Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
൯. ബ്രഹ്മനിമന്തനികസുത്തവണ്ണനാ
9. Brahmanimantanikasuttavaṇṇanā
൫൦൧. ‘‘സസ്സതോ അത്താ ച ലോകോ ചാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൩൦) ഏവം പവത്താ ദിട്ഠി സസ്സതദിട്ഠി (സം॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.൧൭൫). സഹ കായേനാതി സഹ തേന ബ്രഹ്മത്തഭാവേന. ബ്രഹ്മട്ഠാനന്തി അത്തനോ ബ്രഹ്മവത്ഥും. ‘‘അനിച്ചം നിച്ച’’ന്തി വദതി അനിച്ചതായ അത്തനോ അപഞ്ഞായമാനത്താ. ഥിരന്തി ദള്ഹം, വിനാസാഭാവതോ സാരഭൂതന്തി അത്ഥോ. ഉപ്പാദവിപരിണാമാഭാവതോ സദാ വിജ്ജമാനം. കേവലന്തി പരിപുണ്ണം. തേനാഹ ‘‘അഖണ്ഡ’’ന്തി. കേവലന്തി വാ ജാതിആദീഹി അമിസ്സം, വിരഹിതന്തി അധിപ്പായോ. ഉപ്പാദാദീനം അഭാവതോ ഏവ അചവനധമ്മം. കോചി ജായനകോ വാ…പേ॰… ഉപപജ്ജനകോ വാ നത്ഥി നിച്ചഭാവതോ. ഠാനേന സദ്ധിം തന്നിവാസീനം നിച്ചഭാവഞ്ഹി സോ പടിജാനാതി. തിസ്സോ ഝാനഭൂമിയോതി ദുതിയതതിയചതുത്ഥജ്ഝാനഭൂമിയോ. ചതുത്ഥജ്ഝാനഭൂമിവിസേസാ ഹി അസഞ്ഞസുദ്ധാവാസാരുപ്പഭവാ. പടിബാഹതീതി സന്തംയേവ സമാനം അജാനന്തോവ നത്ഥീതി പടിക്ഖിപതി. അവിജ്ജായ ഗതോതി അവിജ്ജായ സഹ ഗതോ പവത്തോ. സഹയോഗേ ഹി ഇദം കരണവചനം. തേനാഹ ‘‘സമന്നാഗതോ’’തി. അഞ്ഞാണീതി അവിദ്വാ. പഞ്ഞാചക്ഖുവിരഹതോ അന്ധോ ഭൂതോ, അന്ധഭാവം വാ പത്തോതി അന്ധീഭൂതോ.
501. ‘‘Sassato attā ca loko cā’’ti (dī. ni. 1.30) evaṃ pavattā diṭṭhi sassatadiṭṭhi (saṃ. ni. ṭī. 1.1.175). Saha kāyenāti saha tena brahmattabhāvena. Brahmaṭṭhānanti attano brahmavatthuṃ. ‘‘Aniccaṃ nicca’’nti vadati aniccatāya attano apaññāyamānattā. Thiranti daḷhaṃ, vināsābhāvato sārabhūtanti attho. Uppādavipariṇāmābhāvato sadā vijjamānaṃ. Kevalanti paripuṇṇaṃ. Tenāha ‘‘akhaṇḍa’’nti. Kevalanti vā jātiādīhi amissaṃ, virahitanti adhippāyo. Uppādādīnaṃ abhāvato eva acavanadhammaṃ. Koci jāyanako vā…pe… upapajjanako vā natthi niccabhāvato. Ṭhānena saddhiṃ tannivāsīnaṃ niccabhāvañhi so paṭijānāti. Tisso jhānabhūmiyoti dutiyatatiyacatutthajjhānabhūmiyo. Catutthajjhānabhūmivisesā hi asaññasuddhāvāsāruppabhavā. Paṭibāhatīti santaṃyeva samānaṃ ajānantova natthīti paṭikkhipati. Avijjāya gatoti avijjāya saha gato pavatto. Sahayoge hi idaṃ karaṇavacanaṃ. Tenāha ‘‘samannāgato’’ti. Aññāṇīti avidvā. Paññācakkhuvirahato andho bhūto, andhabhāvaṃ vā pattoti andhībhūto.
൫൦൨. തദാ ഭഗവതോ സുഭഗവനേ വിഹരണസ്സ അവിച്ഛിന്നതം സന്ധായ വുത്തം ‘‘സുഭഗവനേ വിഹരതീതി ഞത്വാ’’തി. തത്ഥ പന തദാസ്സ ഭഗവതോ അദസ്സനം സന്ധായാഹ ‘‘കത്ഥ നു ഖോ ഗതോതി ഓലോകേന്തോ’’തി. ബ്രഹ്മലോകം ഗച്ഛന്തം ദിസ്വാതി ഇമിനാ കതിപയചിത്തവാരവസേന തദാ ഭഗവതോ ബ്രഹ്മലോകഗമനം ജാതം, ന ഏകചിത്തക്ഖണേനാതി ദസ്സേതി. ന ചേത്ഥ കായഗതിയാ ചിത്തപരിണാമനം അധിപ്പേതം – ‘‘സേയ്യഥാപി നാമ ബലവാ പുരിസോ സമിഞ്ജിതം വാ ബാഹം പസാരേയ്യാ’’തിആദിവചനതോ (മ॰ നി॰ ൧.൫൦൧). യം പനേത്ഥ വത്തബ്ബം, തം ഹേട്ഠാ വുത്തമേവ. വിഛന്ദന്തി ഛന്ദവിഗമം. അപസാദിതോതി ദിട്ഠിയാ ഗാഹസ്സ വിപരിവത്തനേന സന്തജ്ജിതോ. ‘‘മേതമാസദോ’’തി വചനേന ഉപത്ഥമ്ഭോ ഹുത്വാ.
502. Tadā bhagavato subhagavane viharaṇassa avicchinnataṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘subhagavane viharatīti ñatvā’’ti. Tattha pana tadāssa bhagavato adassanaṃ sandhāyāha ‘‘kattha nu kho gatoti olokento’’ti. Brahmalokaṃ gacchantaṃ disvāti iminā katipayacittavāravasena tadā bhagavato brahmalokagamanaṃ jātaṃ, na ekacittakkhaṇenāti dasseti. Na cettha kāyagatiyā cittapariṇāmanaṃ adhippetaṃ – ‘‘seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyyā’’tiādivacanato (ma. ni. 1.501). Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Vichandanti chandavigamaṃ. Apasāditoti diṭṭhiyā gāhassa viparivattanena santajjito. ‘‘Metamāsado’’ti vacanena upatthambho hutvā.
അന്വാവിസിത്വാതി ആവിസനവസേന തസ്സ അത്തഭാവം അധിഭവിത്വാ. തഥാ അഭിഭവതോ ഹി തസ്സ സരീരം പവിട്ഠോ വിയ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘സരീരം പവിസിത്വാ’’തി. യഞ്ഹി സത്തം ദേവയക്ഖനാഗാദയോ ആവിസന്തി, തസ്സ പാകതികകിരിയമയം ചിത്തപ്പവത്തിം നിവാരേത്വാ അത്തനോ ഇദ്ധാനുഭാവേന യം ഇച്ഛിതം ഹസിതലപിതാദി, തം തേന കാരാപേന്തി, കാരേന്താ ച ആവിട്ഠപുഗ്ഗലസ്സ ചിത്തവസേന കാരേന്തി. ‘‘അത്തനോവാ’’തി ന വത്തബ്ബമേതം അചിന്തേയ്യത്താ കമ്മജസ്സ ഇദ്ധാനുഭാവസ്സാതി കേചി. അപരേ പന യഥാ തദാ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദിപവത്തി ആവിട്ഠപുഗ്ഗലസ്സേവ, ഏവം കിരിയമയചിത്തപവത്തിപി തസ്സേവ, ആവേസകാനുഭാവേന പന സാമഞ്ഞതാ പരിവത്തതി. തഥാ ഹി മഹാനുഭാവം പുഗ്ഗലം തേ ആവിസിതും ന സക്കോന്തി, തികിച്ഛാവുട്ഠാപനേ പന ഛവസരീരം അനുപവിസിത്വാ സതന്തം കരോതി വിജ്ജാനുഭാവേന. കോരഖത്തിയാദീനം പന ഛവസരീരസ്സ ഉട്ഠാനം വചീനിച്ഛാരണഞ്ച കേവലം ബുദ്ധാനുഭാവേന. അചിന്തേയ്യാ ഹി ബുദ്ധാനം ബുദ്ധാനുഭാവാതി. അഭിഭവിത്വാ ഠിതോതി സകലലോകം അത്തനോ ആനുഭാവേന അഭിഭവിത്വാ ഠിതോ. ജേട്ഠകോതി പധാനോ, താദിസം വാ ആനുഭാവസമ്പന്നത്താ ഉത്തമോ. പസ്സതീതി ദസോ. വിസേസവചനിച്ഛായ അഭാവതോ അനവസേസവിസയോ ദസോ-സദ്ദോതി ആഹ ‘‘സബ്ബം പസ്സതീ’’തി. സബ്ബജനന്തി ലദ്ധനാമം സബ്ബസത്തകായം. വസേ വത്തേതി, സേട്ഠത്താ നിമ്മാപകത്താ ച അത്തനോ വസേ വത്തേതി. ലോകസ്സ ഈസനസീലതായ ഇസ്സരോ. സത്താനം കമ്മസ്സ കാരകഭാവേന കത്താ. ഥാവരജങ്ഗമവിഭാഗം സകലം ലോകം നിമ്മാനേതീതി നിമ്മാതാ.
Anvāvisitvāti āvisanavasena tassa attabhāvaṃ adhibhavitvā. Tathā abhibhavato hi tassa sarīraṃ paviṭṭho viya hotīti vuttaṃ ‘‘sarīraṃ pavisitvā’’ti. Yañhi sattaṃ devayakkhanāgādayo āvisanti, tassa pākatikakiriyamayaṃ cittappavattiṃ nivāretvā attano iddhānubhāvena yaṃ icchitaṃ hasitalapitādi, taṃ tena kārāpenti, kārentā ca āviṭṭhapuggalassa cittavasena kārenti. ‘‘Attanovā’’ti na vattabbametaṃ acinteyyattā kammajassa iddhānubhāvassāti keci. Apare pana yathā tadā cakkhuviññāṇādipavatti āviṭṭhapuggalasseva, evaṃ kiriyamayacittapavattipi tasseva, āvesakānubhāvena pana sāmaññatā parivattati. Tathā hi mahānubhāvaṃ puggalaṃ te āvisituṃ na sakkonti, tikicchāvuṭṭhāpane pana chavasarīraṃ anupavisitvā satantaṃ karoti vijjānubhāvena. Korakhattiyādīnaṃ pana chavasarīrassa uṭṭhānaṃ vacīnicchāraṇañca kevalaṃ buddhānubhāvena. Acinteyyā hi buddhānaṃ buddhānubhāvāti. Abhibhavitvā ṭhitoti sakalalokaṃ attano ānubhāvena abhibhavitvā ṭhito. Jeṭṭhakoti padhāno, tādisaṃ vā ānubhāvasampannattā uttamo. Passatīti daso. Visesavacanicchāya abhāvato anavasesavisayo daso-saddoti āha ‘‘sabbaṃ passatī’’ti. Sabbajananti laddhanāmaṃ sabbasattakāyaṃ. Vase vatteti, seṭṭhattā nimmāpakattā ca attano vase vatteti. Lokassa īsanasīlatāya issaro. Sattānaṃ kammassa kārakabhāvena kattā. Thāvarajaṅgamavibhāgaṃ sakalaṃ lokaṃ nimmānetīti nimmātā.
ഗുണവിസേസേന ലോകേ പാസംസത്താ സേട്ഠോ. താദിസോ ച ഉക്കട്ഠതമോ ഹോതീതി ആഹ ‘‘ഉത്തമോ’’തി. സത്താനം നിമ്മാനം തഥാ തഥാ സജനം വിസജനം വിയ ഹോതീതി ആഹ ‘‘ത്വം ഖത്തിയോ’’തിആദി. ഝാനാദീസു അത്തനോ ചിത്തേ ച ചിണ്ണവസിത്താ വസീ. ഭൂതാനന്തി നിബ്ബത്താനം. ഭവം അഭിജാതം അരഹന്തീതി ഭബ്യാ, സമ്ഭവേസിനോ, തേസം ഭബ്യാനം. തേനാഹ ‘‘അണ്ഡജജലാബുജാ സത്താ’’തിആദി.
Guṇavisesena loke pāsaṃsattā seṭṭho. Tādiso ca ukkaṭṭhatamo hotīti āha ‘‘uttamo’’ti. Sattānaṃ nimmānaṃ tathā tathā sajanaṃ visajanaṃ viya hotīti āha ‘‘tvaṃ khattiyo’’tiādi. Jhānādīsu attano citte ca ciṇṇavasittā vasī. Bhūtānanti nibbattānaṃ. Bhavaṃ abhijātaṃ arahantīti bhabyā, sambhavesino, tesaṃ bhabyānaṃ. Tenāha ‘‘aṇḍajajalābujā sattā’’tiādi.
പഥവീആദയോ നിച്ചാ ധുവാ സസ്സതാ. യേ തേസം ‘‘അനിച്ചാ’’തിആദിനാ ഗരഹകാ ജിഗുച്ഛാ സത്താ, തേ അയഥാഭൂതവാദിതായ മതകാലേ അപായനിട്ഠാ അഹേസും. യേ പന പഥവീആദീനം ‘‘നിച്ചാ ധുവാ’’തിആദിനാ പസംസകാ, തേ യഥാഭൂതവാദിതായ ബ്രഹ്മകായൂപഗാ അഹേസുന്തി മാരോ പാപിമാ അന്വയതോ ബ്യതിരേകതോ ച പഥവീആദിമുഖേന സങ്ഖാരാനം പരിഞ്ഞാപഞ്ഞാപനേ ആദീനവം വിഭാവേതി തതോ വിവേചേതുകാമോ. തേനാഹ ‘‘പഥവീഗരഹകാ’’തിആദി. ഏത്ഥ ച മാരോ പഥവീആദിധാതുമഹാഭൂതഗ്ഗഹണേന മനുസ്സലോകം, ഭൂതഗ്ഗഹണേന ചാതുമഹാരാജികേ, ദേവഗ്ഗഹണേന അവസേസകാമദേവലോകം, പജാപതിഗ്ഗഹണേന അത്തനോ ഠാനം, ബ്രഹ്മഗ്ഗഹണേന ബ്രഹ്മകായികേ ഗണ്ഹി. ആഭസ്സരാദയോ പന അവിസയതായ ഏവ അനേന അഗ്ഗഹിതാതി ദട്ഠബ്ബം. തണ്ഹാദിട്ഠിവസേനാതി തണ്ഹാഭിനന്ദനായ ദിട്ഠാഭിനന്ദനായ ച വസേന. ‘‘ഏതം മമ, ഏസോ മേ അത്താ’’തി അഭിനന്ദിനോ അഭിനന്ദകാ, അഭിനന്ദനസീലാ വാ. ബ്രഹ്മുനോ ഓവാദേ ഠിതാനം ഇദ്ധാനുഭാവം ദസ്സേതീതി തേസം തത്ഥ സന്നിപതിതബ്രഹ്മാനം ഇദ്ധാനുഭാവം തസ്സ മഹാബ്രഹ്മുനോ ഓവാദേ ഠിതത്താ നിബ്ബത്തം കത്വാ ദസ്സേതി. യസേനാതി ആനുഭാവേന. സിരിയാതി സോഭായ. മം ബ്രഹ്മപരിസം ഉപനേസീതി യാദിസാ ബ്രഹ്മപരിസാ ഇസ്സരിയാദിസമ്പത്തിയാ, തത്ഥ മം ഉയ്യോജേസി. മഹാജനസ്സ മാരണതോതി മഹാജനസ്സ വിവട്ടൂപനിസ്സയഗുണവിനാസനേന ആനുഭാവേന മാരണതോ. അയസന്തി യസപടിപക്ഖം അകിത്തികമ്മാനുഭാവഞ്ചാതി അത്ഥോ.
Pathavīādayo niccā dhuvā sassatā. Ye tesaṃ ‘‘aniccā’’tiādinā garahakā jigucchā sattā, te ayathābhūtavāditāya matakāle apāyaniṭṭhā ahesuṃ. Ye pana pathavīādīnaṃ ‘‘niccā dhuvā’’tiādinā pasaṃsakā, te yathābhūtavāditāya brahmakāyūpagā ahesunti māro pāpimā anvayato byatirekato ca pathavīādimukhena saṅkhārānaṃ pariññāpaññāpane ādīnavaṃ vibhāveti tato vivecetukāmo. Tenāha ‘‘pathavīgarahakā’’tiādi. Ettha ca māro pathavīādidhātumahābhūtaggahaṇena manussalokaṃ, bhūtaggahaṇena cātumahārājike, devaggahaṇena avasesakāmadevalokaṃ, pajāpatiggahaṇena attano ṭhānaṃ, brahmaggahaṇena brahmakāyike gaṇhi. Ābhassarādayo pana avisayatāya eva anena aggahitāti daṭṭhabbaṃ. Taṇhādiṭṭhivasenāti taṇhābhinandanāya diṭṭhābhinandanāya ca vasena. ‘‘Etaṃ mama, eso me attā’’ti abhinandino abhinandakā, abhinandanasīlā vā. Brahmuno ovāde ṭhitānaṃ iddhānubhāvaṃ dassetīti tesaṃ tattha sannipatitabrahmānaṃ iddhānubhāvaṃ tassa mahābrahmuno ovāde ṭhitattā nibbattaṃ katvā dasseti. Yasenāti ānubhāvena. Siriyāti sobhāya. Maṃ brahmaparisaṃ upanesīti yādisā brahmaparisā issariyādisampattiyā, tattha maṃ uyyojesi. Mahājanassa māraṇatoti mahājanassa vivaṭṭūpanissayaguṇavināsanena ānubhāvena māraṇato. Ayasanti yasapaṭipakkhaṃ akittikammānubhāvañcāti attho.
൫൦൩. കസിണം ആയുന്തി വസ്സസതം സന്ധായ വദതി. ഉപനിസ്സായ സേതീതി ഉപസയോ, ഉപസയോവ ഓപസായികോ യഥാ ‘‘വേനയികോ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൪൬; അ॰ നി॰ ൮.൧൧; പാരാ॰ ൮) ആഹ ‘‘സമീപസയോ’’തി. സയഗ്ഗഹണഞ്ചേത്ഥ നിദസ്സനമത്തന്തി ദസ്സേതും ‘‘മം ഗച്ഛന്ത’’ന്തിആദി വുത്തം. അനേകത്ഥത്താ ധാതൂനം വത്തനത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. മമ വത്ഥുസ്മിം സയനകോതി മയ്ഹം ഠാനേ വിസയേ വത്തനകോ. ബാഹിത്വാതി നീചം കത്വാ, അഭിഭവിത്വാ വാ. ജജ്ഝരികാഗുമ്ബതോതി ഏത്ഥ ജജ്ഝരികാ നാമ പഥവിം പത്ഥരിത്വാ ജാതാ ഏകാ ഗച്ഛജാതി.
503.Kasiṇaṃ āyunti vassasataṃ sandhāya vadati. Upanissāya setīti upasayo, upasayova opasāyiko yathā ‘‘venayiko’’ti (ma. ni. 1.246; a. ni. 8.11; pārā. 8) āha ‘‘samīpasayo’’ti. Sayaggahaṇañcettha nidassanamattanti dassetuṃ ‘‘maṃ gacchanta’’ntiādi vuttaṃ. Anekatthattā dhātūnaṃ vattanattho daṭṭhabbo. Mama vatthusmiṃ sayanakoti mayhaṃ ṭhāne visaye vattanako. Bāhitvāti nīcaṃ katvā, abhibhavitvā vā. Jajjharikāgumbatoti ettha jajjharikā nāma pathaviṃ pattharitvā jātā ekā gacchajāti.
ഇമിനാതി ‘‘സചേ ഖോ ത്വം ഭിക്ഖൂ’’തിആദിവചനേന. ഏസ ബ്രഹ്മാ. ഉപലാപേതീതി സങ്ഗണ്ഹാതി. അപസാദേതീതി നിഗ്ഗണ്ഹാതി. സേസപദേഹീതി വത്ഥുസായികോ യഥാകാമകരണീയോ ബാഹിതേയ്യോതി ഇമേഹി പദേഹി. മയ്ഹം ആരക്ഖം ഗണ്ഹിസ്സസീതി മമ ആരക്ഖകോ ഭവിസ്സസി. ലകുണ്ഡകതരന്തി നീചതരം നിഹീനവുത്തിസരീരം.
Imināti ‘‘sace kho tvaṃ bhikkhū’’tiādivacanena. Esa brahmā. Upalāpetīti saṅgaṇhāti. Apasādetīti niggaṇhāti. Sesapadehīti vatthusāyiko yathākāmakaraṇīyo bāhiteyyoti imehi padehi. Mayhaṃ ārakkhaṃ gaṇhissasīti mama ārakkhako bhavissasi. Lakuṇḍakataranti nīcataraṃ nihīnavuttisarīraṃ.
ഫുസിതുമ്പി സമത്ഥം കിഞ്ചി ന പസ്സതി, പഗേവ ഞാണവിഭവന്തി അധിപ്പായോ. നിപ്ഫത്തിന്തി നിപ്ഫജ്ജനം, ഫലന്തി അത്ഥോ. തഞ്ഹി കാരണവസേന ഗന്തബ്ബതോ അധിഗന്തബ്ബതോ ഗതീതി വുച്ചതി. ആനുഭാവന്തി പഭാവം. സോ ഹി ജോതനട്ഠേന വിരോചനട്ഠേന ജുതീതി വുച്ചതി. മഹതാ ആനുഭാവേന പരേസം അഭിഭവനതോ മഹേസോതി അക്ഖായതീതി മഹേസക്ഖോ. തയിദം അഭിഭവനം കിത്തിസമ്പത്തിയാ പരിവാരസമ്പത്തിയാ ചാതി ആഹ ‘‘മഹായസോ മഹാപരിവാരോ’’തി.
Phusitumpi samatthaṃ kiñci na passati, pageva ñāṇavibhavanti adhippāyo. Nipphattinti nipphajjanaṃ, phalanti attho. Tañhi kāraṇavasena gantabbato adhigantabbato gatīti vuccati. Ānubhāvanti pabhāvaṃ. So hi jotanaṭṭhena virocanaṭṭhena jutīti vuccati. Mahatā ānubhāvena paresaṃ abhibhavanato mahesoti akkhāyatīti mahesakkho. Tayidaṃ abhibhavanaṃ kittisampattiyā parivārasampattiyā cāti āha ‘‘mahāyaso mahāparivāro’’ti.
പരിഹരന്തീതി സിനേരും ദക്ഖിണതോ കത്വാ പരിവത്തന്തി. ദിസാതി ഭുമ്മത്ഥേ ഏതം പച്ചത്തവചനന്തി ആഹ ‘‘ദിസാസു വിരോചമാനാ’’തി. അത്തനോ ജുതിയാ ദിബ്ബമാനായ വാ. തേഹീതി ചന്ദിമസൂരിയേഹി. തത്തകേന പമാണേനാതി യത്തകേ ചന്ദിമസൂരിയേഹി ഓഭാസിയമാനോ ലോകധാതുസങ്ഖാതോ ഏകോ ലോകോ, തത്തകേന പമാണേന. ഇദം ചക്കവാളം ബുദ്ധാനം ഉപ്പത്തിട്ഠാനഭൂതം സേട്ഠം ഉത്തമം പധാനം, തസ്മാ യേഭുയ്യേന ഏത്ഥുപപന്നാ ദേവതാ അഞ്ഞേസു ചക്കവാളേസു ദേവതാ അഭിഭുയ്യ വത്തന്തി. തഥാ ഹി ബ്രഹ്മാ സഹമ്പതി ദസസഹസ്സബ്രഹ്മപരിവാരോ ഭഗവതോ സന്തികം ഉപഗഞ്ഛി. തേനാഹ ‘‘ഏത്ഥ ചക്കവാളസഹസ്സേ തുയ്ഹം വസോ വത്തതീ’’തി. ഇദാനി ‘‘ഏത്ഥ തേ വത്തതേ വസോ’’തി വുത്തം വസേ വത്തനം സരൂപതോ ദസ്സേതും ‘‘പരോപരഞ്ച ജാനാസീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ പഠമഗാഥായം വുത്തം ഏത്ഥ-സദ്ദം ആനേത്വാ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഏത്ഥ ചക്കവാളസഹസ്സേ’’തി ആഹ. ഉച്ചനീചേതി ജാതികുലരൂപഭോഗപരിവാരാദിവസേന ഉളാരേ ച അനുളാരേ ച. അയം ഇദ്ധോ അയം പകതിമനുസ്സോതി ഇമിനാ ‘‘സരൂപതോ ഏവസ്സ സത്താനം പരോപരജാനനം, ന സമുദാഗമതോ’’തി ദസ്സേതി. യം പന വക്ഖതി ‘‘സത്താനം ആഗതിം ഗതിന്തി, തം കാമലോകേ സത്താനം ആദാനനിക്ഖേപജാനനമത്തം സന്ധായ വുത്തം, ന കമ്മവിപാകജാനനം. യദി ഹി സമുദാഗമതോ ജാനേയ്യ, അത്തനോപി ജാനേയ്യ, ന ചസ്സ തം അത്ഥീതി, തഥാ ആഹ ‘‘ഇത്ഥമ്ഭാവോതി ഇദം ചക്കവാള’’ന്തിആദി. രാഗയോഗതോ രാഗോ ഏതസ്സ അത്ഥീതി വാ രാഗോ, വിരജ്ജനസീലോ വിരാഗീ, തം രാഗവിരാഗിനം. സഹസ്സിബ്രഹ്മാ നാമ ത്വം ചൂളനിയാ ഏവ ലോകധാതുയാ ജാനനതോ. തയാതി നിസ്സക്കേ കരണവചനം. ചതുഹത്ഥായാതി അനേകഹത്ഥേന സാണിപാകാരേന കാതബ്ബപടപ്പമാണം ദീഘതോ ചതുഹത്ഥായ, വിത്ഥാരതോ ദ്വിഹത്ഥായ പിലോതികായ കാതും വായമന്തോ വിയ ഗോപ്ഫകേ ഉദകേ നിമുജ്ജിതുകാമോ വിയ ച പമാണം അജാനന്തോ വിഹഞ്ഞതീതി നിഗ്ഗണ്ഹാതി.
Pariharantīti sineruṃ dakkhiṇato katvā parivattanti. Disāti bhummatthe etaṃ paccattavacananti āha ‘‘disāsu virocamānā’’ti. Attano jutiyā dibbamānāya vā. Tehīti candimasūriyehi. Tattakena pamāṇenāti yattake candimasūriyehi obhāsiyamāno lokadhātusaṅkhāto eko loko, tattakena pamāṇena. Idaṃ cakkavāḷaṃ buddhānaṃ uppattiṭṭhānabhūtaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ padhānaṃ, tasmā yebhuyyena etthupapannā devatā aññesu cakkavāḷesu devatā abhibhuyya vattanti. Tathā hi brahmā sahampati dasasahassabrahmaparivāro bhagavato santikaṃ upagañchi. Tenāha ‘‘ettha cakkavāḷasahasse tuyhaṃ vaso vattatī’’ti. Idāni ‘‘ettha te vattate vaso’’ti vuttaṃ vase vattanaṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘paroparañca jānāsī’’tiādi vuttaṃ. Tattha paṭhamagāthāyaṃ vuttaṃ ettha-saddaṃ ānetvā attho veditabboti dassento ‘‘ettha cakkavāḷasahasse’’ti āha. Uccanīceti jātikularūpabhogaparivārādivasena uḷāre ca anuḷāre ca. Ayaṃ iddhoayaṃ pakatimanussoti iminā ‘‘sarūpato evassa sattānaṃ paroparajānanaṃ, na samudāgamato’’ti dasseti. Yaṃ pana vakkhati ‘‘sattānaṃ āgatiṃ gatinti, taṃ kāmaloke sattānaṃ ādānanikkhepajānanamattaṃ sandhāya vuttaṃ, na kammavipākajānanaṃ. Yadi hi samudāgamato jāneyya, attanopi jāneyya, na cassa taṃ atthīti, tathā āha ‘‘itthambhāvotiidaṃ cakkavāḷa’’ntiādi. Rāgayogato rāgo etassa atthīti vā rāgo, virajjanasīlo virāgī, taṃ rāgavirāginaṃ. Sahassibrahmā nāma tvaṃ cūḷaniyā eva lokadhātuyā jānanato. Tayāti nissakke karaṇavacanaṃ. Catuhatthāyāti anekahatthena sāṇipākārena kātabbapaṭappamāṇaṃ dīghato catuhatthāya, vitthārato dvihatthāya pilotikāya kātuṃ vāyamanto viya gopphake udake nimujjitukāmo viya ca pamāṇaṃ ajānanto vihaññatīti niggaṇhāti.
൫൦൪. തം കായന്തി തദേവ നികായം. ജാനിതബ്ബട്ഠാനം പത്വാപീതി അനഞ്ഞസാധാരണാ മയ്ഹം സീലാദയോ ഗുണവിസേസാ താവ തിട്ഠന്തു, ഈദിസം ലോകിയം പരിത്തകം ജാനിതബ്ബട്ഠാനമ്പി പത്വാ. അയം ഇമേസം അതിസയേന നീചോതി നീചേയ്യോ, തസ്സ ഭാവോ നീചേയ്യന്തി ആഹ ‘‘തയാ നീചതരഭാവോ പന മയ്ഹം കുതോ’’തി.
504.Taṃ kāyanti tadeva nikāyaṃ. Jānitabbaṭṭhānaṃ patvāpīti anaññasādhāraṇā mayhaṃ sīlādayo guṇavisesā tāva tiṭṭhantu, īdisaṃ lokiyaṃ parittakaṃ jānitabbaṭṭhānampi patvā. Ayaṃ imesaṃ atisayena nīcoti nīceyyo, tassa bhāvo nīceyyanti āha ‘‘tayā nīcatarabhāvo pana mayhaṃ kuto’’ti.
ഹേട്ഠൂപപത്തികോതി ഉപരൂപരിതോ ചവിത്വാ ഹേട്ഠാ ലദ്ധൂപപത്തികോ. ഏവം സങ്ഖേപതോ വുത്തമത്ഥം വിത്ഥാരതോ ദസ്സേതും ‘‘അനുപ്പന്നേ ബുദ്ധുപ്പാദേ’’തി ആഹ. ഹേട്ഠൂപപത്തികം കത്വാതി ഹേട്ഠൂപപത്തികം പത്ഥനം കത്വാ. യഥാ കേനചി ബഹൂസു ആനന്തരിയേസു കതേസു യം തത്ഥ ഗരുതരം ബലവം, തദേവ പടിസന്ധിം ദേതി, ഇതരാനി പന തസ്സ അനുബലപ്പദായകാനി ഹോന്തി, ന പടിസന്ധിദായകാനി, ഏവം ചതൂസു രൂപജ്ഝാനേസു ഭാവിതേസു യം തത്ഥ ഗരുതരം ഛന്ദപണിധിഅധിമോക്ഖാദിവസേന സാഭിസങ്ഖാരഞ്ച, തദേവ ച പടിസന്ധിം ദേതി, ഇതരാനി പന അലദ്ധോകാസതായ തസ്സ അനുബലപ്പദായകാനി ഹോന്തി, ന പടിസന്ധിദായകാനി, തന്നിബ്ബത്തിതജ്ഝാനേനേവ ആയതിം പുനബ്ഭവാഭിനിബ്ബത്തി ഹോതീതി ആഹ ‘‘തതിയജ്ഝാനം പണീതം ഭാവേത്വാ’’തി. തത്ഥാതി സുഭകിണ്ഹബ്രഹ്മലോകേ. പുന തത്ഥാതി ആഭസ്സരബ്രഹ്മലോകേ. പഠമകാലേതി തസ്മിം ഭവേ പഠമസ്മിം കാലേ. ഉഭയന്തി അതീതം അത്തനോ നിബ്ബത്തട്ഠാനം, തത്ഥ നിബ്ബത്തിയാ ഹേതുഭൂതം അത്തനോ കതകമ്മന്തി ഉഭയം. പമുസ്സിത്വാ കാലസ്സ ചിരതരഭാവതോ. വീതിനാമേതി പടിപജ്ജന്തീതി ച തദാ തസ്സാ കിരിയായ പവത്തിക്ഖണം ഉപാദായ പവത്തമാനപയോഗോ.
Heṭṭhūpapattikoti uparūparito cavitvā heṭṭhā laddhūpapattiko. Evaṃ saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘anuppanne buddhuppāde’’ti āha. Heṭṭhūpapattikaṃ katvāti heṭṭhūpapattikaṃ patthanaṃ katvā. Yathā kenaci bahūsu ānantariyesu katesu yaṃ tattha garutaraṃ balavaṃ, tadeva paṭisandhiṃ deti, itarāni pana tassa anubalappadāyakāni honti, na paṭisandhidāyakāni, evaṃ catūsu rūpajjhānesu bhāvitesu yaṃ tattha garutaraṃ chandapaṇidhiadhimokkhādivasena sābhisaṅkhārañca, tadeva ca paṭisandhiṃ deti, itarāni pana aladdhokāsatāya tassa anubalappadāyakāni honti, na paṭisandhidāyakāni, tannibbattitajjhāneneva āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hotīti āha ‘‘tatiyajjhānaṃ paṇītaṃ bhāvetvā’’ti. Tatthāti subhakiṇhabrahmaloke. Puna tatthāti ābhassarabrahmaloke. Paṭhamakāleti tasmiṃ bhave paṭhamasmiṃ kāle. Ubhayanti atītaṃ attano nibbattaṭṭhānaṃ, tattha nibbattiyā hetubhūtaṃ attano katakammanti ubhayaṃ. Pamussitvā kālassa ciratarabhāvato. Vītināmeti paṭipajjantīti ca tadā tassā kiriyāya pavattikkhaṇaṃ upādāya pavattamānapayogo.
അപായേസീതി പായേസി. പിപാസിതേതി തസിതേ. ഘമ്മനീതി ഘമ്മകാലേ. സമ്പരേതേതി ഘമ്മപരിളാഹേന പിപാസായ അഭിഭൂതേ. ന്തി പാനീയദാനം. വതസീലവത്തന്തി സമാദാനവസേന വതഭൂതം ചാരിത്തസീലഭാവേന സമാചിണ്ണത്താ സീലവത്തം. സുത്തപ്പബുദ്ധോവ അനുസ്സരാമീതി സുപിത്വാ പബുദ്ധമത്തോ വിയ സുപിനം തവ പുബ്ബനിവുത്ഥം മമ പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിഞാണേന അനുസ്സരാമി, സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന വിയ പച്ചക്ഖതോ പസ്സാമീതി അത്ഥോ.
Apāyesīti pāyesi. Pipāsiteti tasite. Ghammanīti ghammakāle. Sampareteti ghammapariḷāhena pipāsāya abhibhūte. Nti pānīyadānaṃ. Vatasīlavattanti samādānavasena vatabhūtaṃ cārittasīlabhāvena samāciṇṇattā sīlavattaṃ. Suttappabuddhova anussarāmīti supitvā pabuddhamatto viya supinaṃ tava pubbanivutthaṃ mama pubbenivāsānussatiñāṇena anussarāmi, sabbaññutaññāṇena viya paccakkhato passāmīti attho.
കരമരേതി വിലുമ്പിത്വാ ആനീതേ. കമ്മസജ്ജന്തി യുദ്ധസജ്ജം, ആവുധാദായിനിന്തി അത്ഥോ.
Karamareti vilumpitvā ānīte. Kammasajjanti yuddhasajjaṃ, āvudhādāyininti attho.
ഏണീകൂലസ്മിന്തി ഏണീമിഗബാഹുല്ലേന ‘‘ഏണീകൂല’’ന്തി സങ്ഖം ഗതേ ഗങ്ഗായ തീരപ്പദേസേ. ഗയ്ഹക നീയമാനന്തി ഗയ്ഹവസേന കരമരഭാവേന ചോരേഹി അത്തനോ ഠാനം നീയമാനം.
Eṇīkūlasminti eṇīmigabāhullena ‘‘eṇīkūla’’nti saṅkhaṃ gate gaṅgāya tīrappadese. Gayhaka nīyamānanti gayhavasena karamarabhāvena corehi attano ṭhānaṃ nīyamānaṃ.
ആവാഹവിവാഹവസേന മിത്തസന്ഥവം കത്വാ. ‘‘ഏവം അമ്ഹേസു കീളന്തേസു ഗങ്ഗേയ്യകോ നാഗോ കുപിതോ’’തി മയി സഞ്ഞമ്പി ന കരോന്തീതി. സുസുകാരന്തി സുസൂതി പവത്തം ഭേരവനാഗനിസ്സാസം.
Āvāhavivāhavasena mittasanthavaṃ katvā. ‘‘Evaṃ amhesu kīḷantesu gaṅgeyyako nāgo kupito’’ti mayi saññampi na karontīti. Susukāranti susūti pavattaṃ bheravanāganissāsaṃ.
ഗഹീതനാവന്തി വിഹേഠേതുകാമതായ ഗതിനിവാരണവസേന ഗഹിതം നിഗ്ഗഹിതം നാവം. ലുദ്ദേനാതി കുരൂരേന. മനുസ്സകപ്പാതി നാവാഗതാനം മനുസ്സാനം വിഹേഠേതുകാമതായ.
Gahītanāvanti viheṭhetukāmatāya gatinivāraṇavasena gahitaṃ niggahitaṃ nāvaṃ. Luddenāti kurūrena. Manussakappāti nāvāgatānaṃ manussānaṃ viheṭhetukāmatāya.
ബദ്ധചരോതി പടിബദ്ധചരിയോ. തേനാഹ ‘‘അന്തേവാസികോ’’തി. തം നിസ്സായേവാതി രഞ്ഞാ ഉപട്ഠിയമാനോപി രാജാനം പഹായ തം കപ്പം അന്തേവാസിം നിസ്സായേവ.
Baddhacaroti paṭibaddhacariyo. Tenāha ‘‘antevāsiko’’ti. Taṃ nissāyevāti raññā upaṭṭhiyamānopi rājānaṃ pahāya taṃ kappaṃ antevāsiṃ nissāyeva.
സമ്ബുദ്ധിമന്തം വതിനം അമഞ്ഞീതി അയം സമ്മദേവ ബുദ്ധിമാ വതസമ്പന്നോതി അമഞ്ഞി സമ്ഭാവേസി ച.
Sambuddhimantaṃ vatinaṃ amaññīti ayaṃ sammadeva buddhimā vatasampannoti amaññi sambhāvesi ca.
നാനത്തഭാവേസൂതി നാനാ വിസും വിസും അത്തഭാവേസു.
Nānattabhāvesūti nānā visuṃ visuṃ attabhāvesu.
അദ്ധാതി ഏകംസേന. മമേതമായുന്തി മയ്ഹം ഏതം യഥാവുത്തം തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ പവത്തം ആയും. ന കേവലം മമ ആയുമേവ, അഥ ഖോ അഞ്ഞമ്പി സബ്ബഞ്ഞേയ്യം ജാനാസി, ന തുയ്ഹം അവിദിതം നാമ അത്ഥി. തഥാ ഹി ബുദ്ധോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ തുവം. നോ ചേ കഥമയമത്ഥോ ഞാതോ? തഥാ ഹി സമ്മാസമ്ബുദ്ധത്താ ഏവ തേ അയം ജലിതോ ജോതമാനോ ആനുഭാവോ ഓഭാസയം സബ്ബമ്പി ബ്രഹ്മലോകം ഓഭാസേന്തോ ദിബ്ബമാനോ തിട്ഠതീതി സത്ഥു അസമസമതം പവേദേസി.
Addhāti ekaṃsena. Mametamāyunti mayhaṃ etaṃ yathāvuttaṃ tattha tattha bhave pavattaṃ āyuṃ. Na kevalaṃ mama āyumeva, atha kho aññampi sabbaññeyyaṃ jānāsi, na tuyhaṃ aviditaṃ nāma atthi. Tathā hi buddho sammāsambuddho tuvaṃ. No ce kathamayamattho ñāto? Tathā hi sammāsambuddhattā eva te ayaṃ jalito jotamāno ānubhāvo obhāsayaṃ sabbampi brahmalokaṃ obhāsento dibbamāno tiṭṭhatīti satthu asamasamataṃ pavedesi.
പഥവത്തേനാതി പഥവീഅത്തേന. തേനാഹ ‘‘പഥവീസഭാവേനാ’’തി. ഏത്ഥ ച യസ്മാ – ‘‘സബ്ബസങ്ഖാരസമഥോതി’’ആദിനാ (മഹാവ॰ ൭; ദീ॰ നി॰ ൨.൬൪, ൬൭; മ॰ നി॰ ൧.൨൮൧; സം॰ നി॰ ൧.൧൭൨) സാധാരണതോ, ‘‘യത്ഥ നേവ പഥവീ’’തി അസാധാരണതോ ച പഥവിയാ അസഭാവേന നിബ്ബാനസ്സ ഗഹേതബ്ബതാ അത്ഥി, തം നിവത്തേത്വാ പഥവിയാ അനഞ്ഞസാധാരണം സഭാവം ഗഹേതും ‘‘പഥവിയാ പഥവത്തേനാ’’തി വുത്തം. നാപഹോസിന്തി ന പാപുണിം. ഇധ പഥവിയാ പാപുണനം നാമ ‘‘ഏതം മമാ’’തിആദിനാ ഗഹണന്തി ആഹ ‘‘തണ്ഹാദിട്ഠിമാനഗ്ഗാഹേഹി ന ഗണ്ഹി’’ന്തി.
Pathavattenāti pathavīattena. Tenāha ‘‘pathavīsabhāvenā’’ti. Ettha ca yasmā – ‘‘sabbasaṅkhārasamathoti’’ādinā (mahāva. 7; dī. ni. 2.64, 67; ma. ni. 1.281; saṃ. ni. 1.172) sādhāraṇato, ‘‘yattha neva pathavī’’ti asādhāraṇato ca pathaviyā asabhāvena nibbānassa gahetabbatā atthi, taṃ nivattetvā pathaviyā anaññasādhāraṇaṃ sabhāvaṃ gahetuṃ ‘‘pathaviyā pathavattenā’’ti vuttaṃ. Nāpahosinti na pāpuṇiṃ. Idha pathaviyā pāpuṇanaṃ nāma ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā gahaṇanti āha ‘‘taṇhādiṭṭhimānaggāhehi na gaṇhi’’nti.
വാദിതായാതി വാദസീലതായ. സബ്ബന്തി അക്ഖരം നിദ്ദിസിത്വാതി ‘‘സബ്ബം ഖോ അഹം ബ്രഹ്മേ’’തിആദിനാ ഭഗവതാ വുത്തം സബ്ബ-സദ്ദം – ‘‘സചേ ഖോ തേ മാരിസ സബ്ബസ്സ സബ്ബത്തേന അനനുഭൂത’’ന്തി പച്ചനുഭാസനവസേന നിദ്ദിസിത്വാ. അക്ഖരേ ദോസം ഗണ്ഹന്തോതി ഭഗവതാ സക്കായസബ്ബം സന്ധായ സബ്ബ-സദ്ദേ ഗഹിതേ സബ്ബസബ്ബവസേന തദത്ഥപരിവത്തനേന സബ്ബ-സദ്ദവചനീയതാസാമഞ്ഞേന ച ദോസം ഗണ്ഹന്തോ. തേനാഹ ‘‘സത്ഥാ പനാ’’തിആദി. തത്ഥ യദി സബ്ബം അനനുഭൂതം ‘‘നത്ഥി സബ്ബ’’ന്തി ലോകേ അനവസേസം പുച്ഛതി. സചേ സബ്ബസ്സ സബ്ബത്തേന അനവസേസസഭാവേന അനനുഭൂതം അപ്പത്തം, തം ഗഗനകുസുമം വിയ കിഞ്ചി ന സിയാ. അഥസ്സ അനനുഭൂതം അത്ഥീതി അസ്സ സബ്ബത്തേന അനനുഭൂതം യദി അത്ഥി, ‘‘സബ്ബ’’ന്തി ഇദം വചനം മിച്ഛാ, സബ്ബം നാമ തം ന ഹോതീതി അധിപ്പായോ. തേനാഹ ‘‘മാ ഹേവ തേ രിത്തകമേവാ’’തിആദി.
Vāditāyāti vādasīlatāya. Sabbanti akkharaṃ niddisitvāti ‘‘sabbaṃ kho ahaṃ brahme’’tiādinā bhagavatā vuttaṃ sabba-saddaṃ – ‘‘sace kho te mārisa sabbassa sabbattena ananubhūta’’nti paccanubhāsanavasena niddisitvā. Akkhare dosaṃ gaṇhantoti bhagavatā sakkāyasabbaṃ sandhāya sabba-sadde gahite sabbasabbavasena tadatthaparivattanena sabba-saddavacanīyatāsāmaññena ca dosaṃ gaṇhanto. Tenāha ‘‘satthā panā’’tiādi. Tattha yadi sabbaṃ ananubhūtaṃ ‘‘natthi sabba’’nti loke anavasesaṃ pucchati. Sace sabbassa sabbattena anavasesasabhāvena ananubhūtaṃ appattaṃ, taṃ gaganakusumaṃ viya kiñci na siyā. Athassa ananubhūtaṃ atthīti assa sabbattena ananubhūtaṃ yadi atthi, ‘‘sabba’’nti idaṃ vacanaṃ micchā, sabbaṃ nāma taṃ na hotīti adhippāyo. Tenāha ‘‘mā heva te rittakamevā’’tiādi.
അഹം സബ്ബഞ്ച വക്ഖാമി, അനനുഭൂതഞ്ച വക്ഖാമീതി അഹം ‘‘സബ്ബ’’ന്തി ച വക്ഖാമി, ‘‘അനനുഭൂത’’ന്തി ച വക്ഖാമി, ഏത്ഥ കോ ദോസോതി അധിപ്പായോ. കാരണം ആഹരന്തോതി സബ്ബസ്സ സബ്ബത്തേന അനനുഭൂതസ്സ അത്ഥിഭാവേ കാരണം നിദ്ദിസന്തോ. വിജാനിതബ്ബന്തി മഗ്ഗഫലപച്ചവേക്ഖണഞാണേഹി വിസേസതോ സബ്ബസങ്ഖതവിസിട്ഠതായ ജാനിതബ്ബം. അനിദസ്സനന്തി ഇദം നിബ്ബാനസ്സ സനിദസ്സനദുകേ ദുതിയപദസഹിതതാദസ്സനന്തി അധിപ്പായേന ‘‘ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ ആപാഥം അനുപഗമനതോ അനിദസ്സനം നാമാ’’തി വുത്തം. സബ്ബസങ്ഖതവിധുരതായ വാ നത്ഥി ഏതസ്സ നിദസ്സനന്തി അനിദസ്സനം. നത്ഥി ഏതസ്സ അന്തോതി അനന്തം. തേന വുത്തം ‘‘തയിദ’’ന്തിആദി.
Ahaṃ sabbañca vakkhāmi, ananubhūtañca vakkhāmīti ahaṃ ‘‘sabba’’nti ca vakkhāmi, ‘‘ananubhūta’’nti ca vakkhāmi, ettha ko dosoti adhippāyo. Kāraṇaṃ āharantoti sabbassa sabbattena ananubhūtassa atthibhāve kāraṇaṃ niddisanto. Vijānitabbanti maggaphalapaccavekkhaṇañāṇehi visesato sabbasaṅkhatavisiṭṭhatāya jānitabbaṃ. Anidassananti idaṃ nibbānassa sanidassanaduke dutiyapadasahitatādassananti adhippāyena ‘‘cakkhuviññāṇassa āpāthaṃ anupagamanato anidassanaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Sabbasaṅkhatavidhuratāya vā natthi etassa nidassananti anidassanaṃ. Natthi etassa antoti anantaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘tayida’’ntiādi.
ഭൂതാനീതി പച്ചയസമ്ഭൂതാനി. അസമ്ഭൂതന്തി പച്ചയേഹി അസമ്ഭൂതം, നിബ്ബാനന്തി അത്ഥോ. അപഭസ്സരഭാവഹേതൂനം സബ്ബസോ അഭാവാ സബ്ബതോ പഭാതി സബ്ബതോപഭം. തേനാഹ ‘‘നിബ്ബാനതോ ഹീ’’തിആദി. തഥാ ഹി വുത്തം – ‘‘തമോ തത്ഥ ന വിജ്ജതീ’’തി. (നേത്തി॰ ൧൦൪) പഭൂതമേവാതി പകട്ഠഭാവേന ഉക്കട്ഠഭാവേന വിജ്ജമാനമേവ. അരൂപീഭാവേന അദേസികത്താ സബ്ബതോ പഭവതി വിജ്ജതീതി സബ്ബതോപഭം. തേനാഹ ‘‘പുരത്ഥിമദിസാദീസൂ’’തിആദി. പവിസന്തി ഏത്ഥാതി പവിസം, തദേവ സ-കാരസ്സ ഭ-കാരം, വി-കാരസ്സ ച ലോപം കത്വാ വുത്തം ‘‘പഭ’’ന്തി. തേനാഹ ‘‘തിത്ഥസ്സ നാമ’’ന്തി. വാദം പതിട്ഠപേസീതി ഏവം മയാ സബ്ബഞ്ച വുത്തം, അനനുഭൂതഞ്ച വുത്തം, തത്ഥ യം തയാ അധിപ്പായം അജാനന്തേന സഹസാ അപ്പടിസങ്ഖായ ദോസഗ്ഗഹണം, തം മിച്ഛാതി ബ്രഹ്മാനം നിഗ്ഗണ്ഹന്തോ ഭഗവാ അത്തനോ വാദം പതിട്ഠപേസി.
Bhūtānīti paccayasambhūtāni. Asambhūtanti paccayehi asambhūtaṃ, nibbānanti attho. Apabhassarabhāvahetūnaṃ sabbaso abhāvā sabbato pabhāti sabbatopabhaṃ. Tenāha ‘‘nibbānato hī’’tiādi. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘tamo tattha na vijjatī’’ti. (Netti. 104) pabhūtamevāti pakaṭṭhabhāvena ukkaṭṭhabhāvena vijjamānameva. Arūpībhāvena adesikattā sabbato pabhavati vijjatīti sabbatopabhaṃ. Tenāha ‘‘puratthimadisādīsū’’tiādi. Pavisanti etthāti pavisaṃ, tadeva sa-kārassa bha-kāraṃ, vi-kārassa ca lopaṃ katvā vuttaṃ ‘‘pabha’’nti. Tenāha ‘‘titthassa nāma’’nti. Vādaṃ patiṭṭhapesīti evaṃ mayā sabbañca vuttaṃ, ananubhūtañca vuttaṃ, tattha yaṃ tayā adhippāyaṃ ajānantena sahasā appaṭisaṅkhāya dosaggahaṇaṃ, taṃ micchāti brahmānaṃ niggaṇhanto bhagavā attano vādaṃ patiṭṭhapesi.
ഗഹിതഗഹിതന്തി ‘‘ഇദം നിച്ച’’ന്തിആദിനാ ഗഹിതഗഹിതം ഗാഹം. തത്ഥ തത്ഥ ദോസദസ്സനമുഖേന നിഗ്ഗണ്ഹന്തേന സത്ഥാരാ വിസ്സജ്ജാപിതോ കിഞ്ചി ഗഹേതബ്ബം അത്തനോ പടിസരണം അദിസ്വാ പരാജയം പടിച്ഛാദേതും ലളിതകം കാതുകാമോ വാദം പഹായ ഇദ്ധിയാ പാടിഹാരിയലീളം ദസ്സേതുകാമോ. യദി സക്കോസി മയ്ഹം അന്തരധായിതും, ന പന സക്ഖിസ്സസീതി അധിപ്പായോ. മൂലപടിസന്ധിം ഗന്തുകാമോതി അത്തനോ പാകതികേന അത്തഭാവേന ഠാതുകാമോ. സോ ഹി പടിസന്ധികാലേ നിബ്ബത്തസദിസതായ മൂലപടിസന്ധീതി വുത്തോ. അഞ്ഞേസന്തി ഹേട്ഠാ അഞ്ഞകായികാനം ബ്രഹ്മൂനം. ന അദാസി അഭിസങ്ഖതകായേനേവായം തിട്ഠതു, ന പാകതികരൂപേനാതി ചിത്തം ഉപ്പാദേസി. തേന സോ അഭിസങ്ഖതകായം അപനേതും അവിസഹന്തോ അത്തഭാവപടിച്ഛാദകം അന്ധകാരം നിമ്മിനിതും ആരഭി. സത്ഥാ തം തമം വിദ്ധംസേതി. തേന വുത്തം ‘‘മൂലപടിസന്ധിം വാ’’തിആദി.
Gahitagahitanti ‘‘idaṃ nicca’’ntiādinā gahitagahitaṃ gāhaṃ. Tattha tattha dosadassanamukhena niggaṇhantena satthārā vissajjāpito kiñci gahetabbaṃ attano paṭisaraṇaṃ adisvā parājayaṃ paṭicchādetuṃ laḷitakaṃkātukāmo vādaṃ pahāya iddhiyā pāṭihāriyalīḷaṃ dassetukāmo. Yadi sakkosi mayhaṃ antaradhāyituṃ, na pana sakkhissasīti adhippāyo. Mūlapaṭisandhiṃ gantukāmoti attano pākatikena attabhāvena ṭhātukāmo. So hi paṭisandhikāle nibbattasadisatāya mūlapaṭisandhīti vutto. Aññesanti heṭṭhā aññakāyikānaṃ brahmūnaṃ. Na adāsi abhisaṅkhatakāyenevāyaṃ tiṭṭhatu, na pākatikarūpenāti cittaṃ uppādesi. Tena so abhisaṅkhatakāyaṃ apanetuṃ avisahanto attabhāvapaṭicchādakaṃ andhakāraṃ nimminituṃ ārabhi. Satthā taṃ tamaṃ viddhaṃseti. Tena vuttaṃ ‘‘mūlapaṭisandhiṃ vā’’tiādi.
ഭവേവാഹന്തി ഭവേ ഏവ അഹം. അയഞ്ച ഏവ-സദ്ദോ അട്ഠാനപയുത്തോതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അഹം ഭവേ ഭയം ദിസ്വായേവാ’’തി, സബ്ബസ്മിം ഭവേ ജാതിആദിഭയം ഞാണചക്ഖുനാ യാഥാവതോ ദിസ്വാ. സത്തഭവന്തി സത്തസങ്ഖാതം ഭവം. കമ്മഭവപച്ചയേ ഹി ഉപപത്തിഭവേ സത്തസമഞ്ഞാ. വിഭവന്തി വിമുത്തിം. പരിയേസമാനമ്പി ഉപായസ്സ അനധിഗതത്താ ഭവേയേവ ദിസ്വാ. ഭവഞ്ച വിഭവേസിനം വിഭവം നിബ്ബുതിം ഏസമാനാനം സത്താനം ഭവം, ഭവേസു ഉപ്പത്തിഞ്ച ദിസ്വാതി ഏവം വാ ഏത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ന അഭിവദിന്തി ‘‘അഹോ വത സുഖ’’ന്തി ഏവം അഭിവദാപനാകാരാഭാവതോ ന അഭിനിവിസിം, ലക്ഖണവചനമേതം. ഗാഹത്ഥോ ഏവ വാ അഭിവാദ-സദ്ദോതി ആഹ ‘‘നാഭിവദി’’ന്തി, ‘‘ന ഗവേസി’’ന്തി. ഭവഗ്ഗഹണേനേത്ഥ ദുക്ഖസച്ചം, നന്ദീഗഹണേന സമുദയസച്ചം, വിഭവഗ്ഗഹണേന നിരോധസച്ചം, നന്ദിഞ്ച ന ഉപാദിയിന്തി ഇമിനാ മഗ്ഗസച്ചം പകാസിതന്തി ആഹ ‘‘ഇതി ചത്താരി സച്ചാനി പകാസേന്തോ’’തി. തദിദം ചതുന്നം അരിയസച്ചാനം ഗാഥായ വിഭാവനദസ്സനം. സത്ഥാ പന തേസം ബ്രഹ്മൂനം അജ്ഝാസയാനുരൂപം സച്ചാനി വിത്ഥാരതോ പകാസേന്തോ വിപസ്സനം പാപേത്വാ അരഹത്തേന ദേസനായ കൂടം ഗണ്ഹി. തേ ച ബ്രഹ്മാനോ കേചി സോതാപത്തിഫലേ, കേചി സകദാഗാമിഫലേ, കേചി അനാഗാമിഫലേ, കേചി അരഹത്തേ ച പതിട്ഠഹിംസു. തേന വുത്തം ‘‘സച്ചാനി പകാസേന്തോ സത്ഥാ ധമ്മം ദേസേസീ’’തിആദി. അച്ഛരിയജാതാതി സഞ്ജാതച്ഛരിയാ. സമൂലം ഭവന്തി തണ്ഹാവിജ്ജാഹി സമൂലം ഭവം.
Bhavevāhanti bhave eva ahaṃ. Ayañca eva-saddo aṭṭhānapayuttoti dassento āha ‘‘ahaṃ bhave bhayaṃ disvāyevā’’ti, sabbasmiṃ bhave jātiādibhayaṃ ñāṇacakkhunā yāthāvato disvā. Sattabhavanti sattasaṅkhātaṃ bhavaṃ. Kammabhavapaccaye hi upapattibhave sattasamaññā. Vibhavanti vimuttiṃ. Pariyesamānampi upāyassa anadhigatattā bhaveyeva disvā. Bhavañca vibhavesinaṃ vibhavaṃ nibbutiṃ esamānānaṃ sattānaṃ bhavaṃ, bhavesu uppattiñca disvāti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Na abhivadinti ‘‘aho vata sukha’’nti evaṃ abhivadāpanākārābhāvato na abhinivisiṃ, lakkhaṇavacanametaṃ. Gāhattho eva vā abhivāda-saddoti āha ‘‘nābhivadi’’nti, ‘‘nagavesi’’nti. Bhavaggahaṇenettha dukkhasaccaṃ, nandīgahaṇena samudayasaccaṃ, vibhavaggahaṇena nirodhasaccaṃ, nandiñca na upādiyinti iminā maggasaccaṃ pakāsitanti āha ‘‘iti cattāri saccāni pakāsento’’ti. Tadidaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ gāthāya vibhāvanadassanaṃ. Satthā pana tesaṃ brahmūnaṃ ajjhāsayānurūpaṃ saccāni vitthārato pakāsento vipassanaṃ pāpetvā arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhi. Te ca brahmāno keci sotāpattiphale, keci sakadāgāmiphale, keci anāgāmiphale, keci arahatte ca patiṭṭhahiṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘saccāni pakāsento satthā dhammaṃ desesī’’tiādi. Acchariyajātāti sañjātacchariyā. Samūlaṃ bhavanti taṇhāvijjāhi samūlaṃ bhavaṃ.
൫൦൫. മമ വസം അതിവത്തിതാനീതി സബ്ബസോ കാമധാതുസമതിക്കമനപടിപദായ മയ്ഹം വിസയം അതിക്കമിതാനി. കഥം പനായം തേസം അരിയഭൂമിസമോക്കമനം ജാനാതീതി? നയഗ്ഗാഹതോ – ‘‘സമണോ ഗോതമോ ധമ്മം ദേസേന്തോ സംസാരേ ആദീനവം, നിബ്ബാനേ ച ആനിസംസം പകാസേന്തോ വേനേയ്യജനം നിബ്ബാനം ദിട്ഠമേവ കരോതി, തസ്സ ദേസനാ അവഞ്ഝാ അമോഘാ ഇന്ദേന വിസ്സട്ഠവജിരസദിസാ, തസ്സ ച ആണായ ഠിതാ സംസാരേ ന ദിസ്സന്തേവാ’’തി നയഗ്ഗാഹേന അനുമാനേന ജാനാതി. സചേ ത്വം ഏവം അനുബുദ്ധോതി യഥാ ത്വം പരേസം സച്ചാഭിസമ്ബോധം വദതി, ഏവം ത്വം അത്തനോ അനുരൂപതോ സയമ്ഭുഞാണേന ബുദ്ധോ ധമ്മം പടിവിജ്ഝിത്വാ ഠിതോ. തം ധമ്മം മാ ഉപനയസീതി തയാ പടിവിദ്ധധമ്മം മാ സാവകപടിവേധം പാപേസി. ഇദന്തി ഇദം അനന്തരം വുത്തം ബ്രഹ്മലോകേ പതിട്ഠാനംയേവ സന്ധായ മാരോ വദതി, തേ ദസ്സേന്തോ ‘‘അനുപ്പന്നേ ഹീ’’തിആദിമാഹ. അപായപതിട്ഠാനം പന ആജീവകനിഗണ്ഠാദിപബ്ബജ്ജം ഉപഗതേ തിത്ഥകരേ, യേ കേചി വാ പബ്ബജിത്വാ മിച്ഛാപടിപന്നേ ജനേ സന്ധായ വദതി. അനുപ്പന്നേതി അസഞ്ജാതേ, അപ്പത്തേതി അത്ഥോ. അനുല്ലപനതായാതി യഥാ മാരോ ഉപരി കിഞ്ചി ഉത്തരം ലപിതും ന സക്കോതി, ഏവം തഥാ ഉത്തരഭാസനേന. നിമന്തനവചനേനാതി വിഞ്ഞാപനവചനേന. ബ്രഹ്മം സേട്ഠം നിമന്തനം, ബ്രഹ്മുനോ വാ നിമന്തനം ഏത്ഥ അത്ഥീതി ബ്രഹ്മനിമന്തനികം, സുത്തം. യം പനേത്ഥ അത്ഥതോ അവിഭത്തം, തം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.
505.Mamavasaṃ ativattitānīti sabbaso kāmadhātusamatikkamanapaṭipadāya mayhaṃ visayaṃ atikkamitāni. Kathaṃ panāyaṃ tesaṃ ariyabhūmisamokkamanaṃ jānātīti? Nayaggāhato – ‘‘samaṇo gotamo dhammaṃ desento saṃsāre ādīnavaṃ, nibbāne ca ānisaṃsaṃ pakāsento veneyyajanaṃ nibbānaṃ diṭṭhameva karoti, tassa desanā avañjhā amoghā indena vissaṭṭhavajirasadisā, tassa ca āṇāya ṭhitā saṃsāre na dissantevā’’ti nayaggāhena anumānena jānāti. Sace tvaṃ evaṃ anubuddhoti yathā tvaṃ paresaṃ saccābhisambodhaṃ vadati, evaṃ tvaṃ attano anurūpato sayambhuñāṇena buddho dhammaṃ paṭivijjhitvā ṭhito. Taṃ dhammaṃ mā upanayasīti tayā paṭividdhadhammaṃ mā sāvakapaṭivedhaṃ pāpesi. Idanti idaṃ anantaraṃ vuttaṃ brahmaloke patiṭṭhānaṃyeva sandhāya māro vadati, te dassento ‘‘anuppanne hī’’tiādimāha. Apāyapatiṭṭhānaṃ pana ājīvakanigaṇṭhādipabbajjaṃ upagate titthakare, ye keci vā pabbajitvā micchāpaṭipanne jane sandhāya vadati. Anuppanneti asañjāte, appatteti attho. Anullapanatāyāti yathā māro upari kiñci uttaraṃ lapituṃ na sakkoti, evaṃ tathā uttarabhāsanena. Nimantanavacanenāti viññāpanavacanena. Brahmaṃ seṭṭhaṃ nimantanaṃ, brahmuno vā nimantanaṃ ettha atthīti brahmanimantanikaṃ, suttaṃ. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
ബ്രഹ്മനിമന്തനികസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.
Brahmanimantanikasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൯. ബ്രഹ്മനിമന്തനികസുത്തം • 9. Brahmanimantanikasuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൯. ബ്രഹ്മനിമന്തനികസുത്തവണ്ണനാ • 9. Brahmanimantanikasuttavaṇṇanā