| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๓. พฺรหฺมาลิเตฺถรคาถาวณฺณนา
3. Brahmālittheragāthāvaṇṇanā
กสฺสินฺทฺริยานิ สมถงฺคตานีติ อายสฺมโต พฺรหฺมาลิเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินโนฺต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต เอกทิวสํ สตฺถารํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส วนฺทิตฺวา ปาทผลํ อทาสิฯ สตฺถา อนุโมทนํ วตฺวา ปกฺกามิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลรเฎฺฐ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา พฺรหฺมาลีติ ลทฺธนาโม วิญฺญุตํ ปโตฺต เหตุสมฺปตฺติยา โจทิยมาโน สํสาเร สญฺชาตสํเวโค ตาทิเสน กลฺยาณมิตฺตสนฺนิสฺสเยน พุทฺธสาสเน ปพฺพชิตฺวา ปติรูปกมฺมฎฺฐานํ คเหตฺวา อรเญฺญ วิหรโนฺต ญาณสฺส ปริปากคตตฺตา นจิรเสฺสว วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา ฉฬภิโญฺญ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๕๑.๖๓-๖๗) –
Kassindriyāni samathaṅgatānīti āyasmato brahmālittherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso vanditvā pādaphalaṃ adāsi. Satthā anumodanaṃ vatvā pakkāmi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā brahmālīti laddhanāmo viññutaṃ patto hetusampattiyā codiyamāno saṃsāre sañjātasaṃvego tādisena kalyāṇamittasannissayena buddhasāsane pabbajitvā patirūpakammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharanto ñāṇassa paripākagatattā nacirasseva vipassanaṃ vaḍḍhetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.63-67) –
‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฎิคฺคหํ;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;
รถิยํ ปฎิปชฺชนฺตํ, ปาทผลํ อทาสหํฯ
Rathiyaṃ paṭipajjantaṃ, pādaphalaṃ adāsahaṃ.
‘‘เอกนวุติโต กเปฺป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ฉฬภิโญฺญ ปน หุตฺวา มคฺคสุเขน ผลสุเขน วีตินาเมโนฺต เอกทิวสํ ปธานปริคฺคาหเกน เถเรน ตสฺมิํ อรญฺญายตเน ภิกฺขู อุทฺทิสฺส วุตฺตํ ปธานานุโยคํ ปริคฺคณฺหโนฺต –
Chaḷabhiñño pana hutvā maggasukhena phalasukhena vītināmento ekadivasaṃ padhānapariggāhakena therena tasmiṃ araññāyatane bhikkhū uddissa vuttaṃ padhānānuyogaṃ pariggaṇhanto –
๒๐๕.
205.
‘‘กสฺสินฺทฺริยานิ สมถงฺคตานิ, อสฺสา ยถา สารถินา สุทนฺตา;
‘‘Kassindriyāni samathaṅgatāni, assā yathā sārathinā sudantā;
ปหีนมานสฺส อนาสวสฺส, เทวาปิ กสฺส ปิหยนฺติ ตาทิโนฯ
Pahīnamānassa anāsavassa, devāpi kassa pihayanti tādino.
๒๐๖.
206.
‘‘มยฺหินฺทฺริยานิ สมถงฺคตานิ, อสฺสา ยถา สารถินา สุทนฺตา;
‘‘Mayhindriyāni samathaṅgatāni, assā yathā sārathinā sudantā;
ปหีนมานสฺส อนาสวสฺส, เทวาปิ มยฺหํ ปิหยนฺติ ตาทิโน’’ติฯ –
Pahīnamānassa anāsavassa, devāpi mayhaṃ pihayanti tādino’’ti. –
คาถาทฺวยํ อภาสิฯ
Gāthādvayaṃ abhāsi.
ตสฺสโตฺถ – อิมสฺมิํ อรญฺญายตเน วสเนฺตสุ ภิกฺขูสุ กสฺส ภิกฺขุโน เถรสฺส วา นวสฺส วา มชฺฌิมสฺส วา เฉเกน สารถินา สุทนฺตา อสฺสา วิย มนจฺฉฎฺฐานิ อินฺทฺริยานิ สมถํ ทนฺตภาวํ นิพฺพิเสวนภาวํ คตานิฯ กสฺส นววิธมฺปิ มานํ ปหาย ฐิตตฺตา ปหีนมานสฺส จตุนฺนมฺปิ อาสวานํ อภาเวน อนาสวสฺส อิฎฺฐาทีสุ ตาทิลกฺขณปฺปตฺติยา ตาทิโน เทวาปิ ปิหยนฺติ มนุสฺสาปิ สมฺมาปฎิปตฺติทสฺสนาทินา จ อาทเรน ปเตฺถนฺตีติฯ
Tassattho – imasmiṃ araññāyatane vasantesu bhikkhūsu kassa bhikkhuno therassa vā navassa vā majjhimassa vā chekena sārathinā sudantā assā viya manacchaṭṭhāni indriyāni samathaṃ dantabhāvaṃ nibbisevanabhāvaṃ gatāni. Kassa navavidhampi mānaṃ pahāya ṭhitattā pahīnamānassa catunnampi āsavānaṃ abhāvena anāsavassa iṭṭhādīsu tādilakkhaṇappattiyā tādino devāpi pihayanti manussāpi sammāpaṭipattidassanādinā ca ādarena patthentīti.
ตตฺถ จ คาถายํ ปุริมเฑฺฒน อนาคามิมคฺคาธิคโม ปุโฎฺฐ, อนาคามิโนปิ หิ อินฺทฺริยานิ ปหีนกามราคพฺยาปาทตาย สมถํ นิพฺพิเสวนตํ คตานิ โหนฺติฯ อิตเรน อรหตฺตมคฺคปฎิลาโภ, อรหา หิ ‘‘ปหีนมาโน อนาสโว ตาที’’ติ จ วุจฺจติฯ
Tattha ca gāthāyaṃ purimaḍḍhena anāgāmimaggādhigamo puṭṭho, anāgāminopi hi indriyāni pahīnakāmarāgabyāpādatāya samathaṃ nibbisevanataṃ gatāni honti. Itarena arahattamaggapaṭilābho, arahā hi ‘‘pahīnamāno anāsavo tādī’’ti ca vuccati.
อถายสฺมา พฺรหฺมาลิ ปธานปริคฺคาหเกน วุตฺตํ ‘‘กสฺสินฺทฺริยานี’’ติ คาถํ ปจฺจนุภาสิฯ ตทตฺถํ อตฺตูปนายิกวเสน วิสฺสเชฺชโนฺต ‘‘มยฺหินฺทฺริยานี’’ติอาทิกาย ทุติยคาถาย อญฺญํ พฺยากาสิ, ตตฺถ มยฺหินฺทฺริยานีติ มม จกฺขาทีนิ อินฺทฺริยานิฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ
Athāyasmā brahmāli padhānapariggāhakena vuttaṃ ‘‘kassindriyānī’’ti gāthaṃ paccanubhāsi. Tadatthaṃ attūpanāyikavasena vissajjento ‘‘mayhindriyānī’’tiādikāya dutiyagāthāya aññaṃ byākāsi, tattha mayhindriyānīti mama cakkhādīni indriyāni. Sesaṃ vuttanayameva.
พฺรหฺมาลิเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Brahmālittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๓. พฺรหฺมาลิเตฺถรคาถา • 3. Brahmālittheragāthā
