| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
३. ब्रह्मालित्थेरगाथावण्णना
3. Brahmālittheragāthāvaṇṇanā
कस्सिन्द्रियानि समथङ्गतानीति आयस्मतो ब्रह्मालित्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्तो विपस्सिस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो एकदिवसं सत्थारं पिण्डाय चरन्तं दिस्वा पसन्नमानसो वन्दित्वा पादफलं अदासि। सत्था अनुमोदनं वत्वा पक्कामि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे कोसलरट्ठे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा ब्रह्मालीति लद्धनामो विञ्ञुतं पत्तो हेतुसम्पत्तिया चोदियमानो संसारे सञ्जातसंवेगो तादिसेन कल्याणमित्तसन्निस्सयेन बुद्धसासने पब्बजित्वा पतिरूपकम्मट्ठानं गहेत्वा अरञ्ञे विहरन्तो ञाणस्स परिपाकगतत्ता नचिरस्सेव विपस्सनं वड्ढेत्वा छळभिञ्ञो अहोसि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.५१.६३-६७) –
Kassindriyāni samathaṅgatānīti āyasmato brahmālittherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso vanditvā pādaphalaṃ adāsi. Satthā anumodanaṃ vatvā pakkāmi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā brahmālīti laddhanāmo viññutaṃ patto hetusampattiyā codiyamāno saṃsāre sañjātasaṃvego tādisena kalyāṇamittasannissayena buddhasāsane pabbajitvā patirūpakammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharanto ñāṇassa paripākagatattā nacirasseva vipassanaṃ vaḍḍhetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.63-67) –
‘‘सुवण्णवण्णं सम्बुद्धं, आहुतीनं पटिग्गहं।
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;
रथियं पटिपज्जन्तं, पादफलं अदासहं॥
Rathiyaṃ paṭipajjantaṃ, pādaphalaṃ adāsahaṃ.
‘‘एकनवुतितो कप्पे, यं फलं अददिं तदा।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
दुग्गतिं नाभिजानामि, फलदानस्सिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
छळभिञ्ञो पन हुत्वा मग्गसुखेन फलसुखेन वीतिनामेन्तो एकदिवसं पधानपरिग्गाहकेन थेरेन तस्मिं अरञ्ञायतने भिक्खू उद्दिस्स वुत्तं पधानानुयोगं परिग्गण्हन्तो –
Chaḷabhiñño pana hutvā maggasukhena phalasukhena vītināmento ekadivasaṃ padhānapariggāhakena therena tasmiṃ araññāyatane bhikkhū uddissa vuttaṃ padhānānuyogaṃ pariggaṇhanto –
२०५.
205.
‘‘कस्सिन्द्रियानि समथङ्गतानि, अस्सा यथा सारथिना सुदन्ता।
‘‘Kassindriyāni samathaṅgatāni, assā yathā sārathinā sudantā;
पहीनमानस्स अनासवस्स, देवापि कस्स पिहयन्ति तादिनो॥
Pahīnamānassa anāsavassa, devāpi kassa pihayanti tādino.
२०६.
206.
‘‘मय्हिन्द्रियानि समथङ्गतानि, अस्सा यथा सारथिना सुदन्ता।
‘‘Mayhindriyāni samathaṅgatāni, assā yathā sārathinā sudantā;
पहीनमानस्स अनासवस्स, देवापि मय्हं पिहयन्ति तादिनो’’ति॥ –
Pahīnamānassa anāsavassa, devāpi mayhaṃ pihayanti tādino’’ti. –
गाथाद्वयं अभासि।
Gāthādvayaṃ abhāsi.
तस्सत्थो – इमस्मिं अरञ्ञायतने वसन्तेसु भिक्खूसु कस्स भिक्खुनो थेरस्स वा नवस्स वा मज्झिमस्स वा छेकेन सारथिना सुदन्ता अस्सा विय मनच्छट्ठानि इन्द्रियानि समथं दन्तभावं निब्बिसेवनभावं गतानि। कस्स नवविधम्पि मानं पहाय ठितत्ता पहीनमानस्स चतुन्नम्पि आसवानं अभावेन अनासवस्स इट्ठादीसु तादिलक्खणप्पत्तिया तादिनो देवापि पिहयन्ति मनुस्सापि सम्मापटिपत्तिदस्सनादिना च आदरेन पत्थेन्तीति।
Tassattho – imasmiṃ araññāyatane vasantesu bhikkhūsu kassa bhikkhuno therassa vā navassa vā majjhimassa vā chekena sārathinā sudantā assā viya manacchaṭṭhāni indriyāni samathaṃ dantabhāvaṃ nibbisevanabhāvaṃ gatāni. Kassa navavidhampi mānaṃ pahāya ṭhitattā pahīnamānassa catunnampi āsavānaṃ abhāvena anāsavassa iṭṭhādīsu tādilakkhaṇappattiyā tādino devāpi pihayanti manussāpi sammāpaṭipattidassanādinā ca ādarena patthentīti.
तत्थ च गाथायं पुरिमड्ढेन अनागामिमग्गाधिगमो पुट्ठो, अनागामिनोपि हि इन्द्रियानि पहीनकामरागब्यापादताय समथं निब्बिसेवनतं गतानि होन्ति। इतरेन अरहत्तमग्गपटिलाभो, अरहा हि ‘‘पहीनमानो अनासवो तादी’’ति च वुच्चति।
Tattha ca gāthāyaṃ purimaḍḍhena anāgāmimaggādhigamo puṭṭho, anāgāminopi hi indriyāni pahīnakāmarāgabyāpādatāya samathaṃ nibbisevanataṃ gatāni honti. Itarena arahattamaggapaṭilābho, arahā hi ‘‘pahīnamāno anāsavo tādī’’ti ca vuccati.
अथायस्मा ब्रह्मालि पधानपरिग्गाहकेन वुत्तं ‘‘कस्सिन्द्रियानी’’ति गाथं पच्चनुभासि। तदत्थं अत्तूपनायिकवसेन विस्सज्जेन्तो ‘‘मय्हिन्द्रियानी’’तिआदिकाय दुतियगाथाय अञ्ञं ब्याकासि, तत्थ मय्हिन्द्रियानीति मम चक्खादीनि इन्द्रियानि। सेसं वुत्तनयमेव।
Athāyasmā brahmāli padhānapariggāhakena vuttaṃ ‘‘kassindriyānī’’ti gāthaṃ paccanubhāsi. Tadatthaṃ attūpanāyikavasena vissajjento ‘‘mayhindriyānī’’tiādikāya dutiyagāthāya aññaṃ byākāsi, tattha mayhindriyānīti mama cakkhādīni indriyāni. Sesaṃ vuttanayameva.
ब्रह्मालित्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Brahmālittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ३. ब्रह्मालित्थेरगाथा • 3. Brahmālittheragāthā
