaṃ desanāgajjitaṃ mahantaṃ vipulaṃ, bahubhedañca hoti. Ñāṇaṃ anupavisatīti tato eva ca desanāñāṇaṃ desetabbadhamme vibhāgaso kurumānaṃ anupavisati, te anupavissa ṭhitaṃ viya hotīti attho.

    ಬುದ್ಧಞಾಣಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ನಾಮ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸಕಂ ಪಟಿವೇಧಕಞ್ಚಾತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಉಳಾರಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೬೯; ಚೂಳನಿ॰ ೮೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೫; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೪) ವಚನತೋ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ ಞಾಣರಹಿತಾ ನತ್ಥಿ, ಸೀಹಸಮಾನವುತ್ತಿತಾಯ ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮಾನುಸ್ಸಾಹಪ್ಪವತ್ತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮವಸೇನ ಪನ ದೇಸನಾ ವಿಸೇಸತೋ ಞಾಣೇನ ಅನುಪವಿಟ್ಠಾ ಗಮ್ಭೀರತರಾ ಚ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಥಂ ಪನ ವಿನಯಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಪತ್ವಾ ದೇಸನಾ ತಿಲಕ್ಖಣಾಹತಾ ಸುಞ್ಞತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ? ತತ್ಥಾಪಿ ಚ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಪರಿಸಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಪವತ್ತಮಾನಾ ದೇಸನಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿವಿಭಾವನೀ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತತ್ತನಿಯತಾಭಾವಪ್ಪಕಾಸನೀ ಚ ಹೋತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ।

    Buddhañāṇassa mahantabhāvo paññāyatīti evaṃvidhassa nāma dhammassa desakaṃ paṭivedhakañcāti buddhānaṃ desanāñāṇassa paṭivedhañāṇassa ca uḷārabhāvo pākaṭo hoti. Ettha ca kiñcāpi ‘‘sabbaṃ vacīkammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivattī’’ti (mahāni. 69; cūḷani. 85; paṭi. ma. 3.5; netti. 14) vacanato sabbāpi bhagavato desanā ñāṇarahitā natthi, sīhasamānavuttitāya ca sabbattha samānussāhappavatti desetabbadhammavasena pana desanā visesato ñāṇena anupaviṭṭhā gambhīratarā ca hotīti daṭṭhabbaṃ. Kathaṃ pana vinayapaṇṇattiṃ patvā desanā tilakkhaṇāhatā suññatāpaṭisaṃyuttā hotīti? Tatthāpi ca sannisinnaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ pavattamānā desanā saṅkhārānaṃ aniccatādivibhāvanī, sabbadhammānaṃ attattaniyatābhāvappakāsanī ca hoti. Tenevāha ‘‘anekapariyāyena dhammiṃ kathaṃ katvā’’tiādi.

    ಭೂಮನ್ತರನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಞ್ಚ ಠಾನವಿಸೇಸಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸೋಸತಿಆದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಿನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಾದಿಭೇದೋ। ಠಾನವಿಸೇಸೋ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೇದೋ। ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ। ಸಮಯನ್ತರನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಸೇಸಾ, ನಾನಾವಿಹಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಞ್ಞಸಮಯಂ ವಾ। ಏವಂ ಓತಿಣ್ಣೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏವಂ ಲಹುಕಗರುಕಾದಿವಸೇನ ತದನುರೂಪೇ ಓತಿಣ್ಣೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಂ।

    Bhūmantaranti dhammānaṃ avatthāvisesañca ṭhānavisesañca. Tattha avatthāvisesosatiādidhammānaṃ satipaṭṭhānindriyabalabojjhaṅgamaggaṅgādibhedo. Ṭhānaviseso kāmāvacarādibhedo. Paccayākārapadassa attho heṭṭhā vuttoyeva. Samayantaranti diṭṭhivisesā, nānāvihitā diṭṭhiyoti attho, aññasamayaṃ vā. Evaṃ otiṇṇe vatthusminti evaṃ lahukagarukādivasena tadanurūpe otiṇṇe vatthusmiṃ sikkhāpadapaññāpanaṃ.

    ಯದಿಪಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಯೋ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇಪಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೭) ವಿಭತ್ತಾ, ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಾದಿವಸೇನ ಪನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇಯೇವ ತೇ ಸವಿಸೇಸಂ ವಿಭತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ…ಪೇ॰… ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಸತ್ತ ಫಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ‘‘ಸತ್ತ ವೇದನಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ। ಲೋಕುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ಪಕಾರತ್ಥೋ ವಾ, ತೇನ ವುತ್ತಾವಸೇಸಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಾಕಾರಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಚತುವೀಸತಿ ಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಚತುವೀಸತಿಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ। ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯನಯಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚತುವೀಸತಿವಿಧತಾ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾಹ –

    Yadipi kāyānupassanādivasena satipaṭṭhānādayo suttantapiṭakepi (dī. ni. 2.374; ma. ni. 1.107) vibhattā, suttantabhājanīyādivasena pana abhidhammeyeva te savisesaṃ vibhattāti āha ‘‘ime cattāro satipaṭṭhānā…pe… abhidhammapiṭakaṃ vibhajitvā’’ti. Tattha ‘‘satta phassā’’ti sattaviññāṇadhātusampayogavasena vuttaṃ. Tathā ‘‘satta vedanā’’tiādīsupi. Lokuttarā dhammā nāmāti ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā, tena vuttāvasesaṃ abhidhamme āgataṃ dhammānaṃ vibhajitabbākāraṃ saṅgaṇhāti. Catuvīsati samantapaṭṭhānāni etthāti catuvīsatisamantapaṭṭhānaṃ, abhidhammapiṭakaṃ. Ettha paccayanayaṃ aggahetvā dhammavaseneva samantapaṭṭhānassa catuvīsatividhatā vuttā. Yathāha –

    ‘‘ತಿಕಞ್ಚ ಪಟ್ಠಾನವರಂ ದುಕುತ್ತಮಂ,

    ‘‘Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,

    ದುಕತಿಕಞ್ಚೇವ ತಿಕದುಕಞ್ಚ।

    Dukatikañceva tikadukañca;

    ತಿಕತಿಕಞ್ಚೇವ ದುಕದುಕಞ್ಚ,

    Tikatikañceva dukadukañca,

    ಛ ಅನುಲೋಮಮ್ಹಿ ನಯಾ ಸುಗಮ್ಭೀರಾ॥ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸ ೪೧, ೪೪, ೪೮, ೫೨)।

    Cha anulomamhi nayā sugambhīrā. (paṭṭhā. 1.paccayaniddesa 41, 44, 48, 52);

    ತಥಾ –

    Tathā –

    ತಿಕಞ್ಚ…ಪೇ॰… ಛ ಪಚ್ಚನೀಯಮ್ಹಿ ನಯಾ ಸುಗಮ್ಭೀರಾ।

    Tikañca…pe… cha paccanīyamhi nayā sugambhīrā;

    ತಿಕಞ್ಚ…ಪೇ॰… ಛ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯಮ್ಹಿ ನಯಾ ಸುಗಮ್ಭೀರಾ।

    Tikañca…pe… cha anulomapaccanīyamhi nayā sugambhīrā;

    ತಿಕಞ್ಚ…ಪೇ॰… ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮಮ್ಹಿ ನಯಾ ಸುಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿ॥ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸ ೪೪, ೫೨)।

    Tikañca…pe… paccanīyānulomamhi nayā sugambhīrā’’ti. (paṭṭhā. 1.paccayaniddesa 44, 52);

    ಏವಂ ಧಮ್ಮವಸೇನ ಚತುವೀಸತಿಭೇದೇಸು ತಿಕಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಏಕೇಕಂ ಪಚ್ಚಯನಯೇನ ಅನುಲೋಮಾದಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತೀತಿ ಛನ್ನವುತಿ ಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಾನಿ। ತತ್ಥ ಪನ ಧಮ್ಮಾನುಲೋಮೇ ತಿಕಪಟ್ಠಾನೇ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ಪಟಿಚ್ಚವಾರೇ ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮೇ ಹೇತುಮೂಲಕೇ ಹೇತುಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸ ಪುಚ್ಛಾನಯಾ ಸತ್ತ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನಯಾತಿ ಆದಿನಾ ದಸ್ಸಿಯಮಾನಾ ಅನನ್ತಭೇದಾ ನಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನನ್ತನಯ’’ನ್ತಿ। ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

    Evaṃ dhammavasena catuvīsatibhedesu tikapaṭṭhānādīsu ekekaṃ paccayanayena anulomādivasena catubbidhaṃ hotīti channavuti samantapaṭṭhānāni. Tattha pana dhammānulome tikapaṭṭhāne kusalattike paṭiccavāre paccayānulome hetumūlake hetupaccayavasena ekūnapaññāsa pucchānayā satta vissajjananayāti ādinā dassiyamānā anantabhedā nayāti āha ‘‘anantanaya’’nti. Hoti cettha –

    ‘‘ಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಲೋಮಾದಿಮ್ಹಿ ತಿಕದುಕಾದೀಸು ಯಾ ಪಚ್ಚಯಮೂಲವಿಸಿಟ್ಠಾ ಚತುನಯತೋ ಸತ್ತಧಾ ಗತೀ’’ತಿ।

    ‘‘Paṭṭhānaṃ nāma paccekaṃ dhammānaṃ anulomādimhi tikadukādīsu yā paccayamūlavisiṭṭhā catunayato sattadhā gatī’’ti.

    ನವಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಉಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ನವಹಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇಹಿ। ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಏತಸ್ಮಾ ಫಲನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದೋ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭಾವೋ। ಸತಿ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಅಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸತಿ ಸಙ್ಖಾರಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಧರನ್ತಿ, ನಿವಿಸನ್ತಿ ಚ, ತೇ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸತಿ ಫಲಂ ಭವಾದೀಸು ಖಿಪನ್ತಿ, ಆಯೂಹನ್ತಿ ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಘಟನ್ತಿ, ಸಂಯುಜ್ಜನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ, ಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಸಯಞ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಂ ಪಲಿಬುನ್ಧನ್ತಿ, ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮವಾಯೇ ಉದಯನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಹಿನೋತಿ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಕಾರಣಭಾವಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪಟಿಚ್ಚ ಅವಿಜ್ಜಂ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅಯನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಕಾರಣಭಾವೂಪಗಮನವಿಸೇಸಾ ಉಪ್ಪಾದಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಥಾ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸು।

    Navahākārehīti uppādādīhi navahi paccayākārehi. Tattha uppajjati etasmā phalanti uppādo, uppattiyā kāraṇabhāvo. Sati ca avijjāya saṅkhārā uppajjanti, na asati, tasmā avijjā saṅkhārānaṃ uppādo hutvā paccayo hoti. Tathā avijjāya sati saṅkhārā pavattanti dharanti, nivisanti ca, te avijjāya sati phalaṃ bhavādīsu khipanti, āyūhanti phaluppattiyā ghaṭanti, saṃyujjanti attano phalena, yasmiṃ santāne sayañca uppannā, taṃ palibundhanti, paccayantarasamavāye udayanti uppajjanti, hinoti ca saṅkhārānaṃ kāraṇabhāvaṃ gacchati, paṭicca avijjaṃ saṅkhārā ayanti pavattantīti evaṃ avijjāya saṅkhārānaṃ kāraṇabhāvūpagamanavisesā uppādādayo veditabbā. Tathā saṅkhārādīnaṃ viññāṇādīsu.

    ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತೀತಿಆದೀಸು ಚ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತೇನಾತಿ ಠಿತಿ, ಕಾರಣಂ। ಉಪ್ಪಾದೋ ಏವ ಠಿತಿ ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಯಸ್ಮಾ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ, ‘‘ಆಸವಸಮುದಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೩) ವಚನತೋ ಆಸವಾ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಭೋಪೇತೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿ। ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಪಞ್ಞಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಚ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಕೇ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಹಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾ। ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಸಙ್ಖಾತೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣಂ। ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ‘‘ದ್ವಾದಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ದ್ವಾದಸ ಪಚ್ಚಯಾ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಅತೀತಾನಾಗತಕಾಲೇಪಿ, ನ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಏವ ಸಙ್ಖಾರೇಸು, ಅಥ ಖೋ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸು ಲಬ್ಭತೀತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸ್ಸ ವಿಭತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತೀತಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ಪಾಳಿಂ ಆರಭಿ। ಪಟ್ಠಾನೇ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸ ೧) ದಸ್ಸಿತಾ ಹೇತಾದಿಪಚ್ಚಯಾ ಏವೇತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇಹಿ ಗಹಿತಾತಿ ತೇ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ, ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ ಪನ ನ ಯೋಜಯಿಮ್ಹ।

    Uppādaṭṭhitītiādīsu ca tiṭṭhati etenāti ṭhiti, kāraṇaṃ. Uppādo eva ṭhiti uppādaṭṭhiti. Esa nayo sesesupi. Yasmā ayonisomanasikāro, ‘‘āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti (ma. ni. 1.103) vacanato āsavā ca avijjāya paccayo, tasmā vuttaṃ ‘‘ubhopete dhammā paccayasamuppannā’’ti. Paccayapariggahe paññāti saṅkhārānaṃ avijjāya ca uppādādike paccayākāre paricchinditvā gahaṇavasena pavattā paññā. Dhammaṭṭhitiñāṇanti dhammānaṃ paccayuppannānaṃ paccayabhāvato dhammaṭṭhitisaṅkhāte paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ. Paccayadhammā hi paṭiccasamuppāde ‘‘dvādasa paṭiccasamuppādā’’ti vacanato dvādasa paccayā. Ayañca nayo na paccuppanne eva, atha kho atītānāgatakālepi, na ca avijjāya eva saṅkhāresu, atha kho saṅkhārādīnampi viññāṇādīsu labbhatīti paripuṇṇaṃ katvā paccayākārassa vibhattabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘atītampi addhāna’’ntiādi pāḷiṃ ārabhi. Paṭṭhāne (paṭṭhā. 1.paccayaniddesa 1) dassitā hetādipaccayā evettha uppādādipaccayākārehi gahitāti te yathāsambhavaṃ nīharitvā yojetabbā, ativitthārabhayena pana na yojayimha.

    ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಸ್ಸ। ತಥಾ ತಥಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಹೇತಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ। ಅತೀತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತವಸೇನ ತಯೋ ಅದ್ಧಾ ಕಾಲಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಿಯದ್ಧಂ। ಹೇತುಫಲಫಲಹೇತುಹೇತುಫಲವಸೇನ ತಯೋ ಸನ್ಧೀ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಿಸನ್ಧಿಂ। ಸಙ್ಖಿಪ್ಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಚಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕೋ ಚ। ಸಙ್ಖಿಪ್ಪನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಾ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಚ। ಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಯಾಯೋ ವಾ ಸಙ್ಖೇಪ-ಸದ್ದೋ। ಅತೀತೇ ಕಮ್ಮಸಙ್ಖೇಪಾದಿವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಸಙ್ಖೇಪಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚತುಸಙ್ಖೇಪಂ। ಸರೂಪತೋ ಅವುತ್ತಾಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಖೇಪೇ ಆಕಿರೀಯನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾದಿಗ್ಗಹಣೇಹಿ ಪಕಾಸೀಯನ್ತೀತಿ ಆಕಾರಾ, ಅತೀತೇ ಹೇತುಆದೀನಂ ವಾ ಪಕಾರಾ ಆಕಾರಾ, ತೇ ಸಙ್ಖೇಪೇ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ವೀಸತಿಆಕಾರಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವೀಸತಾಕಾರಂ।

    Tassa tassa dhammassāti tassa tassa saṅkhārādipaccayuppannadhammassa. Tathā tathā paccayabhāvenāti uppādādihetādipaccayabhāvena. Atītapaccuppannānāgatavasena tayo addhā kālā etassāti tiyaddhaṃ. Hetuphalaphalahetuhetuphalavasena tayo sandhī etassāti tisandhiṃ. Saṅkhippanti ettha avijjādayo viññāṇādayo cāti saṅkhepo, kammaṃ vipāko ca. Saṅkhippanti etthāti vā saṅkhepo, avijjādayo viññāṇādayo ca. Koṭṭhāsapariyāyo vā saṅkhepa-saddo. Atīte kammasaṅkhepādivasena cattāro saṅkhepā etassāti catusaṅkhepaṃ. Sarūpato avuttāpi tasmiṃ tasmiṃ saṅkhepe ākirīyanti avijjāsaṅkhārādiggahaṇehi pakāsīyantīti ākārā, atīte hetuādīnaṃ vā pakārā ākārā, te saṅkhepe pañca pañca katvā vīsatiākārā etassāti vīsatākāraṃ.

    ಖತ್ತಿಯಾದಿಭೇದೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಾಪಿ ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ ಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸಾನುಸ್ಸರಣಾದಿನೋ ಅಭಿನಿವೇಸಹೇತುನೋ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋವ ಹೋನ್ತಿ , ನ ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಅಧೋತಿ ಸಸ್ಸತವಾದಾದೀನಂ ಪರಿಮಾಣಪರಿಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಅನಞ್ಞವಿಸಯತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಜನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಜನಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಜನಸಮೂಹಾ। ಇದಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಇದಂ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಅಗ್ಗಹಣಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಚ ಹೇತುಫಲಭಾವೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಾನಂ ಸನ್ತತಿಘನಸ್ಸ ಅಭೇದಿತತ್ತಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಭೇದನಿಬನ್ಧನಂ ನಾನತ್ತನಯಂ ಅನುಪಧಾರೇತ್ವಾ ಗಹಿತಂ ಏಕತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ನಿಸ್ಸಾಯ। ಇದಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಸಸ್ಸತಗ್ಗಹಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ವೋಹರನ್ತಿ, ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದಾದಯೋಪೇತ್ಥ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಆತಪ್ಪಮನ್ವಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ‘‘ತಯಿದಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ತಥಾಗತೋ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಮದ್ದಿತ್ವಾ ನಿಜ್ಜಟಂ ನಿಗುಮ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿಜಟಾವಿಜಟನೇನ ದಿಟ್ಠಿಗುಮ್ಬವಿವರಣೇನ ಚ।

    Khattiyādibhedena anekabhedabhinnāpi sassatavādino jātisatasahassānussaraṇādino abhinivesahetuno vasena cattārova honti , na tato uddhaṃ adhoti sassatavādādīnaṃ parimāṇaparicchedassa anaññavisayataṃ dassetuṃ ‘‘cattāro janā’’tiādimāha. Tattha cattāro janāti cattāro janasamūhā. Idaṃ nissāyāti idaṃ idappaccayatāya sammā aggahaṇaṃ, tatthāpi ca hetuphalabhāvena sambandhānaṃ santatighanassa abheditattā paramatthato vijjamānampi bhedanibandhanaṃ nānattanayaṃ anupadhāretvā gahitaṃ ekattaggahaṇaṃ nissāya. Idaṃ gaṇhantīti idaṃ sassataggahaṇaṃ abhinivissa voharanti, iminā nayena ekaccasassatavādādayopettha yathāsambhavaṃ yojetvā vattabbā. Bhinditvāti ‘‘ātappamanvāyā’’tiādinā vibhajitvā ‘‘tayidaṃ bhikkhave tathāgato pajānātī’’tiādinā vimadditvā nijjaṭaṃ nigumbaṃ katvā diṭṭhijaṭāvijaṭanena diṭṭhigumbavivaraṇena ca.

    ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಆರಬ್ಭ ದೇಸನಾಯ ಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ದೇಸನಾಕುಸಲೋ ಭಗವಾ ಸಮಯನ್ತರವಿಗ್ಗಾಹಣವಸೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾಯ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನತಂ, ತತೋ ಚ ನೇಸಂ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹತೋ ಸಿಥಿಲಕರಣವಿವೇಚನೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾಯ ಕಿಚ್ಚಕಾರಿತಂ, ಅವಿತಥತಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ।

    ‘‘Tasmā’’tiādinā buddhaguṇe ārabbha desanāya samuṭṭhitattā sabbaññutaññāṇaṃ uddisitvā desanākusalo bhagavā samayantaraviggāhaṇavasena sabbaññutaññāṇameva vissajjetīti dasseti. ‘‘Santī’’ti iminā tesaṃ diṭṭhigatikānaṃ vijjamānatāya avicchinnataṃ, tato ca nesaṃ micchāgāhato sithilakaraṇavivecanehi attano desanāya kiccakāritaṃ, avitathatañca dīpeti dhammarājā.

    ೨೯. ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋ ಪುಥುವಚನವಿಸಯೋ ಏಕೋ ನಿಪಾತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಕೇಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೭; ಖು॰ ಪಾ॰ ೩.೧) ವಿಯ। ಸಸ್ಸತಾದಿವಸೇನ ಪುಬ್ಬನ್ತಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೀತಿ ಪುಬ್ಬನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇ ತಂ ಪುಬ್ಬನ್ತಂ ಪುರಿಮಸಿದ್ಧೇಹಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಕಪ್ಪೇಹಿ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ, ಆಸೇವನಬಲವತಾಯ ವಿಚಿತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಚ ವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗಸಿದ್ಧೇಹಿ ಅಭಿನಿವೇಸಭೂತೇಹಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೇಹಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತಿ ಪರಾಮಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೀ’’ತಿ। ತಣ್ಹುಪಾದಾನವಸೇನ ವಾ ಕಪ್ಪನಗ್ಗಹಣಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಹಿ ಉಪಾದಾನಂ। ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಕೋಟ್ಠಾಸಾದೀಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪದಪೂರಣಸಮೀಪಉಮ್ಮಗ್ಗಾದೀಸುಪಿ ಹಿ ಅನ್ತ-ಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಇಙ್ಘ ತ್ವಂ ಸುತ್ತನ್ತೇ ವಾ ಗಾಥಾಯೋ ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ವಾ ಪರಿಯಾಪುಣಸ್ಸು (ಪಾಚಿ॰ ೪೪೨), ಸುತ್ತನ್ತೇ ಓಕಾಸಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೧೨೨೧) ಚ ಆದೀಸು ಪದಪೂರಣೇ ಅನ್ತ-ಸದ್ದೋ ವತ್ತತಿ, ಗಾಮನ್ತಂ ಓಸರೇಯ್ಯ, (ಪಾರಾ॰ ೪೦೯; ಚೂಳವ॰ ೩೪೩) ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮೀಪೇ , ‘‘ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ, ಅತ್ಥೀತಿ ಖೋ ಕಚ್ಚಾನ ಅಯಮೇಕೋ ಅನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫; ೩.೯೦) ಉಮ್ಮಗ್ಗೇತಿ।

    29.Atthīti ‘‘saṃvijjantī’’ti iminā samānattho puthuvacanavisayo eko nipāto ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā’’tiādīsu (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; ma. ni. 3.154; saṃ. ni. 4.127; khu. pā. 3.1) viya. Sassatādivasena pubbantaṃ kappentīti pubbantakappikā. Yasmā pana te taṃ pubbantaṃ purimasiddhehi taṇhādiṭṭhikappehi kappetvā, āsevanabalavatāya vicittavuttitāya ca vikappetvā aparabhāgasiddhehi abhinivesabhūtehi taṇhādiṭṭhiggāhehi gaṇhanti abhinivisanti parāmasanti, tasmā vuttaṃ ‘‘pubbantaṃkappetvā vikappetvā gaṇhantī’’ti. Taṇhupādānavasena vā kappanaggahaṇāni veditabbāni. Taṇhāpaccayā hi upādānaṃ. Koṭṭhāsesūti ettha koṭṭhāsādīsūti attho veditabbo. Padapūraṇasamīpaummaggādīsupi hi anta-saddo dissati. Tathā hi ‘‘iṅgha tvaṃ suttante vā gāthāyo vā abhidhammaṃ vā pariyāpuṇassu (pāci. 442), suttante okāsaṃ kārāpetvā’’ti (pāci. 1221) ca ādīsu padapūraṇe anta-saddo vattati, gāmantaṃ osareyya, (pārā. 409; cūḷava. 343) gāmantasenāsana’’ntiādīsu samīpe , ‘‘kāmasukhallikānuyogo eko anto, atthīti kho kaccāna ayameko anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15; 3.90) ummaggeti.

    ಕಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ಮಹಾಕಪ್ಪಸಮನ್ತಭಾವಕಿಲೇಸಕಾಮವಿತಕ್ಕಕಾಲಪಞ್ಞತ್ತಿಸದಿಸಭಾವಾದೀಸು ವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಬಹುಲೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ವತ್ತತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೫೬) ಮಹಾಕಪ್ಪೇ ವತ್ತತಿ, ‘‘ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ವೇಳುವನಂ ಓಭಾಸೇತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೯೪) ಸಮನ್ತಭಾವೇ, ‘‘ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಕಾಮೋ, ರಾಗೋ ಕಾಮೋ, ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋ ಕಾಮೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ॰ ೧; ಚೂಳನಿ॰ ೮) ಕಿಲೇಸಕಾಮೇ, ‘‘ತಕ್ಕೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೭) ವಿತಕ್ಕೇ, ‘‘ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೭) ಕಾಲೇ, ‘‘ಇಚ್ಚಾಯಸ್ಮಾ ಕಪ್ಪೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೯೦; ಚೂಳನಿ॰ ೧೧೩) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ, ‘‘ಸತ್ಥುಕಪ್ಪೇನ ವತ ಕಿರ ಭೋ ಸಾವಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತಯಮಾನಾ ನ ಜಾನಿಮ್ಹಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬೦) ಸದಿಸಭಾವೇ ವತ್ತತೀತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತನ್ತಿ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸಂ (ಮಹಾನಿ॰ ೨೮) ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಾಯ ಸಹಜಾತಾಯ ಅಭಿನನ್ದನಭೂತಾಯ ಚ ತಣ್ಹಾಯ, ಸಸ್ಸತಾದಿಆಕಾರೇನ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ। ಪುಬ್ಬೇನಿವುತ್ಥಧಮ್ಮವಿಸಯಾಯ ಕಪ್ಪನಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಅತೀತಕಾಲವಾಚಕೋ ಇಧ ಪುಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ, ರೂಪಾದಿಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಕಪ್ಪನಾವತ್ಥುನೋ ಅಭಾವಾ ಅನ್ತ-ಸದ್ದೋ ಚ ಭಾಗವಾಚಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತೀತಂ ಖನ್ಧಕೋಟ್ಠಾಸ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಬ್ಬನ್ತೇ ತಣ್ಹಾಯನಾಭಿನಿವೇಸಾನಂ ಸಮತ್ಥನಂ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪನಮಾಹ। ಠಿತಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಲದ್ಧಿಯಾ ಅವಿಜಹನಂ। ಆರಬ್ಭಾತಿ ಆಲಮ್ಬಿತ್ವಾ। ವಿಸಯೋ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪುಬ್ಬನ್ತೋ। ವಿಸಯಭಾವತೋ ಏವ ಹಿ ಸೋ ತಸ್ಸಾ ಆಗಮನಟ್ಠಾನಂ, ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಗಮ್ಮ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿ।

    Kappa-saddo mahākappasamantabhāvakilesakāmavitakkakālapaññattisadisabhāvādīsu vattatīti āha ‘‘sambahulesu atthesu vattatī’’ti. Tathā hesa ‘‘cattārimāni bhikkhave kappassa asaṅkhyeyyānī’’tiādīsu (a. ni. 4.156) mahākappe vattati, ‘‘kevalakappaṃ veḷuvanaṃ obhāsetvā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.94) samantabhāve, ‘‘saṅkappo kāmo, rāgo kāmo, saṅkapparāgo kāmo’’tiādīsu (mahāni. 1; cūḷani. 8) kilesakāme, ‘‘takko vitakko saṅkappo’’tiādīsu (dha. sa. 7) vitakke, ‘‘yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.387) kāle, ‘‘iccāyasmā kappo’’tiādīsu (su. ni. 1090; cūḷani. 113) paññattiyaṃ, ‘‘satthukappena vata kira bho sāvakena saddhiṃ mantayamānā na jānimhā’’tiādīsu (ma. ni. 1.260) sadisabhāve vattatīti. Vuttampi cetanti mahāniddesaṃ (mahāni. 28) sandhāyāha. Taṇhādiṭṭhivasenāti diṭṭhiyā upanissayabhūtāya sahajātāya abhinandanabhūtāya ca taṇhāya, sassatādiākārena abhinivisantassa micchāgāhassa ca vasena. Pubbenivutthadhammavisayāya kappanāya adhippetattā atītakālavācako idha pubba-saddo, rūpādikhandhavinimuttassa kappanāvatthuno abhāvā anta-saddo ca bhāgavācakoti āha ‘‘atītaṃ khandhakoṭṭhāsa’’nti. ‘‘Kappetvā’’ti ca tasmiṃ pubbante taṇhāyanābhinivesānaṃ samatthanaṃ pariniṭṭhāpanamāha. Ṭhitāti tassā laddhiyā avijahanaṃ. Ārabbhāti ālambitvā. Visayo hi tassā diṭṭhiyā pubbanto. Visayabhāvato eva hi so tassā āgamanaṭṭhānaṃ, ārammaṇapaccayo cāti vuttaṃ ‘‘āgamma paṭiccā’’ti.

    ಅಧಿವಚನಪದಾನೀತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಪದಾನಿ। ದಾಸಾದೀಸು ಸಿರಿವಡ್ಢಕಾದಿ-ಸದ್ದಾ ವಿಯ ವಚನಮತ್ತಮೇವ ಅಧಿಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಧಿವಚನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ಅಧಿ-ಸದ್ದೋ ಉಪರಿಭಾವೇ, ವುಚ್ಚತೀತಿ ವಚನಂ, ಉಪರಿ ವಚನಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಉಪಾದಾಭೂತರೂಪಾದೀನಂ ಉಪರಿ ಪಞ್ಞಾಪಿಯಮಾನಾ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ , ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿದೀಪಕಪದಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ತಞ್ಹೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಯದಿದಂ ‘‘ಅತ್ತಾ, ಲೋಕೋ’’ತಿ ಚ, ನ ರೂಪವೇದನಾದಯೋ ವಿಯ ಪರಮತ್ಥೋ। ಅಧಿಕವುತ್ತಿತಾಯ ವಾ ಅಧಿವುತ್ತಿಯೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅಧಿಕಞ್ಹಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮೇಸು ಸಸ್ಸತಾದಿಂ ಪಕತಿಆದಿದಬ್ಬಾದಿಂ ಜೀವಾದಿಂ ಕಾಯಾದಿಞ್ಚ ಅಭೂತಮತ್ಥಂ ಅಜ್ಝಾರೋಪೇತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ।

    Adhivacanapadānīti paññattipadāni. Dāsādīsu sirivaḍḍhakādi-saddā viya vacanamattameva adhikāraṃ katvā pavattiyā adhivacanaṃ paññatti. Atha vā adhi-saddo uparibhāve, vuccatīti vacanaṃ, upari vacanaṃ adhivacanaṃ, upādābhūtarūpādīnaṃ upari paññāpiyamānā upādāpaññattīti attho , tasmā paññattidīpakapadānīti attho daṭṭhabbo. Paññattimattañhetaṃ vuccati, yadidaṃ ‘‘attā, loko’’ti ca, na rūpavedanādayo viya paramattho. Adhikavuttitāya vā adhivuttiyoti diṭṭhiyo vuccanti. Adhikañhi sabhāvadhammesu sassatādiṃ pakatiādidabbādiṃ jīvādiṃ kāyādiñca abhūtamatthaṃ ajjhāropetvā diṭṭhiyo pavattantīti.

    ೩೦. ಅಭಿವದನ್ತೀತಿ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೭, ೨೦೩, ೪೨೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೭, ೨೯) ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ವದನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ನಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವದನ್ತಿ। ಅಭಿವದನಕಿರಿಯಾಯ ಅಜ್ಜಾಪಿ ಅವಿಚ್ಛೇದಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವತ್ತಮಾನಕಾಲವಚನಂ। ದಿಟ್ಠಿ ಏವ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ‘‘ಮುತ್ತಗತಂ, (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೧೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೧೧) ಸಙ್ಖಾರಗತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ॰ ೪೧) ವಿಯ। ಗನ್ತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗತಮತ್ತಂ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಣಮತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಕಾರೋ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ। ಲೋಕಿಯಾ ಹಿ ವಿಧಯುತ್ತಗತಪಕಾರ-ಸದ್ದೇ ಸಮಾನತ್ಥೇ ಇಚ್ಛನ್ತಿ। ಏಕೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಚ ಗಹಣವಿಸೇಸಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಞ್ಞಾಪನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ರೂಪಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಅಮರಂ ನಿಚ್ಚಂ ಧುವನ್ತಿ ಸಸ್ಸತವೇವಚನಾನಿ। ಮರಣಾಭಾವೇನ ವಾ ಅಮರಂ, ಉಪ್ಪಾದಾಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅತ್ಥಿತಾಯ ನಿಚ್ಚಂ, ಥಿರಟ್ಠೇನ ವಿಕಾರಾಭಾವೇನ ಧುವಂ। ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ನಿದ್ದೇಸಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳೀಹಿ ವಿಭಾವೇತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ವೇದನಂ, ಸಞ್ಞಂ, ಸಙ್ಖಾರೇ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಞ್ಚವಿಧಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ‘‘ರೂಪವನ್ತಂ ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಯ ಪನ ಪಞ್ಚದಸವಿಧಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞಂ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ। ತಥಾ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ’’ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞೇ ಅತ್ತನೋ ಉಪಭೋಗಭೂತೋ ಲೋಕೋತಿ, ಸಸನ್ತತಿಪತಿತೇ ವಾ ಖನ್ಧೇ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞೇ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥಾಹ – ಸಸ್ಸತೋ ವಾದೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ತೇಸಂ ಅತ್ತಾ ಲೋಕೋ ಚ ಸಸ್ಸತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ವಾದೋ ತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಸಸ್ಸತಸಹಚರಿತತಾಯ ಪನ ‘‘ವಾದೋ ಸಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಕುನ್ತಾ ಪಚರನ್ತೀ’’ತಿ। ಸಸ್ಸತೋ ಇತಿ ವಾದೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಾ ಇತಿ-ಸದ್ದಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಥ ವಾ ಸಸ್ಸತಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ವೋಹರನ್ತೀತಿ ಸಸ್ಸತವಾದಾ, ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿನೋತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    30.Abhivadantīti ‘‘idameva saccaṃ, moghamañña’’nti (ma. ni. 2.187, 203, 427; ma. ni. 3.27, 29) abhinivisitvā vadanti ‘‘ayaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo’’tiādinā vivadanti. Abhivadanakiriyāya ajjāpi avicchedabhāvadassanatthaṃ vattamānakālavacanaṃ. Diṭṭhi eva diṭṭhigataṃ ‘‘muttagataṃ, (ma. ni. 2.119; a. ni. 9.11) saṅkhāragata’’ntiādīsu (mahāni. 41) viya. Gantabbābhāvato vā diṭṭhiyā gatamattaṃ, diṭṭhiyā gahaṇamattanti attho. Diṭṭhippakāro vā diṭṭhigataṃ. Lokiyā hi vidhayuttagatapakāra-sadde samānatthe icchanti. Ekekasmiñca ‘‘attā’’ti, ‘‘loko’’ti ca gahaṇavisesaṃ upādāya paññāpanaṃ hotīti āha ‘‘rūpādīsu aññataraṃ attā ca loko cāti gahetvā’’ti. Amaraṃ niccaṃ dhuvanti sassatavevacanāni. Maraṇābhāvena vā amaraṃ, uppādābhāvena sabbathāpi atthitāya niccaṃ, thiraṭṭhena vikārābhāvena dhuvaṃ. ‘‘Yathāhā’’tiādinā yathāvuttamatthaṃ niddesapaṭisambhidāpāḷīhi vibhāveti. Ayañca attho ‘‘rūpaṃ attato samanupassati, vedanaṃ, saññaṃ, saṅkhāre, viññāṇaṃ attato samanupassatī’’ti imissā pañcavidhāya sakkāyadiṭṭhiyā vasena vutto. ‘‘Rūpavantaṃ attāna’’ntiādikāya pana pañcadasavidhāya sakkāyadiṭṭhiyā vasena cattāro cattāro khandhe ‘‘attā’’ti gahetvā tadaññaṃ ‘‘loko’’ti paññapentīti ayampi attho labbhati. Tathā ekaṃ khandhaṃ ’’attā’’ti gahetvā tadaññe attano upabhogabhūto lokoti, sasantatipatite vā khandhe ‘‘attā’’ti gahetvā tadaññe ‘‘loko’’ti paññapentīti evampettha attho daṭṭhabbo. Etthāha – sassato vādo etesanti kasmā vuttaṃ, nanu tesaṃ attā loko ca sassatoti adhippeto, na vādo ti? Saccametaṃ, sassatasahacaritatāya pana ‘‘vādo sassato’’ti vuttaṃ yathā ‘‘kuntā pacarantī’’ti. Sassato iti vādo etesanti vā iti-saddalopo daṭṭhabbo. Atha vā sassataṃ vadanti ‘‘idameva sacca’’nti abhinivissa voharantīti sassatavādā, sassatadiṭṭhinoti evampettha attho daṭṭhabbo.

    ೩೧. ಆತಾಪನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಬಾಧನಂ ಪಹಾನಂ। ಪದಹನಂ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಸ್ಸಹನಂ। ಅನುಯೋಗೋ ಯಥಾ ಸಮಾಧಿ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಏವಂ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಬಹುಲೀಕರಣಂ। ಇಧ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಚಿತ್ತಪರಿದಮನವೀರಿಯಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ತಿಪ್ಪಭೇದಂ ವೀರಿಯ’’ನ್ತಿ । ನಪ್ಪಮಜ್ಜತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಪ್ಪಮಾದೋ, ಅಸಮ್ಮೋಸೋ। ಸಮ್ಮಾ ಉಪಾಯೇನ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಮನಸಿಕಾರೋ ಞಾಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವೀರಿಯಞ್ಚ ಸತಿಞ್ಚ ಞಾಣಞ್ಚಾ’’ತಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಆತಪ್ಪ…ಪೇ॰… ಮನಸಿಕಾರಂ ಅನ್ವಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಾಠೇ। ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಚತುನ್ನಂ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಅಧಿಗಮನಪಟಿಪದಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ’’ತಿ। ‘‘ತಥಾರೂಪ’’ನ್ತಿ ಚುದ್ದಸವಿಧೇಹಿ ಚಿತ್ತದಮನೇಹಿ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ದಮಿತತಂ ವದತಿ।

    31.Ātāpanaṃ kilesānaṃ vibādhanaṃ pahānaṃ. Padahanaṃ kosajjapakkhe patituṃ adatvā cittassa ussahanaṃ. Anuyogo yathā samādhi visesabhāgiyataṃ pāpuṇāti, evaṃ vīriyassa bahulīkaraṇaṃ. Idha upacārappanācittaparidamanavīriyānaṃ adhippetattā āha ‘‘tippabhedaṃ vīriya’’nti . Nappamajjati etenāti appamādo, asammoso. Sammā upāyena manasi karoti kammaṭṭhānaṃ etenāti sammāmanasikāro ñāṇanti āha ‘‘vīriyañca satiñca ñāṇañcā’’ti. Etthāti ‘‘ātappa…pe… manasikāraṃ anvāyā’’ti imasmiṃ pāṭhe. Sīlavisuddhiyā saddhiṃ catunnaṃ rūpāvacarajjhānānaṃ adhigamanapaṭipadā vattabbā, sā pana visuddhimagge vitthārato vuttāti āha ‘‘saṅkhepattho’’ti. ‘‘Tathārūpa’’nti cuddasavidhehi cittadamanehi rūpāvacaracatutthajjhānassa damitataṃ vadati.

    ಸಮಾಧಾನಾದಿಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಸಮಾಧಿವಿಜಮ್ಭನಭೂತಾ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾ ಝಾನಾನುಭಾವೋ। ‘‘ಝಾನಾದೀನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಝಾನಲಾಭಿಸ್ಸ ವಿಸೇಸೇನ ಝಾನಧಮ್ಮಾ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂಮುಖೇನ ಸೇಸಧಮ್ಮಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಜನಕಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಸತಿ ಹಿ ಜನಕಭಾವೇ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ ಸುಖಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ, ಚ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಉಪ್ಪಾದವನ್ತತಾ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಉಪ್ಪಾದೇ ಚ ಸತಿ ಅವಸ್ಸಮ್ಭಾವೀ ನಿರೋಧೋತಿ ಅನವಕಾಸಾವ ನಿಚ್ಚತಾ ಸಿಯಾತಿ। ಕೂಟಟ್ಠ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಲೋಕೇ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಚ್ಚೇ ನಿರುಳ್ಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಯಥಾ ಏಸಿಕಾ ವಾತಪ್ಪಹಾರಾದೀಹಿ ನ ಚಲತಿ, ಏವಂ ನ ಕೇನಚಿ ವಿಕಾರಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ವಿಕಾರಾಭಾವಮಾಹ, ‘‘ಕೂಟಟ್ಠೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಅನಿಚ್ಚತಾಭಾವಂ। ವಿಕಾರೋಪಿ ವಿನಾಸೋಯೇವಾತಿ ಆಹ, ‘‘ಉಭಯೇನಪಿ ಲೋಕಸ್ಸ ವಿನಾಸಾಭಾವಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ। ‘‘ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಕಾರಣೇ ಫಲಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಿವಾದಂ ದೀಪೇತಿ। ನಿಕ್ಖಮತೀತಿ ಚ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಥಂ ಪನ ವಿಜ್ಜಮಾನೋಯೇವ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಭಿಬ್ಯತ್ತೋ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ? ಯಥಾ ಅನ್ಧಕಾರೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಘಟೋ ಆಲೋಕೇನ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ।

    Samādhānādiaṭṭhaṅgasamannāgatarūpāvacaracatutthajjhānassa yogino samādhivijambhanabhūtā lokiyābhiññā jhānānubhāvo. ‘‘Jhānādīna’’nti idaṃ jhānalābhissa visesena jhānadhammā āpāthaṃ āgacchanti, taṃmukhena sesadhammāti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Janakabhāvaṃ paṭikkhipati. Sati hi janakabhāve rūpādidhammānaṃ viya sukhādidhammānaṃ viya, ca paccayāyattavuttitāya uppādavantatā viññāyati, uppāde ca sati avassambhāvī nirodhoti anavakāsāva niccatā siyāti. Kūṭaṭṭha-saddo vā loke accantanicce niruḷho daṭṭhabbo. ‘‘Esikaṭṭhāyiṭṭhito’’ti etena yathā esikā vātappahārādīhi na calati, evaṃ na kenaci vikāraṃ āpajjatīti vikārābhāvamāha, ‘‘kūṭaṭṭho’’ti iminā pana aniccatābhāvaṃ. Vikāropi vināsoyevāti āha, ‘‘ubhayenapi lokassa vināsābhāvaṃ dīpetī’’ti. ‘‘Vijjamānamevā’’ti etena kāraṇe phalassa atthibhāvadassanena abhibyattivādaṃ dīpeti. Nikkhamatīti ca abhibyattiṃ gacchatīti attho. Kathaṃ pana vijjamānoyeva pubbe anabhibyatto abhibyattiṃ gacchatīti? Yathā andhakārena paṭicchanno ghaṭo ālokena abhibyattiṃ gacchati.

    ಇದಮೇತ್ಥ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ – ಕಿಂ ಕರೋನ್ತೋ ಆಲೋಕೋ ಘಟಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯದಿ ಘಟವಿಸಯಂ ಬುದ್ಧಿಂ ಕರೋನ್ತೋ, ಬುದ್ಧಿಯಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿದೀಪನತೋ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಿವಾದೋ ಹಾಯತಿ। ಅಥ ಘಟಬುದ್ಧಿಯಾ ಆವರಣಭೂತಂ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮನ್ತೋ, ಏವಮ್ಪಿ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಿವಾದೋ ಹಾಯತಿಯೇವ। ಸತಿ ಹಿ ಘಟಬುದ್ಧಿಯಾ ಅನ್ಧಕಾರೋ ಕಥಂ ತಸ್ಸಾ ಆವರಣಂ ಹೋತೀತಿ, ಯಥಾ ಘಟಸ್ಸ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಅತ್ತನೋಪಿ। ತತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಯದಿ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಸಯಾದಿಸನ್ನಿಪಾತೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ಉಪ್ಪತ್ತಿವಚನೇನೇವ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಿವಾದೋ ಹಾಯತಿ, ತಥಾ ಸಸ್ಸತವಾದೋ। ಅಥ ಬುದ್ಧಿಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಆವರಣಭೂತಸ್ಸ ಅನ್ಧಕಾರಟ್ಠಾನಿಯಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ವಿಧಮನೇನ। ಸತಿ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಕಥಂ ಮೋಹೋ ಆವರಣನ್ತಿ, ಕಿಞ್ಚಿ ಭೇದಸಮ್ಭವತೋ। ನ ಹಿ ಅಭಿಬ್ಯಞ್ಜನಕಾನಂ ಚನ್ದಸೂರಿಯಮಣಿಪದೀಪಾದೀನಂ ಭೇದೇನ ಅಭಿಬ್ಯಞ್ಜಿತಬ್ಬಾನಂ ಘಟಾದೀನಂ ಭೇದೋ ಹೋತಿ, ಹೋತಿ ಚ ವಿಸಯಭೇದೇನ ಬುದ್ಧಿಭೇದೋತಿ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ, ನ ಚೇತ್ಥ ವುತ್ತಿಕಪ್ಪನಾ ಯುತ್ತಾ ವುತ್ತಿಯಾ ವುತ್ತಿಮತೋ ಚ ಅನಞ್ಞಥಾನುಜಾನನತೋತಿ । ತೇ ಚ ಸತ್ತಾ ಸನ್ಧಾವನ್ತೀತಿ ಯೇ ಇಧ ಮನುಸ್ಸಭಾವೇನ ಅವಟ್ಠಿತಾ, ತೇಯೇವ ದೇವಭಾವಾದಿಉಪಗಮನೇನ ಇತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿನಾಸೋ, ಅಕತಸ್ಸ ಚ ಅಬ್ಭಾಗಮೋ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Idamettha vicāretabbaṃ – kiṃ karonto āloko ghaṭaṃ pakāsetīti vuccati, yadi ghaṭavisayaṃ buddhiṃ karonto, buddhiyā anuppannāya uppattidīpanato abhibyattivādo hāyati. Atha ghaṭabuddhiyā āvaraṇabhūtaṃ andhakāraṃ vidhamanto, evampi abhibyattivādo hāyatiyeva. Sati hi ghaṭabuddhiyā andhakāro kathaṃ tassā āvaraṇaṃ hotīti, yathā ghaṭassa abhibyatti na yujjati, evaṃ attanopi. Tatthāpi hi yadi indriyavisayādisannipātena anuppannāya buddhiyā uppatti, uppattivacaneneva abhibyattivādo hāyati, tathā sassatavādo. Atha buddhippavattiyā āvaraṇabhūtassa andhakāraṭṭhāniyassa mohassa vidhamanena. Sati buddhiyā kathaṃ moho āvaraṇanti, kiñci bhedasambhavato. Na hi abhibyañjanakānaṃ candasūriyamaṇipadīpādīnaṃ bhedena abhibyañjitabbānaṃ ghaṭādīnaṃ bhedo hoti, hoti ca visayabhedena buddhibhedoti bhiyyopi abhibyatti na yujjatiyeva, na cettha vuttikappanā yuttā vuttiyā vuttimato ca anaññathānujānanatoti . Teca sattā sandhāvantīti ye idha manussabhāvena avaṭṭhitā, teyeva devabhāvādiupagamanena ito aññattha gacchanti, aññathā katassa kammassa vināso, akatassa ca abbhāgamo āpajjeyyāti adhippāyo.

    ಅಪರಾಪರನ್ತಿ ಅಪರಸ್ಮಾ ಭವಾ ಅಪರಂ ಭವಂ। ಏವಂ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ನಿಚ್ಚಸಭಾವತ್ತಾ ನ ಚುತೂಪಪತ್ತಿಯೋ, ಸಬ್ಬಬ್ಯಾಪಿತಾಯ ನಾಪಿ ಸನ್ಧಾವನಸಂಸರಣಾನಿ, ಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ ಪನ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೇನ ಏವಂ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಂ ವೋಹರೀಯನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏತೇನ ಅವಟ್ಠಿತಸಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ, ಧಮ್ಮಿನೋ ಚ ಧಮ್ಮಮತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ವಿನಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ ಇಮಂ ವಿಪರಿಣಾಮವಾದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ವಕ್ಖಾಮ। ಅತ್ತನೋ ವಾದಂ ಭಿನ್ದತೀತಿ ಸನ್ಧಾವನಾದಿವಚನಸಿದ್ಧಾಯ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ಪುಬ್ಬೇ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ ಸಸ್ಸತವಾದಂ ಭಿನ್ದತಿ, ವಿದ್ಧಂಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಸ್ಸತಿಸಮನ್ತಿ ವಾ ಏತಸ್ಸ ಸಸ್ಸತಂ ಥಾವರಂ ನಿಚ್ಚಕಾಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Aparāparanti aparasmā bhavā aparaṃ bhavaṃ. Evaṃ saṅkhyaṃ gacchantīti attano niccasabhāvattā na cutūpapattiyo, sabbabyāpitāya nāpi sandhāvanasaṃsaraṇāni, dhammānaṃyeva pana pavattivisesena evaṃ saṅkhyaṃ gacchanti, evaṃ voharīyantīti adhippāyo. Etena avaṭṭhitasabhāvassa attano, dhammino ca dhammamattaṃ uppajjati ceva vinassati cāti imaṃ vipariṇāmavādaṃ dasseti. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ parato vakkhāma. Attano vādaṃ bhindatīti sandhāvanādivacanasiddhāya aniccatāya pubbe paṭiññātaṃ sassatavādaṃ bhindati, viddhaṃsetīti attho. Sassatisamanti vā etassa sassataṃ thāvaraṃ niccakālanti attho daṭṭhabbo.

    ಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಯೇಸಂ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇತಿ ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ, ತೇಸಂ ಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕತಮತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಸಾಧೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ಪನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕತೇನ ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ತನೋ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ। ಅತ್ತನಾ ಹಿ ಯಥಾನಿಚ್ಛಿತಂ ಪರೇಹಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ನ ಅನಿಚ್ಛಿತಂ। ‘‘ಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಇದಂ ಹೇತುದಸ್ಸನಂ – ಏತೇಸು ಅನೇಕೇಸು ಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸೇಸು ಏಕೋವಾಯಂ ಮೇ ಅತ್ತಾ, ಲೋಕೋ ಚ ಅನುಸ್ಸರಣಸಬ್ಭಾವತೋ। ಯೋ ಹಿ ಯಮತ್ಥಂ ಅನುಭವತಿ, ಸೋ ಏವ ತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ನ ಅಞ್ಞೋ। ನ ಹಿ ಅಞ್ಞೇನ ಅನುಭೂತಮತ್ಥಂ ಅಞ್ಞೋ ಅನುಸ್ಸರಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ಯಥಾ ತಂ ಬುದ್ಧರಕ್ಖಿತೇನ ಅನುಭೂತಂ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತೋ। ಯಥಾ ಚೇತಾಸು, ಏವಂ ಇತೋ ಪುರಿಮತರಾಸುಪಿ ಜಾತೀಸೂತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಸಸ್ಸತೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚ। ಯಥಾ ಚ ಮೇ, ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾತಿ? ಸಸ್ಸತವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಗಹನಂ ಪಕ್ಖನ್ದೋ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಪರೇಪಿ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಪೇತಿ, ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ಅನೇಕವಿಹಿತಾನಿ ಅಧಿವುತ್ತಿಪದಾನಿ ಅಭಿವದನ್ತಿ। ಸೋ ಏವಂ ಆಹಾ’’ತಿ ಚ ವಚನತೋ ಪರಾನುಮಾನವಸೇನ ಇಧ ಹೇತುದಸ್ಸನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಕಾರಣನ್ತಿ ತಿವಿಧಂ ಕಾರಣಂ ಸಮ್ಪಾಪಕಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಞಾಪಕನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಕಾರಣಂ, ಬೀಜಂ ಅಙ್ಕುರಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಕಾರಣಂ, ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತಾದಯೋ ಅನಿಚ್ಚತಾದೀನಂ ಞಾಪಕಂ ಕಾರಣಂ, ಇಧಾಪಿ ಞಾಪಕಕಾರಣಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಞಾಪಕೋ ಹಿ ಞಾಪೇತಬ್ಬತ್ಥವಿಸಯಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವತೋ ಕಾರಣನ್ತಿ। ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ತಂ ಞಾಣಂ ತಿಟ್ಠತಿ ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ಠಾನ’’ನ್ತಿ, ವಸತಿ ತತ್ಥ ಪವತ್ತತೀತಿ ‘‘ವತ್ಥೂ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಭಗವತಾ ವತ್ಥು-ಸದ್ದೇನ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾಪಿ ಠಾನಸದ್ದೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ।

    Hetuṃ dassentoti yesaṃ ‘‘sassato’’ti attānañca lokañca paññapeti ayaṃ diṭṭhigatiko, tesaṃ hetuṃ dassentoti attho. Na hi attano diṭṭhiyā paccakkhakatamatthaṃ attanoyeva sādheti, attano pana paccakkhakatena atthena attano appaccakkhabhūtampi atthaṃ sādheti. Attanā hi yathānicchitaṃ parehi viññāpeti, na anicchitaṃ. ‘‘Hetuṃ dassento’’ti ettha idaṃ hetudassanaṃ – etesu anekesu jātisatasahassesu ekovāyaṃ me attā, loko ca anussaraṇasabbhāvato. Yo hi yamatthaṃ anubhavati, so eva taṃ anussarati, na añño. Na hi aññena anubhūtamatthaṃ añño anussarituṃ sakkoti yathā taṃ buddharakkhitena anubhūtaṃ dhammarakkhito. Yathā cetāsu, evaṃ ito purimatarāsupi jātīsūti. Kasmā sassato me attā ca loko ca. Yathā ca me, evaṃ aññesampi sattānaṃ sassato attā ca loko cāti? Sassatavasena diṭṭhigahanaṃ pakkhando diṭṭhigatiko parepi tattha patiṭṭhapeti, pāḷiyaṃ pana ‘‘anekavihitāni adhivuttipadāni abhivadanti. So evaṃ āhā’’ti ca vacanato parānumānavasena idha hetudassanaṃ adhippetanti viññāyati. Kāraṇanti tividhaṃ kāraṇaṃ sampāpakaṃ nibbattakaṃ ñāpakanti. Tattha ariyamaggo nibbānassa sampāpakaṃ kāraṇaṃ, bījaṃ aṅkurassa nibbattakaṃ kāraṇaṃ, paccayuppannatādayo aniccatādīnaṃ ñāpakaṃ kāraṇaṃ, idhāpi ñāpakakāraṇameva adhippetaṃ. Ñāpako hi ñāpetabbatthavisayassa ñāṇassa hetubhāvato kāraṇanti. Tadāyattavuttitāya taṃ ñāṇaṃ tiṭṭhati tatthāti ‘‘ṭhāna’’nti, vasati tattha pavattatīti ‘‘vatthū’’ti ca vuccati. Tathā hi bhagavatā vatthu-saddena uddisitvāpi ṭhānasaddena niddiṭṭhanti.

    ೩೨-೩೩. ದುತಿಯತತಿಯವಾದಾನಂ ಪಠಮವಾದತೋ ನತ್ಥಿ ವಿಸೇಸೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಾಲವಿಸೇಸನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪರಿ ವಾದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಸಸ್ಸತವಾದೋ ಚತುಧಾ ವಿಭತ್ತೋ, ನನು ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕವಾದೋ ವಿಯ ದುವಿಧೇನೇವ ವಿಭಜಿತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮನ್ದಪಞ್ಞೋ ಹಿ ತಿತ್ಥಿಯೋ’’ತಿಆದಿ।

    32-33. Dutiyatatiyavādānaṃ paṭhamavādato natthi viseso ṭhapetvā kālavisesanti āha ‘‘upari vādadvayepi eseva nayo’’ti. Yadi evaṃ kasmā sassatavādo catudhā vibhatto, nanu adhiccasamuppannikavādo viya duvidheneva vibhajitabbo siyāti āha ‘‘mandapañño hi titthiyo’’tiādi.

    ೩೪. ತಕ್ಕಯತೀತಿ ಊಹಯತಿ, ಸಸ್ಸತಾದಿಆಕಾರೇನ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿರೋಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಕ್ಕೋತಿ ಆಕೋಟನಲಕ್ಖಣೋ ವಿನಿಚ್ಛಯಲಕ್ಖಣೋ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಭೂತೋ ವಿತಕ್ಕೋ। ವೀಮಂಸಾ ನಾಮ ವಿಚಾರಣಾ, ಸಾ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಪಞ್ಞಾಪತಿರೂಪಕೋ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ, ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೋ ವಾ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ, ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವಾ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಫನ್ದಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತುಲನಾ ರುಚ್ಚನಾ ಖಮನಾ’’ತಿ। ಪರಿಯಾಹನನಂ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಊಹನಂ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ತಕ್ಕೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಅನುವಿಚರಿತನ್ತಿ ವೀಮಂಸಾಯ ಅನುಪವತ್ತಿತಂ, ವೀಮಂಸಾನುಗತೇನ ವಾ ವಿಚಾರೇನ ಅನುಮಜ್ಜಿತಂ। ಪಟಿ ಪಟಿ ಭಾತೀತಿ ಪಟಿಭಾನಂ, ಯಥಾಸಮಿಹಿತಾಕಾರವಿಸೇಸವಿಭಾವಕೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ। ಪಟಿಭಾನತೋ ಜಾತಂ ಪಟಿಭಾನಂ, ಸಯಂ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಭಾನಂ ಸಯಂ ಪಟಿಭಾನಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಭಾನಮತ್ತಸಞ್ಜಾತ’’ನ್ತಿ। ಮತ್ತ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾದಯೋ ನಿವತ್ತೇತಿ।

    34.Takkayatīti ūhayati, sassatādiākārena tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe cittaṃ abhiniropetīti attho. Takkoti ākoṭanalakkhaṇo vinicchayalakkhaṇo vā diṭṭhiṭṭhānabhūto vitakko. Vīmaṃsā nāma vicāraṇā, sā panettha atthato paññāpatirūpako lobhasahagatacittuppādo, micchābhiniveso vā ayonisomanasikāro, pubbabhāge vā diṭṭhivipphanditanti daṭṭhabbā. Tenevāha ‘‘tulanā ruccanā khamanā’’ti. Pariyāhananaṃ vitakkassa ārammaṇaūhanaṃ evāti āha ‘‘tena tena pakārena takketvā’’ti. Anuvicaritanti vīmaṃsāya anupavattitaṃ, vīmaṃsānugatena vā vicārena anumajjitaṃ. Paṭi paṭi bhātīti paṭibhānaṃ, yathāsamihitākāravisesavibhāvako cittuppādo. Paṭibhānato jātaṃ paṭibhānaṃ, sayaṃ attano paṭibhānaṃ sayaṃ paṭibhānaṃ. Tenevāha ‘‘attano paṭibhānamattasañjāta’’nti. Matta-saddena visesādhigamādayo nivatteti.

    ‘‘ಅನಾಗತೇಪಿ ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇದಂ ನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತಕ್ಕೀವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ, ಲಾಭೀತಕ್ಕಿನೋ ಏವಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಸಮ್ಭವದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲದ್ಧಂ ರೂಪಾದಿ ಸುಖಾದಿ ಚ ಇಧ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಲಾಭೋ, ನ ಝಾನಾದಿವಿಸೇಸೋ। ‘‘ಏವಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅನಿಚ್ಚೇಸು ಭಾವೇಸು ಅಞ್ಞೋ ಕರೋತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಕತಸ್ಸ ವಿನಾಸೋ, ಅಕತಸ್ಸ ಚ ಅಬ್ಭಾಗಮೋ ಸಿಯಾ। ನಿಚ್ಚೇಸು ಪನ ಭಾವೇಸು ಯೋ ಕರೋತಿ, ಸೋ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ನ ದೋಸೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ತಕ್ಕಿಕಸ್ಸ ಯುತ್ತಿಗವೇಸನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    ‘‘Anāgatepievaṃ bhavissatī’’ti idaṃ na idhādhippetatakkīvaseneva vuttaṃ, lābhītakkino evampi sambhavatīti sambhavadassanavasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Yaṃ kiñci attanā paṭiladdhaṃ rūpādi sukhādi ca idha labbhatīti lābho, na jhānādiviseso. ‘‘Evaṃ sati idaṃ hotī’’ti aniccesu bhāvesu añño karoti, añño paṭisaṃvedetīti āpajjati, tathā ca sati katassa vināso, akatassa ca abbhāgamo siyā. Niccesu pana bhāvesu yo karoti, so paṭisaṃvedetīti na doso āpajjatīti takkikassa yuttigavesanākāraṃ dasseti.

    ತಕ್ಕಮತ್ತೇನೇವಾತಿ ಆಗಮಾಧಿಗಮಾದೀನಂ ಅನುಸ್ಸವಾದೀನಞ್ಚ ಅಭಾವಾ ಸುದ್ಧತಕ್ಕೇನೇವ। ನನು ಚ ವಿಸೇಸಲಾಭಿನೋಪಿ ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಹೇತು ಅನೇಕೇಸು ಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸೇಸು ದಸಸು ಸಂವಟ್ಟವಿವಟ್ಟೇಸು ಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಸಂವಟ್ಟವಿವಟ್ಟೇಸು ಯಥಾನುಭೂತಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನಂ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ ‘‘ಅತ್ತಾ, ಲೋಕೋ’’ತಿ ಚ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ತತೋ ಪುರಿಮಪುರಿಮತರಾಸುಪಿ ಜಾತೀಸು ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾನುವಿತಕ್ಕನಮುಖೇನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ತಥಾಭಾವಾನುವಿತಕ್ಕನವಸೇನೇವ ಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸಿನೋ ಜಾತಾ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸಸ್ಸತವಾದೀ ಅನುಸ್ಸುತಿಜಾತಿಸ್ಸರತಕ್ಕಿಕಾ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಉಪಲದ್ಧವತ್ಥುನಿಬನ್ಧನೇನ ತಕ್ಕನೇನ ಪವತ್ತವಾದತ್ತಾ ತಕ್ಕೀಪಕ್ಖೇಯೇವ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಅವಸ್ಸಞ್ಚ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ತಕ್ಕನಮಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ , ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಸೇಸಲಾಭೀ ಸಸ್ಸತವಾದೀ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಪಕ್ಖಂ, ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕಪಕ್ಖಂ ವಾ ಭಜೇಯ್ಯಾತಿ ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಯಸ್ಮಾ ವಿಸೇಸಲಾಭೀನಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಸ್ಸ ದೀಘದೀಘತರದೀಘತಮಕಾಲಾನುಸ್ಸರಣಂ ಸಸ್ಸತಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಅಸಾಧಾರಣಕಾರಣಂ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಾಮಿ। ಇಮಿನಾಮಹಮೇತಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಅನುಸ್ಸರಣಮೇವ ಪಧಾನಕಾರಣಭಾವೇನ ದಸ್ಸಿತಂ। ಯಂ ಪನ ತಸ್ಸ ‘‘ಇಮಿನಾಮಹಮೇತಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಪವತ್ತಂ ತಕ್ಕನಂ, ನ ತಂ ಇಧ ಪಧಾನಂ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ಪತಿ ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಧಾನಭೂತತ್ತಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಅನುಸ್ಸವಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಧಾನಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತೇಸಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಅಭಾವೇನ ತಕ್ಕಪಧಾನತ್ತಾ, ಪಧಾನಕಾರಣೇನ ಚ ನಿದ್ದೇಸೋ ನಿರುಳ್ಹೋ ಸಾಸನೇ ಲೋಕೇ ಚ ಯಥಾ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಯವಙ್ಕುರೋ’’ತಿ ಚ।

    Takkamattenevāti āgamādhigamādīnaṃ anussavādīnañca abhāvā suddhatakkeneva. Nanu ca visesalābhinopi sassatavādino attano visesādhigamahetu anekesu jātisatasahassesu dasasu saṃvaṭṭavivaṭṭesu cattālīsāya saṃvaṭṭavivaṭṭesu yathānubhūtaṃ attano santānaṃ tappaṭibaddhañca ‘‘attā, loko’’ti ca anussaritvā tato purimapurimatarāsupi jātīsu tathābhūtassa atthitānuvitakkanamukhena sabbesampi sattānaṃ tathābhāvānuvitakkanavaseneva sassatābhinivesino jātā, evañca sati sabbopi sassatavādī anussutijātissaratakkikā viya attano upaladdhavatthunibandhanena takkanena pavattavādattā takkīpakkheyeva tiṭṭheyya, avassañca vuttappakāraṃ takkanamicchitabbaṃ , aññathā visesalābhī sassatavādī ekaccasassatikapakkhaṃ, adhiccasamuppannikapakkhaṃ vā bhajeyyāti ? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, yasmā visesalābhīnaṃ khandhasantānassa dīghadīghataradīghatamakālānussaraṇaṃ sassataggāhassa asādhāraṇakāraṇaṃ. Tathā hi ‘‘anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarāmi. Imināmahametaṃ jānāmī’’ti anussaraṇameva padhānakāraṇabhāvena dassitaṃ. Yaṃ pana tassa ‘‘imināmahametaṃ jānāmī’’ti pavattaṃ takkanaṃ, na taṃ idha padhānaṃ anussaraṇaṃ pati tassa appadhānabhūtattā. Yadi evaṃ anussavādīnampi padhānabhāvo āpajjatīti ce? Na, tesaṃ sacchikiriyāya abhāvena takkapadhānattā, padhānakāraṇena ca niddeso niruḷho sāsane loke ca yathā ‘‘cakkhuviññāṇaṃ, yavaṅkuro’’ti ca.

    ಅಥ ವಾ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮನಿಬನ್ಧನರಹಿತಸ್ಸ ತಕ್ಕನಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಸಸ್ಸತಗ್ಗಾಹೇ ಕಾರಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋ ವಿಸುಂ ಸಸ್ಸತಗ್ಗಾಹಕಾರಣಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ , ಸೋ ಚ ಮನ್ದಮಜ್ಝತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾವಸೇನ ತಿವಿಧೋತಿ ಭಗವತಾ ಸಬ್ಬತಕ್ಕಿನೋ ತಕ್ಕೀಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚತುಧಾ ವವತ್ಥಾಪಿತೋ ಸಸ್ಸತವಾದೋ। ಯದಿಪಿ ಅನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನ ತಕ್ಕಿಕಾನಂ ವಿಯ ಮನ್ದಪಞ್ಞಾದೀನಮ್ಪಿ ಹೀನಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕಭೇದಸಬ್ಭಾವತೋ ವಿಸೇಸಲಾಭೀನಮ್ಪಿ ಬಹುಧಾ ಭೇದೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಪನ ವಿಸೇಸಲಾಭಿನೋ ಮನ್ದಪಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ತಯೋ ರಾಸೀ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠವಸೇನ ಅನೇಕಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸದಸಸಂವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಚತ್ತಾರೀಸಸಂವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಾನುಸ್ಸರಣೇನ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ ವುತ್ತೋ। ತೀಸುಪಿ ರಾಸೀಸು ಯೇ ಹೀನಮಜ್ಝಪಞ್ಞಾ, ತೇ ವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಊನಕಮೇವ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ। ಯೇ ಪನ ತತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪಞ್ಞಾ, ತೇ ವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಾನುಸ್ಸರನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಪನಾಯಂ ದೇಸನಾ। ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞತರಭೇದಸಙ್ಗಹವಸೇನೇವ ಭಗವತಾ ಚತ್ತಾರಿಟ್ಠಾನಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನೀತಿ ವವತ್ಥಿತಾ ಸಸ್ಸತವಾದೀನಂ ಚತುಬ್ಬಿಧತಾ। ನ ಹಿ ಇಧ ಸಾವಸೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ।

    Atha vā visesādhigamanibandhanarahitassa takkanassa visuṃ sassataggāhe kāraṇabhāvadassanatthaṃ visesādhigamo visuṃ sassataggāhakāraṇaṃ vattabbo , so ca mandamajjhatikkhapaññāvasena tividhoti bhagavatā sabbatakkino takkībhāvasāmaññena ekajjhaṃ gahetvā catudhā vavatthāpito sassatavādo. Yadipi anussavādivasena takkikānaṃ viya mandapaññādīnampi hīnādivasena anekabhedasabbhāvato visesalābhīnampi bahudhā bhedo sambhavati, sabbe pana visesalābhino mandapaññādivasena tayo rāsī katvā tattha ukkaṭṭhavasena anekajātisatasahassadasasaṃvaṭṭavivaṭṭacattārīsasaṃvaṭṭavivaṭṭānussaraṇena ayaṃ vibhāgo vutto. Tīsupi rāsīsu ye hīnamajjhapaññā, te vuttaparicchedato ūnakameva anussaranti. Ye pana tattha ukkaṭṭhapaññā, te vuttaparicchedaṃ atikkamitvā nānussarantīti evaṃ panāyaṃ desanā. Tasmā aññatarabhedasaṅgahavaseneva bhagavatā cattāriṭṭhānāni vibhattānīti vavatthitā sassatavādīnaṃ catubbidhatā. Na hi idha sāvasesaṃ dhammaṃ deseti dhammarājā.

    ೩೫. ‘‘ಅಞ್ಞತರೇನಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪನ ಅನಿಯಮತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದ್ವೀಹಿ ವಾ ತೀಹಿ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಏಕಚ್ಚಂ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನೇ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಿಂ ಪನೇತಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ಅಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಹೇತು, ಉದಾಹು ಪತಿಟ್ಠಾಪನಸ್ಸ। ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಯದಿ ತಾವ ಅಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ, ಕಸ್ಮಾ ಅನುಸ್ಸರಣತಕ್ಕನಾನಿಯೇವ ಗಹಿತಾನಿ, ನ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸಾದಯೋ। ತಥಾಹಿ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಅಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಅಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದೀನಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನಾನಿ। ಅಥ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಯುತ್ತಿಯೋ ವಿಯ ಆಗಮೋಪಿ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ’’ತಿ ವಚನಂ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ? ನ। ಕಸ್ಮಾ? ಅಭಿನಿವೇಸಪಕ್ಖೇ ತಾವ ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಅಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಅಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇಹಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಪಲ್ಲಾಸಸಞ್ಞೋ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಿಜ್ಜನಸಭಾವಸ್ಸ ಅನವಬೋಧತೋ ಧಮ್ಮಯುತ್ತಿಂ ಅತಿಧಾವನ್ತೋ ಏಕತ್ತನಯಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಾನುಸ್ಸರಣತಕ್ಕೇಹಿ ಖನ್ಧೇಸು ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೧) ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಜನೇಸಿ। ಇತಿ ಆಸನ್ನಕಾರಣತ್ತಾ, ಪಧಾನಕಾರಣತ್ತಾ, ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಗಹಿತತ್ತಾ ಅನುಸ್ಸರಣತಕ್ಕನಾನಿಯೇವ ಇಧ ಗಹಿತಾನಿ। ಪತಿಟ್ಠಾಪನಪಕ್ಖೇ ಪನ ಆಗಮೋಪಿ ಯುತ್ತಿಪಕ್ಖೇಯೇವ ಠಿತೋ ವಿಸೇಸತೋ ಬಾಹಿರಕಾನಂ ತಕ್ಕಗಾಹಿಭಾವತೋತಿ ಅನುಸ್ಸರಣತಕ್ಕನಾನಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ಗಹಿತಾನಿ। ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ದುವಿಧಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣಂ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಞ್ಚಾತಿ। ತತ್ಥ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣಾವಬೋಧೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಞಾಣಂ, ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಾವಬೋಧೋ ಅನುಮಾನಞಾಣಂ, ಆಗಮೋ ಚ ಸುತಮಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಾಧನತೋ ಅನುಮಾನಞಾಣಮೇವ ಆವಹತಿ, ಸುತಾನಂ ಪನ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕನೇನ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯಂ ಠಿತೋ ಚಿನ್ತಾಮಯಂ ಪಞ್ಞಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಭಾವನಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಞಾಣಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಏವಂ ಆಗಮೋಪಿ ತಕ್ಕವಿಸಯಂ ನಾತಿಕ್ಕಮತೀತಿ ತಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತೋವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅನುಸ್ಸುತಿತಕ್ಕಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಭಾವಿತೋತಿ ಯುತ್ತಂ ಏವಿದಂ ‘‘ನತ್ಥಿ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ’’ತಿ। ‘‘ಅನೇಕವಿಹಿತಾನಿ ಅಧಿವುತ್ತಿಪದಾನಿ ಅಭಿವದನ್ತಿ, ಸಸ್ಸತಂ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦) ಚ ವಚನತೋ ಪತಿಟ್ಠಾಪನವತ್ಥೂನಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    35.‘‘Aññatarenā’’ti etassa atthaṃ dassetuṃ ‘‘ekenā’’ti vuttaṃ. Vā-saddassa pana aniyamatthataṃ dassetuṃ ‘‘dvīhi vā tīhi vā’’ti vuttaṃ. Tena catūsu ṭhānesu yathārahaṃ ekaccaṃ ekaccassa paññāpane sahakārīkāraṇanti dasseti. Kiṃ panetāni vatthūni abhinivesassa hetu, udāhu patiṭṭhāpanassa. Kiñcettha yadi tāva abhinivesassa, kasmā anussaraṇatakkanāniyeva gahitāni, na saññāvipallāsādayo. Tathāhi viparītasaññā ayonisomanasikāraasappurisūpanissayaasaddhammassavanādīni micchādiṭṭhiyā pavattanaṭṭhānāni. Atha patiṭṭhāpanassa adhigamayuttiyo viya āgamopi vatthubhāvena vattabbo, ubhayatthāpi ‘‘natthi ito bahiddhā’’ti vacanaṃ na yujjatīti? Na. Kasmā? Abhinivesapakkhe tāva ayaṃ diṭṭhigatiko asappurisūpanissayaasaddhammassavanehi ayoniso ummujjitvā vipallāsasañño rūpādidhammānaṃ khaṇe khaṇe bhijjanasabhāvassa anavabodhato dhammayuttiṃ atidhāvanto ekattanayaṃ micchā gahetvā yathāvuttānussaraṇatakkehi khandhesu ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti (dī. ni. 1.31) abhinivesaṃ janesi. Iti āsannakāraṇattā, padhānakāraṇattā, taggahaṇeneva ca itaresampi gahitattā anussaraṇatakkanāniyeva idha gahitāni. Patiṭṭhāpanapakkhe pana āgamopi yuttipakkheyeva ṭhito visesato bāhirakānaṃ takkagāhibhāvatoti anussaraṇatakkanāniyeva diṭṭhiyā vatthubhāvena gahitāni. Kiñca bhiyyo duvidhaṃ lakkhaṇaṃ paramatthadhammānaṃ sabhāvalakkhaṇaṃ sāmaññalakkhaṇañcāti. Tattha sabhāvalakkhaṇāvabodho paccakkhañāṇaṃ, sāmaññalakkhaṇāvabodho anumānañāṇaṃ, āgamo ca sutamayāya paññāya sādhanato anumānañāṇameva āvahati, sutānaṃ pana dhammānaṃ ākāraparivitakkanena nijjhānakkhantiyaṃ ṭhito cintāmayaṃ paññaṃ nibbattetvā anukkamena bhāvanāya paccakkhañāṇaṃ adhigacchatīti evaṃ āgamopi takkavisayaṃ nātikkamatīti taggahaṇena gahitovāti veditabbo. So aṭṭhakathāyaṃ anussutitakkaggahaṇena vibhāvitoti yuttaṃ evidaṃ ‘‘natthi ito bahiddhā’’ti. ‘‘Anekavihitāni adhivuttipadāni abhivadanti, sassataṃ attānañca lokañca paññapentī’’ti (dī. ni. 1.30) ca vacanato patiṭṭhāpanavatthūni idhādhippetānīti daṭṭhabbaṃ.

    ೩೬. ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ಪರಮವಜ್ಜತಾಯ ಅನೇಕವಿಹಿತಾನಂ ಅನತ್ಥಾನಂ ಹೇತುಭಾವತೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾಹಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ವಜ್ಜಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೩೧೦) ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳಿಯಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೨೪) ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಠಾನವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಖನ್ಧಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಟ್ಠೇನ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೧, ೩೪೫) ವಚನತೋ। ಅವಿಜ್ಜಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾದಿಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೩೦)। ಫಸ್ಸೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ। ಯಥಾ ಚಾಹ ‘‘ತದಪಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ, (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೮ ಆದಯೋ) ಫುಸ್ಸ ಫುಸ್ಸ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೪) ಚ । ಸಞ್ಞಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ। ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಸಞ್ಞಾನಿದಾನಾ ಹಿ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ, (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೮೦; ಮಹಾನಿ॰ ೧೦೯) ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಞತ್ವಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨) ಚ ಆದಿ। ವಿತಕ್ಕೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ತಕ್ಕಞ್ಚ ದಿಟ್ಠೀಸು ಪಕಪ್ಪಯಿತ್ವಾ, ಸಚ್ಚಂ ಮುಸಾತಿ ದ್ವಯಧಮ್ಮಮಾಹೂ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೯೨) ‘‘ತಕ್ಕೀ ಹೋತಿ ವೀಮಂಸೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೪) ಚ ಆದಿ। ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ತಸ್ಸ ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ಛನ್ನಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಞ್ಞತರಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ವಾ ಅಸ್ಸ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯)। ಸಮುಟ್ಠಾತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಭಾವೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಟ್ಠೋ। ಪವತ್ತಿತಾತಿ ಪರಸನ್ತಾನೇಸು ಉಪ್ಪಾದಿತಾ। ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪಿತಾತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಆರಮ್ಮಣವಸೇನಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಸು ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನೇಸು ಖನ್ಧೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಪವತ್ತನವಸೇನಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ। ಆಸೇವನವಸೇನಾತಿ ಪಾಪಮಿತ್ತಪರತೋಘೋಸಾದೀನಮ್ಪಿ ಸೇವನಂ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ। ಅಥ ವಾ ಏವಂಗತಿಕಾತಿ ಏವಂಗಮನಾ, ಏವಂನಿಟ್ಠಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಇಮೇ ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಾ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾ ಏವಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅಸನ್ತಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಸ್ಸತಭಾವಞ್ಚಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾರೋಪೇತ್ವಾ ಗಹಿತಾ, ಪರಾಮಟ್ಠಾ ಚ ಬಾಲಲಪನಾ ಯಾವ ಪಣ್ಡಿತಾ ನ ಸಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಿ, ತಾವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸಮನುಯುಞ್ಜಿಯಮಾನಾ ಪನ ಅನವಟ್ಠಿತವತ್ಥುಕಾ ಅವಿಮದ್ದಕ್ಖಮಾ ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನೇ ಉಸ್ಸಾವಬಿನ್ದೂ ವಿಯ ಖಜ್ಜೋಪನಕಾ ವಿಯ ಚ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ ಚಾತಿ।

    36.Diṭṭhiyeva diṭṭhiṭṭhānaṃ paramavajjatāya anekavihitānaṃ anatthānaṃ hetubhāvato. Yathāha ‘‘micchādiṭṭhiparamāhaṃ bhikkhave vajjaṃ vadāmī’’ti (a. ni. 1.310) ‘‘yathāhā’’tiādinā paṭisambhidāpāḷiyā (paṭi. ma. 1.124) diṭṭhiyā ṭhānavibhāgaṃ dasseti. Tattha khandhāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ ārammaṇaṭṭhena ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādi (saṃ. ni. 3.81, 345) vacanato. Avijjāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ upanissayādibhāvena pavattanato. Yathāha ‘‘assutavā bhikkhave puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido’’tiādi (ma. ni. 1.2; paṭi. ma. 1.130). Phassopi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Yathā cāha ‘‘tadapi phassapaccayā, (dī. ni. 1.118 ādayo) phussa phussa paṭisaṃvedentī’’ti (dī. ni. 1.144) ca . Saññāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Vuttañcetaṃ ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā, (su. ni. 880; mahāni. 109) pathavito saññatvā’’ti (ma. ni. 1.2) ca ādi. Vitakkopi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Vuttampi cetaṃ ‘‘takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā, saccaṃ musāti dvayadhammamāhū’’ti (su. ni. 892) ‘‘takkī hoti vīmaṃsī’’ti (dī. ni. 1.34) ca ādi. Ayonisomanasikāropi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘tassa evaṃ ayoniso manasi karoto channaṃ diṭṭhīnaṃ aññatarā diṭṭhi uppajjati. ‘Atthi me attā’ti vā assa saccato thetato diṭṭhi uppajjatī’’tiādi (ma. ni. 1.19). Samuṭṭhāti etenāti samuṭṭhānaṃ samuṭṭhānabhāvo samuṭṭhānaṭṭho. Pavattitāti parasantānesu uppāditā. Pariniṭṭhāpitāti abhinivesassa pariyosānaṃ matthakaṃ pāpitāti attho. ‘‘Ārammaṇavasenā’’ti aṭṭhasu diṭṭhiṭṭhānesu khandhe sandhāyāha. Pavattanavasenāti avijjādayo. Āsevanavasenāti pāpamittaparatoghosādīnampi sevanaṃ labbhatiyeva. Atha vā evaṃgatikāti evaṃgamanā, evaṃniṭṭhāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ime diṭṭhisaṅkhātā diṭṭhiṭṭhānā evaṃ paramatthato asantaṃ attānaṃ sassatabhāvañcassa ajjhāropetvā gahitā, parāmaṭṭhā ca bālalapanā yāva paṇḍitā na samanuyuñjanti, tāva gacchanti pavattanti. Paṇḍitehi samanuyuñjiyamānā pana anavaṭṭhitavatthukā avimaddakkhamā sūriyuggamane ussāvabindū viya khajjopanakā viya ca bhijjanti vinassanti cāti.

    ತತ್ಥಾಯಂ ಅನುಯುಞ್ಜನೇ ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾ – ಯದಿ ಹಿ ಪರೇನ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋ ಅತ್ತಾ ಲೋಕೋ ವಾ ಸಸ್ಸತೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಿಕಾರತಾಯ ಪುರಿಮರೂಪಾವಿಜಹನತೋ ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಸೇಸಾಧಾನಸ್ಸ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಅಹಿತತೋ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ, ಹಿತೇ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಅತ್ಥಂ ಉಪದೇಸೋ ಏವ ನಿಪ್ಪಯೋಜನೋ ಸಿಯಾ ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ, ಕಥಂ ವಾ ಸೋ ಉಪದೇಸೋ ಪವತ್ತೀಯತಿ ವಿಕಾರಾಭಾವತೋ, ಏವಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಅಜಟಾಕಾಸಸ್ಸ ವಿಯ ದಾನಾದಿಕಿರಿಯಾ ಹಿಂಸಾದಿಕಿರಿಯಾ ಚ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ತಥಾ ಸುಖಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನುಭವನನಿಬನ್ಧೋ ಏವ ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಕಮ್ಮಬದ್ಧಾಭಾವತೋ, ಜಾತಿಆದೀನಞ್ಚ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಕುತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಅಥ ಪನ ಧಮ್ಮಮತ್ತಂ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ವಿನಸ್ಸತಿ ಚ, ಯಸ್ಸ ವಸೇನಾಯಂ ಕಿರಿಯಾದಿವೋಹಾರೋತಿ ವದೇಯ್ಯ, ಏವಮ್ಪಿ ಪುರಿಮರೂಪಾವಿಜಹನೇನ ಅವಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮಮತ್ತನ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸಮ್ಭಾವೇತುಂ, ತೇ ವಾ ಪನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾ ಅವತ್ಥಾಭೂತಾ ಅಞ್ಞೇ ವಾ ಸಿಯುಂ ಅನಞ್ಞೇ ವಾ। ಯದಿ ಅಞ್ಞೇ, ನ ತಾಹಿ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾಹಿಪಿ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ ಅತ್ಥಿ। ಯಾಹಿ ಕರೋತಿ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ ಚವತಿ ಉಪಪಜ್ಜತಿ ಚಾತಿ ಇಚ್ಛಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ತದವತ್ಥೋ ಏವ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸೋ। ಕಿಞ್ಚ ಧಮ್ಮಕಪ್ಪನಾಪಿ ನಿರತ್ಥಿಕಾ ಸಿಯಾ, ಅಥಾನಞ್ಞೇ ಉಪ್ಪಾದವಿನಾಸವನ್ತೀಹಿ ಅವತ್ಥಾಹಿ ಅನಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ತಾಸಂ ವಿಯ ಉಪ್ಪಾದವಿನಾಸಸಬ್ಭಾವತೋ ಕುತೋ ನಿಚ್ಚತಾವಕಾಸೋ, ತಾಸಮ್ಪಿ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಯ ನಿಚ್ಚತಾತಿ ಬನ್ಧವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏವಾತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ ಸಸ್ಸತವಾದೋ। ನ ಚೇತ್ಥ ಕೋಚಿ ವಾದೀ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಸ್ಸತಭಾವೇ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಯುತ್ತಿಂ ವತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥೋ, ಯುತ್ತಿರಹಿತಞ್ಚ ವಚನಂ ನ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇತೀತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾವ ಪಣ್ಡಿತಾ ನ ಸಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಿ, ತಾವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ। ಕಮ್ಮವಸೇನ ಅಭಿಮುಖೋ ಸಮ್ಪರೇತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯೋ, ಪರೋಲೋಕೋ।

    Tatthāyaṃ anuyuñjane saṅkhepakathā – yadi hi parena parikappito attā loko vā sassato siyā, tassa nibbikāratāya purimarūpāvijahanato kassaci visesādhānassa kātuṃ asakkuṇeyyatāya ahitato nivattanatthaṃ, hite ca paṭipattiatthaṃ upadeso eva nippayojano siyā sassatavādino, kathaṃ vā so upadeso pavattīyati vikārābhāvato, evañca attano ajaṭākāsassa viya dānādikiriyā hiṃsādikiriyā ca na sambhavati. Tathā sukhassa dukkhassa anubhavananibandho eva sassatavādino na yujjati kammabaddhābhāvato, jātiādīnañca asambhavato kuto vimokkho, atha pana dhammamattaṃ tassa uppajjati ceva vinassati ca, yassa vasenāyaṃ kiriyādivohāroti vadeyya, evampi purimarūpāvijahanena avaṭṭhitassa attano dhammamattanti na sakkā sambhāvetuṃ, te vā panassa dhammā avatthābhūtā aññe vā siyuṃ anaññe vā. Yadi aññe, na tāhi tassa uppannāhipi koci viseso atthi. Yāhi karoti paṭisaṃvedeti cavati upapajjati cāti icchitaṃ, tasmā tadavattho eva yathāvuttadoso. Kiñca dhammakappanāpi niratthikā siyā, athānaññe uppādavināsavantīhi avatthāhi anaññassa attano tāsaṃ viya uppādavināsasabbhāvato kuto niccatāvakāso, tāsampi vā attano viya niccatāti bandhavimokkhānaṃ asambhavo evāti na yujjatiyeva sassatavādo. Na cettha koci vādī dhammānaṃ sassatabhāve parisuddhaṃ yuttiṃ vattuṃ samattho, yuttirahitañca vacanaṃ na paṇḍitānaṃ cittaṃ ārādhetīti. Tena vuttaṃ ‘‘yāva paṇḍitā na samanuyuñjanti, tāva gacchanti pavattantī’’ti. Kammavasena abhimukho sampareti etthāti abhisamparāyo, paroloko.

    ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾ’’ತಿ ಇದಂ ಇಧ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಭಜಿಯಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ವುತ್ತೇ ತದಧಿಟ್ಠಾನತೋ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ, ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾ ಭಗವತೋ ದಸಬಲಾದಿಞಾಣಂ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಪಜಾನನ್ತೋಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಭಾವನೇ, ತೇನ ‘‘ತಞ್ಚಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಚ-ಸದ್ದತ್ಥಮಾಹ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತತೋ ಉತ್ತರಿತರಂ ಸಾರಭೂತಂ ಸೀಲಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಮ್ಪಿ ತಥಾಗತೋ ನಾಭಿನಿವಿಸತಿ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ವಟ್ಟಾಮಿಸೇತಿ। ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ವಾ ತಂ ಪರಾಮಸನಾಕಾರಮಾಹ। ಪಜಾನಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಪಕಾರತ್ಥೋ, ತೇನ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಪರಾಮಸನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರತೋ ಆಮಸನಂ ಪರಾಮಾಸೋ। ನ ಹಿ ತಂ ಅತ್ಥಿ, ಖನ್ಧೇಸು ಯಂ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ವಾ, ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ಯೋ ಪನ ಪರಾಮಾಸೋ ತಣ್ಹಾದಯೋವ, ತೇ ಚ ಭಗವತೋ ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ಪಹೀನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಾಮಾಸಕಿಲೇಸಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅಪರಾಮಾಸತೋತಿ ವಾ ನಿಬ್ಬುತಿವೇದನಸ್ಸ ಹೇತುವಚನಂ, ‘‘ವಿದಿತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕತ್ತರಿ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಅಪರಾಮಸನಹೇತು ಪರಾಮಾಸರಹಿತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತಥಾಗತೇನ ಸಯಮೇವ ಅಸಙ್ಖತಧಾತು ಅಧಿಗತಾತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    ‘‘Sabbaññutaññāṇañcā’’ti idaṃ idha sabbaññutaññāṇassa vibhajiyamānattā vuttaṃ, tasmiṃ vā vutte tadadhiṭṭhānato āsavakkhayañāṇaṃ, tadavinābhāvato sabbampi vā bhagavato dasabalādiñāṇaṃ gahitameva hotīti katvā. Pajānantopīti pi-saddo sambhāvane, tena ‘‘tañcā’’ti ettha vuttaṃ ca-saddatthamāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – taṃ diṭṭhigatato uttaritaraṃ sārabhūtaṃ sīlādiguṇavisesampi tathāgato nābhinivisati, ko pana vādo vaṭṭāmiseti. ‘‘Aha’’nti diṭṭhivasena vā taṃ parāmasanākāramāha. Pajānāmīti ettha iti-saddo pakārattho, tena ‘‘mama’’nti taṇhāvasena parāmasanākāraṃ dasseti. Dhammasabhāvaṃ atikkamitvā parato āmasanaṃ parāmāso. Na hi taṃ atthi, khandhesu yaṃ ‘‘aha’’nti vā, ‘‘mama’’nti vā gahetabbaṃ siyā. Yo pana parāmāso taṇhādayova, te ca bhagavato bodhimūleyeva pahīnāti āha ‘‘parāmāsakilesāna’’ntiādi. Aparāmāsatoti vā nibbutivedanassa hetuvacanaṃ, ‘‘viditā’’ti idaṃ padaṃ apekkhitvā kattari sāmivacanaṃ, aparāmasanahetu parāmāsarahitāya paṭipattiyā tathāgatena sayameva asaṅkhatadhātu adhigatāti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo.

    ‘‘ಯಾಸು ವೇದನಾಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕವಿಧಾಸು ಚತುಸಚ್ಚದೇಸನಾಸು ಸಮ್ಭವನ್ತೀಸುಪಿ ಅಯಂ ತಥಾಗತಾನಂ ದೇಸನಾಸು ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಯಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಗಹನಂ ಪಕ್ಖನ್ದಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವೇದನಾಯೇವ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಭೂಮಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಉದ್ಧಟಾ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ। ಯಥಾಭೂತಂ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮುದಯಾದೀನಿ ಆರಮ್ಮಣಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ, ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಚಯಸಮುದಯಟ್ಠೇನಾತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸುಪ್ಪಾದಾ ಇದಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೦೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧; ಉದಾ॰ ೧) ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇನ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ ಚೇವ ಮಗ್ಗೇನ ಅಸಮುಗ್ಘಾತೇನ ಚ। ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದಲಕ್ಖಣಂ, ಜಾತಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಲಕ್ಖಣಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಾದಲಕ್ಖಣಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಯಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಲಕ್ಖಣಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ, ತಥಾ ಚೇವ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ। ಪಚ್ಚಯನಿರೋಧಟ್ಠೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ, ಯಂ ವಾ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ। ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾದಿಭೂತಂ ವೇದನಂ ಲಭಿತ್ವಾ। ಅಯನ್ತಿ ಸುಖಸೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ, ಸುಖಸೋಮನಸ್ಸಮೇವ ವಾ, ‘‘ಅಸ್ಸಾದೋ’’ತಿ ಪದಂ ಪನ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಂ ವೇದನಂ ಆರಬ್ಭ ಸೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಯೋ ಪುರಿಮವೇದನಾಯ ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬಾಕಾರೋ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸಾದನಾಕಾರೋ, ಅಯಂ ಅಸ್ಸಾದೋತಿ। ಕಥಂ ಪನ ವೇದನಂ ಆರಬ್ಭ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ಚೇತಸಿಕಸುಖಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ನಾಯಂ ದೋಸೋ। ವಿಸೇಸನಂ ಹೇತ್ಥ ಸೋಮನಸ್ಸಗ್ಗಹಣಂ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ‘‘ರುಕ್ಖೋ ಸಿಂಸಪಾ’’ತಿ ಯಥಾ।

    ‘‘Yāsu vedanāsū’’tiādinā bhagavato desanāvilāsaṃ dasseti. Tathā hi khandhāyatanādivasena anekavidhāsu catusaccadesanāsu sambhavantīsupi ayaṃ tathāgatānaṃ desanāsu paṭipatti, yaṃ diṭṭhigatikā micchāpaṭipattiyā diṭṭhigahanaṃ pakkhandāti dassanatthaṃ vedanāyeva pariññāya bhūmidassanatthaṃ uddhaṭā. Kammaṭṭhānanti catusaccakammaṭṭhānaṃ. Yathābhūtaṃ viditvāti vipassanāpaññāya vedanāya samudayādīni ārammaṇapaṭivedhavasena maggapaññāya asammohapaṭivedhavasena jānitvā, paṭivijjhitvāti attho. Paccayasamudayaṭṭhenāti ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hoti, imassuppādā idaṃ uppajjatī’’ti (ma. ni. 1.404; saṃ. ni. 2.21; udā. 1) vuttalakkhaṇena avijjādīnaṃ paccayānaṃ uppādena ceva maggena asamugghātena ca. Nibbattilakkhaṇanti uppādalakkhaṇaṃ, jātinti attho. Pañcannaṃ lakkhaṇānanti ettha catunnaṃ paccayānampi uppādalakkhaṇameva gahetvā vuttanti gahetabbaṃ, yasmā paccayalakkhaṇampi labbhatiyeva, tathā ceva saṃvaṇṇitaṃ. Paccayanirodhaṭṭhenāti etthāpi vuttanayānusārena attho veditabbo. Yanti yasmā, yaṃ vā sukhaṃ somanassaṃ. Paṭiccāti ārammaṇapaccayādibhūtaṃ vedanaṃ labhitvā. Ayanti sukhasomanassānaṃ paccayabhāvo, sukhasomanassameva vā, ‘‘assādo’’ti padaṃ pana apekkhitvā pulliṅganiddeso. Ayañhettha saṅkhepattho – purimuppannaṃ vedanaṃ ārabbha somanassuppattiyaṃ yo purimavedanāya assādetabbākāro somanassassādanākāro, ayaṃ assādoti. Kathaṃ pana vedanaṃ ārabbha sukhaṃ uppajjatīti? Cetasikasukhassa adhippetattā nāyaṃ doso. Visesanaṃ hettha somanassaggahaṇaṃ sukhaṃ somanassanti ‘‘rukkho siṃsapā’’ti yathā.

    ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾವಸೇನ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾಯ, ಸಬ್ಬವೇದನಾಸುಯೇವ ವಾ ಆದೀನವಮಾಹ, ಇತರೇಹಿ ಇತರದುಕ್ಖತಾವಸೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ದುಕ್ಖಸುಖವೇದನಾನಂ, ಅವಿಸೇಸೇನ ವಾ ತೀಣಿಪಿ ಪದಾನಿ ಸಬ್ಬಾಸಮ್ಪಿ ವೇದನಾನಂ ವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ। ಅಯನ್ತಿ ಯೋ ವೇದನಾಯ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಭಾವೋ, ಉದಯಬ್ಬಯಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖಭಾವೋ, ಜರಾಯ ಮರಣೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೇಧಾ ವಿಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬಭಾವೋ ಚ, ಅಯಂ ವೇದನಾಯ ಆದೀನವೋ, ಯತೋ ವಾ ಆದೀನಂ ಪರಮಕಾರುಞ್ಞಂ ವಾತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ। ವೇದನಾಯ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವೇದನಾಯಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ, ಯಾವ ವೇದನಾಪಟಿಬದ್ಧಂ ಛನ್ದರಾಗಂ ನ ಪಜಹತಿ, ತಾವಾಯಂ ಪುರಿಸೋ ವೇದನಂ ಅಲ್ಲೀನೋಯೇವ ಹೋತಿ। ಯದಾ ಪನ ತಂ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹತಿ, ತದಾಯಂ ಪುರಿಸೋ ವೇದನಾಯ ನಿಸ್ಸಟೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ ವೇದನಾಯ ನಿಸ್ಸರಣಂ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ವೇದನಾಗ್ಗಹಣೇನ ವೇದನಾಯ ಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಾರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಚ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವೇದನಾಸೀಸೇನ ಪನ ದೇಸನಾ ಆಗತಾ, ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಮೇವ, ಲಕ್ಖಣಹಾರನಯೇನ ವಾ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ವೇದನಾಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಅತ್ಥಙ್ಗಮನಿಸ್ಸರಣಪರಿಯಾಯೇಹಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ವಿದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಕಾಮುಪಾದಾನಮೂಲಕತ್ತಾ ಸೇಸುಪಾದಾನಾನಂ, ಪಹೀನೇ ಚ ಕಾಮುಪಾದಾನೇ ಉಪಾದಾನಸೇಸಾಭಾವತೋ ‘‘ವಿಗತಛನ್ದರಾಗತಾಯ ಅನುಪಾದಾನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನುಪಾದಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಫಲಪ್ಪತ್ತಿಂ ಭಗವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ವೇದನಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಹಿ ಯಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಇಮಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಸಕಾರಣಂ ಸಗತಿಕಂ ಪಭೇದತೋ ವಿಭಜಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ , ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಭೂಮಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ।

    ‘‘Aniccā’’ti iminā saṅkhāradukkhatāvasena upekkhāvedanāya, sabbavedanāsuyeva vā ādīnavamāha, itarehi itaradukkhatāvasena yathākkamaṃ dukkhasukhavedanānaṃ, avisesena vā tīṇipi padāni sabbāsampi vedanānaṃ vasena yojetabbāni. Ayanti yo vedanāya hutvā abhāvaṭṭhena aniccabhāvo, udayabbayapaṭipīḷanaṭṭhena dukkhabhāvo, jarāya maraṇena cāti dvedhā vipariṇāmetabbabhāvo ca, ayaṃ vedanāya ādīnavo, yato vā ādīnaṃ paramakāruññaṃ vāti pavattatīti. Vedanāya nissaraṇanti ettha vedanāyāti nissakkavacanaṃ, yāva vedanāpaṭibaddhaṃ chandarāgaṃ na pajahati, tāvāyaṃ puriso vedanaṃ allīnoyeva hoti. Yadā pana taṃ chandarāgaṃ pajahati, tadāyaṃ puriso vedanāya nissaṭo visaṃyutto hotīti chandarāgappahānaṃ vedanāya nissaraṇaṃ vuttaṃ. Ettha ca vedanāggahaṇena vedanāya sahajātanissayārammaṇabhūtā ca rūpārūpadhammā gahitā eva hontīti pañcannampi upādānakkhandhānaṃ gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Vedanāsīsena pana desanā āgatā, tattha kāraṇaṃ vuttameva, lakkhaṇahāranayena vā ayamattho vibhāvetabbo. Tattha vedanāggahaṇena gahitā pañcupādānakkhandhā dukkhasaccaṃ, vedanānaṃ samudayaggahaṇena gahitā avijjādayo samudayasaccaṃ, atthaṅgamanissaraṇapariyāyehi nirodhasaccaṃ, ‘‘yathābhūtaṃ viditvā’’ti etena maggasaccanti evamettha cattāri saccāni veditabbāni. Kāmupādānamūlakattā sesupādānānaṃ, pahīne ca kāmupādāne upādānasesābhāvato ‘‘vigatachandarāgatāya anupādāno’’ti vuttaṃ. Anupādāvimuttoti attano maggaphalappattiṃ bhagavā dasseti. ‘‘Vedanāna’’ntiādinā hi yassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā imaṃ diṭṭhigataṃ sakāraṇaṃ sagatikaṃ pabhedato vibhajituṃ samattho ahosi , tassa sabbaññutaññāṇassa saddhiṃ pubbabhāgapaṭipadāya uppattibhūmiṃ dasseti dhammarājā.

    ಪಠಮಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದವಣ್ಣನಾ

    Ekaccasassatavādavaṇṇanā

    ೩೮. ಸತ್ತೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಚ ಏಕಚ್ಚಂ ಸಸ್ಸತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತೋ, ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದೋ। ಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ । ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತೋ ವಾದೋ ದಿಟ್ಠಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದಾ’’ತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಏಕಚ್ಚಅಸಸ್ಸತಿಕಾ ದಿಪದಸ್ಸಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನನು ಚ ‘‘ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತದಞ್ಞಸ್ಸ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಅಸಸ್ಸತತಾಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ ಅತ್ಥತೋ, ನ ಪನ ಸದ್ದತೋ। ತಸ್ಮಾ ಸುಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕಚ್ಚಅಸಸ್ಸತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಇಧ ಸಾವಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ। ಇಧಾತಿ ‘‘ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇ। ಗಹಿತಾತಿ ವುತ್ತಾ, ತಥಾ ಚೇವ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಇಧಾತಿ ವಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ। ತಥಾ ಹಿ ಪುರಿಮಕಾ ತಯೋ ವಾದಾ ಸತ್ತವಸೇನ, ಚತುತ್ಥೋ ಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ವಿಭತ್ತೋ। ‘‘ಸಙ್ಖಾರೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ’’ತಿ ಇದಂ ತೇಹಿ ಸಸ್ಸತಭಾವೇನ ಗಯ್ಹಮಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಾಥಾವಸಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಮತದಸ್ಸನವಸೇನ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಸ್ಸತಾಭಿಮತಂ ಅಸಙ್ಖತಮೇವಾತಿ ಲದ್ಧಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ಠಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ನ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಭಾವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತಭಾವಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಸೇವ ನಿಚ್ಚಧುವಾದಿಭಾವೋ ಅನುಮ್ಮತ್ತಕೇನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಞ್ಞಾತುಂ। ಏತೇನ ‘‘ಉಪ್ಪಾದವಯಧುವತಾಯುತ್ತಭಾವಾ ಸಿಯಾ ನಿಚ್ಚಾ, ಸಿಯಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ಸಿಯಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಭಙ್ಗವಾದಸ್ಸ ಅಯುತ್ತತಾ ವಿಭಾವಿತಾ ಹೋತಿ।

    38. Sattesu saṅkhāresu ca ekaccaṃ sassataṃ etassāti ekaccasassato, ekaccasassatavādo. So etesaṃ atthīti ekaccasassatikā. Te pana yasmā ekaccasassato vādo diṭṭhi etesanti ekaccasassatavādā nāma honti, tasmā tamatthaṃ dassento āha ‘‘ekaccasassatavādā’’ti. Iminā nayena ekaccaasassatikā dipadassapi attho veditabbo. Nanu ca ‘‘ekaccasassatikā’’ti vutte tadaññassa ekaccassa asassatatāsanniṭṭhānaṃ siddhameva hotīti? Saccaṃ siddhameva hoti atthato, na pana saddato. Tasmā supākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘ekaccaasassatikā’’ti vuttaṃ. Na hi idha sāvasesaṃ katvā dhammaṃ deseti dhammassāmī. Idhāti ‘‘ekaccasassatikā’’ti imasmiṃ pade. Gahitāti vuttā, tathā ceva attho dassito. Idhāti vā imissā desanāya. Tathā hi purimakā tayo vādā sattavasena, catuttho saṅkhāravasena vibhatto. ‘‘Saṅkhārekaccasassatikā’’ti idaṃ tehi sassatabhāvena gayhamānānaṃ dhammānaṃ yāthāvasabhāvadassanavasena vuttaṃ, na panekaccasassatikamatadassanavasena. Tassa hi sassatābhimataṃ asaṅkhatamevāti laddhi. Tenevāha ‘‘cittanti vā…pe… ṭhassatī’’ti. Na hi yassa bhāvassa paccayehi abhisaṅkhatabhāvaṃ paṭijānāti, tasseva niccadhuvādibhāvo anummattakena sakkā paṭiññātuṃ. Etena ‘‘uppādavayadhuvatāyuttabhāvā siyā niccā, siyā aniccā siyā na vattabbā’’tiādinā pavattassa sattabhaṅgavādassa ayuttatā vibhāvitā hoti.

    ತತ್ಥಾಯಂ ಅಯುತ್ತತಾವಿಭಾವನಾ – ಯದಿ ‘‘ಯೇನ ಸಭಾವೇನ ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇನೇವ ಸಭಾವೇನ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ಸಿಯಾ ಅನೇಕನ್ತವಾದೋ। ಅಥ ಅಞ್ಞೇನ, ಸಿಯಾ ನ ಅನೇಕನ್ತವಾದೋ। ನ ಚೇತ್ಥ ದೇಸನ್ತರಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವೋ ಯುತ್ತೋ ವತ್ತುಂ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಲೋಕಸಿದ್ಧತ್ತಾ, ವಿವಾದಾಭಾವತೋ । ಯೇ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಯಥಾ ಸುವಣ್ಣಘಟೇನ ಮಕುಟೇ ಕತೇ ಘಟಭಾವೋ ನಸ್ಸತಿ, ಮಕುಟಭಾವೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸುವಣ್ಣಭಾವೋ ತಿಟ್ಠತಿಯೇವ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಭಾವಾನಂ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ನಸ್ಸತಿ, ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಭಾವೋ ಪನ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ। ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ ‘‘ಕಿಂ ತಂ ಸುವಣ್ಣಂ, ಯಂ ಘಟೇ ಮಕುಟೇ ಚ ಅವಟ್ಠಿತಂ, ಯದಿ ರೂಪಾದಿ, ಸೋ ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಅನಿಚ್ಚೋ। ಅಥ ರೂಪಾದಿ ಸಮೂಹೋ, ಸಮೂಹೋ ನಾಮ ಸಮ್ಮುತಿಮತ್ತಂ। ನ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾ ನತ್ಥಿತಾ ನಿಚ್ಚತಾ ವಾ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಅನೇಕನ್ತವಾದೋ ನ ಸಿಯಾ। ಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಿನೋ ಅಞ್ಞಥಾನಞ್ಞಥಾಸು ದೋಸೋ ವುತ್ತೋಯೇವ ಸಸ್ಸತವಾದವಿಚಾರಣಾಯಂ। ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಪಿಚ ನಿಚ್ಚಾನಿಚ್ಚನವತ್ತಬ್ಬರೂಪೋ ಅತ್ತಾ ಲೋಕೋ ಚ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾಪಟಿಜಾನನತೋ ಯಥಾ ನಿಚ್ಚಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ರೂಪಂ, ಯಥಾ ವಾ ದೀಪಾದಯೋ। ನ ಹಿ ದೀಪಾದೀನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಸಭಾವಾನಂ ನಿಚ್ಚಾನಿಚ್ಚನವತ್ತಬ್ಬಸಭಾವತಾ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ, ಜೀವಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ರೂಪಂ ವಿಯಾತಿ ಏವಂ ಸತ್ತಭಙ್ಗಸ್ಸ ವಿಯ ಸೇಸಭಙ್ಗಾನಮ್ಪಿ ಅಸಮ್ಭವೋಯೇವಾತಿ ಸತ್ತಭಙ್ಗವಾದಸ್ಸ ಅಯುತ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Tatthāyaṃ ayuttatāvibhāvanā – yadi ‘‘yena sabhāvena yo dhammo atthīti vuccati, teneva sabhāvena so dhammo natthī’’tiādinā vucceyya, siyā anekantavādo. Atha aññena, siyā na anekantavādo. Na cettha desantarādisambandhabhāvo yutto vattuṃ tassa sabbalokasiddhattā, vivādābhāvato . Ye pana vadanti ‘‘yathā suvaṇṇaghaṭena makuṭe kate ghaṭabhāvo nassati, makuṭabhāvo uppajjati, suvaṇṇabhāvo tiṭṭhatiyeva, evaṃ sabbabhāvānaṃ koci dhammo nassati, koci dhammo uppajjati, sabhāvo pana tiṭṭhatī’’ti. Te vattabbā ‘‘kiṃ taṃ suvaṇṇaṃ, yaṃ ghaṭe makuṭe ca avaṭṭhitaṃ, yadi rūpādi, so saddo viya anicco. Atha rūpādi samūho, samūho nāma sammutimattaṃ. Na tassa atthitā natthitā niccatā vā labbhatī’’ti anekantavādo na siyā. Dhammānañca dhammino aññathānaññathāsu doso vuttoyeva sassatavādavicāraṇāyaṃ. Tasmā so tattha vuttanayeneva veditabbo. Apica niccāniccanavattabbarūpo attā loko ca paramatthato vijjamānatāpaṭijānanato yathā niccādīnaṃ aññataraṃ rūpaṃ, yathā vā dīpādayo. Na hi dīpādīnaṃ udayabbayasabhāvānaṃ niccāniccanavattabbasabhāvatā sakkā viññātuṃ, jīvassa niccādīsu aññataraṃ rūpaṃ viyāti evaṃ sattabhaṅgassa viya sesabhaṅgānampi asambhavoyevāti sattabhaṅgavādassa ayuttatā veditabbā.

    ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಇಸ್ಸರೋ ನಿಚ್ಚೋ, ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತವಾದಾ ಸತ್ತೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಇಸ್ಸರವಾದಾ। ‘‘ಪರಮಾಣವೋ ನಿಚ್ಚಾ ಧುವಾ, ಅಣುಕಾದಯೋ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತವಾದಾ ಸಙ್ಖಾರೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಕಾಣಾದಾ। ನನು ‘‘ಏಕಚ್ಚೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಅಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಾದೇ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಸಸ್ಸತತಾಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವಾವಬೋಧೋ ಏವ, ತಯಿದಂ ಕಥಂ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನನ್ತಿ, ಕೋ ವಾ ಏವಮಾಹ ‘‘ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಸಸ್ಸತಭಾವಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ? ಅಸಸ್ಸತೇಸುಯೇವ ಪನ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಸ್ಸತಭಾವಾಭಿನಿವೇಸೋ ಇಧ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ। ತೇನ ಪನ ಏಕವಾರೇ ಪವತ್ತಮಾನೇನ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಸಸ್ಸತಭಾವಾವಬೋಧೋ ವಿದೂಸಿತೋ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವತೋ ವಿಸಸಂಸಟ್ಠೋ ವಿಯ ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೋ ಸಕಿಚ್ಚಕರಣಾಸಮತ್ಥತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಪಕ್ಖೇ ಠಪೇತಬ್ಬತಂ ನಾರಹತೀತಿ। ಅಸಸ್ಸತಭಾವೇನ ನಿಚ್ಛಿತಾಪಿ ವಾ ಚಕ್ಖುಆದಯೋ ಸಮಾರೋಪಿತಜೀವಸಭಾವಾ ಏವ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಹಿ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ತದವಬೋಧಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಭಾವೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿವಾರೇತುಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಇತಿಪಿ…ಪೇ॰… ಕಾಯೋ ಇತಿಪಿ ಅಯಂ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಸಙ್ಖತಾಯ ಚ ಧಾತುಯಾ ವಸೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ‘‘ಏಕಚ್ಚೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಅಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ವಿಭಜ್ಜವಾದೋಪಿ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಏವಂಪಕಾರಾ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾ ಹೋತಿ ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮಸಭಾವಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ।

    Ettha ca ‘‘issaro nicco, aññe sattā aniccā’’ti evaṃ pavattavādā sattekaccasassatikā seyyathāpi issaravādā. ‘‘Paramāṇavo niccā dhuvā, aṇukādayo aniccā’’ti evaṃ pavattavādā saṅkhārekaccasassatikā seyyathāpi kāṇādā. Nanu ‘‘ekacce dhammā sassatā, ekacce asassatā’’ti etasmiṃ vāde cakkhādīnaṃ asassatatāsanniṭṭhānaṃ yathāsabhāvāvabodho eva, tayidaṃ kathaṃ micchādassananti, ko vā evamāha ‘‘cakkhādīnaṃ asassatabhāvasanniṭṭhānaṃ micchādassana’’nti? Asassatesuyeva pana kesañci dhammānaṃ sassatabhāvābhiniveso idha micchādassanaṃ. Tena pana ekavāre pavattamānena cakkhādīnaṃ asassatabhāvāvabodho vidūsito saṃsaṭṭhabhāvato visasaṃsaṭṭho viya sappimaṇḍo sakiccakaraṇāsamatthatāya sammādassanapakkhe ṭhapetabbataṃ nārahatīti. Asassatabhāvena nicchitāpi vā cakkhuādayo samāropitajīvasabhāvā eva diṭṭhigatikehi gayhantīti tadavabodhassa micchādassanabhāvo na sakkā nivāretuṃ. Tenevāha ‘‘cakkhuṃ itipi…pe… kāyo itipi ayaṃ me attā’’tiādi. Evañca katvā asaṅkhatāya saṅkhatāya ca dhātuyā vasena yathākkamaṃ ‘‘ekacce dhammā sassatā, ekacce asassatā’’ti evaṃ pavatto vibhajjavādopi ekaccasassatavādo āpajjatīti evaṃpakārā codanā anavakāsā hoti aviparītadhammasabhāvasampaṭipattibhāvato.

    ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಪುರಿಮವಾದೇಪಿ ಅಸಸ್ಸತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ‘‘ಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಗಹಣಂ ವಿಸೇಸತೋ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ, ಸಸ್ಸತಾನಂ ಪನ ‘‘ಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಗಾಹೋ ನ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ ಯಥಾಸಭಾವಗ್ಗಹಣಭಾವತೋ। ಅಸಸ್ಸತೇಸುಯೇವ ಪನ ‘‘ಕೇಚಿದೇವ ಧಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾ, ಕೇಚಿ ಅಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ವಿಭಾಗಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಇಮಸ್ಸ ವಾದಸ್ಸ ವಾದನ್ತರತಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಸಮುದಾಯನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಸಪ್ಪದೇಸಸಸ್ಸತಗ್ಗಾಹೋ ನಿಪ್ಪದೇಸಸಸ್ಸತಗ್ಗಾಹೇ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ವಾದೀ ತಬ್ಬಿಸಯವಿಸೇಸವಸೇನ ವಾದದ್ವಯಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ। ಅಞ್ಞೇ ಏವ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಾ, ಅಞ್ಞೇ ‘‘ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ। ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ, ಏಕದೇಸಪರಿಗ್ಗಹೋ ಚ ವಾದದ್ವಯಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಯತ್ತೋಯೇವ। ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ಅನೇಕವಿಧಸಮುಸ್ಸಯೇ ಏಕವಿಧಸಮುಸ್ಸಯೇ ಚ ಖನ್ಧಪಬನ್ಧೇ ಅಭಿನಿವೇಸಭಾವತೋ। ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಹಿ ಸಸ್ಸತವಾದೀ ಜಾತಿವಿಸೇಸವಸೇನ ನಾನಾವಿಧರೂಪಕಾಯಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇ ಏವ ಅರೂಪಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸೀ ಜಾತೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಣೇನ ಅನುಸ್ಸವಾದೀಹಿ ಚ ರೂಪಕಾಯಭೇದಗ್ಗಹಣತೋ। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ತತೋ ಚುತೋ ಅಮುತ್ರ ಉದಪಾದಿ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೨) ‘‘ಚವನ್ತಿ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಆದಿ। ವಿಸೇಸಲಾಭೀ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕೋ ಅನುಪಧಾರಿತಭೇದಸಮುಸ್ಸಯೇವ ಧಮ್ಮಪಬನ್ಧೇ ಸಸ್ಸತಾಕಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಅಭಿನಿವಿಸನಂ ಜನೇಸಿ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಖನ್ಧಸನ್ತಾನವಿಸಯತ್ತಾ ತದಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ। ತಥಾ ಚ ತೀಸುಪಿ ವಾದೇಸು ‘‘ತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ತತೋ ಪರಂ ನಾನುಸ್ಸರತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ತಕ್ಕೀನಂ ಪನ ಸಸ್ಸತೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದೀನಂ ಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸವಿಸೇಸೋ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮವಿಸಯತಾಯ ಸುಪಾಕಟೋಯೇವಾತಿ।

    Kāmañcettha purimavādepi asassatānaṃ dhammānaṃ ‘‘sassatā’’ti gahaṇaṃ visesato micchādassanaṃ, sassatānaṃ pana ‘‘sassatā’’ti gāho na micchādassanaṃ yathāsabhāvaggahaṇabhāvato. Asassatesuyeva pana ‘‘kecideva dhammā sassatā, keci asassatā’’ti gahetabbadhammesu vibhāgappavattiyā imassa vādassa vādantaratā vuttā, na cettha ‘‘samudāyantogadhattā ekadesassa sappadesasassataggāho nippadesasassataggāhe samodhānaṃ gacchatī’’ti sakkā vattuṃ vādī tabbisayavisesavasena vādadvayassa pavattattā. Aññe eva hi diṭṭhigatikā ‘‘sabbe dhammā sassatā’’ti abhiniviṭṭhā, aññe ‘‘ekaccasassatā’’ti. Saṅkhārānaṃ anavasesapariyādānaṃ, ekadesapariggaho ca vādadvayassa paribyattoyeva. Kiñca bhiyyo anekavidhasamussaye ekavidhasamussaye ca khandhapabandhe abhinivesabhāvato. Catubbidhopi hi sassatavādī jātivisesavasena nānāvidharūpakāyasannissaye eva arūpadhammapuñje sassatābhinivesī jāto abhiññāṇena anussavādīhi ca rūpakāyabhedaggahaṇato. Tathā ca vuttaṃ ‘‘tato cuto amutra udapādi’’nti (dī. ni. 1.32) ‘‘cavanti upapajjantī’’ti ca ādi. Visesalābhī ekaccasassatiko anupadhāritabhedasamussayeva dhammapabandhe sassatākāraggahaṇena abhinivisanaṃ janesi ekabhavapariyāpannakhandhasantānavisayattā tadabhinivesassa. Tathā ca tīsupi vādesu ‘‘taṃ pubbenivāsaṃ anussarati, tato paraṃ nānussaratī’’ti ettakameva vuttaṃ, takkīnaṃ pana sassatekaccasassatavādīnaṃ sassatābhinivesaviseso rūpārūpadhammavisayatāya supākaṭoyevāti.

    ೩೯. ದೀಘಸ್ಸ ಕಾಲಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕಮೇನಾತಿ ವಿವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀನಂ ಅಪಗಮೇನ। ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನಂ ಸಂ-ಸದ್ದೇನ ಯುತ್ತೋ ವಟ್ಟ-ಸದ್ದೋ ವಿನಾಸವಾಚೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿನಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ಸಙ್ಖಯವಸೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪತ್ತಿಕರಮಹಾಮೇಘಸಮುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಯಾವ ಅಣುಸಹಗತೋಪಿ ಸಙ್ಖಾರೋ ನ ಹೋತಿ, ತಾವ ಲೋಕೋ ಸಂವಟ್ಟತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಲೋಕೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಪಥವೀಆದಿಭಾಜನಲೋಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಉಪರಿಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇಸೂತಿ ಪರಿತ್ತಸುಭಾದೀಸು ರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇಸು। ಅಗ್ಗಿನಾ ಹಿ ಕಪ್ಪವುಟ್ಠಾನಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತನತೋ। ತೇನೇವಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಆಭಸ್ಸರಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಅರೂಪೇಸು ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಸಂವಟ್ಟಮಾನಲೋಕಧಾತೂಹಿ ಅಞ್ಞಲೋಕಧಾತೂಸು ವಾತಿ ವಿಕಪ್ಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಅಪಾಯಸತ್ತಾ ತದಾ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಅಪಾಯೇಸು ದೀಘತಮಾಯುಕಾನಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೂಪತ್ತಿಯಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಸತಿಪಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಮನಸಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವೇ ಬಾಹಿರಪಚ್ಚಯೇಹಿ ವಿನಾ ಮನಸಾವ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಮನೋಮಯಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ರೂಪಾವಚರಸತ್ತಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಾಮಭವೇ ಓಪಪಾತಿಕಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಮನೋಮಯಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಭೂತೇನ ಅತಿಸಯಮನಸಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತೇಸು ಮನೋಮಯವೋಹಾರತೋತಿ ದಸ್ಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಝಾನಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಮನೋಮಯಾ’’ತಿ। ಏವಂ ಅರೂಪಾವಚರಸತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಮನೋಮಯಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತತ್ಥ ಬಾಹಿರಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬತಾಸಙ್ಕಾಯ ಏವ ಅಭಾವತೋ, ‘‘ಮನಸಾವ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣಾಸಮ್ಭವತೋ। ನಿರುಳ್ಹೋ ವಾಯಂ ಲೋಕೇ ಮನೋಮಯವೋಹಾರೋ ರೂಪಾವಚರಸತ್ತೇಸು। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅನ್ನಮಯೋ ಪಾನಮಯೋ ಮನೋಮಯೋ ಆನನ್ದಮಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಮಯೋ’’ತಿ ಪಞ್ಚಧಾ ಅತ್ತಾನಂ ವೇದವಾದಿನೋ ವದನ್ತಿ। ಉಚ್ಛೇದವಾದೇಪಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ದಿಬ್ಬೋ ರೂಪೀ ಮನೋಮಯೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೮೬)। ಸೋಭನಾ ಪಭಾ ಏತೇಸು ಸನ್ತೀತಿ ಸುಭಾ। ‘‘ಉಕ್ಕಂಸೇನಾ’’ತಿ ಆಭಸ್ಸರದೇವೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ಪರಿತ್ತಾಭಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾ ಪನ ದ್ವೇ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಕಪ್ಪೇ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಅಟ್ಠಕಪ್ಪೇತಿ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಕಪ್ಪೇ।

    39.Dīghassakālassa atikkamenāti vivaṭṭavivaṭṭaṭṭhāyīnaṃ apagamena. Anekatthattā dhātūnaṃ saṃ-saddena yutto vaṭṭa-saddo vināsavācīti āha ‘‘vinassatī’’ti, saṅkhayavasena vattatīti attho. Vipattikaramahāmeghasamuppattito paṭṭhāya hi yāva aṇusahagatopi saṅkhāro na hoti, tāva loko saṃvaṭṭatīti vuccati. Lokoti cettha pathavīādibhājanaloko adhippeto. Uparibrahmalokesūti parittasubhādīsu rūpībrahmalokesu. Agginā hi kappavuṭṭhānaṃ idhādhippetaṃ bahulaṃ pavattanato. Tenevāha bhagavā ‘‘ābhassarasaṃvattanikā hontī’’ti. Arūpesuvāti vā-saddena saṃvaṭṭamānalokadhātūhi aññalokadhātūsu vāti vikappanaṃ veditabbaṃ. Na hi ‘‘sabbe apāyasattā tadā rūpārūpabhavesu uppajjantī’’ti sakkā viññātuṃ apāyesu dīghatamāyukānaṃ manussalokūpattiyā asambhavato. Satipi sabbasattānaṃ abhisaṅkhāramanasā nibbattabhāve bāhirapaccayehi vinā manasāva nibbattattā ‘‘manomayā’’ti vuccanti rūpāvacarasattā. Yadi evaṃ kāmabhave opapātikasattānampi manomayabhāvo āpajjatīti? Nāpajjati adhicittabhūtena atisayamanasā nibbattasattesu manomayavohāratoti dassanto āha ‘‘jhānamanena nibbattattā manomayā’’ti. Evaṃ arūpāvacarasattānampi manomayabhāvo āpajjatīti ce? Na, tattha bāhirapaccayehi nibbattetabbatāsaṅkāya eva abhāvato, ‘‘manasāva nibbattā’’ti avadhāraṇāsambhavato. Niruḷho vāyaṃ loke manomayavohāro rūpāvacarasattesu. Tathā hi ‘‘annamayo pānamayo manomayo ānandamayo viññāṇamayo’’ti pañcadhā attānaṃ vedavādino vadanti. Ucchedavādepi vakkhati ‘‘dibbo rūpī manomayo’’ti (dī. ni. 1.86). Sobhanā pabhā etesu santīti subhā. ‘‘Ukkaṃsenā’’ti ābhassaradeve sandhāyāha, parittābhā appamāṇābhā pana dve cattāro ca kappe tiṭṭhanti. Aṭṭhakappeti aṭṭha mahākappe.

    ೪೦. ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಕರಮಹಾಮೇಘಸಮುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಥವೀಸನ್ಧಾರಕುದಕತಂಸನ್ಧಾರಕವಾಯುಮಹಾಪಥವೀಆದೀನಂ ಸಮುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಠಾತಿ, ‘‘ಸಮ್ಭವತಿ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನಂ। ಪಕತಿಯಾತಿ ಸಭಾವೇನ, ತಸ್ಸ ‘‘ಸುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾನಂ ನತ್ಥಿತಾಯಾ’’ತಿ, ಅನುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ತೇನ ಯಥಾ ಏಕಚ್ಚಾನಿ ವಿಮಾನಾನಿ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾನಂ ಚುತತ್ತಾ ಸುಞ್ಞಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಏವಮಿದನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಭೂಮಿಪಿ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಕಮ್ಮಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ। ಅಥ ವಾ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾನಂ ವಿಪಚ್ಚನಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಹಕಾರೀಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ । ಉತು ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಾ। ‘‘ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಕಮ್ಮಸಹಾಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಸಹಾಯಭೂತೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ , ಸೋವ ಉತು ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಉತು, ಸೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮವಿಮಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಭೂಮಿಯಾ। ಕಥಂ ಪಣೀತಾಯ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ಠಿತಾನಂ ಹೀನಾಯ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಾ ಉಪಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಥ ಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಓತರನ್ತೀತಿ ಉಪಪಜ್ಜನವಸೇನ ಹೇಟ್ಠಾಭೂಮಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ।

    40.Saṇṭhātīti sampattikaramahāmeghasamuppattito paṭṭhāya pathavīsandhārakudakataṃsandhārakavāyumahāpathavīādīnaṃ samuppattivasena ṭhāti, ‘‘sambhavati’’ icceva vā attho anekatthattā dhātūnaṃ. Pakatiyāti sabhāvena, tassa ‘‘suñña’’nti iminā sambandho. Tattha kāraṇamāha ‘‘nibbattasattānaṃ natthitāyā’’ti, anuppannattāti attho, tena yathā ekaccāni vimānāni tattha nibbattasattānaṃ cutattā suññāni honti, na evamidanti dasseti. Brahmapārisajjabrahmapurohitamahābrahmāno brahmakāyikā, tesaṃ nivāso bhūmipi ‘‘brahmakāyikā’’ti vuttā. Kammaṃ upanissayavasena paccayo etissāti kammapaccayā. Atha vā tattha nibbattasattānaṃ vipaccanakakammassa sahakārīpaccayabhāvato, kammassa paccayāti kammapaccayā. Utu samuṭṭhānaṃ etissāti utusamuṭṭhānā. ‘‘Kammapaccayautusamuṭṭhānā’’ti vā pāṭho, kammasahāyo paccayo, kammassa vā sahāyabhūto paccayo kammapaccayo , sova utu kammapaccayautu, so samuṭṭhānaṃ etissāti yojetabbaṃ. Etthāti ‘‘brahmavimāna’’nti vuttāya brahmakāyikabhūmiyā. Kathaṃ paṇītāya dutiyajjhānabhūmiyaṃ ṭhitānaṃ hīnāya paṭhamajjhānabhūmiyā upapatti hotīti āha ‘‘atha sattāna’’ntiādi. Otarantīti upapajjanavasena heṭṭhābhūmiṃ gacchanti.

    ಅಪ್ಪಾಯುಕೇತಿ ಯಂ ಉಳಾರಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹವಿಪಾಕಪಬನ್ಧತೋ ಅಪ್ಪಪರಿಮಾಣಾಯುಕೇ। ಆಯುಪ್ಪಮಾಣೇನೇವಾತಿ ಪರಮಾಯುಪ್ಪಮಾಣೇನೇವ। ಕಿಂ ಪನೇತಂ ಪರಮಾಯು ನಾಮ, ಕಥಂ ವಾ ತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಪಮಾಣನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಯೋ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಭವವಿಸೇಸೇ ಪುರಿಮಸಿದ್ಧಭವಪತ್ಥನೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಸರೀರಾವಯವವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಪಮಾಣಾದಿವಿಸೇಸಾ ವಿಯ ತಂತಂಗತಿನಿಕಾಯಾದೀಸು ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ನಿಯತಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಕಾಮಾವಚರದೇವರೂಪಾವಚರಸತ್ತಾನಂ ಸುಕ್ಕಸೋಣಿತಉತುಭೋಜನಾದಿ ಉತುಆದಿಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಪಚ್ಚಯೂಪತ್ಥಮ್ಭಿತೋ ವಿಪಾಕಪಬನ್ಧಸ್ಸ ಠಿತಿಕಾಲನಿಯಮೋ, ಸೋ ಯಥಾಸಕಂ ಖಣಮತ್ತಾವಟ್ಠಾಯೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸಹಜಾತಾನಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಠಪನಾಕಾರವುತ್ತಿತಾಯ ಪವತ್ತಕಾನಿ ರೂಪಾರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ನ ಕೇವಲಂ ನೇಸಂ ಖಣಠಿತಿಯಾ ಏವ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಅನುಪಾಲಕಾನಿ, ಅಥ ಖೋ ಯಾವ ಭವಙ್ಗುಪಚ್ಛೇದಾ ಅನುಪಬನ್ಧಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛೇದಹೇತುಭಾವೇನಾಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಯುಹೇತುಕತ್ತಾ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ಆಯು, ಉಕ್ಕಂಸಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪರಮಾಯೂತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಪನ ದೇವಾನಂ ನೇರಯಿಕಾನಂ ಉತ್ತರಕುರುಕಾನಞ್ಚ ನಿಯತಪರಿಚ್ಛೇದಂ, ಉತ್ತರಕುರುಕಾನಂ ಪನ ಏಕನ್ತನಿಯತಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ, ಅವಸಿಟ್ಠಮನುಸ್ಸಪೇತತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ಪನ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಸಂವತ್ತನಿಕಕಮ್ಮಬಹುಲೇ ಕಾಲೇ ತಂಕಮ್ಮಸಹಿತಸನ್ತಾನಜನಿತಸುಕ್ಕಸೋಣಿತಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ತಂಮೂಲಕಾನಞ್ಚ ಚನ್ದಸೂರಿಯಸಮವಿಸಮಪರಿವತ್ತನಾದಿಜನಿತಉತುಆಹಾರಾದಿಸಮವಿಸಮ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ಚಿರಾಚಿರಕಾಲತೋ ಅನಿಯತಪರಿಚ್ಛೇದಂ, ತಸ್ಸ ಚ ಯಥಾ ಪುರಿಮಸಿದ್ಧಭವಪತ್ಥನಾವಸೇನ ತಂತಂಗತಿನಿಕಾಯಾದೀಸು ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದಿವಿಸೇಸನಿಯಮೋ ಸಿದ್ಧೋ ದಸ್ಸನಾನುಸ್ಸವಾದೀಹಿ, ತಥಾ ಆದಿತೋ ಗಹಣಸಿದ್ಧಿಯಾ। ಏವಂ ತಾಸು ತಾಸು ಉಪಪತ್ತೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾನಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸಮಪ್ಪಮಾಣಟ್ಠಿತಿಕಾಲಂ ದಸ್ಸನಾನುಸ್ಸವೇಹಿ ಲಭಿತ್ವಾ ತಂ ಪರಮತಂ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ಪವತ್ತಿತಭವಪತ್ಥನಾವಸೇನ ಆದಿತೋ ಪರಿಚ್ಛೇದನಿಯಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ತಾಸು ತಾಸು ಉಪಪತ್ತೀಸು ಯಥಾ ತಂತಂಉಪಪತ್ತಿನಿಯತವಣ್ಣಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತನೇ ಸಮತ್ಥಂ, ಏವಂ ನಿಯತಾಯುಪರಿಚ್ಛೇದಾಸು ಉಪಪತ್ತೀಸು ಪರಿಚ್ಛೇದಾತಿಕ್ಕಮೇನ ವಿಪಾಕನಿಬ್ಬತ್ತನೇ ಸಮತ್ಥಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಯುಪ್ಪಮಾಣೇನೇವ ಚವನ್ತೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಸಹಾಯೇಹಿ ಅನುಪಾಲಕಪ್ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾಕಾರೋ ಅತ್ಥತೋ ಪರಮಾಯು, ತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಾನತಿಕ್ಕಮನತೋ ಸತಿಪಿ ಕಮ್ಮಾವಸೇಸೇ ಠಾನಂ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪುಞ್ಞಬಲೇನೇವ ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ। ಕಪ್ಪಂ ವಾತಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಂ ವಾ ತಸ್ಸ ಉಪಡ್ಢಂ ವಾ ಉಪಡ್ಢಕಪ್ಪತೋ ಊನಮಧಿಕಂ ವಾತಿ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ ವಾ-ಸದ್ದೋ।

    Appāyuketi yaṃ uḷāraṃ puññakammaṃ kataṃ, tassa uppajjanārahavipākapabandhato appaparimāṇāyuke. Āyuppamāṇenevāti paramāyuppamāṇeneva. Kiṃ panetaṃ paramāyu nāma, kathaṃ vā taṃ paricchinnapamāṇanti? Vuccate – yo tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tasmiṃ tasmiṃ bhavavisese purimasiddhabhavapatthanūpanissayavasena sarīrāvayavavaṇṇasaṇṭhānapamāṇādivisesā viya taṃtaṃgatinikāyādīsu yebhuyyena niyataparicchedo gabbhaseyyakakāmāvacaradevarūpāvacarasattānaṃ sukkasoṇitautubhojanādi utuādipaccayuppannapaccayūpatthambhito vipākapabandhassa ṭhitikālaniyamo, so yathāsakaṃ khaṇamattāvaṭṭhāyīnampi attano sahajātānaṃ rūpārūpadhammānaṃ ṭhapanākāravuttitāya pavattakāni rūpārūpajīvitindriyāni yasmā na kevalaṃ nesaṃ khaṇaṭhitiyā eva kāraṇabhāvena anupālakāni, atha kho yāva bhavaṅgupacchedā anupabandhassa avicchedahetubhāvenāpi, tasmā āyuhetukattā kāraṇūpacārena āyu, ukkaṃsaparicchedavasena paramāyūti ca vuccati. Taṃ pana devānaṃ nerayikānaṃ uttarakurukānañca niyataparicchedaṃ, uttarakurukānaṃ pana ekantaniyataparicchedameva, avasiṭṭhamanussapetatiracchānānaṃ pana ciraṭṭhitisaṃvattanikakammabahule kāle taṃkammasahitasantānajanitasukkasoṇitappaccayānaṃ taṃmūlakānañca candasūriyasamavisamaparivattanādijanitautuāhārādisamavisama paccayānaṃ vasena cirācirakālato aniyataparicchedaṃ, tassa ca yathā purimasiddhabhavapatthanāvasena taṃtaṃgatinikāyādīsu vaṇṇasaṇṭhānādivisesaniyamo siddho dassanānussavādīhi, tathā ādito gahaṇasiddhiyā. Evaṃ tāsu tāsu upapattīsu nibbattasattānaṃ yebhuyyena samappamāṇaṭṭhitikālaṃ dassanānussavehi labhitvā taṃ paramataṃ ajjhosāya pavattitabhavapatthanāvasena ādito paricchedaniyamo veditabbo. Yasmā pana kammaṃ tāsu tāsu upapattīsu yathā taṃtaṃupapattiniyatavaṇṇādinibbattane samatthaṃ, evaṃ niyatāyuparicchedāsu upapattīsu paricchedātikkamena vipākanibbattane samatthaṃ na hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘āyuppamāṇeneva cavantī’’ti. Yasmā pana upatthambhakasahāyehi anupālakappaccayehi upādinnakakkhandhānaṃ pavattetabbākāro atthato paramāyu, tassa yathāvuttaparicchedānatikkamanato satipi kammāvasese ṭhānaṃ na sambhavati, tena vuttaṃ ‘‘attano puññabaleneva ṭhātuṃ na sakkotī’’ti. Kappaṃ vāti asaṅkhyeyyakappaṃ vā tassa upaḍḍhaṃ vā upaḍḍhakappato ūnamadhikaṃ vāti vikappanattho vā-saddo.

    ೪೧. ಅನಭಿರತೀತಿ ಏಕವಿಹಾರೇನ ಅನಭಿರತಿ। ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಮಾಗಮಿಚ್ಛಾ ಹೋತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪರಸ್ಸಾಪಿ ಸತ್ತಸ್ಸ ಆಗಮನಪತ್ಥನಾ’’ತಿ। ಪಿಯವತ್ಥುವಿರಹೇನ ಪಿಯವತ್ಥುಅಲಾಭೇನ ವಾ ಚಿತ್ತವಿಘಾತೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ, ಸಾ ಅತ್ಥತೋ ದೋಮನಸ್ಸಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಘಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ। ದೀಘರತ್ತಂ ಝಾನರತಿಯಾ ರಮಮಾನಸ್ಸ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಅನಭಿರತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ಚ ಗಹಣಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಇಧ ಪರಿತಸ್ಸನಾ। ತಾ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಾವತ್ಥಾಯ ಚಲನಂ ಕಮ್ಪನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಬ್ಬಿಜ್ಜನಾ ಫನ್ದನಾ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಣ್ಹಾತಸ್ಸನಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿತಸ್ಸನಾಪಿ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಯಂ ಪನ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸತ್ತಾ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಅಯಂ ತಣ್ಹಾತಸ್ಸನಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ದಿಟ್ಠಿತಸ್ಸನಾಯ ವಿಸುಂ ಉದಾಹರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ತಣ್ಹಾತಸ್ಸನಂಯೇವ ತತೋ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿತಸ್ಸನಾಯ ಅಭಾವತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಾಸತಸ್ಸನಾ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ। ಭಯಾನಕನ್ತಿ ಭೇರವಾರಮ್ಮಣನಿಮಿತ್ತಂ ಬಲವಭಯಂ। ತೇನ ಸರೀರಸ್ಸ ಥದ್ಧಭಾವೋ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ ಭಯಂ ಸಂವೇಗನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಭಯನ್ತಿ ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಚಿಣ್ಣನ್ತೇ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರತೋ ಭಾಯನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಭಯಞಾಣಂ। ಸಂವೇಗನ್ತಿ ಸಹೋತ್ತಪ್ಪಞಾಣಂ, ಓತ್ತಪ್ಪಮೇವ ವಾ। ಸನ್ತಾಸನ್ತಿ ಆದೀನವನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಹಿ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಸನ್ತಸ್ಸನಞಾಣಂ। ಸಹ ಬ್ಯಾಯತಿ ಪವತ್ತತಿ, ದೋಸಂ ವಾ ಛಾದೇತೀತಿ ಸಹಬ್ಯೋ, ಸಹಾಯೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವಂ ಸಹಬ್ಯತಂ।

    41.Anabhiratīti ekavihārena anabhirati. Sā pana yasmā aññehi samāgamicchā hoti, tena vuttaṃ ‘‘aparassāpi sattassa āgamanapatthanā’’ti. Piyavatthuvirahena piyavatthualābhena vā cittavighāto ukkaṇṭhitā, sā atthato domanassacittuppādo yevāti āha ‘‘paṭighasampayuttā’’ti. Dīgharattaṃ jhānaratiyā ramamānassa vuttappakāraṃ anabhiratinimittaṃ uppannā ‘‘mama’’nti ca ‘‘aha’’nti ca gahaṇassa kāraṇabhūtā taṇhādiṭṭhiyo idha paritassanā. Tā pana cittassa purimāvatthāya calanaṃ kampananti āha ‘‘ubbijjanā phandanā’’ti. Tenevāha ‘‘taṇhātassanāpi diṭṭhitassanāpi vaṭṭatī’’ti. Yaṃ pana atthuddhāre ‘‘aho vata aññepi sattā itthattaṃ āgaccheyyunti ayaṃ taṇhātassanā nāmā’’ti vuttaṃ, taṃ diṭṭhitassanāya visuṃ udāharaṇaṃ dassentena taṇhātassanaṃyeva tato niddhāretvā vuttaṃ, na pana tattha diṭṭhitassanāya abhāvatoti daṭṭhabbaṃ. Tāsatassanā cittutrāso. Bhayānakanti bheravārammaṇanimittaṃ balavabhayaṃ. Tena sarīrassa thaddhabhāvo chambhitattaṃ bhayaṃ saṃveganti ettha bhayanti bhaṅgānupassanāya ciṇṇante sabbasaṅkhārato bhāyanavasena uppannaṃ bhayañāṇaṃ. Saṃveganti sahottappañāṇaṃ, ottappameva vā. Santāsanti ādīnavanibbidānupassanāhi saṅkhārehi santassanañāṇaṃ. Saha byāyati pavattati, dosaṃ vā chādetīti sahabyo, sahāyo, tassa bhāvaṃ sahabyataṃ.

    ೪೨. ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಇಮೇ ಸತ್ತೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ಪಾಸಂಸಭಾವೇನ ಉತ್ತಮಭಾವೇನ ಚ ‘‘ತೇ ಸತ್ತೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಮಞ್ಞತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜೇಟ್ಠಕೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ। ಅಞ್ಞದತ್ಥು ದಸೋತಿ ದಸ್ಸನೇ ಅನ್ತರಾಯಾಭಾವವಚನೇನ, ಞೇಯ್ಯವಿಸೇಸಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಭಾವೇನ ಚ ಅನಾವರಣದಸ್ಸಾವಿತಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಭೂತಭಬ್ಯಾನನ್ತಿ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಭೂತಾ, ಭವನ್ತಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಭಬ್ಯಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ವತ್ತಮಾನಕಾಲವಸೇನೇವ ಭಬ್ಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಪಠಮಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಅನವಟ್ಠಿತದಸ್ಸನತ್ತಾ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಪುರಿಮತರಜಾತಿಪರಿಚಿತಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞ್ಞಾಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿವಸೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತಪಟಿಬದ್ಧೇನ ಸತ್ತನಿಮ್ಮಾನೇನ ವಿಪಲ್ಲಟ್ಠೋ ‘‘ಅಹಂ ಇಸ್ಸರೋ ಕತ್ತಾ ನಿಮ್ಮಾತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಇಸ್ಸರಕುತ್ತದಸ್ಸನಂ ಪಕ್ಖನ್ದಮಾನೋ ಅಭಿನಿವಿಸನವಸೇನೇವ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ನ ಪತಿಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ‘‘ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಪತಿಟ್ಠಾಪನಕ್ಕಮೇನೇವ ಪನ ತಸ್ಸ ಸೋ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಜಾತೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕಾರಣತೋ ಸಾಧೇತುಕಾಮೋ’’ತಿ, ‘‘ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಮನೋಪಣಿಧೀತಿ ಮನಸಾ ಏವ ಪತ್ಥನಾ, ತಥಾ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇತ್ಥಭಾವನ್ತಿ ಇದಪ್ಪಕಾರತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇತ್ಥನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮತ್ತಭಾವೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನನು ಚ ದೇವಾನಂ ಉಪಪತ್ತಿಸಮನನ್ತರಂ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ ನಾಮ ಗತಿಯಾ ಚವಿತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ನಾಮ ಕಮ್ಮುನಾ ಇಧೂಪಪನ್ನಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಹೋತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಹೋತಿ, ಸಾ ಪನ ಪುರಿಮಜಾತೀಸು ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞ್ಞಾಣೇ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿವಿಟ್ಠಜ್ಝಾಸಯಾನಂ। ಇಮೇ ಪನ ಸತ್ತಾ ಪುರಿಮಾಸುಪಿ ಜಾತೀಸು ಇಸ್ಸರಕುತ್ತದಸ್ಸನವಸೇನ ವಿನಿಬನ್ಧಾಭಿನಿವೇಸಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಿನಾ ಮಯ’’ನ್ತಿಆದಿ।

    42.Abhibhavitvā ṭhito ime satteti adhippāyo. Yasmā pana so pāsaṃsabhāvena uttamabhāvena ca ‘‘te satte abhibhavitvā ṭhito’’ti attānaṃ maññati, tasmā vuttaṃ ‘‘jeṭṭhakohamasmī’’ti. Aññadatthu dasoti dassane antarāyābhāvavacanena, ñeyyavisesapariggāhikabhāvena ca anāvaraṇadassāvitaṃ paṭijānātīti āha ‘‘sabbaṃ passāmīti attho’’ti. Bhūtabhabyānanti ahesunti bhūtā, bhavanti bhavissantīti bhabyā, aṭṭhakathāyaṃ pana vattamānakālavaseneva bhabya-saddassa attho dassito. Paṭhamacittakkhaṇeti paṭisandhicittakkhaṇe. Kiñcāpi so brahmā anavaṭṭhitadassanattā puthujjanassa purimatarajātiparicitampi kammassakataññāṇaṃ vissajjetvā vikubbaniddhivasena cittuppattimattapaṭibaddhena sattanimmānena vipallaṭṭho ‘‘ahaṃ issaro kattā nimmātā’’tiādinā issarakuttadassanaṃ pakkhandamāno abhinivisanavaseneva patiṭṭhito, na patiṭṭhāpanavasena ‘‘tassa evaṃ hotī’’ti vuttattā, patiṭṭhāpanakkameneva pana tassa so abhiniveso jātoti dassanatthaṃ ‘‘kāraṇato sādhetukāmo’’ti, ‘‘paṭiññaṃ katvā’’ti ca vuttaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘taṃ kissa hetū’’tiādi. Tattha manopaṇidhīti manasā eva patthanā, tathā cittappavattimattamevāti attho, itthabhāvanti idappakārataṃ. Yasmā pana itthanti brahmattabhāvo idhādhippeto, tasmā ‘‘brahmabhāvanti attho’’ti vuttaṃ. Nanu ca devānaṃ upapattisamanantaraṃ ‘‘imissā nāma gatiyā cavitvā iminā nāma kammunā idhūpapannā’’ti paccavekkhaṇā hotīti? Saccaṃ hoti, sā pana purimajātīsu kammassakataññāṇe sammadeva niviṭṭhajjhāsayānaṃ. Ime pana sattā purimāsupi jātīsu issarakuttadassanavasena vinibandhābhinivesā ahesunti daṭṭhabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘iminā maya’’ntiādi.

    ೪೩. ಈಸತೀತಿ ಈಸೋ, ಅಭಿಭೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಹಾ ಈಸೋ ಮಹೇಸೋ, ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಮಹೇಸತಾಯ ಪನ ಪರೇಹಿ ‘‘ಮಹೇಸೋ’’ತಿ ಅಕ್ಖಾತಬ್ಬತಾಯ ಮಹೇಸಕ್ಖೋ, ಅತಿಸಯೇನ ಮಹೇಸಕ್ಖೋ ಮಹೇಸಕ್ಖತರೋತಿ ವಚನತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ಮಹೇಸಕ್ಖಭಾವೋ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಪರಿವಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇಸ್ಸರಿಯಪರಿವಾರವಸೇನ ಮಹಾಯಸತರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    43. Īsatīti īso, abhibhūti attho. Mahā īso maheso, suppatiṭṭhamahesatāya pana parehi ‘‘maheso’’ti akkhātabbatāya mahesakkho, atisayena mahesakkho mahesakkhataroti vacanattho daṭṭhabbo. Yasmā pana so mahesakkhabhāvo ādhipateyyaparivārasampattiyā viññāyati, tasmā ‘‘issariyaparivāravasena mahāyasataro’’ti vuttaṃ.

    ೪೪. ಇಧೇವ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಏವ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಆಗಚ್ಛತಿ। ಯಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಸತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಯನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಕರಣೇ ವಾ ಪಚ್ಚತ್ತನಿದ್ದೇಸೋ, ಯೇನ ಠಾನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಂ ವಾ। ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯದೇತಂ ಇತ್ಥತ್ತಸ್ಸ ಆಗಮನಂ, ಏತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಪಬ್ಬಜತಿ, ಚೇತೋಸಮಾಧಿಂ ಫುಸತಿ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತೀ’’ತಿ ಏತೇಸುಪಿ ಪದೇಸು। ‘‘ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಞ್ಹಿ ಪದಂ ‘‘ಪಬ್ಬಜತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ।

    44.Idheva āgacchatīti imasmiṃ manussaloke eva paṭisandhivasena āgacchati. Yaṃ aññataro sattoti ettha yanti nipātamattaṃ, karaṇe vā paccattaniddeso, yena ṭhānenāti attho, kiriyāparāmasanaṃ vā. Itthattaṃ āgacchatīti ettha yadetaṃ itthattassa āgamanaṃ, etaṃ ṭhānaṃ vijjatīti attho. Esa nayo ‘‘pabbajati, cetosamādhiṃ phusati, pubbenivāsaṃ anussaratī’’ti etesupi padesu. ‘‘Ṭhānaṃ kho panetaṃ bhikkhave vijjati, yaṃ aññataro satto’’ti imañhi padaṃ ‘‘pabbajatī’’tiādīhi padehi paccekaṃ yojetabbanti.

    ೪೫. ಖಿಡ್ಡಾಯ ಪದುಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿನೋ, ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿನೋ ಏವ ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿಕಾ, ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸೋ ವಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿಕಾ। ಅತಿಕ್ಕನ್ತವೇಲಂ ಅತಿವೇಲಂ, ಆಹಾರೂಪಭೋಗಕಾಲಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮೇಥುನಸಮ್ಪಯೋಗೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖಂ ಕೇಳಿಹಸ್ಸಸುಖಂ ರತಿಧಮ್ಮೋ ರತಿಸಭಾವೋ। ಆಹಾರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೋ ದೇವಾನಂ ಆಹಾರೋ, ಕಾ ಆಹಾರವೇಲಾತಿ? ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾನಂ ಸುಧಾ ಆಹಾರೋ, ಸಾ ಹೇಟ್ಠಿಮೇಹಿ ಉಪರಿಮಾನಂ ಪಣೀತತಮಾ ಹೋತಿ, ತಂ ಯಥಾಸಕಂ ದಿವಸವಸೇನ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಬಿಳಾರಪದಪ್ಪಮಾಣಂ ಸುಧಾಹಾರಂ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಜಿವ್ಹಾಯ ಠಪಿತಮತ್ತೋ ಯಾವ ಕೇಸಗ್ಗನಖಗ್ಗಾ ಕಾಯಂ ಫರತಿ, ತೇಸಂಯೇವ ದಿವಸವಸೇನ ಸತ್ತದಿವಸೇ ಯಾಪನಸಮತ್ಥೋ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ನಿರನ್ತರಂ ಖಾದನ್ತಾ ಪಿವನ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪರಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಜತೇಜಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ ಉಳಾರಪುಞ್ಞನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ, ಉಳಾರಗರುಸಿನಿದ್ಧಸುಧಾಹಾರಜೀರಣತೋ ಚ। ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ಮನ್ದಭಾವೋ ಮುದುಸುಖುಮಾಲಭಾವತೋ। ತೇನೇವ ಹಿ ಭಗವಾ ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾಯಂ ಪಕತಿಪಥವಿಯಂ ಸಣ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ಸಕ್ಕಂ ದೇವರಾಜಾನಂ ‘‘ಓಳಾರಿಕಂ ಕಾಯಂ ಅಧಿಟ್ಠೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ತೇಸನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ। ವತ್ಥುನ್ತಿ ಕರಜಕಾಯಂ। ಕೇಚೀತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ।

    45. Khiḍḍāya padussantīti khiḍḍāpadosino, khiḍḍāpadosino eva khiḍḍāpadosikā, khiḍḍāpadoso vā etesaṃ atthīti khiḍḍāpadosikā. Atikkantavelaṃ ativelaṃ, āhārūpabhogakālaṃ atikkamitvāti attho. Methunasampayogena uppajjanakasukhaṃ keḷihassasukhaṃ ratidhammo ratisabhāvo. Āhāranti ettha ko devānaṃ āhāro, kā āhāravelāti? Sabbesampi kāmāvacaradevānaṃ sudhā āhāro, sā heṭṭhimehi uparimānaṃ paṇītatamā hoti, taṃ yathāsakaṃ divasavasena divase divase bhuñjanti. Keci pana ‘‘biḷārapadappamāṇaṃ sudhāhāraṃ bhuñjanti, so jivhāya ṭhapitamatto yāva kesagganakhaggā kāyaṃ pharati, tesaṃyeva divasavasena sattadivase yāpanasamattho ca hotī’’ti vadanti. ‘‘Nirantaraṃ khādantā pivantā’’ti idaṃ parikappanavasena vuttaṃ. Kammajatejassa balavabhāvo uḷārapuññanibbattattā, uḷāragarusiniddhasudhāhārajīraṇato ca. Karajakāyassa mandabhāvo mudusukhumālabhāvato. Teneva hi bhagavā indasālaguhāyaṃ pakatipathaviyaṃ saṇṭhātuṃ asakkontaṃ sakkaṃ devarājānaṃ ‘‘oḷārikaṃ kāyaṃ adhiṭṭhehī’’ti āha. Tesanti manussānaṃ. Vatthunti karajakāyaṃ. Kecīti abhayagirivāsino.

    ೪೭. ಮನೇನಾತಿ ಇಸ್ಸಾಪಕತತ್ತಾ ಪದುಟ್ಠೇನ ಮನಸಾ। ಉಸೂಯಾವಸೇನ ಮನಸೋವ ಪದೋಸೋ ಮನೋಪದೋಸೋ, ಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥಿ ವಿನಾಸಹೇತುಭೂತೋತಿ ಮನೋಪದೋಸಿಕಾತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಕುದ್ಧೋ ರಕ್ಖತೀತಿ ಕುದ್ಧಸ್ಸ ಸೋ ಕೋಧೋ ಇತರಸ್ಮಿಂ ಅಕುಜ್ಝನ್ತೇ ಅನುಪಾದಾನೋ ಏಕವಾರಮೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾಸೇವನೋ ಚಾವೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಉದಕನ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಕುದ್ಧೋ ತಂ ಚವನತೋ ರಕ್ಖತಿ, ಉಭೋಸು ಪನ ಕುದ್ಧೇಸು ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮ್ಹಿ ಪರಿವಡ್ಢನವಸೇನ ತಿಖಿಣಸಮುದಾಚಾರೋ ನಿಸ್ಸಯದಹನರಸೋ ಕೋಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಹದಯವತ್ಥುಂ ನಿದಹನ್ತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖುಮಾಲಕರಜಕಾಯಂ ವಿನಾಸೇತಿ, ತತೋ ಸಕಲೋಪಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಭೋಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ । ತಥಾ ಚಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತಾ ಕಿಲನ್ತಕಾಯಾ…ಪೇ॰… ಚವನ್ತೀ’’ತಿ। ಧಮ್ಮತಾತಿ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮೋ। ಸೋ ಚ ತೇಸಂ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ಮನ್ದತಾಯ, ತಥಾಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಕೋಧಸ್ಸ ಚ ಬಲವತಾಯ ಠಾನಸೋ ಚವನಂ, ತೇಸಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    47.Manenāti issāpakatattā paduṭṭhena manasā. Usūyāvasena manasova padoso manopadoso, so etesaṃ atthi vināsahetubhūtoti manopadosikāti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Akuddho rakkhatīti kuddhassa so kodho itarasmiṃ akujjhante anupādāno ekavārameva uppattiyā anāsevano cāvetuṃ na sakkoti udakantaṃ patvā aggi viya nibbāyati, tasmā akuddho taṃ cavanato rakkhati, ubhosu pana kuddhesu bhiyyo bhiyyo aññamaññamhi parivaḍḍhanavasena tikhiṇasamudācāro nissayadahanaraso kodho uppajjamāno hadayavatthuṃ nidahanto accantasukhumālakarajakāyaṃ vināseti, tato sakalopi attabhāvo antaradhāyati. Tenāha ‘‘ubhosu panā’’tiādi . Tathā cāha bhagavā ‘‘aññamaññaṃ paduṭṭhacittā kilantakāyā…pe… cavantī’’ti. Dhammatāti dhammaniyāmo. So ca tesaṃ karajakāyassa mandatāya, tathāuppajjanakakodhassa ca balavatāya ṭhānaso cavanaṃ, tesaṃ rūpārūpadhammānaṃ sabhāvoti adhippāyo.

    ೪೯. ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಭೇದಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ವಿರೋಧಿಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಪಾತೇ ವಿಕಾರಾಪತ್ತಿದಸ್ಸನತೋ, ಅನ್ತೇ ಚ ಅದಸ್ಸನೂಪಗಮನತೋ ವಿನಾಸಂ ಪಸ್ಸತಿ ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ ರೂಪಧಮ್ಮಭೇದಸ್ಸ। ಪಚ್ಚಯಂ ದತ್ವಾತಿ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹುತ್ವಾ। ‘‘ಬಲವತರ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಲಹುತರಂ ಭೇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ರೂಪೇ ಧರನ್ತೇಯೇವ ಸೋಳಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ। ಭೇದಂ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಿಜ್ಜನ್ತಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಪರಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭಾವೇನೇವ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಪುರಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ವಿಯ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಭಾವಪಕ್ಖೋ ಬಲವತರೋ ಪಾಕಟೋ ಚ ಹೋತಿ, ನ ಅಭಾವಪಕ್ಖೋತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿನಾಸಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಅಲಾತಚಕ್ಕದಸ್ಸನೇನ ಸುಪಾಕಟೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಕ್ಕೀವಾದೀ ನಾನತ್ತನಯಸ್ಸ ದೂರತರತಾಯ ಏಕತ್ತನಯಸ್ಸಪಿ ಮಿಚ್ಛಾಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಯದೇವಿದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬದಾಪಿ ಏಕರೂಪೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಅಯಮೇವ ಅತ್ತಾ ನಿಚ್ಚೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಜನೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋ ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ।

    49.Cakkhādīnaṃ bhedaṃ passatīti virodhipaccayasannipāte vikārāpattidassanato, ante ca adassanūpagamanato vināsaṃ passati oḷārikattā rūpadhammabhedassa. Paccayaṃ datvāti anantarapaccayādivasena paccayo hutvā. ‘‘Balavatara’’nti cittassa lahutaraṃ bhedaṃ sandhāya vuttaṃ. Tathā hi ekasmiṃ rūpe dharanteyeva soḷasa cittāni bhijjanti. Bhedaṃ na passatīti khaṇe khaṇe bhijjantampi cittaṃ parassa anantarapaccayabhāveneva bhijjatīti purimacittassa abhāvaṃ paṭicchādetvā viya pacchimacittassa uppattito bhāvapakkho balavataro pākaṭo ca hoti, na abhāvapakkhoti cittassa vināsaṃ na passati, ayañca attho alātacakkadassanena supākaṭo viññāyati. Yasmā pana takkīvādī nānattanayassa dūrataratāya ekattanayassapi micchāgahitattā ‘‘yadevidaṃ viññāṇaṃ sabbadāpi ekarūpena pavattati, ayameva attā nicco’’tiādinā abhinivesaṃ janeti, tasmā vuttaṃ ‘‘so taṃ apassanto’’tiādi.

    ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದವಣ್ಣನಾ

    Antānantavādavaṇṇanā

    ೫೩. ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಮತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಏತ್ಥ ಸಭಾವೋ ಓಸಾನನ್ತಿ ಅನ್ತೋ, ಮರಿಯಾದಾ। ತಪ್ಪಟಿಸೇಧೇನ ಅನನ್ತೋ, ಅನ್ತೋ ಚ ಅನನ್ತೋ ಚ ಅನ್ತಾನನ್ತೋ ಚ ನೇವನ್ತಾನಾನನ್ತೋ ಚ ಅನ್ತಾನನ್ತಾ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಏಕಸೇಸೇನ ವಾ ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೭೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧; ಉದಾ॰ ೧) ವಿಯ। ಕಸ್ಸ ಪನ ಅನ್ತಾನನ್ತೋತಿ? ಲೋಕೀಯತಿ ಸಂಸಾರನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಹಿ, ಲೋಕೀಯನ್ತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ತೇಹಿ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಂ ತಬ್ಬಿಪಾಕೋ ಚಾತಿ ಲೋಕೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಅನ್ತಾನನ್ತಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ। ಕೋ ಪನ ಏಸೋ ಅತ್ತಾತಿ? ಝಾನವಿಸಯಭೂತಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಲೋಕಸಞ್ಞೀ। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಂ ಲೋಕೋತಿ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಝಾನಂ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಚ ಇಧ ‘ಅತ್ತಾ , ಲೋಕೋ’ತಿ ಚ ಗಹಿತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅನ್ತಾನನ್ತಸಹಚರಿತವಾದೋ ಅನ್ತಾನನ್ತೋ, ಯಥಾ ‘‘ಕುನ್ತಾ ಪಚರನ್ತೀ’’ತಿ ಅನ್ತಾನನ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಘೋಸನ್ತೀ’’ತಿ। ಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾ। ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಅನ್ತಾನನ್ತೋ ವಾದೋ ದಿಟ್ಠಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ‘‘ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಅನ್ತಂ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥೋ ವಿಭತ್ತೋ।

    53.Antānantikāti ettha amati gacchati ettha sabhāvo osānanti anto, mariyādā. Tappaṭisedhena ananto, anto ca ananto ca antānanto ca nevantānānanto ca antānantā sāmaññaniddesena, ekasesena vā ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’ntiādīsu (ma. ni. 3.176; saṃ. ni. 2.1; udā. 1) viya. Kassa pana antānantoti? Lokīyati saṃsāranissaraṇatthikehi diṭṭhigatikehi, lokīyanti vā ettha tehi puññāpuññaṃ tabbipāko cāti lokoti saṅkhyaṃ gatassa attano. Tenāha bhagavā ‘‘antānantaṃ lokassa paññapentī’’ti. Ko pana eso attāti? Jhānavisayabhūtakasiṇanimittaṃ. Tattha hi ayaṃ diṭṭhigatiko lokasaññī. Tathā ca vuttaṃ ‘‘taṃ lokoti gahetvā’’ti. Keci pana ‘‘jhānaṃ taṃsampayuttadhammā ca idha ‘attā , loko’ti ca gahitā’’ti vadanti. Antānantasahacaritavādo antānanto, yathā ‘‘kuntā pacarantī’’ti antānantasannissayo vā yathā ‘‘mañcā ghosantī’’ti. So etesaṃ atthīti antānantikā. Te pana yasmā yathāvuttanayena antānanto vādo diṭṭhi etesanti ‘‘antānantavādā’’ti vuccanti. Tasmā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘antānantavādā’’ti vatvā ‘‘antaṃ vā’’tiādinā attho vibhatto.

    ಏತ್ಥಾಹ – ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಪುರಿಮಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಾದೀನಂ ಅನ್ತತ್ತಞ್ಚ ಅನನ್ತತ್ತಞ್ಚ ಅನ್ತಾನನ್ತತ್ತಞ್ಚ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತವಾದತ್ತಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕತ್ತಂ, ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪನ ತದುಭಯಪಟಿಸೇಧನವಸೇನ ಪವತ್ತವಾದತ್ತಾ ಕಥ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕತ್ತನ್ತಿ? ತದುಭಯಪಟಿಸೇಧನವಸೇನ ಪವತ್ತವಾದತ್ತಾ ಏವ। ಯಸ್ಮಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಪಟಿಸೇಧವಾದೋಪಿ ಅನ್ತಾನನ್ತವಿಸಯೋ ಏವ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತ್ತಾ। ಏತದತ್ಥಂಯೇವ ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತವಾದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ತತಿಯವಾದೇ ದೇಸಭೇದವಸೇನ ಏಕಸ್ಸೇವ ಅನ್ತವನ್ತತಾ ಅನನ್ತತಾ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ, ಏವಂ ತಕ್ಕೀವಾದೇಪಿ ಕಾಲಭೇದವಸೇನ ಉಭಯಸಮ್ಭವತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಸೇಧೇನ ಉಭಯಞ್ಞೇವ ವುಚ್ಚತಿ। ಕಥಂ? ಅನ್ತವನ್ತತಾಪಟಿಸೇಧೇನ ಹಿ ಅನನ್ತತಾ ವುಚ್ಚತಿ, ಅನನ್ತತಾಪಟಿಸೇಧೇನ ಚ ಅನ್ತವನ್ತತಾ, ಅನ್ತಾನನ್ತಾನಞ್ಚ ನ ತತಿಯವಾದಭಾವೋ ಕಾಲಭೇದಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಲೋಕಸಞ್ಞಿತೋ ಅತ್ತಾ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸೇಹಿ ಮಹೇಸೀಹಿ ಅನನ್ತೋ ಕದಾಚಿ ಸಕ್ಖಿದಿಟ್ಠೋತಿ ಅನುಸುಯ್ಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ನೇವನ್ತವಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಹಿಯೇವ ಕದಾಚಿ ಅನ್ತವಾ ಸಕ್ಖಿದಿಟ್ಠೋತಿ ಅನುಸುಯ್ಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಪನ ಅನನ್ತೋತಿ। ಯಥಾ ಚ ಅನುಸ್ಸುತಿತಕ್ಕೀವಸೇನ, ಏವಂ ಜಾತಿಸ್ಸರತಕ್ಕೀ ಆದೀನಞ್ಚ ವಸೇನ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅಯಞ್ಹಿ ತಕ್ಕಿಕೋ ಅವಡ್ಢಿತಭಾವಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಾನಂ ವಡ್ಢಿತಭಾವಸ್ಸ ವಡ್ಢಿತಕಾಲವಸೇನ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾರಿತಾಯ ಅನುಸ್ಸವಾದಿಮತ್ತೇ ಠತ್ವಾ ‘‘ನೇವನ್ತವಾ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಅವಡ್ಢಿತಕಾಲವಸೇನ ಪನ ‘‘ನ ಪನಾನನ್ತೋ’’ತಿ, ನ ಪನ ಅನ್ತತಾನನ್ತತಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮಭಾವೇನ ಯಥಾ ತಂ ‘‘ನೇವಸಞ್ಞಿನಾಸಞ್ಞೀ’’ತಿ। ಪುರಿಮವಾದತ್ತಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಅತ್ತನಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಪ್ಪಕಾರವಿಲಕ್ಖಣತಾಯ ತೇಸಂ, ಅವಸ್ಸಞ್ಚೇತಂ ಏವಂ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಕ್ಖೇಪಪಕ್ಖಂಯೇವ ಭಜೇಯ್ಯ ಚತುತ್ಥವಾದೋ। ನ ಹಿ ಅನ್ತತಾಅನನ್ತತಾತದುಭಯವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪಕಾರೋ ಅತ್ಥಿ, ತಕ್ಕೀವಾದೀ ಚ ಯುತ್ತಿಮಗ್ಗಕೋ, ಕಾಲಭೇದವಸೇನ ಚ ತದುಭಯಂ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ನ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ।

    Etthāha – yuttaṃ tāva purimānaṃ tiṇṇaṃ vādīnaṃ antattañca anantattañca antānantattañca ārabbha pavattavādattā antānantikattaṃ, pacchimassa pana tadubhayapaṭisedhanavasena pavattavādattā katha antānantikattanti? Tadubhayapaṭisedhanavasena pavattavādattā eva. Yasmā antānantapaṭisedhavādopi antānantavisayo eva taṃ ārabbha pavattattā. Etadatthaṃyeva hi sandhāya aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ārabbha pavattavādā’’ti vuttaṃ. Atha vā yathā tatiyavāde desabhedavasena ekasseva antavantatā anantatā ca sambhavati, evaṃ takkīvādepi kālabhedavasena ubhayasambhavato aññamaññapaṭisedhena ubhayaññeva vuccati. Kathaṃ? Antavantatāpaṭisedhena hi anantatā vuccati, anantatāpaṭisedhena ca antavantatā, antānantānañca na tatiyavādabhāvo kālabhedassa adhippetattā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā ayaṃ lokasaññito attā adhigatavisesehi mahesīhi ananto kadāci sakkhidiṭṭhoti anusuyyati, tasmā nevantavā. Yasmā pana tehiyeva kadāci antavā sakkhidiṭṭhoti anusuyyati, tasmā na pana anantoti. Yathā ca anussutitakkīvasena, evaṃ jātissaratakkī ādīnañca vasena yathāsambhavaṃ yojetabbaṃ. Ayañhi takkiko avaḍḍhitabhāvapubbakattā paṭibhāganimittānaṃ vaḍḍhitabhāvassa vaḍḍhitakālavasena appaccakkhakāritāya anussavādimatte ṭhatvā ‘‘nevantavā’’ti paṭikkhipati. Avaḍḍhitakālavasena pana ‘‘na panānanto’’ti, na pana antatānantatānaṃ accantamabhāvena yathā taṃ ‘‘nevasaññināsaññī’’ti. Purimavādattayapaṭikkhepo ca attanā yathādhippetappakāravilakkhaṇatāya tesaṃ, avassañcetaṃ evaṃ viññātabbaṃ, aññathā vikkhepapakkhaṃyeva bhajeyya catutthavādo. Na hi antatāanantatātadubhayavinimutto attano pakāro atthi, takkīvādī ca yuttimaggako, kālabhedavasena ca tadubhayaṃ ekasmimpi na na yujjatīti.

    ಕೇಚಿ ಪನ ಯದಿ ಪನಾಯಂ ಅತ್ತಾ ಅನ್ತವಾ ಸಿಯಾ, ದೂರದೇಸೇ ಉಪಪಜ್ಜನಾನುಸ್ಸರಣಾದಿ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿ ನ ಸಿಯಾ। ಅಥ ಅನನ್ತೋ, ಇಧ ಠಿತಸ್ಸ ದೇವಲೋಕನಿರಯಾದೀಸು ಸುಖದುಕ್ಖಾನುಭವನಮ್ಪಿ ಸಿಯಾ। ಸಚೇ ಪನ ಅನ್ತವಾ ಚ ಅನನ್ತೋ ಚ, ತದುಭಯದೋಸಸಮಾಯೋಗೋ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನ್ತವಾ, ಅನನ್ತೋ’’ತಿ ಚ ಅಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಅತ್ತಾತಿ ಏವಂ ತಕ್ಕನವಸೇನ ಚತುತ್ಥವಾದಪ್ಪವತ್ತಿಂ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಪಚ್ಛಿಮವಾದೀದ್ವಯಸ್ಸ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕತ್ತಂ ಅನ್ತಾನನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಉಭಯವಿಸಯತ್ತಾ ತೇಸಂ ವಾದಸ್ಸ। ಪುರಿಮವಾದೀದ್ವಯಸ್ಸ ಪನ ಕಥಂ ವಿಸುಂ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕತ್ತನ್ತಿ? ಉಪಚಾರವುತ್ತಿಯಾ। ಸಮುದಿತೇಸು ಹಿ ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದೀಸು ಪವತ್ತಮಾನೋ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕ-ಸದ್ದೋ ತತ್ಥ ನಿರುಳ್ಹತಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಮ್ಪಿ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕವಾದೀಸು ಪವತ್ತತಿ, ಯಥಾ ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಪರಿಯಾಯೋ, ಯಥಾ ಚ ಲೋಕೇ ಸತ್ತಾಸಯೋತಿ। ಅಥ ವಾ ಅಭಿನಿವೇಸತೋ ಪುರಿಮಕಾಲಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಅಯಂ ತತ್ಥ ವೋಹಾರೋ ಕತೋ। ತೇಸಞ್ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ತಥಾರೂಪಚೇತೋಸಮಾಧಿಸಮಧಿಗಮತೋ ಪುಬ್ಬಕಾಲಂ ‘‘ಅನ್ತವಾ ನು ಅಯಂ ಲೋಕೋ, ಅನನ್ತೋ ನೂ’’ತಿ ಉಭಯಾಕಾರಾವಲಮ್ಬಿನೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ವಸೇನ ನಿರುಳ್ಹೋ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಭಾವೋ ವಿಸೇಸಲಾಭೇನ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಏಕಂಸಗ್ಗಾಹೇ ಪುರಿಮಸಿದ್ಧರುಳ್ಹಿಯಾ ವೋಹರೀಯತೀತಿ।

    Keci pana yadi panāyaṃ attā antavā siyā, dūradese upapajjanānussaraṇādi kiccanipphatti na siyā. Atha ananto, idha ṭhitassa devalokanirayādīsu sukhadukkhānubhavanampi siyā. Sace pana antavā ca ananto ca, tadubhayadosasamāyogo. Tasmā ‘‘antavā, ananto’’ti ca abyākaraṇīyo attāti evaṃ takkanavasena catutthavādappavattiṃ vaṇṇenti. Evampi yuttaṃ tāva pacchimavādīdvayassa antānantikattaṃ antānantānaṃ vasena ubhayavisayattā tesaṃ vādassa. Purimavādīdvayassa pana kathaṃ visuṃ antānantikattanti? Upacāravuttiyā. Samuditesu hi antānantavādīsu pavattamāno antānantika-saddo tattha niruḷhatāya paccekampi antānantikavādīsu pavattati, yathā arūpajjhānesu paccekaṃ aṭṭhavimokkhapariyāyo, yathā ca loke sattāsayoti. Atha vā abhinivesato purimakālappavattivasena ayaṃ tattha vohāro kato. Tesañhi diṭṭhigatikānaṃ tathārūpacetosamādhisamadhigamato pubbakālaṃ ‘‘antavā nu ayaṃ loko, ananto nū’’ti ubhayākārāvalambino parivitakkassa vasena niruḷho antānantikabhāvo visesalābhena tattha uppannepi ekaṃsaggāhe purimasiddharuḷhiyā voharīyatīti.

    ೫೪-೬೦. ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ತಕ್ಕಯತೀತಿ ತಕ್ಕೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೩೪) ಸದ್ದತೋ, ‘‘ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ತಕ್ಕೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೩೪) ಅತ್ಥತೋ ಚ ಸಸ್ಸತವಾದೇ ವುತ್ತವಿಧಿನಾ। ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾನುಸಾರೇನಾತಿ ದಸ್ಸನಭೂತೇನ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಉಪಲದ್ಧಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಅನ್ತವನ್ತಾದಿನೋ ಅನುಸ್ಸರಣೇನ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅನುಸ್ಸುತಿತಕ್ಕೀಸುದ್ಧತಕ್ಕೀನಮ್ಪಿ ಇಧ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ ದಿಟ್ಠಗ್ಗಹಣೇನೇವ ‘‘ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತವಿಸೂಕದಸ್ಸನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧೦, ೧೯೪) ವಿಯ ಸುತಾದೀನಮ್ಪಿ ಗಹಿತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಅನ್ತವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬದಾ ಭಾವಪರಾಮಸನವಸೇನೇವ ಇಮೇಸಂ ವಾದಾನಂ ಪವತ್ತನತೋ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸೇಸಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೭-೯೮)।

    54-60.Vuttanayenāti ‘‘takkayatīti takkī’’tiādinā (dī. ni. aṭṭha. 1.34) saddato, ‘‘catubbidho takkī’’tiādinā (dī. ni. aṭṭha. 1.34) atthato ca sassatavāde vuttavidhinā. Diṭṭhapubbānusārenāti dassanabhūtena viññāṇena upaladdhapubbassa antavantādino anussaraṇena. Evañca katvā anussutitakkīsuddhatakkīnampi idha saṅgaho siddho hoti. Atha vā diṭṭhaggahaṇeneva ‘‘naccagītavāditavisūkadassanā’’tiādīsu (dī. ni. 10, 194) viya sutādīnampi gahitatā veditabbā. ‘‘Antavā’’tiādinā icchitassa attano sabbadā bhāvaparāmasanavaseneva imesaṃ vādānaṃ pavattanato sassatadiṭṭhisaṅgaho daṭṭhabbo. Tathā hi vakkhati ‘‘sesā sassatadiṭṭhiyo’’ti (dī. ni. aṭṭha. 97-98).

    ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪವಾದವಣ್ಣನಾ

    Amarāvikkhepavādavaṇṇanā

    ೬೧. ನ ಮರತೀತಿ ನ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ। ‘‘ಏವಮ್ಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವಿಧೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರೋ ಖೇಪೋ ಪರೇನ ಪರವಾದೀನಂ ಖಿಪನಂ ವಿಕ್ಖೇಪೋ। ಅಮರಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾಚಾಯ ಚ ವಿಕ್ಖಿಪನ್ತೀತಿ ವಾ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿನೋ। ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿನೋ ಏವ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ। ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸನ್ಧಾವತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಭಾವೇ ಅನವಟ್ಠಾನತೋ। ಅಮರಾ ವಿಯ ವಿಕ್ಖಿಪನ್ತೀತಿ ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಸದ್ದತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    61.Na maratīti na ucchijjati. ‘‘Evampi me no’’tiādinā vividho nānappakāro khepo parena paravādīnaṃ khipanaṃ vikkhepo. Amarāya diṭṭhiyā vācāya ca vikkhipantīti vā amarāvikkhepino. Amarāvikkhepino eva amarāvikkhepikā. Ito cito ca sandhāvati ekasmiṃ sabhāve anavaṭṭhānato. Amarā viya vikkhipantīti vā purimanayeneva saddattho daṭṭhabbo.

    ೬೨. ವಿಕ್ಖೇಪವಾದಿನೋ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ, ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಪಿ ಸಭಾವಭೇದವಸೇನೇವ ಞಾತುಂ ಞಾಣಬಲಂ ನತ್ಥೀತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಪದಾನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ। ಪಠಮನಯವಸೇನೇವ ಅಪರಿಯನ್ತವಿಕ್ಖೇಪತಾಯ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋತಿ ಅನಿಯಮಿತವಿಕ್ಖೇಪೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅನಿಯಮಿತವಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಸಸ್ಸತಾದೀಸು ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಕಾರೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ವಿಕ್ಖೇಪಕರಣಂ, ಪರವಾದಿನಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಪುಚ್ಛಿತೇ ಪಕಾರೇ ತಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುತಿಯನಯವಸೇನ ಅಮರಾಸದಿಸಾಯ ಅಮರಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ವಾ ಪುಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನಿಯಮತೋವ ಸಸ್ಸತೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದತಕ್ಕೀವಾದಾನಂ ಪಟಿಸೇಧನೇನ ತಂ ತಂ ವಾದಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೇವ ಅಪರಿಯನ್ತವಿಕ್ಖೇಪವಾದತ್ತಾ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿನೋ। ಅತ್ತನಾ ಪನ ಅನವಟ್ಠಿತವಾದತ್ತಾ ನ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಪಕ್ಖೇ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಯಂ ಪನ…ಪೇ॰… ಬ್ಯಾಕರೋತೀ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಅಬ್ಯಾಕರಣೇನ ತಮೇವ ಅನವಟ್ಠಾನಂ ವಿಭಾವೇತಿ ‘‘ಇದಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ವಾ ಪುಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿನಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖೇ ನ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ।

    62. Vikkhepavādino uttarimanussadhamme, akusaladhammepi sabhāvabhedavaseneva ñātuṃ ñāṇabalaṃ natthīti kusalākusalapadānaṃ kusalākusalakammapathavaseneva attho. Paṭhamanayavaseneva apariyantavikkhepatāya amarāvikkhepaṃ vibhāvetuṃ ‘‘evantipi me noti aniyamitavikkhepo’’ti vuttaṃ. Tattha aniyamitavikkhepoti sassatādīsu ekasmimpi pakāre aṭṭhatvā vikkhepakaraṇaṃ, paravādinā yasmiṃ kismiñci pucchite pakāre tassa paṭikkhepoti attho. Dutiyanayavasena amarāsadisāya amarāya vikkhepaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kusalanti vā puṭṭho’’tiādimāha. Atha vā ‘‘evantipi me no’’tiādinā aniyamatova sassatekaccasassatucchedatakkīvādānaṃ paṭisedhanena taṃ taṃ vādaṃ paṭikkhipateva apariyantavikkhepavādattā amarāvikkhepino. Attanā pana anavaṭṭhitavādattā na kismiñci pakkhe avatiṭṭhatīti āha ‘‘sayaṃ pana…pe… byākarotī’’ti. Idāni kusalādīnaṃ abyākaraṇena tameva anavaṭṭhānaṃ vibhāveti ‘‘idaṃ kusalanti vā puṭṭho’’tiādinā. Tenevāha ‘‘ekasmimpi pakkhe na tiṭṭhatī’’ti.

    ೬೩. ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಪ್ಪಜಾನನ್ತೋಪಿ ಯೇಸಮಹಂ ಸಮಯೇನ ಕುಸಲಮೇವ ‘‘ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ, ಅಕುಸಲಮೇವ ಚ ‘‘ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯಂ, ತೇಸು ತಥಾ ಬ್ಯಾಕರಣಹೇತು ‘‘ಅಹೋ ವತ ರೇ ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಕರೋನ್ತೇಸು ಮಮ ಛನ್ದೋ ವಾ ರಾಗೋ ವಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ದೋಸೋ ವಾ ಪಟಿಘೋ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಪಣ್ಡಿತಭಾವವಿಸಯಾನಂ ರಾಗಾದೀನಂ ವಸೇನ ಯೋಜನಾ ಕತಾ। ‘‘ಛನ್ದರಾಗದ್ವಯಂ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಹಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋವ ‘‘ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ಆಗತಾ, ಸುತ್ತನ್ತೇ ಪನ ದೋಸೋಪಿ ‘‘ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಕೋಧುಪಾದಾನವಿನಿಬನ್ಧಾ ವಿಘಾತಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಾ ದಳ್ಹಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ । ದಳ್ಹಗ್ಗಹಣಂ ಅಮುಞ್ಚನಂ। ಪಟಿಘೋಪಿ ಹಿ ಉಪನಾಹಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಮುಞ್ಚತಿ। ವಿಹನನಂ ಹಿಂಸನಂ ವಿಬಾಧನಂ। ರಾಗೋಪಿ ಹಿ ಪರಿಳಾಹವಸೇನ ಸಾರದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ ನಿಸ್ಸಯಂ ವಿಬಾಧತೀತಿ। ವಿನಾಸೇತುಕಾಮತಾಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।

    63. Kusalākusalaṃ yathābhūtaṃ appajānantopi yesamahaṃ samayena kusalameva ‘‘kusala’’nti, akusalameva ca ‘‘akusala’’nti byākareyyaṃ, tesu tathā byākaraṇahetu ‘‘aho vata re paṇḍito’’ti sakkārasammānaṃ karontesu mama chando vā rāgo vā assāti evampettha attho sambhavati. Doso vā paṭigho vāti ettha vuttavipariyāyena yojetabbaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana attano paṇḍitabhāvavisayānaṃ rāgādīnaṃ vasena yojanā katā. ‘‘Chandarāgadvayaṃ upādāna’’nti abhidhammanayena vuttaṃ. Abhidhamme hi taṇhādiṭṭhiyova ‘‘upādāna’’nti āgatā, suttante pana dosopi ‘‘upādāna’’nti vutto ‘‘kodhupādānavinibandhā vighātaṃ āpajjantī’’tiādīsu. Tena vuttaṃ ‘‘ubhayampi vā daḷhaggahaṇavasena upādāna’’nti . Daḷhaggahaṇaṃ amuñcanaṃ. Paṭighopi hi upanāhādivasena pavatto ārammaṇaṃ na muñcati. Vihananaṃ hiṃsanaṃ vibādhanaṃ. Rāgopi hi pariḷāhavasena sāraddhavuttitāya nissayaṃ vibādhatīti. Vināsetukāmatāya ārammaṇaṃ gaṇhātīti sambandho.

    ೬೪. ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ। ಯೇನ ಹಿ ಧಮ್ಮೇನ ಯುತ್ತೋ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ, ತೇನ ಸುತಚಿನ್ತಾಮಯಂ ಪಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಪಾಕತಿಕಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಸಾಭಾವಿಕಪಞ್ಞಂ। ಕತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಸಾಮಞ್ಞವಾಚಕತ್ತಾ ‘‘ಕತವಿಜ್ಜೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಕತ-ಸದ್ದೋ ಞಾಣಾನುಯುತ್ತತಂ ವದತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಞ್ಞಾತಪರಪ್ಪವಾದಾ’’ತಿ। ಸತ್ತಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ವಾಲಗ್ಗಸ್ಸ ಅಂಸುಕೋಟಿವೇಧಕೋ ‘‘ವಾಲವೇಧೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ।

    64.Paṇḍiccenāti paññāya. Yena hi dhammena yutto ‘‘paṇḍito’’ti vuccati, so dhammo paṇḍiccaṃ, tena sutacintāmayaṃ paññaṃ dasseti, na pākatikakammanibbattaṃ sābhāvikapaññaṃ. Kata-saddassa kiriyāsāmaññavācakattā ‘‘katavijjo’’tiādīsu viya kata-saddo ñāṇānuyuttataṃ vadatīti āha ‘‘viññātaparappavādā’’ti. Sattadhā bhinnassa vālaggassa aṃsukoṭivedhako ‘‘vālavedhī’’ti adhippeto.

    ೬೫-೬. ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪುರಿಮಾನಮ್ಪಿ ತಿಣ್ಣಂ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಸಭಾವಾನವಬೋಧತೋ ಅತ್ಥೇವ ಮನ್ದಭಾವೋ, ತೇಸಂ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನವಬೋಧಸ್ಸ ಅವಬೋಧವಿಸೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ತದಭಾವಾ ಪಚ್ಛಿಮೋಯೇವ ಮನ್ದಮೋಮೂಹಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ। ನನು ಚ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪರೋಲೋಕೋ’ತಿ ಇತಿ ಚೇ ಮೇ ಅಸ್ಸ, ‘ಅತ್ಥಿ ಪರೋಲೋಕೋ’ತಿ ಇತಿ ತೇ ನಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯಂ, ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೬೫) ವಚನತೋ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮಾನವಬೋಧಸ್ಸ ಅವಬೋಧೋ ಅತ್ಥಿಯೇವಾತಿ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ನ ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಾನಂ ವಿಯ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಧಮ್ಮಬ್ಯಾಕರಣನಿಬನ್ಧನಮುಸಾವಾದಾದಿಭಯಪರಿಜಿಗುಚ್ಛನಕಾರೋ ಅತ್ಥಿ, ಅಥ ಖೋ ಮಹಾಮೂಳ್ಹೋಯೇವ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪಕರಣತ್ಥಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪರೋಲೋಕೋ’ತಿ ಇತಿ ಚೇ ಮಂ ಪುಚ್ಛಸೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಠಪನಮೇವ ತೇನ ದಸ್ಸೀಯತಿ, ನ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮಾನವಬೋಧೋತಿ ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೇನ ‘‘ಮನ್ದೋ ಚೇವ ಮೋಮೂಹೋ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತೇನೇವ ಹಿ ತಥಾವಾದಿನಂ ಸಞ್ಜಯಂ ಬೇಲಟ್ಠಪುತ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ‘‘ಅಯಂ ವಾ ಇಮೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಬ್ಬಮನ್ದೋ ಸಬ್ಬಮೂಳ್ಹೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೧) ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪರೋಲೋಕೋ’’ತಿ ಸಸ್ಸತದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ವಾ ಪುಚ್ಛಾ। ‘‘ನತ್ಥಿ ಪರೋಲೋಕೋ’’ತಿ ನತ್ಥಿಕದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನವಸೇನ ವಾ ಪುಚ್ಛಾ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ಚ ನತ್ಥಿ ಚ ಪರೋಲೋಕೋ’’ತಿ ಉಚ್ಛೇದದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಏವ ವಾ ಪುಚ್ಛಾ। ‘‘ನೇವ ಅತ್ಥಿ ನ ನತ್ಥಿ ಪರೋಲೋಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರತ್ತಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೇ ಸತಿ ಪಕಾರನ್ತರಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಅತ್ಥಿತಾನತ್ಥಿತಾಹಿ ನವತ್ತಬ್ಬಾಕಾರೋ ಪರೋಲೋಕೋತಿ ವಿಕ್ಖೇಪಞ್ಞೇವ ಪುರೇಕ್ಖಾರೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ವಾ ಪುಚ್ಛಾ। ಸೇಸಚತುಕ್ಕತ್ತಯೇಪಿ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪುಞ್ಞಸಙ್ಖಾರತ್ತಿಕೋ ವಿಯ ಹಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರತ್ತಿಕೇನ ಪುರಿಮಚತುಕ್ಕಸಙ್ಗಹಿತೋ ಏವ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಚತುಕ್ಕತ್ತಯೇನ ಅತ್ತಪರಾಮಾಸಪುಞ್ಞಾದಿ ಫಲತಾಚೋದನಾನಯೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ।

    65-6. Ettha ca kiñcāpi purimānampi tiṇṇaṃ kusalādidhammasabhāvānavabodhato attheva mandabhāvo, tesaṃ pana attano kusalādidhammānavabodhassa avabodhaviseso atthi, tadabhāvā pacchimoyeva mandamomūhabhāvena vutto. Nanu ca pacchimassāpi ‘‘atthi paroloko’ti iti ce me assa, ‘atthi paroloko’ti iti te naṃ byākareyyaṃ, evantipi me no’’tiādi (dī. ni. 1.65) vacanato attano dhammānavabodhassa avabodho atthiyevāti? Kiñcāpi atthi, na tassa purimānaṃ viya apariññātadhammabyākaraṇanibandhanamusāvādādibhayaparijigucchanakāro atthi, atha kho mahāmūḷhoyeva. Atha vā ‘‘evantipi me no’’tiādinā pucchāya vikkhepakaraṇatthaṃ ‘‘atthi paroloko’ti iti ce maṃ pucchasī’’ti pucchāṭhapanameva tena dassīyati, na attano dhammānavabodhoti ayameva visesena ‘‘mando ceva momūho cā’’ti vutto. Teneva hi tathāvādinaṃ sañjayaṃ belaṭṭhaputtaṃ ārabbha ‘‘ayaṃ vā imesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ sabbamando sabbamūḷho’’ti (dī. ni. 1.181) vuttaṃ. Tattha ‘‘atthi paroloko’’ti sassatadassanavasena sammādiṭṭhivasena vā pucchā. ‘‘Natthi paroloko’’ti natthikadassanavasena sammādassanavasena vā pucchā. ‘‘Atthi ca natthi ca paroloko’’ti ucchedadassanavasena sammādiṭṭhivasena eva vā pucchā. ‘‘Neva atthi na natthi paroloko’’ti vuttappakārattayapaṭikkhepe sati pakārantarassa asambhavato atthitānatthitāhi navattabbākāro parolokoti vikkhepaññeva purekkhārena sammādiṭṭhivasena vā pucchā. Sesacatukkattayepi vuttanayānusārena attho veditabbo. Puññasaṅkhārattiko viya hi kāyasaṅkhārattikena purimacatukkasaṅgahito eva attho. Sesacatukkattayena attaparāmāsapuññādi phalatācodanānayena saṅgahitoti.

    ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕೋ ಸಸ್ಸತಾದೀನಂ ಅತ್ತನೋ ಅರುಚ್ಚನತಾಯ ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಕ್ಖೇಪಞ್ಞೇವ ಕರೋತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿಆದಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುಚ್ಛಿತಾಕಾರಪಟಿಸೇಧನವಸೇನ ವಿಕ್ಖಿಪನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ನನು ಚ ವಿಕ್ಖೇಪವಾದಿನೋ ವಿಕ್ಖೇಪಪಕ್ಖಸ್ಸ ಅನುಜಾನನಂ ವಿಕ್ಖೇಪಪಕ್ಖೇ ಅವಟ್ಠಾನಂ ಯುತ್ತರೂಪನ್ತಿ? ನ, ತತ್ಥಾಪಿ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹತ್ತಾ, ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನೇವ ಚ ವಿಕ್ಖೇಪವಾದಸ್ಸ ಪವತ್ತನತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸಞ್ಚಯೋ ಬೇಲಟ್ಠಪುತ್ತೋ ರಞ್ಞಾ ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಪುಟ್ಠೋ ಪರಲೋಕತ್ತಿಕಾದೀನಂ ಪಟಿಸೇಧನಮುಖೇನ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ।

    Amarāvikkhepiko sassatādīnaṃ attano aruccanatāya sabbattha ‘‘evantipi me no’’tiādinā vikkhepaññeva karoti. Tattha ‘‘evantipi me no’’tiādi tattha tattha pucchitākārapaṭisedhanavasena vikkhipanākāradassanaṃ. Nanu ca vikkhepavādino vikkhepapakkhassa anujānanaṃ vikkhepapakkhe avaṭṭhānaṃ yuttarūpanti? Na, tatthāpi tassa sammūḷhattā, paṭikkhepavaseneva ca vikkhepavādassa pavattanato. Tathā hi sañcayo belaṭṭhaputto raññā ajātasattunā sandiṭṭhikaṃ sāmaññaphalaṃ puṭṭho paralokattikādīnaṃ paṭisedhanamukhena vikkhepaṃ byākāsi.

    ಏತ್ಥಾಹ – ನನು ಚಾಯಂ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕೋ ಕುಸಲಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ, ಪರಲೋಕತ್ತಿಕಾದೀನಿ ಚ ಯಥಾಭೂತಂ ಅನವಬುಜ್ಝಮಾನೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪನಮತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಕಥಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಭಾವೋ। ನ ಹಿ ಅವತ್ತುಕಾಮಸ್ಸ ವಿಯ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ಥಮಜಾನನ್ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಖೇಪಕರಣಮತ್ತೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕತಾ ಯುತ್ತಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ನ ಹೇವ ಖೋ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪಕರಣಮತ್ತೇನ ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕತಾ, ಅಥ ಖೋ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ। ಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವಿಟ್ಠೋಯೇವ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮನ್ದಬುದ್ಧಿತಾಯ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮೇ ಪರಲೋಕತ್ತಿಕಾದೀನಿ ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅತ್ತನಾ ಅವಿಞ್ಞಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪರಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಮುಸಾವಾದಾದಿಭಯೇನ ಚ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಯಾಸಂ ಸತ್ತೇವ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯೋ, ಸೇಸಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೭-೯೮) ಅಥ ವಾ ಪುಞ್ಞಪಾಪಾನಂ ತಬ್ಬಿಪಾಕಾನಞ್ಚ ಅನವಬೋಧೇನ ಅಸದ್ದಹನೇನ ಚ ತಬ್ಬಿಸಯಾಯ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪಕರಣಂಯೇವ ಸುನ್ದರನ್ತಿ ಖನ್ತಿಂ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಿಸುಂಯೇವೇಸಾ ಏಕಾ ದಿಟ್ಠಿ ಸತ್ತಭಙ್ಗದಿಟ್ಠಿ ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಯನ್ತರಹಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ ಚೇವ ವಾಚಾ ಚಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೬೧)। ಕಥಂ ಪನಸ್ಸಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗಹೋ? ಉಚ್ಛೇದವಸೇನ ಅನಭಿನಿವೇಸತೋ। ನತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತವೇದೀ ವಿವಾದಬಹುಲತ್ತಾ ಲೋಕಸ್ಸ, ‘‘ಏವಮೇವ’’ನ್ತಿ ಪನ ಸದ್ದನ್ತರೇನ ‘‘ಧಮ್ಮನಿಜ್ಝಾನನಾ ಅನಾದಿಕಾಲಿಕಾ ಲೋಕೇ’’ತಿ ಗಾಹವಸೇನ ಸಸ್ಸತಲೇಸೋಪೇತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ।

    Etthāha – nanu cāyaṃ sabbopi amarāvikkhepiko kusalādayo dhamme, paralokattikādīni ca yathābhūtaṃ anavabujjhamāno tattha tattha pañhaṃ puṭṭho pucchāya vikkhepanamattaṃ āpajjati, tassa kathaṃ diṭṭhigatikabhāvo. Na hi avattukāmassa viya pucchitamatthamajānantassa vikkhepakaraṇamattena diṭṭhigatikatā yuttāti? Vuccate – na heva kho pucchāya vikkhepakaraṇamattena tassa diṭṭhigatikatā, atha kho micchābhinivesavasena. Sassatābhinivesena micchābhiniviṭṭhoyeva hi puggalo mandabuddhitāya kusalādidhamme paralokattikādīni ca yāthāvato appaṭipajjamāno attanā aviññātassa atthassa paraṃ viññāpetuṃ asakkuṇeyyatāya musāvādādibhayena ca vikkhepaṃ āpajjatīti. Tathā hi vakkhati ‘‘yāsaṃ satteva ucchedadiṭṭhiyo, sesā sassatadiṭṭhiyo’’ti (dī. ni. aṭṭha. 1.97-98) atha vā puññapāpānaṃ tabbipākānañca anavabodhena asaddahanena ca tabbisayāya pucchāya vikkhepakaraṇaṃyeva sundaranti khantiṃ ruciṃ uppādetvā abhinivisantassa uppannā visuṃyevesā ekā diṭṭhi sattabhaṅgadiṭṭhi viyāti daṭṭhabbaṃ. Tathā ca vuttaṃ ‘‘pariyantarahitā diṭṭhigatikassa diṭṭhi ceva vācā cā’’ti (dī. ni. aṭṭha. 1.61). Kathaṃ panassā sassatadiṭṭhisaṅgaho? Ucchedavasena anabhinivesato. Natthi koci dhammānaṃ yathābhūtavedī vivādabahulattā lokassa, ‘‘evameva’’nti pana saddantarena ‘‘dhammanijjhānanā anādikālikā loke’’ti gāhavasena sassatalesopettha labbhatiyeva.

    ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನವಾದವಣ್ಣನಾ

    Adhiccasamuppannavādavaṇṇanā

    ೬೭. ಅಧಿಚ್ಚ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣಂ, ಕಸ್ಸಚಿ ವುದ್ಧಿಪುಬ್ಬಂ ವಾ ವಿನಾ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ತಲೋಕಸಞ್ಞಿತಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಧಿಚ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರಾರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸನಂ ತದಾಕಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ಪವತ್ತಿತೋ, ತದಾಕಾರಸಹಚರಿತತಾಯ ಚ ‘‘ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಘೋಸನ್ತಿ, ಕುನ್ತಾ ಪಚರನ್ತೀ’’ತಿ ಚ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ದಸ್ಸನಂ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ।

    67. Adhicca yadicchakaṃ yaṃ kiñci kāraṇaṃ, kassaci vuddhipubbaṃ vā vinā samuppannoti attalokasaññitānaṃ khandhānaṃ adhiccuppattiākārārammaṇaṃ dassanaṃ tadākārasannissayena pavattito, tadākārasahacaritatāya ca ‘‘adhiccasamuppanna’’nti vuccati yathā ‘‘mañcā ghosanti, kuntā pacarantī’’ti ca imamatthaṃ dassento āha ‘‘adhiccasamuppanno attā ca loko cāti dassanaṃ adhiccasamuppanna’’nti.

    ೬೮-೭೩. ದೇಸನಾಸೀಸನ್ತಿ ದೇಸನಾಯ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವೇನ ಗಹಣಂ, ತೇನ ಸಞ್ಞಂಯೇವ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಕತಾ, ನ ಪನ ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಿಭಾವತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ’’ತಿಆದಿ। ಭಗವಾ ಹಿ ಯಥಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಸಮಾಧಿಂ ಪಞ್ಞಂ ವಾ ಧುರಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಞ್ಞಂ ವಾ ಧುರಂ ಕರೋತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಝಾನಂ ಭಾವೇತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೭೭) ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ [ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೫ (ಖ)] ಪಞ್ಚಞಾಣಿಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ, [ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೫ (ಜ); ವಿಭ॰ ೨.೮೦೪] ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೧) ತಥಾ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, (ಧ॰ ಸ॰ ೧) ಕಿಂಚಿತ್ತೋ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು (ಪಾರಾ॰ ೧೪೬, ೧೮೦) ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ, (ಧ॰ ಪ॰ ೧, ೨; ನೇತ್ತಿ॰ ೯೦; ಪೇಟಕೋ॰ ೮೩) ಸನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸತ್ತಾ ನಾನತ್ತಕಾಯಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ, (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೩೨, ೩೪೨, ೩೫೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೨೪; ಚೂಳನಿ॰ ೮೩) ನ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಸುತ್ತಾನಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೮) ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಾನಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ। ತಿತ್ಥಾಯತನೇತಿ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಸಮಯೇ। ತಿತ್ಥಿಯಾ ಹಿ ಉಪಪತ್ತಿವಿಸೇಸೇ ವಿಮುತ್ತಿಸಞ್ಞಿನೋ, ಸಞ್ಞಾವಿರಾಗಾವಿರಾಗೇಸು ಆದೀನವಾನಿಸಂಸದಸ್ಸಿನೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ಅಸಞ್ಞಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಕ್ಖಣಭೂಮಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಸಾಸನಿಕಾ। ವಾಯೋಕಸಿಣೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾತಿ ವಾಯೋಕಸಿಣೇ ಪಠಮಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಝಾನಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಚಿಣ್ಣವಸೀ ಹುತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಾಯ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ’’ತಿ।

    68-73.Desanāsīsanti desanāya jeṭṭhakabhāvena gahaṇaṃ, tena saññaṃyeva dhuraṃ katvā bhagavatā ayaṃ desanā katā, na pana tattha aññesaṃ arūpadhammānaṃ atthibhāvatoti dasseti. Tenevāha ‘‘acittuppādā’’tiādi. Bhagavā hi yathā lokuttaradhammaṃ desento samādhiṃ paññaṃ vā dhuraṃ karoti, evaṃ lokiyadhammaṃ desento cittaṃ saññaṃ vā dhuraṃ karoti. Tattha ‘‘yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti (dha. sa. 277) pañcaṅgiko sammāsamādhi [dī. ni. 3.355 (kha)] pañcañāṇiko sammāsamādhi, [dī. ni. 3.355 (ja); vibha. 2.804] paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontī’’ti (ma. ni. 1.271) tathā ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, (dha. sa. 1) kiṃcitto tvaṃ bhikkhu (pārā. 146, 180) manopubbaṅgamā dhammā, (dha. pa. 1, 2; netti. 90; peṭako. 83) santi bhikkhave sattā nānattakāyā nānattasaññino, (dī. ni. 3.332, 342, 357; a. ni. 9.24; cūḷani. 83) na nevasaññānāsaññāyatana’’ntiādīni suttāni (dī. ni. 3.358) etassa atthassa sādhakāni daṭṭhabbāni. Titthāyataneti aññatitthiyasamaye. Titthiyā hi upapattivisese vimuttisaññino, saññāvirāgāvirāgesu ādīnavānisaṃsadassino vā hutvā asaññasamāpattiṃ nibbattetvā akkhaṇabhūmiyaṃ uppajjanti, na sāsanikā. Vāyokasiṇe parikammaṃ katvāti vāyokasiṇe paṭhamādīni tīṇi jhānāni nibbattetvā tatiyajjhāne ciṇṇavasī hutvā tato vuṭṭhāya catutthajjhānādhigamāya parikammaṃ katvā. Tenevāha ‘‘catutthajjhānaṃ nibbattetvā’’ti.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ವಾಯೋಕಸಿಣೇಯೇವ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ವುತ್ತನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಯಥೇವ ಹಿ ರೂಪಪಟಿಭಾಗಭೂತೇಸು ಕಸಿಣವಿಸೇಸೇಸು ರೂಪವಿಭಾವನೇನ ರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾಸಙ್ಖಾತೋ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿವಿಸೇಸೋ ಸಚ್ಛಿಕರೀಯತಿ, ಏವಂ ಅಪರಿಬ್ಯತ್ತವಿಗ್ಗಹತಾಯ ಅರೂಪಪಟಿಭಾಗಭೂತೇ ಕಸಿಣವಿಸೇಸೇ ಅರೂಪವಿಭಾವನೇನ ಅರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾಸಙ್ಖಾತೋ ರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿವಿಸೇಸೋ ಅಧಿಗಮೀಯತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸಞ್ಞಾ ರೋಗೋ ಸಞ್ಞಾ ಗಣ್ಡೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೪) ‘‘ಧಿ ಚಿತ್ತಂ, ಧಿಬ್ಬತೇ ತಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚ ನಯೇನ ಅರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ, ತದಭಾವೇ ಚ ಸನ್ತಪಣೀತಭಾವಸನ್ನಿಟ್ಠಾನೇನ ರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಂ, ರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಚಾರೇನ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ತತ್ಥಾಪಿ ವಿಸೇಸೇನ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಜ್ಝಾನಂ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಕಾಸಕಸಿಣೇಪೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಅರೂಪಪಟಿಭಾಗತಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ? ಇಚ್ಛಿತಮೇವೇತಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅವಚನಂ ಪನೇತ್ಥ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಅಗ್ಗಹಿತಭಾವೇನ। ಯಥಾ ಹಿ ರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾ ವಿರಜ್ಜನೀಯಧಮ್ಮಭಾವಮತ್ತೇನ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾ, ವಿರಜ್ಜನೀಯಧಮ್ಮಪಟಿಭಾಗಭೂತೇ ಚ ವಿಸಯವಿಸೇಸೇ ಪಾತುಭವತಿ, ಏವಂ ಅರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾಪೀತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ನ ಕೋಚಿ ವಿರೋಧೋ, ತಿತ್ಥಿಯೇಹೇವ ಪನ ತಸ್ಸಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತಾಯ, ತೇಸಞ್ಚ ವಿಸಯಪಥೇಸುಪನಿಬನ್ಧನಸ್ಸೇವ ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ದಿಟ್ಠಿವನ್ತೇಹಿ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯೇಹಿ ಚತುತ್ಥೇಯೇವ ಭೂತಕಸಿಣೇ ಅರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾಪರಿಕಮ್ಮಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಿಞ್ಚ ವಣ್ಣಕಸಿಣೇಸು ವಿಯ ಪುರಿಮಭೂತಕಸಿಣತ್ತಯೇಪಿ ವಣ್ಣಪಟಿಚ್ಛಾಯಾವ ಪಣ್ಣತ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಝಾನಸ್ಸ ಲೋಕವೋಹಾರಾನುರೋಧೇನೇವ ಪವತ್ತಿತೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೫೭) ಪಥವೀಕಸಿಣಸ್ಸ ಆದಾಸಚನ್ದಮಣ್ಡಲೂಪಮಾವಚನಞ್ಚ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ, ಚತುತ್ಥಂ ಪನ ಭೂತಕಸಿಣಂ ಭೂತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾಯಮೇವ ಝಾನಸ್ಸ ಗೋಚರಭಾವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ಅರೂಪಪಟಿಭಾಗತಾ ಯುತ್ತಾತಿ ವಾಯೋಕಸಿಣೇಯೇವ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Kasmā panettha vāyokasiṇeyeva parikammaṃ vuttanti? Vuccate – yatheva hi rūpapaṭibhāgabhūtesu kasiṇavisesesu rūpavibhāvanena rūpavirāgabhāvanāsaṅkhāto arūpasamāpattiviseso sacchikarīyati, evaṃ aparibyattaviggahatāya arūpapaṭibhāgabhūte kasiṇavisese arūpavibhāvanena arūpavirāgabhāvanāsaṅkhāto rūpasamāpattiviseso adhigamīyatīti ettha ‘‘saññā rogo saññā gaṇḍo’’tiādinā (ma. ni. 3.24) ‘‘dhi cittaṃ, dhibbate taṃ citta’’ntiādinā ca nayena arūpappavattiyā ādīnavadassanena, tadabhāve ca santapaṇītabhāvasanniṭṭhānena rūpasamāpattiyā abhisaṅkharaṇaṃ, rūpavirāgabhāvanā pana saddhiṃ upacārena arūpasamāpattiyo, tatthāpi visesena paṭhamāruppajjhānaṃ. Yadi evaṃ ‘‘paricchinnākāsakasiṇepī’’ti vattabbaṃ. Tassāpi hi arūpapaṭibhāgatā labbhatīti? Icchitamevetaṃ kesañci avacanaṃ panettha pubbācariyehi aggahitabhāvena. Yathā hi rūpavirāgabhāvanā virajjanīyadhammabhāvamattena parinipphannā, virajjanīyadhammapaṭibhāgabhūte ca visayavisese pātubhavati, evaṃ arūpavirāgabhāvanāpīti vuccamāne na koci virodho, titthiyeheva pana tassā samāpattiyā paṭipajjitabbatāya, tesañca visayapathesupanibandhanasseva tassa jhānassa paṭipattito diṭṭhivantehi pubbācariyehi catuttheyeva bhūtakasiṇe arūpavirāgabhāvanāparikammaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Kiñca vaṇṇakasiṇesu viya purimabhūtakasiṇattayepi vaṇṇapaṭicchāyāva paṇṇatti ārammaṇaṃ jhānassa lokavohārānurodheneva pavattito. Evañca katvā visuddhimagge (visuddhi. 1.57) pathavīkasiṇassa ādāsacandamaṇḍalūpamāvacanañca samatthitaṃ hoti, catutthaṃ pana bhūtakasiṇaṃ bhūtappaṭicchāyameva jhānassa gocarabhāvaṃ gacchatīti tasseva arūpapaṭibhāgatā yuttāti vāyokasiṇeyeva parikammaṃ vuttanti veditabbaṃ.

    ಇಧೇವಾತಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಯೇವ। ತತ್ಥಾತಿ ಅಸಞ್ಞಭವೇ। ಯದಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಮತ್ತಮೇವ ಅಸಞ್ಞಭವೇ ಪಾತುಭವತಿ, ಕಥಮರೂಪಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ವಿನಾ ತತ್ಥ ರೂಪಂ ಪವತ್ತತಿ, ಕಥಂ ಪನ ರೂಪಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ವಿನಾ ಅರೂಪಧಾತುಯಂ ಅರೂಪಂ ಪವತ್ತತಿ, ಇದಮ್ಪಿ ತೇನ ಸಮಾನಜಾತಿಯಮೇವ। ಕಸ್ಮಾ? ಇಧೇವ ಅದಸ್ಸನತೋ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೇನ ವಿನಾ ರೂಪಧಾತುಯಂ ರೂಪೇನ ನ ಪವತ್ತಿತಬ್ಬಂ, ಕಿಂ ಕಾರಣಂ ? ಇಧೇವ ಅದಸ್ಸನತೋ। ಅಪಿ ಚ ಯಥಾ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಾರಣಂ ರೂಪೇ ಅವಿಗತತಣ್ಹಂ, ತಸ್ಸ ಸಹ ರೂಪೇನ ಸಮ್ಭವತೋ ರೂಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತಿ, ಯಸ್ಸ ಪನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಾರಣಂ ರೂಪೇ ವಿಗತತಣ್ಹಂ, ತಸ್ಸ ವಿನಾ ರೂಪೇನ ರೂಪನಿರಪೇಕ್ಖತಾಯ ಕಾರಣಸ್ಸ, ಏವಂ ಯಸ್ಸ ರೂಪಪ್ಪಬನ್ಧಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಾರಣಂ ವಿಗತತಣ್ಹಂ ಅರೂಪೇ, ತಸ್ಸ ವಿನಾ ಅರೂಪೇನ ಪವತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಅಸಞ್ಞಭವೇ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಮತ್ತಮೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ। ಕಥಂ ಪನ ತತ್ಥ ಕೇವಲೋ ರೂಪಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಪಚ್ಚಯರಹಿತೋ ಚಿರಕಾಲಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಂ, ಕಿತ್ತಕಂ ವಾ ಕಾಲಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮ ಜಿಯಾವೇಗುಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸರೋ’’ತಿಆದಿ, ತೇನ ನ ಕೇವಲಮಾಗಮೋಯೇವ ಅಯಮೇತ್ಥ ಯುತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ತಕಮೇವ ಕಾಲನ್ತಿ ಉಕ್ಕಂಸತೋ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಕಪ್ಪಸತಾನಿಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾ। ಝಾನವೇಗೇತಿ ಅಸಞ್ಞಸಮಾಪತ್ತಿಪರಿಕ್ಖತೇ ಕಮ್ಮವೇಗೇ। ಅನ್ತರಧಾಯತೀತಿ ಪಚ್ಚಯನಿರೋಧೇನ ನಿರುಜ್ಝತಿ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ।

    Idhevāti pañcavokārabhaveyeva. Tatthāti asaññabhave. Yadi rūpakkhandhamattameva asaññabhave pātubhavati, kathamarūpasannissayena vinā tattha rūpaṃ pavattati, kathaṃ pana rūpasannissayena vinā arūpadhātuyaṃ arūpaṃ pavattati, idampi tena samānajātiyameva. Kasmā? Idheva adassanato. Yadi evaṃ kabaḷīkārāhārena vinā rūpadhātuyaṃ rūpena na pavattitabbaṃ, kiṃ kāraṇaṃ ? Idheva adassanato. Api ca yathā yassa cittasantānassa nibbattikāraṇaṃ rūpe avigatataṇhaṃ, tassa saha rūpena sambhavato rūpaṃ nissāya pavatti, yassa pana nibbattikāraṇaṃ rūpe vigatataṇhaṃ, tassa vinā rūpena rūpanirapekkhatāya kāraṇassa, evaṃ yassa rūpappabandhassa nibbattikāraṇaṃ vigatataṇhaṃ arūpe, tassa vinā arūpena pavatti hotīti asaññabhave rūpakkhandhamattameva nibbattati. Kathaṃ pana tattha kevalo rūpappabandho paccuppannapaccayarahito cirakālaṃ pavattatīti paccetabbaṃ, kittakaṃ vā kālaṃ pavattatīti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘yathā nāma jiyāvegukkhitto saro’’tiādi, tena na kevalamāgamoyeva ayamettha yuttīti dasseti. Tattakameva kālanti ukkaṃsato pañca mahākappasatānipi tiṭṭhanti asaññasattā. Jhānavegeti asaññasamāpattiparikkhate kammavege. Antaradhāyatīti paccayanirodhena nirujjhati nappavattati.

    ಇಧಾತಿ ಕಾಮಭವೇ। ಕಥಂ ಪನ ಅನೇಕಕಪ್ಪಸತಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಚಿರನಿರುದ್ಧತೋ ವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಇಧ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ನಿರುದ್ಧೇ ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಮುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ದಿಟ್ಠನ್ತಿ? ನಯಿದಮೇಕನ್ತತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಚಿರನಿರುದ್ಧಮ್ಪಿ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾನಜಾತಿಕಸ್ಸ ಅನ್ತರಾನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಮತ್ತಂ ಹೋತಿಯೇವ, ನ ಬೀಜಂ, ಬೀಜಂ ಪನ ಕಮ್ಮಂ। ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮತೋ ಬೀಜಭೂತತೋ ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಸಞ್ಞಭವತೋ ಚುತಾನಂ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಉಪಪತ್ತಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತಿಯೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಧ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ನಾಮ ಉತುನಿಯಾಮೇನ ಪುಪ್ಫಗ್ಗಹಣೇ ನಿಯತಕಾಲಾನಂ ರುಕ್ಖಾನಂ ವೇಖೇ ದಿನ್ನೇ ವೇಖಬಲೇನ ನ ಯಥಾ ನಿಯಾಮತಾ ಹೋತಿ ಪುಪ್ಫಗ್ಗಹಣಸ್ಸ, ಏವಮೇವ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗೇನ ವತ್ತಮಾನೇಸು ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ರೂಪಾರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾವೇಖೇ ದಿನ್ನೇ ತಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿವೇಖಬಲಸ್ಸ ಅನುರೂಪತೋ ಅರೂಪಭವೇ ಅಸಞ್ಞಾಭವೇ ಚ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ರೂಪರಹಿತಾ ಅರೂಪರಹಿತಾ ಚ ಖನ್ಧಾನಂ ಪವತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನನು ಏತ್ಥ ಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸದಸಸಂವಟ್ಟಾದೀನಂ ಮತ್ಥಕೇ, ಅಬ್ಭನ್ತರತೋ ವಾ ಪವತ್ತಾಯ ಅಸಞ್ಞೂಪವತ್ತಿಯಾ ವಸೇನ ಲಾಭೀಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕವಾದೋ ಲಾಭೀಸಸ್ಸತವಾದೋ ವಿಯ ಅನೇಕಭೇದೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ಅನನ್ತರತ್ತಾ ಪನ ಆಪನ್ನಾಯ ಅಸಞ್ಞೂಪಪತ್ತಿಯಾ ವಸೇನ ಲಾಭೀಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕವಾದೋ ನಯದಸ್ಸನವಸೇನ ಏಕೋವ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗಹತೋ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕವಾದಸ್ಸ ಸಸ್ಸತವಾದೇ ಆಗತೋ ಸಬ್ಬೋ ದೇಸನಾನಯೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕವಾದೇಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಭಗವತಾ ಲಾಭೀಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕವಾದೋ ಅವಿಭಜಿತ್ವಾ ದೇಸಿತೋ। ಅವಸ್ಸಞ್ಚ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗಹೋ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕವಾದಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೇ ಸತ್ತಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ದುವಿಧತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ಚಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಯಾಸಂ ಸತ್ತೇವ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯೋ, ಸೇಸಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೯೭-೯೮)।

    Idhāti kāmabhave. Kathaṃ pana anekakappasatasamatikkamena ciraniruddhato viññāṇato idha viññāṇaṃ samuppajjati. Na hi niruddhe cakkhumhi cakkhuviññāṇamuppajjamānaṃ diṭṭhanti? Nayidamekantato daṭṭhabbaṃ. Ciraniruddhampi hi cittaṃ samānajātikassa antarānuppajjanato anantarapaccayamattaṃ hotiyeva, na bījaṃ, bījaṃ pana kammaṃ. Tasmā kammato bījabhūtato ārammaṇādīhi paccayehi asaññabhavato cutānaṃ kāmadhātuyā upapattiviññāṇaṃ hotiyeva. Tenāha ‘‘idha paṭisandhisaññā uppajjatī’’ti. Ettha ca yathā nāma utuniyāmena pupphaggahaṇe niyatakālānaṃ rukkhānaṃ vekhe dinne vekhabalena na yathā niyāmatā hoti pupphaggahaṇassa, evameva pañcavokārabhave avippayogena vattamānesu rūpārūpadhammesu rūpārūpavirāgabhāvanāvekhe dinne tassa samāpattivekhabalassa anurūpato arūpabhave asaññābhave ca yathākkamaṃ rūparahitā arūparahitā ca khandhānaṃ pavatti hotīti veditabbaṃ. Nanu ettha jātisatasahassadasasaṃvaṭṭādīnaṃ matthake, abbhantarato vā pavattāya asaññūpavattiyā vasena lābhīadhiccasamuppannikavādo lābhīsassatavādo viya anekabhedo sambhavatīti? Saccaṃ sambhavati, anantarattā pana āpannāya asaññūpapattiyā vasena lābhīadhiccasamuppannikavādo nayadassanavasena ekova dassitoti daṭṭhabbaṃ. Atha vā sassatadiṭṭhisaṅgahato adhiccasamuppannikavādassa sassatavāde āgato sabbo desanānayo yathāsambhavaṃ adhiccasamuppannikavādepi gahetabboti imassa visesassa dassanatthaṃ bhagavatā lābhīadhiccasamuppannikavādo avibhajitvā desito. Avassañca sassatadiṭṭhisaṅgaho adhiccasamuppannikavādassa icchitabbo saṃkilesapakkhe sattānaṃ ajjhāsayassa duvidhattā. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sassatucchedadiṭṭhi cā’’ti. Tathā ca vakkhati ‘‘yāsaṃ satteva ucchedadiṭṭhiyo, sesā sassatadiṭṭhiyo’’ti (dī. ni. aṭṭha. 1.97-98).

    ನನು ಚ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕವಾದಸ್ಸ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗಹೋ ನ ಯುತ್ತೋ। ‘‘ಅಹಞ್ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ನಾಹೋಸಿ’’ನ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ, ಅಪುಬ್ಬಸತ್ತಪಾತುಭಾವಗ್ಗಾಹತ್ತಾ, ಅತ್ತನೋ ಲೋಕಸ್ಸ ಚ ಸದಾಭಾವಗಾಹಿನೀ ಚ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ ‘‘ಅತ್ಥಿತ್ವೇವ ಸಸ್ಸತಿಸಮ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತನತೋ? ನೋ ನ ಯುತ್ತೋ ಅನಾಗತೇ ಕೋಟಿಅದಸ್ಸನತೋ। ಯದಿಪಿ ಹಿ ಅಯಂ ವಾದೋ ‘‘ಸೋಮ್ಹಿ ಏತರಹಿ ಅಹುತ್ವಾ ಸನ್ತತಾಯ ಪರಿಣತೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೬೮) ಅತ್ತನೋ ಲೋಕಸ್ಸ ಚ ಅತೀತಕೋಟಿಪರಾಮಸನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ, ತಥಾಪಿ ವತ್ತಮಾನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ತೇಸಂ ಕತ್ಥಚಿ ಅನಾಗತೇ ಪರಿಯನ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ವಿಸೇಸೇನ ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತಕಾಲೇಸು ಪರಿಯನ್ತಾದಸ್ಸನಪಭಾವಿತೋ ಸಸ್ಸತವಾದೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸಸ್ಸತಿಸಮಂ ತಥೇವ ಠಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಇಮಸ್ಸ ವಾದಸ್ಸ, ಸಸ್ಸತವಾದಾದೀನಞ್ಚ ಪುಬ್ಬನ್ತಕಪ್ಪಿಕೇಸು ಸಙ್ಗಹೋ ನ ಯುತ್ತೋ ಅನಾಗತಕಾಲಪರಾಮಸನವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾತಿ? ನ, ಸಮುದಾಗಮಸ್ಸ ಅತೀತಕೋಟ್ಠಾಸಿಕತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ನೇಸಂ ಸಮುಪ್ಪತ್ತಿ ಅತೀತಂಸಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇಹಿ, ತಪ್ಪಟಿರೂಪಕಾನುಸ್ಸವಾದಿಪ್ಪಭಾವಿತತಕ್ಕನೇಹಿ ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ, ತಥಾ ಚೇವ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ। ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣೇನ ವಾದಿವರೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮಿನಾ ನಿರವಸೇಸತೋ ಅಗತಿಞ್ಚ ಗತಿಞ್ಚ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದಿತಾ ಏತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಾವತಿಕಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಾ, ಯಥಾ ಚ ದೇಸಿತಾ, ತಥಾ ತಥಾವ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನತೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ನ ಏತ್ಥ ಯುತ್ತಿವಿಚಾರಣಾ ಕಾತಬ್ಬಾ ಬುದ್ಧವಿಸಯತ್ತಾ। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ಹಿ ಬುದ್ಧವಿಸಯೋತಿ।

    Nanu ca adhiccasamuppannikavādassa sassatadiṭṭhisaṅgaho na yutto. ‘‘Ahañhi pubbe nāhosi’’ntiādivasena pavattanato, apubbasattapātubhāvaggāhattā, attano lokassa ca sadābhāvagāhinī ca sassatadiṭṭhi ‘‘atthitveva sassatisama’’nti pavattanato? No na yutto anāgate koṭiadassanato. Yadipi hi ayaṃ vādo ‘‘somhi etarahi ahutvā santatāya pariṇato’’ti (dī. ni. 1.68) attano lokassa ca atītakoṭiparāmasanavasena pavatto, tathāpi vattamānakālato paṭṭhāya na tesaṃ katthaci anāgate pariyantaṃ passati, visesena ca paccuppannānāgatakālesu pariyantādassanapabhāvito sassatavādo. Yathāha ‘‘sassatisamaṃ tatheva ṭhassatī’’ti. Yadi evaṃ imassa vādassa, sassatavādādīnañca pubbantakappikesu saṅgaho na yutto anāgatakālaparāmasanavasena pavattattāti? Na, samudāgamassa atītakoṭṭhāsikattā. Tathā hi nesaṃ samuppatti atītaṃsapubbenivāsañāṇehi, tappaṭirūpakānussavādippabhāvitatakkanehi ca saṅgahitāti, tathā ceva saṃvaṇṇitaṃ. Atha vā sabbattha appaṭihatañāṇena vādivarena dhammassāminā niravasesato agatiñca gatiñca yathābhūtaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā paveditā etā diṭṭhiyo, tasmā yāvatikā diṭṭhiyo bhagavatā desitā, yathā ca desitā, tathā tathāva sanniṭṭhānato sampaṭicchitabbā, na ettha yuttivicāraṇā kātabbā buddhavisayattā. Acinteyyo hi buddhavisayoti.

    ದುತಿಯಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Dutiyabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕವಾದವಣ್ಣನಾ

    Aparantakappikavādavaṇṇanā

    ೭೪. ‘‘ಅಪರನ್ತೇ ಞಾಣಂ, ಅಪರನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿನೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಪರ-ಸದ್ದೋ ಇಧ ಅನಾಗತಕಾಲವಾಚಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಾಗತಕೋಟ್ಠಾಸಸಙ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ। ಅಪರನ್ತಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾತಿಆದೀಸು ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತಂ ಕಪ್ಪೇತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿಸೇಸಮತ್ತಮೇವ ವಕ್ಖಾಮ।

    74. ‘‘Aparante ñāṇaṃ, aparantānudiṭṭhino’’tiādīsu viya apara-saddo idha anāgatakālavācakoti āha ‘‘anāgatakoṭṭhāsasaṅkhāta’’nti. Aparantaṃ kappetvātiādīsu ‘‘pubbantaṃ kappetvā’’tiādīsu vuttanayena attho veditabbo. Visesamattameva vakkhāma.

    ಸಞ್ಞೀವಾದವಣ್ಣನಾ

    Saññīvādavaṇṇanā

    ೭೫. ಉದ್ಧಮಾಘಾತನಾತಿ ಪವತ್ತೋ ವಾದೋ ಉದ್ಧಮಾಘಾತನೋ, ಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಉದ್ಧಮಾಘಾತನಿಕಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ‘‘ಉದ್ಧಂ ಮರಣಾ ಅತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಿಕಾರೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉದ್ಧಮಾಘಾತನಾ ಅತ್ತಾನಂ ವದನ್ತೀತಿ ಉದ್ಧಮಾಘಾತನಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಞ್ಞೀವಾದೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಯಥಾ। ಅಥ ವಾ ಸಞ್ಞೀತಿ ಪವತ್ತೋ ವಾದೋ ಸಞ್ಞೀ ಸಹಚರಣನಯೇನ, ಸಞ್ಞೀ ವಾದೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ।

    75. Uddhamāghātanāti pavatto vādo uddhamāghātano, so etesaṃ atthīti uddhamāghātanikā. Yasmā pana te diṭṭhigatikā ‘‘uddhaṃ maraṇā attā nibbikāro’’ti vadanti, tasmā ‘‘uddhamāghātanā attānaṃ vadantīti uddhamāghātanikā’’ti vuttaṃ. Saññīvādo etesaṃ atthīti saññīvādā ‘‘buddhaṃ assa atthīti buddho’’ti yathā. Atha vā saññīti pavatto vādo saññī sahacaraṇanayena, saññī vādo etesanti saññīvādā.

    ೭೬-೭೭. ರೂಪೀ ಅತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ನನು ರೂಪವಿನಿಮುತ್ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಸಞ್ಞಾಯ ವಿಯ ರೂಪಸ್ಸಪಿ ಅತ್ತನಿಯತ್ತಾ। ನ ಹಿ ‘‘ಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಞ್ಞಾ ಅತ್ತಾ। ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ತತ್ಥ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಞ್ಚಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಸತಿ ಕಸ್ಮಾ ಕಸಿಣರೂಪಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ರೂಪಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ರೂಪೀ’’ತಿ, ಅಥ ಖೋ ‘‘ರುಪ್ಪನಸೀಲೋ ರೂಪೀ’’ತಿ। ರುಪ್ಪನಞ್ಚೇತ್ಥ ರೂಪಸರಿಕ್ಖತಾಯ ಕಸಿಣರೂಪಸ್ಸ ವಡ್ಢಿತಾವಡ್ಢಿತಕಾಲವಸೇನ ವಿಸೇಸಾಪತ್ತಿ, ಸಾ ಚ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ಪರಿತ್ತವಿಪುಲತಾದಿವಿಸೇಸಸಬ್ಭಾವತೋ। ಯದಿ ಏವಂ ಇಮಸ್ಸ ವಾದಸ್ಸ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗಹೋ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ? ನೋ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಕಾಯಭೇದತೋ ಉದ್ಧಂ ಅತ್ತನೋ ನಿಬ್ಬಿಕಾರತಾಯ ತೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ರೂಪಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ರೂಪೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇಪಿ ನ ದೋಸೋ। ಕಪ್ಪನಾಸಿದ್ಧೇನಪಿ ಹಿ ಭೇದೇನ ಅಭೇದಸ್ಸಾಪಿ ನಿದ್ದೇಸದಸ್ಸನತೋ, ಯಥಾ ‘‘ಸಿಲಾಪುತ್ತಕಸ್ಸ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ। ರುಪ್ಪನಂ ವಾ ರೂಪಸಭಾವೋ ರೂಪಂ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ರೂಪೀ, ಅತ್ತಾ ‘‘ರೂಪಿನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ದುಕಮಾತಿಕಾ ೧೧) ವಿಯ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ರೂಪಸಭಾವತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ‘‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಞಾಯಾಗತಮೇವಾತಿ ‘‘ಕಸಿಣರೂಪಂ ‘ಅತ್ತಾ’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಯತವಾದಿತಾಯ ಕಮ್ಮಫಲಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ನತ್ಥಿ ಆಜೀವಕೇಸು ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಜೀವಕಾದಯೋ ವಿಯ ತಕ್ಕಮತ್ತೇನೇವ ವಾ ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿಆದೀಸು ಛಳಾಭಿಜಾತೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಅತ್ತಾನಂ ಏಕಚ್ಚೇ ಆಜೀವಕಾ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ। ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ರೋಗೋ ಭಙ್ಗೋತಿ ಅರೋಗೋತಿ ಅರೋಗ-ಸದ್ದಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಪರಿಯಾಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ರೋಗರಹಿತತಾಸೀಸೇನ ವಾ ನಿಬ್ಬಿಕಾರತಾಯ ನಿಚ್ಚತಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅರೋಗೋತಿ ನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ।

    76-77.Rūpī attāti ettha nanu rūpavinimuttena attanā bhavitabbaṃ saññāya viya rūpassapi attaniyattā. Na hi ‘‘saññī attā’’ti ettha saññā attā. Teneva hi ‘‘tattha pavattasaññañcassa saññāti gahetvā’’ti vuttaṃ. Evaṃ sati kasmā kasiṇarūpaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā vuttanti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘rūpaṃ assa atthīti rūpī’’ti, atha kho ‘‘ruppanasīlo rūpī’’ti. Ruppanañcettha rūpasarikkhatāya kasiṇarūpassa vaḍḍhitāvaḍḍhitakālavasena visesāpatti, sā ca ‘‘natthī’’ti na sakkā vattuṃ parittavipulatādivisesasabbhāvato. Yadi evaṃ imassa vādassa sassatadiṭṭhisaṅgaho na yujjatīti? No na yujjati kāyabhedato uddhaṃ attano nibbikāratāya tena adhippetattā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘arogoparaṃ maraṇā’’ti. Atha vā ‘‘rūpaṃ assa atthīti rūpī’’ti vuccamānepi na doso. Kappanāsiddhenapi hi bhedena abhedassāpi niddesadassanato, yathā ‘‘silāputtakassa sarīra’’nti. Ruppanaṃ vā rūpasabhāvo rūpaṃ, taṃ etassa atthīti rūpī, attā ‘‘rūpino dhammā’’tiādīsu (dha. sa. dukamātikā 11) viya. Evañca katvā rūpasabhāvattā attano ‘‘rūpī attā’’ti vacanaṃ ñāyāgatamevāti ‘‘kasiṇarūpaṃ ‘attā’ti gahetvā’’ti vuttaṃ. Niyatavāditāya kammaphalapaṭikkhepato natthi ājīvakesu jhānasamāpattilābhoti āha ‘‘ājīvakādayo viya takkamatteneva vā rūpī attā’’ti. Tathā hi kaṇhābhijātiādīsu chaḷābhijātīsu aññataraṃ attānaṃ ekacce ājīvakā paṭijānanti. Natthi etassa rogo bhaṅgoti arogoti aroga-saddassa niccapariyāyatā veditabbā, rogarahitatāsīsena vā nibbikāratāya niccataṃ paṭijānāti diṭṭhigatikoti āha ‘‘arogoti nicco’’ti.

    ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣನತ್ಥಿಭಾವಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಾನಿ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ನಿಮ್ಬಪಣ್ಣೇ ತಿತ್ತಕರಸೋ ವಿಯ ಸರೀರಪರಿಮಾಣೋ ಅರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ತತ್ಥ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ನಿಗಣ್ಠಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಗಣ್ಠಾದಯೋ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಮಿಸ್ಸಕಗಾಹವಸೇನಾತಿ ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಏಕೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ತತ್ಥ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಞ್ಚಸ್ಸ ‘‘ಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ಗಹಣವಸೇನ। ಅಯಞ್ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿತಾಯ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಂ ರೂಪಭಾವೇನ ಅರೂಪಭಾವೇನ ಚ ಅತ್ತಾ ಉಪತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ರೂಪೀ ಚ ಅರೂಪೀ ಚಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಜನೇಸಿ ಅಜ್ಝತ್ತವಾದಿನೋ ವಿಯ, ತಕ್ಕಮತ್ತೇನೇವ ವಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಮಿಸ್ಸಕಗ್ಗಹಣವಸೇನ ‘‘ರೂಪೀ ಅರೂಪೀ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Kasiṇugghāṭimākāsapaṭhamāruppaviññāṇanatthibhāvaākiñcaññāyatanāni arūpasamāpattinimittaṃ nimbapaṇṇe tittakaraso viya sarīraparimāṇo arūpī attā tattha tiṭṭhatīti nigaṇṭhāti āha ‘‘nigaṇṭhādayo viyā’’ti. Missakagāhavasenāti rūpārūpasamāpattīnaṃ nimittāni ekajjhaṃ katvā ‘‘eko attā’’ti, tattha pavattasaññañcassa ‘‘saññā’’ti gahaṇavasena. Ayañhi diṭṭhigatiko rūpārūpasamāpattilābhitāya tannimittaṃ rūpabhāvena arūpabhāvena ca attā upatiṭṭhati, tasmā ‘‘rūpī ca arūpī cā’’ti abhinivesaṃ janesi ajjhattavādino viya, takkamatteneva vā rūpārūpadhammānaṃ missakaggahaṇavasena ‘‘rūpī arūpī ca attā hotī’’ti.

    ತಕ್ಕಗಾಹೇನೇವಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಾವಸೇಸಸುಖುಮಭಾವಪ್ಪತ್ತಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖುಮಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಕಿಚ್ಚಸಾಧನಾಸಮತ್ಥತಾಯ ಥಮ್ಭಕುಟ್ಟಹತ್ಥಪಾದಾದಿಸಙ್ಘಾತೋ ವಿಯ ನೇವ ರೂಪೀ, ರೂಪಸಭಾವಾನತಿವತ್ತನತೋ ನ ಅರೂಪೀತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತತಕ್ಕಗಾಹೇನ। ಅಥ ವಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಚತುಕ್ಕವಾದೇ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕೇವಲಂ ಪನ ತತ್ಥ ದೇಸಕಾಲಭೇದವಸೇನ ತತಿಯಚತುತ್ಥವಾದಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ಇಧ ಕಾಲವತ್ಥುಭೇದವಸೇನಾತಿ ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋತಿ। ಕಾಲಭೇದವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ತತಿಯವಾದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ರೂಪಾರೂಪನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಸಹ ಅನುಪಟ್ಠಾನತೋ। ಚತುತ್ಥವಾದಸ್ಸ ಪನ ವತ್ಥುಭೇದವಸೇನ ಪವತ್ತಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮೂಹತೋ ‘‘ಏಕೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ತಕ್ಕನವಸೇನಾತಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Takkagāhenevāti saṅkhārāvasesasukhumabhāvappattadhammā viya accantasukhumabhāvappattiyā sakiccasādhanāsamatthatāya thambhakuṭṭahatthapādādisaṅghāto viya neva rūpī, rūpasabhāvānativattanato na arūpīti evaṃ pavattatakkagāhena. Atha vā antānantikacatukkavāde viya aññamaññapaṭikkhepavasena attho veditabbo. Kevalaṃ pana tattha desakālabhedavasena tatiyacatutthavādā dassitā, idha kālavatthubhedavasenāti ayameva visesoti. Kālabhedavasena cettha tatiyavādassa pavatti rūpārūpanimittānaṃ saha anupaṭṭhānato. Catutthavādassa pana vatthubhedavasena pavatti rūpārūpadhammānaṃ samūhato ‘‘eko attā’’ti takkanavasenāti tattha vuttanayānusārena veditabbaṃ.

    ದುತಿಯಚತುಕ್ಕೇ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ‘‘ಅಮತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಏತ್ಥ ಭಾವೋ ಓಸಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕವಾದೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Dutiyacatukke yaṃ vattabbaṃ, taṃ ‘‘amati gacchati ettha bhāvo osāna’’ntiādinā antānantikavāde vuttanayena veditabbaṃ.

    ಯದಿಪಿ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿಭೇದೇನ ಸಞ್ಞಾಭೇದಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ವಾದೋ ಸಮಾಪನ್ನಕವಸೇನ ಲಬ್ಭತಿ। ತಥಾಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಏಕರೂಪೇನೇವ ಸಞ್ಞಾಯ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ ಸಮಾಪನ್ನಕವಸೇನ ‘‘ಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಆಹ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ಸಮಾಪನ್ನಕಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ। ಏಕಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಏವ ವಾ ವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಮಾಪತ್ತಿಭೇದೇನ ಸಞ್ಞಾಭೇದಸಮ್ಭವೇಪಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಸಞ್ಞಾನಾನತ್ತೇನ ಓಳಾರಿಕೇನ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಸಮಾಪನ್ನಕವಸೇನ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪರಿತ್ತಕಸಿಣವಸೇನ ಪರಿತ್ತಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸತಿಪಿ ಸಞ್ಞಾವಿನಿಮುತ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ ‘‘ಸಞ್ಞಾಯೇವ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವದತೀತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ಕಸಿಣಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಞ್ಞಾಯ ವಿಸಯದಸ್ಸನಂ, ಏವಂ ವಿಪುಲಕಸಿಣವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕವಾದೇ , ಇಧ ಚ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಚತುಕ್ಕೇ ಪಠಮದುತಿಯವಾದೇಹಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಾದಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಸು ವಾದೇಸು ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಕಪ್ಪನಭೇದೇನ ಸತಿಪಿ ಕೇಹಿಚಿ ವಿಸೇಸೇ ಕೇಹಿಚಿ ನತ್ಥಿ ಯೇವಾತಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಅಙ್ಗುಟ್ಠಪ್ಪಮಾಣೋ ಅತ್ತಾ, ಯವಪ್ಪಮಾಣೋ, ಅಣುಮತ್ತೋ ವಾ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಆದಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಪರಿತ್ತೋ ಸಞ್ಞೀ ಚಾತಿ ಪರಿತ್ತಸಞ್ಞೀ, ಕಪಿಲಕಣಾದಾದಯೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಸಬ್ಬಗತಭಾವಪಟಿಜಾನನವಸೇನ ಅಪ್ಪಮಾಣೋ ಸಞ್ಞೀ ಚಾತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಸಞ್ಞೀತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Yadipi aṭṭhasamāpattilābhino diṭṭhigatikassa vasena samāpattibhedena saññābhedasambhavato ‘‘nānattasaññī attā’’ti ayampi vādo samāpannakavasena labbhati. Tathāpi samāpattiyaṃ ekarūpeneva saññāya upaṭṭhānato samāpannakavasena ‘‘ekattasaññī’’ti āha. Tenevettha samāpannakaggahaṇaṃ kataṃ. Ekasamāpattilābhino eva vā vasena attho veditabbo. Samāpattibhedena saññābhedasambhavepi bahiddhā puthuttārammaṇe saññānānattena oḷārikena nānattasaññitaṃ dassetuṃ ‘‘asamāpannakavasena nānattasaññī’’ti vuttaṃ. ‘‘Parittakasiṇavasena parittasaññī’’ti iminā satipi saññāvinimutte dhamme ‘‘saññāyeva attā’’ti vadatīti dassitaṃ hoti. Kasiṇaggahaṇañcettha saññāya visayadassanaṃ, evaṃ vipulakasiṇavasenāti etthāpi attho veditabbo. Evañca katvā antānantikavāde , idha ca antānantikacatukke paṭhamadutiyavādehi imesaṃ dvinnaṃ vādānaṃ viseso siddho hoti, aññathā vuttappakāresu vādesu pubbantāparantakappanabhedena satipi kehici visese kehici natthi yevāti. Atha vā ‘‘aṅguṭṭhappamāṇo attā, yavappamāṇo, aṇumatto vā attā’’ti ādidassanavasena paritto saññī cāti parittasaññī, kapilakaṇādādayo viya attano sabbagatabhāvapaṭijānanavasena appamāṇo saññī cāti appamāṇasaññīti evampettha attho daṭṭhabbo.

    ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪರಿಭಣ್ಡತಾಯ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಭಾವಜನಿತೇನ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣೇನ ದಿಸ್ಸಮಾನಾಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸುಖಾದಿಸಮಙ್ಗಿತಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾವ ದಿಟ್ಠಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ’’ತಿಆದಿ। ನನು ಚ ‘‘ಏಕನ್ತಸುಖೀ ಅತ್ತಾ’’ತಿಆದಿವಾದಾನಂ ಅಪರನ್ತದಿಟ್ಠಿಭಾವತೋ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಅನುಪನ್ನನ್ತಿ? ನಾನುಪಪನ್ನಂ, ಅನಾಗತಸ್ಸ ಏಕನ್ತಸುಖಿಭಾವಾದಿಕಸ್ಸ ಪಕಪ್ಪನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ದಸ್ಸನೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘ಏಕನ್ತಸುಖೀ’ತಿ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ತಸ್ಸಂ ತಸ್ಸಂ ಭೂಮಿಯಂ ಬಹುಲಂ ಸುಖಾದಿಸಹಿತಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ ತೇಸಂ ‘‘ಏಕನ್ತಸುಖೀ’’ತಿ ಗಾಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಥ ವಾ ಹತ್ಥಿದಸ್ಸಕಅನ್ಧಾ ವಿಯ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ಯಂ ಯದೇವ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಂ ತದೇವ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ವೋಹರನ್ತೀತಿ ನ ಏತ್ಥ ಯುತ್ತಿ ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬಾ।

    Dibbacakkhuparibhaṇḍatāya yathākammūpagañāṇassa dibbacakkhupabhāvajanitena yathākammūpagañāṇena dissamānāpi sattānaṃ sukhādisamaṅgitā dibbacakkhunāva diṭṭhā hotīti āha ‘‘dibbena cakkhunā’’tiādi. Nanu ca ‘‘ekantasukhī attā’’tiādivādānaṃ aparantadiṭṭhibhāvato ‘‘nibbattamānaṃ disvā’’ti vacanaṃ anupannanti? Nānupapannaṃ, anāgatassa ekantasukhibhāvādikassa pakappanaṃ paccuppannāya nibbattiyā dassanena adhippetanti. Tenevāha ‘‘nibbattamānaṃ disvā ‘ekantasukhī’ti gaṇhātī’’ti. Ettha ca tassaṃ tassaṃ bhūmiyaṃ bahulaṃ sukhādisahitadhammappavattidassanena tesaṃ ‘‘ekantasukhī’’ti gāho daṭṭhabbo. Atha vā hatthidassakaandhā viya diṭṭhigatikā yaṃ yadeva passanti, taṃ tadeva abhinivissa voharantīti na ettha yutti maggitabbā.

    ಅಸಞ್ಞೀ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದವಣ್ಣನಾ

    Asaññī nevasaññīnāsaññīvādavaṇṇanā

    ೭೮-೮೩. ಅಸಞ್ಞೀವಾದೇ ಅಸಞ್ಞಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತವಸೇನ ಪಠಮವಾದೋ, ‘‘ಸಞ್ಞಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಞ್ಞಂಯೇವ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇನ ಠಿತಾಯ ಅಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಅಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಪವತ್ತೋ ದುತಿಯವಾದೋ, ತಥಾ ಸಞ್ಞಾಯ ಸಹ ರೂಪಧಮ್ಮೇ, ಸಬ್ಬೇ ಏವ ವಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ ತತಿಯವಾದೋ, ತಕ್ಕಗಾಹವಸೇನೇವ ಚತುತ್ಥವಾದೋ ಪವತ್ತೋ। ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ದುತಿಯಚತುಕ್ಕೇಪಿ ಕಸಿಣರೂಪಸ್ಸ ಅಸಞ್ಜಾನನಸಭಾವತಾಯ ಅಸಞ್ಞೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕವಾದೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಥಾ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದೇಪಿ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧೀಸು, ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಾ ಪಟುಸಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾಯ ಸುಖುಮಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಿಭಾವಪಟಿಜಾನನವಸೇನ ಪಠಮವಾದೋ, ಅಸಞ್ಞೀವಾದೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಸುಖುಮಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ವಸೇನ, ಸಞ್ಜಾನನಸಭಾವತಾಪಟಿಜಾನೇನ ಚ ದುತಿಯವಾದಾದಯೋ ಪವತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಏಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಸತಿಪಿ ಕಾರಣಪರಿಯೇಸನಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೇ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕವಾದಾನಂ ಅನಾದರಣೀಯಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ತತ್ಥ ನ ಏಕನ್ತೇನ ಕಾರಣಂ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏತೇಸಞ್ಚ ಸಞ್ಞೀಅಸಞ್ಞೀನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾನಂ ‘‘ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಗಹೋ ಪಾಕಟೋಯೇವ।

    78-83. Asaññīvāde asaññabhave nibbattasattavasena paṭhamavādo, ‘‘saññaṃ attato samanupassatī’’ti ettha vuttanayena saññaṃyeva ‘‘attā’’ti gahetvā tassa kiñcanabhāvena ṭhitāya aññāya saññāya abhāvato ‘‘asaññī’’ti pavatto dutiyavādo, tathā saññāya saha rūpadhamme, sabbe eva vā rūpārūpadhamme ‘‘attā’’ti gahetvā pavatto tatiyavādo, takkagāhavaseneva catutthavādo pavatto. Tassa pubbe vuttanayeneva attho veditabbo. Dutiyacatukkepi kasiṇarūpassa asañjānanasabhāvatāya asaññīti katvā antānantikavāde vuttanayeneva cattāropi veditabbā. Tathā nevasaññīnāsaññīvādepi nevasaññīnāsaññībhave nibbattasattasseva cutipaṭisandhīsu, sabbattha vā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthāya sukhumāya saññāya atthibhāvapaṭijānanavasena paṭhamavādo, asaññīvāde vuttanayena sukhumāya saññāya vasena, sañjānanasabhāvatāpaṭijānena ca dutiyavādādayo pavattāti evaṃ ekena pakārena satipi kāraṇapariyesanassa sambhave diṭṭhigatikavādānaṃ anādaraṇīyabhāvadassanatthaṃ ‘‘tattha na ekantena kāraṇaṃ pariyesitabba’’nti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Etesañca saññīasaññīnevasaññīnāsaññīvādānaṃ ‘‘arogo paraṃ maraṇā’’ti vacanato sassatadiṭṭhisaṅgaho pākaṭoyeva.

    ಉಚ್ಛೇದವಾದವಣ್ಣನಾ

    Ucchedavādavaṇṇanā

    ೮೪. ಅಸತೋ ವಿನಾಸಾಸಮ್ಭವತೋ ಅತ್ಥಿಭಾವನಿಬನ್ಧನೋ ಉಚ್ಛೇದೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತೋ’’ತಿ। ಯಥಾ ಹೇತುಫಲಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ ಸತಿಪಿ ಏಕಸನ್ತಾನಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಭಿನ್ನಸನ್ತತಿಪತಿತೇಹಿ ವಿಸೇಸೇ ಹೇತುಫಲಾನಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಭಿನ್ನಸಭಾವತ್ತಾ ಭಿನ್ನಸನ್ತಾನಪತಿತಾನಂ ವಿಯ ಅಚ್ಚನ್ತಭೇದಸನ್ನಿಟ್ಠಾನೇನ ನಾನತ್ತನಯಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಗಹಣಂ ಉಚ್ಛೇದಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ಏವಂ ಹೇತುಫಲಭೂತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಸಭಾವಭೇದೇ ಏಕಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಏಕತ್ತನಯೇನ ಅಚ್ಚನ್ತಮಭೇದಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಯಂ। ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಹಿ ವತ್ತಮಾನೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾಭಾವೇನ ಸತ್ತಗಾಹೋ, ಸತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಿಭಾವಗಾಹನಿಬನ್ಧನೋ ಉಚ್ಛೇದಗಾಹೋ ಯಾವಾಯಂ ಅತ್ತಾ ನ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ತಾವಾಯಂ ವಿಜ್ಜತಿಯೇವಾತಿ ಗಹಣತೋ, ನಿರುದಯವಿನಾಸೋ ವಾ ಇಧ ಉಚ್ಛೇದೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಚ್ಛೇದ’’ನ್ತಿ। ವಿಸೇಸೇನ ನಾಸೋ ವಿನಾಸೋ, ಅಭಾವೋ। ಸೋ ಪನ ಮಂಸಚಕ್ಖುಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖೂನಂ ದಸ್ಸನಪಥಾತಿಕ್ಕಮೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಅದಸ್ಸನೇ ಹಿ ನಾಸ-ಸದ್ದೋ ಲೋಕೇ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ। ಭಾವವಿಗಮನ್ತಿ ಸಭಾವಾಪಗಮಂ। ಯೋ ಹಿ ನಿರುದಯವಿನಾಸವಸೇನ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ನ ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ ತಿಟ್ಠತೀತಿ। ಲಾಭೀತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಲಾಭೀ। ಚುತಿಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಮ್ಪಿ ಚುತಿಮತ್ತಮೇವ। ನ ಉಪಪಾತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಯೋಗಾಭಾವೇನ, ಪರಿಕಮ್ಮಾಕರಣೇನ ವಾ ಉಪಪಾತಂ ದಟ್ಠುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ‘‘ಅಲಾಭೀ ಚ ಕೋ ಪರಲೋಕಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ನತ್ಥಿಕವಾದವಸೇನ, ಮಹಾಮೂಳ್ಹಭಾವೇನೇವ ವಾ ‘‘ಇತೋ ಅಞ್ಞೋ ಪರಲೋಕೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಅನವಬೋಧಮಾಹ। ಏತ್ತಕೋಯೇವ ವಿಸಯೋ, ಯೋ ಯಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಗೋಚರೋತಿ। ಅತ್ತನೋ ಧೀತುಯಾ ಹತ್ಥಗಣ್ಹನಕರಾಜಾದಿ ವಿಯ ಕಾಮಸುಖಗಿದ್ಧತಾಯ ವಾ। ‘‘ನ ಪುನ ವಿರುಹನ್ತೀ’’ತಿ ಪತಿತಪಣ್ಣಾನಂ ವಣ್ಟೇನ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಭಾವಮಾಹ। ಏವಮೇವ ಸತ್ತಾತಿ ಯಥಾ ಪಣ್ಡುಪಲಾಸೋ ಬನ್ಧನಾ ಪವುತ್ತೋ ನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯತಿ, ಏವಂ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಮರಣಮೇವ ನಿಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ। ಜಲಪುಬ್ಬೂಳಕೂಪಮಾ ಹಿ ಸತ್ತಾತಿ ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಿ। ತಥಾತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ। ಲಾಭಿನೋಪಿ ಚುತಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಅದಸ್ಸನೇನೇವ ಇಮಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಾ’’ತಿ।

    84. Asato vināsāsambhavato atthibhāvanibandhano ucchedoti vuttaṃ ‘‘sato’’ti. Yathā hetuphalabhāvena pavattamānānaṃ sabhāvadhammānaṃ satipi ekasantānapariyāpannānaṃ bhinnasantatipatitehi visese hetuphalānaṃ paramatthato bhinnasabhāvattā bhinnasantānapatitānaṃ viya accantabhedasanniṭṭhānena nānattanayassa micchāgahaṇaṃ ucchedābhinivesassa kāraṇaṃ, evaṃ hetuphalabhūtānaṃ dhammānaṃ vijjamānepi sabhāvabhede ekasantatipariyāpannatāya ekattanayena accantamabhedaggahaṇampi kāraṇaṃ evāti dassetuṃ ‘‘sattassā’’ti vuttaṃ pāḷiyaṃ. Santānavasena hi vattamānesu khandhesu ghanavinibbhogābhāvena sattagāho, sattassa ca atthibhāvagāhanibandhano ucchedagāho yāvāyaṃ attā na ucchijjati, tāvāyaṃ vijjatiyevāti gahaṇato, nirudayavināso vā idha ucchedoti adhippetoti āha ‘‘upaccheda’’nti. Visesena nāso vināso, abhāvo. So pana maṃsacakkhupaññācakkhūnaṃ dassanapathātikkamoyeva hotīti āha ‘‘adassana’’nti. Adassane hi nāsa-saddo loke niruḷhoti. Bhāvavigamanti sabhāvāpagamaṃ. Yo hi nirudayavināsavasena ucchijjati, na so attano sabhāvena tiṭṭhatīti. Lābhīti dibbacakkhuñāṇalābhī. Cutimattamevāti sekkhaputhujjanānampi cutimattameva. Na upapātanti pubbayogābhāvena, parikammākaraṇena vā upapātaṃ daṭṭhuṃ na sakkoti. ‘‘Alābhī ca ko paralokaṃ na jānātī’’ti natthikavādavasena, mahāmūḷhabhāveneva vā ‘‘ito añño paraloko atthī’’ti anavabodhamāha. Ettakoyeva visayo, yo yaṃ indriyagocaroti. Attano dhītuyā hatthagaṇhanakarājādi viya kāmasukhagiddhatāya vā. ‘‘Na puna viruhantī’’ti patitapaṇṇānaṃ vaṇṭena appaṭisandhikabhāvamāha. Evameva sattāti yathā paṇḍupalāso bandhanā pavutto na paṭisandhiyati, evaṃ sabbe sattā appaṭisandhikamaraṇameva nigacchantīti. Jalapubbūḷakūpamā hi sattāti tassa laddhi. Tathāti vuttappakārena. Lābhinopi cutito uddhaṃ adassaneneva imā diṭṭhiyo uppajjantīti āha ‘‘vikappetvā vā’’ti.

    ಏತ್ಥಾಹ – ಯಥಾ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕವಾದಾ ಏಕನ್ತಅಲಾಭೀವಸೇನೇವ ದಸ್ಸಿತಾ, ಯಥಾ ಚ ಉದ್ಧಮಾಘಾತನಿಕಸಞ್ಞೀವಾದಚತುಕ್ಕೋ ಏಕನ್ತಲಾಭೀವಸೇನೇವ, ನ ಏವಮಯಂ। ಅಯಂ ಪನ ಸಸ್ಸತೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದಾದಯೋ ವಿಯ ಲಾಭೀಅಲಾಭೀವಸೇನ ಪವತ್ತೋ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತತ್ಥ ದ್ವೇ ಜನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಸಸ್ಸತವಾದಾದಿದೇಸನಾಹಿ ಇಧ ಅಞ್ಞಥಾ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ದೇಸನಾವಿಲಾಸಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ದೇಸನಾವಿಲಾಸಪ್ಪತ್ತಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ, ತೇ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ವಿವಿಧೇನಾಕಾರೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಇಧಾಪಿ ಚ ಏವಂ ಭಗವಾ ದೇಸೇಯ್ಯ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೇ ಏಕಚ್ಚೋ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಆತಪ್ಪಮನ್ವಾಯ…ಪೇ॰… ಯಥಾಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇತಿ, ಸೋ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕೇನ ಅರಹತೋ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಪುಥೂನಂ ವಾ ಪರಸತ್ತಾನಂ, ನ ಹೇವ ಖೋ ತದುದ್ಧಂ ಉಪಪತ್ತಿಂ, ಸೋ ಏವಮಾಹ ‘ಯಥಾ ಖೋ ಭೋ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ’’’ ತಿಆದಿನಾ ವಿಸೇಸಲಾಭಿನೋ, ತಕ್ಕಿನೋ ಚ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ, ತಸ್ಮಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಸಸ್ಸತವಾದಾದಿದೇಸನಾಹಿ ಅಞ್ಞಥಾಯಂ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Etthāha – yathā amarāvikkhepikavādā ekantaalābhīvaseneva dassitā, yathā ca uddhamāghātanikasaññīvādacatukko ekantalābhīvaseneva, na evamayaṃ. Ayaṃ pana sassatekaccasassatavādādayo viya lābhīalābhīvasena pavatto. Tathā hi vuttaṃ ‘‘tattha dve janā’’tiādi. Yadi evaṃ kasmā sassatavādādidesanāhi idha aññathā desanā pavattāti? Vuccate – desanāvilāsappattito. Desanāvilāsappattā hi buddhā bhagavanto, te veneyyajjhāsayānurūpaṃ vividhenākārena dhammaṃ desenti, aññathā idhāpi ca evaṃ bhagavā deseyya ‘‘idha bhikkhave ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā ātappamanvāya…pe… yathāsamāhite citte sattānaṃ cutūpapātañāṇāya cittaṃ abhininnāmeti, so dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena arahato cuticittaṃ passati, puthūnaṃ vā parasattānaṃ, na heva kho taduddhaṃ upapattiṃ, so evamāha ‘yathā kho bho ayaṃ attā’’’ tiādinā visesalābhino, takkino ca visuṃ katvā, tasmā desanāvilāsena veneyyajjhāsayānurūpaṃ sassatavādādidesanāhi aññathāyaṃ desanā pavattāti daṭṭhabbaṃ.

    ಅಥ ವಾ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದಾದೀಸು ವಿಯ ನ ಇಧ ತಕ್ಕೀವಾದಿತೋ ವಿಸೇಸಲಾಭೀವಾದೋ ಭಿನ್ನಾಕಾರೋ, ಅಥ ಖೋ ಸಮಾನಭೇದತಾಯ ಸಮಾನಾಕಾರೋಯೇವಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಭಗವತಾ ಅಯಮುಚ್ಛೇದವಾದೋ ಪುರಿಮವಾದೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಾಕಾರೋ ದೇಸಿತೋ। ಸಮ್ಭವತಿ ಹಿ ತಕ್ಕಿನೋಪಿ ಅನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನ ಅಧಿಗಮವತೋ ವಿಯ ಇಧ ಅಭಿನಿವೇಸೋ। ಅಥ ವಾ ನ ಇಮಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಭಗವತಾ ಅನಾಗತೇ ಏವಂ ಭಾವೀವಸೇನ ದೇಸಿತಾ, ನಾಪಿ ಪರಿಕಪ್ಪವಸೇನ, ಅಥ ಖೋ ಯಥಾ ಯಥಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಹಿ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾ, ತಥಾ ತಥಾ ಯಥಾಭುಚ್ಚಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕಾಸಿತಾ। ಯೇಹಿ ಗಮ್ಭೀರಾದಿಪ್ಪಕಾರಾ ಅಪುಥುಜ್ಜನಗೋಚರಾ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾ ಪಕಾಸನ್ತಿ, ಯೇಸಞ್ಚ ಪರಿಕಿತ್ತನೇನ ತಥಾಗತಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಥೋಮಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಉಚ್ಛೇದವಾದೀಹಿ ಚ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಹಿ ಯಥಾ ಉತ್ತರುತ್ತರಭವದಸ್ಸೀಹಿ ಅಪರಭವದಸ್ಸೀನಂ ತೇಸಂ ವಾದಪಟಿಸೇಧವಸೇನ ಸಕಸಕವಾದಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಾ, ತಥಾಯಂ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಪುರಿಮದೇಸನಾಹಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಪವತ್ತಿಭೇದೋ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅರೂಪಭವಭೇದವಸೇನ ವಿಯ ಕಾಮರೂಪಭವಭೇದವಸೇನಾಪಿ ಉಚ್ಛೇದವಾದೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಥ ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಕಾಮರೂಪಭವಭೇದವಸೇನ ವಿಯ ಅರೂಪಭವವಸೇನಾಪಿ ನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಸತ್ತಕತೋ ಬಹುತರಭೇದೋ, ಅಪ್ಪತರಭೇದೋ ವಾ ಉಚ್ಛೇದವಾದೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಏವಂ ಪಕಾರಾಪಿ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾವಾತಿ।

    Atha vā ekaccasassatavādādīsu viya na idha takkīvādito visesalābhīvādo bhinnākāro, atha kho samānabhedatāya samānākāroyevāti imassa visesassa pakāsanatthaṃ bhagavatā ayamucchedavādo purimavādehi visiṭṭhākāro desito. Sambhavati hi takkinopi anussavādivasena adhigamavato viya idha abhiniveso. Atha vā na imā diṭṭhiyo bhagavatā anāgate evaṃ bhāvīvasena desitā, nāpi parikappavasena, atha kho yathā yathā diṭṭhigatikehi ‘‘idameva saccaṃ, moghamañña’’nti paññattā, tathā tathā yathābhuccaṃ sabbaññutaññāṇena paricchinditvā pakāsitā. Yehi gambhīrādippakārā aputhujjanagocarā buddhadhammā pakāsanti, yesañca parikittanena tathāgatā sammadeva thomitā honti. Ucchedavādīhi ca diṭṭhigatikehi yathā uttaruttarabhavadassīhi aparabhavadassīnaṃ tesaṃ vādapaṭisedhavasena sakasakavādā patiṭṭhāpitā, tathāyaṃ desanā pavattāti purimadesanāhi imissā desanāya pavattibhedo na codetabbo. Evañca katvā arūpabhavabhedavasena viya kāmarūpabhavabhedavasenāpi ucchedavādo vibhajitvā daṭṭhabbo. Atha vā paccekaṃ kāmarūpabhavabhedavasena viya arūpabhavavasenāpi na vibhajitvā vattabbo, evañca sati bhagavatā vuttasattakato bahutarabhedo, appatarabhedo vā ucchedavādo āpajjatīti evaṃ pakārāpi codanā anavakāsāvāti.

    ಏತ್ಥಾಹ – ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಪುರಿಮೇಸು ತೀಸು ವಾದೇಸು ‘‘ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತ್ತಾ ತೇಸಂ ವಾದಾನಂ, ಚತುವೋಕಾರಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಪನ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತೇಸು ಚತುತ್ಥಾದೀಸು ಚತೂಸು ವಾದೇಸು ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ । ನ ಹಿ ಅರೂಪೀನಂ ಕಾಯೋ ವಿಜ್ಜತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ರೂಪತ್ತಭಾವೇ ಪವತ್ತವೋಹಾರೇನೇವ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಅರೂಪತ್ತಭಾವೇಪಿ ಕಾಯವೋಹಾರಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಚ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಿ, ತಥಾ ಚ ಭಗವಾ ದಸ್ಸೇತೀತಿ, ಅರೂಪಕಾಯಭಾವತೋ ವಾ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಸಮೂಹಭೂತೇ ಅರೂಪತ್ತಭಾವೇ ಕಾಯನಿದ್ದೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಮದೇವತ್ತಭಾವಾದಿನಿರವಸೇಸವಿಭವಪತಿಟ್ಠಾಪಕಾನಂ ದುತಿಯವಾದಾದೀನಂ ಯುತ್ತೋ ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕಭಾವೋ ಅನಾಗತದ್ಧವಿಸಯತ್ತಾ ತೇಸಂ ವಾದಾನಂ, ನ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವಸಮುಚ್ಛೇದಪತಿಟ್ಠಾಪಕಸ್ಸ ಪಠಮವಾದಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಿಸಯತ್ತಾ। ದುತಿಯವಾದಾದೀನಞ್ಹಿ ಪುರಿಮಪುರಿಮವಾದಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸೇವ ಅತ್ತನೋ ತದುತ್ತರುತ್ತರಿಭವೋಪಪನ್ನಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದತೋ ಯುಜ್ಜತಿ ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕತಾ, ತಥಾ ಚ ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ಭೋ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಏತ್ತಾವತಾ ಸಮ್ಮಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಯಂ ಪನ ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಖೋ ಭೋ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ತಂ ಮನುಸ್ಸಕಾಯವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಬ್ಬಥಾ ಅಞ್ಞಭಾವತೋತಿ? ನೋ ನ ಯುತ್ತೋ, ಇಧಲೋಕಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತೇಪಿ ಚ ಪಠಮವಾದವಿಸಯಸ್ಸ ಅನಾಗತಕಾಲಸ್ಸೇವ ತಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಪಠಮವಾದಿನೋಪಿ ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕತಾಯ ನ ಕೋಚಿ ವಿರೋಧೋತಿ।

    Etthāha – yuttaṃ tāva purimesu tīsu vādesu ‘‘kāyassa bhedā’’ti vuttaṃ pañcavokārabhavapariyāpannaṃ attabhāvaṃ ārabbha pavattattā tesaṃ vādānaṃ, catuvokārabhavapariyāpannaṃ pana attabhāvaṃ nissāya pavattesu catutthādīsu catūsu vādesu kasmā ‘‘kāyassa bhedā’’ti vuttaṃ . Na hi arūpīnaṃ kāyo vijjatīti? Saccametaṃ, rūpattabhāve pavattavohāreneva pana diṭṭhigatiko arūpattabhāvepi kāyavohāraṃ āropetvā āha ‘‘kāyassa bhedā’’ti. Yathā ca diṭṭhigatikā diṭṭhiyo paññāpenti, tathā ca bhagavā dassetīti, arūpakāyabhāvato vā phassādidhammasamūhabhūte arūpattabhāve kāyaniddeso daṭṭhabbo. Ettha ca kāmadevattabhāvādiniravasesavibhavapatiṭṭhāpakānaṃ dutiyavādādīnaṃ yutto aparantakappikabhāvo anāgataddhavisayattā tesaṃ vādānaṃ, na pana diṭṭhigatikapaccakkhabhūtamanussattabhāvasamucchedapatiṭṭhāpakassa paṭhamavādassa paccuppannavisayattā. Dutiyavādādīnañhi purimapurimavādasaṅgahitasseva attano taduttaruttaribhavopapannassa samucchedato yujjati aparantakappikatā, tathā ca ‘‘no ca kho bho ayaṃ attā ettāvatā sammā samucchinno hotī’’tiādi vuttaṃ, yaṃ pana tattha vuttaṃ ‘‘atthi kho bho añño attā’’ti, taṃ manussakāyavisesāpekkhāya vuttaṃ, na sabbathā aññabhāvatoti? No na yutto, idhalokapariyāpannattepi ca paṭhamavādavisayassa anāgatakālasseva tassa adhippetattā paṭhamavādinopi aparantakappikatāya na koci virodhoti.

    ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದವಣ್ಣನಾ

    Diṭṭhadhammanibbānavādavaṇṇanā

    ೯೩. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋತಿ ದಸ್ಸನಭೂತೇನ ಞಾಣೇನ ಉಪಲದ್ಧಧಮ್ಮೋ। ತತ್ಥ ಯೋ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯವಿಸಯೋ, ಸೋಪಿ ಸುಪಾಕಟಭಾವೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಸಯೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಧಮ್ಮೋ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ತೇನೇವ ಚ ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಭಾವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    93.Diṭṭhadhammoti dassanabhūtena ñāṇena upaladdhadhammo. Tattha yo anindriyavisayo, sopi supākaṭabhāvena indriyavisayo viya hotīti āha ‘‘diṭṭhadhammoti paccakkhadhammo vuccatī’’ti. Teneva ca ‘‘tattha tattha paṭiladdhattabhāvassetaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ.

    ೯೫. ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾಯನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಞಾತಿಭೋಗರೋಗಸೀಲದಿಟ್ಠಿಬ್ಯಸನೇಹಿ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಚೇತಸೋ ಅನ್ತೋ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ನಿಜ್ಝಾಯನಂ ಸೋಚನಂ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾಯನಂ, ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾಯನಲಕ್ಖಣೋ। ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಲಾಲಪ್ಪನಲಕ್ಖಣೋತಿ ತಂ ಸೋಕಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಹೇತುಂ ನಿಸ್ಸಿತಂ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ, ಭುಸಂ ವಿಲಾಪನಂ ಲಾಲಪ್ಪನಂ, ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ ಲಾಲಪ್ಪನಞ್ಚ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಲಾಲಪ್ಪನಂ, ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಲಾಲಪ್ಪನಲಕ್ಖಣೋ। ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದಿನಾ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಪರಿದೇವೇನಾಪಿ ಅಸಕ್ಕುಣನ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋಗತಸೋಕಸಮುಟ್ಠಿತೋ ಭುಸೋ ಆಯಾಸೋ ಉಪಾಯಾಸೋ। ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಚೇತಸೋ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾಕಾರೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿಸಾದಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।

    95.Antonijjhāyanalakkhaṇoti ñātibhogarogasīladiṭṭhibyasanehi phuṭṭhassa cetaso anto abbhantaraṃ nijjhāyanaṃ socanaṃ antonijjhāyanaṃ, taṃ lakkhaṇaṃ etassāti antonijjhāyanalakkhaṇo. Tannissitalālappanalakkhaṇoti taṃ sokaṃ samuṭṭhānahetuṃ nissitaṃ tannissitaṃ, bhusaṃ vilāpanaṃ lālappanaṃ, tannissitañca lālappanañca tannissitalālappanaṃ, taṃ lakkhaṇaṃ etassāti tannissitalālappanalakkhaṇo. Ñātibyasanādinā phuṭṭhassa paridevenāpi asakkuṇantassa antogatasokasamuṭṭhito bhuso āyāso upāyāso. So pana yasmā cetaso appasannākāro hoti, tasmā ‘‘visādalakkhaṇo’’ti vutto.

    ೯೬. ವಿತಕ್ಕನಂ ವಿತಕ್ಕಿತಂ, ತಂ ಪನ ಅಭಿನಿರೋಪನಸಭಾವೋ ವಿತಕ್ಕೋಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿ…ಪೇ॰… ವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ವಿಚಾರಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಖೋಭಕರಸಭಾವತ್ತಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ತಂಸಹಿತಂ ಝಾನಂ ಸಉಬ್ಬಿಲನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಕಣ್ಡಕಂ ವಿಯ ಖಾಯತೀ’’ತಿ।

    96. Vitakkanaṃ vitakkitaṃ, taṃ pana abhiniropanasabhāvo vitakkoyevāti āha ‘‘abhi…pe… vitakko’’ti. Esa nayo vicāritanti etthāpi. Khobhakarasabhāvattā vitakkavicārānaṃ taṃsahitaṃ jhānaṃ saubbilanaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘sakaṇḍakaṃ viya khāyatī’’ti.

    ೯೭. ಯಾಯ ಉಬ್ಬಿಲಾಪನಪೀತಿಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಚಿತ್ತಂ ‘‘ಉಬ್ಬಿಲಾವಿತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಾ ಪೀತಿ ಉಬ್ಬಿಲಾವಿತತ್ತಂ ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಬ್ಬಿಲಭಾವೋ ತಸ್ಸಾ ಪೀತಿಯಾ ಸತಿ ಹೋತಿ, ನಾಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ‘‘ಉಬ್ಬಿಲಭಾವಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ।

    97. Yāya ubbilāpanapītiyā uppannāya cittaṃ ‘‘ubbilāvita’’nti vuccati, sā pīti ubbilāvitattaṃ yasmā pana cittassa ubbilabhāvo tassā pītiyā sati hoti, nāsati, tasmā sā ‘‘ubbilabhāvakāraṇa’’nti vuttā.

    ೯೮. ಆಭೋಗೋತಿ ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆಭುಗ್ಗಭಾವೋ, ಆರಮ್ಮಣೇ ಓಣತಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಖೇನ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿನತಂ ಹೋತಿ, ನ ದುಕ್ಖೇನ ವಿಯ ಅಪನತಂ, ನಾಪಿ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೇನ ವಿಯ ಅನಭಿನತಂ ಅನಪನತಞ್ಚ। ತತ್ಥ ‘‘ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದಿಅಭಿಭೂತಸ್ಸ ವಿಯ ಮನುಞ್ಞಭೋಜನಾದೀಸು ಕಾಮೇಹಿ ವಿವೇಚಿಯಮಾನಸ್ಸುಪಾದಾರಮ್ಮಣಪತ್ಥನಾ ವಿಸೇಸತೋ ಅಭಿವಡ್ಢತಿ, ಉಳಾರಸ್ಸ ಪನ ಕಾಮರಸಸ್ಸ ಯಾವದತ್ಥಂ ತಿತ್ತಸ್ಸ ಮನುಞ್ಞರಸಭೋಜನಂ ಭುತ್ತಾವಿನೋ ವಿಯ ಸುಹಿತಸ್ಸ ಭೋತ್ತುಕಾಮತಾ ಕಾಮೇಸು ಪಾತಬ್ಯತಾ ನ ಹೋತಿ, ವಿಸಯಸ್ಸಾಗಿದ್ಧತಾಯ ವಿಸಯೇಹಿ ದುಮ್ಮೋಚಿಯೇಹಿಪಿ ಜಲೂಕಾ ವಿಯ ಸಯಮೇವ ಮುಞ್ಚತೀ’’ತಿ ಚ ಅಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕಾಮಗುಣಸನ್ತಪ್ಪಿತತಾಯ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖವೂಪಸಮಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ ಪಠಮವಾದೀ। ಕಾಮಾದೀನಂ ಆದೀನವದಸ್ಸಿತಾಯ, ಪಠಮಾದಿಜ್ಝಾನಸುಖಸ್ಸ ಸನ್ತಭಾವದಸ್ಸಿತಾಯ ಚ ಪಠಮಾದಿಜ್ಝಾನಸುಖತಿತ್ತಿಯಾ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖುಪಚ್ಛೇದಂ ಬ್ಯಾಕಂಸು ದುತಿಯಾದಿವಾದಿನೋ, ಇಧಾಪಿ ಉಚ್ಛೇದವಾದೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ವಿಚಾರೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ – ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅತ್ತಭಾವೇ ಪಞ್ಚ ವಾದಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಞ್ಞಗ್ಗಹಣಂ ನ ಕತಂ। ಕಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಬ್ಬಾನಪಞ್ಞಾಪಕಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಸ್ಸ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಙ್ಗಹೋ, ನ ಪನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ? ತಂತಂಸುಖವಿಸೇಸಸಮಙ್ಗಿತಾಪಟಿಲದ್ಧೇನ ಬನ್ಧವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಸುದ್ಧಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಕರೂಪೇ ಅವಟ್ಠಾನದೀಪನತೋ।

    98.Ābhogoti vā cittassa ābhuggabhāvo, ārammaṇe oṇatabhāvoti attho. Sukhena hi cittaṃ ārammaṇe abhinataṃ hoti, na dukkhena viya apanataṃ, nāpi adukkhamasukhena viya anabhinataṃ anapanatañca. Tattha ‘‘khuppipāsādiabhibhūtassa viya manuññabhojanādīsu kāmehi viveciyamānassupādārammaṇapatthanā visesato abhivaḍḍhati, uḷārassa pana kāmarasassa yāvadatthaṃ tittassa manuññarasabhojanaṃ bhuttāvino viya suhitassa bhottukāmatā kāmesu pātabyatā na hoti, visayassāgiddhatāya visayehi dummociyehipi jalūkā viya sayameva muñcatī’’ti ca ayoniso ummujjitvā kāmaguṇasantappitatāya saṃsāradukkhavūpasamaṃ byākāsi paṭhamavādī. Kāmādīnaṃ ādīnavadassitāya, paṭhamādijjhānasukhassa santabhāvadassitāya ca paṭhamādijjhānasukhatittiyā saṃsāradukkhupacchedaṃ byākaṃsu dutiyādivādino, idhāpi ucchedavāde vuttappakāro vicāro yathāsambhavaṃ ānetvā vattabbo. Ayaṃ panettha viseso – ekasmiñhi attabhāve pañca vādā labbhanti. Teneva hi pāḷiyaṃ ‘‘añño attā’’ti aññaggahaṇaṃ na kataṃ. Kathaṃ panettha accantanibbānapaññāpakassa attano diṭṭhadhammanibbānavādassa sassatadiṭṭhiyā saṅgaho, na pana ucchedadiṭṭhiyāti? Taṃtaṃsukhavisesasamaṅgitāpaṭiladdhena bandhavimokkhena suddhassa attano sakarūpe avaṭṭhānadīpanato.

    ಸೇಸಾತಿ ಸೇಸಾ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸ ದಿಟ್ಠಿಯೋ। ತಾಸು ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕವಾದಾದೀನಂ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಭಾವೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಕಾಸಿತೋಯೇವ।

    Sesāti sesā pañcapaññāsa diṭṭhiyo. Tāsu antānantikavādādīnaṃ sassatadiṭṭhibhāvo tattha tattha pakāsitoyeva.

    ೧೦೧-೩. ಕಿಂ ಪನ ಕಾರಣಂ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಾ ಏವ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವೇನ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಪನ ತದುಭಯಮೇಕಜ್ಝನ್ತಿ? ಅಸಮ್ಭವತೋ। ನ ಹಿ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೇಸು ವಿಯ ತದುಭಯವಿನಿಮುತ್ತೇ ಮಜ್ಝನ್ತೇ ದಿಟ್ಠಿಕಪ್ಪನಾ ಸಮ್ಭವತಿ ಇತ್ತರಕಾಲತ್ತಾ, ಅಥ ಪನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವೋ ತದುಭಯವೇಮಜ್ಝಂ, ಏವಂ ಸತಿ ದಿಟ್ಠಿಕಪ್ಪನಕ್ಖಮೋ ತಸ್ಸ ಉಭಯಸಭಾವೋ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೇಸುಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧೋತಿ ಕಥಮದಸ್ಸಿತಂ। ಅಥ ವಾ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತವನ್ತತಾಯ ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೋ’’ತಿ ಮಜ್ಝನ್ತೋ ವುಚ್ಚತಿ , ಸೋ ಚ ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾ ವಾ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿನೋ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೇಹಿ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕೇ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕೇ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಏಕಸೇಸೇನ ವಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಙ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ವುತ್ತವಚನಸ್ಸ ಅನತ್ಥಕತಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ। ಕೇ ಪನ ತೇ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾ? ಯೇ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾ ಹುತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾತಿ ಏವಂ ಪಕಾರಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    101-3. Kiṃ pana kāraṇaṃ pubbantāparantā eva diṭṭhābhinivesassa visayabhāvena dassitā, na pana tadubhayamekajjhanti? Asambhavato. Na hi pubbantāparantesu viya tadubhayavinimutte majjhante diṭṭhikappanā sambhavati ittarakālattā, atha pana paccuppannabhavo tadubhayavemajjhaṃ, evaṃ sati diṭṭhikappanakkhamo tassa ubhayasabhāvo pubbantāparantesuyeva antogadhoti kathamadassitaṃ. Atha vā pubbantāparantavantatāya ‘‘pubbantāparanto’’ti majjhanto vuccati , so ca ‘‘pubbantāparantakappikā vā pubbantāparantānudiṭṭhino’’ti vadantena pubbantāparantehi visuṃ katvā vuttoyevāti daṭṭhabbo. Aṭṭhakathāyampi ‘‘sabbepi te aparantakappike pubbantāparantakappike’’ti etena sāmaññaniddesena, ekasesena vā saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ, aññathā saṅkaḍḍhitvā vuttavacanassa anatthakatā āpajjeyyāti. Ke pana te pubbantāparantakappikā? Ye antānantikā hutvā diṭṭhadhammanibbānavādāti evaṃ pakārā veditabbā.

    ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಇಮೇಹೇವ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ವತ್ಥೂಹಿ, ಏತೇಸಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರೇನ, ನತ್ಥಿ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ’’ತಿ ವಚನತೋ, ಪುಬ್ಬನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾದಿತ್ತಯವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಕಸ್ಸಚಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೬) ಸುತ್ತನ್ತರೇಸು ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಅಕಿರಿಯಾಹೇತುಕನತ್ಥಿಕವಾದಾದೀನಿ, ಯಾನಿ ಚ ಇಸ್ಸರಪಜಾಪತಿಪುರಿಸಕಾಲಸಭಾವನಿಯತಿಯದಿಚ್ಛಾವಾದಾದಿಪ್ಪಭೇದಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೫೬೩; ವಿಭ॰ ಅನುಟೀ॰ ೧೮೯ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ) ಬಹಿದ್ಧಾಪಿ ದಿಸ್ಸಮಾನಾನಿ, ತೇಸಂ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹೋ, ಅನ್ತೋಗಧತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಥಂ? ಅಕಿರಿಯವಾದೋ ತಾವ ‘‘ವಞ್ಝೋ ಕೂಟಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಿರಿಯಾಭಾವದೀಪನತೋ ಸಸ್ಸತವಾದೇ ಅನ್ತೋಗಧೋ, ತಥಾ ‘‘ಸತ್ತಿಮೇ ಕಾಯಾ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೪) ನಯಪ್ಪವತ್ತೋ ಪಕುಧವಾದೋ, ‘‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೮) ವಚನತೋ ಅಹೇತುಕವಾದೋ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕವಾದೇ ಅನ್ತೋಗಧೋ। ‘‘ನತ್ಥಿ ಪರೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೧) ವಚನತೋ ನತ್ಥಿಕವಾದೋ ಉಚ್ಛೇದವಾದೇ ಅನ್ತೋಗಧೋ। ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ‘‘ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೮೬) ವುತ್ತಂ। ಪಠಮೇನ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನಿಗಣ್ಠವಾದಾದಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾ।

    Ettha ca ‘‘sabbe te imeheva dvāsaṭṭhiyā vatthūhi, etesaṃ vā aññatarena, natthi ito bahiddhā’’ti vacanato, pubbantakappikādittayavinimuttassa ca kassaci diṭṭhigatikassa abhāvato yāni tāni sāmaññaphalādi (dī. ni. 1.166) suttantaresu vuttappakārāni akiriyāhetukanatthikavādādīni, yāni ca issarapajāpatipurisakālasabhāvaniyatiyadicchāvādādippabhedāni diṭṭhigatāni (visuddhi. ṭī. 2.563; vibha. anuṭī. 189 passitabbaṃ) bahiddhāpi dissamānāni, tesaṃ ettheva saṅgaho, antogadhatā ca veditabbā. Kathaṃ? Akiriyavādo tāva ‘‘vañjho kūṭaṭṭho’’tiādinā kiriyābhāvadīpanato sassatavāde antogadho, tathā ‘‘sattime kāyā’’tiādi (dī. ni. 1.174) nayappavatto pakudhavādo, ‘‘natthi hetu natthi paccayo sattānaṃ saṃkilesāyā’’tiādi (dī. ni. 1.168) vacanato ahetukavādo adhiccasamuppannikavāde antogadho. ‘‘Natthi paro loko’’tiādi (dī. ni. 1.171) vacanato natthikavādo ucchedavāde antogadho. Tathā hi tattha ‘‘kāyassa bhedā ucchijjatī’’tiādi (dī. ni. 1.86) vuttaṃ. Paṭhamena ādi-saddena nigaṇṭhavādādayo saṅgahitā.

    ಯದಿಪಿ ಪಾಳಿಯಂ ನಾಟಪುತ್ತವಾದ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೮) ಭಾವೇನ ಚಾತುಯಾಮಸಂವರೋ ಆಗತೋ, ತಥಾಪಿ ಸತ್ತವತಾತಿಕ್ಕಮೇನ ವಿಕ್ಖೇಪವಾದಿತಾಯ ನಾಟಪುತ್ತವಾದೋಪಿ ಸಞ್ಚಯವಾದೋ ವಿಯ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪವಾದೇಸು ಅನ್ತೋಗಧೋ। ‘‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರಂ, ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೭೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫) ಏವಂ ಪಕಾರಾ ವಾದಾ ‘‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿಆದಿವಾದೇಸು ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ‘‘ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ‘‘ಅತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಕಾರಾ ಸಸ್ಸತವಾದೇ। ‘‘ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಕಾರಾ ಉಚ್ಛೇದವಾದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ‘‘ಹೋತಿ ಚ ನ ಹೋತಿ ಚ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ಅತ್ಥಿ ಚ ನತ್ಥಿ ಚ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಕಾರಾ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದೇ ಅನ್ತೋಗಧಾ। ‘‘ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ನೇವತ್ಥಿ ನ ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ’’ತಿ ಚ ಏವಂ ಪಕಾರಾ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪವಾದೇ ಅನ್ತೋಗಧಾ। ಇಸ್ಸರಪಜಾಪತಿಪುರಿಸಕಾಲವಾದಾ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದೇ ಅನ್ತೋಗಧಾ, ತಥಾ ಕಣಾದವಾದೋ। ಸಭಾವನಿಯತಿಯದಿಚ್ಛಾವಾದಾ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕವಾದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸುತ್ತನ್ತರೇಸು, ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ದಿಸ್ಸಮಾನಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಇಮಾಸು ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠೀಸು ಅನ್ತೋಗಧತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Yadipi pāḷiyaṃ nāṭaputtavāda (dī. ni. 1.178) bhāvena cātuyāmasaṃvaro āgato, tathāpi sattavatātikkamena vikkhepavāditāya nāṭaputtavādopi sañcayavādo viya amarāvikkhepavādesu antogadho. ‘‘Taṃ jīvaṃ taṃ sarīraṃ, aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’’nti (dī. ni. 1.377; ma. ni. 2.122; saṃ. ni. 2.35) evaṃ pakārā vādā ‘‘rūpī attā hoti arogo paraṃ maraṇā’’tiādivādesu saṅgahaṃ gacchanti, ‘‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā, ‘‘atthi sattā opapātikā’’ti evaṃ pakārā sassatavāde. ‘‘Na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, natthi sattā opapātikā’’ti evaṃ pakārā ucchedavādena saṅgahitā. ‘‘Hoti ca na hoti ca tathāgato paraṃ maraṇā, atthi ca natthi ca sattā opapātikā’’ti evaṃ pakārā ekaccasassatavāde antogadhā. ‘‘Neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, nevatthi na natthi sattā opapātikā’’ti ca evaṃ pakārā amarāvikkhepavāde antogadhā. Issarapajāpatipurisakālavādā ekaccasassatavāde antogadhā, tathā kaṇādavādo. Sabhāvaniyatiyadicchāvādā adhiccasamuppannikavādena saṅgahitā. Iminā nayena suttantaresu, bahiddhā ca dissamānānaṃ diṭṭhigatānaṃ imāsu dvāsaṭṭhiyā diṭṭhīsu antogadhatā veditabbā.

    ಅಜ್ಝಾಸಯನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಜ್ಝಾಸಯಂ। ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೇ ದುವಿಧೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ತಞ್ಚ ಭಗವಾ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಪರಿಮಾಣೇ ಏವ ಞೇಯ್ಯವಿಸೇಸೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಾನಮ್ಪಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಜನಾ ಸಸ್ಸತವಾದಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ಪಭೇದೇಹಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನವಸೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಮಾಣಭೂತಾಯ ತುಲಾಯ ಧಾರಯಮಾನೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತುಲಾಯ ತುಲಯನ್ತೋ ವಿಯಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಅನ್ತೋ ಜಾಲೀಕತಾ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೬)। ‘‘ಸಿನೇರುಪಾದತೋ ವಾಲುಕಂ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Ajjhāsayanti diṭṭhijjhāsayaṃ. Sassatucchedadiṭṭhivasena hi sattānaṃ saṃkilesapakkhe duvidho ajjhāsayo, tañca bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ aparimāṇe eva ñeyyavisese uppajjanavasena anekabhedabhinnānampi ‘‘cattāro janā sassatavādā’’tiādinā dvāsaṭṭhiyā pabhedehi saṅgaṇhanavasena sabbaññutaññāṇena paricchinditvā dassento pamāṇabhūtāya tulāya dhārayamāno viya hotīti āha ‘‘tulāya tulayanto viyā’’ti. Tathā hi vakkhati ‘‘anto jālīkatā’’tiādi (dī. ni. 1.146). ‘‘Sinerupādato vālukaṃ uddharanto viyā’’ti etena sabbaññutaññāṇato aññassa imissā desanāya asakkuṇeyyataṃ dasseti.

    ಅನುಸನ್ಧಾನಂ ಅನುಸನ್ಧಿ, ಪುಚ್ಛಾಯ ಕತೋ ಅನುಸನ್ಧಿ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿ। ಅಥ ವಾ ಅನುಸನ್ಧಯತೀತಿ ಅನುಸನ್ಧಿ, ಪುಚ್ಛಾ ಅನುಸನ್ಧಿ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿ। ಪುಚ್ಛಾಯ ಅನುಸನ್ಧಿಯತೀತಿ ವಾ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿ। ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿಮ್ಹಿಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಥಾನುಸನ್ಧೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅನುಸನ್ಧೀಯತೀತಿ ಅನುಸನ್ಧಿ, ಯಾ ಯಾ ಅನುಸನ್ಧಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿ, ಅನುಸನ್ಧಿಅನುರೂಪಂ ವಾ ಯಥಾನುಸನ್ಧೀತಿ ಸದ್ದತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಸೋ ‘‘ಯೇನ ಪನ ಧಮ್ಮೇನ ಆದಿಮ್ಹಿ ದೇಸನಾ ಉಟ್ಠಿತಾ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುರೂಪಧಮ್ಮವಸೇನ ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವಾ ಯೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ಉಪರಿ ದೇಸನಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ? ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೪-೬೯) ಹೇಟ್ಠಾ ಸೀಲೇನ ದೇಸನಾ ಉಟ್ಠಿತಾ, ಉಪರಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಆಗತಾ…ಪೇ॰… ಕಕಚೂಪಮೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೨) ಹೇಟ್ಠಾ ಅಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಉಟ್ಠಿತಾ, ಉಪರಿ ಕಕಚೂಪಮಾ ಆಗತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೦-೧೦೪) ವುತ್ತೋ।

    Anusandhānaṃ anusandhi, pucchāya kato anusandhi pucchānusandhi. Atha vā anusandhayatīti anusandhi, pucchā anusandhi etassāti pucchānusandhi. Pucchāya anusandhiyatīti vā pucchānusandhi. Ajjhāsayānusandhimhipi eseva nayo. Yathānusandhīti ettha pana anusandhīyatīti anusandhi, yā yā anusandhi yathānusandhi, anusandhianurūpaṃ vā yathānusandhīti saddattho veditabbo, so ‘‘yena pana dhammena ādimhi desanā uṭṭhitā, tassa dhammassa anurūpadhammavasena vā paṭipakkhavasena vā yesu suttesu upari desanā āgacchati, tesaṃ vasena yathānusandhi veditabbo. Seyyathidaṃ? Ākaṅkheyyasutte (ma. ni. 1.64-69) heṭṭhā sīlena desanā uṭṭhitā, upari cha abhiññā āgatā…pe… kakacūpame (ma. ni. 1.222) heṭṭhā akkhantiyā uṭṭhitā, upari kakacūpamā āgatā’’tiādinā aṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.100-104) vutto.

    ಇತಿ ಕಿರಾತಿ ಭಗವತೋ ಯಥಾದೇಸಿತಾಯ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಅರುಚ್ಚನಭಾವದೀಪನಂ। ಭೋತಿ ಧಮ್ಮಾಲಪನಂ। ಅನತ್ತಕತಾನೀತಿ ಅತ್ತನಾ ನ ಕತಾನಿ, ಅನತ್ತಕೇಹಿ ವಾ ಖನ್ಧೇಹಿ ಕತಾನಿ। ಕಮತ್ತಾನಂ ಫುಸಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಸತಿ ಅತ್ತನಿ ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಖಣಿಕತ್ತಾ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ ಫುಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಕೋ ಕಮ್ಮಫಲಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿದ್ವಾತಿ ಸುತಾದಿವಿರಹೇನ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದತಾಯ ನ ವಿದ್ವಾ। ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಉಪಗತೋ, ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತತಾಯ ಅಪ್ಪಹೀನಾವಿಜ್ಜೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಣ್ಹಾಧಿಪತೇಯ್ಯೇನ ಚೇತಸಾತಿ ‘‘ಯದಿ ಅಹಂ ನಾಮ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ , ಮಯಾ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕೋ ಫಲಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಸತಿ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಿಯಾ ಫಲೂಪಭೋಗೋ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಧಿಪತಿತೋ ಆಗತೋ ತಣ್ಹಾಧಿಪತೇಯ್ಯೋ, ತೇನ। ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಸಹಗತ ಚೇತಸಾ। ಅತಿಧಾವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಖಣಿಕತ್ತೇಪಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ತತ್ಥೇವ ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಚ ಸಿದ್ಧೇ ಕಮ್ಮಫಲಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಏಕತ್ತನಯಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕೇನ ಕಾರಕವೇದಕಭೂತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಕಮ್ಮಫಲಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಸುಞ್ಞತಾಪಕಾಸನಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Iti kirāti bhagavato yathādesitāya attasuññatāya attano aruccanabhāvadīpanaṃ. Bhoti dhammālapanaṃ. Anattakatānīti attanā na katāni, anattakehi vā khandhehi katāni. Kamattānaṃ phusissantīti asati attani khandhānañca khaṇikattā kammāni kaṃ attānaṃ attano phalena phusissanti, ko kammaphalaṃ paṭisaṃvedetīti attho. Avidvāti sutādivirahena ariyadhammassa akovidatāya na vidvā. Avijjāgatoti avijjāya upagato, ariyadhamme avinītatāya appahīnāvijjoti attho. Taṇhādhipateyyena cetasāti ‘‘yadi ahaṃ nāma koci natthi , mayā katassa kammassa ko phalaṃ paṭisaṃvedeti, sati pana tasmiṃ siyā phalūpabhogo’’ti taṇhādhipatito āgato taṇhādhipateyyo, tena. Attavādupādānasahagata cetasā. Atidhāvitabbanti khaṇikattepi saṅkhārānaṃ yasmiṃ santāne kammaṃ kataṃ, tattheva phaluppattito dhammapuñjamattasseva ca siddhe kammaphalasambandhe ekattanayaṃ micchā gahetvā ekena kārakavedakabhūtena bhavitabbaṃ, aññathā ‘‘kammaphalānaṃ sambandho na siyā’’ti attattaniyasuññatāpakāsanaṃ satthusāsanaṃ atikkamitabbaṃ maññeyyāti attho.

    ‘‘ಉಪರಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಆಗತಾ’’ತಿ ಅನುರೂಪಧಮ್ಮವಸೇನ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಇತರೇಹಿ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ। ಕಿಲೇಸೇನಾತಿ ‘‘ಲೋಭೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಿಲೇಸವಸೇನ। ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಥಾ ವುತ್ತಸುತ್ತಾದೀಸು ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿ, ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ನಿಚ್ಚಸಾರಾದಿಪಞ್ಞಾಪಕಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ವಸೇನ ಉಟ್ಠಿತಾ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ನಿಚ್ಚಸಾರಾದಿಸುಞ್ಞತಾಪಕಾಸನೇನ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾತಿ।

    ‘‘Upari cha abhiññā āgatā’’ti anurūpadhammavasena yathānusandhiṃ dasseti, itarehi paṭipakkhavasena. Kilesenāti ‘‘lobho cittassa upakkileso’’tiādinā kilesavasena. Imasmimpīti pi-saddena yathā vuttasuttādīsu paṭipakkhavasena yathānusandhi, evaṃ imasmimpi sutteti dasseti. Tathā hi niccasārādipaññāpakānaṃ diṭṭhigatānaṃ vasena uṭṭhitā ayaṃ desanā niccasārādisuññatāpakāsanena niṭṭhāpitāti.

    ಪರಿತಸ್ಸಿತವಿಪ್ಫನ್ದಿತವಾರವಣ್ಣನಾ

    Paritassitavipphanditavāravaṇṇanā

    ೧೦೫-೧೧೭. ಮರಿಯಾದವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಸಸ್ಸತಾದಿದಿಟ್ಠಿದಸ್ಸನಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನೇನ ಸಙ್ಕರಾಭಾವವಿಭಾವನತ್ಥಂ। ತದಪಿ ವೇದಯಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಜಾನತಂ ಅಪಸ್ಸತನ್ತಿ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿ ‘‘ಇದಂ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ಏವಂಗಹಿಕಂ ಏವಂಪರಾಮಟ್ಠಂ ಏವಂಗಹಿತಂ ಹೋತಿ ಏವಂಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯ’’ನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ। ತಥಾ ಯಸ್ಮಿಂ ವೇದಯಿತೇ ಅವೀತತಣ್ಹತಾಯ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ, ತಂ ವೇದಯಿತಂ ಸಮುದಯಾದಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ, ಏತೇನ ಅನಾವರಣಞಾಣಸಮನ್ತಚಕ್ಖೂಹಿ ಯಥಾ ತಥಾಗತಾನಂ ಯಥಾಭೂತಮೇತ್ಥ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ನ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ, ಅಥ ಖೋ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೋಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವ ಚಾಯಂ ದೇಸನಾ ಮರಿಯಾದವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಾ ಜಾತಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಅಜಾನನಮತ್ತೇನ ಮಿಚ್ಛಾ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೀತಿ। ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸಯೋಜನಾ ಕತಾ। ವೇದಯಿತನ್ತಿ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಪಞ್ಞಾಪನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನುಭೂತಂ ಅನುಭವನಂ। ತಣ್ಹಾಗತಾನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಗತಾನಂ ಉಪಗತಾನಂ, ಪವತ್ತಾನಂ ವಾ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಪನೇತನ್ತಿ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಂ ವೇದಯಿತಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ತಞ್ಹಿ ವಟ್ಟಾಮಿಸಭೂತಂ ದಿಟ್ಠಿತಣ್ಹಾಸಲ್ಲಾನುವಿದ್ಧತಾಯ ಸಉಬ್ಬಿಲತ್ತಾ ಚಞ್ಚಲಂ, ನ ಮಗ್ಗಫಲಸುಖಂ ವಿಯ ಏಕರೂಪೇನ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪರಿತಸ್ಸಿತೇನಾ’’ತಿಆದಿ।

    105-117.Mariyādavibhāgadassanatthanti sassatādidiṭṭhidassanassa sammādassanena saṅkarābhāvavibhāvanatthaṃ. Tadapi vedayitanti sambandho. Ajānataṃ apassatanti ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti ‘‘idaṃ diṭṭhiṭṭhānaṃ evaṃgahikaṃ evaṃparāmaṭṭhaṃ evaṃgahitaṃ hoti evaṃabhisamparāya’’nti yathābhūtaṃ ajānantānaṃ apassantānaṃ. Tathā yasmiṃ vedayite avītataṇhatāya evaṃ diṭṭhigataṃ upādiyanti, taṃ vedayitaṃ samudayādito yathābhūtaṃ ajānantānaṃ apassantānaṃ, etena anāvaraṇañāṇasamantacakkhūhi yathā tathāgatānaṃ yathābhūtamettha ñāṇadassanaṃ, na evaṃ diṭṭhigatikānaṃ, atha kho taṇhādiṭṭhiparāmāsoyevāti dasseti. Teneva cāyaṃ desanā mariyādavibhāgadassanatthā jātā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘yathābhūtaṃ dhammānaṃ sabhāvaṃ ajānantānaṃ apassantāna’’nti avisesena vuttaṃ. Na hi saṅkhatadhammasabhāvaṃ ajānanamattena micchā abhinivisantīti. Sāmaññajotanā visese avatiṭṭhatīti ayaṃ visesayojanā katā. Vedayitanti ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti diṭṭhipaññāpanavasena pavattaṃ diṭṭhiyā anubhūtaṃ anubhavanaṃ. Taṇhāgatānanti taṇhāya gatānaṃ upagatānaṃ, pavattānaṃ vā. Tañca kho panetanti ca yathāvuttaṃ vedayitaṃ paccāmasati. Tañhi vaṭṭāmisabhūtaṃ diṭṭhitaṇhāsallānuviddhatāya saubbilattā cañcalaṃ, na maggaphalasukhaṃ viya ekarūpena avatiṭṭhatīti. Tenevāha ‘‘paritassitenā’’tiādi.

    ಅಥ ವಾ ಏವಂ ವಿಸೇಸಕಾರಣತೋ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅವಿಸೇಸಕಾರಣತೋ ತಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ರ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಕಾ ದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ। ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ವೇದನಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ತಣ್ಹಾ ಚ ಅವಿಸಿಟ್ಠಕಾರನ್ತಿ। ತತ್ಥ ತದಪೀತಿ ‘‘ಸಸ್ಸತಂ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯದೇತಂ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಪನಂ, ತದಪಿ। ಸುಖಾದಿಭೇದಂ ತಿವಿಧವೇದಯಿತಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ದುಕ್ಖಸಲ್ಲಾನಿಚ್ಚತೋ, ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಮುದಯತ್ಥಙ್ಗಮಸ್ಸಾದಾದೀನವನಿಸ್ಸರಣತೋ ವಾ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ, ತತೋ ಏವ ಚ ಸುಖಾದಿಪತ್ಥನಾಸಮ್ಭವತೋ ತಣ್ಹಾಯ ಉಪಗತತ್ತಾ ತಣ್ಹಾಗತಾನಂ ತಣ್ಹಾಪರಿತಸ್ಸಿತೇನ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಫನ್ದಿತಮೇವ ದಿಟ್ಠಿಚಲನಮೇವ, ‘‘ಅಸತಿ ಅತ್ತನಿ ಕೋ ವೇದನಂ ಅನುಭವತೀ’’ತಿ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಸು ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚೋಪನಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತಮೇವ ವಾ, ನ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ ಸಸ್ಸತೋ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Atha vā evaṃ visesakāraṇato dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni vibhajitvā idāni avisesakāraṇato tāni dassetuṃ ‘‘tatra bhikkhave’’tiādikā desanā āraddhā. Sabbesañhi diṭṭhigatikānaṃ vedanā avijjā taṇhā ca avisiṭṭhakāranti. Tattha tadapīti ‘‘sassataṃ attānañca lokañca paññapenti’’ti ettha yadetaṃ ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti paññāpanaṃ, tadapi. Sukhādibhedaṃ tividhavedayitaṃ yathākkamaṃ dukkhasallāniccato, avisesena samudayatthaṅgamassādādīnavanissaraṇato vā yathābhūtaṃ ajānantānaṃ apassantānaṃ, tato eva ca sukhādipatthanāsambhavato taṇhāya upagatattā taṇhāgatānaṃ taṇhāparitassitena diṭṭhivipphanditameva diṭṭhicalanameva, ‘‘asati attani ko vedanaṃ anubhavatī’’ti kāyavacīdvāresu diṭṭhiyā copanappattimattameva vā, na pana diṭṭhiyā paññāpetabbo sassato koci dhammo atthīti attho. Ekaccasassatavādādīsupi eseva nayo.

    ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯವಾರವಣ್ಣನಾ

    Phassapaccayavāravaṇṇanā

    ೧೧೮. ಯೇನ ತಣ್ಹಾಪರಿತಸ್ಸಿತೇನ ಏತಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ವೇದಯಿತಂ ಪಚ್ಚಯೋ, ವೇದಯಿತಸ್ಸಾಪಿ ಫಸ್ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ದೇಸನಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಪರಮ್ಪರನಿದ್ಧಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಮ್ಪರಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ, ತೇನ ಯಥಾ ಪಞ್ಞಾಪನಧಮ್ಮೋ ದಿಟ್ಠಿ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ಚ ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ವಿನಾ, ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಾ ಧಮ್ಮಾಪಿ ರೂಪವೇದನಾದಯೋ, ನ ಏತ್ಥ ಕೋಚಿ ಅತ್ತಾ ವಾ ಲೋಕೋ ವಾ ಸಸ್ಸತೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    118. Yena taṇhāparitassitena etāni diṭṭhigatāni pavattanti, tassa vedayitaṃ paccayo, vedayitassāpi phasso paccayoti desanā diṭṭhiyā paccayaparamparaniddhāraṇanti āha ‘‘paramparapaccayadassanattha’’nti, tena yathā paññāpanadhammo diṭṭhi, tappaccayadhammā ca yathāsakaṃ paccayavaseneva uppajjanti, na paccayehi vinā, evaṃ paññāpetabbā dhammāpi rūpavedanādayo, na ettha koci attā vā loko vā sassatoti ayamattho dassitoti daṭṭhabbaṃ.

    ನೇತಂಠಾನಂವಿಜ್ಜತಿವಾರವಣ್ಣನಾ

    Netaṃṭhānaṃvijjativāravaṇṇanā

    ೧೩೧. ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸಾತಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿವೇದಯಿತೇತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇ ವೇದಯಿತೇ, ಫಸ್ಸಪಧಾನೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿನಾಪಿ ಚಕ್ಖಾದಿವತ್ಥೂಹಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಕೇಹಿಚಿ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಪನ ಕದಾಚಿ ಫಸ್ಸೇನ ವಿನಾತಿ ಫಸ್ಸೋ ವೇದನಾಯ ಬಲವಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬಲವಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ಸನ್ನಿಹಿತೋಪಿ ಹಿ ವಿಸಯೋ ಸಚೇ ಫುಸನಾಕಾರರಹಿತೋ ಹೋತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ, ನ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಫಸ್ಸೋವ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ। ತಥಾ ಹಿ ಭಗವತಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಂ ವಿಭಜನ್ತೇನ ಫಸ್ಸೋಯೇವ ಪಠಮಂ ಉದ್ಧಟೋ, ವೇದನಾಯ ಪನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಮೇವ।

    131.Tassapaccayassāti phassapaccayassa diṭṭhivedayiteti diṭṭhiyā paccayabhūte vedayite, phassapadhānehi attano paccayehi nipphādetabbeti attho. Vināpi cakkhādivatthūhi, sampayuttadhammehi ca kehici vedanā uppajjati, na pana kadāci phassena vināti phasso vedanāya balavakāraṇanti āha ‘‘balavabhāvadassanattha’’nti. Sannihitopi hi visayo sace phusanākārarahito hoti cittuppādo, na tassa ārammaṇapaccayena paccayo hotīti phassova sampayuttadhammānaṃ visesapaccayo. Tathā hi bhagavatā cittuppādaṃ vibhajantena phassoyeva paṭhamaṃ uddhaṭo, vedanāya pana adhiṭṭhānameva.

    ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾಧಿಟ್ಠಾನವಟ್ಟಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Diṭṭhigatikādhiṭṭhānavaṭṭakathāvaṇṇanā

    ೧೪೪. ಹೇಟ್ಠಾ ತೀಸುಪಿ ವಾರೇಸು ಅಧಿಕತತ್ತಾ, ಉಪರಿ ಚ ‘‘ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ವೇದಯಿತಮೇತ್ಥ ಪಧಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿವೇದಯಿತಾನಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತೀ’’ತಿ। ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತೀತಿ ಚ ‘‘ಯೇಪಿ ತೇ’’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಗತಸ್ಸ ಪಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವೇದಯಿತಸ್ಸ ಫಸ್ಸೇ ಪಕ್ಖಿಪನಂ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯತಾದಸ್ಸನಮೇವ ‘‘ಛಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನೇಹಿ ಛಳಾರಮ್ಮಣಪಟಿಸಂವೇದನಂ ಏಕನ್ತತೋ ಛಫಸ್ಸಹೇತುಕಮೇವಾ’’ತಿ। ಸಞ್ಜಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋ ಸಞ್ಜಾತಿ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಞ್ಜಾತಿಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ। ಏವಂ ಸಮೋಸರಣಸದ್ದೋಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಆಯತತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ, ಆಯಭೂತಂ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ತನೋತಿ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಆಯತನಂ, ಕಾರಣಂ। ರುಕ್ಖಗಚ್ಛಸಮೂಹೇ ಅರಞ್ಞವೋಹಾರೋ ಅರಞ್ಞಮೇವ ಅರಞ್ಞಾಯತನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತೇ’’ತಿ। ಅತ್ಥತ್ತಯೇಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅವುತ್ತತ್ಥಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತೇನ ಆಕಾರನಿವಾಸಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ಥೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಹಿರಞ್ಞಾಯತನಂ ಸುವಣ್ಣಾಯತನಂ, ವಾಸುದೇವಾಯತನಂ ಕಮ್ಮಾಯತನನ್ತಿ ಆದೀಸು ಆಕರನಿವಾಸಾಧಿಟ್ಠಾನೇಸು ಆಯತನಸದ್ದೋ। ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಚ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಆಕಿಣ್ಣಾ, ತಾನಿ ಚ ನೇಸಂ ನಿವಾಸೋ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವತೋತಿ। ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ವಿಸಯಿನ್ದ್ರಿಯವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಸಙ್ಗತಿಭಾವೇನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಫಸ್ಸೋತಿ ‘‘ಸಙ್ಗತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಸನ್ನಿಪಾತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನಾತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಯಥಾ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ…ಪೇ॰… ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೨೧, ೪೨೫, ೪೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೩-೪೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೬೦; ಕಥಾ॰ ೪೬೫) ಏತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವೇದನಾಯ ಪಧಾನಕಾರಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಫಸ್ಸಸೀಸೇನ ದೇಸನಾ ಕತಾ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ‘‘ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಫಸ್ಸಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರನ್ತಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದದೀಪನೇನ ಪಚ್ಚಯಪರಮ್ಪರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಫಸ್ಸಾಯತನೇಹಿ ಫುಸ್ಸ ಫುಸ್ಸಾ’’ತಿ ಫಸ್ಸಮುಖೇನ ವುತ್ತಂ।

    144. Heṭṭhā tīsupi vāresu adhikatattā, upari ca ‘‘paṭisaṃvedentī’’ti vakkhamānattā vedayitamettha padhānanti āha ‘‘sabbadiṭṭhivedayitāni sampiṇḍetī’’ti. Sampiṇḍetīti ca ‘‘yepi te’’ti tattha tattha āgatassa pi-saddassa atthaṃ dasseti. Vedayitassa phasse pakkhipanaṃ phassapaccayatādassanameva ‘‘chahi ajjhattikāyatanehi chaḷārammaṇapaṭisaṃvedanaṃ ekantato chaphassahetukamevā’’ti. Sañjāyanti etthāti adhikaraṇattho sañjāti-saddoti āha ‘‘sañjātiṭṭhāne’’ti. Evaṃ samosaraṇasaddopi daṭṭhabbo. Āyatati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāya, āyabhūtaṃ vā attano phalaṃ tanoti pavattetīti āyatanaṃ, kāraṇaṃ. Rukkhagacchasamūhe araññavohāro araññameva araññāyatananti āha ‘‘paṇṇattimatte’’ti. Atthattayepīti pi-saddena avuttatthasampiṇḍanaṃ daṭṭhabbaṃ, tena ākāranivāsādhiṭṭhānatthe saṅgaṇhāti. Hiraññāyatanaṃ suvaṇṇāyatanaṃ, vāsudevāyatanaṃ kammāyatananti ādīsu ākaranivāsādhiṭṭhānesu āyatanasaddo. Cakkhādīsu ca phassādayo ākiṇṇā, tāni ca nesaṃ nivāso, adhiṭṭhānañca nissayapaccayabhāvatoti. Tiṇṇampi visayindriyaviññāṇānaṃ saṅgatibhāvena gahetabbo phassoti ‘‘saṅgatī’’ti vutto. Tathā hi so ‘‘sannipātapaccupaṭṭhāno’’ti vuccati. Iminā nayenāti vijjamānesupi aññesu sampayuttadhammesu yathā ‘‘cakkhuñca…pe… phasso’’ti (ma. ni. 1.204; ma. ni. 3.421, 425, 426; saṃ. ni. 2.43-45; saṃ. ni. 4.60; kathā. 465) etasmiṃ sutte vedanāya padhānakāraṇabhāvadassanatthaṃ phassasīsena desanā katā, evamidhāpi brahmajāle ‘‘phassapaccayā vedanā’’tiādinā phassaṃ ādiṃ katvā aparantapaṭiccasamuppādadīpanena paccayaparamparaṃ dassetuṃ ‘‘phassāyatanehi phussa phussā’’ti phassamukhena vuttaṃ.

    ಫಸ್ಸೋ ಅರೂಪಧಮ್ಮೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಏಕದೇಸೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅನಲ್ಲೀಯಮಾನೋಪಿ ಫುಸನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತತಿ ಫುಸನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಫಸ್ಸೋವ ತಂ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಫುಸತೀ’’ತಿ, ಯೇನ ಸೋ ‘‘ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋ, ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಫಸ್ಸಾಯತನೇಹಿ ಫುಸ್ಸ ಫುಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಫುಸನಕಿಚ್ಚಾನಿಪಿ ಆಯತನಾನಿ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಘೋಸನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ನಿಸ್ಸಿತವೋಹಾರೇನ ಫುಸನಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಫಸ್ಸೇ ಉಪನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿ, ಫಸ್ಸಗತಿಕಾನಿ ಕತ್ವಾ ಫಸ್ಸೂಪಚಾರಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಚಾರೋ ಹಿ ನಾಮ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ, ನ ತೇನ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ।

    Phasso arūpadhammopi samāno ekadesena ārammaṇe anallīyamānopi phusanākārena pavattati phusanto viya hotīti āha ‘‘phassova taṃ taṃ ārammaṇaṃ phusatī’’ti, yena so ‘‘phusanalakkhaṇo, saṅghaṭṭanaraso’’ti ca vuccati. ‘‘Phassāyatanehi phussa phussā’’ti aphusanakiccānipi āyatanāni ‘‘mañcā ghosantī’’tiādīsu viya nissitavohārena phusanakiccāni katvā dassitānīti āha ‘‘phasse upanikkhipitvā’’ti, phassagatikāni katvā phassūpacāraṃ āropetvāti attho. Upacāro hi nāma vohāramattaṃ, na tena atthasiddhi hotīti āha ‘‘tasmā’’tiādi.

    ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾನಂ ಛನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾನಂ ವಸೇನ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಯಾವ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಛಬ್ಬಿಧಾ ವೇದನಾ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಅಟ್ಠಸತಪರಿಯಾಯೇನ ಅಟ್ಠಸತಭೇದಾ। ರೂಪತಣ್ಹಾದಿಭೇದಾಯಾತಿ ರೂಪತಣ್ಹಾ ಯಾವ ಧಮ್ಮತಣ್ಹಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಛಪ್ಪಭೇದಾಯ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅಟ್ಠಸತಭೇದಾಯ। ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸೀಸೇನ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋವ ಉದ್ಧಟೋ, ನನು ಸುಖಾ ವೇದನಾ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಚತುಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ, ದುಕ್ಖಾ ಚ ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ದ್ವಿಧಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಏವ ಪನ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ। ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಾಮಞ್ಞತೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಸಙ್ಗಹೋ, ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತೀನಂ ಪನ ಕಥನ್ತಿ? ತೇಸಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಸಾಮಞ್ಞತೋ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಸಙ್ಗಹೋವ ಕತೋ, ನ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏತದತ್ಥಮೇವೇತ್ಥ ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನಾ’’ತಿ।

    Attano paccayabhūtānaṃ channaṃ phassānaṃ vasena cakkhusamphassajā yāva manosamphassajāti saṅkhepato chabbidhā vedanā, vitthārato pana aṭṭhasatapariyāyena aṭṭhasatabhedā. Rūpataṇhādibhedāyāti rūpataṇhā yāva dhammataṇhāti saṅkhepato chappabhedāya, vitthārato aṭṭhasatabhedāya. Upanissayakoṭiyāti upanissayasīsena. Kasmā panettha upanissayapaccayova uddhaṭo, nanu sukhā vedanā, adukkhamasukhā vedanā ca taṇhāya ārammaṇamattaārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapakatūpanissayavasena catudhā paccayo, dukkhā ca ārammaṇamattapakatūpanissayavasena dvidhāti? Saccametaṃ, upanissaye eva pana taṃ sabbaṃ antogadhaṃ. Yuttaṃ tāva ārammaṇūpanissayassa upanissayasāmaññato upanissayena saṅgaho, ārammaṇamattaārammaṇādhipatīnaṃ pana kathanti? Tesampi ārammaṇasāmaññato ārammaṇūpanissayena saṅgahova kato, na pakatūpanissayenāti daṭṭhabbaṃ. Etadatthamevettha ‘‘upanissayakoṭiyā’’ti vuttaṃ, na ‘‘upanissayenā’’ti.

    ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಾತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ಯಾವ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ। ನನು ಚ ತಣ್ಹಾವ ಕಾಮುಪಾದಾನನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ। ತತ್ಥ ದುಬ್ಬಲಾ ತಣ್ಹಾ ತಣ್ಹಾವ, ಬಲವತೀ ತಣ್ಹಾ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ। ಅಥ ವಾ ಅಪ್ಪತ್ತವಿಸಯಪತ್ಥನಾ ತಣ್ಹಾ ತಮಸಿ ಚೋರಾನಂ ಕರಪಸಾರಣಂ ವಿಯ। ಸಮ್ಪತ್ತವಿಸಯಗ್ಗಹಣಂ ಉಪಾದಾನಂ, ಚೋರಾನಂ ಕರಪ್ಪತ್ತಧನಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ। ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಪಟಿಪಕ್ಖಾ ತಣ್ಹಾ, ಸನ್ತೋಸಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಉಪಾದಾನಂ। ಪರಿಯೇಸನದುಕ್ಖಮೂಲಂ ತಣ್ಹಾ, ಆರಕ್ಖದುಕ್ಖಮೂಲಂ ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ಉಪಾದಾನಸ್ಸಾತಿ ಅಸಹಜಾತಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ, ಇತರಸ್ಸ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯನತ್ಥಿವಿಗತಾಸೇವನಪಚ್ಚಯೇಹಿ, ಅನಾನನ್ತರಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನ, ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೇಹಿ, ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತೇನೇವ ವಾತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ರೂಪಾದೀನಿ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ಪಾತಬ್ಯತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಣ್ಹಾ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ। ತಥಾ ರೂಪಾದಿಭೇದೇವ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೯೪, ೯೫, ೨೨೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೯೧, ೧೧೬, ೧೩೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧೦; ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೨೧; ವಿಭ॰ ೯೩೮) ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ, ಸಂಸಾರತೋ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮೋ ಅಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಪರಾಮಸನಂ, ಖನ್ಧೇಸು ಅತ್ತತ್ತನಿಯಗಾಹಭೂತಂ ಸಕ್ಕಾಯದಸ್ಸನಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಹಜಾತಸ್ಸ ಪನ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಹೇತುವಸೇನ ತಣ್ಹಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Catubbidhassāti kāmupādānaṃ yāva attavādupādānanti catubbidhassa. Nanu ca taṇhāva kāmupādānanti? Saccametaṃ. Tattha dubbalā taṇhā taṇhāva, balavatī taṇhā kāmupādānaṃ. Atha vā appattavisayapatthanā taṇhā tamasi corānaṃ karapasāraṇaṃ viya. Sampattavisayaggahaṇaṃ upādānaṃ, corānaṃ karappattadhanaggahaṇaṃ viya. Appicchatāpaṭipakkhā taṇhā, santosapaṭipakkhā upādānaṃ. Pariyesanadukkhamūlaṃ taṇhā, ārakkhadukkhamūlaṃ upādānanti ayametesaṃ viseso. Upādānassāti asahajātassa upādānassa upanissayakoṭiyā, itarassa sahajātakoṭiyāti daṭṭhabbaṃ. Tattha anantarassa anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanapaccayehi, anānantarassa upanissayena, ārammaṇabhūtā pana ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayehi, ārammaṇamatteneva vāti taṃ sabbaṃ upanissayeneva gahetvā ‘‘upanissayakoṭiyā’’ti vuttaṃ. Yasmā ca taṇhāya rūpādīni assādetvā kāmesu pātabyataṃ āpajjati, tasmā taṇhā kāmupādānassa upanissayo. Tathā rūpādibhedeva sammūḷho ‘‘natthi dinna’’ntiādinā (dī. ni. 1.171; ma. ni. 1.445; ma. ni. 2.94, 95, 225; ma. ni. 3.91, 116, 136; saṃ. ni. 3.210; dha. sa. 1221; vibha. 938) micchādassanaṃ, saṃsārato muccitukāmo asuddhimagge suddhimaggaparāmasanaṃ, khandhesu attattaniyagāhabhūtaṃ sakkāyadassanaṃ gaṇhāti, tasmā itaresampi taṇhā upanissayoti daṭṭhabbaṃ. Sahajātassa pana sahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatahetuvasena taṇhā paccayo hoti. Taṃ sabbaṃ sandhāya ‘‘sahajātakoṭiyā’’ti vuttaṃ.

    ತಥಾತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಚೇವ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭವಸ್ಸಾತಿ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಚೇವ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಚ। ತತ್ಥ ಚೇತನಾದಿಸಙ್ಖಾ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಭವೋ, ಕಾಮಭವಾದಿಕೋ ನವವಿಧೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ, ತೇಸಂ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾನಂ ಉಪಪತ್ತಿಭವಕಾರಣಕಮ್ಮಭವಕಾರಣಭಾವತೋ , ತಸ್ಸ ಚ ಸಹಾಯಭಾವೂಪಗಮನತೋ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಕಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಕರಣಕಾಲೇ ಪನ ಕಮ್ಮಸಹಜಾತಕಾಮುಪಾದಾನಂ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಪನ ಸಹಜಾತಸ್ಸ ಸಹಜಾತಂ ಉಪಾದಾನಂ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನ ಚೇವ ಹೇತುಮಗ್ಗವಸೇನ ಚ ಅನೇಕಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಸಹಜಾತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯನತ್ಥಿವಿಗತಾಸೇವನವಸೇನ, ಇತರಸ್ಸ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ, ಸಮ್ಮಸನಾದಿಕಾಲೇಸು ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಅನನ್ತರಾದಿಕೇ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇ, ಸಹಜಾತಾದಿಕೇ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಚೇವ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ ಚಾ’’ತಿ।

    Tathāti upanissayakoṭiyā ceva sahajātakoṭiyā cāti attho. Bhavassāti kammabhavassa ceva upapattibhavassa ca. Tattha cetanādisaṅkhā taṃ sabbaṃ bhavagāmikammaṃ kammabhavo, kāmabhavādiko navavidho upapattibhavo, tesaṃ upapattibhavassa catubbidhampi upādānaṃ upapattibhavakāraṇakammabhavakāraṇabhāvato , tassa ca sahāyabhāvūpagamanato pakatūpanissayavasena paccayo hoti. Kammārammaṇakaraṇakāle pana kammasahajātakāmupādānaṃ upapattibhavassa ārammaṇapaccayena paccayo hoti. Kammabhavassa pana sahajātassa sahajātaṃ upādānaṃ sahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatavasena ceva hetumaggavasena ca anekadhā paccayo hoti, asahajātassa anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanavasena, itarassa pakatūpanissayavasena, sammasanādikālesu ārammaṇavasena ca paccayo hoti. Tattha anantarādike upanissayapaccaye, sahajātādike sahajātapaccaye pakkhipitvā vuttaṃ ‘‘upanissayakoṭiyā ceva sahajātakoṭiyā cā’’ti.

    ಭವೋ ಜಾತಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಭವೋತಿ ಕಮ್ಮಭವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸೋ ಹಿ ಜಾತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ, ನ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ। ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ಹಿ ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಖನ್ಧಾ ಜಾತಿಯೇವ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜಾತೀತಿ ಪನೇತ್ಥ ಸವಿಕಾರಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಸವಿಕಾರಾತಿ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಿಕಾರೇನ ಸವಿಕಾರಾ, ತೇ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋಯೇವ। ನ ಹಿ ತದೇವ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ। ಕಮ್ಮಭವೋ ಚ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನ ಚೇವ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಭವೋ ಜಾತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ।

    Bhavo jātiyāti ettha bhavoti kammabhavo adhippeto. So hi jātiyā paccayo, na upapattibhavo. Upapattibhavo hi paṭhamābhinibbattā khandhā jātiyeva. Tena vuttaṃ ‘‘jātīti panettha savikārā pañcakkhandhā daṭṭhabbā’’ti. Savikārāti ca nibbattivikārena savikārā, te ca atthato upapattibhavoyeva. Na hi tadeva tassa kāraṇaṃ bhavituṃ yuttanti. Kammabhavo ca upapattibhavassa kammapaccayena ceva upanissayapaccayena ca paccayo hotīti āha ‘‘bhavo jātiyā upanissayakoṭiyā paccayo’’ti.

    ಯಸ್ಮಾ ಚ ಸತಿ ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಮರಣಂ, ಜರಾಮರಣಾದಿನಾ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಬಾಲಸ್ಸ ಸೋಕಾದಯೋ ಚ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ನಾಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಜಾತಿ…ಪೇ॰… ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಹಜಾತೂಪನಿಸ್ಸಯಸೀಸೇನ ಪಚ್ಚಯವಿಚಾರಣಾಯ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ, ಅಙ್ಗವಿಚಾರಣಾಯ ಚ ಅನಾಮಟ್ಠತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ’’ತಿ। ಮಹಾವಿಸಯತ್ತಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಚಾರಣಾಯ ಸಾ ನಿರವಸೇಸಾ ಕುತೋ ಲದ್ಧಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತ್ಥಾರತೋ’’ತಿಆದಿ। ಏಕದೇಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಕಥಿತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ತಥಾ ಕಥನೇ ಸದ್ಧಿಂ ಉದಾಹರಣೇನ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಗವಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಅಸುಕಸ್ಸ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ವಾ ಕಾಲೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ನ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಆದಿಮರಿಯಾದಾ ಅಪ್ಪಟಿಹತಸ್ಸ ಮಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸಾಪಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಇಮಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಆಸವಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭವತಣ್ಹಾಯಾತಿ ಭವಸಂಯೋಜನಭೂತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ। ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ। ‘‘ಇತೋ ಏತ್ಥ ಏತ್ತೋ ಇಧಾ’’ತಿ ಅಪರಿಯನ್ತಂ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Yasmā ca sati jātiyā jarāmaraṇaṃ, jarāmaraṇādinā phuṭṭhassa bālassa sokādayo ca sambhavanti, nāsati, tasmā ‘‘jāti…pe… paccayo hotī’’ti vuttaṃ. Sahajātūpanissayasīsena paccayavicāraṇāya dassitattā, aṅgavicāraṇāya ca anāmaṭṭhattā āha ‘‘ayamettha saṅkhepo’’ti. Mahāvisayattā paṭiccasamuppādavicāraṇāya sā niravasesā kuto laddhabbāti āha ‘‘vitthārato’’tiādi. Ekadesena cettha kathitassa paṭiccasamuppādassa tathā kathane saddhiṃ udāharaṇena kāraṇaṃ dassento ‘‘bhagavā hī’’tiādimāha. Tattha koṭi na paññāyatīti asukassa nāma sammāsambuddhassa, cakkavattino vā kāle avijjā uppannā, na tato pubbeti avijjāya ādimariyādā appaṭihatassa mama sabbaññutaññāṇassāpi na paññāyati avijjamānattāyevāti attho. Ayaṃ paccayo idappaccayo, tasmā idappaccayā, imasmā kāraṇā āsavapaccayāti attho. Bhavataṇhāyāti bhavasaṃyojanabhūtāya taṇhāya. Bhavadiṭṭhiyāti sassatadiṭṭhiyā. ‘‘Ito ettha etto idhā’’ti apariyantaṃ aparāparuppattiṃ dasseti.

    ವಿವಟ್ಟಕಥಾದಿವಣ್ಣನಾ

    Vivaṭṭakathādivaṇṇanā

    ೧೪೫. ‘‘ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯ’’ನ್ತಿಆದಿಪಾಳಿ ವೇದನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತನ್ತಿ ‘‘ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ ಫಸ್ಸನಿರೋಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಫಸ್ಸಟ್ಠಾನಂ। ಆಹಾರೋತಿ ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸ ೪೨೯) ವಚನತೋ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾನಮ್ಪಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿಯೇವ। ಯದಿಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನನ್ತಿ, ಉಕ್ಕಂಸಗತಿವಿಜಾನನವಸೇನ ಪನ ದೇಸನಾ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಯತೋ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖು…ಪೇ॰… ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮೇತ್ಥ ‘‘ಕೋ ಏವಂ ಜಾನಾತೀತಿ? ಖೀಣಾಸವೋ ಜಾನಾತಿ, ಯಾವ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತೇನ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘವಸೇನಪಿ ದೀಪೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ, (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೮) ತಂ ಯಥಾರುತವಸೇನೇವ ದೀಪಿತಂ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    145. ‘‘Vedanānaṃ samudaya’’ntiādipāḷi vedanākammaṭṭhānanti daṭṭhabbā. Tanti ‘‘phassasamudayā phassanirodhā’’ti vuttaphassaṭṭhānaṃ. Āhāroti kabaḷīkāro āhāro veditabbo. So hi ‘‘kabaḷīkāro āhāro imassa kāyassa āhārapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.paccayaniddesa 429) vacanato kammasamuṭṭhānānampi upatthambhakapaccayo hotiyeva. Yadipi sotāpannādayo yathābhūtaṃ pajānanti, ukkaṃsagativijānanavasena pana desanā arahattanikūṭena niṭṭhāpitā. Ettha ca ‘‘yato kho bhikkhave bhikkhu…pe… yathābhūtaṃ pajānātī’’ti etena dhammassa niyyānikabhāvena saddhiṃ saṅghassa suppaṭipattiṃ dasseti. Teneva hi aṭṭhakathāyamettha ‘‘ko evaṃ jānātīti? Khīṇāsavo jānāti, yāva āraddhavipassako jānātī’’ti paripuṇṇaṃ katvā bhikkhusaṅgho dassito, tena yaṃ vuttaṃ ‘‘bhikkhusaṅghavasenapi dīpetuṃ vaṭṭatī’’ti, (dī. ni. aṭṭha. 1.8) taṃ yathārutavaseneva dīpitaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.

    ೧೪೬. ಅನ್ತೋ ಜಾಲಸ್ಸಾತಿ ಅನ್ತೋಜಾಲಂ, ಅನ್ತೋಜಾಲೇ ಕತಾತಿ ಅನ್ತೋಜಾಲೀಕತಾ। ಅಪಾಯೂಪಪತ್ತಿವಸೇನ ಅಧೋ ಓಸೀದನಂ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವವಸೇನ ಉದ್ಧಂ ಉಗ್ಗಮನಂ। ತಥಾ ಪರಿತ್ತಭೂಮಿಮಹಗ್ಗತಭೂಮಿವಸೇನ, ಓಲೀನತಾ’ತಿಧಾವನವಸೇನ, ಪುಬ್ಬನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಅಪರನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಚ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಅಧೋ ಓಸೀದನಂ ಉದ್ಧಂ ಉಗ್ಗಮನಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತೂ’’ತಿ ಜಾತಿಖೇತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ।

    146. Anto jālassāti antojālaṃ, antojāle katāti antojālīkatā. Apāyūpapattivasena adho osīdanaṃ, sampattibhavavasena uddhaṃ uggamanaṃ. Tathā parittabhūmimahaggatabhūmivasena, olīnatā’tidhāvanavasena, pubbantānudiṭṭhiaparantānudiṭṭhivasena ca yathākkamaṃ adho osīdanaṃ uddhaṃ uggamanaṃ yojetabbaṃ. ‘‘Dasasahassilokadhātū’’ti jātikhettaṃ sandhāyāha.

    ೧೪೭. ಅಪಣ್ಣತ್ತಿಕಭಾವನ್ತಿ ಧರಮಾನಕಪಣ್ಣತ್ತಿಯಾ ಅಪಣ್ಣತ್ತಿಕಭಾವಂ। ಅತೀತಭಾವೇನ ಪನ ತಥಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿ ಯಾವ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನಾ, ತತೋ ಉದ್ಧಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಸು ವತ್ತತಿ ಏವ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ವೋಹಾರಮತ್ತಮೇವ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೪೭)। ಕಾಯೋತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ, ಯೋ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಸಮೂಹೋ। ಏವಂ ಹಿಸ್ಸ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖಸದಿಸತಾ, ತದವಯವಾನಞ್ಚ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಸದಿಸತಾ ಯುಜ್ಜತೀತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ವಣ್ಟಚ್ಛೇದೇ ವಣ್ಟೂಪನಿಬನ್ಧಾನಂ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಾನಂ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖತೋ ವಿಚ್ಛೇದೋ ವಿಯ ಭವನೇತ್ತಿಛೇದೇ ತದುಪನಿಬನ್ಧಾನಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಸನ್ತಾನತೋ ವಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಓಪಮ್ಮಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    147.Apaṇṇattikabhāvanti dharamānakapaṇṇattiyā apaṇṇattikabhāvaṃ. Atītabhāvena pana tathā paṇṇatti yāva sāsanantaradhānā, tato uddhampi aññabuddhuppādesu vattati eva. Tathā hi vakkhati ‘‘vohāramattameva bhavissatī’’ti (dī. ni. aṭṭha. 1.147). Kāyoti attabhāvo, yo rūpārūpadhammasamūho. Evaṃ hissa ambarukkhasadisatā, tadavayavānañca rūpakkhandhacakkhādīnaṃ ambapakkasadisatā yujjatīti. Ettha ca vaṇṭacchede vaṇṭūpanibandhānaṃ ambapakkānaṃ ambarukkhato vicchedo viya bhavanettichede tadupanibandhānaṃ rūpakkhandhādīnaṃ santānato vicchedoti ettāvatā opammaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ೧೪೮. ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇತಿ ಪಾಳಿಯಂ। ಇಧತ್ಥೋತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಹಿತಂ। ಪರತ್ಥೋತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಹಿತಂ। ಸಙ್ಗಾಮಂ ವಿಜಿನಾತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಙ್ಗಾಮವಿಜಯೋ। ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಜಾಲಂ। ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಸೀಲಾದಿಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮನಿದ್ದೇಸತೋ ಚ ಧಮ್ಮಜಾಲಂ। ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಂ। ದಿಟ್ಠಿವಿವೇಚನಮುಖೇನ ಸುಞ್ಞತಾಪಕಾಸನೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಭಾವಿತತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿಜಾಲಂ। ತಿತ್ಥಿಯವಾದನಿಮ್ಮದ್ದನೂಪಾಯತ್ತಾ ಅನುತ್ತರೋ ಸಙ್ಗಾಮವಿಜಯೋತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    148.Dhammapariyāyeti pāḷiyaṃ. Idhatthoti diṭṭhadhammahitaṃ. Paratthoti samparāyahitaṃ. Saṅgāmaṃ vijināti etenāti saṅgāmavijayo. Atthasampattiyā atthajālaṃ. Byañjanasampattiyā, sīlādianavajjadhammaniddesato ca dhammajālaṃ. Seṭṭhaṭṭhena brahmabhūtānaṃ maggaphalanibbānānaṃ vibhattattā brahmajālaṃ. Diṭṭhivivecanamukhena suññatāpakāsanena sammādiṭṭhiyā vibhāvitattā diṭṭhijālaṃ. Titthiyavādanimmaddanūpāyattā anuttaro saṅgāmavijayoti evampettha yojanā veditabbā.

    ೧೪೯. ಅತ್ತಮನಾತಿ ಪೀತಿಯಾ ಗಹಿತಚಿತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಬುದ್ಧಗತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಥಾ ಪನ ಅನತ್ತಮನಾ ಅತ್ತನೋ ಅನತ್ಥಚರತಾಯ ಪರಮನಾ ವೇರಿಮನಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ದಿಸೋ ದಿಸ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೪೨; ಉದಾ॰ ೩೩) ಗಾಥಾ, ನ ಏವಂ ಅತ್ತಮನಾ। ಇಮೇ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಚರತಾಯ ಸಕಮನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಮನಾತಿ ಸಕಮನಾ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಅತ್ತಮನಾತಿ ಸಮತ್ತಮನಾ, ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪರಿಪುಣ್ಣಮನಸಙ್ಕಪ್ಪಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ತಣ್ಹಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಣ್ಹಾಯಮ್ಪಿ ಆಗತೋ’’ತಿ। ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನಂ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೀತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ಸೇವನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಗಮನೇಪಿ ಆಗತೋ’’ತಿ। ತಥಾ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇಪಿ ಆಗತೋ’’ತಿ। ‘‘ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ವುತ್ತೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಕಾಸೀಯತೀತಿ ಅಭಿನನ್ದನಸದ್ದೋ ಇಧ ಅನುಮೋದನಸದ್ದತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಮೋದನೇಪಿ ಆಗತೋ’’ತಿ। ‘‘ಕತಮಞ್ಚ ತಂ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೭) ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪವತ್ತಾಯ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತಮ್ಪಿ ಸಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನಿಗ್ಗಾಥಕತ್ತಮೇವ ಪನ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಗಾಥಾರಹಿತಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಗ್ಗಾಥಕತ್ತಾ ಹಿ ಇದಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।

    149.Attamanāti pītiyā gahitacittā. Tenevāha ‘‘buddhagatāyā’’tiādi. Yathā pana anattamanā attano anatthacaratāya paramanā verimanā nāma honti. Yathāha ‘‘diso disa’’nti (dha. pa. 42; udā. 33) gāthā, na evaṃ attamanā. Ime pana attano atthacaratāya sakamanā hontīti āha ‘‘attamanāti sakamanā’’ti. Atha vā attamanāti samattamanā, imāya desanāya paripuṇṇamanasaṅkappāti attho. Abhinandatīti taṇhāyatīti atthoti āha ‘‘taṇhāyampi āgato’’ti. Anekatthattā dhātūnaṃ abhinandantīti upagacchanti sevantīti atthoti āha ‘‘upagamanepi āgato’’ti. Tathā abhinandantīti sampaṭicchantīti atthoti āha ‘‘sampaṭicchanepi āgato’’ti. ‘‘Abhinanditvā’’ti iminā padena vuttoyeva attho ‘‘anumoditvā’’ti iminā pakāsīyatīti abhinandanasaddo idha anumodanasaddatthoti āha ‘‘anumodanepi āgato’’ti. ‘‘Katamañca taṃ bhikkhave’’tiādinā (dī. ni. 1.7) tattha tattha pavattāya kathetukamyatāpucchāya vissajjanavasena pavattattā idaṃ suttaṃ veyyākaraṇaṃ hoti. Yasmā pana pucchāvissajjanavasena pavattampi sagāthakaṃ suttaṃ geyyaṃ nāma hoti, niggāthakattameva pana aṅganti gāthārahitaṃ veyyākaraṇaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘niggāthakattā hi idaṃ veyyākaraṇanti vutta’’nti.

    ಅಪರೇಸುಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿಸದ್ದೇನ ಪಾರಮಿಪರಿಚಯಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧವಂಸೇ –

    Aparesupīti ettha pisaddena pāramiparicayampi saṅgaṇhāti. Vuttañhi buddhavaṃse –

    ‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಸತೋ, ಸಭಾವಸರಸಲಕ್ಖಣೇ।

    ‘‘Ime dhamme sammasato, sabhāvasarasalakkhaṇe;

    ಧಮ್ಮತೇಜೇನ ವಸುಧಾ, ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಪಕಮ್ಪಥಾ’’ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೧೬೬)।

    Dhammatejena vasudhā, dasasahassī pakampathā’’ti. (bu. vaṃ. 2.166);

    ವೀರಿಯಬಲೇನಾತಿ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಿರಿಪರಿಚ್ಚಾಗಹೇತುಭೂತವೀರಿಯಪ್ಪಭಾವೇನ, ಬೋಧಿಮಣ್ಡೂಪಸಙ್ಕಮನೇ ‘‘ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚ ನ್ಹಾರು ಚ, ಅಟ್ಠಿ ಚ ಅವಸಿಸ್ಸತೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨; ಮಹಾನಿ॰ ೧೯೬) ವುತ್ತಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತವೀರಿಯಾನುಭಾವೇನ। ಅಚ್ಛರಿಯವೇಗಾಭಿಹತಾತಿ ವಿಮ್ಹಯಾವಹಕಿರಿಯಾನುಭಾವಘಟ್ಟಿತಾ । ಪಂಸುಕೂಲಧೋವನೇ ಕೇಚಿ ‘‘ಪುಞ್ಞತೇಜೇನಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ , ಅಚ್ಛರಿಯವೇಗಾಭಿಹತಾತಿ ಯುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ವೇಸ್ಸನ್ತರಜಾತಕೇ ಪಾರಮಿಪರಿಪೂರಣಪುಞ್ಞತೇಜೇನ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ಕಮ್ಪಿತತ್ತಾ ‘‘ಅಕಾಲಕಮ್ಪನೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾಧುಕಾರದಾನವಸೇನ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ ಯಥಾ ತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೩; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦)। ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲಾದೀಸುಪಿ ಸಾಧುಕಾರದಾನವಸೇನ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಲೀನತ್ಥವಣ್ಣನಾ।

    Vīriyabalenāti mahābhinikkhamane cakkavattisiripariccāgahetubhūtavīriyappabhāvena, bodhimaṇḍūpasaṅkamane ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru ca, aṭṭhi ca avasissatū’’tiādinā (ma. ni. 2.184; saṃ. ni. 2.22; mahāni. 196) vuttacaturaṅgasamannāgatavīriyānubhāvena. Acchariyavegābhihatāti vimhayāvahakiriyānubhāvaghaṭṭitā . Paṃsukūladhovane keci ‘‘puññatejenā’’ti vadanti , acchariyavegābhihatāti yuttaṃ viya dissati, vessantarajātake pāramiparipūraṇapuññatejena anekakkhattuṃ kampitattā ‘‘akālakampanenā’’ti vuttaṃ. Sādhukāradānavasena akampittha yathā taṃ dhammacakkappavattane (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13; paṭi. ma. 2.30). Saṅgītikālādīsupi sādhukāradānavasena akampitthāti veditabbaṃ. Ayaṃ tāvettha aṭṭhakathāya līnatthavaṇṇanā.

    ಪಕರಣನಯವಣ್ಣನಾ

    Pakaraṇanayavaṇṇanā

    ಅಯಂ ಪನ ಪಕರಣನಯೇನ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ – ಸಾ ಪನಾಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಯಸ್ಮಾ ದೇಸನಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾನಪ್ಪಯೋಜನಭಾಜನೇಸು ಪಿಣ್ಡತ್ಥೇಸು ಚ ನಿದ್ಧಾರಿತೇಸು ಸುಕರಾ ಹೋತಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸುತ್ತದೇಸನಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪಠಮಂ ನಿದ್ಧಾರಯಿಸ್ಸಾಮ। ತತ್ಥ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ತಾವ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಣ್ಣಾವಣ್ಣಭಣನ’’ನ್ತಿ। ಅಪಿಚ ನಿನ್ದಾಪಸಂಸಾಸು ವಿನೇಯ್ಯಾಘಾತಾನನ್ದಾದಿಭಾವಾನಾಪತ್ತಿ, ತತ್ಥ ಚ ಆದೀನವದಸ್ಸನಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ತಥಾ ನಿನ್ದಾಪಸಂಸಾಸು ಪಟಿಪಜ್ಜನಕ್ಕಮಸ್ಸ, ಪಸಂಸಾವಿಸಯಸ್ಸ ಖುದ್ದಕಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕವಿಧಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಸ್ಸತಾದಿದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನೇಸು ತತುತ್ತರಿ ಚ ಅಪ್ಪಟಿಹತಚಾರತಾಯ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಚ ಕತ್ಥಚಿ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಅನವಬೋಧೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ।

    Ayaṃ pana pakaraṇanayena pāḷiyā atthavaṇṇanā – sā panāyaṃ atthavaṇṇanā yasmā desanāya samuṭṭhānappayojanabhājanesu piṇḍatthesu ca niddhāritesu sukarā hoti suviññeyyā ca, tasmā suttadesanāya samuṭṭhānādīni paṭhamaṃ niddhārayissāma. Tattha samuṭṭhānaṃ tāva vuttaṃ ‘‘vaṇṇāvaṇṇabhaṇana’’nti. Apica nindāpasaṃsāsu vineyyāghātānandādibhāvānāpatti, tattha ca ādīnavadassanaṃ samuṭṭhānaṃ. Tathā nindāpasaṃsāsu paṭipajjanakkamassa, pasaṃsāvisayassa khuddakādivasena anekavidhassa sīlassa, sabbaññutaññāṇassa sassatādidiṭṭhiṭṭhānesu tatuttari ca appaṭihatacāratāya, tathāgatassa ca katthaci apariyāpannatāya anavabodho samuṭṭhānaṃ.

    ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಪಯೋಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಿನೇಯ್ಯಾಘಾತಾನನ್ದಾದಿಭಾವಾಪತ್ತಿ ಆದಿಕಞ್ಹಿ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಪಯೋಜೇತೀತಿ। ತಥಾ ಕುಹನಲಪನಾದಿನಾನಾವಿಧಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಿದ್ಧಂಸನಂ, ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಜಾಲವಿನಿವೇಠನಂ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಸೇನ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರವಿಭಾವನಂ, ಛಫಸ್ಸಾಯತನವಸೇನ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನಿದ್ದೇಸೋ, ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ, ಅತ್ತನೋ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನದೀಪನಞ್ಚ ಪಯೋಜನಾನಿ।

    Vuttavipariyāyena payojanaṃ veditabbaṃ. Vineyyāghātānandādibhāvāpatti ādikañhi imaṃ desanaṃ payojetīti. Tathā kuhanalapanādinānāvidhamicchājīvaviddhaṃsanaṃ, dvāsaṭṭhidiṭṭhijālaviniveṭhanaṃ, diṭṭhisīsena paccayākāravibhāvanaṃ, chaphassāyatanavasena catusaccakammaṭṭhānaniddeso, sabbadiṭṭhigatānaṃ anavasesapariyādānaṃ, attano anupādāparinibbānadīpanañca payojanāni.

    ವಣ್ಣಾವಣ್ಣನಿಮಿತ್ತಂ ಅನುರೋಧವಿರೋಧವನ್ತಚಿತ್ತಾ ಕುಹನಾದಿವಿವಿಧಮಿಚ್ಛಾಜೀವನಿರತಾ ಸಸ್ಸತಾದಿದಿಟ್ಠಿಪಙ್ಕಂ ನಿಮುಗ್ಗಾ, ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸು ಅಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾಯ ಅನವಬುದ್ಧಗುಣವಿಸೇಸಞಾಣಾ ವಿನೇಯ್ಯಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಭಾಜನಂ।

    Vaṇṇāvaṇṇanimittaṃ anurodhavirodhavantacittā kuhanādivividhamicchājīvaniratā sassatādidiṭṭhipaṅkaṃ nimuggā, sīlakkhandhādīsu aparipūrakāritāya anavabuddhaguṇavisesañāṇā vineyyā imissā dhammadesanāya bhājanaṃ.

    ಪಿಣ್ಡತ್ಥಾ ಪನ ಆಘಾತಾದೀನಂ ಅಕರಣೀಯತಾವಚನೇನ ಪಟಿಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಸಮಣಸಞ್ಞಾಯ ನಿಯೋಜನಂ, ಖನ್ತಿಸೋರಚ್ಚಾನುಟ್ಠಾನಂ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಭಾವನಾನುಯೋಗೋ, ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾಸಮಾಯೋಗೋ, ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಭಾವನಾಬಲಸಿದ್ಧಿ, ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾನುಸಯಪ್ಪಹಾನಂ, ಉಭಯಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ, ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅನುಪಲೇಪೋ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ಪಟಿವಿರತಿವಚನೇನ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ತಾಯ ಚ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಸಮಙ್ಗಿತಾ , ವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪಹಾನಂ, ತದಙ್ಗಪಹಾನಂ, ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ, ವಿರತಿತ್ತಯಸಿದ್ಧಿ, ಪಿಯಮನಾಪಗರುಭಾವನೀಯತಾನಿಪ್ಫತ್ತಿ, ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಸಮುದಾಗಮೋ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೋ, ಅಕುಸಲಮೂಲತನುಕರಣಂ, ಕುಸಲಮೂಲರೋಪನಂ, ಉಭಯಾನತ್ಥದೂರೀಕರಣಂ, ಪರಿಸಾಸು ವಿಸಾರದತಾ, ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರೋ,ಪರೇಹಿ ದುಪ್ಪಧಂಸಿಯತಾ, ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿಸಮಙ್ಗಿತಾ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ।

    Piṇḍatthā pana āghātādīnaṃ akaraṇīyatāvacanena paṭiññānurūpaṃ samaṇasaññāya niyojanaṃ, khantisoraccānuṭṭhānaṃ, brahmavihārabhāvanānuyogo, saddhāpaññāsamāyogo, satisampajaññādhiṭṭhānaṃ, paṭisaṅkhānabhāvanābalasiddhi, pariyuṭṭhānānusayappahānaṃ, ubhayahitapaṭipatti, lokadhammehi anupalepo ca dassitā honti. Tathā pāṇātipātādīhi paṭivirativacanena sīlavisuddhi dassitā, tāya ca hirottappasampatti, mettākaruṇāsamaṅgitā , vītikkamappahānaṃ, tadaṅgapahānaṃ, duccaritasaṃkilesappahānaṃ, viratittayasiddhi, piyamanāpagarubhāvanīyatānipphatti, lābhasakkārasilokasamudāgamo, samathavipassanānaṃ adhiṭṭhānabhāvo, akusalamūlatanukaraṇaṃ, kusalamūlaropanaṃ, ubhayānatthadūrīkaraṇaṃ, parisāsu visāradatā, appamādavihāro,parehi duppadhaṃsiyatā, avippaṭisārādisamaṅgitā ca dassitā honti.

    ‘‘ಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿಆದಿವಚನೇಹಿ ಗಮ್ಭೀರಧಮ್ಮವಿಭಾವನಂ, ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠತಾ, ಕಪ್ಪಾನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇನಾಪಿ ದುಲ್ಲಭಪಾತುಭಾವತಾ, ಸುಖುಮೇನಪಿ ಞಾಣೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾ, ಧಮ್ಮನ್ವಯಸಙ್ಖಾತೇನ ಅನುಮಾನಞಾಣೇನಾಪಿ ದುರಧಿಗಮನೀಯತಾ, ಪಸ್ಸದ್ಧಸಬ್ಬದರಥತಾ, ಸನ್ತಧಮ್ಮವಿಭಾವನಂ, ಸೋಭನಪರಿಯೋಸಾನತಾ, ಅತಿತ್ತಿಕರಭಾವೋ, ಪಧಾನಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ, ಯಥಾಭೂತಞಾಣಗೋಚರತಾ, ಸುಖುಮಸಭಾವತಾ, ಮಹಾಪಞ್ಞಾವಿಭಾವನಾ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಿದೀಪಕಪದೇಹಿ ಸಮಾಸತೋ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯೋ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ಓಲೀನತಾತಿಧಾವನವಿಭಾವನಂ, ಉಪಾಯವಿನಿಬದ್ಧನಿದ್ದೇಸೋ, ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಕಿತ್ತನಂ, ಕುಮ್ಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಕಾಸನಾ, ವಿಪರಿಯೇಸಗ್ಗಾಹಪಞ್ಞಾಪನಂ, ಪರಾಮಾಸಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಪತಿಟ್ಠಾಪನಂ, ಭವವಿಭವದಿಟ್ಠಿವಿಭಾಗೋ, ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾಪವತ್ತಿ, ಅನ್ತವಾನನ್ತವಾದಿಟ್ಠಿನಿದ್ದೇಸೋ, ಅನ್ತದ್ವಯಾವತಾರಣಂ, ಆಸವೋಘಯೋಗಕಿಲೇಸಗನ್ಥಸಂಯೋಜನೂಪಾದಾನವಿಸೇಸವಿಭಜ್ಜನಞ್ಚ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ‘‘ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನೇಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಅನುಬೋಧಪಟಿವೇಧಸಿದ್ಧಿ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ , ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾವಿಗಮೋ, ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿನಿಮಿತ್ತಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಉಭಯಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ, ತಿವಿಧಪಞ್ಞಾಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನುಟ್ಠಾನಂ, ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾಸಮಾಯೋಗೋ, ಸಮ್ಮಾವೀರಿಯಸಮಥಾನುಯೋಜನಂ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ।

    ‘‘Gambhīrā’’tiādivacanehi gambhīradhammavibhāvanaṃ, alabbhaneyyapatiṭṭhatā, kappānaṃ asaṅkhyeyyenāpi dullabhapātubhāvatā, sukhumenapi ñāṇena paccakkhato paṭivijjhituṃ asakkuṇeyyatā, dhammanvayasaṅkhātena anumānañāṇenāpi duradhigamanīyatā, passaddhasabbadarathatā, santadhammavibhāvanaṃ, sobhanapariyosānatā, atittikarabhāvo, padhānabhāvappatti, yathābhūtañāṇagocaratā, sukhumasabhāvatā, mahāpaññāvibhāvanā ca dassitā honti. Diṭṭhidīpakapadehi samāsato sassatucchedadiṭṭhiyo pakāsitāti olīnatātidhāvanavibhāvanaṃ, upāyavinibaddhaniddeso, micchābhinivesakittanaṃ, kummaggapaṭipattiyā pakāsanā, vipariyesaggāhapaññāpanaṃ, parāmāsapariggaho, pubbantāparantānudiṭṭhipatiṭṭhāpanaṃ, bhavavibhavadiṭṭhivibhāgo, taṇhāvijjāpavatti, antavānantavādiṭṭhiniddeso, antadvayāvatāraṇaṃ, āsavoghayogakilesaganthasaṃyojanūpādānavisesavibhajjanañca dassitāni honti. Tathā ‘‘vedanānaṃ samudaya’’ntiādivacanehi catunnaṃ ariyasaccānaṃ anubodhapaṭivedhasiddhi, vikkhambhanasamucchedappahānaṃ , taṇhāvijjāvigamo, saddhammaṭṭhitinimittapariggaho, āgamādhigamasampatti, ubhayahitapaṭipatti, tividhapaññāpariggaho, satisampajaññānuṭṭhānaṃ, saddhāpaññāsamāyogo, sammāvīriyasamathānuyojanaṃ, samathavipassanānipphatti ca dassitā honti.

    ‘‘ಅಜಾನತಂ ಅಪಸ್ಸತ’’ನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸಿದ್ಧಿ, ‘‘ತಣ್ಹಾಗತಾನಂ ಪರಿತಸ್ಸಿತವಿಪ್ಫನ್ದಿತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಸಿದ್ಧಿ, ತದುಭಯೇನ ಚ ನೀವರಣಸಂಯೋಜನದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ, ಅನಮತಗ್ಗಸಂಸಾರವಟ್ಟಾನುಚ್ಛೇದೋ, ಪುಬ್ಬನ್ತಾಹರಣಅಪರನ್ತಪಟಿಸನ್ಧಾನಾನಿ, ಅತೀತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲವಸೇನ ಹೇತುವಿಭಾಗೋ, ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನತಿವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪಕಾರಿತಾ, ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖನಿದ್ದೇಸೋ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ‘‘ತದಪಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಸಸ್ಸತಾದಿಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾಧೀನವುತ್ತಿತಾಕಥನೇನ ಧಮ್ಮಾನಂ ನಿಚ್ಚತಾಪಟಿಸೇಧೋ, ಅನಿಚ್ಚತಾಪತಿಟ್ಠಾಪನಂ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಕಾರಕಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ, ಏವಂಧಮ್ಮತಾದಿನಿದ್ದೇಸೋ, ಸುಞ್ಞತಾಪಕಾಸನಂ, ಸಮತ್ತನಿಯಾಮಪಚ್ಚಯಲಕ್ಖಣವಿಭಾವನಞ್ಚ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।

    ‘‘Ajānataṃ apassata’’nti avijjāsiddhi, ‘‘taṇhāgatānaṃ paritassitavipphanditanti taṇhāsiddhi, tadubhayena ca nīvaraṇasaṃyojanadvayasiddhi, anamataggasaṃsāravaṭṭānucchedo, pubbantāharaṇaaparantapaṭisandhānāni, atītapaccuppannakālavasena hetuvibhāgo, avijjātaṇhānaṃ aññamaññānativattanaṭṭhena aññamaññūpakāritā, paññāvimutticetovimuttīnaṃ paṭipakkhaniddeso ca dassitā honti. ‘‘Tadapi phassapaccayā’’ti sassatādipaññāpanassa paccayādhīnavuttitākathanena dhammānaṃ niccatāpaṭisedho, aniccatāpatiṭṭhāpanaṃ, paramatthato kārakādipaṭikkhepo, evaṃdhammatādiniddeso, suññatāpakāsanaṃ, samattaniyāmapaccayalakkhaṇavibhāvanañca dassitāni honti.

    ‘‘ಉಚ್ಛಿನ್ನಭವನೇತ್ತಿಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಗವತೋ ಪಹಾನಸಮ್ಪತ್ತಿ, ವಿಜ್ಜಾಧಿಮುತ್ತಿ, ವಸೀಭಾವೋ, ಸಿಕ್ಖತ್ತಯನಿಪ್ಫತ್ತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುದ್ವಯವಿಭಾಗೋ, ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪೂರಣಂ, ಭವಯೋನಿಆದೀಸು ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತಾ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸಕಲೇನ ಪನ ಸುತ್ತಪದೇನ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ಭಗವತೋ ತಾದಿಭಾವೋ, ತತ್ಥ ಚ ಪರೇಸಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಂ, ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಆದಿಭೂತಧಮ್ಮದ್ವಯಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಸಿಕ್ಖತ್ತಯೂಪದೇಸೋ, ಅತ್ತನ್ತಪಾದಿಪುಗ್ಗಲಚತುಕ್ಕಸಿದ್ಧಿ, ಕಣ್ಹಾಕಣ್ಹವಿಪಾಕಾದಿಕಮ್ಮಚತುಕ್ಕವಿಭಾಗೋ, ಚತುರಪ್ಪಮಞ್ಞಾವಿಸಯನಿದ್ದೇಸೋ, ಸಮುದಯಾದಿಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ, ಛಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮವಿಭಾವನಾ , ದಸನಾಥಕರಧಮ್ಮಪತಿಟ್ಠಾಪನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾ।

    ‘‘Ucchinnabhavanettiko’’tiādinā bhagavato pahānasampatti, vijjādhimutti, vasībhāvo, sikkhattayanipphatti, nibbānadhātudvayavibhāgo, caturadhiṭṭhānaparipūraṇaṃ, bhavayoniādīsu apariyāpannatā ca dassitā honti. Sakalena pana suttapadena iṭṭhāniṭṭhesu bhagavato tādibhāvo, tattha ca paresaṃ patiṭṭhāpanaṃ, kusaladhammānaṃ ādibhūtadhammadvayassa niddeso, sikkhattayūpadeso, attantapādipuggalacatukkasiddhi, kaṇhākaṇhavipākādikammacatukkavibhāgo, caturappamaññāvisayaniddeso, samudayādipañcakassa yathābhūtāvabodho, chasāraṇīyadhammavibhāvanā , dasanāthakaradhammapatiṭṭhāpanti evamādayo niddhāretabbā.

    ಸೋಳಸಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Soḷasahāravaṇṇanā

    ದೇಸನಾಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Desanāhāravaṇṇanā

    ತತ್ಥ ‘‘ಅತ್ತಾ, ಲೋಕೋ’’ತಿ ಚ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ, ವೇದನಾಫಸ್ಸಾಯತನಾದಿಮುಖೇನ ಚ ಗಹಿತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ತಣ್ಹಾವಜ್ಜಾ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ। ತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ। ಸಾ ಪನ ಪರಿತಸ್ಸನಾಗ್ಗಹಣೇನ ‘‘ತಣ್ಹಾಗತಾನ’’ನ್ತಿ, ‘‘ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ’’ತಿ ಚ ಸರೂಪೇನೇವ ಸಮುದಯಗ್ಗಹಣೇನ, ಭವನೇತ್ತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ಗಹಿತಾವ। ಅಯಂ ತಾವ ಸುತ್ತನ್ತನಯೋ। ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ ಪನ ಆಘಾತಾನನ್ದಾದಿವಚನೇಹಿ, ಆತಪ್ಪಾದಿಪದೇಹಿ, ಚಿತ್ತಪ್ಪದೋಸವಚನೇನ, ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿದೀಪಕಪದೇಹಿ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇನ, ಭವಗ್ಗಹಣೇನ, ಸೋಕಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮುದಯಗ್ಗಹಣೇನ ಚಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಕುಸಲಧಮ್ಮವಿಭಾವನಪದೇಹಿ ಗಹಿತಾ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ। ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ। ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವೇದನಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮನಿಸ್ಸರಣಪರಿಯಾಯೇಹಿ, ಪಚ್ಚತ್ತಂ ನಿಬ್ಬುತಿವಚನೇನ, ಅನುಪಾದಾವಿಮುತ್ತಿವಚನೇನ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನಿರೋಧಪಜಾನನಾ ಪಟಿಪದಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ। ತಸ್ಸಾಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯಾದಿಯಥಾಭೂತವೇದನಾಪದೇಸೇನ, ಛನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾಯತನಾನಂ ಸಮುದಯಾದಿಯಥಾಭೂತಪಜಾನನಪರಿಯಾಯೇನ, ಭವನೇತ್ತಿಯಾ ಉಚ್ಛೇದಪರಿಯಾಯೇನ ಚ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಸಮುದಯೇನ ಅಸ್ಸಾದೋ, ದುಕ್ಖೇನ ಆದೀನವೋ, ಮಗ್ಗನಿರೋಧೇಹಿ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಏವಂ ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನ, ಯಾನಿ ಪಾಳಿಯಂ (ನೇತ್ತಿ॰ ೯) ಸರೂಪೇನೇವ ಆಗತಾನಿ ಅಸ್ಸಾದಾದೀನವನಿಸ್ಸರಣಾನಿ, ತೇಸಞ್ಚ ವಸೇನ ಇಧ ಅಸ್ಸಾದಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಿನೇಯ್ಯಾನನ್ತಾದಿಭಾವಾಪತ್ತಿಆದಿಕಂ ಯಥಾವುತ್ತವಿಭಾಗಂ ಪಯೋಜನಮೇವ ಫಲಂ। ಆಘಾತಾದೀನಂ ಅಕರಣೀಯತಾ, ಆಘಾತಾದಿಫಲಸ್ಸ ಚ ಅನಞ್ಞಸನ್ತಾನಭಾವಿತಾ, ನಿನ್ದಾಪಸಂಸಾಸು ಯಥಾಸಭಾವಪಟಿಜಾನನನಿಬ್ಬೇಠನಾತಿ ಏವಂ ತಂತಂಪಯೋಜನಾಧಿಗಮಹೇತು ಉಪಾಯೋ। ಆಘಾತಾದೀನಂ ಕರಣಪಟಿಸೇಧನಾದಿಅಪದೇಸೇನ ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಆಣತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾಹಾರೋ।

    Tattha ‘‘attā, loko’’ti ca diṭṭhiyā adhiṭṭhānabhāvena, vedanāphassāyatanādimukhena ca gahitesu pañcasu upādānakkhandhesu taṇhāvajjā pañcupādānakkhandhā dukkhasaccaṃ. Taṇhā samudayasaccaṃ. Sā pana paritassanāggahaṇena ‘‘taṇhāgatāna’’nti, ‘‘vedanāpaccayā taṇhā’’ti ca sarūpeneva samudayaggahaṇena, bhavanettiggahaṇena ca pāḷiyaṃ gahitāva. Ayaṃ tāva suttantanayo. Abhidhammanayena pana āghātānandādivacanehi, ātappādipadehi, cittappadosavacanena, sabbadiṭṭhidīpakapadehi, kusalākusalaggahaṇena, bhavaggahaṇena, sokādiggahaṇena, tattha tattha samudayaggahaṇena cāti saṅkhepato sabbalokiyakusalākusaladhammavibhāvanapadehi gahitā kammakilesā samudayasaccaṃ. Ubhinnaṃ appavatti nirodhasaccaṃ. Tassa tattha tattha vedanānaṃ atthaṅgamanissaraṇapariyāyehi, paccattaṃ nibbutivacanena, anupādāvimuttivacanena ca pāḷiyaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Nirodhapajānanā paṭipadā maggasaccaṃ. Tassāpi tattha tattha vedanānaṃ samudayādiyathābhūtavedanāpadesena, channaṃ phassāyatanānaṃ samudayādiyathābhūtapajānanapariyāyena, bhavanettiyā ucchedapariyāyena ca gahaṇaṃ veditabbaṃ. Tattha samudayena assādo, dukkhena ādīnavo, magganirodhehi nissaraṇanti evaṃ catusaccavasena, yāni pāḷiyaṃ (netti. 9) sarūpeneva āgatāni assādādīnavanissaraṇāni, tesañca vasena idha assādādayo veditabbā. Vineyyānantādibhāvāpattiādikaṃ yathāvuttavibhāgaṃ payojanameva phalaṃ. Āghātādīnaṃ akaraṇīyatā, āghātādiphalassa ca anaññasantānabhāvitā, nindāpasaṃsāsu yathāsabhāvapaṭijānananibbeṭhanāti evaṃ taṃtaṃpayojanādhigamahetu upāyo. Āghātādīnaṃ karaṇapaṭisedhanādiapadesena dhammarājassa āṇatti veditabbāti ayaṃ desanāhāro.

    ವಿಚಯಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Vicayahāravaṇṇanā

    ಕಪ್ಪನಾಭಾವೇಪಿ ವೋಹಾರವಸೇನ, ಅನುವಾದವಸೇನ ಚ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನಿಯಮಾಭಾವತೋ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥಂ ವಾಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ, ಗುಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ, ಅಭಿಮುಖೀಕರಣಾಯ ಚ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಆಮನ್ತನಂ। ಅಞ್ಞಭಾವತೋ, ಪಟಿವಿರುದ್ಧಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಪರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ವಣ್ಣಪಟಿಪಕ್ಖತೋ, ಅವಣ್ಣನೀಯತೋ ಚ ‘‘ಅವಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಬ್ಯತ್ತಿವಸೇನ, ವಿತ್ಥಾರವಸೇನ ಚ ‘‘ಭಾಸೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಧಾರಣಭಾವತೋ, ಅಧಮ್ಮಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಚ ‘‘ಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಲೇಹಿ ಸಂಹತಭಾವತೋ, ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಙ್ಘಾತಕರಣತೋ ಚ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವುತ್ತಪಟಿನಿದ್ದೇಸತೋ, ವಚನುಪನ್ಯಾಸನತೋ ಚ ‘‘ತತ್ರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಮ್ಮುಖಭಾವತೋ, ಪುಥುಭಾವತೋ ಚ ‘‘ತುಮ್ಹೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಹನನತೋ, ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಘಾತತೋ ಚ ‘‘ಆಘಾತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಙ್ಕೋಚವುತ್ತಿಯಾ, ಅತುಟ್ಠಾಕಾರತಾಯ ಚ ‘‘ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಆರಮ್ಮಣಚಿನ್ತನತೋ, ನಿಸ್ಸಯತೋ ಚ ‘‘ಚೇತಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥಾಸಾಧನತೋ, ಅನು ಅನು ‘‘ಅನತ್ಥಸಾಧನತೋ’’ ಚ ‘‘ಅನಭಿರದ್ಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಾರಣಾನರಹತ್ತಾ, ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಠಿತೇಹಿ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಚ ‘‘ನ ಕರಣೀಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಇತಿ ಅನುಪದವಿಚಯತೋ ವಿಚಯೋ ಹಾರೋ ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ, ಸಕ್ಕಾ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಂ ತಸ್ಸಾ ಲೀನತ್ಥವಣ್ಣನಞ್ಚ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞುನಾ ವಿಭಾವೇತುನ್ತಿ ನ ವಿತ್ಥಾರಯಿಮ್ಹ।

    Kappanābhāvepi vohāravasena, anuvādavasena ca ‘‘mama’’nti vuttaṃ, niyamābhāvato vikappanatthaṃ vāggahaṇaṃ kataṃ, guṇasamaṅgitāya, abhimukhīkaraṇāya ca ‘‘bhikkhave’’ti āmantanaṃ. Aññabhāvato, paṭiviruddhabhāvato ca ‘‘pare’’ti vuttaṃ, vaṇṇapaṭipakkhato, avaṇṇanīyato ca ‘‘avaṇṇa’’nti vuttaṃ. Byattivasena, vitthāravasena ca ‘‘bhāseyyu’’nti vuttaṃ, dhāraṇabhāvato, adhammapaṭipakkhato ca ‘‘dhammassā’’ti vuttaṃ, diṭṭhisīlehi saṃhatabhāvato, kilesānaṃ saṅghātakaraṇato ca ‘‘saṅghassā’’ti vuttaṃ. Vuttapaṭiniddesato, vacanupanyāsanato ca ‘‘tatrā’’ti vuttaṃ, sammukhabhāvato, puthubhāvato ca ‘‘tumhehī’’ti vuttaṃ. Cittassa hananato, ārammaṇābhighātato ca ‘‘āghāto’’ti vuttaṃ, ārammaṇe saṅkocavuttiyā, atuṭṭhākāratāya ca ‘‘appaccayo’’ti vuttaṃ, ārammaṇacintanato, nissayato ca ‘‘cetaso’’ti vuttaṃ, atthāsādhanato, anu anu ‘‘anatthasādhanato’’ ca ‘‘anabhiraddhī’’ti vuttaṃ, kāraṇānarahattā, satthusāsane ṭhitehi kātuṃ asakkuṇeyyattā ca ‘‘na karaṇīyā’’ti vuttanti. Iminā nayena sabbapadesu vinicchayo kātabbo. Iti anupadavicayato vicayo hāro ativitthārabhayena, sakkā ca aṭṭhakathaṃ tassā līnatthavaṇṇanañca anugantvā ayamattho viññunā vibhāvetunti na vitthārayimha.

    ಯುತ್ತಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Yuttihāravaṇṇanā

    ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಆಘಾತಾದೀನಂ ಅಕರಣಂ ತಾದಿಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ಸಮಪ್ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ। ಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಆಘಾತಾದಯೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತನ್ನಿಮಿತ್ತಕೋ ಅನ್ತರಾಯೋ ತಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಬನ್ಧಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಸನ್ತಾನನ್ತರೇಸು ಅಸಙ್ಕಮನತೋ। ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಆಘಾತಾದಯೋ ಸುಭಾಸಿತಾದಿಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇಪಿ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಸಕೋಧಲೋಭಾನಂ ಅನ್ಧತಮಸಬ್ಭಾವತೋ। ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿದುಸ್ಸೀಲ್ಯತೋ ವೇರಮಣಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಪಾಸಂಸಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ। ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಮಹತೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಮೋ ಹೋತೀತಿ। ಗಮ್ಭೀರತಾದಿವಿಸೇಸಯುತ್ತೇನ ಗುಣೇನ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾ ಏಕದೇಸಭೂತಾಪಿ ಸಕಲಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣಗ್ಗಹಣಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ತಾ। ತಜ್ಜಾಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪರಿಕ್ಖತಾನಿ ಅಧಿಗಮತಕ್ಕನಾನಿ ಸಸ್ಸತವಾದಾದಿಅಭಿನಿವೇಸಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಕಪ್ಪನಾಜಾಲಸ್ಸ ಅಸಮುಗ್ಘಾಟಿತತ್ತಾ। ವೇದನಾದೀನವಾನವಬೋಧೇನ ವೇದನಾಯ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸನಾಸಬ್ಭಾವತೋ। ಸತಿ ಚ ವೇದಯಿತರಾಗೇ ತತ್ಥ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಗಾಹೋ, ಸಸ್ಸತಾದಿಗಾಹೋ ಚ ವಿಪರಿಫನ್ದತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಕಾರಣಸ್ಸ ಸನ್ನಿಹಿತತ್ತಾ। ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಹಿ ಉಪಾದಾನಂ ಸಸ್ಸತಾದಿವಾದೇ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಾನಂ , ತದನುಚ್ಛವಿಕಂ ವಾ ವೇದನಂ ವೇದಯನ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸೋ ಹೇತೂತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ವಿಸಯಿನ್ದ್ರಿಯವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಗತಿಯಾ ವಿನಾ ತದಭಾವತೋ। ಛಫಸ್ಸಾಯತನನಿಮಿತ್ತವಟ್ಟಸ್ಸ ಅನುಪಚ್ಛೇದೋತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ। ಛನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾಯತನಾನಂ ಸಮುದಯಾದಿಪಜಾನನಾ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸಞ್ಞಂ ಅತಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಭಾವತೋ। ಇಮಾಹೇವ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠೀಹಿ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಅನ್ತೋಜಾಲೀಕತಭಾವೋತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಅಕಿರಿಯವಾದಾದೀನಂ ಇಸ್ಸರವಾದಾದೀನಞ್ಚ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ। ತಥಾ ಚೇವ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ। ಉಚ್ಛಿನ್ನಭವನೇತ್ತಿಕೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯೋತಿ ಯುಜ್ಜತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋ ಸತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಯೇವ ಯಥಾಭೂತಂ ಭಾವೇಸಿ। ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ನ ದಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ರೂಪಾದೀಸು ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅನವಸೇಸತೋತಿ ಅಯಂ ಯುತ್ತಿಹಾರೋ।

    Sabbena sabbaṃ āghātādīnaṃ akaraṇaṃ tādibhāvāya saṃvattatīti yujjati iṭṭhāniṭṭhesu samappavattisabbhāvato. Yasmiṃ santāne āghātādayo uppannā, tannimittako antarāyo tasseva sampattivibandhāya saṃvattatīti yujjati. Kasmā? Santānantaresu asaṅkamanato. Cittaṃ abhibhavitvā uppannā āghātādayo subhāsitādisallakkhaṇepi asamatthatāya saṃvattantīti yujjati sakodhalobhānaṃ andhatamasabbhāvato. Pāṇātipātādidussīlyato veramaṇi sabbasattānaṃ pāmojjapāsaṃsabhāvāya saṃvattatīti yujjati. Sīlasampattiyā hi mahato kittisaddassa abbhuggamo hotīti. Gambhīratādivisesayuttena guṇena tathāgatassa vaṇṇanā ekadesabhūtāpi sakalasabbaññuguṇaggahaṇāya saṃvattatīti yujjati anaññasādhāraṇattā. Tajjāayonisomanasikāraparikkhatāni adhigamatakkanāni sassatavādādiabhinivesāya saṃvattantīti yujjati kappanājālassa asamugghāṭitattā. Vedanādīnavānavabodhena vedanāya taṇhā pavaḍḍhatīti yujjati assādānupassanāsabbhāvato. Sati ca vedayitarāge tattha attattaniyagāho, sassatādigāho ca vipariphandatīti yujjati kāraṇassa sannihitattā. Taṇhāpaccayā hi upādānaṃ sassatādivāde paññapentānaṃ , tadanucchavikaṃ vā vedanaṃ vedayantānaṃ phasso hetūti yujjati visayindriyaviññāṇasaṅgatiyā vinā tadabhāvato. Chaphassāyatananimittavaṭṭassa anupacchedoti yujjati tattha avijjātaṇhānaṃ appahīnattā. Channaṃ phassāyatanānaṃ samudayādipajānanā sabbadiṭṭhigatikasaññaṃ aticca tiṭṭhatīti yujjati catusaccapaṭivedhabhāvato. Imāheva dvāsaṭṭhiyā diṭṭhīhi sabbadiṭṭhigatānaṃ antojālīkatabhāvoti yujjati akiriyavādādīnaṃ issaravādādīnañca tadantogadhattā. Tathā ceva saṃvaṇṇitaṃ. Ucchinnabhavanettiko tathāgatassa kāyoti yujjati, yasmā bhagavā abhinīhārasampattiyā catūsu satipaṭṭhānesu patiṭṭhitacitto sattabojjhaṅgeyeva yathābhūtaṃ bhāvesi. Kāyassa bhedā parinibbutaṃ na dakkhantīti yujjati anupādisesanibbānappattiyaṃ rūpādīsu kassacipi anavasesatoti ayaṃ yuttihāro.

    ಪದಟ್ಠಾನಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Padaṭṭhānahāravaṇṇanā

    ಅವಣ್ಣಾರಹಅವಣ್ಣಾನುರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಾನಾದೇಯ್ಯವಚನತಾದಿವಿಪತ್ತೀನಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ವಣ್ಣಾರಹವಣ್ಣಾನುರೂಸಮ್ಪತ್ತಸದ್ಧೇಯ್ಯವಚನತಾದಿಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ತಥಾ ಆಘಾತಾದಯೋ ನಿರಯಾದಿದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಆಘಾತಾದೀನಂ ಅಕರಣಂ ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ಪಟಿವಿರತಿ ಅರಿಯಸ್ಸ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಅರಿಯೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಅರಿಯಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಅರಿಯೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಅರಿಯಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಗಮ್ಭೀರತಾದಿವಿಸೇಸಯುತ್ತಂ ಭಗವತೋ ಪಟಿವೇಧಪ್ಪಕಾರಞಾಣಂ ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ದೇಸನಾಞಾಣಂ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನ್ತಿ ಸಾ ಯಥಾರಹಂ ನವವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಭವಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಭವೋ ಜಾತಿಯಾ, ಜಾತಿ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ, ಸೋಕಾದೀನಞ್ಚ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯಾದಿಯಥಾಭೂತವೇದನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಅನುಬೋಧಪಟಿವೇಧೋ। ತತ್ಥ ಅನುಬೋಧೋ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಪಟಿವೇಧೋ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ‘‘ಅಜಾನತಂ ಅಪಸ್ಸತ’’ನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಗಹಣಂ, ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪದಟ್ಠಾನ್ತಿ ಯಾವ ವೇದನಾ ತಣ್ಹಾಯ ಪದಟ್ಠಾನ್ತಿ ನೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ತಣ್ಹಾಗತಾನಂ ಪರಿತಸ್ಸಿತವಿಪ್ಫನ್ದಿತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಣ್ಹಾ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ‘‘ತದಪಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಸ್ಸತಾದಿಪಞ್ಞಾಪನಂ ಪರೇಸಂ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಸಪ್ಪುರಿಸೂಪಸ್ಸಯಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತೀಹಿ ವಿಮುಖತಾಯ, ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದೀನಞ್ಚ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಫಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ಫಸ್ಸೋ ವೇದನಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಛ ಫಸ್ಸಾಯತನಾನಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ, ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಛನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾಯತನಾನಂ ಸಮುದಯಾದಿಯಥಾಭೂತಪ್ಪಜಾನನಂ ನಿಬ್ಬಿದಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ನಿಬ್ಬಿದಾ ವಿರಾಗಸ್ಸಾತಿ ಯಾವ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ನೇತಬ್ಬಂ। ಭಗವತೋ ಭವನೇತ್ತಿಸಮುಚ್ಛೇದೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ತಥಾ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಾತಿ ಅಯಂ ಪದಟ್ಠಾನಹಾರೋ।

    Avaṇṇārahaavaṇṇānurūpasampattānādeyyavacanatādivipattīnaṃ padaṭṭhānaṃ. Vaṇṇārahavaṇṇānurūsampattasaddheyyavacanatādisampattīnaṃ padaṭṭhānaṃ. Tathā āghātādayo nirayādidukkhassa padaṭṭhānaṃ. Āghātādīnaṃ akaraṇaṃ saggasampattiādisabbasampattīnaṃ padaṭṭhānaṃ. Pāṇātipātādīhi paṭivirati ariyassa sīlakkhandhassa padaṭṭhānaṃ. Ariyo sīlakkhandho ariyassa samādhikkhandhassa padaṭṭhānaṃ. Ariyo samādhikkhandho ariyassa paññākkhandhassa padaṭṭhānaṃ. Gambhīratādivisesayuttaṃ bhagavato paṭivedhappakārañāṇaṃ desanāñāṇassa padaṭṭhānaṃ. Desanāñāṇaṃ vineyyānaṃ sakalavaṭṭadukkhanissaraṇassa padaṭṭhānaṃ. Sabbāpi diṭṭhi diṭṭhupādānti sā yathārahaṃ navavidhassāpi bhavassa padaṭṭhānaṃ. Bhavo jātiyā, jāti jarāmaraṇassa, sokādīnañca padaṭṭhānaṃ. Vedanānaṃ samudayādiyathābhūtavedanaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ anubodhapaṭivedho. Tattha anubodho paṭivedhassa padaṭṭhānaṃ, paṭivedho catubbidhassa sāmaññaphalassa padaṭṭhānaṃ. ‘‘Ajānataṃ apassata’’nti avijjāgahaṇaṃ, tattha avijjā saṅkhārānaṃ padaṭṭhānti yāva vedanā taṇhāya padaṭṭhānti netabbaṃ. ‘‘Taṇhāgatānaṃ paritassitavipphandita’’nti ettha taṇhā upādānassa padaṭṭhānaṃ. ‘‘Tadapi phassapaccayā’’ti ettha sassatādipaññāpanaṃ paresaṃ micchābhinivesassa padaṭṭhānaṃ, micchābhiniveso saddhammassavanasappurisūpassayayonisomanasikāradhammānudhammapaṭipattīhi vimukhatāya, asaddhammassavanādīnañca padaṭṭhānaṃ, ‘‘aññatra phassā’’tiādīsu phasso vedanāya padaṭṭhānaṃ, cha phassāyatanāni phassassa, sakalavaṭṭadukkhassa ca padaṭṭhānaṃ, channaṃ phassāyatanānaṃ samudayādiyathābhūtappajānanaṃ nibbidāya padaṭṭhānaṃ, nibbidā virāgassāti yāva anupādāparinibbānaṃ netabbaṃ. Bhagavato bhavanettisamucchedo sabbaññutāya padaṭṭhānaṃ. Tathā anupādāparinibbānassāti ayaṃ padaṭṭhānahāro.

    ಲಕ್ಖಣಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Lakkhaṇahāravaṇṇanā

    ಆಘಾತಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಕೋಧುಪನಾಹಮಕ್ಖಪಲಾಸಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಸಾರಮ್ಭಪರವಮ್ಭನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಪಟಿಘಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ಆನನ್ದಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭಮಾನಾತಿಮಾನಮದಪ್ಪಮಾದಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಲೋಭಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಸಮಾನಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ತಥಾ ಆಘಾತಗ್ಗಹಣೇನ ಅವಸಿಟ್ಠಗನ್ಥನೀವರಣಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಕಾಯಗನ್ಥನೀವರಣಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ಆನನ್ದಗ್ಗಹಣೇನ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ಸೀಲಗ್ಗಹಣೇನ ಅಧಿಚಿತ್ತಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿಕ್ಖಾಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ಇಧ ಪನ ಸೀಲಸ್ಸೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾದಿಕಸ್ಸ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅವಸಿಟ್ಠಉಪಾದಾನಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಉಪಾದಾನಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ‘‘ವೇದನಾನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವೇದನಾಗ್ಗಹಣೇನ ಅವಸಿಟ್ಠಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಖನ್ಧಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ತಥಾ ವೇದನಾಯ ಧಮ್ಮಾಯತನಧಮ್ಮಧಾತುಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಸಮ್ಮಸನೂಪಗಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಆಯತನಾನಂ ಧಾತೂನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹೋ ಆಯತನಲಕ್ಖಣೇನ, ಧಾತುಲಕ್ಖಣೇನ ಚ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ‘‘ಅಜಾನತಂ ಅಪಸ್ಸತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾಗ್ಗಹಣೇನ ಹೇತುಆಸವೋಘಯೋಗನೀವರಣಾದಿಸಙ್ಗಹೋ ಹೇತಾದಿಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ, ತಥಾ ‘‘ತಣ್ಹಾಗತಾನಂ ಪರಿತಸ್ಸಿತವಿಪ್ಫನ್ದಿತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಣ್ಹಾಗ್ಗಹಣೇನಾಪಿ। ‘‘ತದಪಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಫಸ್ಸಗ್ಗಹಣೇನ ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಹೇತುಭಾವೇನ, ಖನ್ಧಲಕ್ಖಣೇನ ಚ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ಛಫಸ್ಸಾಯತನಗ್ಗಹಣೇನ ಖನ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಧಾತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಫಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತತಾಯ, ಸಮ್ಮಸನಸಭಾವೇನ ಚ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ಭವನೇತ್ತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ವಟ್ಟಹೇತುಭಾವೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಲಕ್ಖಣಹಾರೋ।

    Āghātādiggahaṇena kodhupanāhamakkhapalāsaissāmacchariyasārambhaparavambhanādīnaṃ saṅgaho paṭighacittuppādapariyāpannatāya ekalakkhaṇattā. Ānandādiggahaṇena abhijjhāvisamalobhamānātimānamadappamādādīnaṃ saṅgaho lobhacittuppādapariyāpannatāya samānalakkhaṇattā. Tathā āghātaggahaṇena avasiṭṭhaganthanīvaraṇānaṃ saṅgaho kāyaganthanīvaraṇalakkhaṇena ekalakkhaṇattā. Ānandaggahaṇena phassādīnaṃ saṅgaho saṅkhārakkhandhalakkhaṇena ekalakkhaṇattā. Sīlaggahaṇena adhicittaadhipaññāsikkhānampi saṅgaho sikkhālakkhaṇena ekalakkhaṇattā. Idha pana sīlasseva indriyasaṃvarādikassa daṭṭhabbaṃ. Diṭṭhiggahaṇena avasiṭṭhaupādānānampi saṅgaho upādānalakkhaṇena ekalakkhaṇattā. ‘‘Vedanāna’’nti ettha vedanāggahaṇena avasiṭṭhaupādānakkhandhānampi saṅgaho khandhalakkhaṇena ekalakkhaṇattā. Tathā vedanāya dhammāyatanadhammadhātupariyāpannattā sammasanūpagānaṃ sabbesaṃ āyatanānaṃ dhātūnañca saṅgaho āyatanalakkhaṇena, dhātulakkhaṇena ca ekalakkhaṇattā. ‘‘Ajānataṃ apassata’’nti ettha avijjāggahaṇena hetuāsavoghayoganīvaraṇādisaṅgaho hetādilakkhaṇena ekalakkhaṇattā avijjāya, tathā ‘‘taṇhāgatānaṃ paritassitavipphandita’’nti ettha taṇhāggahaṇenāpi. ‘‘Tadapi phassapaccayā’’ti ettha phassaggahaṇena saññāsaṅkhāraviññāṇānaṃ saṅgaho vipallāsahetubhāvena, khandhalakkhaṇena ca ekalakkhaṇattā. Chaphassāyatanaggahaṇena khandhindriyadhātādīnaṃ saṅgaho phassuppattinimittatāya, sammasanasabhāvena ca ekalakkhaṇattā. Bhavanettiggahaṇena avijjādīnampi saṃkilesadhammānaṃ saṅgaho vaṭṭahetubhāvena ekalakkhaṇattāti ayaṃ lakkhaṇahāro.

    ಚತುಬ್ಯೂಹಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Catubyūhahāravaṇṇanā

    ನಿನ್ದಾಪಸಂಸಾಹಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಪಿತಚೇತಸಾ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವತೋ ಅನೋರತಾ ಸಸ್ಸತಾದಿಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಿನೋ ಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತತಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಗುಣರಸಸ್ಸಾದವಿಮುಖಾ ವೇನೇಯ್ಯಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ನಿದಾನಂ। ತೇ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸವಿನಿಮುತ್ತಾ ಕಥಂ ನು ಖೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಉಭಯಹಿತಪರಾ ಭವೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪದನಿಬ್ಬಚನಂ ನಿರುತ್ತಿ। ತಂ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿನಿದಾನಪದಾನಂ, ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿಆದಿಪಾಳಿಪದಾನಞ್ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾವಸೇನ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ ನ ವಿತ್ಥಾರಯಿಮ್ಹ। ಪದಪದತ್ಥನಿದ್ದೇಸನಿಕ್ಖೇಪಸುತ್ತದೇಸನಾಸನ್ಧಿವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧಾ ಸನ್ಧಿ। ತತ್ಥ ಪದಸ್ಸ ಪದನ್ತರೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪದಸನ್ಧಿ। ತಥಾ ಪದತ್ಥಸ್ಸ ಪದತ್ಥನ್ತರೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪದತ್ಥಸನ್ಧಿ । ನಾನಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ತಂತಂಅನುಸನ್ಧೀಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಚ ಪುಬ್ಬಾಪರಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಿದ್ದೇಸಸನ್ಧಿ , ಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿಯಥಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ತಿವಿಧಾ ವಿಭತ್ತಾ, ತಾ ಪನೇತಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಸನ್ಧಿಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಿಚಾರಿತಾ ಏವ। ಸುತ್ತಸನ್ಧಿ ಚ ಪಠಮಂ ನಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತಾಯೇವ। ಏಕಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ದೇಸನಾನ್ತರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನಂ ದೇಸನಾಸನ್ಧಿ, ಸಾ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ‘‘ಮಮಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ॰… ನ ಚೇತಸೋ ಅನಭಿರದ್ಧಿ ಕರಣೀಯಾ’’ತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ‘‘ಉಭತೋದಣ್ಡಕೇನ ಚೇಪಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಕಕಚೇನ ಚೋರಾ ಓಚರಕಾ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನಿ ಓಕ್ಕನ್ತೇಯ್ಯುಂ, ತತ್ರಪಿ ಯೋ ಮನೋ ಪದೂಸೇಯ್ಯ, ನ ಮೇ ಸೋ ತೇನ ಸಾಸನಕರೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೨) ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದತಿ। ‘‘ತುಮ್ಹಂ ಯೇವಸ್ಸ ತೇನ ಅನ್ತರಾಯೋ’’ತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ ಮಾಣವ ಸತ್ತಾ…ಪೇ॰… ದಾಯಾದಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೨೧೬) ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಂಸನ್ದತಿ। ‘‘ಅಪಿ ತುಮ್ಹೇ…ಪೇ॰… ಆಜಾನೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ‘‘ಕುದ್ಧೋ ಅತ್ಥಂ…ಪೇ॰… ಸಹತೇ ನರ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೬೪; ಮಹಾನಿ॰ ೫, ೧೫೬, ೧೯೫) ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಂಸನ್ದತಿ।

    Nindāpasaṃsāhi sammākampitacetasā micchājīvato anoratā sassatādimicchābhinivesino sīlādidhammakkhandhesu appatiṭṭhitatāya sammāsambuddhaguṇarasassādavimukhā veneyyā imissā desanāya nidānaṃ. Te yathāvuttadosavinimuttā kathaṃ nu kho sammāpaṭipattiyā ubhayahitaparā bhaveyyunti ayamettha bhagavato adhippāyo. Padanibbacanaṃ nirutti. Taṃ ‘‘eva’’ntiādinidānapadānaṃ, ‘‘mama’’ntiādipāḷipadānañca aṭṭhakathāvasena suviññeyyattā ativitthārabhayena na vitthārayimha. Padapadatthaniddesanikkhepasuttadesanāsandhivasena chabbidhā sandhi. Tattha padassa padantarena sambandho padasandhi. Tathā padatthassa padatthantarena sambandho padatthasandhi. Nānānusandhikassa suttassa taṃtaṃanusandhīhi sambandho, ekānusandhikassa ca pubbāparasambandho niddesasandhi, yā aṭṭhakathāyaṃ pucchānusandhiajjhāsayānusandhiyathānusandhivasena tividhā vibhattā, tā panetā tissopi sandhiyo aṭṭhakathāyaṃ vicāritā eva. Suttasandhi ca paṭhamaṃ nikkhepavasena amhehi pubbe dassitāyeva. Ekissā desanāya desanāntarena saddhiṃ saṃsandanaṃ desanāsandhi, sā evaṃ veditabbā – ‘‘mamaṃ vā bhikkhave…pe… na cetaso anabhiraddhi karaṇīyā’’ti ayaṃ desanā ‘‘ubhatodaṇḍakena cepi bhikkhave kakacena corā ocarakā aṅgamaṅgāni okkanteyyuṃ, tatrapi yo mano padūseyya, na me so tena sāsanakaro’’ti (ma. ni. 1.232) imāya desanāya saddhiṃ saṃsandati. ‘‘Tumhaṃ yevassa tena antarāyo’’ti ‘‘kammassakā māṇava sattā…pe… dāyādā bhavissantī’’ti (a. ni. 10.216) imāya desanāya saṃsandati. ‘‘Api tumhe…pe… ājāneyyāthā’’ti ‘‘kuddho atthaṃ…pe… sahate nara’’nti (a. ni. 7.64; mahāni. 5, 156, 195) imāya desanāya saṃsandati.

    ‘‘ಮಮಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪರೇ ವಣ್ಣಂ…ಪೇ॰… ನ ಚೇತಸೋ ಉಬ್ಬಿಲ್ಲಾವಿತತ್ತಂ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಾಪಿ ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಪಹಾತಬ್ಬಾ, ಪಗೇವ ಅಧಮ್ಮಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೦)। ಕುಲ್ಲೂಪಮಂ ವೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ, ನೋ ಗಹಣತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೦) ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಂಸನ್ದತಿ। ‘‘ತತ್ರ ಚೇ ತುಮ್ಹೇಹಿ…ಪೇ॰… ಉಬ್ಬಿಲಾವಿತಾ, ತುಮ್ಹಂ ಯೇವಸ್ಸ ತೇನ ಅನ್ತರಾಯೋ’’ತಿ ‘‘ಲುದ್ಧೋಅತ್ಥಂ…ಪೇ॰… ಸಹತೇ ನರ’’ನ್ತಿ (ಇತಿವು॰ ೮೮; ಮಹಾನಿ॰ ೫.೧೫೬, ೧೯೫; ಚೂಳನಿ॰ ೧೨೮) ‘‘ಕಾಮನ್ಧಾ ಜಾಲಸಞ್ಛನ್ನಾ, ತಣ್ಹಾಛದನಛಾದಿತಾ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೬೪; ನೇತ್ತಿ॰ ೨೭, ೯೦; ಪೇಟಕೋ॰ ೧೪) ಇಮಾಹಿ ದೇಸನಾಹಿ ಸಂಸನ್ದತಿ।

    ‘‘Mamaṃ vā bhikkhave pare vaṇṇaṃ…pe… na cetaso ubbillāvitattaṃ karaṇīya’’nti ‘‘dhammāpi vo bhikkhave pahātabbā, pageva adhammā (ma. ni. 1.240). Kullūpamaṃ vo bhikkhave dhammaṃ desessāmi, nittharaṇatthāya, no gahaṇatthāyā’’ti (ma. ni. 1.240) imāya desanāya saṃsandati. ‘‘Tatra ce tumhehi…pe… ubbilāvitā, tumhaṃ yevassa tena antarāyo’’ti ‘‘luddhoatthaṃ…pe… sahate nara’’nti (itivu. 88; mahāni. 5.156, 195; cūḷani. 128) ‘‘kāmandhā jālasañchannā, taṇhāchadanachāditā’’ti (udā. 64; netti. 27, 90; peṭako. 14) imāhi desanāhi saṃsandati.

    ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ…ಪೇ॰… ಸೀಲಮತ್ತಕ’’ನ್ತಿ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ। ಅಯಂ ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಯಞ್ಞೋ ಪುರಿಮೇಹಿ ಯಞ್ಞೇಹಿ ಅಪ್ಪಟ್ಠತರೋ ಚ ಅಪ್ಪಸಮಾರಮ್ಭತರೋ ಚ ಮಹಪ್ಫಲತರೋ ಚ ಮಹಾನಿಸಂಸತರೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿಕಾಯ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೫೩) ದೇಸನಾಯ ಸಂಸನ್ದತಿ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಸೀಲತೋ ಮಹಪ್ಫಲಮಹಾನಿಸಂಸತರಭಾವವಚನೇನ ಝಾನತೋ ಸೀಲಸ್ಸ ಅಪ್ಪಭಾವದೀಪನತೋ।

    ‘‘Appamattakaṃ…pe… sīlamattaka’’nti ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ kho brāhmaṇa yañño purimehi yaññehi appaṭṭhataro ca appasamārambhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṃsataro cā’’tiādikāya (dī. ni. 1.353) desanāya saṃsandati, paṭhamajjhānassa sīlato mahapphalamahānisaṃsatarabhāvavacanena jhānato sīlassa appabhāvadīpanato.

    ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಸಮಣೋ ಖಲು ಭೋ ಗೋತಮೋ ಸೀಲವಾ…ಪೇ॰… ಕುಸಲಸೀಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿಆದಿಕಾಹಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦೪) ದೇಸನಾಹಿ ಸಂಸನ್ದತಿ।

    ‘‘Pāṇātipātaṃ pahāyā’’tiādi ‘‘samaṇo khalu bho gotamo sīlavā…pe… kusalasīlena samannāgato’’tiādikāhi (dī. ni. 1.304) desanāhi saṃsandati.

    ‘‘ಅಞ್ಞೇವ ಧಮ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಅಧಿಗತೋ ಖೋ ಮ್ಯಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಗಮ್ಭೀರೋ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೬೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೧; ೨.೩೩೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ॰ ೭, ೮) ಪಾಳಿಯಾ ಸಂಸನ್ದತಿ। ಗಮ್ಭೀರತಾದಿವಿಸೇಸಯುತ್ತಧಮ್ಮಪಟಿವೇಧೇನ ಹಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಾದಿಭಾವೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ।

    ‘‘Aññeva dhammā gambhīrā’’tiādi ‘‘adhigato kho myāyaṃ dhammo gambhīro’’tiādi (dī. ni. 2.67; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7, 8) pāḷiyā saṃsandati. Gambhīratādivisesayuttadhammapaṭivedhena hi ñāṇassa gambhīrādibhāvo viññāyatīti.

    ‘‘ಸನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಏಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಸನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಏಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಪುಬ್ಬನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾ…ಪೇ॰… ಅಭಿವದನ್ತಿ, ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚ, ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞನ್ತಿ ಇತ್ಥೇಕೇ ಅಭಿವದನ್ತಿ, ಅಸಸ್ಸತೋ, ಸಸ್ಸತೋ ಚ ಅಸಸ್ಸತೋ ಚ, ನೇವ ಸಸ್ಸತೋ ಚ ನಾಸಸ್ಸತೋ ಚ, ಅನ್ತವಾ, ಅನನ್ತವಾ, ಅನ್ತವಾ ಚ ಅನನ್ತವಾ ಚ, ನೇವನ್ತವಾ ನಾನನ್ತವಾ ಚ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚ ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞನ್ತಿ ಇತ್ಥೇಕೇ ಅಭಿವದನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಕಾಹಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೭) ದೇಸನಾಹಿ ಸಂಸನ್ದತಿ।

    ‘‘Santi bhikkhave eke samaṇabrāhmaṇā’’tiādi ‘‘santi bhikkhave eke samaṇabrāhmaṇā pubbantakappikā…pe… abhivadanti, sassato attā ca loko ca, idameva saccaṃ, moghamaññanti ittheke abhivadanti, asassato, sassato ca asassato ca, neva sassato ca nāsassato ca, antavā, anantavā, antavā ca anantavā ca, nevantavā nānantavā ca attā ca loko ca idameva saccaṃ, moghamaññanti ittheke abhivadantī’’tiādikāhi (ma. ni. 3.27) desanāhi saṃsandati.

    ‘‘ಸನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಏಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಸನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಏಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾ…ಪೇ॰… ಅಭಿವದನ್ತಿ, ಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ। ಇತ್ಥೇಕೇ ಅಭಿವದನ್ತಿ ಅಸಞ್ಞೀ, ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ। ಇತ್ಥೇಕೇ ಅಭಿವದನ್ತಿ ಸತೋ ವಾ ಪನ ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಚ್ಛೇದಂ ವಿನಾಸಂ ವಿಭವಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಂ ವಾ ಪನೇಕೇ ಅಭಿವದನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಕಾಹಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧) ದೇಸನಾಹಿ ಸಂಸನ್ದತಿ। ‘‘ವೇದನಾನಂ…ಪೇ॰… ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ‘‘ತಯಿದಂ ಸಙ್ಖತಂ ಓಳಾರಿಕಂ, ಅತ್ಥಿ ಖೋ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರೋಧೋ, ಅತ್ಥೇತನ್ತಿ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣದಸ್ಸಾವೀ ತಥಾಗತೋ ತದುಪಾತಿವತ್ತೋ’’ತಿಆದಿಕಾಹಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೮) ದೇಸನಾಹಿ ಸಂಸನ್ದತಿ।

    ‘‘Santi bhikkhave eke samaṇabrāhmaṇā aparantakappikā’’tiādi ‘‘santi bhikkhave eke samaṇabrāhmaṇā aparantakappikā…pe… abhivadanti, saññī attā hoti arogo paraṃ maraṇā. Ittheke abhivadanti asaññī, nevasaññīnāsaññī ca attā hoti arogo paraṃ maraṇā. Ittheke abhivadanti sato vā pana sattassa ucchedaṃ vināsaṃ vibhavaṃ paññapenti, diṭṭhadhammanibbānaṃ vā paneke abhivadantī’’tiādikāhi (ma. ni. 3.21) desanāhi saṃsandati. ‘‘Vedanānaṃ…pe… tathāgato’’ti ‘‘tayidaṃ saṅkhataṃ oḷārikaṃ, atthi kho pana saṅkhārānaṃ nirodho, atthetanti iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī tathāgato tadupātivatto’’tiādikāhi (ma. ni. 3.28) desanāhi saṃsandati.

    ‘‘ತದಪಿ ತೇಸಂ…ಪೇ॰… ವಿಪ್ಫನ್ದಿತಮೇವಾ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ತೇಸಂ ಭವತಂ ಅಞ್ಞತ್ರೇವ ಛನ್ದಾಯ ಅಞ್ಞತ್ರ ರುಚಿಯಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅನುಸ್ಸವಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚತ್ತಂಯೇವ ಞಾಣಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಪರಿಯೋದಾತನ್ತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಖೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖವೇ ಞಾಣೇ ಅಸತಿ ಪರಿಸುದ್ಧೇ ಪರಿಯೋದಾತೇ ಯದಪಿ ತೇ ಭೋನ್ತೋ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ತತ್ಥ ಞಾಣಭಾಗಮತ್ತಮೇವ ಪರಿಯೋದಾಪೇನ್ತಿ, ತದಪಿ ತೇಸಂ ಭವತಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಉಪಾದಾನಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿಆದಿಕಾಹಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೯) ದೇಸನಾಹಿ ಸಂಸನ್ದತಿ।

    ‘‘Tadapi tesaṃ…pe… vipphanditamevā’’ti idaṃ ‘‘tesaṃ bhavataṃ aññatreva chandāya aññatra ruciyā aññatra anussavā aññatra ākāraparivitakkā aññatra diṭṭhinijjhānakkhantiyā paccattaṃyeva ñāṇaṃ bhavissati parisuddhaṃ pariyodātanti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Paccattaṃ kho pana bhikkhave ñāṇe asati parisuddhe pariyodāte yadapi te bhonto samaṇabrāhmaṇā tattha ñāṇabhāgamattameva pariyodāpenti, tadapi tesaṃ bhavataṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ upādānamakkhāyatī’’tiādikāhi (ma. ni. 3.29) desanāhi saṃsandati.

    ‘‘ತದಪಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಇದಞ್ಚ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ, ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ, ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ, ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ, (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೪) ‘‘ಛನ್ದಮೂಲಕಾ ಇಮೇ ಆವುಸೋ ಧಮ್ಮಾ ಮನಸಿಕಾರಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಫಸ್ಸಸಮೋಧಾನಾ ವೇದನಾಸಮೋಸರಣಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೮೩) ಚ ಆದಿಕಾಹಿ ದೇಸನಾಹಿ ಸಂಸನ್ದತಿ।

    ‘‘Tadapi phassapaccayā’’ti idañca ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā, taṇhāpaccayā upādāna’’nti, (saṃ. ni. 2.44) ‘‘chandamūlakā ime āvuso dhammā manasikārasamuṭṭhānā phassasamodhānā vedanāsamosaraṇā’’ti (a. ni. 8.83) ca ādikāhi desanāhi saṃsandati.

    ‘‘ಯತೋ ಖೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖು ಛನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾಯತನಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ‘‘ಯತೋ ಖೋ ಆನನ್ದ ಭಿಕ್ಖು ನೇವ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ನ ಸಞ್ಞಂ, ನ ಸಙ್ಖಾರೇ, ನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಏವಂ ಅಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ ಉಪಾದಿಯತಿ, ಅನುಪಾದಿಯಂ ನ ಪರಿತಸ್ಸತಿ, ಅಪರಿತಸ್ಸಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀ’’ತಿಆದಿಕಾಹಿ ದೇಸನಾಹಿ ಸಂಸನ್ದತಿ।

    ‘‘Yato kho bhikkhave bhikkhu channaṃ phassāyatanāna’’ntiādi ‘‘yato kho ānanda bhikkhu neva vedanaṃ attānaṃ samanupassati, na saññaṃ, na saṅkhāre, na viññāṇaṃ attānaṃ samanupassati, so evaṃ asamanupassanto na kiñci loke upādiyati, anupādiyaṃ na paritassati, aparitassaṃ paccattaṃyeva parinibbāyatī’’tiādikāhi desanāhi saṃsandati.

    ‘‘ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಇಮೇಹೇವ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ವತ್ಥೂಹಿ ಅನ್ತೋಜಾಲೀಕತಾ’’ತಿಆದಿ ‘‘ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ॰… ಅಭಿವದನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಇಮಾನೇವ ಪಞ್ಚ ಕಾಯಾನಿ ಅಭಿವದನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಹಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೬) ದೇಸನಾಹಿ ಸಂಸನ್ದತಿ। ‘‘ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ…ಪೇ॰… ದೇವಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿ –

    ‘‘Sabbe te imeheva dvāsaṭṭhiyā vatthūhi antojālīkatā’’tiādi ‘‘ye hi keci bhikkhave…pe… abhivadanti, sabbe te imāneva pañca kāyāni abhivadanti etesaṃ vā aññatara’’ntiādikāhi (ma. ni. 3.26) desanāhi saṃsandati. ‘‘Kāyassa bhedā…pe… devamanussā’’ti –

    ‘‘ಅಚ್ಚೀ ಯಥಾ ವಾತವೇಗೇನ ಖಿತ್ತಾ, (ಉಪಸಿವಾತಿ ಭಗವಾ)

    ‘‘Accī yathā vātavegena khittā, (upasivāti bhagavā)

    ಅತ್ಥಂ ಪಲೇತಿ ನ ಉಪೇತಿ ಸಙ್ಖಂ।

    Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ;

    ಏವಂ ಮುನೀ ನಾಮಕಾಯಾ ವಿಮುತ್ತೋ,

    Evaṃ munī nāmakāyā vimutto,

    ಅತ್ಥಂ ಪಲೇತಿ ನ ಉಪೇತಿ ಸಙ್ಖ’’ನ್ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೮೦; ಚೂಳನಿ॰ ೪೩)।

    Atthaṃ paleti na upeti saṅkha’’nti. (su. ni. 1080; cūḷani. 43);

    ಆದಿಕಾಹಿ ದೇಸನಾಹಿ ಸಂಸನ್ದತೀತಿ ಅಯಂ ಚಾತುಬ್ಯೂಹೋ ಹಾರೋ।

    Ādikāhi desanāhi saṃsandatīti ayaṃ cātubyūho hāro.

    ಆವತ್ತಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Āvattahāravaṇṇanā

    ಆಘಾತಾದೀನಂ ಅಕರಣೀಯತಾವಚನೇನ ಖನ್ತಿಸೋರಚ್ಚಾನುಟ್ಠಾನಂ। ತತ್ಥ ಖನ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾಪರಾಪಕಾರದುಕ್ಖಸಹಗತಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ, ಸೋರಚ್ಚೇನ ಸೀಲಸ್ಸ। ಸದ್ಧಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿಸಕಲಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ। ಸೀಲಗ್ಗಹಣೇನ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಧಮ್ಮಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ। ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ಪಟಿವಿರತಿವಚನೇನ ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರೋ, ತೇನ ಸಕಲಂ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಆವತ್ತತಿ। ಗಮ್ಭೀರತಾದಿವಿಸೇಸಯುತ್ತಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣೇನ ಮಹಾಬೋಧಿಪಕಿತ್ತನಂ। ಅನಾವರಣಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ, ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ ಮಹಾಬೋಧಿ, ತೇನ ದಸಬಲಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ। ಸಸ್ಸತಾದಿದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಗಹೋ, ತಾಹಿ ಅನಮತಗ್ಗಸಂಸಾರವಟ್ಟಂ ಆವತ್ತತಿ। ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯಾದಿಯಥಾಭೂತವೇದನೇನ ಭಗವತೋ ಪರಿಞ್ಞಾತ್ತಯವಿಸುದ್ಧಿ, ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಪಾರಮಿಯೋ ಆವತ್ತನ್ತಿ। ‘‘ಅಜಾನತಂ ಅಪಸ್ಸತ’’ನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಗ್ಗಹಣೇನ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪರಿಗ್ಗಹೋ, ತೇನ ಚ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಮೂಲಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ। ‘‘ತಣ್ಹಾಗತಾನಂ ಪರಿತಸ್ಸಿತವಿಪ್ಫನ್ದಿತ’’ನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಗ್ಗಹಣೇನ ನವ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಆವತ್ತನ್ತಿ, ‘‘ತದಪಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿಆದಿ ಸಸ್ಸತಾದಿಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾಧೀನವುತ್ತಿದಸ್ಸನಂ, ತೇನ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಲಕ್ಖಣತ್ತಯಂ ಆವತ್ತತಿ। ಛನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾಯತನಾನಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನನೇನ ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪದಾನಿದ್ದೇಸೋ, ತೇನ ಸತ್ತಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ಆವತ್ತನ್ತಿ। ‘‘ಉಚ್ಛಿನ್ನಭವನೇತ್ತಿಕೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯೋ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಪಹಾನಂ, ತೇನ ಭಗವತೋ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಆವತ್ತತೀತಿ ಅಯಂ ಆವತ್ತೋ ಹಾರೋ।

    Āghātādīnaṃ akaraṇīyatāvacanena khantisoraccānuṭṭhānaṃ. Tattha khantiyā saddhāpaññāparāpakāradukkhasahagatānaṃ saṅgaho, soraccena sīlassa. Saddhādiggahaṇena ca saddhindriyādisakalabodhipakkhiyadhammā āvattanti. Sīlaggahaṇena avippaṭisārādayo sabbepi sīlānisaṃsadhammā āvattanti. Pāṇātipātādīhi paṭivirativacanena appamādavihāro, tena sakalaṃ sāsanabrahmacariyaṃ āvattati. Gambhīratādivisesayuttadhammaggahaṇena mahābodhipakittanaṃ. Anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānañhi āsavakkhayañāṇaṃ, āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ mahābodhi, tena dasabalādayo sabbe buddhaguṇā āvattanti. Sassatādidiṭṭhiggahaṇena taṇhāvijjāya saṅgaho, tāhi anamataggasaṃsāravaṭṭaṃ āvattati. Vedanānaṃ samudayādiyathābhūtavedanena bhagavato pariññāttayavisuddhi, tāya paññāpāramimukhena sabbapāramiyo āvattanti. ‘‘Ajānataṃ apassata’’nti avijjāggahaṇena ayonisomanasikārapariggaho, tena ca ayonisomanasikāramūlakā dhammā āvattanti. ‘‘Taṇhāgatānaṃ paritassitavipphandita’’nti taṇhāggahaṇena nava taṇhāmūlakā dhammā āvattanti, ‘‘tadapi phassapaccayā’’tiādi sassatādipaññāpanassa paccayādhīnavuttidassanaṃ, tena aniccatādilakkhaṇattayaṃ āvattati. Channaṃ phassāyatanānaṃ yathābhūtaṃ pajānanena vimuttisampadāniddeso, tena sattapi visuddhiyo āvattanti. ‘‘Ucchinnabhavanettiko tathāgatassa kāyo’’ti taṇhāpahānaṃ, tena bhagavato sakalasaṃkilesappahānaṃ āvattatīti ayaṃ āvatto hāro.

    ವಿಭತ್ತಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Vibhattihāravaṇṇanā

    ಆಘಾತಾನನ್ದಾದಯೋ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇಸಂ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಯೇಹಿ ಪನ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಆಘಾತಾನನ್ದಾದೀನಂ ಅಕರಣಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ, ತೇ ಅಬ್ಯಾಪಾದಾದಯೋ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇಸಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ತೇಸು ಆಘಾತಾದಯೋ ಕಾಮಾವಚರಾವ, ಅಬ್ಯಾಪಾದಾದಯೋ ಚತುಭೂಮಕಾ। ತಥಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ಪಟಿವಿರತಿ ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ವಾ, ತಸ್ಸಾ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ತತ್ಥ ಕುಸಲಾ ಸಿಯಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ಸಿಯಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ, ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಲೋಕುತ್ತರಾವ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಞ್ಞೇವ ಧಮ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಸಿಯಾ ಕುಸಲಾ, ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ, ತತ್ಥ ಕುಸಲಾನಂ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಅಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಆವಜ್ಜನಾ ವಾ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ತೇಸು ಕುಸಲಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ, ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಸಿಯಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ಸಿಯಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ, ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಅಕುಸಲಾವ ಕಾಮಾವಚರಾವ, ತಾಸಂ ಅವಿಸೇಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೇ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ವಿಸೇಸತೋ ಪನ ಸನ್ತತಿಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾಭಾವತೋ ಏಕತ್ತನಯಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ ಅತೀತಜಾತಿಅನುಸ್ಸರಣತಕ್ಕಸಹಿತೋ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಹೇತುಫಲಭಾವೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣತೋ ನಾನತ್ತನಯಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ ತಜ್ಜಾಸಮನ್ನಾಹಾರಸಹಿತೋ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಏವಂ ಸೇಸದಿಟ್ಠೀನಮ್ಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ‘‘ವೇದನಾನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವೇದನಾ ಸಿಯಾ ಕುಸಲಾ, ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ, ಸಿಯಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ಸಿಯಾ ರೂಪಾವಚರಾ, ಸಿಯಾ ಅರೂಪಾವಚರಾ, ಫಸ್ಸೋ ತಾಸಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯಾದಿಯಥಾಭೂತವೇದನಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಅನುಪಾದಾವಿಮುತ್ತಿ ಫಲಂ , ತೇಸಂ ‘‘ಅಞ್ಞೇವ ಧಮ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಧಮ್ಮಾದಿವಿಭಾಗೋ ನೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ಅಜಾನತಂ ಅಪಸ್ಸತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಅವಿಜ್ಜಾ ತಣ್ಹಾ ಅಕುಸಲಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ತಾಸು ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಆಸವಾ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಏವ ವಾ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ತಣ್ಹಾಯ ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದದಸ್ಸನಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ‘‘ತದಪಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ವೇದನಾಯ ವಿಯ ಧಮ್ಮಾದಿವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಫಸ್ಸಾಯತನಾದೀನಮ್ಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಧಮ್ಮಾದಿವಿಭಾಗೋ ನೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಂ ವಿಭತ್ತಿಹಾರೋ।

    Āghātānandādayo akusalā dhammā, tesaṃ ayonisomanasikārādi padaṭṭhānaṃ. Yehi pana dhammehi āghātānandādīnaṃ akaraṇaṃ appavatti, te abyāpādādayo kusalā dhammā, tesaṃ yonisomanasikārādi padaṭṭhānaṃ. Tesu āghātādayo kāmāvacarāva, abyāpādādayo catubhūmakā. Tathā pāṇātipātādīhi paṭivirati kusalā vā abyākatā vā, tassā hirottappādayo dhammā padaṭṭhānaṃ. Tattha kusalā siyā kāmāvacarā, siyā lokuttarā, abyākatā lokuttarāva. ‘‘Atthi bhikkhave aññeva dhammā gambhīrā’’ti vuttadhammā siyā kusalā, siyā abyākatā, tattha kusalānaṃ vuṭṭhānagāminivipassanā padaṭṭhānaṃ. Abyākatānaṃ maggadhammā, vipassanā, āvajjanā vā padaṭṭhānaṃ. Tesu kusalā lokuttarā, abyākatā siyā kāmāvacarā, siyā lokuttarā, sabbāpi diṭṭhiyo akusalāva kāmāvacarāva, tāsaṃ avisesena micchābhinivese ayonisomanasikāro padaṭṭhānaṃ. Visesato pana santatighanavinibbhogābhāvato ekattanayassa micchāgāho atītajātianussaraṇatakkasahito sassatadiṭṭhiyā padaṭṭhānaṃ. Hetuphalabhāvena sambandhabhāvassa aggahaṇato nānattanayassa micchāgāho tajjāsamannāhārasahito ucchedadiṭṭhiyā padaṭṭhānaṃ. Evaṃ sesadiṭṭhīnampi yathāsambhavaṃ vattabbaṃ. ‘‘Vedanāna’’nti ettha vedanā siyā kusalā, siyā abyākatā, siyā kāmāvacarā, siyā rūpāvacarā, siyā arūpāvacarā, phasso tāsaṃ padaṭṭhānaṃ. Vedanānaṃ samudayādiyathābhūtavedanaṃ maggañāṇaṃ, anupādāvimutti phalaṃ , tesaṃ ‘‘aññeva dhammā gambhīrā’’ti ettha vuttanayena dhammādivibhāgo netabbo. ‘‘Ajānataṃ apassata’’ntiādīsu avijjā taṇhā akusalā kāmāvacarā, tāsu avijjāya āsavā, ayonisomanasikāro eva vā padaṭṭhānaṃ. Taṇhāya saṃyojaniyesu dhammesu assādadassanaṃ padaṭṭhānaṃ. ‘‘Tadapi phassapaccayā’’ti ettha phassassa vedanāya viya dhammādivibhāgo veditabbo. Iminā nayena phassāyatanādīnampi yathārahaṃ dhammādivibhāgo netabboti ayaṃ vibhattihāro.

    ಪರಿವತ್ತಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Parivattahāravaṇṇanā

    ಆಘಾತಾದೀನಂ ಅಕರಣಂ ಖನ್ತಿಸೋರಚ್ಚಾನಿ ಅನುಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಭಾವನಾಬಲಸಿದ್ಧಿಯಾ ಉಭಯಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಆವಹತಿ। ಆಘಾತಾದಯೋ ಪನ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಾ ದುಬ್ಬಣ್ಣತಂ ದುಕ್ಖಸೇಯ್ಯಂ ಭೋಗಹಾನಿಂ ಅಕಿತ್ತಿಂ ಪರೇಹಿ ದುರುಪಸಙ್ಕಮನತಞ್ಚ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಾ ನಿರಯಾದೀಸು ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಆವಹನ್ತಿ। ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ಪಟಿವಿರತಿ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿಕಲ್ಯಾಣಂ ಪರಮ್ಪರಂ ಆವಹತಿ। ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿ ಪನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿಅಕಲ್ಯಾಣಂ ಪರಮ್ಪರಂ, ಗಮ್ಭೀರತಾದಿವಿಸೇಸಯುತ್ತಂ ಞಾಣಂ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ವಿಜ್ಜಾಭಿಞ್ಞಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಂ ಆವಹತಿ ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯಂ ಯಥಾಸಭಾವಾವಬೋಧತೋ। ತಥಾ ಗಮ್ಭೀರತಾದಿವಿಸೇಸರಹಿತಂ ಪನ ಞಾಣಂ ಞೇಯ್ಯೇಸು ಸಾವರಣತೋ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣವಿಸೇಸಂ ನಾವಹತಿ। ಸಬ್ಬಾಪಿ ಚೇತಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಯಥಾರಹಂ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಭಾವತೋ ಅನ್ತದ್ವಯಭೂತಾ ಸಕ್ಕಾಯತೀರಂ ನಾತಿವತ್ತನ್ತಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಭಾವತ್ತಾ। ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಭಾವತ್ತಾ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಸಪರಿಕ್ಖಾರಾ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಾಭೂತಾ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಸಕ್ಕಾಯತೀರಂ ಪಾರಂ ಆಗಚ್ಛತಿ। ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯಾದಿಯಥಾಭೂತವೇದನಂ ಅನುಪಾದಾವಿಮುತ್ತಿಂ ಆವಹತಿ ಮಗ್ಗಭಾವತೋ। ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯಾದಿಅಸಮ್ಪಟಿವೇಧೋ ಸಂಸಾರಚಾರಕಾವರೋಧಂ ಆವಹತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ವೇದಯಿತಸಭಾವಪಟಿಚ್ಛಾದಕೋ ಸಮ್ಮೋಹೋ ತದಭಿನನ್ದನಂ ಆವಹತಿ । ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ ಪನ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬೇದಂ ವಿರಾಗಞ್ಚ ಆವಹತಿ। ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೇ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸಹಿತಾ ತಣ್ಹಾ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ದಿಟ್ಠಿಜಾಲಂ ಪಸಾರೇತಿ। ಯಥಾವುತ್ತತಣ್ಹಾಸಮುಚ್ಛೇದೋ ಪಠಮಮಗ್ಗೋ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಜಾಲಂ ಸಙ್ಕೋಚೇತಿ। ಸಸ್ಸತವಾದಾದಿಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ಫಸ್ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಅಸತಿ ಫಸ್ಸೇ ತದಭಾವತೋ। ದಿಟ್ಠಿಬನ್ಧನಬನ್ಧಾನಂ ಫಸ್ಸಾಯತನಾದೀನಂ ಅನಿರೋಧೇನ ಫಸ್ಸಾದಿಅನಿರೋಧೋ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನಿವತ್ತಿಯೇವ, ಯಾಥಾವತೋ ಫಸ್ಸಾಯತನಾದಿಪರಿಞ್ಞಾ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿದಸ್ಸನಾನಿ ಅತಿವತ್ತತಿ, ಫಸ್ಸಾಯತನಾದಿಅಪರಿಞ್ಞಾ ತಂದಿಟ್ಠಿಗಹನಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ, ಭವನೇತ್ತಿಸಮುಚ್ಛೇದೋ ಆಯತಿಂ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ, ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾಯ ಭವನೇತ್ತಿಯಾ ಅನಾಗತೇ ಭವಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಪರಿವತ್ತತಿಯೇವಾತಿ ಅಯಂ ಪರಿವತ್ತೋ ಹಾರೋ।

    Āghātādīnaṃ akaraṇaṃ khantisoraccāni anubrūhetvā paṭisaṅkhānabhāvanābalasiddhiyā ubhayahitapaṭipattiṃ āvahati. Āghātādayo pana pavattiyamānā dubbaṇṇataṃ dukkhaseyyaṃ bhogahāniṃ akittiṃ parehi durupasaṅkamanatañca nipphādentā nirayādīsu mahādukkhaṃ āvahanti. Pāṇātipātādīhi paṭivirati avippaṭisārādikalyāṇaṃ paramparaṃ āvahati. Pāṇātipātādi pana vippaṭisārādiakalyāṇaṃ paramparaṃ, gambhīratādivisesayuttaṃ ñāṇaṃ vineyyānaṃ yathārahaṃ vijjābhiññādiguṇavisesaṃ āvahati sabbañeyyaṃ yathāsabhāvāvabodhato. Tathā gambhīratādivisesarahitaṃ pana ñāṇaṃ ñeyyesu sāvaraṇato yathāvuttaguṇavisesaṃ nāvahati. Sabbāpi cetā diṭṭhiyo yathārahaṃ sassatucchedabhāvato antadvayabhūtā sakkāyatīraṃ nātivattanti aniyyānikasabhāvattā. Niyyānikasabhāvattā pana sammādiṭṭhi saparikkhārā majjhimapaṭipadābhūtā atikkamma sakkāyatīraṃ pāraṃ āgacchati. Vedanānaṃ samudayādiyathābhūtavedanaṃ anupādāvimuttiṃ āvahati maggabhāvato. Vedanānaṃ samudayādiasampaṭivedho saṃsāracārakāvarodhaṃ āvahati saṅkhārānaṃ paccayabhāvato. Vedayitasabhāvapaṭicchādako sammoho tadabhinandanaṃ āvahati . Yathābhūtāvabodho pana tattha nibbedaṃ virāgañca āvahati. Micchābhinivese ayonisomanasikārasahitā taṇhā anekavihitaṃ diṭṭhijālaṃ pasāreti. Yathāvuttataṇhāsamucchedo paṭhamamaggo taṃ diṭṭhijālaṃ saṅkoceti. Sassatavādādipaññāpanassa phasso paccayo hoti asati phasse tadabhāvato. Diṭṭhibandhanabandhānaṃ phassāyatanādīnaṃ anirodhena phassādianirodho saṃsāradukkhassa anivattiyeva, yāthāvato phassāyatanādipariññā sabbadiṭṭhidassanāni ativattati, phassāyatanādiapariññā taṃdiṭṭhigahanaṃ nātivattati, bhavanettisamucchedo āyatiṃ attabhāvassa anibbattiyā saṃvattati, asamucchinnāya bhavanettiyā anāgate bhavappabandho parivattatiyevāti ayaṃ parivatto hāro.

    ವೇವಚನಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Vevacanahāravaṇṇanā

    ‘‘ಮಮ ಮಯ್ಹಂ ಮೇ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಮಣಾ ತಪಸ್ಸಿನೋ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ‘‘ಪರೇ ಅಞ್ಞೇ ಪಟಿವಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ‘‘ಅವಣ್ಣಂ ಅಕಿತ್ತಿಂ ನಿನ್ದ’’ನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ‘‘ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ ಭಣೇಯ್ಯುಂ ಕರೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ‘‘ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸ ಸತ್ಥುಸಾಸನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸಮೂಹಸ್ಸ ಗಣಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ‘‘ತತ್ರ ತತ್ಥ ತೇಸೂ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ವೋ ಭವನ್ತೇಹೀ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ‘‘ಆಘಾತೋ ದೋಸೋ ಬ್ಯಾಪಾದೋ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ‘‘ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ‘‘ಚೇತಸೋ ಅನಭಿರದ್ಧಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪತ್ತಿ ಮನೋಪದೋಸೋ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ‘‘ನ ಕರಣೀಯಾ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾ ನ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ಇತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ವೇವಚನಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಂ ವೇವಚನೋ ಹಾರೋ।

    ‘‘Mama mayhaṃ me’’ti pariyāyavacanaṃ. ‘‘Bhikkhave samaṇā tapassino’’ti pariyāyavacanaṃ. ‘‘Pare aññe paṭiviruddhā’’ti pariyāyavacanaṃ. ‘‘Avaṇṇaṃ akittiṃ ninda’’nti pariyāyavacanaṃ. ‘‘Bhāseyyuṃ bhaṇeyyuṃ kareyyu’’nti pariyāyavacanaṃ. ‘‘Dhammassa vinayassa satthusāsanassā’’ti pariyāyavacanaṃ. ‘‘Saṅghassa samūhassa gaṇassā’’ti pariyāyavacanaṃ. ‘‘Tatra tattha tesū’’ti pariyāyavacanaṃ. ‘‘Tumhehi vo bhavantehī’’ti pariyāyavacanaṃ. ‘‘Āghāto doso byāpādo’’ti pariyāyavacanaṃ. ‘‘Appaccayo domanassaṃ cetasikadukkha’’nti pariyāyavacanaṃ. ‘‘Cetaso anabhiraddhi cittassa byāpatti manopadoso’’ti pariyāyavacanaṃ. ‘‘Na karaṇīyā na uppādetabbā na pavattetabbā’’ti pariyāyavacanaṃ. Iti iminā nayena sabbapadesu vevacanaṃ vattabbanti ayaṃ vevacano hāro.

    ಪಞ್ಞತ್ತಿಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Paññattihāravaṇṇanā

    ಆಘಾತೋ ವತ್ಥುವಸೇನ ದಸವಿಧೇನ ಏಕೂನವೀಸತಿವಿಧೇನ ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೋ। ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋ ಉಪವಿಚಾರವಸೇನ ಛಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತೋ। ಆನನ್ದೋಪೀತಿಆದಿವಸೇನ ನವಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತೋ। ಪೀತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಖುದ್ದಿಕಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ। ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪವಿಚಾರವಸೇನ ಛಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತಂ। ಸೀಲಂ ವಾರಿತ್ತಚಾರಿತ್ತಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತಂ। ಗಮ್ಭೀರತಾದಿವಿಸೇಸಯುತ್ತಂ ಞಾಣಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಚತುಧಾ, ದ್ವಾದಸವಿಧೇನ ವಾ, ವಿಸಯಭೇದತೋ ಅನೇಕಧಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಂ। ದಿಟ್ಠಿಸಸ್ಸತಾದಿವಸೇನ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ಭೇದೇಹಿ, ತದನ್ತೋಗಧವಿಭಾಗೇನ ಅನೇಕಧಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಾ। ವೇದನಾ ಛಧಾ ಅಟ್ಠಸತಧಾ ಅನೇಕಧಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಾ। ತಸ್ಸಾ ಸಮುದಯೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ತಥಾ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೋ। ಅಸ್ಸಾದೋ ದುವಿಧೇನ ಪಞ್ಞತ್ತೋ। ಆದೀನವೋ ತಿವಿಧೇನ ಪಞ್ಞತ್ತೋ। ನಿಸ್ಸರಣಂ ಏಕಧಾ ಚತುಧಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಂ…ಪೇ॰… ಅನುಪಾದಾವಿಮುತ್ತಿ ದುವಿಧೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಾ।

    Āghāto vatthuvasena dasavidhena ekūnavīsatividhena vā paññatto. Appaccayo upavicāravasena chadhā paññatto. Ānandopītiādivasena navadhā paññatto. Pīti sāmaññato khuddikādivasena pañcadhā paññattā. Somanassaṃ upavicāravasena chadhā paññattaṃ. Sīlaṃ vārittacārittādivasena anekadhā paññattaṃ. Gambhīratādivisesayuttaṃ ñāṇaṃ cittuppādavasena catudhā, dvādasavidhena vā, visayabhedato anekadhā ca paññattaṃ. Diṭṭhisassatādivasena dvāsaṭṭhiyā bhedehi, tadantogadhavibhāgena anekadhā ca paññattā. Vedanā chadhā aṭṭhasatadhā anekadhā ca paññattā. Tassā samudayo pañcadhā paññatto, tathā atthaṅgamo. Assādo duvidhena paññatto. Ādīnavo tividhena paññatto. Nissaraṇaṃ ekadhā catudhā ca paññattaṃ…pe… anupādāvimutti duvidhena paññattā.

    ‘‘ಅಜಾನತಂ ಅಪಸ್ಸತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಸಯಭೇದೇನ ಚತುಧಾ ಅಟ್ಠಧಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಾ। ‘‘ತಣ್ಹಾಗತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾ ತಣ್ಹಾ ಛಧಾ ಅಟ್ಠಸತಧಾ ಅನೇಕಧಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಾ। ಫಸ್ಸೋ ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಛಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತೋ। ಉಪಾದಾನಂ ಚತುಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತಂ। ಭವೋ ದ್ವಿಧಾ ಅನೇಕಧಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತೋ। ಜಾತಿ ವೇವಚನವಸೇನ ಛಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ। ತಥಾ ಜರಾ ಸತ್ತಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತಾ। ಮರಣಂ ಅಟ್ಠಧಾ ನವಧಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಂ। ಸೋಕೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತೋ। ಪರಿದೇವೋ ಛಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತೋ। ದುಕ್ಖಂ ಚತುಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಥಾ ದೋಮನಸ್ಸಂ। ಉಪಾಯಾಸೋ ಚತುಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತೋ। ‘‘ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಭವಪಞ್ಞತ್ತಿ, ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಸಮುದಯಸ್ಸ ಪಹಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ, ನಿರೋಧಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಪಞ್ಞತ್ತಿ।

    ‘‘Ajānataṃ apassata’’nti vuttā avijjā visayabhedena catudhā aṭṭhadhā ca paññattā. ‘‘Taṇhāgatāna’’ntiādinā vuttā taṇhā chadhā aṭṭhasatadhā anekadhā ca paññattā. Phasso nissayavasena chadhā paññatto. Upādānaṃ catudhā paññattaṃ. Bhavo dvidhā anekadhā ca paññatto. Jāti vevacanavasena chadhā paññattā. Tathā jarā sattadhā paññattā. Maraṇaṃ aṭṭhadhā navadhā ca paññattaṃ. Soko pañcadhā paññatto. Paridevo chadhā paññatto. Dukkhaṃ catudhā paññattaṃ, tathā domanassaṃ. Upāyāso catudhā paññatto. ‘‘Samudayo hotī’’ti pabhavapaññatti, ‘‘yathābhūtaṃ pajānātī’’ti dukkhassa pariññāpaññatti, samudayassa pahānapaññatti, nirodhassa sacchikiriyāpaññatti, maggassa bhāvanāpaññatti.

    ‘‘ಅನ್ತೋಜಾಲೀಕತಾ’’ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಙ್ಗಹಪಞ್ಞತ್ತಿ। ‘‘ಉಚ್ಛಿನ್ನಭವನೇತ್ತಿಕೋ’’ತಿಆದಿ ದುವಿಧೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಏವಂ ಆಘಾತಾದೀನಂ ಅಕುಸಲಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಪಭವಪಞ್ಞತ್ತಿಆದಿವಸೇನ, ತಥಾ ‘‘ಆಘಾತೋ’’ತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ವೇವಚನಪಞ್ಞತ್ತಿ, ‘‘ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ವೇವಚನಪಞ್ಞತ್ತೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಿಭೇದೋ ವಿಭಜಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಹಾರೋ।

    ‘‘Antojālīkatā’’tiādi sabbadiṭṭhīnaṃ saṅgahapaññatti. ‘‘Ucchinnabhavanettiko’’tiādi duvidhena parinibbānapaññatti. Evaṃ āghātādīnaṃ akusalakusalādidhammānaṃ yathāpabhavapaññattiādivasena, tathā ‘‘āghāto’’ti byāpādassa vevacanapaññatti, ‘‘appaccayo’’ti domanassassa vevacanapaññattītiādinā nayena paññattibhedo vibhajitabboti ayaṃ paññattihāro.

    ಓತರಣಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Otaraṇahāravaṇṇanā

    ಆಘಾತಗ್ಗಹಣೇನ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹೋ, ತಥಾ ಅನಭಿರದ್ಧಿಗಹಣೇನ। ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣೇನ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹೋತಿ ಇದಂ ಖನ್ಧಮುಖೇನ ಓತರಣಂ। ತಥಾ ಆಘಾತಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ ಧಮ್ಮಧಾತು ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ವಾ ಗಹಿತನ್ತಿ ಇದಂ ಆಯತನಮುಖೇನ ಧಾತುಮುಖೇನ ಸಚ್ಚಮುಖೇನ ಚ ಓತರಣಂ। ತಥಾ ಆಘಾತಾದೀನಂ ಸಹಜಾತಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಹೇತುಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಸಹಜಾತಾ ಪನ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯನತ್ಥಿವಿಗತಾಸೇವನಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅನನ್ತರಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ । ತಣ್ಹಾಉಪಾದಾನಾದೀನಂ, ಫಸ್ಸಾದೀನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಸಹಜಾತಾನಂ ಅಸಹಜಾತಾನಞ್ಚ ಯಥಾರಹಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಕೋಚಿ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪತಿವಸೇನ, ಕೋಚಿ ಕಮ್ಮವಸೇನ, ಕೋಚಿ ಆಹಾರವಸೇನ, ಕೋಚಿ ಇನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ, ಕೋಚಿ ಝಾನವಸೇನ, ಕೋಚಿ ಮಗ್ಗವಸೇನಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಇದಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮುಖೇನ ಓತರಣಂ। ಆನನ್ದಾದೀನಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಖನ್ಧಾದಿಮುಖೇನ ಓತರಣಂ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಂ।

    Āghātaggahaṇena saṅkhārakkhandhasaṅgaho, tathā anabhiraddhigahaṇena. Appaccayaggahaṇena vedanākkhandhasaṅgahoti idaṃ khandhamukhena otaraṇaṃ. Tathā āghātādiggahaṇena dhammāyatanaṃ dhammadhātu dukkhasaccaṃ samudayasaccaṃ vā gahitanti idaṃ āyatanamukhena dhātumukhena saccamukhena ca otaraṇaṃ. Tathā āghātādīnaṃ sahajātā avijjā hetusahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatapaccayehi paccayo hoti, asahajātā pana anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanapaccayehi paccayo hoti, anantarā upanissayavaseneva paccayo hoti . Taṇhāupādānādīnaṃ, phassādīnampi tesaṃ sahajātānaṃ asahajātānañca yathārahaṃ paccayabhāvo vattabbo. Koci panettha adhipativasena, koci kammavasena, koci āhāravasena, koci indriyavasena, koci jhānavasena, koci maggavasenapi paccayo hotīti. Ayampi viseso veditabboti idaṃ paṭiccasamuppādamukhena otaraṇaṃ. Ānandādīnampi imināva nayena khandhādimukhena otaraṇaṃ vibhāvetabbaṃ.

    ತಥಾ ಸೀಲಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ವಿರತಿಚೇತನಾ, ಅಬ್ಯಾಪಾದಾದಿಚೇತಸಿಕಧಮ್ಮಾ ಚ, ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಯೋ ಚೇತನಾವ, ತೇಸಂ ತದುಪಕಾರಕಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಲಜ್ಜಾದಯಾದೀನಂ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಾಯತನಾದಿಸಙ್ಗಹೋ, ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಖನ್ಧಾದಿಮುಖೇನ ಚ ಓತರಣಂ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋ ಞಾಣದಿಟ್ಠಿವೇದನಾಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾದಿಗ್ಗಹಣೇಸು। ನಿಸ್ಸರಣಅನುಪಾದಾವಿಮುತ್ತಿಗಹಣೇಸು ಅಸಙ್ಖತಧಾತುವಸೇನಪಿ ಧಾತುಮುಖೇನ ಓತರಣಂ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ‘‘ವೇದನಾನಂ…ಪೇ॰… ಅನುಪಾದಾವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಭಗವತೋ ಸೀಲಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಯೋ ಚ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಂ ಮುಖೇನಪಿ ಓತರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ತದಪಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾಧೀನವುತ್ತಿತಾದೀಪನೇನ ಅನಿಚ್ಚತಾಮುಖೇನ ಓತರಣಂ, ತಥಾ ಏವಂಧಮ್ಮತಾಯ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮುಖೇನ ಓತರಣಂ, ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾನತ್ತಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಮುಖೇನ ಸುಞ್ಞತಾಮುಖೇನ ಚ ಓತರಣಂ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಅಯಂ ಓತರಣೋ ಹಾರೋ।

    Tathā sīlaṃ pāṇātipātādīhi viraticetanā, abyāpādādicetasikadhammā ca, pāṇātipātādayo cetanāva, tesaṃ tadupakārakadhammānañca lajjādayādīnaṃ saṅkhārakkhandhadhammāyatanādisaṅgaho, purimanayeneva khandhādimukhena ca otaraṇaṃ vibhāvetabbaṃ. Esa nayo ñāṇadiṭṭhivedanāavijjātaṇhādiggahaṇesu. Nissaraṇaanupādāvimuttigahaṇesu asaṅkhatadhātuvasenapi dhātumukhena otaraṇaṃ vibhāvetabbaṃ. Tathā ‘‘vedanānaṃ…pe… anupādāvimutto’’ti etena bhagavato sīlādayo pañca dhammakkhandhā, satipaṭṭhānādayo ca bodhipakkhiyadhammā pakāsitā hontīti taṃ mukhenapi otaraṇaṃ veditabbaṃ. ‘‘Tadapi phassapaccayā’’ti diṭṭhipaññāpanassa paccayādhīnavuttitādīpanena aniccatāmukhena otaraṇaṃ, tathā evaṃdhammatāya paṭiccasamuppādamukhena otaraṇaṃ, aniccassa dukkhānattabhāvato appaṇihitamukhena suññatāmukhena ca otaraṇaṃ. Sesapadesupi eseva nayoti ayaṃ otaraṇo hāro.

    ಸೋಧನಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Sodhanahāravaṇṇanā

    ‘‘ಮಮಂ ವಾ…ಪೇ॰… ಭಾಸೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಆರಮ್ಭೋ। ‘‘ಧಮ್ಮಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಘಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಭಾಸೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ಪದಸುದ್ಧಿ, ನೋ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ। ‘‘ತತ್ರ ತುಮ್ಹೇಹಿ…ಪೇ॰… ಕರಣೀಯಾ’’ತಿ ಪದಸುದ್ಧಿ ಚೇವ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ ಚ। ದುತಿಯನಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ । ತಥಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಖೋ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರಮ್ಭೋ। ‘‘ಕತಮ’’ನ್ತಿಆದಿ ಪುಚ್ಛಾ। ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ಪದಸುದ್ಧಿ, ನೋ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ, ನೋ ಚ ಪುಚ್ಛಾಸುದ್ಧಿ। ‘‘ಇದಂ ಖೋ’’ತಿಆದಿ ಪುಚ್ಛಾಸುದ್ಧಿ ಚೇವ ಪದಸುದ್ಧಿ ಚ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ ಚ।

    ‘‘Mamaṃ vā…pe… bhāseyyu’’nti ārambho. ‘‘Dhammassa…pe… saṅghassa…pe… bhāseyyu’’nti padasuddhi, no ārambhasuddhi. ‘‘Tatra tumhehi…pe… karaṇīyā’’ti padasuddhi ceva ārambhasuddhi ca. Dutiyanayādīsupi eseva nayo . Tathā ‘‘appamattakaṃ kho paneta’’ntiādi ārambho. ‘‘Katama’’ntiādi pucchā. ‘‘Pāṇātipātaṃ pahāyā’’tiādi padasuddhi, no ārambhasuddhi, no ca pucchāsuddhi. ‘‘Idaṃ kho’’tiādi pucchāsuddhi ceva padasuddhi ca ārambhasuddhi ca.

    ತಥಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ ಆರಮ್ಭೋ। ‘‘ಕತಮೇ ಚ ತೇ’’ತಿಆದಿ ಪುಚ್ಛಾ। ‘‘ಸನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ ಆರಮ್ಭೋ। ‘‘ಕಿ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರಮ್ಭ ಪುಚ್ಛಾ। ‘‘ಯಥಾಸಮಾಹಿತೇ’’ತಿಆದಿ ಪದಸುದ್ಧಿ, ನೋ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ ನೋ ಚ ಪುಚ್ಛಾಸುದ್ಧಿ। ‘‘ಇಮೇ ಖೋ ತೇ’’ತಿಆದಿ ಪದಸುದ್ಧಿ ಚೇವ ಪುಚ್ಛಾಸುದ್ಧಿ ಚ ಆರಮ್ಭಸುದ್ಧಿ ಚ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಆರಮ್ಭಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ। ಅಯಂ ಸೋಧನೋ ಹಾರೋ।

    Tathā ‘‘atthi bhikkhave’’tiādi ārambho. ‘‘Katame ca te’’tiādi pucchā. ‘‘Santi bhikkhave’’tiādi ārambho. ‘‘Ki’’ntiādi ārambha pucchā. ‘‘Yathāsamāhite’’tiādi padasuddhi, no ārambhasuddhi no ca pucchāsuddhi. ‘‘Ime kho te’’tiādi padasuddhi ceva pucchāsuddhi ca ārambhasuddhi ca. Iminā nayena sabbattha ārambhādayo veditabbāti. Ayaṃ sodhano hāro.

    ಅಧಿಟ್ಠಾನಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Adhiṭṭhānahāravaṇṇanā

    ‘‘ಅವಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ತಂ, ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ಮಮಂ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ। ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    ‘‘Avaṇṇa’’nti sāmaññato adhiṭṭhānaṃ taṃ, avikappetvā visesavacanaṃ ‘‘mamaṃ vā dhammassa vā saṅghassa vā’’ti. Sukkapakkhepi eseva nayo.

    ತಥಾ ‘‘ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿಆದಿ।

    Tathā ‘‘sīla’’nti sāmaññato adhiṭṭhānaṃ, taṃ avikappetvā visesavacanaṃ ‘‘pāṇātipātā paṭivirato’’tiādi.

    ‘‘ಅಞ್ಞೇವ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ತಯಿದಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ತಥಾಗತೋ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿ।

    ‘‘Aññeva dhammā’’tiādi sāmaññato adhiṭṭhānaṃ, taṃ avikappetvā visesavacanaṃ ‘‘tayidaṃ bhikkhave tathāgato pajānātī’’tiādi.

    ತಥಾ ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾ’’ತಿಆದಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸವಚನಂ ‘‘ಸಸ್ಸತವಾದಾ’’ತಿಆದಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸೋ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನೋ ಹಾರೋ।

    Tathā ‘‘pubbantakappikā’’tiādi sāmaññato adhiṭṭhānaṃ, taṃ avikappetvā visesavacanaṃ ‘‘sassatavādā’’tiādi. Iminā nayena sabbattha sāmaññaviseso niddhāretabboti ayaṃ adhiṭṭhāno hāro.

    ಪರಿಕ್ಖಾರಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Parikkhārahāravaṇṇanā

    ಆಘಾತಾದೀನಂ ‘‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀ’’ತಿಆದೀನಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೩೭; ವಿಭ॰ ೯೦೯) ಚ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಆಘಾತವತ್ಥೂನಿ ಹೇತು। ಆನನ್ದಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿಸಿನೇಹೋ ಹೇತು। ಸೀಲಸ್ಸ ಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಯೋ ಚ ಹೇತು। ‘‘ಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಹೇತು, ವಿಸೇಸೇನ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀ। ದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಸಪ್ಪುರಿಸೂಪಸ್ಸಯೋ, ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ, ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೇನ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಚ ಅವಿಸೇಸೇನ ಹೇತು, ವಿಸೇಸೇನ ಪನ ಸಸ್ಸತವಾದಾದೀನಂ ಅತೀತಜಾತಿಅನುಸ್ಸರಣಾದಿ ಹೇತು। ವೇದನಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾಕಮ್ಮಾನಿ ಫಸ್ಸೋ ಚ ಹೇತು। ಅನುಪಾದಾವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹೇತು। ಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಹೇತು। ತಣ್ಹಾಯ ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸನಾ ಹೇತು। ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಛಳಾಯತನಾನಿ, ಛಳಾಯತನಸ್ಸ ನಾಮರೂಪಂ ಹೇತು। ಭವನೇತ್ತಿಸಮುಚ್ಛೇದಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಭಾವನಾ ಹೇತೂತಿ ಅಯಂ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹಾರೋ।

    Āghātādīnaṃ ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādīni (dha. sa. 1237; vibha. 909) ca ekūnavīsati āghātavatthūni hetu. Ānandādīnaṃ ārammaṇe abhisineho hetu. Sīlassa hiriottappaṃ appicchatādayo ca hetu. ‘‘Gambhīrā’’tiādinā vuttadhammassa sabbāpi pāramiyo hetu, visesena paññāpāramī. Diṭṭhīnaṃ asappurisūpassayo, asaddhammassavanaṃ, micchābhinivesena ayonisomanasikāro ca avisesena hetu, visesena pana sassatavādādīnaṃ atītajātianussaraṇādi hetu. Vedanānaṃ avijjātaṇhākammāni phasso ca hetu. Anupādāvimuttiyā ariyamaggo hetu. Paññāpanassa ayonisomanasikāro hetu. Taṇhāya saṃyojaniyesu assādānupassanā hetu. Phassassa chaḷāyatanāni, chaḷāyatanassa nāmarūpaṃ hetu. Bhavanettisamucchedassa visuddhibhāvanā hetūti ayaṃ parikkhāro hāro.

    ಸಮಾರೋಪನಹಾರವಣ್ಣನಾ

    Samāropanahāravaṇṇanā

    ಆಘಾತಾದೀನಂ ಅಕರಣೀಯತಾವಚನೇನ ಖನ್ತಿಸಮ್ಪದಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ। ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಖೋ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸೋರಚ್ಚಸಮ್ಪದಾ, ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಞಾಣಸಮ್ಪದಾ, ‘‘ಅಪರಾಮಸತೋ ಚಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ತಞ್ಞೇವ ನಿಬ್ಬುತಿ ವಿದಿತಾ’’ತಿ, ‘‘ವೇದನಾನಂ…ಪೇ॰… ಯಥಾಭೂತಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಅನುಪಾದಾವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಏತೇಹಿ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತಿವಸೀಭಾವಸಮ್ಪದಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಖನ್ತಿಸಮ್ಪದಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಲಸಿದ್ಧಿತೋ ಸೋರಚ್ಚಸಮ್ಪದಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ಸೋರಚ್ಚಸಮ್ಪದಾ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಸೀಲಮೇವ, ತಥಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ಪಟಿವಿರತಿವಚನಂ ಸೀಲಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ತತ್ಥ ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ, ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಂ। ತೇಸು ಸೀಲೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪಹಾನಂ ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಞ್ಚ ಸಿಜ್ಝತಿ, ಸಮಾಧಿನಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನಂ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ, ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಞ್ಚ ಸಿಜ್ಝತಿ। ಪಞ್ಞಾಯ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ, ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನಞ್ಚ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ತೀಹಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀ, ಪಹಾನತ್ತಯಸಿದ್ಧಿ ಚಾತಿ ಅಯಂ ಸಮಾರೋಪನೋ ಹಾರೋ।

    Āghātādīnaṃ akaraṇīyatāvacanena khantisampadā dassitā hoti. ‘‘Appamattakaṃ kho paneta’’ntiādinā soraccasampadā, ‘‘atthi bhikkhave’’tiādinā ñāṇasampadā, ‘‘aparāmasato cassa paccattaññeva nibbuti viditā’’ti, ‘‘vedanānaṃ…pe… yathābhūtaṃ viditvā anupādāvimutto’’ti etehi samādhisampadāya saddhiṃ vijjāvimuttivasībhāvasampadā dassitā hoti. Tattha khantisampadā paṭisaṅkhānabalasiddhito soraccasampadāya padaṭṭhānaṃ. Soraccasampadā pana atthato sīlameva, tathā pāṇātipātādīhi paṭivirativacanaṃ sīlassa pariyāyavibhāgadassanatthaṃ. Tattha sīlaṃ samādhissa padaṭṭhānaṃ, samādhi paññāya padaṭṭhānaṃ. Tesu sīlena vītikkamappahānaṃ duccaritasaṃkilesappahānañca sijjhati, samādhinā pariyuṭṭhānappahānaṃ, vikkhambhanappahānaṃ, taṇhāsaṃkilesappahānañca sijjhati. Paññāya diṭṭhisaṃkilesappahānaṃ, samucchedappahānaṃ, anusayappahānañca sijjhatīti sīlādīhi tīhi dhammakkhandhehi samathavipassanābhāvanāpāripūrī, pahānattayasiddhi cāti ayaṃ samāropano hāro.

    ಸೋಳಸಹಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Soḷasahāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಪಞ್ಚವಿಧನಯವಣ್ಣನಾ

    Pañcavidhanayavaṇṇanā

    ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟನಯವಣ್ಣನಾ

    Nandiyāvaṭṭanayavaṇṇanā

    ಆಘಾತಾದೀನಂ ಅಕರಣವಚನೇನ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಕೋಚೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಸತಿ ಹಿ ಅತ್ತತ್ತನಿಯವತ್ಥೂಸು ಸಿನೇಹೇ ಸಮ್ಮೋಸೇ ಚ ‘‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೩೭, ವಿಭ॰ ೯೦೯) ಆಘಾತೋ ಜಾಯತೀತಿ, ತಥಾ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿಆದಿವಚನೇಹಿ , ‘‘ಪಚ್ಚತ್ತಞ್ಞೇವ ನಿಬ್ಬುತಿ ವಿದಿತಾ, ಅನುಪಾದಾವಿಮುತ್ತೋ, ಛನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾಯತನಾನಂ…ಪೇ॰… ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಚ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ತಾಸಂ ಪನ ಪುಬ್ಬನ್ತಕಪ್ಪಿಕಾದಿಪದೇಹಿ ‘‘ಅಜಾನತಂ ಅಪಸ್ಸತ’’ನ್ತಿಆದಿಪದೇಹಿ ಚ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸಿತಾನಂ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಚ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ। ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸಮಥೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ। ತೇಸಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ ಚ ಫಲಂ। ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾ, ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾ ವಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ತದಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತೇಸಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ನಿರೋಧಪಜಾನನಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಚತುಸಚ್ಚಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಣ್ಹಾಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಮಾಯಾಸಾಠೇಯ್ಯಮಾನಾತಿಮಾನಮದಪ್ಪಮಾದಪಾಪಿಚ್ಛತಾಪಾಪಮಿತ್ತತಾಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪಾದಿವಸೇನ ಸಬ್ಬೋ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೋ ನೇತಬ್ಬೋ। ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಾಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಪರೀತಮನಸಿಕಾರಕೋಧುಪನಾಹಮಕ್ಖಪಲಾಸಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಸಾರಮ್ಭದೋವಚಸ್ಸತಾ- ಭವದಿಟ್ಠಿವಿಭವದಿಟ್ಠಾದಿವಸೇನ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೋ ನೇತಬ್ಬೋ। ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅಮಾಯಾಅಸಾಠೇಯ್ಯಾದಿಅವಿಪರೀತಮನಸಿಕಾರಾದಿವಸೇನ, ತಥಾ ಸಮಥಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಕ್ಖಿಯಾನಞ್ಚ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದೀನಂ ವಸೇನ ಕುಸಲಪಕ್ಖೋ ನೇತಬ್ಬೋತಿ। ಅಯಂ ನನ್ದಿಯಾವಟ್ಟಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಭೂಮಿ।

    Āghātādīnaṃ akaraṇavacanena taṇhāvijjāsaṅkoco dassito hoti. Sati hi attattaniyavatthūsu sinehe sammose ca ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādinā (dha. sa. 1237, vibha. 909) āghāto jāyatīti, tathā ‘‘pāṇātipātā paṭivirato’’tiādivacanehi , ‘‘paccattaññeva nibbuti viditā, anupādāvimutto, channaṃ phassāyatanānaṃ…pe… yathābhūtaṃ pajānātī’’tiādīhi vacanehi ca taṇhāvijjānaṃ accantappahānaṃ dassitaṃ hoti. Tāsaṃ pana pubbantakappikādipadehi ‘‘ajānataṃ apassata’’ntiādipadehi ca sarūpato dassitānaṃ taṇhāvijjānaṃ rūpadhammā arūpadhammā ca adhiṭṭhānaṃ. Yathākkamaṃ samatho ca vipassanā ca paṭipakkho. Tesaṃ cetovimutti paññāvimutti ca phalaṃ. Tattha taṇhā, taṇhāvijjā vā samudayasaccaṃ, tadadhiṭṭhānabhūtā rūpārūpadhammā dukkhasaccaṃ, tesaṃ appavatti nirodhasaccaṃ, nirodhapajānanā samathavipassanā maggasaccanti evaṃ catusaccayojanā veditabbā. Taṇhāggahaṇena cettha māyāsāṭheyyamānātimānamadappamādapāpicchatāpāpamittatāahirikānottappādivasena sabbo akusalapakkho netabbo. Tathā avijjāggahaṇena viparītamanasikārakodhupanāhamakkhapalāsaissāmacchariyasārambhadovacassatā- bhavadiṭṭhivibhavadiṭṭhādivasena akusalapakkho netabbo. Vuttavipariyāyena amāyāasāṭheyyādiaviparītamanasikārādivasena, tathā samathapakkhiyānaṃ saddhindriyādīnaṃ, vipassanāpakkhiyānañca aniccasaññādīnaṃ vasena kusalapakkho netabboti. Ayaṃ nandiyāvaṭṭassa nayassa bhūmi.

    ತಿಪುಕ್ಖಲನಯವಣ್ಣನಾ

    Tipukkhalanayavaṇṇanā

    ಆಘಾತಾದೀನಂ ಅಕರಣವಚನೇನ ಅದೋಸಸಿದ್ಧಿ, ತಥಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಫರುಸವಾಚಾಹಿ ಪಟಿವಿರತಿವಚನೇನ। ಆನನ್ದಾದೀನಂ ಅಕರಣವಚನೇನ ಅಲೋಭಸಿದ್ಧಿ, ತಥಾ ಅಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯತೋ ಪಟಿವಿರತಿವಚನೇನ। ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಹಿ ಪನ ಪಟಿವಿರತಿವಚನೇನ ಉಭಯಸಿದ್ಧಿ। ‘‘ತಯಿದಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ತಥಾಗತೋ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಮೋಹಸಿದ್ಧಿ। ಇತಿ ತೀಹಿ ಅಕುಸಲಮೂಲೇಹಿ ಗಹಿತೇಹಿ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ, ಆಘಾತಾದಿಅಕರಣವಚನೇನ ಚ ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಸಿದ್ಧಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ। ತತ್ಥ ತೀಹಿ ಅಕುಸಲಮೂಲೇಹಿ ತಿವಿಧದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಮಲವಿಸಮಾಕುಸಲಸಞ್ಞಾವಿತಕ್ಕಾಸದ್ಧಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಸಬ್ಬೋ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೋ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬೋ। ತಥಾ ತೀಹಿ ಕುಸಲಮೂಲೇಹಿ ತಿವಿಧಸುಚರಿತವೋದಾನಸಮಕುಸಲಸಞ್ಞಾವಿತಕ್ಕಪಞ್ಞಾಸದ್ಧಮ್ಮಸಮಾಧಿ- ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖವಿಮೋಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಸಬ್ಬೋ ಕುಸಲಪಕ್ಖೋ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥಾಪಿ ಚ ಸಚ್ಚಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಥಂ? ಲೋಭೋ ಸಬ್ಬಾನಿ ವಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ತೇಹಿ ಪನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ತೇಸಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಗೋಚರಭೂತಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಚ್ಚಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಯಂ ತಿಪುಕ್ಖಲಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಭೂಮಿ।

    Āghātādīnaṃ akaraṇavacanena adosasiddhi, tathā pāṇātipātapharusavācāhi paṭivirativacanena. Ānandādīnaṃ akaraṇavacanena alobhasiddhi, tathā abrahmacariyato paṭivirativacanena. Adinnādānādīhi pana paṭivirativacanena ubhayasiddhi. ‘‘Tayidaṃ bhikkhave tathāgato pajānātī’’tiādinā amohasiddhi. Iti tīhi akusalamūlehi gahitehi tappaṭipakkhato, āghātādiakaraṇavacanena ca tīṇi kusalamūlāni siddhāniyeva honti. Tattha tīhi akusalamūlehi tividhaduccaritasaṃkilesamalavisamākusalasaññāvitakkāsaddhammādivasena sabbo akusalapakkho vitthāretabbo. Tathā tīhi kusalamūlehi tividhasucaritavodānasamakusalasaññāvitakkapaññāsaddhammasamādhi- vimokkhamukhavimokkhādivasena sabbo kusalapakkho vibhāvetabbo. Etthāpi ca saccayojanā veditabbā. Kathaṃ? Lobho sabbāni vā kusalākusalamūlāni samudayasaccaṃ, tehi pana nibbattā tesaṃ adhiṭṭhānagocarabhūtā upādānakkhandhā dukkhasaccantiādinā nayena saccayojanā veditabbāti ayaṃ tipukkhalassa nayassa bhūmi.

    ಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತನಯವವಣ್ಣನಾ

    Sīhavikkīḷitanayavavaṇṇanā

    ಆಘಾತಾನನ್ದನಾದೀನಂ ಅಕರಣವಚನೇನ ಸತಿಸಿದ್ಧಿ। ಸತಿಯಾ ಹಿ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜೇ, ತತ್ಥ ಚ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸೇ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸಾವಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಅನವಜ್ಜಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತತೀತಿ। ತಥಾ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಾ ಪಟಿವಿರತಿವಚನೇನ ವೀರಿಯಸಿದ್ಧಿ। ವೀರಿಯೇನ ಹಿ ಕಾಮಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೇ ವಿನೋದೇತಿ, ವೀರಿಯಸಾಧನಞ್ಚ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲನ್ತಿ। ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ಪಟಿವಿರತಿವಚನೇನ ಸತಿಸಿದ್ಧಿ। ಸತಿಯಾ ಹಿ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜೇ, ತತ್ಥ ಚ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸೇ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸಾವಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಅನವಜ್ಜಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ‘‘ವಿಸಯಾಭಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ತಯಿದಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ತಥಾಗತೋ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ। ಪಞ್ಞಾಯ ಹಿ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ, ಸಮಾಹಿತೋ ಚ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ। ತಥಾ ‘‘ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನಿಚ್ಚೇ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ, ‘‘ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ಏಕನ್ತಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದೀಹಿ ಅಸುಖೇ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ, ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಸುಭೇ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ, ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಚ ದಿಟ್ಠಿದೀಪಕಪದೇಹಿ ಅನತ್ತನಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಚತ್ತಾರಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಸಿದ್ಧಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಚತೂಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾ।

    Āghātānandanādīnaṃ akaraṇavacanena satisiddhi. Satiyā hi sāvajjānavajje, tattha ca ādīnavānisaṃse sallakkhetvā sāvajjaṃ pahāya anavajjaṃ samādāya vattatīti. Tathā micchājīvā paṭivirativacanena vīriyasiddhi. Vīriyena hi kāmabyāpādavihiṃsāvitakke vinodeti, vīriyasādhanañca ājīvapārisuddhisīlanti. Pāṇātipātādīhi paṭivirativacanena satisiddhi. Satiyā hi sāvajjānavajje, tattha ca ādīnavānisaṃse sallakkhetvā sāvajjaṃ pahāya anavajjaṃ samādāya vattati. Tathā hi sā ‘‘visayābhimukhabhāvapaccupaṭṭhānā’’ti ca vuccati. ‘‘Tayidaṃ bhikkhave tathāgato pajānātī’’tiādinā samādhipaññāsiddhi. Paññāya hi yathābhūtāvabodho, samāhito ca yathābhūtaṃ pajānātīti. Tathā ‘‘nicco dhuvo’’tiādinā anicce ‘‘nicca’’nti vipallāso, ‘‘arogo paraṃ maraṇā, ekantasukhī attā diṭṭhadhammanibbānappatto’’ti ca evamādīhi asukhe ‘‘sukha’’nti vipallāso, ‘‘pañcahi kāmaguṇehi samappito’’tiādinā asubhe ‘‘subha’’nti vipallāso, sabbeheva ca diṭṭhidīpakapadehi anattani ‘‘attā’’ti vipallāsoti evamettha cattāro vipallāsā siddhā honti, tesaṃ paṭipakkhato cattāri satipaṭṭhānāni siddhāneva honti. Tattha catūhi indriyehi cattāro puggalā niddisitabbā.

    ಕಥಂ? ದುವಿಧೋ ಹಿ ತಣ್ಹಾಚರಿತೋ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಚ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಚಾತಿ, ತಥಾ ದಿಟ್ಠಿಚರಿತೋ। ತೇಸು ಪಠಮೋ ಅಸುಭೇ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲತ್ತದಿಟ್ಠಿ ಸತಿಬಲೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಕಾಯಸಭಾವಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮತಿ। ದುತಿಯೋ ಅಸುಖೇ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲತ್ತದಿಟ್ಠಿ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೪; ೬.೫೮) ವುತ್ತೇನ ವೀರಿಯಸಂವರಸಙ್ಖಾತೇನ ವೀರಿಯಬಲೇನ ತಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ವಿಧಮತಿ। ತತಿಯೋ ಅನಿಚ್ಚೇ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಅಯಾಥಾವಗಾಹೀ ಸಮಥಬಲೇನ ಸಮಾಹಿತಭಾವತೋ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಣಿಕಭಾವಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ। ಚತುತ್ಥೋ ಸನ್ತತಿಸಮೂಹಕಿಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಘನವಿಚಿತ್ತತ್ತಾ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಪುಞ್ಜಮತ್ತೇ ಅನತ್ತನಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೀ ಚತುಕೋಟಿಕಸುಞ್ಞತಾಮನಸಿಕಾರೇನ ತಂ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಂ ವಿದ್ಧಂಸೇತಿ। ಚತೂಹಿ ಚೇತ್ಥ ವಿಪಲ್ಲಾಸೇಹಿ ಚತುರಾಸವೋಘಯೋಗಕಾಯಗನ್ಥಅಗತಿತಣ್ಹುಪ್ಪಾದುಪಾದಾನಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಅಪರಿಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ಸಬ್ಬೋ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೋ ನೇತಬ್ಬೋ। ತಥಾ ಚತೂಹಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಹಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಝಾನವಿಹಾರಾಧಿಟ್ಠಾನಸುಖಭಾಗಿಯಧಮ್ಮಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಇದ್ಧಿಪಾದಾದಿವಸೇನ ಸಬ್ಬೋ ವೋದಾನಪಕ್ಖೋ ನೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಂ ಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಭೂಮಿ। ಇಧಾಪಿ ಸುಭಸಞ್ಞಾಸುಖಸಞ್ಞಾಹಿ, ಚತೂಹಿಪಿ ವಾ ವಿಪಲ್ಲಾಸೇಹಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ , ತೇಸಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಚ್ಚಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Kathaṃ? Duvidho hi taṇhācarito mudindriyo ca tikkhindriyo cāti, tathā diṭṭhicarito. Tesu paṭhamo asubhe ‘‘subha’’nti vipallattadiṭṭhi satibalena yathābhūtaṃ kāyasabhāvaṃ sallakkhetvā sammattaniyāmaṃ okkamati. Dutiyo asukhe ‘‘sukha’’nti vipallattadiṭṭhi ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.14; 6.58) vuttena vīriyasaṃvarasaṅkhātena vīriyabalena taṃ vipallāsaṃ vidhamati. Tatiyo anicce ‘‘nicca’’nti ayāthāvagāhī samathabalena samāhitabhāvato saṅkhārānaṃ khaṇikabhāvaṃ yathābhūtaṃ paṭivijjhati. Catuttho santatisamūhakiccārammaṇaghanavicittattā phassādidhammapuñjamatte anattani ‘‘attā’’ti micchābhinivesī catukoṭikasuññatāmanasikārena taṃ micchābhinivesaṃ viddhaṃseti. Catūhi cettha vipallāsehi caturāsavoghayogakāyaganthaagatitaṇhuppādupādānasattaviññāṇaṭṭhitiapariññādivasena sabbo akusalapakkho netabbo. Tathā catūhi satipaṭṭhānehi catubbidhajhānavihārādhiṭṭhānasukhabhāgiyadhammaappamaññāsammappadhānaiddhipādādivasena sabbo vodānapakkho netabboti ayaṃ sīhavikkīḷitassa nayassa bhūmi. Idhāpi subhasaññāsukhasaññāhi, catūhipi vā vipallāsehi samudayasaccaṃ , tesaṃ adhiṭṭhānārammaṇabhūtā pañcupādānakkhandhā dukkhasaccantiādinā saccayojanā veditabbā.

    ದಿಸಾಲೋಚನಅಙ್ಕುಸನಯದ್ವಯವಣ್ಣನಾ

    Disālocanaaṅkusanayadvayavaṇṇanā

    ಇತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಅತ್ಥನಯಾನಂ ಸಿದ್ಧಿಯಾ ವೋಹಾರನಯದ್ವಯಮ್ಪಿ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಅತ್ಥನಯದಿಸಾಭೂತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾಲೋಚನಂ ದಿಸಾಲೋಚನಂ, ತೇಸಂ ಸಮಾನಯನಂ ಅಙ್ಕುಸೋತಿ ನಿಯುತ್ತಾ ಪಞ್ಚ ನಯಾ।

    Iti tiṇṇaṃ atthanayānaṃ siddhiyā vohāranayadvayampi siddhameva hoti. Tathā hi atthanayadisābhūtadhammānaṃ samālocanaṃ disālocanaṃ, tesaṃ samānayanaṃ aṅkusoti niyuttā pañca nayā.

    ಪಞ್ಚವಿಧನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Pañcavidhanayavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸಾಸನಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾ

    Sāsanapaṭṭhānavaṇṇanā

    ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಸೋಳಸವಿಧೇ ಸುತ್ತನ್ತಪಟ್ಠಾನೇ ಸಂಕಿಲೇಸವಾಸನಾಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಂ, ಸಂಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬೇಧಾಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಮೇವ ವಾ। ಅಟ್ಠವೀಸತಿವಿಧೇ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತಪಟ್ಠಾನೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಂ ಸತ್ತಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಞಾಣಞೇಯ್ಯದಸ್ಸನಭಾವನಂ ಸಕವಚನಪರವಚನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಅನುಞ್ಞಾತಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಞ್ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Idaṃ suttaṃ soḷasavidhe suttantapaṭṭhāne saṃkilesavāsanāsekkhabhāgiyaṃ, saṃkilesanibbedhāsekkhabhāgiyameva vā. Aṭṭhavīsatividhe pana suttantapaṭṭhāne lokiyalokuttaraṃ sattadhammādhiṭṭhānaṃ ñāṇañeyyadassanabhāvanaṃ sakavacanaparavacanaṃ vissajjanīyāvissajjanīyaṃ kusalākusalaṃ anuññātapaṭikkhittañcāti veditabbaṃ.

    ಪಕರಣನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Pakaraṇanayavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Brahmajālasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ೨. ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 2. Sāmaññaphalasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೧. ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತಂ • 1. Brahmajālasuttaṃ

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೧. ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 1. Brahmajālasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact