| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
५. ब्रह्मयाचनकथा
5. Brahmayācanakathā
७. भगवा उपसङ्कमीति सम्बन्धो। तस्मिन्ति अजपालनिग्रोधे। आचिण्णसमाचिण्णोति आचरितो सम्माचरितो, न एकस्स बुद्धस्स आचिण्णो, अथ खो सब्बबुद्धानं आचिण्णसमाचिण्णो, अतिआचिण्णो निच्चाचिण्णोति अत्थो। सङ्खेपेन वुत्तमत्थं वित्थारेन्तो आह ‘‘जानन्ति ही’’तिआदि। धम्मदेसनन्ति भगवतो धम्मदेसनं, धम्मदेसनत्थाय वा भगवन्तं, भगवन्तं वा धम्मदेसनं। ततोति याचनकारणा। हीति सच्चं, यस्मा वा। लोकसन्निवासो ब्रह्मगरुको यस्मा, इति तस्मा उप्पादेस्सन्तीति योजना। इतीतिआदि निगमनं।
7. Bhagavā upasaṅkamīti sambandho. Tasminti ajapālanigrodhe. Āciṇṇasamāciṇṇoti ācarito sammācarito, na ekassa buddhassa āciṇṇo, atha kho sabbabuddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo, atiāciṇṇo niccāciṇṇoti attho. Saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārento āha ‘‘jānanti hī’’tiādi. Dhammadesananti bhagavato dhammadesanaṃ, dhammadesanatthāya vā bhagavantaṃ, bhagavantaṃ vā dhammadesanaṃ. Tatoti yācanakāraṇā. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Lokasannivāso brahmagaruko yasmā, iti tasmā uppādessantīti yojanā. Itītiādi nigamanaṃ.
तत्थाति परिवितक्कनाकारपाठे। ‘‘पञ्चकामगुणेसु अल्लीय’’न्तीति इमिना अल्लीयन्ति अभिरमितब्बट्ठेन लग्गन्ति एत्थाति आलया पञ्च कामगुणाति वचनत्थं दस्सेति। अल्लीयन्तीति लग्गन्ति। ‘‘पञ्च कामगुणे अल्लीयन्ती’’तिपि पाठो, एवं सति अल्लीयन्ति अभिरमितब्बट्ठेन सेवियन्तीति आलया पञ्च कामगुणाति वचनत्थो कातब्बो। अल्लीयन्तीति सेवन्ति। तेति पञ्च कामगुणा। ‘‘यदिद’’न्तिपदस्स यं इदन्ति पदविभागं कत्वा ‘‘य’’न्ति च ‘‘इद’’न्ति च सब्बनामपदन्ति आसङ्का भवेय्याति आह ‘‘यदिदन्ति निपातो’’ति। इमिना तीसु लिङ्गेसु द्वीसु च वचनेसु विनासं, विकारं वा विसदिसं वा नअयनत्ता नगमनत्ता अब्ययं नामाति दस्सेति, अत्थो पन सब्बनामत्थोयेवाति दट्ठब्बं। तस्साति ‘‘यदिद’’न्तिनिपातस्स, अत्थोति सम्बन्धो। ठानन्ति ‘‘ठानं’’इतिपदं। पटिच्चसमुप्पादन्ति ‘‘पटिच्चसमुप्पादो’’इतिपदं। अत्थोपि युत्तोयेवाति दट्ठब्बं। इमेसन्ति सङ्खारादीनं पच्चयुप्पन्नानं। पच्चयाति अविज्जादिकारणा। ‘‘इदप्पच्चया एवा’’ति इमिना इदप्पच्चयताति एत्थ तापच्चयस्स स्वत्थं दीपेति ‘‘देवता’’तिआदीसु (खु॰ पा॰ अट्ठ॰ एवमिच्चादिपाठवण्णना) विय।
Tatthāti parivitakkanākārapāṭhe. ‘‘Pañcakāmaguṇesu allīya’’ntīti iminā allīyanti abhiramitabbaṭṭhena lagganti etthāti ālayā pañca kāmaguṇāti vacanatthaṃ dasseti. Allīyantīti lagganti. ‘‘Pañca kāmaguṇe allīyantī’’tipi pāṭho, evaṃ sati allīyanti abhiramitabbaṭṭhena seviyantīti ālayā pañca kāmaguṇāti vacanattho kātabbo. Allīyantīti sevanti. Teti pañca kāmaguṇā. ‘‘Yadida’’ntipadassa yaṃ idanti padavibhāgaṃ katvā ‘‘ya’’nti ca ‘‘ida’’nti ca sabbanāmapadanti āsaṅkā bhaveyyāti āha ‘‘yadidanti nipāto’’ti. Iminā tīsu liṅgesu dvīsu ca vacanesu vināsaṃ, vikāraṃ vā visadisaṃ vā naayanattā nagamanattā abyayaṃ nāmāti dasseti, attho pana sabbanāmatthoyevāti daṭṭhabbaṃ. Tassāti ‘‘yadida’’ntinipātassa, atthoti sambandho. Ṭhānanti ‘‘ṭhānaṃ’’itipadaṃ. Paṭiccasamuppādanti ‘‘paṭiccasamuppādo’’itipadaṃ. Atthopi yuttoyevāti daṭṭhabbaṃ. Imesanti saṅkhārādīnaṃ paccayuppannānaṃ. Paccayāti avijjādikāraṇā. ‘‘Idappaccayā evā’’ti iminā idappaccayatāti ettha tāpaccayassa svatthaṃ dīpeti ‘‘devatā’’tiādīsu (khu. pā. aṭṭha. evamiccādipāṭhavaṇṇanā) viya.
सो ममस्स किलमथोति एत्थ तंसद्दस्स विसयं दस्सेन्तो आह ‘‘या अजानन्तानं देसना नामा’’ति, इमिना ‘‘देसेय्यं, न आजानेय्यु’’न्ति द्विन्नमेव किरियापदानं तसद्दस्स विसयभावं दस्सेति, न एकस्स किरियापदस्स। सोति देसनासङ्खातो कायवचीपयोगो, इमिना वाक्यविसये तसद्दो उत्तरपदस्सेव लिङ्गवचनानि गण्हातीति दस्सेति, समासमज्झे पन तसद्दो पुब्बपदस्सेव लिङ्गवचनानि गण्हाति। तेन वुत्तं ‘‘अविज्जा च सा पच्चयो चा’’ति (उदा॰ अट्ठ॰ पठमबोधिसुत्तवण्णना) च ‘‘अभिधम्मो च सो पिटकञ्चा’’ति च (पारा॰ अट्ठ॰ १.पठममहासङ्गीतिकथा; ध॰ स॰ अट्ठ॰ निदानकथा) आदि । किलमथोति कायकिलमनहेतु। किलमति अनेनाति किलमथो। अस्साति भवेय्य। साति कायवचीपयोगसङ्खाता देसना। विहेसाति कायविहिंसाहेतु। विहिंसति इमायाति विहेसा। चित्तेन पन बुद्धानं किलमथो वा विहेसा वा नत्थि अरहत्तमग्गेन समुच्छिन्नत्ता । ‘‘पटिभंसू’’ति एत्थ पटीति कम्मप्पवचनीययोगत्ता ‘‘भगवन्त’’न्ति एत्थ साम्यत्थे उपयोगवचनन्ति आह ‘‘भगवतो’’ति। ‘‘अनु अच्छरिया’’ति इमिना ‘‘न अच्छरिया’’ति पदविभागं निवत्तेति, पुनप्पुनं अच्छरियाति अत्थो। पटिभंसूति एत्थ पटिसद्दो पटिभानत्थो, भाधातु खायनत्थोति आह ‘‘पटिभानसङ्खातस्स ञाणस्स गोचरा अहेसु’’न्ति। ‘‘गोचरा अहेसु’’न्ति इमिना खायनं नाम अत्थतो गोचरभावेन भवनन्ति दस्सेति।
So mamassa kilamathoti ettha taṃsaddassa visayaṃ dassento āha ‘‘yā ajānantānaṃ desanā nāmā’’ti, iminā ‘‘deseyyaṃ, na ājāneyyu’’nti dvinnameva kiriyāpadānaṃ tasaddassa visayabhāvaṃ dasseti, na ekassa kiriyāpadassa. Soti desanāsaṅkhāto kāyavacīpayogo, iminā vākyavisaye tasaddo uttarapadasseva liṅgavacanāni gaṇhātīti dasseti, samāsamajjhe pana tasaddo pubbapadasseva liṅgavacanāni gaṇhāti. Tena vuttaṃ ‘‘avijjā ca sā paccayo cā’’ti (udā. aṭṭha. paṭhamabodhisuttavaṇṇanā) ca ‘‘abhidhammo ca so piṭakañcā’’ti ca (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā) ādi . Kilamathoti kāyakilamanahetu. Kilamati anenāti kilamatho. Assāti bhaveyya. Sāti kāyavacīpayogasaṅkhātā desanā. Vihesāti kāyavihiṃsāhetu. Vihiṃsati imāyāti vihesā. Cittena pana buddhānaṃ kilamatho vā vihesā vā natthi arahattamaggena samucchinnattā . ‘‘Paṭibhaṃsū’’ti ettha paṭīti kammappavacanīyayogattā ‘‘bhagavanta’’nti ettha sāmyatthe upayogavacananti āha ‘‘bhagavato’’ti. ‘‘Anu acchariyā’’ti iminā ‘‘na acchariyā’’ti padavibhāgaṃ nivatteti, punappunaṃ acchariyāti attho. Paṭibhaṃsūti ettha paṭisaddo paṭibhānattho, bhādhātu khāyanatthoti āha ‘‘paṭibhānasaṅkhātassa ñāṇassa gocarā ahesu’’nti. ‘‘Gocarā ahesu’’nti iminā khāyanaṃ nāma atthato gocarabhāvena bhavananti dasseti.
मेति मम, मया वा, अधिगतं धम्मं पकासितुन्ति सम्बन्धो। अरियमग्गसोतस्स पटि पटिसोतन्ति वुत्ते निब्बानमेवाति आह ‘‘पटिसोतं वुच्चति निब्बान’’न्ति। निब्बानगामिन्ति अरियमग्गं। अरियमग्गो हि यस्मा निब्बानं गमयति, तस्मा निब्बानगामीति वुच्चति। तमोखन्धेनाति एत्थ तमसद्दो अविज्जापरियायो, खन्धसद्दो रासत्थोति आह ‘‘अविज्जारासिना’’ति। ‘‘अज्झोत्थटा’’ति इमिना आवुटाति एत्थ वुधातु आवरणत्थोति दस्सेति। अप्पोस्सुक्कतायाति एत्थ अपत्यूपसग्गो अभावत्थो, तापच्चयो भावत्थोति आह ‘‘निरुस्सुक्कभावेना’’ति।
Meti mama, mayā vā, adhigataṃ dhammaṃ pakāsitunti sambandho. Ariyamaggasotassa paṭi paṭisotanti vutte nibbānamevāti āha ‘‘paṭisotaṃ vuccati nibbāna’’nti. Nibbānagāminti ariyamaggaṃ. Ariyamaggo hi yasmā nibbānaṃ gamayati, tasmā nibbānagāmīti vuccati. Tamokhandhenāti ettha tamasaddo avijjāpariyāyo, khandhasaddo rāsatthoti āha ‘‘avijjārāsinā’’ti. ‘‘Ajjhotthaṭā’’ti iminā āvuṭāti ettha vudhātu āvaraṇatthoti dasseti. Appossukkatāyāti ettha apatyūpasaggo abhāvattho, tāpaccayo bhāvatthoti āha ‘‘nirussukkabhāvenā’’ti.
८. लोकेति सत्तलोके। महाब्रह्मेति महाब्रह्मानो। अप्परजक्खजातिकाति एत्थ अप्पं रजं अक्खिम्हि एतेसन्ति अप्परजक्खा, अप्परजक्खा जाति सभावो एतेसन्ति अप्परजक्खजातिकाति वचनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘पञ्ञामये’’तिआदि। ‘‘पञ्ञामये’’ति इमिना मंसमयेति अत्थं निवत्तेति। एतेसन्ति सत्तानं। धम्मस्साति तुपच्चययोगे छट्ठीकम्मं। आपुब्बो ञाधातु पटिविज्झनत्थोति आह ‘‘पटिविज्झितारो’’ति।
8.Loketi sattaloke. Mahābrahmeti mahābrahmāno. Apparajakkhajātikāti ettha appaṃ rajaṃ akkhimhi etesanti apparajakkhā, apparajakkhā jāti sabhāvo etesanti apparajakkhajātikāti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘paññāmaye’’tiādi. ‘‘Paññāmaye’’ti iminā maṃsamayeti atthaṃ nivatteti. Etesanti sattānaṃ. Dhammassāti tupaccayayoge chaṭṭhīkammaṃ. Āpubbo ñādhātu paṭivijjhanatthoti āha ‘‘paṭivijjhitāro’’ti.
संविज्जति मलं एतेसन्ति समला, पूरणकस्सपादिका छ सत्थारो, तेहि। ‘‘रागादीही’’ति इमिना मलसरूपं दस्सेति। अवापुरेतन्ति एत्थ अवपुब्बो च आपुब्बो च पुरधातु विवरणत्थोति आह ‘‘विवर एत’’न्ति। वकारस्स पकारं कत्वा ‘‘अपापुरेत’’न्तिपि पाठो । अमतसद्दस्स सलिलादयो निवत्तेतुं वुत्तं ‘‘निब्बानस्सा’’ति। इमे सत्ता सुणन्तूति सम्बन्धो। विमलेनाति एत्थ विसद्दो अभावत्थोति आह ‘‘अभावतो’’ति। इमिना नत्थि मलं एतस्साति विमलोति वचनत्थं दस्सेति । ‘‘सम्मासम्बुद्धेना’’ति इमिना अञ्ञपदत्थसरूपं दस्सेति। अनुक्कमेन मग्गेन बुज्झितब्बन्ति अनुबुद्धन्ति वुत्ते चतुसच्चधम्मो गहेतब्बोति आह ‘‘चतुसच्चधम्म’’न्ति।
Saṃvijjati malaṃ etesanti samalā, pūraṇakassapādikā cha satthāro, tehi. ‘‘Rāgādīhī’’ti iminā malasarūpaṃ dasseti. Avāpuretanti ettha avapubbo ca āpubbo ca puradhātu vivaraṇatthoti āha ‘‘vivara eta’’nti. Vakārassa pakāraṃ katvā ‘‘apāpureta’’ntipi pāṭho . Amatasaddassa salilādayo nivattetuṃ vuttaṃ ‘‘nibbānassā’’ti. Ime sattā suṇantūti sambandho. Vimalenāti ettha visaddo abhāvatthoti āha ‘‘abhāvato’’ti. Iminā natthi malaṃ etassāti vimaloti vacanatthaṃ dasseti . ‘‘Sammāsambuddhenā’’ti iminā aññapadatthasarūpaṃ dasseti. Anukkamena maggena bujjhitabbanti anubuddhanti vutte catusaccadhammo gahetabboti āha ‘‘catusaccadhamma’’nti.
‘‘सेलमये’’ति इमिना सिलाय निब्बत्तो सेलोति वचनत्थं दस्सेति। ‘‘सब्बञ्ञुतञ्ञाणेना’’ति इमिना समन्तचक्खुसरूपं दस्सेति। भगवा त्वम्पीति योजना। धम्मसद्दो पञ्ञापरियायोति आह ‘‘धम्ममयं पञ्ञामय’’न्ति। अपेतो सोको इमस्साति अपेतसोको, भगवा। सोकं अवतरतीति सोकावतिण्णा, जनता। सोकावतिण्णञ्च जातिजराभिभूतञ्चाति चसद्दो योजेतब्बो। इमिना चसद्दो लुत्तनिद्दिट्ठोति दस्सेति।
‘‘Selamaye’’ti iminā silāya nibbatto seloti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Sabbaññutaññāṇenā’’ti iminā samantacakkhusarūpaṃ dasseti. Bhagavā tvampīti yojanā. Dhammasaddo paññāpariyāyoti āha ‘‘dhammamayaṃ paññāmaya’’nti. Apeto soko imassāti apetasoko, bhagavā. Sokaṃ avataratīti sokāvatiṇṇā, janatā. Sokāvatiṇṇañca jātijarābhibhūtañcāti casaddo yojetabbo. Iminā casaddo luttaniddiṭṭhoti dasseti.
‘‘भगवा’’तिपदं ‘‘वीरो’’तिआदीसु योजेतब्बं। ‘‘वीरियवन्तताया’’ति इमिना वीरं यस्सत्थीति वीरोति वचनत्थं दस्सेति। सद्दसत्थेसु आलपनपदेसु विग्गहो न कातब्बोति इदं आलपनावत्थं सन्धाय वुत्तं, इध पन तेसमत्थदस्सनत्थाय विग्गहो वुत्तोति दट्ठब्बं। ‘‘देवपुत्त…पे॰… विजितत्ता’’ति इमिना विजितो मारेहि संगामो अनेनाति विजितसङ्गामोति वचनत्थं दस्सेति। एत्थ च खन्धमारो मच्चुमारेन सङ्गहितो द्विन्नं मारानं एकतो विजितत्ता। ‘‘सत्तवाहो’’ति पठमक्खरेन च ‘‘सत्थवाहो’’ति दुतियक्खरेन च युत्तो। तत्थ सत्थवाहो वियाति ‘‘सत्थवाहो’’ति उपचारेन वुत्ते दुतियक्खरेन युत्तो, सत्ते वहहीति सत्तवाहोति मुख्यतो वुत्ते पठमक्खरेन युत्तो। इध पन पठमक्खरेन युत्तोति आह ‘‘सत्ते वहतीति सत्तवाहो’’ति। नत्थि इणं इमस्साति अणणो भगवा।
‘‘Bhagavā’’tipadaṃ ‘‘vīro’’tiādīsu yojetabbaṃ. ‘‘Vīriyavantatāyā’’ti iminā vīraṃ yassatthīti vīroti vacanatthaṃ dasseti. Saddasatthesu ālapanapadesu viggaho na kātabboti idaṃ ālapanāvatthaṃ sandhāya vuttaṃ, idha pana tesamatthadassanatthāya viggaho vuttoti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Devaputta…pe… vijitattā’’ti iminā vijito mārehi saṃgāmo anenāti vijitasaṅgāmoti vacanatthaṃ dasseti. Ettha ca khandhamāro maccumārena saṅgahito dvinnaṃ mārānaṃ ekato vijitattā. ‘‘Sattavāho’’ti paṭhamakkharena ca ‘‘satthavāho’’ti dutiyakkharena ca yutto. Tattha satthavāho viyāti ‘‘satthavāho’’ti upacārena vutte dutiyakkharena yutto, satte vahahīti sattavāhoti mukhyato vutte paṭhamakkharena yutto. Idha pana paṭhamakkharena yuttoti āha ‘‘satte vahatīti sattavāho’’ti. Natthi iṇaṃ imassāti aṇaṇo bhagavā.
९. बुद्धचक्खुनाति एत्थ चक्खु दुविधं मंसचक्खुञाणचक्खुवसेन। तत्थापि मंसचक्खु दुविधं पसादचक्खुससम्भारचक्खुवसेन। तत्थ पसादरूपं पसादचक्खु नाम, भमुकट्ठिपरिच्छिन्नो मंसपिण्डो ससम्भारचक्खु नाम। ञाणचक्खु पन पञ्चविधं (पटि॰ म॰ अट्ठ॰ १.१.३) दिब्बधम्मपञ्ञाबुद्धसमन्तचक्खुवसेन। तत्थ दिब्बचक्खुअभिञ्ञाञाणं दिब्बचक्खु नाम, हेट्ठिममग्गत्तयं धम्मचक्खु नाम, अरहत्तमग्गञाणं पञ्ञाचक्खु नाम, इन्द्रियपरोपरियत्तञाणञ्च आसयानुसयञाणञ्च बुद्धचक्खु नाम, सब्बञ्ञुतञ्ञाणं समन्तचक्खु नाम। इध पन ‘‘बुद्धचक्खुना’’ति वुत्तत्ता यथावुत्तद्वेञाणानियेवाति आह ‘‘इन्द्रिय…पे॰… ञाणेन चा’’ति। हीति सच्चं। येसन्ति सत्तानं। सद्धादीनीति आदिसद्देन वीरियसतिसमाधिपञ्ञिन्द्रियानि सङ्गण्हाति। तिक्खानीति तिखिणानि। मुदूनीति सुखुमतरानि। आकाराति कारणा। इमानि तीणि दुकानि बाहिरत्थसमासवसेन वुत्तानि। सुखेन विञ्ञापेतब्बाति सुविञ्ञापया, तथा दुविञ्ञापयाति वचनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘ये कथितकारण’’न्तिआदि । परलोको च वज्जञ्च परलोकवज्जानि, तानि भयतो पस्सन्तीति परलोकवज्जभयदस्साविनोति वचनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘ये’’तिआदि। इमानि द्वे दुकानि कितवसेन वुत्तानि, इध पच्छिमदुके ‘‘न अप्पेकच्चे परलोकवज्जभयदस्साविनो’’ति दुतियपदं न वुत्तं, पटिसम्भिदामग्गपाळियं (पटि॰ म॰ १.१११) पन युगळवसेन वुत्तं। उप्पलानि एत्थ सन्तीति उप्पलिनीति वचनत्थेन गच्छो वा लता वा पोक्खरणी वा वनं वा ‘‘उप्पलिनी’’ति वुच्चति, इध पन ‘‘वन’’न्ति आह ‘‘उप्पलवने’’ति। निमुग्गानेव हुत्वाति सम्बन्धो। पोसयन्तीति वड्ढन्ति, इमिना अन्तोनिमुग्गानेव हुत्वा पोसयन्तीति अन्तोनिमुग्गपोसीनीति वचनत्थं दस्सेति। ‘‘उदकेन सम’’न्ति इमिना उदकेन समं समोदकं, समोदकं हुत्वा ठितानीति अत्थं दस्सेति। ‘‘अतिक्कमित्वा’’ति इमिना अच्चुग्गम्मातिपदस्स अतिउग्गन्त्वाति अत्थं दस्सेति।
9.Buddhacakkhunāti ettha cakkhu duvidhaṃ maṃsacakkhuñāṇacakkhuvasena. Tatthāpi maṃsacakkhu duvidhaṃ pasādacakkhusasambhāracakkhuvasena. Tattha pasādarūpaṃ pasādacakkhu nāma, bhamukaṭṭhiparicchinno maṃsapiṇḍo sasambhāracakkhu nāma. Ñāṇacakkhu pana pañcavidhaṃ (paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.3) dibbadhammapaññābuddhasamantacakkhuvasena. Tattha dibbacakkhuabhiññāñāṇaṃ dibbacakkhu nāma, heṭṭhimamaggattayaṃ dhammacakkhu nāma, arahattamaggañāṇaṃ paññācakkhu nāma, indriyaparopariyattañāṇañca āsayānusayañāṇañca buddhacakkhu nāma, sabbaññutaññāṇaṃ samantacakkhu nāma. Idha pana ‘‘buddhacakkhunā’’ti vuttattā yathāvuttadveñāṇāniyevāti āha ‘‘indriya…pe… ñāṇena cā’’ti. Hīti saccaṃ. Yesanti sattānaṃ. Saddhādīnīti ādisaddena vīriyasatisamādhipaññindriyāni saṅgaṇhāti. Tikkhānīti tikhiṇāni. Mudūnīti sukhumatarāni. Ākārāti kāraṇā. Imāni tīṇi dukāni bāhiratthasamāsavasena vuttāni. Sukhena viññāpetabbāti suviññāpayā, tathā duviññāpayāti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘ye kathitakāraṇa’’ntiādi . Paraloko ca vajjañca paralokavajjāni, tāni bhayato passantīti paralokavajjabhayadassāvinoti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘ye’’tiādi. Imāni dve dukāni kitavasena vuttāni, idha pacchimaduke ‘‘na appekacce paralokavajjabhayadassāvino’’ti dutiyapadaṃ na vuttaṃ, paṭisambhidāmaggapāḷiyaṃ (paṭi. ma. 1.111) pana yugaḷavasena vuttaṃ. Uppalāni ettha santīti uppalinīti vacanatthena gaccho vā latā vā pokkharaṇī vā vanaṃ vā ‘‘uppalinī’’ti vuccati, idha pana ‘‘vana’’nti āha ‘‘uppalavane’’ti. Nimuggāneva hutvāti sambandho. Posayantīti vaḍḍhanti, iminā antonimuggāneva hutvā posayantīti antonimuggaposīnīti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Udakena sama’’nti iminā udakena samaṃ samodakaṃ, samodakaṃ hutvā ṭhitānīti atthaṃ dasseti. ‘‘Atikkamitvā’’ti iminā accuggammātipadassa atiuggantvāti atthaṃ dasseti.
पटिच्छन्नेन आरोपिताति पारुता, न पारुता अपारुता। अपारुता नाम अत्थतो विवरणाति आह ‘‘विवटा’’ति सोति अरियमग्गो । हीति सच्चं। पच्छिमपदद्वयेति गाथाय उत्तमपदद्वये। अयमेवत्थोति अयं वक्खमानो एवं अत्थो दट्ठब्बोति योजना। हीति वित्थारो। न भासिन्ति एत्थ उत्तमपुरिसत्ता ‘‘अह’’न्ति वुत्तं। ‘‘देवमनुजेसु’’ति वत्तब्बे एकसेसवसेन ‘‘मनुजेसू’’ति वुत्तन्ति आह ‘‘देवमनुस्सेसू’’ति।
Paṭicchannena āropitāti pārutā, na pārutā apārutā. Apārutā nāma atthato vivaraṇāti āha ‘‘vivaṭā’’ti soti ariyamaggo . Hīti saccaṃ. Pacchimapadadvayeti gāthāya uttamapadadvaye. Ayamevatthoti ayaṃ vakkhamāno evaṃ attho daṭṭhabboti yojanā. Hīti vitthāro. Na bhāsinti ettha uttamapurisattā ‘‘aha’’nti vuttaṃ. ‘‘Devamanujesu’’ti vattabbe ekasesavasena ‘‘manujesū’’ti vuttanti āha ‘‘devamanussesū’’ti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / ५. ब्रह्मयाचनकथा • 5. Brahmayācanakathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ब्रह्मयाचनकथा • Brahmayācanakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ब्रह्मयाचनकथावण्णना • Brahmayācanakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ब्रह्मयाचनकथावण्णना • Brahmayācanakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ब्रह्मयाचनकथावण्णना • Brahmayācanakathāvaṇṇanā
