| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
९. ब्रह्मनिमन्तनिकसुत्तवण्णना
9. Brahmanimantanikasuttavaṇṇanā
५०१. एवं मे सुतन्ति ब्रह्मनिमन्तनिकसुत्तं। तत्थ पापकं दिट्ठिगतन्ति लामका सस्सतदिट्ठि। इदं निच्चन्ति इदं सह कायेन ब्रह्मट्ठानं अनिच्चं ‘‘निच्च’’न्ति वदति। धुवादीनि तस्सेव वेवचनानि। तत्थ धुवन्ति थिरं। सस्सतन्ति सदा विज्जमानं। केवलन्ति अखण्डं सकलं। अचवनधम्मन्ति अचवनसभावं। इदञ्हि न जायतीतिआदीसु इमस्मिं ठाने कोचि जायनको वा जीयनको वा मीयनको वा चवनको वा उपपज्जनको वा नत्थीति सन्धाय वदति। इतो च पनञ्ञन्ति इतो सह कायका ब्रह्मट्ठाना उत्तरि अञ्ञं निस्सरणं नाम नत्थीति एवमस्स थामगता सस्सतदिट्ठि उप्पन्ना होति। एवंवादी पन सो उपरि तिस्सो झानभूमियो चत्तारो मग्गा चत्तारि फलानि निब्बानन्ति सब्बं पटिबाहति। अविज्जागतोति अविज्जाय गतो समन्नागतो अञ्ञाणी अन्धीभूतो। यत्र हि नामाति यो नाम।
501.Evaṃme sutanti brahmanimantanikasuttaṃ. Tattha pāpakaṃ diṭṭhigatanti lāmakā sassatadiṭṭhi. Idaṃ niccanti idaṃ saha kāyena brahmaṭṭhānaṃ aniccaṃ ‘‘nicca’’nti vadati. Dhuvādīni tasseva vevacanāni. Tattha dhuvanti thiraṃ. Sassatanti sadā vijjamānaṃ. Kevalanti akhaṇḍaṃ sakalaṃ. Acavanadhammanti acavanasabhāvaṃ. Idañhi na jāyatītiādīsu imasmiṃ ṭhāne koci jāyanako vā jīyanako vā mīyanako vā cavanako vā upapajjanako vā natthīti sandhāya vadati. Ito ca panaññanti ito saha kāyakā brahmaṭṭhānā uttari aññaṃ nissaraṇaṃ nāma natthīti evamassa thāmagatā sassatadiṭṭhi uppannā hoti. Evaṃvādī pana so upari tisso jhānabhūmiyo cattāro maggā cattāri phalāni nibbānanti sabbaṃ paṭibāhati. Avijjāgatoti avijjāya gato samannāgato aññāṇī andhībhūto. Yatra hi nāmāti yo nāma.
५०२. अथ खो, भिक्खवे, मारो पापिमाति मारो कथं भगवन्तं अद्दस? सो किर अत्तनो भवने निसीदित्वा कालेन कालं सत्थारं आवज्जेति – ‘‘अज्ज समणो गोतमो कतरस्मिं गामे वा निगमे वा वसती’’ति। इमस्मिं पन काले आवज्जन्तो, ‘‘उक्कट्ठं निस्साय सुभगवने विहरती’’ति ञत्वा, ‘‘कत्थ नु खो गतो’’ति ओलोकेन्तो ब्रह्मलोकं गच्छन्तं दिस्वा, ‘‘समणो गोतमो ब्रह्मलोकं गच्छति, याव तत्थ धम्मकथं कथेत्वा ब्रह्मगणं मम विसया नातिक्कमेति, ताव गन्त्वा धम्मदेसनायं विछन्दं करिस्सामी’’ति सत्थु पदानुपदिको गन्त्वा ब्रह्मगणस्स अन्तरे अदिस्समानेन कायेन अट्ठासि। सो, ‘‘सत्थारा बकब्रह्मा अपसादितो’’ति ञत्वा ब्रह्मुनो उपत्थम्भो हुत्वा अट्ठासि। तेन वुत्तं – ‘‘अथ खो, भिक्खवे, मारो पापिमा’’ति।
502.Atha kho, bhikkhave, māro pāpimāti māro kathaṃ bhagavantaṃ addasa? So kira attano bhavane nisīditvā kālena kālaṃ satthāraṃ āvajjeti – ‘‘ajja samaṇo gotamo katarasmiṃ gāme vā nigame vā vasatī’’ti. Imasmiṃ pana kāle āvajjanto, ‘‘ukkaṭṭhaṃ nissāya subhagavane viharatī’’ti ñatvā, ‘‘kattha nu kho gato’’ti olokento brahmalokaṃ gacchantaṃ disvā, ‘‘samaṇo gotamo brahmalokaṃ gacchati, yāva tattha dhammakathaṃ kathetvā brahmagaṇaṃ mama visayā nātikkameti, tāva gantvā dhammadesanāyaṃ vichandaṃ karissāmī’’ti satthu padānupadiko gantvā brahmagaṇassa antare adissamānena kāyena aṭṭhāsi. So, ‘‘satthārā bakabrahmā apasādito’’ti ñatvā brahmuno upatthambho hutvā aṭṭhāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho, bhikkhave, māro pāpimā’’ti.
ब्रह्मपारिसज्जं अन्वाविसित्वाति एकस्स ब्रह्मपारिसज्जस्स सरीरं पविसित्वा। महाब्रह्मानं पन ब्रह्मपुरोहितानं वा अन्वाविसितुं न सक्कोति। मेतमासदोति मा एतं अपसादयित्थ। अभिभूति अभिभवित्वा ठितो जेट्ठको। अनभिभूतोति अञ्ञेहि अनभिभूतो। अञ्ञदत्थूति एकंसवचने निपातो। दस्सनवसेन दसो, सब्बं पस्सतीति दीपेति। वसवत्तीति सब्बजनं वसे वत्तेति। इस्सरोति लोके इस्सरो। कत्ता निम्माताति लोकस्स कत्ता च निम्माता च, पथवीहिमवन्तसिनेरुचक्कवाळमहासमुद्दचन्दिमसूरिया च इमिना निम्मिताति दीपेति।
Brahmapārisajjaṃ anvāvisitvāti ekassa brahmapārisajjassa sarīraṃ pavisitvā. Mahābrahmānaṃ pana brahmapurohitānaṃ vā anvāvisituṃ na sakkoti. Metamāsadoti mā etaṃ apasādayittha. Abhibhūti abhibhavitvā ṭhito jeṭṭhako. Anabhibhūtoti aññehi anabhibhūto. Aññadatthūti ekaṃsavacane nipāto. Dassanavasena daso, sabbaṃ passatīti dīpeti. Vasavattīti sabbajanaṃ vase vatteti. Issaroti loke issaro. Kattā nimmātāti lokassa kattā ca nimmātā ca, pathavīhimavantasinerucakkavāḷamahāsamuddacandimasūriyā ca iminā nimmitāti dīpeti.
सेट्ठो सजिताति अयं लोकस्स उत्तमो च सजिता च। ‘‘त्वं खत्तियो नाम होहि, त्वं ब्राह्मणो नाम, वेस्सो नाम, सुद्दो नाम, गहट्ठो नाम, पब्बजितो नाम, अन्तमसो ओट्ठो होहि, गोणो होही’’ति एवं सत्तानं विसज्जेता अयन्ति दस्सेति। वसी पिता भूतभब्यानन्ति अयं चिण्णवसिताय वसी, अयं पिता भूतानञ्च भब्यानञ्चाति वदति। तत्थ अण्डजजलाबुजा सत्ता अन्तोअण्डकोसे चेव अन्तोवत्थिम्हि च भब्या नाम, बहि निक्खन्तकालतो पट्ठाय भूता। संसेदजा पठमचित्तक्खणे भब्या, दुतियतो पट्ठाय भूता। ओपपातिका पठमइरियापथे भब्या, दुतियतो पट्ठाय भूताति वेदितब्बा। ते सब्बेपि एतस्स पुत्ताति सञ्ञाय, ‘‘पिता भूतभब्यान’’न्ति आह।
Seṭṭho sajitāti ayaṃ lokassa uttamo ca sajitā ca. ‘‘Tvaṃ khattiyo nāma hohi, tvaṃ brāhmaṇo nāma, vesso nāma, suddo nāma, gahaṭṭho nāma, pabbajito nāma, antamaso oṭṭho hohi, goṇo hohī’’ti evaṃ sattānaṃ visajjetā ayanti dasseti. Vasī pitā bhūtabhabyānanti ayaṃ ciṇṇavasitāya vasī, ayaṃ pitā bhūtānañca bhabyānañcāti vadati. Tattha aṇḍajajalābujā sattā antoaṇḍakose ceva antovatthimhi ca bhabyā nāma, bahi nikkhantakālato paṭṭhāya bhūtā. Saṃsedajā paṭhamacittakkhaṇe bhabyā, dutiyato paṭṭhāya bhūtā. Opapātikā paṭhamairiyāpathe bhabyā, dutiyato paṭṭhāya bhūtāti veditabbā. Te sabbepi etassa puttāti saññāya, ‘‘pitā bhūtabhabyāna’’nti āha.
पथवीगरहकाति यथा त्वं एतरहि, ‘‘अनिच्चा दुक्खा अनत्ता’’ति पथविं गरहसि जिगुच्छसि, एवं तेपि पथवीगरहका अहेसुं, न केवलं त्वंयेवाति दीपेति। आपगरहकातिआदीसुपि एसेव नयो। हीने काये पतिट्ठिताति चतूसु अपायेसु निब्बत्ता। पथवीपसंसकाति यथा त्वं गरहसि, एवं अगरहित्वा, ‘‘निच्चा धुवा सस्सता अच्छेज्जा अभेज्जा अक्खया’’ति एवं पथवीपसंसका पथविया वण्णवादिनो अहेसुन्ति वदति। पथवाभिनन्दिनोति तण्हादिट्ठिवसेन पथविया अभिनन्दिनो। सेसेसुपि एसेव नयो। पणीते काये पतिट्ठिताति ब्रह्मलोके निब्बत्ता। तं ताहन्ति तेन कारणेन तं अहं। इङ्घाति चोदनत्थे निपातो। उपातिवत्तित्थोति अतिक्कमित्थ। ‘‘उपातिवत्तितो’’तिपि पाठो, अयमेवत्थो। दण्डेन पटिप्पणामेय्याति चतुहत्थेन मुग्गरदण्डेन पोथेत्वा पलापेय्य। नरकपपातेति सतपोरिसे महासोब्भे। विराधेय्याति हत्थेन गहणयुत्ते वा पादेन पतिट्ठानयुत्ते वा ठाने गहणपतिट्ठानानि कातुं न सक्कुणेय्य। ननु त्वं भिक्खु पस्ससीति भिक्खु ननु त्वं इमं ब्रह्मपरिसं सन्निपतितं ओभासमानं विरोचमानं जोतयमानं पस्ससीति ब्रह्मुनो ओवादे ठितानं इद्धानुभावं दस्सेति। इति खो मं, भिक्खवे, मारो पापिमा ब्रह्मपरिसं उपनेसीति, भिक्खवे , मारो पापिमा ननु त्वं भिक्खु पस्ससि ब्रह्मपरिसं यसेन च सिरिया च ओभासमानं विरोचमानं जोतयमानं, यदि त्वम्पि महाब्रह्मुनो वचनं अनतिक्कमित्वा यदेव ते ब्रह्मा वदति, तं करेय्यासि, त्वम्पि एवमेवं यसेन च सिरिया च विरोचेय्यासीति एवं वदन्तो मं ब्रह्मपरिसं उपनेसि उपसंहरि। मा त्वं मञ्ञित्थोति मा त्वं मञ्ञि। मारो त्वमसि पापिमाति पापिम त्वं महाजनस्स मारणतो मारो नाम, पापकं लामकं महाजनस्स अयसं करणतो पापिमा नामाति जानामि।
Pathavīgarahakāti yathā tvaṃ etarahi, ‘‘aniccā dukkhā anattā’’ti pathaviṃ garahasi jigucchasi, evaṃ tepi pathavīgarahakā ahesuṃ, na kevalaṃ tvaṃyevāti dīpeti. Āpagarahakātiādīsupi eseva nayo. Hīne kāye patiṭṭhitāti catūsu apāyesu nibbattā. Pathavīpasaṃsakāti yathā tvaṃ garahasi, evaṃ agarahitvā, ‘‘niccā dhuvā sassatā acchejjā abhejjā akkhayā’’ti evaṃ pathavīpasaṃsakā pathaviyā vaṇṇavādino ahesunti vadati. Pathavābhinandinoti taṇhādiṭṭhivasena pathaviyā abhinandino. Sesesupi eseva nayo. Paṇīte kāye patiṭṭhitāti brahmaloke nibbattā. Taṃ tāhanti tena kāraṇena taṃ ahaṃ. Iṅghāti codanatthe nipāto. Upātivattitthoti atikkamittha. ‘‘Upātivattito’’tipi pāṭho, ayamevattho. Daṇḍena paṭippaṇāmeyyāti catuhatthena muggaradaṇḍena pothetvā palāpeyya. Narakapapāteti sataporise mahāsobbhe. Virādheyyāti hatthena gahaṇayutte vā pādena patiṭṭhānayutte vā ṭhāne gahaṇapatiṭṭhānāni kātuṃ na sakkuṇeyya. Nanu tvaṃ bhikkhu passasīti bhikkhu nanu tvaṃ imaṃ brahmaparisaṃ sannipatitaṃ obhāsamānaṃ virocamānaṃ jotayamānaṃ passasīti brahmuno ovāde ṭhitānaṃ iddhānubhāvaṃ dasseti. Iti kho maṃ, bhikkhave, māro pāpimā brahmaparisaṃ upanesīti, bhikkhave , māro pāpimā nanu tvaṃ bhikkhu passasi brahmaparisaṃ yasena ca siriyā ca obhāsamānaṃ virocamānaṃ jotayamānaṃ, yadi tvampi mahābrahmuno vacanaṃ anatikkamitvā yadeva te brahmā vadati, taṃ kareyyāsi, tvampi evamevaṃ yasena ca siriyā ca viroceyyāsīti evaṃ vadanto maṃ brahmaparisaṃ upanesi upasaṃhari. Mā tvaṃ maññitthoti mā tvaṃ maññi. Māro tvamasi pāpimāti pāpima tvaṃ mahājanassa māraṇato māro nāma, pāpakaṃ lāmakaṃ mahājanassa ayasaṃ karaṇato pāpimā nāmāti jānāmi.
५०३. कसिणं आयुन्ति सकलं आयुं। ते खो एवं जानेय्युन्ति ते एवं महन्तेन तपोकम्मेन समन्नागता, त्वं पन पुरिमदिवसे जातो, किं जानिस्ससि, यस्स ते अज्जापि मुखे खीरगन्धो वायतीति घट्टेन्तो वदति। पथविं अज्झोसिस्ससीति पथविं अज्झोसाय गिलित्वा परिनिट्ठपेत्वा तण्हामानदिट्ठीहि गण्हिस्ससि। ओपसायिको मे भविस्ससीति मय्हं समीपसयो भविस्ससि, मं गच्छन्तं अनुगच्छिस्ससि, ठितं उपतिट्ठिस्ससि, निसिन्नं उपनिसीदिस्ससि, निपन्नं उपनिपज्जिस्ससीति अत्थो। वत्थुसायिकोति मम वत्थुस्मिं सयनको। यथाकामकरणीयो बाहितेय्योति मया अत्तनो रुचिया यं इच्छामि, तं कत्तब्बो, बाहित्वा च पन जज्झरिकागुम्बतोपि नीचतरो लकुण्डटकतरो कातब्बो भविस्ससीति अत्थो।
503.Kasiṇaṃ āyunti sakalaṃ āyuṃ. Te kho evaṃ jāneyyunti te evaṃ mahantena tapokammena samannāgatā, tvaṃ pana purimadivase jāto, kiṃ jānissasi, yassa te ajjāpi mukhe khīragandho vāyatīti ghaṭṭento vadati. Pathaviṃ ajjhosissasīti pathaviṃ ajjhosāya gilitvā pariniṭṭhapetvā taṇhāmānadiṭṭhīhi gaṇhissasi. Opasāyiko me bhavissasīti mayhaṃ samīpasayo bhavissasi, maṃ gacchantaṃ anugacchissasi, ṭhitaṃ upatiṭṭhissasi, nisinnaṃ upanisīdissasi, nipannaṃ upanipajjissasīti attho. Vatthusāyikoti mama vatthusmiṃ sayanako. Yathākāmakaraṇīyo bāhiteyyoti mayā attano ruciyā yaṃ icchāmi, taṃ kattabbo, bāhitvā ca pana jajjharikāgumbatopi nīcataro lakuṇḍaṭakataro kātabbo bhavissasīti attho.
इमिना एस भगवन्तं उपलापेति वा अपसादेति वा। उपलापेति नाम सचे खो त्वं, भिक्खु, तण्हादीहि पथविं अज्झोसिस्ससि, ओपसायिको मे भविस्ससि, मयि गच्छन्ते गमिस्ससि, तिट्ठन्ते ठस्ससि, निसिन्ने निसीदिस्ससि, निपन्ने निपज्जिस्ससि, अहं तं सेसजनं पटिबाहित्वा विस्सासिकं अब्भन्तरिकं करिस्सामीति एवं ताव उपलापेति नाम। सेसपदेहि पन अपसादेति नाम। अयञ्हेत्थ अधिप्पायो – सचे त्वं पथविं अज्झोसिस्ससि, वत्थुसायिको मे भविस्ससि, मम गमनादीनि आगमेत्वा गमिस्ससि वा ठस्ससि वा निसीदिस्ससि वा निपज्जिस्ससि वा, मम वत्थुस्मिं मय्हं आरक्खं गण्हिस्ससि, अहं पन तं यथाकामं करिस्सामि बाहित्वा च जज्झरिकागुम्बतोपि लकुण्डकतरन्ति एवं अपसादेति नाम। अयं पन ब्रह्मा माननिस्सितो, तस्मा इध अपसादनाव अधिप्पेता। आपादीसुपि एसेव नयो।
Iminā esa bhagavantaṃ upalāpeti vā apasādeti vā. Upalāpeti nāma sace kho tvaṃ, bhikkhu, taṇhādīhi pathaviṃ ajjhosissasi, opasāyiko me bhavissasi, mayi gacchante gamissasi, tiṭṭhante ṭhassasi, nisinne nisīdissasi, nipanne nipajjissasi, ahaṃ taṃ sesajanaṃ paṭibāhitvā vissāsikaṃ abbhantarikaṃ karissāmīti evaṃ tāva upalāpeti nāma. Sesapadehi pana apasādeti nāma. Ayañhettha adhippāyo – sace tvaṃ pathaviṃ ajjhosissasi, vatthusāyiko me bhavissasi, mama gamanādīni āgametvā gamissasi vā ṭhassasi vā nisīdissasi vā nipajjissasi vā, mama vatthusmiṃ mayhaṃ ārakkhaṃ gaṇhissasi, ahaṃ pana taṃ yathākāmaṃ karissāmi bāhitvā ca jajjharikāgumbatopi lakuṇḍakataranti evaṃ apasādeti nāma. Ayaṃ pana brahmā mānanissito, tasmā idha apasādanāva adhippetā. Āpādīsupi eseva nayo.
अपिच ते अहं ब्रह्मेति इदानि भगवा, ‘‘अयं ब्रह्मा माननिस्सितो ‘अहं जानामी’ति मञ्ञति, अत्तनो यसेन सम्मत्तो सरीरं फुसितुम्पि समत्थं किञ्चि न पस्सति, थोकं निग्गहेतुं वट्टती’’ति चिन्तेत्वा इमं देसनं आरभि। तत्थ गतिञ्च पजानामीति निप्फत्तिञ्च पजानामि। जुतिञ्चाति आनुभावञ्च पजानामि। एवं महेसक्खोति एवं महायसो महापरिवारो।
Apicate ahaṃ brahmeti idāni bhagavā, ‘‘ayaṃ brahmā mānanissito ‘ahaṃ jānāmī’ti maññati, attano yasena sammatto sarīraṃ phusitumpi samatthaṃ kiñci na passati, thokaṃ niggahetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā imaṃ desanaṃ ārabhi. Tattha gatiñca pajānāmīti nipphattiñca pajānāmi. Jutiñcāti ānubhāvañca pajānāmi. Evaṃ mahesakkhoti evaṃ mahāyaso mahāparivāro.
यावता चन्दिमसूरिया परिहरन्तीति यत्तके ठाने चन्दिमसूरिया विचरन्ति। दिसा भन्ति विरोचनाति दिसासु विरोचमाना ओभासन्ति, दिसा वा तेहि विरोचमाना ओभासन्ति। ताव सहस्सधा लोकोति तत्तकेन पमाणेन सहस्सधा लोको, इमिना चक्कवाळेन सद्धिं चक्कवाळसहस्सन्ति अत्थो। एत्थ ते वत्तते वसोति एत्थ चक्कवाळसहस्से तुय्हं वसो वत्तति। परोपरञ्च जानासीति एत्थ चक्कवाळसहस्से परोपरे उच्चनीचे हीनप्पणीते सत्ते जानासि। अथो रागविरागिनन्ति न केवलं, ‘‘अयं इद्धो अयं पकतिमनुस्सो’’ति परोपरं, ‘‘अयं पन सरागो अयं वीतरागो’’ति एवं रागविरागिनम्पि जनं जानासि। इत्थंभावञ्ञथाभावन्ति इत्थंभावोति इदं चक्कवाळं। अञ्ञथाभावोति इतो सेसं एकूनसहस्सं। सत्तानं आगतिं गतिन्ति एत्थ चक्कवाळसहस्से पटिसन्धिवसेन सत्तानं आगतिं, चुतिवसेन गतिं च जानासि। तुय्हं पन अतिमहन्तोहमस्मीति सञ्ञा होति, सहस्सिब्रह्मा नाम त्वं, अञ्ञेसं पन तया उत्तरि द्विसहस्सानं तिसहस्सानं चतुसहस्सानं पञ्चसहस्सानं दससहस्सानं सतसहस्सानञ्च ब्रह्मानं पमाणं नत्थि, चतुहत्थाय पिलोतिकाय पटप्पमाणं कातुं वायमन्तो विय महन्तोस्मीति सञ्ञं करोसीति निग्गण्हाति।
Yāvatā candimasūriyā pariharantīti yattake ṭhāne candimasūriyā vicaranti. Disā bhanti virocanāti disāsu virocamānā obhāsanti, disā vā tehi virocamānā obhāsanti. Tāva sahassadhā lokoti tattakena pamāṇena sahassadhā loko, iminā cakkavāḷena saddhiṃ cakkavāḷasahassanti attho. Ettha te vattate vasoti ettha cakkavāḷasahasse tuyhaṃ vaso vattati. Paroparañca jānāsīti ettha cakkavāḷasahasse paropare uccanīce hīnappaṇīte satte jānāsi. Atho rāgavirāginanti na kevalaṃ, ‘‘ayaṃ iddho ayaṃ pakatimanusso’’ti paroparaṃ, ‘‘ayaṃ pana sarāgo ayaṃ vītarāgo’’ti evaṃ rāgavirāginampi janaṃ jānāsi. Itthaṃbhāvaññathābhāvanti itthaṃbhāvoti idaṃ cakkavāḷaṃ. Aññathābhāvoti ito sesaṃ ekūnasahassaṃ. Sattānaṃ āgatiṃ gatinti ettha cakkavāḷasahasse paṭisandhivasena sattānaṃ āgatiṃ, cutivasena gatiṃ ca jānāsi. Tuyhaṃ pana atimahantohamasmīti saññā hoti, sahassibrahmā nāma tvaṃ, aññesaṃ pana tayā uttari dvisahassānaṃ tisahassānaṃ catusahassānaṃ pañcasahassānaṃ dasasahassānaṃ satasahassānañca brahmānaṃ pamāṇaṃ natthi, catuhatthāya pilotikāya paṭappamāṇaṃ kātuṃ vāyamanto viya mahantosmīti saññaṃ karosīti niggaṇhāti.
५०४. इधूपपन्नोति इध पठमज्झानभूमियं उपपन्नो। तेन तं त्वं न जानासीति तेन कारणेन तं कायं त्वं न जानासि। नेव ते समसमोति जानितब्बट्ठानं पत्वापि तया समसमो न होमि। अभिञ्ञायाति अञ्ञाय। कुतो नीचेय्यन्ति तया नीचतरभावो पन मय्हं कुतो।
504.Idhūpapannoti idha paṭhamajjhānabhūmiyaṃ upapanno. Tena taṃ tvaṃ na jānāsīti tena kāraṇena taṃ kāyaṃ tvaṃ na jānāsi. Neva te samasamoti jānitabbaṭṭhānaṃ patvāpi tayā samasamo na homi. Abhiññāyāti aññāya. Kuto nīceyyanti tayā nīcatarabhāvo pana mayhaṃ kuto.
हेट्ठूपपत्तिको किरेस ब्रह्मा अनुप्पन्ने बुद्धुप्पादे इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा कसिणपरिकम्मं कत्वा समापत्तियो निब्बत्तेत्वा अपरिहीनज्झानो कालं कत्वा चतुत्थज्झानभूमियं वेहप्फलब्रह्मलोके पञ्चकप्पसतिकं आयुं गहेत्वा निब्बत्ति। तत्थ यावतायुकं ठत्वा हेट्टूपपत्तिकं कत्वा ततियज्झानं पणीतं भावेत्वा सुभकिण्हब्रह्मलोके चतुसट्ठिकप्पं आयुं गहेत्वा निब्बत्ति। तत्थ दुतियज्झानं भावेत्वा आभस्सरेसु अट्ठकप्पं आयुं गहेत्वा निब्बत्ति। तत्थ पठमज्झानं भावेत्वा पठमज्झानभूमियं कप्पायुको हुत्वा निब्बत्ति, सो पठमकाले अत्तना कतकम्मञ्च निब्बत्तट्ठानञ्च अञ्ञासि, काले पन गच्छन्ते उभयं पमुस्सित्वा सस्सतदिट्ठिं उप्पादेसि। तेन नं भगवा, ‘‘तेन तं त्वं न जानासि…पे॰… कुतो नीचेय्य’’न्ति आह।
Heṭṭhūpapattiko kiresa brahmā anuppanne buddhuppāde isipabbajjaṃ pabbajitvā kasiṇaparikammaṃ katvā samāpattiyo nibbattetvā aparihīnajjhāno kālaṃ katvā catutthajjhānabhūmiyaṃ vehapphalabrahmaloke pañcakappasatikaṃ āyuṃ gahetvā nibbatti. Tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā heṭṭūpapattikaṃ katvā tatiyajjhānaṃ paṇītaṃ bhāvetvā subhakiṇhabrahmaloke catusaṭṭhikappaṃ āyuṃ gahetvā nibbatti. Tattha dutiyajjhānaṃ bhāvetvā ābhassaresu aṭṭhakappaṃ āyuṃ gahetvā nibbatti. Tattha paṭhamajjhānaṃ bhāvetvā paṭhamajjhānabhūmiyaṃ kappāyuko hutvā nibbatti, so paṭhamakāle attanā katakammañca nibbattaṭṭhānañca aññāsi, kāle pana gacchante ubhayaṃ pamussitvā sassatadiṭṭhiṃ uppādesi. Tena naṃ bhagavā, ‘‘tena taṃ tvaṃ na jānāsi…pe… kuto nīceyya’’nti āha.
अथ ब्रह्मा चिन्तेसि – ‘‘समणो गोतमो मय्हं आयुञ्च निब्बत्तट्ठानञ्च पुब्बेकतकम्मञ्च जानाति, हन्द नं पुब्बे कतकम्मं पुच्छामी’’ति सत्थारं अत्तनो पुब्बेकतकम्मं पुच्छि। सत्था कथेसि।
Atha brahmā cintesi – ‘‘samaṇo gotamo mayhaṃ āyuñca nibbattaṭṭhānañca pubbekatakammañca jānāti, handa naṃ pubbe katakammaṃ pucchāmī’’ti satthāraṃ attano pubbekatakammaṃ pucchi. Satthā kathesi.
पुब्बे किरेस कुलघरे निब्बत्तित्वा कामेसु आदीनवं दिस्वा, ‘‘जातिजराब्याधिमरणस्स अन्तं करिस्सामी’’ति निक्खम्म इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा समापत्तियो निब्बत्तेत्वा अभिञ्ञापादकज्झानलाभी हुत्वा गङ्गातीरे पण्णसालं कारेत्वा झानरतिया वीतिनामेति। तदा च कालेन कालं सत्थवाहा पञ्चहि सकटसतेहि मरुकन्तारं पटिपज्जन्ति। मरुकन्तारे पन दिवा न सक्का गन्तुं, रत्तिं गमनं होति। अथ पुरिमसकटस्स अग्गयुगे युत्तबलिबद्दा गच्छन्ता निवत्तित्वा आगतमग्गाभिमुखाव अहेसुं। इतरसकटानि तथेव निवत्तित्वा अरुणे उग्गते निवत्तितभावं जानिंसु। तेसञ्च तदा कन्तारं अतिक्कमनदिवसो अहोसि। सब्बं दारुदकं परिक्खीणं, तस्मा, ‘‘नत्थि दानि अम्हाकं जीवित’’न्ति चिन्तेत्वा गोणे चक्केसु बन्धित्वा मनुस्सा सकटपच्छायायं पविसित्वा निपज्जिंसु । तापसोपि कालस्सेव पण्णसालतो निक्खमित्वा पण्णसालद्वारे निसिन्नो गङ्गं ओलोकयमानो अद्दस गङ्गं महता उदकोघेन वुय्हमानं पवत्तितमणिक्खन्धं विय आगच्छन्तिं। दिस्वा चिन्तेसि – ‘‘अत्थि नु खो इमस्मिं लोके एवरूपस्स मधुरोदकस्स अलाभेन किलिस्समाना सत्ता’’ति। सो एवं आवज्जन्तो मरुकन्तारे तं सत्थं दिस्वा, ‘‘इमे सत्ता मा नस्सन्तू’’ति, ‘‘इतो महा उदकक्खन्धो छिज्जित्वा मरुकन्तारे सत्थाभिमुखो गच्छतू’’ति अभिञ्ञाचित्तेन अधिट्ठासि। सहचित्तुप्पादेन मातिकारुळ्हं विय उदकं तत्थ अगमासि। मनुस्सा उदकसद्देन वुट्ठाय उदकं दिस्वा हत्थतुट्ठा न्हायित्वा पिवित्वा गोणेपि पायेत्वा सोत्थिना इच्छितट्ठानं अगमंसु। सत्था तं ब्रह्मुनो पुब्बकम्मं दस्सेन्तो –
Pubbe kiresa kulaghare nibbattitvā kāmesu ādīnavaṃ disvā, ‘‘jātijarābyādhimaraṇassa antaṃ karissāmī’’ti nikkhamma isipabbajjaṃ pabbajitvā samāpattiyo nibbattetvā abhiññāpādakajjhānalābhī hutvā gaṅgātīre paṇṇasālaṃ kāretvā jhānaratiyā vītināmeti. Tadā ca kālena kālaṃ satthavāhā pañcahi sakaṭasatehi marukantāraṃ paṭipajjanti. Marukantāre pana divā na sakkā gantuṃ, rattiṃ gamanaṃ hoti. Atha purimasakaṭassa aggayuge yuttabalibaddā gacchantā nivattitvā āgatamaggābhimukhāva ahesuṃ. Itarasakaṭāni tatheva nivattitvā aruṇe uggate nivattitabhāvaṃ jāniṃsu. Tesañca tadā kantāraṃ atikkamanadivaso ahosi. Sabbaṃ dārudakaṃ parikkhīṇaṃ, tasmā, ‘‘natthi dāni amhākaṃ jīvita’’nti cintetvā goṇe cakkesu bandhitvā manussā sakaṭapacchāyāyaṃ pavisitvā nipajjiṃsu . Tāpasopi kālasseva paṇṇasālato nikkhamitvā paṇṇasāladvāre nisinno gaṅgaṃ olokayamāno addasa gaṅgaṃ mahatā udakoghena vuyhamānaṃ pavattitamaṇikkhandhaṃ viya āgacchantiṃ. Disvā cintesi – ‘‘atthi nu kho imasmiṃ loke evarūpassa madhurodakassa alābhena kilissamānā sattā’’ti. So evaṃ āvajjanto marukantāre taṃ satthaṃ disvā, ‘‘ime sattā mā nassantū’’ti, ‘‘ito mahā udakakkhandho chijjitvā marukantāre satthābhimukho gacchatū’’ti abhiññācittena adhiṭṭhāsi. Sahacittuppādena mātikāruḷhaṃ viya udakaṃ tattha agamāsi. Manussā udakasaddena vuṭṭhāya udakaṃ disvā hatthatuṭṭhā nhāyitvā pivitvā goṇepi pāyetvā sotthinā icchitaṭṭhānaṃ agamaṃsu. Satthā taṃ brahmuno pubbakammaṃ dassento –
‘‘यं त्वं अपायेसि बहू मनुस्से,
‘‘Yaṃ tvaṃ apāyesi bahū manusse,
पिपासिते घम्मनि सम्परेते।
Pipāsite ghammani samparete;
तं ते पुराणं वतसीलवत्तं,
Taṃ te purāṇaṃ vatasīlavattaṃ,
सुत्तप्पबुद्धोव अनुस्सरामी’’ति॥ (जा॰ १.७.७१) –
Suttappabuddhova anussarāmī’’ti. (jā. 1.7.71) –
इमं गाथमाह।
Imaṃ gāthamāha.
अपरस्मिं समये तापसो गङ्गातीरे पण्णसालं मापेत्वा आरञ्ञकं गामं निस्साय वसति। तेन च समयेन चोरा तं गामं पहरित्वा हत्थसारं गहेत्वा गावियो च करमरे च गहेत्वा गच्छन्ति। गावोपि सुनखापि मनुस्सापि महाविरवं विरवन्ति। तापसो तं सद्दं सुत्वा ‘‘किं नु खो एत’’न्ति आवज्जन्तो, ‘‘मनुस्सानं भयं उप्पन्न’’न्ति ञत्वा, ‘‘मयि पस्सन्ते इमे सत्ता मा नस्सन्तू’’ति अभिञ्ञापादकज्झानं समापज्जित्वा वुट्ठाय अभिञ्ञाचित्तेन चोरानं पटिपथे चतुरङ्गिनिसेनं मापेसि कम्मसज्जं आगच्छन्तिं। चोरा दिस्वा, ‘‘राजा’’ति ते मञ्ञमाना विलोपं छड्डेत्वा पक्कमिंसु। तापसो ‘‘यं यस्स सन्तकं, तं तस्सेव होतू’’ति अधिट्ठासि, तं तथेव अहोसि। महाजनो सोत्थिभावं पापुणि। सत्था इदम्पि तस्स पुब्बकम्मं दस्सेन्तो –
Aparasmiṃ samaye tāpaso gaṅgātīre paṇṇasālaṃ māpetvā āraññakaṃ gāmaṃ nissāya vasati. Tena ca samayena corā taṃ gāmaṃ paharitvā hatthasāraṃ gahetvā gāviyo ca karamare ca gahetvā gacchanti. Gāvopi sunakhāpi manussāpi mahāviravaṃ viravanti. Tāpaso taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti āvajjanto, ‘‘manussānaṃ bhayaṃ uppanna’’nti ñatvā, ‘‘mayi passante ime sattā mā nassantū’’ti abhiññāpādakajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya abhiññācittena corānaṃ paṭipathe caturaṅginisenaṃ māpesi kammasajjaṃ āgacchantiṃ. Corā disvā, ‘‘rājā’’ti te maññamānā vilopaṃ chaḍḍetvā pakkamiṃsu. Tāpaso ‘‘yaṃ yassa santakaṃ, taṃ tasseva hotū’’ti adhiṭṭhāsi, taṃ tatheva ahosi. Mahājano sotthibhāvaṃ pāpuṇi. Satthā idampi tassa pubbakammaṃ dassento –
‘‘यं एणिकूलस्मिं जनं गहीतं,
‘‘Yaṃ eṇikūlasmiṃ janaṃ gahītaṃ,
अमोचयी गय्हक नीयमानं।
Amocayī gayhaka nīyamānaṃ;
तं ते पुराणं वतसीलवत्तं,
Taṃ te purāṇaṃ vatasīlavattaṃ,
सुत्तप्पबुद्धोव अनुस्सरामी’’ति॥ (जा॰ १.७.७२) –
Suttappabuddhova anussarāmī’’ti. (jā. 1.7.72) –
इमं गाथमाह। एत्थ एणिकूलस्मिन्ति गङ्गातीरे।
Imaṃ gāthamāha. Ettha eṇikūlasminti gaṅgātīre.
पुन एकस्मिं समये उपरिगङ्गावासिकं कुलं हेट्ठागङ्गावासिकेन कुलेन सद्धिं मित्तसन्थवं कत्वा नावासङ्घाटं बन्धित्वा बहुं खादनीयभोजनीयञ्चेव गन्धमालादीनि च आरोपेत्वा गङ्गासोतेन आगच्छति। मनुस्सा खादमाना भुञ्जमाना नच्चन्ता गायन्ता देवविमानेन गच्छन्ता विय बलवसोमनस्सा अहेसुं। गङ्गेय्यको नागो दिस्वा कुपितो, ‘‘इमे मयि सञ्ञम्पि न करोन्ति, इदानि ने समुद्दमेव पापेस्सामी’’ति महन्तं अत्तभावं मापेत्वा उदकं द्विधा भिन्दित्वा उट्ठाय फणं कत्वा सुस्सूकारं करोन्तो अट्ठासि। महाजनो दिस्वा भीतो विस्सरमकासि। तापसो पण्णसालाय निसिन्नो सुत्वा, ‘‘इमे गायन्ता नच्चन्ता सोमनस्सजाता आगच्छन्ति, इदानि पन भयरवं रविंसु, किं नु खो’’ति आवज्जन्तो नागराजं दिस्वा, ‘‘मयि पस्सन्ते इमे सत्ता मा नस्सन्तू’’ति अभिञ्ञापादकज्झानं समापज्जित्वा अत्तभावं विजहित्वा सुपण्णवण्णं मापेत्वा नागराजस्स दस्सेसि। नागराजा भीतो फणं संहरित्वा उदकं पविट्ठो। महाजनो सोत्थिभावं पापुणि। सत्था इदम्पि तस्स पुब्बकम्मं दस्सेन्तो –
Puna ekasmiṃ samaye uparigaṅgāvāsikaṃ kulaṃ heṭṭhāgaṅgāvāsikena kulena saddhiṃ mittasanthavaṃ katvā nāvāsaṅghāṭaṃ bandhitvā bahuṃ khādanīyabhojanīyañceva gandhamālādīni ca āropetvā gaṅgāsotena āgacchati. Manussā khādamānā bhuñjamānā naccantā gāyantā devavimānena gacchantā viya balavasomanassā ahesuṃ. Gaṅgeyyako nāgo disvā kupito, ‘‘ime mayi saññampi na karonti, idāni ne samuddameva pāpessāmī’’ti mahantaṃ attabhāvaṃ māpetvā udakaṃ dvidhā bhinditvā uṭṭhāya phaṇaṃ katvā sussūkāraṃ karonto aṭṭhāsi. Mahājano disvā bhīto vissaramakāsi. Tāpaso paṇṇasālāya nisinno sutvā, ‘‘ime gāyantā naccantā somanassajātā āgacchanti, idāni pana bhayaravaṃ raviṃsu, kiṃ nu kho’’ti āvajjanto nāgarājaṃ disvā, ‘‘mayi passante ime sattā mā nassantū’’ti abhiññāpādakajjhānaṃ samāpajjitvā attabhāvaṃ vijahitvā supaṇṇavaṇṇaṃ māpetvā nāgarājassa dassesi. Nāgarājā bhīto phaṇaṃ saṃharitvā udakaṃ paviṭṭho. Mahājano sotthibhāvaṃ pāpuṇi. Satthā idampi tassa pubbakammaṃ dassento –
‘‘गङ्गाय सोतस्मिं गहीतनावं,
‘‘Gaṅgāya sotasmiṃ gahītanāvaṃ,
लुद्देन नागेन मनुस्सकप्पा।
Luddena nāgena manussakappā;
अमोचयित्थ बलसा पसय्ह,
Amocayittha balasā pasayha,
तं ते पुराणं वतसीलवत्तं।
Taṃ te purāṇaṃ vatasīlavattaṃ;
सुत्तप्पबुद्धोव अनुस्सरामी’’ति॥ (जा॰ १.७.७३) –
Suttappabuddhova anussarāmī’’ti. (jā. 1.7.73) –
इमं गाथमाह।
Imaṃ gāthamāha.
अपरस्मिं समये एस इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा केसवो नाम तापसो अहोसि। तेन समयेन अम्हाकं बोधिसत्तो कप्पो नाम माणवो केसवस्स बद्धचरो अन्तेवासिको हुत्वा आचरियस्स किंकारपटिस्सावी मनापचारी बुद्धिसम्पन्नो अत्थचरो अहोसि। केसवो तं विना वत्तितुं नासक्खि, तं निस्सायेव जीविकं कप्पेसि। सत्था इदम्पि तस्स पुब्बकम्मं दस्सेन्तो –
Aparasmiṃ samaye esa isipabbajjaṃ pabbajitvā kesavo nāma tāpaso ahosi. Tena samayena amhākaṃ bodhisatto kappo nāma māṇavo kesavassa baddhacaro antevāsiko hutvā ācariyassa kiṃkārapaṭissāvī manāpacārī buddhisampanno atthacaro ahosi. Kesavo taṃ vinā vattituṃ nāsakkhi, taṃ nissāyeva jīvikaṃ kappesi. Satthā idampi tassa pubbakammaṃ dassento –
‘‘कप्पो च ते बद्धचरो अहोसि,
‘‘Kappo ca te baddhacaro ahosi,
सम्बुद्धिमन्तं वतिनं अमञ्ञि।
Sambuddhimantaṃ vatinaṃ amaññi;
तं ते पुराणं वतसीलवत्तं,
Taṃ te purāṇaṃ vatasīlavattaṃ,
सुत्तप्पबुद्धोव अनुस्सरामी’’ति॥ (जा॰ १.७.७४) –
Suttappabuddhova anussarāmī’’ti. (jā. 1.7.74) –
इमं गाथमाह।
Imaṃ gāthamāha.
एवं ब्रह्मुनो नानत्तभावेसु कतकम्मं सत्था पकासेसि। सत्थरि कथेन्तेयेव ब्रह्मा सल्लक्खेसि, दीपसहस्से उज्जलिते रूपानि विय सब्बकम्मानिस्स पाकटानि अहेसुं। सो पसन्नचित्तो इमं गाथमाह –
Evaṃ brahmuno nānattabhāvesu katakammaṃ satthā pakāsesi. Satthari kathenteyeva brahmā sallakkhesi, dīpasahasse ujjalite rūpāni viya sabbakammānissa pākaṭāni ahesuṃ. So pasannacitto imaṃ gāthamāha –
‘‘अद्धा पजानासि ममेतमायुं,
‘‘Addhā pajānāsi mametamāyuṃ,
अञ्ञम्पि जानासि तथा हि बुद्धो।
Aññampi jānāsi tathā hi buddho;
तथा हि तायं जलितानुभावो,
Tathā hi tāyaṃ jalitānubhāvo,
ओभासयं तिट्ठति ब्रह्मलोक’’न्ति॥ (जा॰ १.७.७५)।
Obhāsayaṃ tiṭṭhati brahmaloka’’nti. (jā. 1.7.75);
अथस्स भगवा उत्तरि असमसमतं पकासेन्तो पथविं खो अहं ब्रह्मेतिआदिमाह। तत्थ पथविया पथवत्तेन अननुभूतन्ति पथविया पथविसभावेन अननुभूतं अप्पत्तं। किं पन तन्ति? निब्बानं। तञ्हि सब्बस्मा सङ्खता निस्सटत्ता पथविसभावेन अप्पत्तं नाम। तदभिञ्ञायाति तं निब्बानं जानित्वा सच्छिकत्वा। पथविं नापहोसिन्ति पथविं तण्हादिट्ठिमानगाहेहि न गण्हिं। आपादीसुपि एसेव नयो। वित्थारो पन मूलपरियाये वुत्तनयेनेव वेदितब्बो।
Athassa bhagavā uttari asamasamataṃ pakāsento pathaviṃ kho ahaṃ brahmetiādimāha. Tattha pathaviyā pathavattena ananubhūtanti pathaviyā pathavisabhāvena ananubhūtaṃ appattaṃ. Kiṃ pana tanti? Nibbānaṃ. Tañhi sabbasmā saṅkhatā nissaṭattā pathavisabhāvena appattaṃ nāma. Tadabhiññāyāti taṃ nibbānaṃ jānitvā sacchikatvā. Pathaviṃ nāpahosinti pathaviṃ taṇhādiṭṭhimānagāhehi na gaṇhiṃ. Āpādīsupi eseva nayo. Vitthāro pana mūlapariyāye vuttanayeneva veditabbo.
सचे खो ते, मारिस, सब्बस्स सब्बत्तेनाति इदमेव ब्रह्मा अत्तनो वादिताय सब्बन्ति अक्खरं निद्दिसित्वा अक्खरे दोसं गण्हन्तो आह। सत्था पन सक्कायं सन्धाय ‘‘सब्ब’’न्ति वदति, ब्रह्मा सब्बसब्बं सन्धाय। त्वं ‘‘सब्ब’’न्ति वदसि, ‘‘सब्बस्स सब्बत्तेन अननुभूत’’न्ति वदसि, यदि सब्बं अननुभूतं नत्थि, अथस्स अननुभूतं अत्थि। मा हेव ते रित्तकमेव अहोसि तुच्छकमेव अहोसीति तुय्हं वचनं रित्तकं मा होतु, तुच्छकं मा होतूति सत्थारं मुसावादेन निग्गण्हाति।
Sace kho te, mārisa, sabbassa sabbattenāti idameva brahmā attano vāditāya sabbanti akkharaṃ niddisitvā akkhare dosaṃ gaṇhanto āha. Satthā pana sakkāyaṃ sandhāya ‘‘sabba’’nti vadati, brahmā sabbasabbaṃ sandhāya. Tvaṃ ‘‘sabba’’nti vadasi, ‘‘sabbassa sabbattena ananubhūta’’nti vadasi, yadi sabbaṃ ananubhūtaṃ natthi, athassa ananubhūtaṃ atthi. Mā heva te rittakamevaahositucchakameva ahosīti tuyhaṃ vacanaṃ rittakaṃ mā hotu, tucchakaṃ mā hotūti satthāraṃ musāvādena niggaṇhāti.
सत्था पन एतस्मा ब्रह्मुना सतगुणेन सहस्सगुणेन सतसहस्सगुणेन वादीतरो, तस्मा अहं सब्बञ्च वक्खामि, अननुभूतञ्च वक्खामि, सुणाहि मेति तस्स वादमद्दनत्थं कारणं आहरन्तो विञ्ञाणन्तिआदिमाह। तत्थ विञ्ञाणन्ति विजानितब्बं। अनिदस्सनन्ति चक्खुविञ्ञाणस्स आपाथं अनुपगमनतो अनिदस्सनं नाम, पदद्वयेनपि निब्बानमेव वुत्तं। अनन्तन्ति तयिदं उप्पादवयअन्तरहितत्ता अनन्तं नाम। वुत्तम्पि हेतं –
Satthā pana etasmā brahmunā sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena vādītaro, tasmā ahaṃ sabbañca vakkhāmi, ananubhūtañca vakkhāmi, suṇāhi meti tassa vādamaddanatthaṃ kāraṇaṃ āharanto viññāṇantiādimāha. Tattha viññāṇanti vijānitabbaṃ. Anidassananti cakkhuviññāṇassa āpāthaṃ anupagamanato anidassanaṃ nāma, padadvayenapi nibbānameva vuttaṃ. Anantanti tayidaṃ uppādavayaantarahitattā anantaṃ nāma. Vuttampi hetaṃ –
‘‘अन्तवन्तानि भूतानि, असम्भूतं अनन्तकं।
‘‘Antavantāni bhūtāni, asambhūtaṃ anantakaṃ;
भूते अन्तानि दिस्सन्ति, भूते अन्ता पकासिता’’ति॥
Bhūte antāni dissanti, bhūte antā pakāsitā’’ti.
सब्बतोपभन्ति सब्बसो पभासम्पन्नं। निब्बानतो हि अञ्ञो धम्मो सपभतरो वा जोतिवन्ततरो वा परिसुद्धतरो वा पण्डरतरो वा नत्थि। सब्बतो वा तथा पभूतमेव, न कत्थचि नत्थीति सब्बतोपभं। पुरत्थिमदिसादीसु हि असुकदिसाय नाम निब्बानं नत्थीति न वत्तब्बं। अथ वा पभन्ति तित्थस्स नामं, सब्बतो पभमस्साति सब्बतोपभं। निब्बानस्स किर यथा महासमुद्दस्स यतो यतो ओतरितुकामा होन्ति, तं तदेव तित्थं, अतित्थं नाम नत्थि। एवमेवं अट्ठतिंसाय कम्मट्ठानेसु येन येन मुखेन निब्बानं ओतरितुकामा होन्ति, तं तदेव तित्थं। निब्बानस्स अतित्थं नाम कम्मट्ठानं नत्थि। तेन वुत्तं सब्बतोपभन्ति। तं पथविया पथवत्तेनाति तं निब्बानं पथविया पथवीसभावेन ततो परेसं आपादीनं आपादिसभावेन च अननुभूतं। इति यं तुम्हादिसानं विसयभूतं सब्बतेभूमकधम्मजातं तस्स सब्बत्तेन तं विञ्ञाणं अनिदस्सनं अनन्तं सब्बतोपतं अननुभूतन्ति वादं पतिट्ठपेसि।
Sabbatopabhanti sabbaso pabhāsampannaṃ. Nibbānato hi añño dhammo sapabhataro vā jotivantataro vā parisuddhataro vā paṇḍarataro vā natthi. Sabbato vā tathā pabhūtameva, na katthaci natthīti sabbatopabhaṃ. Puratthimadisādīsu hi asukadisāya nāma nibbānaṃ natthīti na vattabbaṃ. Atha vā pabhanti titthassa nāmaṃ, sabbato pabhamassāti sabbatopabhaṃ. Nibbānassa kira yathā mahāsamuddassa yato yato otaritukāmā honti, taṃ tadeva titthaṃ, atitthaṃ nāma natthi. Evamevaṃ aṭṭhatiṃsāya kammaṭṭhānesu yena yena mukhena nibbānaṃ otaritukāmā honti, taṃ tadeva titthaṃ. Nibbānassa atitthaṃ nāma kammaṭṭhānaṃ natthi. Tena vuttaṃ sabbatopabhanti. Taṃ pathaviyā pathavattenāti taṃ nibbānaṃ pathaviyā pathavīsabhāvena tato paresaṃ āpādīnaṃ āpādisabhāvena ca ananubhūtaṃ. Iti yaṃ tumhādisānaṃ visayabhūtaṃ sabbatebhūmakadhammajātaṃ tassa sabbattena taṃ viññāṇaṃ anidassanaṃ anantaṃ sabbatopataṃ ananubhūtanti vādaṃ patiṭṭhapesi.
ततो ब्रह्मा गहितगहितं सत्थारा विस्सज्जापितो किञ्चि गहेतब्बं अदिस्वा लळितकं कातुकामो हन्द चरहि ते, मारिस, अन्तरधायामीति आह। तत्थ अन्तरधायामीति अदिस्समानकपाटिहारियं करोमीति आह। सचे विसहसीति यदि सक्कोसि मय्हं अन्तरधायितुं, अन्तरधायसि , पाटिहारियं करोहीति। नेवस्सु मे सक्कोति अन्तरधायितुन्ति मय्हं अन्तरधायितुं नेव सक्कोति। किं पनेस कातुकामो अहोसीति? मूलपटिसन्धिं गन्तुकामो अहोसि। ब्रह्मानञ्हि मूलपटिसन्धिकअत्तभावो सुखुमो, अञ्ञेसं अनापाथो, अभिसङ्खतकायेनेव तिट्ठन्ति। सत्था तस्स मूलपटिसन्धिं गन्तुं न अदासि। मूलपटिसन्धिं वा अगन्त्वापि येन तमेन अत्तानं अन्तरधापेत्वा अदिस्समानको भवेय्य, सत्था तं तमं विनोदेसि, तस्मा अन्तरधायितुं नासक्खि। सो असक्कोन्तो विमाने निलीयति, कप्परुक्खे निलीयति, उक्कुटिको निसीदति। ब्रह्मगणो केळिमकासि – ‘‘एस खो बको ब्रह्मा विमाने निलीयति, कप्परुक्खे निलीयति, उक्कुटिको निसीदति, ब्रह्मे त्वं अन्तरहितोम्ही’’ति सञ्ञं उप्पादेसि नामाति। सो ब्रह्मगणेन उप्पण्डितो मङ्कु अहोसि।
Tato brahmā gahitagahitaṃ satthārā vissajjāpito kiñci gahetabbaṃ adisvā laḷitakaṃ kātukāmo handa carahi te, mārisa, antaradhāyāmīti āha. Tattha antaradhāyāmīti adissamānakapāṭihāriyaṃ karomīti āha. Sace visahasīti yadi sakkosi mayhaṃ antaradhāyituṃ, antaradhāyasi , pāṭihāriyaṃ karohīti. Nevassu me sakkoti antaradhāyitunti mayhaṃ antaradhāyituṃ neva sakkoti. Kiṃ panesa kātukāmo ahosīti? Mūlapaṭisandhiṃ gantukāmo ahosi. Brahmānañhi mūlapaṭisandhikaattabhāvo sukhumo, aññesaṃ anāpātho, abhisaṅkhatakāyeneva tiṭṭhanti. Satthā tassa mūlapaṭisandhiṃ gantuṃ na adāsi. Mūlapaṭisandhiṃ vā agantvāpi yena tamena attānaṃ antaradhāpetvā adissamānako bhaveyya, satthā taṃ tamaṃ vinodesi, tasmā antaradhāyituṃ nāsakkhi. So asakkonto vimāne nilīyati, kapparukkhe nilīyati, ukkuṭiko nisīdati. Brahmagaṇo keḷimakāsi – ‘‘esa kho bako brahmā vimāne nilīyati, kapparukkhe nilīyati, ukkuṭiko nisīdati, brahme tvaṃ antarahitomhī’’ti saññaṃ uppādesi nāmāti. So brahmagaṇena uppaṇḍito maṅku ahosi.
एवं वुत्ते अहं, भिक्खवेति, भिक्खवे, एतेन ब्रह्मुना, ‘‘हन्द चरहि ते, मारिस, अन्तरधायामी’’ति एवं वुत्ते तं अन्तरधायितुं असक्कोन्तं दिस्वा अहं एतदवोचं। इमं गाथमभासिन्ति कस्मा भगवा गाथमभासीति? समणस्स गोतमस्स इमस्मिं ठाने अत्थिभावो वा नत्थिभावो वा कथं सक्का जानितुन्ति एवं ब्रह्मगणस्स वचनोकासो मा होतूति अन्तरहितोव गाथमभासि।
Evaṃ vutte ahaṃ, bhikkhaveti, bhikkhave, etena brahmunā, ‘‘handa carahi te, mārisa, antaradhāyāmī’’ti evaṃ vutte taṃ antaradhāyituṃ asakkontaṃ disvā ahaṃ etadavocaṃ. Imaṃ gāthamabhāsinti kasmā bhagavā gāthamabhāsīti? Samaṇassa gotamassa imasmiṃ ṭhāne atthibhāvo vā natthibhāvo vā kathaṃ sakkā jānitunti evaṃ brahmagaṇassa vacanokāso mā hotūti antarahitova gāthamabhāsi.
तत्थ भवेवाहं भयं दिस्वाति अहं भवे भयं दिस्वायेव। भवञ्च विभवेसिनन्ति इमञ्च कामभवादितिविधम्पि सत्तभवं विभवेसिनं विभवं गवेसमानं परियेसमानम्पि पुनप्पुनं भवेयेव दिस्वा। भवं नाभिवदिन्ति तण्हादिट्ठिवसेन किञ्चि भवं न अभिवदिं, न गवेसिन्ति अत्थो। नन्दिञ्च न उपादियिन्ति भवतण्हं न उपगञ्छिं, न अग्गहेसिन्ति अत्थो। इति चत्तारि सच्चानि पकासेन्तो सत्था धम्मं देसेसि। देसनापरियोसाने देसनानुसारेन विपस्सनागब्भं गाहापेत्वा दसमत्तानि ब्रह्मसहस्सानि मग्गफलामतपानं पिविंसु।
Tattha bhavevāhaṃ bhayaṃ disvāti ahaṃ bhave bhayaṃ disvāyeva. Bhavañca vibhavesinanti imañca kāmabhavāditividhampi sattabhavaṃ vibhavesinaṃ vibhavaṃ gavesamānaṃ pariyesamānampi punappunaṃ bhaveyeva disvā. Bhavaṃ nābhivadinti taṇhādiṭṭhivasena kiñci bhavaṃ na abhivadiṃ, na gavesinti attho. Nandiñca na upādiyinti bhavataṇhaṃ na upagañchiṃ, na aggahesinti attho. Iti cattāri saccāni pakāsento satthā dhammaṃ desesi. Desanāpariyosāne desanānusārena vipassanāgabbhaṃ gāhāpetvā dasamattāni brahmasahassāni maggaphalāmatapānaṃ piviṃsu.
अच्छरियब्भुतचित्तजाताति अच्छरियजाता अब्भुतजाता तुट्ठिजाता च अहेसुं। समूलं भवं उदब्बहीति बोधिमण्डे अत्तनो ताय ताय देसनाय अञ्ञेसम्पि बहूनं देवमनुस्सानं समूलकं भवं उदब्बहि, उद्धरि उप्पाटेसीति अत्थो।
Acchariyabbhutacittajātāti acchariyajātā abbhutajātā tuṭṭhijātā ca ahesuṃ. Samūlaṃ bhavaṃ udabbahīti bodhimaṇḍe attano tāya tāya desanāya aññesampi bahūnaṃ devamanussānaṃ samūlakaṃ bhavaṃ udabbahi, uddhari uppāṭesīti attho.
५०५. तस्मिं पन समये मारो पापिमा कोधाभिभूतो हुत्वा, ‘‘मयि विचरन्तेयेव समणेन गोतमेन धम्मकथं कथेत्वा दसमत्तानि ब्रह्मसहस्सानि मम वसं अतिवत्तितानी’’ति कोधाभिभूतताय अञ्ञतरस्स ब्रह्मपारिसज्जस्स सरीरे अधिमुच्चि, तं दस्सेतुं अथ खो, भिक्खवेतिआदिमाह। तत्थ सचे त्वं एवं अनुबुद्धोति सचे त्वं एवं अत्तनाव चत्तारि सच्चानि अनुबुद्धो। मा सावके उपनेसीति गिहिसावके वा पब्बजितसावके वा तं धम्मं मा उपनयसि। हीने काये पतिट्ठिताति चतूसु अपायेसु पतिट्ठिता। पणीते काये पतिट्ठिताति ब्रह्मलोके पतिट्ठिता। इदं के सन्धाय वदति? बाहिरपब्बज्जं पब्बजिते तापसपरिब्बाजके। अनुप्पन्ने हि बुद्धुप्पादे कुलपुत्ता तापसपब्बज्जं पब्बजित्वा कस्सचि किञ्चि अविचारेत्वा एकचरा हुत्वा समापत्तियो निब्बत्तेत्वा ब्रह्मलोके उप्पज्जिंसु, ते सन्धाय एवमाह। अनक्खातं कुसलञ्हि मारिसाति परेसं अनक्खातं अनोवदनं धम्मकथाय अकथनं कुसलं एतं सेय्यो। मा परं ओवदाहीति कालेन मनुस्सलोकं, कालेन देवलोकं, कालेन ब्रह्मलोकं, कालेन नागलोकं आहिण्डन्तो मा विचरि, एकस्मिं ठाने निसिन्नो झानमग्गफलसुखेन वीतिनामेहीति। अनालपनतायाति अनुल्लपनताय। ब्रह्मुनो च अभिनिमन्तनतायाति बकब्रह्मुनो च इदञ्हि, मारिस, निच्चन्तिआदिना नयेन सह कायकेन ब्रह्मट्ठानेन निमन्तनवचनेन। तस्माति तेन कारणेन। इमस्स वेय्याकरणस्स ब्रह्मनिमन्तनिकंत्वेव अधिवचनं सङ्खा समञ्ञा पञ्ञत्ति जाता। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेवाति।
505. Tasmiṃ pana samaye māro pāpimā kodhābhibhūto hutvā, ‘‘mayi vicaranteyeva samaṇena gotamena dhammakathaṃ kathetvā dasamattāni brahmasahassāni mama vasaṃ ativattitānī’’ti kodhābhibhūtatāya aññatarassa brahmapārisajjassa sarīre adhimucci, taṃ dassetuṃ atha kho, bhikkhavetiādimāha. Tattha sace tvaṃ evaṃ anubuddhoti sace tvaṃ evaṃ attanāva cattāri saccāni anubuddho. Mā sāvake upanesīti gihisāvake vā pabbajitasāvake vā taṃ dhammaṃ mā upanayasi. Hīne kāye patiṭṭhitāti catūsu apāyesu patiṭṭhitā. Paṇīte kāye patiṭṭhitāti brahmaloke patiṭṭhitā. Idaṃ ke sandhāya vadati? Bāhirapabbajjaṃ pabbajite tāpasaparibbājake. Anuppanne hi buddhuppāde kulaputtā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā kassaci kiñci avicāretvā ekacarā hutvā samāpattiyo nibbattetvā brahmaloke uppajjiṃsu, te sandhāya evamāha. Anakkhātaṃ kusalañhi mārisāti paresaṃ anakkhātaṃ anovadanaṃ dhammakathāya akathanaṃ kusalaṃ etaṃ seyyo. Mā paraṃ ovadāhīti kālena manussalokaṃ, kālena devalokaṃ, kālena brahmalokaṃ, kālena nāgalokaṃ āhiṇḍanto mā vicari, ekasmiṃ ṭhāne nisinno jhānamaggaphalasukhena vītināmehīti. Anālapanatāyāti anullapanatāya. Brahmuno ca abhinimantanatāyāti bakabrahmuno ca idañhi, mārisa, niccantiādinā nayena saha kāyakena brahmaṭṭhānena nimantanavacanena. Tasmāti tena kāraṇena. Imassa veyyākaraṇassa brahmanimantanikaṃtveva adhivacanaṃ saṅkhā samaññā paññatti jātā. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
ब्रह्मनिमन्तनिकसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Brahmanimantanikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ९. ब्रह्मनिमन्तनिकसुत्तं • 9. Brahmanimantanikasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ९. ब्रह्मनिमन्तनिकसुत्तवण्णना • 9. Brahmanimantanikasuttavaṇṇanā
