| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
८. ब्राह्मणराजवादपञ्हो
8. Brāhmaṇarājavādapañho
८. ‘‘भन्ते नागसेन, भासितम्पेतं तथागतेन ‘अहमस्मि, भिक्खवे, ब्राह्मणो याचयोगो’ति। पुन च भणितं ‘राजाहमस्मि सेला’ति। यदि, भन्ते नागसेन, भगवता भणितं ‘अहमस्मि, भिक्खवे , ब्राह्मणो याचयोगो’ति, तेन हि ‘राजाहमस्मि सेला’ति यं वचनं, तं मिच्छा। यदि तथागतेन भणितं ‘राजाहमस्मि सेला’ति, तेन हि ‘अहमस्मि, भिक्खवे, ब्राह्मणो याचयोगो’ति तम्पि वचनं मिच्छा। खत्तियो वा हि भवेय्य ब्राह्मणो वा, नत्थि एकाय जातिया द्वे वण्णा नाम, अयम्पि उभतो कोटिको पञ्हो तवानुप्पत्तो, सो तया निब्बाहितब्बो’’ति।
8. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ tathāgatena ‘ahamasmi, bhikkhave, brāhmaṇo yācayogo’ti. Puna ca bhaṇitaṃ ‘rājāhamasmi selā’ti. Yadi, bhante nāgasena, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘ahamasmi, bhikkhave , brāhmaṇo yācayogo’ti, tena hi ‘rājāhamasmi selā’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi tathāgatena bhaṇitaṃ ‘rājāhamasmi selā’ti, tena hi ‘ahamasmi, bhikkhave, brāhmaṇo yācayogo’ti tampi vacanaṃ micchā. Khattiyo vā hi bhaveyya brāhmaṇo vā, natthi ekāya jātiyā dve vaṇṇā nāma, ayampi ubhato koṭiko pañho tavānuppatto, so tayā nibbāhitabbo’’ti.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, भगवता ‘अहमस्मि, भिक्खवे, ब्राह्मणो याचयोगो’ति, पुन च भणितं ‘राजाहमस्मि सेला’ति, तत्थ कारणं अत्थि, येन कारणेन तथागतो ब्राह्मणो च राजा च होती’’ति।
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘ahamasmi, bhikkhave, brāhmaṇo yācayogo’ti, puna ca bhaṇitaṃ ‘rājāhamasmi selā’ti, tattha kāraṇaṃ atthi, yena kāraṇena tathāgato brāhmaṇo ca rājā ca hotī’’ti.
‘‘किं पन तं, भन्ते नागसेन, कारणं, येन कारणेन तथागतो ब्राह्मणो च राजा च होति’’? ‘‘सब्बे, महाराज, पापका अकुसला धम्मा तथागतस्स बाहिता पहीना अपगता ब्यपगता उच्छिन्ना खीणा खयं पत्ता निब्बुता उपसन्ता, तस्मा तथागतो ‘ब्राह्मणो’ति वुच्चति।
‘‘Kiṃ pana taṃ, bhante nāgasena, kāraṇaṃ, yena kāraṇena tathāgato brāhmaṇo ca rājā ca hoti’’? ‘‘Sabbe, mahārāja, pāpakā akusalā dhammā tathāgatassa bāhitā pahīnā apagatā byapagatā ucchinnā khīṇā khayaṃ pattā nibbutā upasantā, tasmā tathāgato ‘brāhmaṇo’ti vuccati.
‘‘ब्राह्मणो नाम संसयमनेकंसं विमतिपथं वीतिवत्तो, भगवापि, महाराज, संसयमनेकंसं विमतिपथं वीतिवत्तो, तेन कारणेन तथागतो ‘ब्राह्मणो’ति वुच्चति।
‘‘Brāhmaṇo nāma saṃsayamanekaṃsaṃ vimatipathaṃ vītivatto, bhagavāpi, mahārāja, saṃsayamanekaṃsaṃ vimatipathaṃ vītivatto, tena kāraṇena tathāgato ‘brāhmaṇo’ti vuccati.
‘‘ब्राह्मणो नाम सब्बभवगतियोनिनिस्सटो मलरजगतविप्पमुत्तो असहायो, भगवापि, महाराज, सब्बभवगतियोनिनिस्सटो मलरजगतविप्पमुत्तो असहायो, तेन कारणेन तथागतो ‘ब्राह्मणो’ति वुच्चति।
‘‘Brāhmaṇo nāma sabbabhavagatiyoninissaṭo malarajagatavippamutto asahāyo, bhagavāpi, mahārāja, sabbabhavagatiyoninissaṭo malarajagatavippamutto asahāyo, tena kāraṇena tathāgato ‘brāhmaṇo’ti vuccati.
‘‘ब्राह्मणा नाम अग्गसेट्ठवरपवरदिब्बविहारबहुलो, भगवापि, महाराज, अग्गसेट्ठवरपवरदिब्बविहारबहुलो, तेनापि कपरणेन तथागतो ‘‘ब्राह्मणो’’ति वुच्चति।
‘‘Brāhmaṇā nāma aggaseṭṭhavarapavaradibbavihārabahulo, bhagavāpi, mahārāja, aggaseṭṭhavarapavaradibbavihārabahulo, tenāpi kaparaṇena tathāgato ‘‘brāhmaṇo’’ti vuccati.
‘‘ब्राह्मणो नाम अज्झयन अज्झापन दानप्पटिग्गहण दम संयमनियमपुब्बमनुसिट्ठि पवेणि वंस धरणो, भगवापि, महाराज, अज्झयन अज्झापन दानप्पटिग्गहण दम संयम नियम पुब्बजिनाचिण्ण अनुसिट्ठि पवेणि वंस धरणो तेनापि कारणेन तथागतो ‘ब्राह्मणो’ति वुच्चति।
‘‘Brāhmaṇo nāma ajjhayana ajjhāpana dānappaṭiggahaṇa dama saṃyamaniyamapubbamanusiṭṭhi paveṇi vaṃsa dharaṇo, bhagavāpi, mahārāja, ajjhayana ajjhāpana dānappaṭiggahaṇa dama saṃyama niyama pubbajināciṇṇa anusiṭṭhi paveṇi vaṃsa dharaṇo tenāpi kāraṇena tathāgato ‘brāhmaṇo’ti vuccati.
‘‘ब्राह्मणो नाम ब्रहासुखविहारज्झानझायी; भगवापि, महाराज, ब्रहासुखविहारज्झानझायी, तेनापि कारणेन तथागतो ‘ब्राह्मणो’ति वुच्चति।
‘‘Brāhmaṇo nāma brahāsukhavihārajjhānajhāyī; bhagavāpi, mahārāja, brahāsukhavihārajjhānajhāyī, tenāpi kāraṇena tathāgato ‘brāhmaṇo’ti vuccati.
‘‘ब्राह्मणो नाम सब्बभवाभवगतीसु अभिजातिवत्तितमनुचरितं जानाति, भगवापि, महाराज, सब्बभवाभवगतीसु अभिजातिवत्तितमनुचरितं जानाति, तेनापि कारणेन तथागतो ‘ब्राह्मणो’ति वुच्चति।
‘‘Brāhmaṇo nāma sabbabhavābhavagatīsu abhijātivattitamanucaritaṃ jānāti, bhagavāpi, mahārāja, sabbabhavābhavagatīsu abhijātivattitamanucaritaṃ jānāti, tenāpi kāraṇena tathāgato ‘brāhmaṇo’ti vuccati.
‘‘ब्राह्मणोति, महाराज, भगवतो नेतं नामं मातरा कतं, न पितरा कतं, न भातरा कतं, न भगिनिया कतं, न मित्तामच्चेहि कतं, न ञातिसालोहितेहि कतं, न समणब्राह्मणेहि कतं, न देवताहि कतं, विमोक्खन्तिकमेतं बुद्धानं भगवन्तानं नामं बोधिया येव मूले मारसेनं विधमित्वा अतीतानागतपच्चुप्पन्ने पापके अकुसले धम्मे बाहेत्वा सह सब्बञ्ञुतञाणस्स पटिलाभा पटिलद्धपातुभूतसमुप्पन्नमत्ते सच्छिका पञ्ञत्ति यदिदं ब्राह्मणोति, तेन कारणेन तथागतो वुच्चति ‘ब्राह्मणो’’’ति।
‘‘Brāhmaṇoti, mahārāja, bhagavato netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ nāmaṃ bodhiyā yeva mūle mārasenaṃ vidhamitvā atītānāgatapaccuppanne pāpake akusale dhamme bāhetvā saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā paṭiladdhapātubhūtasamuppannamatte sacchikā paññatti yadidaṃ brāhmaṇoti, tena kāraṇena tathāgato vuccati ‘brāhmaṇo’’’ti.
‘‘केन पन, भन्ते नागसेन, कारणेन तथागतो वुच्चति ‘राजा’’’ति? ‘‘राजा नाम, महाराज, यो कोचि रज्जं कारेति लोकमनुसासति, भगवापि, महाराज, दससहस्सिया लोकधातुया धम्मेन रज्जं कारेति, सदेवकं लोकं समारकं सब्रह्मकं सस्समणब्राह्मणिं पजं सदेवमनुस्सं अनुसासति, तेनापि कारणेन तथागतो वुच्चति ‘राजा’ति।
‘‘Kena pana, bhante nāgasena, kāraṇena tathāgato vuccati ‘rājā’’’ti? ‘‘Rājā nāma, mahārāja, yo koci rajjaṃ kāreti lokamanusāsati, bhagavāpi, mahārāja, dasasahassiyā lokadhātuyā dhammena rajjaṃ kāreti, sadevakaṃ lokaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussaṃ anusāsati, tenāpi kāraṇena tathāgato vuccati ‘rājā’ti.
‘‘राजा नाम, महाराज, सब्बजनमनुस्से अभिभवित्वा नन्दयन्तो ञातिसङ्घं, सोचयन्तो अमित्तसङ्घं, महतिमहायससिरिहरं थिरसारदण्डं अनूनसतसलाकालङ्कतं उस्सापेति पण्डरविमलसेतच्छत्तं, भगवापि, महाराज, सोचयन्तो मारसेनं मिच्छापटिपन्नं, नन्दयन्तो देवमनुस्से सम्मापटिपन्ने दससहस्सिया लोकधातुया महतिमहायससिरिहरं खन्तिथिरसारदण्डं ञाणवरसतसलाकालङ्कतं उस्सापेति अग्गवरविमुत्तिपण्डरविमलसेतच्छत्तं, तेनापि कारणेन तथागतो वुच्चति ‘राजा’ति।
‘‘Rājā nāma, mahārāja, sabbajanamanusse abhibhavitvā nandayanto ñātisaṅghaṃ, socayanto amittasaṅghaṃ, mahatimahāyasasiriharaṃ thirasāradaṇḍaṃ anūnasatasalākālaṅkataṃ ussāpeti paṇḍaravimalasetacchattaṃ, bhagavāpi, mahārāja, socayanto mārasenaṃ micchāpaṭipannaṃ, nandayanto devamanusse sammāpaṭipanne dasasahassiyā lokadhātuyā mahatimahāyasasiriharaṃ khantithirasāradaṇḍaṃ ñāṇavarasatasalākālaṅkataṃ ussāpeti aggavaravimuttipaṇḍaravimalasetacchattaṃ, tenāpi kāraṇena tathāgato vuccati ‘rājā’ti.
‘‘राजा नाम उपगतसम्पत्तजनानं बहूनमभिवन्दनीयो भवति, भगवापि, महाराज, उपगतसम्पत्तदेवमनुस्सानं बहूनमभिवन्दनीयो, तेनापि कारणेन तथागतो वुच्चति ‘राजा’ति।
‘‘Rājā nāma upagatasampattajanānaṃ bahūnamabhivandanīyo bhavati, bhagavāpi, mahārāja, upagatasampattadevamanussānaṃ bahūnamabhivandanīyo, tenāpi kāraṇena tathāgato vuccati ‘rājā’ti.
‘‘राजा नाम यस्स कस्सचि आराधकस्स पसीदित्वा वरितं वरं दत्वा कामेन तप्पयति, भगवापि, महाराज, यस्स कस्सचि कायेन वाचाय मनसा आराधकस्स पसीदित्वा वरितं वरमनुत्तरं सब्बदुक्खपरिमुत्तिं दत्वा असेसकामवरेन च तप्पयति, तेनापि कारणेन तथागतो वुच्चति ‘राजा’ति।
‘‘Rājā nāma yassa kassaci ārādhakassa pasīditvā varitaṃ varaṃ datvā kāmena tappayati, bhagavāpi, mahārāja, yassa kassaci kāyena vācāya manasā ārādhakassa pasīditvā varitaṃ varamanuttaraṃ sabbadukkhaparimuttiṃ datvā asesakāmavarena ca tappayati, tenāpi kāraṇena tathāgato vuccati ‘rājā’ti.
‘‘राजा नाम आणं वीतिक्कमन्तं विगरहति झापेति 1 धंसेति, भगवतोपि, महाराज, सासनवरे आणं अतिक्कमन्तो अलज्जी मङ्कुभावेन ओञ्ञातो हीळितो गरहितो भवित्वा वज्जति जिनसासनवरम्हा, तेनापि कारणेन तथागतो वुच्चति ‘राजा’ति।
‘‘Rājā nāma āṇaṃ vītikkamantaṃ vigarahati jhāpeti 2 dhaṃseti, bhagavatopi, mahārāja, sāsanavare āṇaṃ atikkamanto alajjī maṅkubhāvena oññāto hīḷito garahito bhavitvā vajjati jinasāsanavaramhā, tenāpi kāraṇena tathāgato vuccati ‘rājā’ti.
‘‘राजा नाम पुब्बकानं धम्मिकानं राजूनं पवेणिमनुसिट्ठिया धम्माधम्ममनुदीपयित्वा धम्मेन रज्जं कारयमानो पिहयितो पियो पत्थितो भवति जनमनुस्सानं, चिरं राजकुलवंसं ठपयति धम्मगुणबलेन, भगवापि, महाराज, पुब्बकानं सयम्भूनं पवेणिमनुसिट्ठिया धम्माधम्ममनुदीपयित्वा धम्मेन लोकमनुसासमानो पिहयितो पियो पत्थितो देवमनुस्सानं चिरं सासनं पवत्तेति धम्मगुणबलेन, तेनापि कारणेन तथागतो वुच्चति ‘राजा’ति। एवमनेकविधं, महाराज, कारणं, येन कारणेन तथागतो ब्राह्मणोपि भवेय्य राजापि भवेय्य, सुनिपुणो भिक्खु कप्पम्पि नो नं सम्पादेय्य, किं अतिबहुं भणितेन, संखित्तं सम्पटिच्छितब्ब’’न्ति। ‘‘साधु, भन्ते नागसेन, एवमेतं तथा सम्पटिच्छामी’’ति।
‘‘Rājā nāma pubbakānaṃ dhammikānaṃ rājūnaṃ paveṇimanusiṭṭhiyā dhammādhammamanudīpayitvā dhammena rajjaṃ kārayamāno pihayito piyo patthito bhavati janamanussānaṃ, ciraṃ rājakulavaṃsaṃ ṭhapayati dhammaguṇabalena, bhagavāpi, mahārāja, pubbakānaṃ sayambhūnaṃ paveṇimanusiṭṭhiyā dhammādhammamanudīpayitvā dhammena lokamanusāsamāno pihayito piyo patthito devamanussānaṃ ciraṃ sāsanaṃ pavatteti dhammaguṇabalena, tenāpi kāraṇena tathāgato vuccati ‘rājā’ti. Evamanekavidhaṃ, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena tathāgato brāhmaṇopi bhaveyya rājāpi bhaveyya, sunipuṇo bhikkhu kappampi no naṃ sampādeyya, kiṃ atibahuṃ bhaṇitena, saṃkhittaṃ sampaṭicchitabba’’nti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
ब्राह्मणराजवादपञ्हो अट्ठमो।
Brāhmaṇarājavādapañho aṭṭhamo.
Footnotes:
