| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सुत्तनिपात-अट्ठकथा • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
७. ब्राह्मणधम्मिकसुत्तवण्णना
7. Brāhmaṇadhammikasuttavaṇṇanā
एवं मे सुतन्ति ब्राह्मणधम्मिकसुत्तं। का उप्पत्ति? अयमेव यास्स निदाने ‘‘अथ खो सम्बहुला’’तिआदिना नयेन वुत्ता। तत्थ सम्बहुलाति बहू अनेके। कोसलकाति कोसलरट्ठवासिनो। ब्राह्मणमहासालाति जातिया ब्राह्मणा महासारताय महासाला। येसं किर निदहित्वा ठपितंयेव असीतिकोटिसङ्ख्यं धनमत्थि, ते ‘‘ब्राह्मणमहासाला’’ति वुच्चन्ति। इमे च तादिसा, तेन वुत्तं ‘‘ब्राह्मणमहासाला’’ति। जिण्णाति जज्जरीभूता जराय खण्डिच्चादिभावमापादिता। वुड्ढाति अङ्गपच्चङ्गानं वुड्ढिमरियादं पत्ता। महल्लकाति जातिमहल्लकताय समन्नागता, चिरकालप्पसुताति वुत्तं होति। अद्धगताति अद्धानं गता, द्वे तयो राजपरिवट्टे अतीताति अधिप्पायो। वयो अनुप्पत्ताति पच्छिमवयं सम्पत्ता। अपिच जिण्णाति पोराणा, चिरकालप्पवत्तकुलन्वयाति वुत्तं होति। वुड्ढाति सीलाचारादिगुणवुड्ढियुत्ता। महल्लकाति विभवमहन्तताय समन्नागता महद्धना महाभोगा। अद्धगताति मग्गपटिपन्ना ब्राह्मणानं वतचरियादिमरियादं अवीतिक्कम्म चरमाना। वयो अनुप्पत्ताति जातिवुड्ढभावम्पि अन्तिमवयं अनुप्पत्ताति एवम्पेत्थ योजना वेदितब्बा। सेसमेत्थ पाकटमेव।
Evaṃme sutanti brāhmaṇadhammikasuttaṃ. Kā uppatti? Ayameva yāssa nidāne ‘‘atha kho sambahulā’’tiādinā nayena vuttā. Tattha sambahulāti bahū aneke. Kosalakāti kosalaraṭṭhavāsino. Brāhmaṇamahāsālāti jātiyā brāhmaṇā mahāsāratāya mahāsālā. Yesaṃ kira nidahitvā ṭhapitaṃyeva asītikoṭisaṅkhyaṃ dhanamatthi, te ‘‘brāhmaṇamahāsālā’’ti vuccanti. Ime ca tādisā, tena vuttaṃ ‘‘brāhmaṇamahāsālā’’ti. Jiṇṇāti jajjarībhūtā jarāya khaṇḍiccādibhāvamāpāditā. Vuḍḍhāti aṅgapaccaṅgānaṃ vuḍḍhimariyādaṃ pattā. Mahallakāti jātimahallakatāya samannāgatā, cirakālappasutāti vuttaṃ hoti. Addhagatāti addhānaṃ gatā, dve tayo rājaparivaṭṭe atītāti adhippāyo. Vayo anuppattāti pacchimavayaṃ sampattā. Apica jiṇṇāti porāṇā, cirakālappavattakulanvayāti vuttaṃ hoti. Vuḍḍhāti sīlācārādiguṇavuḍḍhiyuttā. Mahallakāti vibhavamahantatāya samannāgatā mahaddhanā mahābhogā. Addhagatāti maggapaṭipannā brāhmaṇānaṃ vatacariyādimariyādaṃ avītikkamma caramānā. Vayo anuppattāti jātivuḍḍhabhāvampi antimavayaṃ anuppattāti evampettha yojanā veditabbā. Sesamettha pākaṭameva.
भगवता सद्धिं सम्मोदिंसूति खमनीयादीनि पुच्छन्ता अञ्ञमञ्ञं समप्पवत्तमोदा अहेसुं। याय च ‘‘कच्चि भोतो गोतमस्स खमनीयं, कच्चि यापनीयं, अप्पाबाधं, अप्पातङ्कं, बलं, लहुट्ठानं, फासुविहारो’’तिआदिकाय कथाय सम्मोदिंसु, तं पीतिपामोज्जसङ्खातसम्मोदजननतो सम्मोदितुं अरहतो च सम्मोदनीयं, अत्थब्यञ्जनमधुरताय सुचिरम्पि कालं सारेतुं निरन्तरं पवत्तेतुं अरहतो सरितब्बभावतो च सारणीयं। सुय्यमानसुखतो च सम्मोदनीयं, अनुस्सरियमानसुखतो सारणीयं, तथा ब्यञ्जनपरिसुद्धताय सम्मोदनीयं, अत्थपरिसुद्धताय सारणीयन्ति एवं अनेकेहि परियायेहि सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा परियोसापेत्वा निट्ठापेत्वा येनत्थेन आगता, तं पुच्छितुकामा एकमन्तं निसीदिंसु। तं –
Bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsūti khamanīyādīni pucchantā aññamaññaṃ samappavattamodā ahesuṃ. Yāya ca ‘‘kacci bhoto gotamassa khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, appābādhaṃ, appātaṅkaṃ, balaṃ, lahuṭṭhānaṃ, phāsuvihāro’’tiādikāya kathāya sammodiṃsu, taṃ pītipāmojjasaṅkhātasammodajananato sammodituṃ arahato ca sammodanīyaṃ, atthabyañjanamadhuratāya sucirampi kālaṃ sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ arahato saritabbabhāvato ca sāraṇīyaṃ. Suyyamānasukhato ca sammodanīyaṃ, anussariyamānasukhato sāraṇīyaṃ, tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ, atthaparisuddhatāya sāraṇīyanti evaṃ anekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhāpetvā yenatthena āgatā, taṃ pucchitukāmā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Taṃ –
‘‘न पच्छतो न पुरतो, नापि आसन्नदूरतो।
‘‘Na pacchato na purato, nāpi āsannadūrato;
न पस्से नापि पटिवाते, न चापि ओणतुण्णते’’ति॥ –
Na passe nāpi paṭivāte, na cāpi oṇatuṇṇate’’ti. –
आदिना नयेन मङ्गलसुत्तवण्णनायं वुत्तमेव।
Ādinā nayena maṅgalasuttavaṇṇanāyaṃ vuttameva.
एवं एकमन्तं निसिन्ना खो ते ब्राह्मणमहासाला भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘किं त’’न्ति? ‘‘सन्दिस्सन्ति नु खो’’तिआदि। तं सब्बं उत्तानत्थमेव। केवलञ्हेत्थ ब्राह्मणानं ब्राह्मणधम्मेति देसकालादिधम्मे छड्डेत्वा यो ब्राह्मणधम्मो, तस्मिंयेव। तेन हि ब्राह्मणाति यस्मा मं तुम्हे याचित्थ, तस्मा ब्राह्मणा सुणाथ, सोतं ओदहथ, साधुकं मनसि करोथ, योनिसो मनसि करोथ। तथा पयोगसुद्धिया सुणाथ, आसयसुद्धिया साधुकं मनसि करोथ। अविक्खेपेन सुणाथ, पग्गहेन साधुकं मनसि करोथातिआदिना नयेन एतेसं पदानं पुब्बे अवुत्तोपि अधिप्पायो वेदितब्बो। अथ भगवता वुत्तं तं वचनं सम्पटिच्छन्ता ‘‘एवं भो’’ति खो ते ब्राह्मणमहासाला भगवतो पच्चस्सोसुं, भगवतो वचनं अभिमुखा हुत्वा अस्सोसुं। अथ वा पटिस्सुणिंसु। ‘‘सुणाथ साधुकं मनसि करोथा’’ति वुत्तमत्थं कत्तुकामताय पटिजानिंसूति वुत्तं होति। अथ तेसं एवं पटिस्सुतवतं भगवा एतदवोच – ‘‘किं त’’न्ति? ‘‘इसयो पुब्बका’’तिआदि।
Evaṃ ekamantaṃ nisinnā kho te brāhmaṇamahāsālā bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘kiṃ ta’’nti? ‘‘Sandissanti nu kho’’tiādi. Taṃ sabbaṃ uttānatthameva. Kevalañhettha brāhmaṇānaṃ brāhmaṇadhammeti desakālādidhamme chaḍḍetvā yo brāhmaṇadhammo, tasmiṃyeva. Tena hi brāhmaṇāti yasmā maṃ tumhe yācittha, tasmā brāhmaṇā suṇātha, sotaṃ odahatha, sādhukaṃ manasi karotha, yoniso manasi karotha. Tathā payogasuddhiyā suṇātha, āsayasuddhiyā sādhukaṃ manasi karotha. Avikkhepena suṇātha, paggahena sādhukaṃ manasi karothātiādinā nayena etesaṃ padānaṃ pubbe avuttopi adhippāyo veditabbo. Atha bhagavatā vuttaṃ taṃ vacanaṃ sampaṭicchantā ‘‘evaṃ bho’’ti kho te brāhmaṇamahāsālā bhagavato paccassosuṃ, bhagavato vacanaṃ abhimukhā hutvā assosuṃ. Atha vā paṭissuṇiṃsu. ‘‘Suṇātha sādhukaṃ manasi karothā’’ti vuttamatthaṃ kattukāmatāya paṭijāniṃsūti vuttaṃ hoti. Atha tesaṃ evaṃ paṭissutavataṃ bhagavā etadavoca – ‘‘kiṃ ta’’nti? ‘‘Isayo pubbakā’’tiādi.
२८७. तत्थ पठमगाथाय ताव सञ्ञतत्ताति सीलसंयमेन संयतचित्ता। तपस्सिनोति इन्द्रियसंवरतपयुत्ता। अत्तदत्थमचारिसुन्ति मन्तज्झेनब्रह्मविहारभावनादिं अत्तनो अत्थं अकंसु। सेसं पाकटमेव।
287. Tattha paṭhamagāthāya tāva saññatattāti sīlasaṃyamena saṃyatacittā. Tapassinoti indriyasaṃvaratapayuttā. Attadatthamacārisunti mantajjhenabrahmavihārabhāvanādiṃ attano atthaṃ akaṃsu. Sesaṃ pākaṭameva.
२८८. दुतियगाथादीसुपि अयं सङ्खेपवण्णना – न पसू ब्राह्मणानासुन्ति पोराणानं ब्राह्मणानं पसू न आसुं, न ते पसुपरिग्गहमकंसु। न हिरञ्ञं न धानियन्ति हिरञ्ञञ्च ब्राह्मणानं अन्तमसो जतुमासकोपि नाहोसि , तथा वीहिसालियवगोधूमादि पुब्बण्णापरण्णभेदं धानियम्पि तेसं नाहोसि। ते हि निक्खित्तजातरूपरजता असन्निधिकारकाव हुत्वा केवलं सज्झायधनधञ्ञा अत्तनो मन्तज्झेनसङ्खातेनेव धनेन धञ्ञेन च समन्नागता अहेसुं। यो चायं मेत्तादिविहारो सेट्ठत्ता अनुगामिकत्ता च ब्रह्मनिधीति वुच्चति, तञ्च ब्रह्मं निधिमपालयुं सदा तस्स भावनानुयोगेन।
288. Dutiyagāthādīsupi ayaṃ saṅkhepavaṇṇanā – na pasū brāhmaṇānāsunti porāṇānaṃ brāhmaṇānaṃ pasū na āsuṃ, na te pasupariggahamakaṃsu. Na hiraññaṃ na dhāniyanti hiraññañca brāhmaṇānaṃ antamaso jatumāsakopi nāhosi , tathā vīhisāliyavagodhūmādi pubbaṇṇāparaṇṇabhedaṃ dhāniyampi tesaṃ nāhosi. Te hi nikkhittajātarūparajatā asannidhikārakāva hutvā kevalaṃ sajjhāyadhanadhaññā attano mantajjhenasaṅkhāteneva dhanena dhaññena ca samannāgatā ahesuṃ. Yo cāyaṃ mettādivihāro seṭṭhattā anugāmikattā ca brahmanidhīti vuccati, tañca brahmaṃ nidhimapālayuṃ sadā tassa bhāvanānuyogena.
२८९. एवं विहारीनं यं नेसं पकतं आसि, यं एतेसं पकतं एते ब्राह्मणे उद्दिस्स कतं अहोसि। द्वारभत्तं उपट्ठितन्ति ‘‘ब्राह्मणानं दस्सामा’’ति सज्जेत्वा तेहि तेहि दायकेहि अत्तनो अत्तनो घरद्वारे ठपितभत्तं। सद्धापकतन्ति सद्धाय पकतं, सद्धादेय्यन्ति वुत्तं होति। एसानन्ति एसन्तीति एसा, तेसं एसानं, एसमानानं परियेसमानानन्ति वुत्तं होति। दातवेति दातब्बं। तदमञ्ञिसुन्ति तं अमञ्ञिंसु, तं द्वारे सज्जेत्वा ठपितं भत्तं सद्धादेय्यं परियेसमानानं एतेसं ब्राह्मणानं दातब्बं अमञ्ञिंसु दायका जना, न ततो परं। अनत्थिका हि ते अञ्ञेन अहेसुं, केवलं घासच्छादनपरमताय सन्तुट्ठाति अधिप्पायो।
289. Evaṃ vihārīnaṃ yaṃ nesaṃ pakataṃ āsi, yaṃ etesaṃ pakataṃ ete brāhmaṇe uddissa kataṃ ahosi. Dvārabhattaṃ upaṭṭhitanti ‘‘brāhmaṇānaṃ dassāmā’’ti sajjetvā tehi tehi dāyakehi attano attano gharadvāre ṭhapitabhattaṃ. Saddhāpakatanti saddhāya pakataṃ, saddhādeyyanti vuttaṃ hoti. Esānanti esantīti esā, tesaṃ esānaṃ, esamānānaṃ pariyesamānānanti vuttaṃ hoti. Dātaveti dātabbaṃ. Tadamaññisunti taṃ amaññiṃsu, taṃ dvāre sajjetvā ṭhapitaṃ bhattaṃ saddhādeyyaṃ pariyesamānānaṃ etesaṃ brāhmaṇānaṃ dātabbaṃ amaññiṃsu dāyakā janā, na tato paraṃ. Anatthikā hi te aññena ahesuṃ, kevalaṃ ghāsacchādanaparamatāya santuṭṭhāti adhippāyo.
२९०. नानारत्तेहीति नानाविधरागरत्तेहि वत्थेहि विचित्रत्थरणत्थतेहि, सयनेहि एकभूमिकद्विभूमिकादिपासादवरेहि। आवसथेहीति एवरूपेहि उपकरणेहि। फीता जनपदा रट्ठा एकेकप्पदेसभूता जनपदा च केचि केचि सकलरट्ठा च ‘‘नमो ब्राह्मणान’’न्ति सायं पातं ब्राह्मणे देवे विय नमस्सिंसु।
290.Nānārattehīti nānāvidharāgarattehi vatthehi vicitrattharaṇatthatehi, sayanehi ekabhūmikadvibhūmikādipāsādavarehi. Āvasathehīti evarūpehi upakaraṇehi. Phītā janapadā raṭṭhā ekekappadesabhūtā janapadā ca keci keci sakalaraṭṭhā ca ‘‘namo brāhmaṇāna’’nti sāyaṃ pātaṃ brāhmaṇe deve viya namassiṃsu.
२९१. ते एवं नमस्सियमाना लोकेन अवज्झा ब्राह्मणा आसुं, न केवलञ्च अवज्झा, अजेय्या विहिंसितुम्पि अनभिभवनीयत्ता अजेय्या च अहेसुं। किं कारणा? धम्मरक्खिता, यस्मा धम्मेन रक्खिता। ते हि पञ्च वरसीलधम्मे रक्खिंसु, ‘‘धम्मो हवे रक्खति धम्मचारि’’न्ति (जा॰ १.१०.१०२; १.१५.३८५) धम्मरक्खिता हुत्वा अवज्झा अजेय्या च अहेसुन्ति अधिप्पायो। न ने कोचि निवारेसीति ते ब्राह्मणे कुलानं द्वारेसु सब्बसो बाहिरेसु च अब्भन्तरेसु च सब्बद्वारेसु यस्मा तेसु पियसम्मतेसु वरसीलसमन्नागतेसु मातापितूसु विय अतिविस्सत्था मनुस्सा अहेसुं, तस्मा ‘‘इदं नाम ठानं तया न पविसितब्ब’’न्ति न कोचि निवारेसि।
291. Te evaṃ namassiyamānā lokena avajjhā brāhmaṇā āsuṃ, na kevalañca avajjhā, ajeyyā vihiṃsitumpi anabhibhavanīyattā ajeyyā ca ahesuṃ. Kiṃ kāraṇā? Dhammarakkhitā, yasmā dhammena rakkhitā. Te hi pañca varasīladhamme rakkhiṃsu, ‘‘dhammo have rakkhati dhammacāri’’nti (jā. 1.10.102; 1.15.385) dhammarakkhitā hutvā avajjhā ajeyyā ca ahesunti adhippāyo. Na ne koci nivāresīti te brāhmaṇe kulānaṃ dvāresu sabbaso bāhiresu ca abbhantaresu ca sabbadvāresu yasmā tesu piyasammatesu varasīlasamannāgatesu mātāpitūsu viya ativissatthā manussā ahesuṃ, tasmā ‘‘idaṃ nāma ṭhānaṃ tayā na pavisitabba’’nti na koci nivāresi.
२९२. एवं धम्मरक्खिता कुलद्वारेसु अनिवारिता चरन्ता अट्ठ च चत्तालीसञ्चाति अट्ठचत्तालीसं वस्सानि कुमारभावतो पभुति चरणेन कोमारं ब्रह्मचरियं चरिंसु ते। येपि ब्राह्मणचण्डाला अहेसुं, को पन वादो ब्रह्मसमादीसूति एवमेत्थ अधिप्पायो वेदितब्बो। एवं ब्रह्मचरियं चरन्ता एव हि विज्जाचरणपरियेट्ठिं अचरुं ब्राह्मणा पुरे, न अब्रह्मचारिनो हुत्वा। तत्थ विज्जापरियेट्ठीति मन्तज्झेनं। वुत्तञ्चेतं ‘‘सो अट्ठचत्तालीस वस्सानि कोमारं ब्रह्मचरियं चरति मन्ते अधीयमानो’’ति (अ॰ नि॰ ५.१९२)। चरणपरियेट्ठीति सीलरक्खणं। ‘‘विज्जाचरणपरियेट्ठु’’न्तिपि पाठो, विज्जाचरणं परियेसितुं अचरुन्ति अत्थो।
292. Evaṃ dhammarakkhitā kuladvāresu anivāritā carantā aṭṭha ca cattālīsañcāti aṭṭhacattālīsaṃ vassāni kumārabhāvato pabhuti caraṇena komāraṃ brahmacariyaṃ cariṃsu te. Yepi brāhmaṇacaṇḍālā ahesuṃ, ko pana vādo brahmasamādīsūti evamettha adhippāyo veditabbo. Evaṃ brahmacariyaṃ carantā eva hi vijjācaraṇapariyeṭṭhiṃ acaruṃ brāhmaṇā pure, na abrahmacārino hutvā. Tattha vijjāpariyeṭṭhīti mantajjhenaṃ. Vuttañcetaṃ ‘‘so aṭṭhacattālīsa vassāni komāraṃ brahmacariyaṃ carati mante adhīyamāno’’ti (a. ni. 5.192). Caraṇapariyeṭṭhīti sīlarakkhaṇaṃ. ‘‘Vijjācaraṇapariyeṭṭhu’’ntipi pāṭho, vijjācaraṇaṃ pariyesituṃ acarunti attho.
२९३. यथावुत्तञ्च कालं ब्रह्मचरियं चरित्वा ततो परं घरावासं कप्पेन्तापि न ब्राह्मणा अञ्ञमगमुं खत्तियं वा वेस्सादीसु अञ्ञतरं वा, ये अहेसुं देवसमा वा मरियादा वाति अधिप्पायो। तथा सतं वा सहस्सं वा दत्वा नपि भरियं किणिंसु ते, सेय्यथापि एतरहि एकच्चे किणन्ति। ते हि धम्मेन दारं परियेसन्ति। कथं? अट्ठचत्तालीसं वस्सानि ब्रह्मचरियं चरित्वा ब्राह्मणा कञ्ञाभिक्खं आहिण्डन्ति – ‘‘अहं अट्ठचत्तालीस वस्सानि चिण्णब्रह्मचरियो, यदि वयप्पत्ता दारिका अत्थि, देथ मे’’ति। ततो यस्स वयप्पत्ता दारिका होति, सो तं अलङ्करित्वा नीहरित्वा द्वारे ठितस्सेव ब्राह्मणस्स हत्थे उदकं आसिञ्चन्तो ‘‘इमं ते, ब्राह्मण, भरियं पोसावनत्थाय दम्मी’’ति वत्वा देति।
293. Yathāvuttañca kālaṃ brahmacariyaṃ caritvā tato paraṃ gharāvāsaṃ kappentāpi na brāhmaṇā aññamagamuṃ khattiyaṃ vā vessādīsu aññataraṃ vā, ye ahesuṃ devasamā vā mariyādā vāti adhippāyo. Tathā sataṃ vā sahassaṃ vā datvā napi bhariyaṃ kiṇiṃsu te, seyyathāpi etarahi ekacce kiṇanti. Te hi dhammena dāraṃ pariyesanti. Kathaṃ? Aṭṭhacattālīsaṃ vassāni brahmacariyaṃ caritvā brāhmaṇā kaññābhikkhaṃ āhiṇḍanti – ‘‘ahaṃ aṭṭhacattālīsa vassāni ciṇṇabrahmacariyo, yadi vayappattā dārikā atthi, detha me’’ti. Tato yassa vayappattā dārikā hoti, so taṃ alaṅkaritvā nīharitvā dvāre ṭhitasseva brāhmaṇassa hatthe udakaṃ āsiñcanto ‘‘imaṃ te, brāhmaṇa, bhariyaṃ posāvanatthāya dammī’’ti vatvā deti.
कस्मा पन ते एवं चिरं ब्रह्मचरियं चरित्वापि दारं परियेसन्ति, न यावजीवं ब्रह्मचारिनो होन्तीति? मिच्छादिट्ठिवसेन। तेसञ्हि एवंदिट्ठि होति – ‘‘यो पुत्तं न उप्पादेति, सो कुलवंसच्छेदकरो होति, ततो निरये पच्चती’’ति। चत्तारो किर अभायितब्बं भायन्ति गण्डुप्पादो किकी कुन्तनी ब्राह्मणाति। गण्डुप्पादा किर महापथविया खयभयेन मत्तभोजिनो होन्ति, न बहुं मत्तिकं खादन्ति। किकी सकुणिका आकासपतनभयेन अण्डस्स उपरि उत्ताना सेति। कुन्तनी सकुणिका पथविकम्पनभयेन पादेहि भूमिं न सुट्ठु अक्कमति। ब्राह्मणा कुलवंसूपच्छेदभयेन दारं परियेसन्ति। आह चेत्थ –
Kasmā pana te evaṃ ciraṃ brahmacariyaṃ caritvāpi dāraṃ pariyesanti, na yāvajīvaṃ brahmacārino hontīti? Micchādiṭṭhivasena. Tesañhi evaṃdiṭṭhi hoti – ‘‘yo puttaṃ na uppādeti, so kulavaṃsacchedakaro hoti, tato niraye paccatī’’ti. Cattāro kira abhāyitabbaṃ bhāyanti gaṇḍuppādo kikī kuntanī brāhmaṇāti. Gaṇḍuppādā kira mahāpathaviyā khayabhayena mattabhojino honti, na bahuṃ mattikaṃ khādanti. Kikī sakuṇikā ākāsapatanabhayena aṇḍassa upari uttānā seti. Kuntanī sakuṇikā pathavikampanabhayena pādehi bhūmiṃ na suṭṭhu akkamati. Brāhmaṇā kulavaṃsūpacchedabhayena dāraṃ pariyesanti. Āha cettha –
‘‘गण्डुप्पादो किकी चेव, कुन्ती ब्राह्मणधम्मिको।
‘‘Gaṇḍuppādo kikī ceva, kuntī brāhmaṇadhammiko;
एते अभयं भायन्ति, सम्मूळ्हा चतुरो जना’’ति॥
Ete abhayaṃ bhāyanti, sammūḷhā caturo janā’’ti.
एवं धम्मेन दारं परियेसित्वापि च सम्पियेनेव संवासं सङ्गन्त्वा समरोचयुं, सम्पियेनेव अञ्ञमञ्ञं पेमेनेव कायेन च चित्तेन च मिस्सीभूता सङ्घटिता संसट्ठा हुत्वा संवासं समरोचयुं, न अप्पियेन न निग्गहेन चाति वुत्तं होति।
Evaṃ dhammena dāraṃ pariyesitvāpi ca sampiyeneva saṃvāsaṃ saṅgantvā samarocayuṃ, sampiyeneva aññamaññaṃ pemeneva kāyena ca cittena ca missībhūtā saṅghaṭitā saṃsaṭṭhā hutvā saṃvāsaṃ samarocayuṃ, na appiyena na niggahena cāti vuttaṃ hoti.
२९४. एवं सम्पियेनेव संवासं करोन्तापि च अञ्ञत्र तम्हाति, यो सो उतुसमयो, यम्हि समये ब्राह्मणी ब्राह्मणेन उपगन्तब्बा, अञ्ञत्र तम्हा समया ठपेत्वा तं समयं उतुतो विरतं उतुवेरमणिं पति भरियं, याव पुन सो समयो आगच्छति, ताव अट्ठत्वा अन्तरायेव। मेथुनं धम्मन्ति मेथुनाय धम्माय। सम्पदानवचनपत्तिया किरेतं उपयोगवचनं। नास्सु गच्छन्तीति नेव गच्छन्ति। ब्राह्मणाति ये होन्ति देवसमा च मरियादा चाति अधिप्पायो।
294. Evaṃ sampiyeneva saṃvāsaṃ karontāpi ca aññatra tamhāti, yo so utusamayo, yamhi samaye brāhmaṇī brāhmaṇena upagantabbā, aññatra tamhā samayā ṭhapetvā taṃ samayaṃ ututo virataṃ utuveramaṇiṃ pati bhariyaṃ, yāva puna so samayo āgacchati, tāva aṭṭhatvā antarāyeva. Methunaṃ dhammanti methunāya dhammāya. Sampadānavacanapattiyā kiretaṃ upayogavacanaṃ. Nāssu gacchantīti neva gacchanti. Brāhmaṇāti ye honti devasamā ca mariyādā cāti adhippāyo.
२९५. अविसेसेन पन सब्बेपि ब्रह्मचरियञ्च…पे॰… अवण्णयुं। तत्थ ब्रह्मचरियन्ति मेथुनविरति। सीलन्ति सेसानि चत्तारि सिक्खापदानि। अज्जवन्ति उजुभावो, अत्थतो असठता अमायाविता च। मद्दवन्ति मुदुभावो, अत्थतो अत्थद्धता अनतिमानिता च। तपोति इन्द्रियसंवरो। सोरच्चन्ति सुरतभावो सुखसीलता अप्पटिकूलसमाचारता। अविहिंसाति पाणिआदीहि अविहेसिकजातिकता सकरुणभावो। खन्तीति अधिवासनक्खन्ति। इच्चेते गुणे अवण्णयुं। येपि नासक्खिंसु सब्बसो पटिपत्तिया आराधेतुं, तेपि तत्थ सारदस्सिनो हुत्वा वाचाय वण्णयिंसु पसंसिंसु।
295. Avisesena pana sabbepi brahmacariyañca…pe… avaṇṇayuṃ. Tattha brahmacariyanti methunavirati. Sīlanti sesāni cattāri sikkhāpadāni. Ajjavanti ujubhāvo, atthato asaṭhatā amāyāvitā ca. Maddavanti mudubhāvo, atthato atthaddhatā anatimānitā ca. Tapoti indriyasaṃvaro. Soraccanti suratabhāvo sukhasīlatā appaṭikūlasamācāratā. Avihiṃsāti pāṇiādīhi avihesikajātikatā sakaruṇabhāvo. Khantīti adhivāsanakkhanti. Iccete guṇe avaṇṇayuṃ. Yepi nāsakkhiṃsu sabbaso paṭipattiyā ārādhetuṃ, tepi tattha sāradassino hutvā vācāya vaṇṇayiṃsu pasaṃsiṃsu.
२९६. एवं वण्णेन्तानञ्च यो नेसं…पे॰… नागमा, यो एतेसं ब्राह्मणानं परमो ब्रह्मा अहोसि, ब्रह्मसमो नाम उत्तमो ब्राह्मणो अहोसि, दळ्हेन परक्कमेन समन्नागतत्ता दळ्हपरक्कमो। स वाति विभावने वा-सद्दो, तेन सो एवरूपो ब्राह्मणोति तमेव विभावेति। मेथुनं धम्मन्ति मेथुनसमापत्तिं। सुपिनन्तेपि नागमाति सुपिनेपि न अगमासि।
296. Evaṃ vaṇṇentānañca yo nesaṃ…pe… nāgamā, yo etesaṃ brāhmaṇānaṃ paramo brahmā ahosi, brahmasamo nāma uttamo brāhmaṇo ahosi, daḷhena parakkamena samannāgatattā daḷhaparakkamo. Sa vāti vibhāvane vā-saddo, tena so evarūpo brāhmaṇoti tameva vibhāveti. Methunaṃ dhammanti methunasamāpattiṃ. Supinantepi nāgamāti supinepi na agamāsi.
२९७. ततो तस्स वत्तं…पे॰… अवण्णयुं। इमाय गाथाय नवमगाथाय वुत्तगुणेयेव आदिअन्तवसेन निद्दिसन्तो देवसमे ब्राह्मणे पकासेति। ते हि विञ्ञुजातिका पण्डिता तस्स ब्रह्मसमस्स ब्राह्मणस्स वत्तं अनुसिक्खन्ति पब्बज्जाय झानभावनाय च, ते च इमे ब्रह्मचरियादिगुणे पटिपत्तिया एव वण्णयन्तीति। ते सब्बेपि ब्राह्मणा पञ्चकनिपाते दोणसुत्ते (अ॰ नि॰ ५.१९२) वुत्तनयेनेव वेदितब्बा।
297. Tato tassa vattaṃ…pe… avaṇṇayuṃ. Imāya gāthāya navamagāthāya vuttaguṇeyeva ādiantavasena niddisanto devasame brāhmaṇe pakāseti. Te hi viññujātikā paṇḍitā tassa brahmasamassa brāhmaṇassa vattaṃ anusikkhanti pabbajjāya jhānabhāvanāya ca, te ca ime brahmacariyādiguṇe paṭipattiyā eva vaṇṇayantīti. Te sabbepi brāhmaṇā pañcakanipāte doṇasutte (a. ni. 5.192) vuttanayeneva veditabbā.
२९८. इदानि मरियादे ब्राह्मणे दस्सेन्तो आह – ‘‘तण्डुलं सयन’’न्ति। तस्सत्थो – तेसु ये होन्ति मरियादा, ते ब्राह्मणा सचे यञ्ञं कप्पेतुकामा होन्ति, अथ आमकधञ्ञपटिग्गहणा पटिविरतत्ता नानप्पकारकं तण्डुलञ्च, मञ्चपीठादिभेदं सयनञ्च, खोमादिभेदं वत्थञ्च, गोसप्पितिलतेलादिभेदं सप्पितेलञ्च याचिय धम्मेन, ‘‘उद्दिस्स अरिया तिट्ठन्ति, एसा अरियान याचना’’ति एवं वुत्तेन उद्दिस्सठानसङ्खातेन धम्मेन याचित्वा, अथ यो यं इच्छति दातुं, तेन तं दिन्नतण्डुलादिं समोधानेत्वा संकड्ढित्वा। ‘‘समुदानेत्वा’’तिपि पाठो, एकोयेवत्थो। ततो यञ्ञमकप्पयुन्ति ततो गहेत्वा दानमकंसु ।
298. Idāni mariyāde brāhmaṇe dassento āha – ‘‘taṇḍulaṃ sayana’’nti. Tassattho – tesu ye honti mariyādā, te brāhmaṇā sace yaññaṃ kappetukāmā honti, atha āmakadhaññapaṭiggahaṇā paṭiviratattā nānappakārakaṃ taṇḍulañca, mañcapīṭhādibhedaṃ sayanañca, khomādibhedaṃ vatthañca, gosappitilatelādibhedaṃ sappitelañca yāciya dhammena, ‘‘uddissa ariyā tiṭṭhanti, esā ariyāna yācanā’’ti evaṃ vuttena uddissaṭhānasaṅkhātena dhammena yācitvā, atha yo yaṃ icchati dātuṃ, tena taṃ dinnataṇḍulādiṃ samodhānetvā saṃkaḍḍhitvā. ‘‘Samudānetvā’’tipi pāṭho, ekoyevattho. Tato yaññamakappayunti tato gahetvā dānamakaṃsu .
२९९. करोन्ता च एवमेतस्मिं उपट्ठितस्मिं दानसङ्खाते यञ्ञस्मिं नास्सु गावो हनिंसु ते, न ते गावियो हनिंसु। गावीमुखेन चेत्थ सब्बपाणा वुत्ताति वेदितब्बा। किंकारणा न हनिंसूति? ब्रह्मचरियादिगुणयुत्तत्ता। अपिच विसेसतो यथा माता…पे॰… नास्सु गावो हनिंसु ते। तत्थ यासु जायन्ति ओसधाति यासु पित्तादीनं भेसज्जभूता पञ्च गोरसा जायन्ति।
299. Karontā ca evametasmiṃ upaṭṭhitasmiṃ dānasaṅkhāte yaññasmiṃ nāssu gāvo haniṃsu te, na te gāviyo haniṃsu. Gāvīmukhena cettha sabbapāṇā vuttāti veditabbā. Kiṃkāraṇā na haniṃsūti? Brahmacariyādiguṇayuttattā. Apica visesato yathā mātā…pe… nāssu gāvo haniṃsu te. Tattha yāsu jāyanti osadhāti yāsu pittādīnaṃ bhesajjabhūtā pañca gorasā jāyanti.
३००. अन्नदातिआदीसु यस्मा पञ्च गोरसे परिभुञ्जन्तानं खुदा वूपसम्मति, बलं वड्ढति, छविवण्णो विप्पसीदति, कायिकमानसिकं सुखं उप्पज्जति , तस्मा अन्नदा बलदा वण्णदा सुखदा चेताति वेदितब्बा। सेसमेत्थ उत्तानत्थमेव।
300.Annadātiādīsu yasmā pañca gorase paribhuñjantānaṃ khudā vūpasammati, balaṃ vaḍḍhati, chavivaṇṇo vippasīdati, kāyikamānasikaṃ sukhaṃ uppajjati , tasmā annadā baladā vaṇṇadā sukhadā cetāti veditabbā. Sesamettha uttānatthameva.
३०१. एवं ते यञ्ञेसु गावो अहनन्ता पुञ्ञप्पभावानुग्गहितसरीरा सुखुमाला…पे॰… सुखमेधित्थ यं पजा। तत्थ सुखुमाला मुदुतलुणहत्थपादादिताय, महाकाया आरोहपरिणाहसम्पत्तिया, वण्णवन्तो सुवण्णवण्णताय सण्ठानयुत्तताय च, यसस्सिनो लाभपरिवारसम्पदाय। सेहि धम्मेहीति सकेहि चारित्तेहि। किच्चाकिच्चेसु उस्सुकाति किच्चेसु ‘‘इदं कातब्बं’’, अकिच्चेसु ‘‘इदं न कातब्ब’’न्ति उस्सुक्कमापन्ना हुत्वाति अत्थो। एवं ते पोराणा ब्राह्मणा एवरूपा हुत्वा दस्सनीया पसादनीया लोकस्स परमदक्खिणेय्या इमाय पटिपत्तिया याव लोके अवत्तिंसु, ताव विगतईतिभयुपद्दवा हुत्वा नानप्पकारकं सुखं एधित्थ पापुणि, सुखं वा एधित्थ सुखं वुड्ढिं अगमासि। अयं पजाति सत्तलोकं निदस्सेति।
301. Evaṃ te yaññesu gāvo ahanantā puññappabhāvānuggahitasarīrā sukhumālā…pe… sukhamedhittha yaṃ pajā. Tattha sukhumālā mudutaluṇahatthapādāditāya, mahākāyā ārohapariṇāhasampattiyā, vaṇṇavanto suvaṇṇavaṇṇatāya saṇṭhānayuttatāya ca, yasassino lābhaparivārasampadāya. Sehi dhammehīti sakehi cārittehi. Kiccākiccesu ussukāti kiccesu ‘‘idaṃ kātabbaṃ’’, akiccesu ‘‘idaṃ na kātabba’’nti ussukkamāpannā hutvāti attho. Evaṃ te porāṇā brāhmaṇā evarūpā hutvā dassanīyā pasādanīyā lokassa paramadakkhiṇeyyā imāya paṭipattiyā yāva loke avattiṃsu, tāva vigataītibhayupaddavā hutvā nānappakārakaṃ sukhaṃ edhittha pāpuṇi, sukhaṃ vā edhittha sukhaṃ vuḍḍhiṃ agamāsi. Ayaṃ pajāti sattalokaṃ nidasseti.
३०२-३. कालच्चयेन पन सम्भिन्नमरियादभावं आपज्जितुकामानं तेसं आसि विपल्लासो…पे॰… भागसो मिते। तत्थ विपल्लासोति विपरीतसञ्ञा। अणुतो अणुन्ति लामकट्ठेन परित्तट्ठेन अप्पस्सादट्ठेन अणुभूततो कामगुणतो उप्पन्नं झानसामञ्ञनिब्बानसुखानि उपनिधाय सङ्ख्यम्पि अनुपगमनेन अणुं कामसुखं, लोकुत्तरसुखं वा उपनिधाय अणुभूततो अत्तना पटिलद्धलोकियसमापत्तिसुखतो अणुं अप्पकतोपि अप्पकं कामसुखं दिस्वाति अधिप्पायो। राजिनो चाति रञ्ञो च। वियाकारन्ति सम्पत्तिं। आजञ्ञसंयुत्तेति अस्साजानीयसंयुत्ते। सुकतेति दारुकम्मलोहकम्मेन सुनिट्ठिते। चित्तसिब्बनेति सीहचम्मादीहि अलङ्करणवसेन चित्रसिब्बने। निवेसनेति घरवत्थूनि। निवेसेति तत्थ पतिट्ठापितघरानि। विभत्तेति आयामवित्थारवसेन विभत्तानि। भागसो मितेति अङ्गणद्वारपासादकूटागारादिवसेन कोट्ठासं कोट्ठासं कत्वा मितानि। किं वुत्तं होति? तेसं ब्राह्मणानं अणुतो अणुसञ्ञितं कामसुखञ्च रञ्ञो ब्याकारञ्च अलङ्कतनारियो च वुत्तप्पकारे रथे च निवेसने निवेसे च दिस्वा दुक्खेसुयेव एतेसु वत्थूसु ‘‘सुख’’न्ति पवत्तत्ता पुब्बे पवत्तनेक्खम्मसञ्ञाविपल्लाससङ्खाता विपरीतसञ्ञा आसि।
302-3. Kālaccayena pana sambhinnamariyādabhāvaṃ āpajjitukāmānaṃ tesaṃ āsi vipallāso…pe… bhāgaso mite. Tattha vipallāsoti viparītasaññā. Aṇuto aṇunti lāmakaṭṭhena parittaṭṭhena appassādaṭṭhena aṇubhūtato kāmaguṇato uppannaṃ jhānasāmaññanibbānasukhāni upanidhāya saṅkhyampi anupagamanena aṇuṃ kāmasukhaṃ, lokuttarasukhaṃ vā upanidhāya aṇubhūtato attanā paṭiladdhalokiyasamāpattisukhato aṇuṃ appakatopi appakaṃ kāmasukhaṃ disvāti adhippāyo. Rājino cāti rañño ca. Viyākāranti sampattiṃ. Ājaññasaṃyutteti assājānīyasaṃyutte. Sukateti dārukammalohakammena suniṭṭhite. Cittasibbaneti sīhacammādīhi alaṅkaraṇavasena citrasibbane. Nivesaneti gharavatthūni. Niveseti tattha patiṭṭhāpitagharāni. Vibhatteti āyāmavitthāravasena vibhattāni. Bhāgaso miteti aṅgaṇadvārapāsādakūṭāgārādivasena koṭṭhāsaṃ koṭṭhāsaṃ katvā mitāni. Kiṃ vuttaṃ hoti? Tesaṃ brāhmaṇānaṃ aṇuto aṇusaññitaṃ kāmasukhañca rañño byākārañca alaṅkatanāriyo ca vuttappakāre rathe ca nivesane nivese ca disvā dukkhesuyeva etesu vatthūsu ‘‘sukha’’nti pavattattā pubbe pavattanekkhammasaññāvipallāsasaṅkhātā viparītasaññā āsi.
३०४. ते एवं विपरीतसञ्ञा हुत्वा गोमण्डलपरिब्यूळ्हं…पे॰… ब्राह्मणा। तत्थ गोमण्डलपरिब्यूळ्हन्ति गोयूथेहि परिकिण्णं। नारीवरगणायुतन्ति वरनारीगणसंयुत्तं। उळारन्ति विपुलं । मानुसं भोगन्ति मनुस्सानं निवेसनादिभोगवत्थुं। अभिज्झायिंसूति ‘‘अहो वतिदं अम्हाकं अस्सा’’ति तण्हं वड्ढेत्वा अभिपत्थयमाना झायिंसु।
304. Te evaṃ viparītasaññā hutvā gomaṇḍalaparibyūḷhaṃ…pe… brāhmaṇā. Tattha gomaṇḍalaparibyūḷhanti goyūthehi parikiṇṇaṃ. Nārīvaragaṇāyutanti varanārīgaṇasaṃyuttaṃ. Uḷāranti vipulaṃ . Mānusaṃ bhoganti manussānaṃ nivesanādibhogavatthuṃ. Abhijjhāyiṃsūti ‘‘aho vatidaṃ amhākaṃ assā’’ti taṇhaṃ vaḍḍhetvā abhipatthayamānā jhāyiṃsu.
३०५. एवं अभिज्झायन्ता च ‘‘एते मनुस्सा सुन्हाता सुविलित्ता कप्पितकेसमस्सू आमुत्तमणिआभरणा पञ्चहि कामगुणेहि परिचारेन्ति, मयं पन एवं तेहि नमस्सियमानापि सेदमलकिलिट्ठगत्ता परूळ्हकच्छनखलोमा भोगरहिता परमकारुञ्ञतं पत्ता विहराम। एते च हत्थिक्खन्धअस्सपिट्ठिसिविकासुवण्णरथादीहि विचरन्ति, मयं पादेहि। एते द्विभूमिकादिपासादतलेसु वसन्ति, मयं अरञ्ञरुक्खमूलादीसु। एते च गोनकादीहि अत्थरणेहि अत्थतासु वरसेय्यासु सयन्ति, मयं तट्टिकाचम्मखण्डादीनि अत्थरित्वा भूमियं। एते नानारसानि भोजनानि भुञ्जन्ति, मयं उञ्छाचरियाय यापेम। कथं नु खो मयम्पि एतेहि सदिसा भवेय्यामा’’ति चिन्तेत्वा ‘‘धनं इच्छितब्बं, न सक्का धनरहितेहि अयं सम्पत्ति पापुणितु’’न्ति च अवधारेत्वा वेदे भिन्दित्वा धम्मयुत्ते पुराणमन्ते नासेत्वा अधम्मयुत्ते कूटमन्ते गन्थेत्वा धनत्थिका ओक्काकराजानमुपसङ्कम्म सोत्थिवचनादीनि पयुञ्जित्वा ‘‘अम्हाकं, महाराज, ब्राह्मणवंसे पवेणिया आगतं पोराणमन्तपदं अत्थि, तं मयं आचरियमुट्ठिताय न कस्सचि भणिम्हा, तं महाराजा सोतुमरहती’’ति च वत्वा अस्समेधादियञ्ञं वण्णयिंसु। वण्णयित्वा च राजानं उस्साहेन्ता ‘‘यज, महाराज, एवं पहूतधनधञ्ञो त्वं, नत्थि ते यञ्ञसम्भारवेकल्लं, एवञ्हि ते यजतो सत्तकुलपरिवट्टा सग्गे उप्पज्जिस्सन्ती’’ति अवोचुं। तेन नेसं तं पवत्तिं दस्सेन्तो आह भगवा ‘‘ते तत्थ मन्ते…पे॰… बहु ते धन’’न्ति।
305. Evaṃ abhijjhāyantā ca ‘‘ete manussā sunhātā suvilittā kappitakesamassū āmuttamaṇiābharaṇā pañcahi kāmaguṇehi paricārenti, mayaṃ pana evaṃ tehi namassiyamānāpi sedamalakiliṭṭhagattā parūḷhakacchanakhalomā bhogarahitā paramakāruññataṃ pattā viharāma. Ete ca hatthikkhandhaassapiṭṭhisivikāsuvaṇṇarathādīhi vicaranti, mayaṃ pādehi. Ete dvibhūmikādipāsādatalesu vasanti, mayaṃ araññarukkhamūlādīsu. Ete ca gonakādīhi attharaṇehi atthatāsu varaseyyāsu sayanti, mayaṃ taṭṭikācammakhaṇḍādīni attharitvā bhūmiyaṃ. Ete nānārasāni bhojanāni bhuñjanti, mayaṃ uñchācariyāya yāpema. Kathaṃ nu kho mayampi etehi sadisā bhaveyyāmā’’ti cintetvā ‘‘dhanaṃ icchitabbaṃ, na sakkā dhanarahitehi ayaṃ sampatti pāpuṇitu’’nti ca avadhāretvā vede bhinditvā dhammayutte purāṇamante nāsetvā adhammayutte kūṭamante ganthetvā dhanatthikā okkākarājānamupasaṅkamma sotthivacanādīni payuñjitvā ‘‘amhākaṃ, mahārāja, brāhmaṇavaṃse paveṇiyā āgataṃ porāṇamantapadaṃ atthi, taṃ mayaṃ ācariyamuṭṭhitāya na kassaci bhaṇimhā, taṃ mahārājā sotumarahatī’’ti ca vatvā assamedhādiyaññaṃ vaṇṇayiṃsu. Vaṇṇayitvā ca rājānaṃ ussāhentā ‘‘yaja, mahārāja, evaṃ pahūtadhanadhañño tvaṃ, natthi te yaññasambhāravekallaṃ, evañhi te yajato sattakulaparivaṭṭā sagge uppajjissantī’’ti avocuṃ. Tena nesaṃ taṃ pavattiṃ dassento āha bhagavā ‘‘te tattha mante…pe… bahu te dhana’’nti.
तत्थ तत्थाति तस्मिं, यं भोगमभिज्झायिंसु, तन्निमित्तन्ति वुत्तं होति। निमित्तत्थे हि एतं भुम्मवचनं। तदुपागमुन्ति तदा उपागमुं। पहूतधनधञ्ञोसीति पहूतधनधञ्ञो भविस्ससि, अभिसम्परायन्ति अधिप्पायो। आसंसायञ्हि अनागतेपि वत्तमानवचनं इच्छन्ति सद्दकोविदा। यजस्सूति यजाहि। वित्तं धनन्ति जातरूपादिरतनमेव वित्तिकारणतो वित्तं, समिद्धिकारणतो धनन्ति वुत्तं। अथ वा वित्तन्ति वित्तिकारणभूतमेव आभरणादि उपकरणं, यं ‘‘पहूतवित्तूपकरणो’’तिआदीसु (दी॰ नि॰ १.३३१) आगच्छति। धनन्ति हिरञ्ञसुवण्णादि। किं वुत्तं होति? ते ब्राह्मणा मन्ते गन्थेत्वा तदा ओक्काकं उपागमुं। किन्ति? ‘‘महाराज, बहू ते वित्तञ्च धनञ्च, यजस्सु, आयतिम्पि पहूतधनधञ्ञो भविस्ससी’’ति।
Tattha tatthāti tasmiṃ, yaṃ bhogamabhijjhāyiṃsu, tannimittanti vuttaṃ hoti. Nimittatthe hi etaṃ bhummavacanaṃ. Tadupāgamunti tadā upāgamuṃ. Pahūtadhanadhaññosīti pahūtadhanadhañño bhavissasi, abhisamparāyanti adhippāyo. Āsaṃsāyañhi anāgatepi vattamānavacanaṃ icchanti saddakovidā. Yajassūti yajāhi. Vittaṃ dhananti jātarūpādiratanameva vittikāraṇato vittaṃ, samiddhikāraṇato dhananti vuttaṃ. Atha vā vittanti vittikāraṇabhūtameva ābharaṇādi upakaraṇaṃ, yaṃ ‘‘pahūtavittūpakaraṇo’’tiādīsu (dī. ni. 1.331) āgacchati. Dhananti hiraññasuvaṇṇādi. Kiṃ vuttaṃ hoti? Te brāhmaṇā mante ganthetvā tadā okkākaṃ upāgamuṃ. Kinti? ‘‘Mahārāja, bahū te vittañca dhanañca, yajassu, āyatimpi pahūtadhanadhañño bhavissasī’’ti.
३०६. एवं कारणं वत्वा सञ्ञापेन्तेहि ततो च राजा…पे॰… अदा धनं। तत्थ सञ्ञत्तोति ञापितो। रथेसभोति महारथेसु खत्तियेसु अकम्पियट्ठेन उसभसदिसो। ‘‘अस्समेध’’न्तिआदीसु अस्समेत्थ मेधन्तीति अस्समेधो, द्वीहि परियञ्ञेहि यजितब्बस्स एकवीसतियूपस्स ठपेत्वा भूमिञ्च पुरिसे च अवसेससब्बविभवदक्खिणस्स यञ्ञस्सेतं अधिवचनं। पुरिसमेत्थ मेधन्तीति पुरिसमेधो, चतूहि परियञ्ञेहि यजितब्बस्स सद्धिं भूमिया अस्समेधे वुत्तविभवदक्खिणस्स यञ्ञस्सेतं अधिवचनं। सम्ममेत्थ पासन्तीति सम्मापासो, दिवसे दिवसे सम्मं खिपित्वा तस्स पतितोकासे वेदिं कत्वा संहारिमेहि यूपादीहि सरस्सतिनदिया निमुग्गोकासतो पभुति पटिलोमं गच्छन्तेन यजितब्बस्स सत्रयागस्सेतं अधिवचनं। वाजमेत्थ पिवन्तीति वाजपेय्यो। एकेन परियञ्ञेन सत्तरसहि पसूहि यजितब्बस्स बेलुवयूपस्स सत्तरसकदक्खिणस्स यञ्ञस्सेतं अधिवचनं। नत्थि एत्थ अग्गळाति निरग्गळो, नवहि परियञ्ञेहि यजितब्बस्स सद्धिं भूमिया च पुरिसेहि च अस्समेधे वुत्तविभवदक्खिणस्स सब्बमेधपरियायनामस्स अस्समेधविकप्पस्सेतं अधिवचनं। सेसमेत्थ पाकटमेव।
306. Evaṃ kāraṇaṃ vatvā saññāpentehi tato ca rājā…pe… adā dhanaṃ. Tattha saññattoti ñāpito. Rathesabhoti mahārathesu khattiyesu akampiyaṭṭhena usabhasadiso. ‘‘Assamedha’’ntiādīsu assamettha medhantīti assamedho, dvīhi pariyaññehi yajitabbassa ekavīsatiyūpassa ṭhapetvā bhūmiñca purise ca avasesasabbavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Purisamettha medhantīti purisamedho, catūhi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃ bhūmiyā assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Sammamettha pāsantīti sammāpāso, divase divase sammaṃ khipitvā tassa patitokāse vediṃ katvā saṃhārimehi yūpādīhi sarassatinadiyā nimuggokāsato pabhuti paṭilomaṃ gacchantena yajitabbassa satrayāgassetaṃ adhivacanaṃ. Vājamettha pivantīti vājapeyyo. Ekena pariyaññena sattarasahi pasūhi yajitabbassa beluvayūpassa sattarasakadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Natthi ettha aggaḷāti niraggaḷo, navahi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃ bhūmiyā ca purisehi ca assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa sabbamedhapariyāyanāmassa assamedhavikappassetaṃ adhivacanaṃ. Sesamettha pākaṭameva.
३०७-८. इदानि यं वुत्तं ‘‘ब्राह्मणानमदा धन’’न्ति, तं दस्सेन्तो ‘‘गावो सयनञ्चा’’ति गाथाद्वयमाह। सो हि राजा ‘‘दीघरत्तं लूखाहारेन किलन्ता पञ्च गोरसे परिभुञ्जन्तू’’ति नेसं सपुङ्गवानि गोयूथानेव अदासि, तथा ‘‘दीघरत्तं थण्डिलसायिताय थूलसाटकनिवासनेन एकसेय्याय पादचारेन रुक्खमूलादिवासेन च किलन्ता गोनकादिअत्थतवरसयनादीसु सुखं अनुभोन्तू’’ति नेसं महग्घानि सयनादीनि च अदासि। एवमेतं नानप्पकारकं अञ्ञञ्च हिरञ्ञसुवण्णादिधनं अदासि। तेनाह भगवा – ‘‘गावो सयनञ्च वत्थञ्च…पे॰… ब्राह्मणानमदा धन’’न्ति।
307-8. Idāni yaṃ vuttaṃ ‘‘brāhmaṇānamadā dhana’’nti, taṃ dassento ‘‘gāvo sayanañcā’’ti gāthādvayamāha. So hi rājā ‘‘dīgharattaṃ lūkhāhārena kilantā pañca gorase paribhuñjantū’’ti nesaṃ sapuṅgavāni goyūthāneva adāsi, tathā ‘‘dīgharattaṃ thaṇḍilasāyitāya thūlasāṭakanivāsanena ekaseyyāya pādacārena rukkhamūlādivāsena ca kilantā gonakādiatthatavarasayanādīsu sukhaṃ anubhontū’’ti nesaṃ mahagghāni sayanādīni ca adāsi. Evametaṃ nānappakārakaṃ aññañca hiraññasuvaṇṇādidhanaṃ adāsi. Tenāha bhagavā – ‘‘gāvo sayanañca vatthañca…pe… brāhmaṇānamadā dhana’’nti.
३०९-१०. एवं तस्स रञ्ञो सन्तिका ते च तत्थ…पे॰… पुन मुपागमुं। किं वुत्तं होति? तस्स रञ्ञो सन्तिका ते ब्राह्मणा तेसु यागेसु धनं लभित्वा दीघरत्तं दिवसे दिवसे एवमेव घासच्छादनं परियेसित्वा नानप्पकारकं वत्थुकाम सन्निधिं समरोचयुं। ततो तेसं इच्छावतिण्णानं खीरादिपञ्चगोरसस्सादवसेन रसतण्हाय ओतिण्णचित्तानं ‘‘खीरादीनिपि ताव गुन्नं सादूनि, अद्धा इमासं मंसं सादुतरं भविस्सती’’ति एवं मंसं पटिच्च भिय्यो तण्हा पवड्ढथ। ततो चिन्तेसुं – ‘‘सचे मयं मारेत्वा खादिस्साम, गारय्हा भविस्साम, यंनून मन्ते गन्थेय्यामा’’ति। अथ पुनपि वेदं भिन्दित्वा तदनुरूपे ते तत्थ मन्ते गन्थेत्वा ते ब्राह्मणा तन्निमित्तं कूटमन्ते गन्थेत्वा ओक्काकराजानं पुन उपागमिंसु। इममत्थं भासमाना ‘‘यथा आपो च…पे॰… बहु ते धन’’न्ति।
309-10. Evaṃ tassa rañño santikā te ca tattha…pe… puna mupāgamuṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Tassa rañño santikā te brāhmaṇā tesu yāgesu dhanaṃ labhitvā dīgharattaṃ divase divase evameva ghāsacchādanaṃ pariyesitvā nānappakārakaṃ vatthukāma sannidhiṃsamarocayuṃ. Tato tesaṃ icchāvatiṇṇānaṃ khīrādipañcagorasassādavasena rasataṇhāya otiṇṇacittānaṃ ‘‘khīrādīnipi tāva gunnaṃ sādūni, addhā imāsaṃ maṃsaṃ sādutaraṃ bhavissatī’’ti evaṃ maṃsaṃ paṭicca bhiyyo taṇhā pavaḍḍhatha. Tato cintesuṃ – ‘‘sace mayaṃ māretvā khādissāma, gārayhā bhavissāma, yaṃnūna mante gantheyyāmā’’ti. Atha punapi vedaṃ bhinditvā tadanurūpe te tattha mante ganthetvā te brāhmaṇā tannimittaṃ kūṭamante ganthetvā okkākarājānaṃ puna upāgamiṃsu. Imamatthaṃ bhāsamānā ‘‘yathā āpo ca…pe… bahu te dhana’’nti.
किं वुत्तं होति? अम्हाकं, महाराज, मन्तेसु एतदागतं यथा आपो हत्थधोवनादिसब्बकिच्चेसु पाणीनं उपयोगं गच्छति, नत्थि तेसं ततोनिदानं पापं। कस्मा? यस्मा परिक्खारो सो हि पाणिनं, उपकरणत्थाय उप्पन्नोति अधिप्पायो। यथा चायं महापथवी गमनट्ठानादिसब्बकिच्चेसु कहापणसङ्खातं हिरञ्ञं सुवण्णरजतादिभेदं धनं, यवगोधूमादिभेदं धानियञ्च, संवोहारादिसब्बकिच्चेसु उपयोगं गच्छति, एवं गावो मनुस्सानं सब्बकिच्चेसु उपयोगगमनत्थाय उप्पन्ना। तस्मा एता हनित्वा नानप्पकारके यागे यजस्सु बहु ते वित्तं, यजस्सु बहु ते धनन्ति।
Kiṃ vuttaṃ hoti? Amhākaṃ, mahārāja, mantesu etadāgataṃ yathā āpo hatthadhovanādisabbakiccesu pāṇīnaṃ upayogaṃ gacchati, natthi tesaṃ tatonidānaṃ pāpaṃ. Kasmā? Yasmā parikkhāro so hi pāṇinaṃ, upakaraṇatthāya uppannoti adhippāyo. Yathā cāyaṃ mahāpathavī gamanaṭṭhānādisabbakiccesu kahāpaṇasaṅkhātaṃ hiraññaṃ suvaṇṇarajatādibhedaṃ dhanaṃ, yavagodhūmādibhedaṃ dhāniyañca, saṃvohārādisabbakiccesu upayogaṃ gacchati, evaṃ gāvo manussānaṃ sabbakiccesu upayogagamanatthāya uppannā. Tasmā etā hanitvā nānappakārake yāge yajassu bahu te vittaṃ, yajassu bahu te dhananti.
३११-१२. एवं पुरिमनयेनेव ततो च राजा…पे॰… अघातयि, यं ततो पुब्बे कञ्चि सत्तं न पादा…पे॰… घातयि। तदा किर ब्राह्मणा यञ्ञावाटं गावीनं पूरेत्वा मङ्गलउसभं बन्धित्वा रञ्ञो मूलं नेत्वा ‘‘महाराज, गोमेधयञ्ञं यजस्सु, एवं ते ब्रह्मलोकस्स मग्गो विसुद्धो भविस्सती’’ति आहंसु। राजा कतमङ्गलकिच्चो खग्गं गहेत्वा पुङ्गवेन सह अनेकसतसहस्सा गावो मारेसि। ब्राह्मणा यञ्ञावाटे मंसानि छिन्दित्वा खादिंसु, पीतकोदातरत्तकम्बले च पारुपित्वा मारेसुं। तदुपादाय किर गावो पारुते दिस्वा उब्बिज्जन्ति। तेनाह भगवा – ‘‘न पादा…पे॰… घातयी’’ति।
311-12. Evaṃ purimanayeneva tato ca rājā…pe… aghātayi, yaṃ tato pubbe kañci sattaṃ na pādā…pe… ghātayi. Tadā kira brāhmaṇā yaññāvāṭaṃ gāvīnaṃ pūretvā maṅgalausabhaṃ bandhitvā rañño mūlaṃ netvā ‘‘mahārāja, gomedhayaññaṃ yajassu, evaṃ te brahmalokassa maggo visuddho bhavissatī’’ti āhaṃsu. Rājā katamaṅgalakicco khaggaṃ gahetvā puṅgavena saha anekasatasahassā gāvo māresi. Brāhmaṇā yaññāvāṭe maṃsāni chinditvā khādiṃsu, pītakodātarattakambale ca pārupitvā māresuṃ. Tadupādāya kira gāvo pārute disvā ubbijjanti. Tenāha bhagavā – ‘‘na pādā…pe… ghātayī’’ti.
३१३. ततो देवाति एवं तस्मिं राजिनि गावियो घातेतुमारद्धे अथ तदनन्तरमेव तं गोघातकं दिस्वा एते चातुमहाराजिकादयो देवा च, पितरोति ब्राह्मणेसु लद्धवोहारा ब्रह्मानो च, सक्को देवानमिन्दो च, पब्बतपादनिवासिनो दानवयक्खसञ्ञिता असुररक्खसा च ‘‘अधम्मो अधम्मो’’ति एवं वाचं निच्छारेन्ता ‘‘धि मनुस्सा, धि मनुस्सा’’ति च वदन्ता पक्कन्दुं। एवं भूमितो पभुति सो सद्दो मुहुत्तेन याव ब्रह्मलोका अगमासि, एकधिक्कारपरिपुण्णो लोको अहोसि। किं कारणं? यं सत्थं निपती गवे, यस्मा गाविम्हि सत्थं निपतीति वुत्तं होति।
313.Tato devāti evaṃ tasmiṃ rājini gāviyo ghātetumāraddhe atha tadanantarameva taṃ goghātakaṃ disvā ete cātumahārājikādayo devā ca, pitaroti brāhmaṇesu laddhavohārā brahmāno ca, sakko devānamindo ca, pabbatapādanivāsino dānavayakkhasaññitā asurarakkhasā ca ‘‘adhammo adhammo’’ti evaṃ vācaṃ nicchārentā ‘‘dhi manussā, dhi manussā’’ti ca vadantā pakkanduṃ. Evaṃ bhūmito pabhuti so saddo muhuttena yāva brahmalokā agamāsi, ekadhikkāraparipuṇṇo loko ahosi. Kiṃ kāraṇaṃ? Yaṃ satthaṃ nipatī gave, yasmā gāvimhi satthaṃ nipatīti vuttaṃ hoti.
३१४. न केवलञ्च देवादयो पक्कन्दुं, अयमञ्ञोपि लोके अनत्थो उदपादि – ये हि ते तयो रोगा पुरे आसुं, इच्छा अनसनं जरा, किञ्चि किञ्चिदेव पत्थनतण्हा च खुदा च परिपाकजरा चाति वुत्तं होति। ते पसूनञ्च समारम्भा, अट्ठानवुतिमागमुं, चक्खुरोगादिना भेदेन अट्ठनवुतिभावं पापुणिंसूति अत्थो।
314. Na kevalañca devādayo pakkanduṃ, ayamaññopi loke anattho udapādi – ye hi te tayo rogā pure āsuṃ, icchā anasanaṃ jarā, kiñci kiñcideva patthanataṇhā ca khudā ca paripākajarā cāti vuttaṃ hoti. Te pasūnañca samārambhā, aṭṭhānavutimāgamuṃ, cakkhurogādinā bhedena aṭṭhanavutibhāvaṃ pāpuṇiṃsūti attho.
३१५. इदानि भगवा तं पसुसमारम्भं निन्दन्तो आह ‘‘एसो अधम्मो’’ति। तस्सत्थो एसो पसुसमारम्भसङ्खातो कायदण्डादीनं तिण्णं दण्डानं अञ्ञतरदण्डभूतो धम्मतो अपेतत्ता अधम्मो ओक्कन्तो अहु, पवत्तो आसि, सो च खो ततो पभुति पवत्तत्ता पुराणो, यस्स ओक्कमनतो पभुति केनचि पादादिना अहिंसनतो अदूसिकायो गावो हञ्ञन्ति। या घातेन्ता धम्मा धंसन्ति चवन्ति परिहायन्ति याजका यञ्ञयाजिनो जनाति।
315. Idāni bhagavā taṃ pasusamārambhaṃ nindanto āha ‘‘eso adhammo’’ti. Tassattho eso pasusamārambhasaṅkhāto kāyadaṇḍādīnaṃ tiṇṇaṃ daṇḍānaṃ aññataradaṇḍabhūto dhammato apetattā adhammo okkanto ahu, pavatto āsi, so ca kho tato pabhuti pavattattā purāṇo, yassa okkamanato pabhuti kenaci pādādinā ahiṃsanato adūsikāyo gāvo haññanti. Yā ghātentā dhammā dhaṃsanti cavanti parihāyanti yājakā yaññayājino janāti.
३१६. एवमेसो अणुधम्मोति एवं एसो लामकधम्मो हीनधम्मो, अधम्मोति वुत्तं होति। यस्मा वा एत्थ दानधम्मोपि अप्पको अत्थि , तस्मा तं सन्धायाह ‘‘अणुधम्मो’’ति। पोराणोति ताव चिरकालतो पभुति पवत्तत्ता पोराणो। विञ्ञूहि पन गरहितत्ता विञ्ञूगरहितोति वेदितब्बो। यस्मा च विञ्ञुगरहितो, तस्मा यत्थ एदिसकं पस्सति, याजकं गरहती जनो। कथं? ‘‘अब्बुदं ब्राह्मणेहि उप्पादितं, गावो वधित्वा मंसं खादन्ती’’ति एवमादीनि वत्वाति अयमेत्थ अनुस्सवो।
316.Evameso aṇudhammoti evaṃ eso lāmakadhammo hīnadhammo, adhammoti vuttaṃ hoti. Yasmā vā ettha dānadhammopi appako atthi , tasmā taṃ sandhāyāha ‘‘aṇudhammo’’ti. Porāṇoti tāva cirakālato pabhuti pavattattā porāṇo. Viññūhi pana garahitattā viññūgarahitoti veditabbo. Yasmā ca viññugarahito, tasmā yattha edisakaṃ passati, yājakaṃ garahatī jano. Kathaṃ? ‘‘Abbudaṃ brāhmaṇehi uppāditaṃ, gāvo vadhitvā maṃsaṃ khādantī’’ti evamādīni vatvāti ayamettha anussavo.
३१७. एवं धम्मे वियापन्नेति एवं पोराणे ब्राह्मणधम्मे नट्ठे। ‘‘वियावत्ते’’तिपि पाठो, विपरिवत्तित्वा अञ्ञथा भूतेति अत्थो। विभिन्ना सुद्दवेस्सिकाति पुब्बे समग्गा विहरन्ता सुद्दा च वेस्सा च ते विभिन्ना। पुथू विभिन्ना खत्तियाति खत्तियापि बहू अञ्ञमञ्ञं भिन्ना। पतिं भरियावमञ्ञथाति भरिया च घरावासत्थं इस्सरियबले ठपिता पुत्तबलादीहि उपेता हुत्वा पतिं अवमञ्ञथ, परिभवि अवमञ्ञि न सक्कच्चं उपट्ठासि।
317.Evaṃ dhamme viyāpanneti evaṃ porāṇe brāhmaṇadhamme naṭṭhe. ‘‘Viyāvatte’’tipi pāṭho, viparivattitvā aññathā bhūteti attho. Vibhinnā suddavessikāti pubbe samaggā viharantā suddā ca vessā ca te vibhinnā. Puthū vibhinnā khattiyāti khattiyāpi bahū aññamaññaṃ bhinnā. Patiṃ bhariyāvamaññathāti bhariyā ca gharāvāsatthaṃ issariyabale ṭhapitā puttabalādīhi upetā hutvā patiṃ avamaññatha, paribhavi avamaññi na sakkaccaṃ upaṭṭhāsi.
३१८. एवं अञ्ञमञ्ञं विभिन्ना समाना खत्तिया ब्रह्मबन्धू च…पे॰… कामानं वसमन्वगुन्ति। खत्तिया च ब्राह्मणा च ये चञ्ञे वेस्ससुद्दा यथा सङ्करं नापज्जन्ति, एवं अत्तनो अत्तनो गोत्तेन रक्खितत्ता गोत्तरक्खिता। ते सब्बेपि तं जातिवादं निरंकत्वा, ‘‘अहं खत्तियो, अहं ब्राह्मणो’’ति एतं सब्बम्पि नासेत्वा पञ्चकामगुणसङ्खातानं कामानं वसं अन्वगुं आसत्तं पापुणिंसु, कामहेतु न किञ्चि अकत्तब्बं नाकंसूति वुत्तं होति।
318. Evaṃ aññamaññaṃ vibhinnā samānā khattiyā brahmabandhū ca…pe… kāmānaṃ vasamanvagunti. Khattiyā ca brāhmaṇā ca ye caññe vessasuddā yathā saṅkaraṃ nāpajjanti, evaṃ attano attano gottena rakkhitattā gottarakkhitā. Te sabbepi taṃ jātivādaṃ niraṃkatvā, ‘‘ahaṃ khattiyo, ahaṃ brāhmaṇo’’ti etaṃ sabbampi nāsetvā pañcakāmaguṇasaṅkhātānaṃ kāmānaṃ vasaṃ anvaguṃ āsattaṃ pāpuṇiṃsu, kāmahetu na kiñci akattabbaṃ nākaṃsūti vuttaṃ hoti.
एवमेत्थ भगवा ‘‘इसयो पुब्बका’’तिआदीहि नवहि गाथाहि पोराणानं ब्राह्मणानं वण्णं भासित्वा ‘‘यो नेसं परमो’’ति गाथाय ब्रह्मसमं, ‘‘तस्स वत्तमनुसिक्खन्ता’’ति गाथाय देवसमं, ‘‘तण्डुलं सयन’’न्तिआदिकाहि चतूहि गाथाहि मरियादं, ‘‘तेसं आसि विपल्लासो’’तिआदीहि सत्तरसहि गाथाहि सम्भिन्नमरियादं, तस्स विप्पटिपत्तिया देवादीनं पक्कन्दनादिदीपनत्थञ्च दस्सेत्वा देसनं निट्ठापेसि। ब्राह्मणचण्डालो पन इध अवुत्तोयेव। कस्मा? यस्मा विपत्तिया अकारणं। ब्राह्मणधम्मसम्पत्तिया हि ब्रह्मसमदेवसममरियादा कारणं होन्ति, विपत्तिया सम्भिन्नमरियादो। अयं पन दोणसुत्ते (अ॰ नि॰ ५.१९२) वुत्तप्पकारो ब्राह्मणचण्डालो ब्राह्मणधम्मविपत्तियापि अकारणं। कस्मा? विपन्ने धम्मे उप्पन्नत्ता। तस्मा तं अदस्सेत्वाव देसनं निट्ठापेसि। एतरहि पन सोपि ब्राह्मणचण्डालो दुल्लभो। एवमयं ब्राह्मणानं धम्मो विनट्ठो। तेनेवाह दोणो ब्राह्मणो – ‘‘एवं सन्ते मयं, भो गोतम, ब्राह्मणचण्डालम्पि न पूरेमा’’ति। सेसमेत्थ वुत्तनयमेव।
Evamettha bhagavā ‘‘isayo pubbakā’’tiādīhi navahi gāthāhi porāṇānaṃ brāhmaṇānaṃ vaṇṇaṃ bhāsitvā ‘‘yo nesaṃ paramo’’ti gāthāya brahmasamaṃ, ‘‘tassa vattamanusikkhantā’’ti gāthāya devasamaṃ, ‘‘taṇḍulaṃ sayana’’ntiādikāhi catūhi gāthāhi mariyādaṃ, ‘‘tesaṃ āsi vipallāso’’tiādīhi sattarasahi gāthāhi sambhinnamariyādaṃ, tassa vippaṭipattiyā devādīnaṃ pakkandanādidīpanatthañca dassetvā desanaṃ niṭṭhāpesi. Brāhmaṇacaṇḍālo pana idha avuttoyeva. Kasmā? Yasmā vipattiyā akāraṇaṃ. Brāhmaṇadhammasampattiyā hi brahmasamadevasamamariyādā kāraṇaṃ honti, vipattiyā sambhinnamariyādo. Ayaṃ pana doṇasutte (a. ni. 5.192) vuttappakāro brāhmaṇacaṇḍālo brāhmaṇadhammavipattiyāpi akāraṇaṃ. Kasmā? Vipanne dhamme uppannattā. Tasmā taṃ adassetvāva desanaṃ niṭṭhāpesi. Etarahi pana sopi brāhmaṇacaṇḍālo dullabho. Evamayaṃ brāhmaṇānaṃ dhammo vinaṭṭho. Tenevāha doṇo brāhmaṇo – ‘‘evaṃ sante mayaṃ, bho gotama, brāhmaṇacaṇḍālampi na pūremā’’ti. Sesamettha vuttanayameva.
परमत्थजोतिकाय खुद्दक-अट्ठकथाय
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
सुत्तनिपात-अट्ठकथाय ब्राह्मणधम्मिकसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Suttanipāta-aṭṭhakathāya brāhmaṇadhammikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / सुत्तनिपातपाळि • Suttanipātapāḷi / ७. ब्राह्मणधम्मिकसुत्तं • 7. Brāhmaṇadhammikasuttaṃ
