Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
බ්රහ්මයාචනකථාවණ්ණනා
Brahmayācanakathāvaṇṇanā
7. ආචිණ්ණසමාචිණ්ණොති ආචරිතො චෙව ආචරන්තෙහි ච සම්මදෙව ආචරිතොති අත්ථො. එතෙන අයං පරිවිතක්කො සබ්බබුද්ධානං පඨමාභිසම්බොධියං උප්පජ්ජතෙවාති අයමෙත්ථ ධම්මතාති දස්සෙති. ගම්භීරොපි ධම්මො පටිපක්ඛවිධමනෙන සුපාකටො භවෙය්ය, පටිපක්ඛවිධමනං පන සම්මාපටිපත්තිපටිබද්ධං, සා සද්ධම්මසවනාධීනා, තං සත්ථරි ධම්මෙ ච පසාදායත්තං. සො විසෙසතො ලොකෙ සම්භාවනීයස්ස ගරුකාතබ්බස්ස අභිපත්ථනාහෙතුකොති පරම්පරාය සත්තානං ධම්මසම්පටිපත්තියා බ්රහ්මුනො යාචනානිමිත්තන්ති තං දස්සෙන්තො ‘‘බ්රහ්මුනා යාචිතෙ දෙසෙතුකාමතායා’’තිආදිමාහ.
7.Āciṇṇasamāciṇṇoti ācarito ceva ācarantehi ca sammadeva ācaritoti attho. Etena ayaṃ parivitakko sabbabuddhānaṃ paṭhamābhisambodhiyaṃ uppajjatevāti ayamettha dhammatāti dasseti. Gambhīropi dhammo paṭipakkhavidhamanena supākaṭo bhaveyya, paṭipakkhavidhamanaṃ pana sammāpaṭipattipaṭibaddhaṃ, sā saddhammasavanādhīnā, taṃ satthari dhamme ca pasādāyattaṃ. So visesato loke sambhāvanīyassa garukātabbassa abhipatthanāhetukoti paramparāya sattānaṃ dhammasampaṭipattiyā brahmuno yācanānimittanti taṃ dassento ‘‘brahmunā yācite desetukāmatāyā’’tiādimāha.
අධිගතොති පටිවිද්ධො, සයම්භූඤාණෙන ‘‘ඉදං දුක්ඛ’’න්තිආදිනා යථාභූතං අවබුද්ධොති අත්ථො. ධම්මොති චතුසච්චධම්මො තබ්බිනිමුත්තස්ස පටිවිජ්ඣිතබ්බධම්මස්ස අභාවතො. ගම්භීරොති මහාසමුද්දො විය මකසතුණ්ඩසූචියා අඤ්ඤත්ර සමුපචිතපරිපක්කඤාණසම්භාරෙහි අඤ්ඤෙසං ඤාණෙන අලබ්භනෙය්යපතිට්ඨො. ගම්භීරත්තාව දුද්දසො දුක්ඛෙන දට්ඨබ්බො, න සක්කා සුඛෙන දට්ඨුං. යො හි අලබ්භනෙය්යපතිට්ඨො, සො ඔගාහිතුං අසක්කුණෙය්යතාය සරූපතො ච විසෙසතො ච සුඛෙන පස්සිතුං න සක්කා, අථ ඛො කිච්ඡෙන කෙනචි කදාචිදෙව දට්ඨබ්බො. දුද්දසත්තාව දුරනුබොධො දුක්ඛෙන අවබුජ්ඣිතබ්බො, න සක්කා සුඛෙන අවබුජ්ඣිතුං. යඤ්හි දට්ඨුමෙව න සක්කා, තස්ස ඔගාහෙත්වා අනුබුජ්ඣනෙ කථා එව නත්ථි අවබොධස්ස දුක්කරභාවතො. ඉමස්මිං ඨානෙ ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො දුක්කරතරං වා දුරභිසම්භවතරං වා’’ති (සං. නි. 5.1115) සුත්තපදං වත්තබ්බං.
Adhigatoti paṭividdho, sayambhūñāṇena ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā yathābhūtaṃ avabuddhoti attho. Dhammoti catusaccadhammo tabbinimuttassa paṭivijjhitabbadhammassa abhāvato. Gambhīroti mahāsamuddo viya makasatuṇḍasūciyā aññatra samupacitaparipakkañāṇasambhārehi aññesaṃ ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭho. Gambhīrattāva duddaso dukkhena daṭṭhabbo, na sakkā sukhena daṭṭhuṃ. Yo hi alabbhaneyyapatiṭṭho, so ogāhituṃ asakkuṇeyyatāya sarūpato ca visesato ca sukhena passituṃ na sakkā, atha kho kicchena kenaci kadācideva daṭṭhabbo. Duddasattāva duranubodho dukkhena avabujjhitabbo, na sakkā sukhena avabujjhituṃ. Yañhi daṭṭhumeva na sakkā, tassa ogāhetvā anubujjhane kathā eva natthi avabodhassa dukkarabhāvato. Imasmiṃ ṭhāne ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā’’ti (saṃ. ni. 5.1115) suttapadaṃ vattabbaṃ.
සන්තොති අනුපසන්තසභාවානං කිලෙසානං සඞ්ඛාරානඤ්ච අභාවතො වූපසන්තසබ්බපරිළාහතාය සන්තො නිබ්බුතො, සන්තාරම්මණතාය වා සන්තො. එත්ථ ච නිරොධසච්චං සන්තං ආරම්මණන්ති සන්තාරම්මණං, මග්ගසච්චං සන්තං සන්තාරම්මණඤ්චාති සන්තාරම්මණං. පධානභාවං නීතොති පණීතො. අථ වා පණීතොති අතිත්තිකරණට්ඨෙන අතප්පකො සාදුරසභොජනං විය. සන්තපණීතභාවෙනෙව චෙත්ථ අසෙචනකතාය අතප්පකතා දට්ඨබ්බා. ඉදඤ්හි ද්වයං ලොකුත්තරමෙව සන්ධාය වුත්තං. අතක්කාවචරොති උත්තමඤාණවිසයත්තා තක්කෙන අවචරිතබ්බො ඔගාහිතබ්බො න හොති, ඤාණෙනෙව අවචරිතබ්බො. තතො එව නිපුණඤාණගොචරතාය සණ්හසුඛුමසභාවත්තා ච නිපුණො සණ්හො. පණ්ඩිතවෙදනීයොති බාලානං අවිසයත්තා සම්මාපටිපදං පටිපන්නෙහි පණ්ඩිතෙහි එව වෙදිතබ්බො.
Santoti anupasantasabhāvānaṃ kilesānaṃ saṅkhārānañca abhāvato vūpasantasabbapariḷāhatāya santo nibbuto, santārammaṇatāya vā santo. Ettha ca nirodhasaccaṃ santaṃ ārammaṇanti santārammaṇaṃ, maggasaccaṃ santaṃ santārammaṇañcāti santārammaṇaṃ. Padhānabhāvaṃ nītoti paṇīto. Atha vā paṇītoti atittikaraṇaṭṭhena atappako sādurasabhojanaṃ viya. Santapaṇītabhāveneva cettha asecanakatāya atappakatā daṭṭhabbā. Idañhi dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vuttaṃ. Atakkāvacaroti uttamañāṇavisayattā takkena avacaritabbo ogāhitabbo na hoti, ñāṇeneva avacaritabbo. Tato eva nipuṇañāṇagocaratāya saṇhasukhumasabhāvattā ca nipuṇo saṇho. Paṇḍitavedanīyoti bālānaṃ avisayattā sammāpaṭipadaṃ paṭipannehi paṇḍitehi eva veditabbo.
අල්ලීයන්ති අභිරමිතබ්බට්ඨෙන සෙවියන්තීති ආලයා, පඤ්ච කාමගුණාති ආහ ‘‘සත්තා පඤ්චකාමගුණෙ අල්ලීයන්ති, තස්මා තෙ ආලයාති වුච්චන්තී’’ති. තත්ථ පඤ්චකාමගුණෙ අල්ලීයන්තීති පඤ්චකාමගුණෙ සෙවන්තීති අත්ථො. තෙති පඤ්ච කාමගුණා. රමන්තීති රතිං වින්දන්ති කීළන්ති ලළන්ති. ආලීයන්ති අභිරමණවසෙන සෙවන්තීති ආලයා, අට්ඨසතං තණ්හාවිචරිතානි, තෙහි ආලයෙහි රමන්තීති ආලයරාමාති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. ඉමෙ හි සත්තා යථා කාමගුණෙ, එවං රාගම්පි අස්සාදෙන්ති අභිනන්දන්තියෙව. යථෙව හි සුසජ්ජිතපුප්ඵඵලභරිතරුක්ඛාදිසම්පන්නං උය්යානං පවිට්ඨො රාජා තාය තාය සම්පත්තියා රමති, සම්මුදිතො ආමොදිතපමොදිතො හොති, න උක්කණ්ඨති, සායම්පි නික්ඛමිතුං න ඉච්ඡති, එවමිමෙහි කාමාලයතණ්හාලයෙහි සත්තා රමන්ති, සංසාරවට්ටෙ සම්මොදිතා අනුක්කණ්ඨිතා වසන්ති. තෙන නෙසං භගවා දුවිධම්පි ආලයං උය්යානභූමිං විය දස්සෙන්තො ‘‘ආලයරාමා’’තිආදිමාහ. රතාති නිරතා. සුට්ඨු මුදිතාති අතිවිය මුදිතා අනුක්කණ්ඨනතො.
Allīyanti abhiramitabbaṭṭhena seviyantīti ālayā, pañca kāmaguṇāti āha ‘‘sattā pañcakāmaguṇe allīyanti, tasmā te ālayāti vuccantī’’ti. Tattha pañcakāmaguṇe allīyantīti pañcakāmaguṇe sevantīti attho. Teti pañca kāmaguṇā. Ramantīti ratiṃ vindanti kīḷanti laḷanti. Ālīyanti abhiramaṇavasena sevantīti ālayā, aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritāni, tehi ālayehi ramantīti ālayarāmāti evampettha attho daṭṭhabbo. Ime hi sattā yathā kāmaguṇe, evaṃ rāgampi assādenti abhinandantiyeva. Yatheva hi susajjitapupphaphalabharitarukkhādisampannaṃ uyyānaṃ paviṭṭho rājā tāya tāya sampattiyā ramati, sammudito āmoditapamodito hoti, na ukkaṇṭhati, sāyampi nikkhamituṃ na icchati, evamimehi kāmālayataṇhālayehi sattā ramanti, saṃsāravaṭṭe sammoditā anukkaṇṭhitā vasanti. Tena nesaṃ bhagavā duvidhampi ālayaṃ uyyānabhūmiṃ viya dassento ‘‘ālayarāmā’’tiādimāha. Ratāti niratā. Suṭṭhu muditāti ativiya muditā anukkaṇṭhanato.
ඨානං සන්ධායාති ඨානසද්දං සන්ධාය. අත්ථතො පන ඨානන්ති ච පටිච්චසමුප්පාදො එව අධිප්පෙතො . තිට්ඨති එත්ථ ඵලං තදායත්තවුත්තිතායාති ඨානං, සඞ්ඛාරාදීනං පච්චයභූතා අවිජ්ජාදයො. ඉමෙසං සඞ්ඛාරාදීනං පච්චයාති ඉදප්පච්චයා, අවිජ්ජාදයොව. ඉදප්පච්චයා එව ඉදප්පච්චයතා යථා දෙවො එව දෙවතා. ඉදප්පච්චයානං වා අවිජ්ජාදීනං අත්තනො ඵලං පටිච්ච පච්චයභාවො උප්පාදනසමත්ථතා ඉදප්පච්චයතා. තෙන සමත්ථපච්චයලක්ඛණො පටිච්චසමුප්පාදො දස්සිතො හොති. පටිච්ච සමුප්පජ්ජති ඵලං එතස්මාති පටිච්චසමුප්පාදො. පදද්වයෙනපි ධම්මානං පච්චයට්ඨො එව විභාවිතො. සඞ්ඛාරාදිපච්චයානඤ්හි අවිජ්ජාදීනං එතං අධිවචනං ඉදප්පච්චයතාපටිච්චසමුප්පාදොති. සබ්බසඞ්ඛාරසමථොතිආදි සබ්බං අත්ථතො නිබ්බානමෙව. යස්මා හි තං ආගම්ම පටිච්ච අරියමග්ගස්ස ආරම්මණපච්චයභාවහෙතු සබ්බසඞ්ඛාරවිප්ඵන්දිතානි සම්මන්ති වූපසම්මන්ති, තස්මා ‘‘සබ්බසඞ්ඛාරසමථො’’ති වුච්චති. සබ්බසඞ්ඛතවිසංයුත්තෙ හි නිබ්බානෙ සඞ්ඛාරවූපසමපරියායො ඤායාගතොයෙවාති. ඉදං පනෙත්ථ නිබ්බචනං – සබ්බෙ සඞ්ඛාරා සම්මන්ති එත්ථාති සබ්බසඞ්ඛාරසමථොති.
Ṭhānaṃ sandhāyāti ṭhānasaddaṃ sandhāya. Atthato pana ṭhānanti ca paṭiccasamuppādo eva adhippeto . Tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, saṅkhārādīnaṃ paccayabhūtā avijjādayo. Imesaṃ saṅkhārādīnaṃ paccayāti idappaccayā, avijjādayova. Idappaccayā eva idappaccayatā yathā devo eva devatā. Idappaccayānaṃ vā avijjādīnaṃ attano phalaṃ paṭicca paccayabhāvo uppādanasamatthatā idappaccayatā. Tena samatthapaccayalakkhaṇo paṭiccasamuppādo dassito hoti. Paṭicca samuppajjati phalaṃ etasmāti paṭiccasamuppādo. Padadvayenapi dhammānaṃ paccayaṭṭho eva vibhāvito. Saṅkhārādipaccayānañhi avijjādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ idappaccayatāpaṭiccasamuppādoti. Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbaṃ atthato nibbānameva. Yasmā hi taṃ āgamma paṭicca ariyamaggassa ārammaṇapaccayabhāvahetu sabbasaṅkhāravipphanditāni sammanti vūpasammanti, tasmā ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti vuccati. Sabbasaṅkhatavisaṃyutte hi nibbāne saṅkhāravūpasamapariyāyo ñāyāgatoyevāti. Idaṃ panettha nibbacanaṃ – sabbe saṅkhārā sammanti etthāti sabbasaṅkhārasamathoti.
යස්මා ච තං ආගම්ම සබ්බෙ උපධයො පටිනිස්සට්ඨා සමුච්ඡෙදවසෙන පරිච්චත්තා හොන්ති, අට්ඨසතප්පභෙදා සබ්බාපි තණ්හා ඛීයන්ති, සබ්බෙ කිලෙසරාගා විරජ්ජන්ති, ජරාමරණාදිභෙදං සබ්බං වට්ටදුක්ඛං නිරුජ්ඣති, තස්මා ‘‘සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො’’ති වුච්චති, යා පනෙසා තණ්හා තෙන තෙන භවෙන භවන්තරං භවනිකන්තිභාවෙන විනති සංසිබ්බති, ඵලෙන වා සද්ධිං කම්මං විනති සංසිබ්බතීති කත්වා වානන්ති වුච්චති, තතො නික්ඛන්තං වානතොති නිබ්බානං. කිලමථොති කායකිලමථො. විහෙසාපි කායවිහෙසායෙව, චිත්තෙ පන උභයම්පෙතං බුද්ධානං නත්ථි බොධිමූලෙයෙව සමුච්ඡින්නත්තා. එත්ථ ච චිරනිසජ්ජාචිරභාසනෙහි පිට්ඨිආගිලායනතාලුගලසොසාදිවසෙන කායකිලමථො චෙව කායවිහෙසා ච වෙදිතබ්බා, සා ච ඛො දෙසනාය අත්ථං අජානන්තානඤ්ච අප්පටිපජ්ජන්තානඤ්ච වසෙන. ජානන්තානං පන පටිපජ්ජන්තානඤ්ච දෙසනාය කායපරිස්සමොපි සත්ථු අපරිස්සමොව, තෙනාහ භගවා ‘‘න ච මං ධම්මාධිකරණං විහෙසෙතී’’ති. තෙනෙව වුත්තං ‘‘යා අජානන්තානං දෙසනා නාම, සො මම කිලමථො අස්සා’’ති.
Yasmā ca taṃ āgamma sabbe upadhayo paṭinissaṭṭhā samucchedavasena pariccattā honti, aṭṭhasatappabhedā sabbāpi taṇhā khīyanti, sabbe kilesarāgā virajjanti, jarāmaraṇādibhedaṃ sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ nirujjhati, tasmā ‘‘sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho’’ti vuccati, yā panesā taṇhā tena tena bhavena bhavantaraṃ bhavanikantibhāvena vinati saṃsibbati, phalena vā saddhiṃ kammaṃ vinati saṃsibbatīti katvā vānanti vuccati, tato nikkhantaṃ vānatoti nibbānaṃ. Kilamathoti kāyakilamatho. Vihesāpi kāyavihesāyeva, citte pana ubhayampetaṃ buddhānaṃ natthi bodhimūleyeva samucchinnattā. Ettha ca ciranisajjācirabhāsanehi piṭṭhiāgilāyanatālugalasosādivasena kāyakilamatho ceva kāyavihesā ca veditabbā, sā ca kho desanāya atthaṃ ajānantānañca appaṭipajjantānañca vasena. Jānantānaṃ pana paṭipajjantānañca desanāya kāyaparissamopi satthu aparissamova, tenāha bhagavā ‘‘na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesetī’’ti. Teneva vuttaṃ ‘‘yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assā’’ti.
අපිස්සූති සම්පිණ්ඩනත්ථෙ නිපාතො. සො න කෙවලං එතදහොසි, ඉමාපි ගාථා පටිභංසූති දීපෙති. භගවන්තන්ති පටිසද්දයොගෙන සාමිඅත්ථෙ උපයොගවචනන්ති ආහ ‘‘භගවතො’’ති. වුද්ධිප්පත්තා අච්ඡරියා වා අනච්ඡරියා. වුද්ධිඅත්ථොපි හි අ-කාරො හොති යථා ‘‘අසෙක්ඛා ධම්මා’’ති. කප්පානං චත්තාරි අසඞ්ඛ්යෙය්යානි සතසහස්සඤ්ච සදෙවකස්ස ලොකස්ස ධම්මසංවිභාගකරණත්ථමෙව පාරමියො පූරෙත්වා ඉදානි සමධිගතධම්මරජ්ජස්ස තත්ථ අප්පොස්සුක්කතාපත්තිදීපනත්තා ගාථාත්ථස්ස අනුඅච්ඡරියතා තස්ස වුද්ධිප්පත්ති ච වෙදිතබ්බා. අත්ථද්වාරෙන හි ගාථානං අනච්ඡරියතා. ගොචරා අහෙසුන්ති උපට්ඨහංසු, උපට්ඨානඤ්ච විතක්කයිතබ්බතාති ආහ ‘‘පරිවිතක්කයිතබ්බභාවං පාපුණිංසූ’’ති.
Apissūti sampiṇḍanatthe nipāto. So na kevalaṃ etadahosi, imāpi gāthā paṭibhaṃsūti dīpeti. Bhagavantanti paṭisaddayogena sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘bhagavato’’ti. Vuddhippattā acchariyā vā anacchariyā. Vuddhiatthopi hi a-kāro hoti yathā ‘‘asekkhā dhammā’’ti. Kappānaṃ cattāri asaṅkhyeyyāni satasahassañca sadevakassa lokassa dhammasaṃvibhāgakaraṇatthameva pāramiyo pūretvā idāni samadhigatadhammarajjassa tattha appossukkatāpattidīpanattā gāthātthassa anuacchariyatā tassa vuddhippatti ca veditabbā. Atthadvārena hi gāthānaṃ anacchariyatā. Gocarā ahesunti upaṭṭhahaṃsu, upaṭṭhānañca vitakkayitabbatāti āha ‘‘parivitakkayitabbabhāvaṃ pāpuṇiṃsū’’ti.
කිච්ඡෙනාති න දුක්ඛප්පටිපදාය. බුද්ධානඤ්හි චත්තාරොපි මග්ගා සුඛප්පටිපදාව හොන්ති. පාරමීපූරණකාලෙ පන සරාගසදොසසමොහස්සෙව සතො ආගතාගතානං යාචකානං අලඞ්කතප්පටියත්තං සීසං කන්තිත්වා ගලලොහිතං නීහරිත්වා සුඅඤ්ජිතානි අක්ඛීනි උප්පාටෙත්වා කුලවංසප්පදීපං පුත්තං මනාපචාරිනිං භරියන්ති එවමාදීනි දෙන්තස්ස අඤ්ඤානි ච ඛන්තිවාදිසදිසෙසු අත්තභාවෙසු ඡෙජ්ජභෙජ්ජාදීනි පාපුණන්තස්ස ආගමනීයපටිපදං සන්ධායෙතං වුත්තං. හ-ඉති වා බ්යත්තන්ති එතස්මිං අත්ථෙ නිපාතො. එකංසත්ථෙති කෙචි. හ බ්යත්තං එකංසෙන වා අලං නිප්පයොජනං එවං කිච්ඡෙන අධිගතං ධම්මං දෙසෙතුන්ති යොජනා. හලන්ති වා අලන්ති ඉමිනා සමානත්ථං පදං ‘‘හලන්ති වදාමී’’තිආදීසු විය. ‘‘පකාසිත’’න්තිපි පඨන්ති, දෙසිතන්ති අත්ථො. එවං කිච්ඡෙන අධිගතස්ස ධම්මස්ස අලං දෙසිතං පරියත්තං දෙසිතං, කො අත්ථො දෙසිතෙනාති වුත්තං හොති. රාගදොසපරෙතෙහීති රාගදොසඵුට්ඨෙහි, ඵුට්ඨවිසෙන විය සප්පෙන රාගෙන දොසෙන ච සම්ඵුට්ඨෙහි අභිභූතෙහීති අත්ථො. අථ වා රාගදොසපරෙතෙහීති රාගදොසානුගතෙහි, රාගෙන ච දොසෙන ච අනුබන්ධෙහීති අත්ථො.
Kicchenāti na dukkhappaṭipadāya. Buddhānañhi cattāropi maggā sukhappaṭipadāva honti. Pāramīpūraṇakāle pana sarāgasadosasamohasseva sato āgatāgatānaṃ yācakānaṃ alaṅkatappaṭiyattaṃ sīsaṃ kantitvā galalohitaṃ nīharitvā suañjitāni akkhīni uppāṭetvā kulavaṃsappadīpaṃ puttaṃ manāpacāriniṃ bhariyanti evamādīni dentassa aññāni ca khantivādisadisesu attabhāvesu chejjabhejjādīni pāpuṇantassa āgamanīyapaṭipadaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Ha-iti vā byattanti etasmiṃ atthe nipāto. Ekaṃsattheti keci. Ha byattaṃ ekaṃsena vā alaṃ nippayojanaṃ evaṃ kicchena adhigataṃ dhammaṃ desetunti yojanā. Halanti vā alanti iminā samānatthaṃ padaṃ ‘‘halanti vadāmī’’tiādīsu viya. ‘‘Pakāsita’’ntipi paṭhanti, desitanti attho. Evaṃ kicchena adhigatassa dhammassa alaṃ desitaṃ pariyattaṃ desitaṃ, ko attho desitenāti vuttaṃ hoti. Rāgadosaparetehīti rāgadosaphuṭṭhehi, phuṭṭhavisena viya sappena rāgena dosena ca samphuṭṭhehi abhibhūtehīti attho. Atha vā rāgadosaparetehīti rāgadosānugatehi, rāgena ca dosena ca anubandhehīti attho.
පටිසොතගාමින්ති (දී. නි. අට්ඨ. 2.65; ම. නි. අට්ඨ. 1.281; සං. නි. අට්ඨ. 1.1.172) නිච්චගාහාදීනං පටිසොතං අනිච්චං දුක්ඛමනත්තා අසුභන්ති එවං ගතං පවත්තං චතුසච්චධම්මන්ති අත්ථො. රාගරත්තාති කාමරාගෙන භවරාගෙන දිට්ඨිරාගෙන ච රත්තා. න දක්ඛන්තීති අනිච්චං දුක්ඛමනත්තා අසුභන්ති ඉමිනා සභාවෙන න පස්සිස්සන්ති, තෙ අපස්සන්තෙ කො සක්ඛිස්සති අනිච්චන්තිආදිනා සභාවෙන යාථාවතො ධම්මං ජානාපෙතුන්ති අධිප්පායො. රාගදොසපරෙතතාපි නෙසං සම්මුළ්හභාවෙනෙවාති ආහ ‘‘තමොඛන්ධෙන ආවුටා’’ති, අවිජ්ජාරාසිනා අජ්ඣොත්ථටාති අත්ථො.
Paṭisotagāminti (dī. ni. aṭṭha. 2.65; ma. ni. aṭṭha. 1.281; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.172) niccagāhādīnaṃ paṭisotaṃ aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti evaṃ gataṃ pavattaṃ catusaccadhammanti attho. Rāgarattāti kāmarāgena bhavarāgena diṭṭhirāgena ca rattā. Na dakkhantīti aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti iminā sabhāvena na passissanti, te apassante ko sakkhissati aniccantiādinā sabhāvena yāthāvato dhammaṃ jānāpetunti adhippāyo. Rāgadosaparetatāpi nesaṃ sammuḷhabhāvenevāti āha ‘‘tamokhandhena āvuṭā’’ti, avijjārāsinā ajjhotthaṭāti attho.
අප්පොස්සුක්කතාය චිත්තං නමතීති කස්මා පනස්ස එවං චිත්තං නමි, නනු එස ‘‘මුත්තොහං මොචෙස්සාමි, තිණ්ණොහං තාරෙස්සාමි,
Appossukkatāya cittaṃ namatīti kasmā panassa evaṃ cittaṃ nami, nanu esa ‘‘muttohaṃ mocessāmi, tiṇṇohaṃ tāressāmi,
කිං මෙ අඤ්ඤාතවෙසෙන, ධම්මං සච්ඡිකතෙනිධ;
Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;
සබ්බඤ්ඤුතං පාපුණිත්වා, තාරයිස්සං සදෙවක’’න්ති. (බු. වං. 2.55) –
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tārayissaṃ sadevaka’’nti. (bu. vaṃ. 2.55) –
පත්ථනං කත්වා පාරමියො පූරෙත්වා සබ්බඤ්ඤුතං පත්තොති? සච්චමෙව, තදෙව පච්චවෙක්ඛණානුභාවෙන පනස්ස එවං චිත්තං නමි. තස්ස හි සබ්බඤ්ඤුතං පත්වා සත්තානං කිලෙසගහනතං ධම්මස්ස ච ගම්භීරතං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස සත්තානං කිලෙසගහනතා ච ධම්මගම්භීරතා ච සබ්බාකාරෙන පාකටා ජාතා. අථස්ස ‘‘ඉමෙ සත්තා කඤ්ජියපුණ්ණලාබු විය තක්කභරිතචාටි විය වසාතෙලපීතපිලොතිකා විය අඤ්ජනමක්ඛිතහත්ථො විය ච කිලෙසභරිතා අතිසංකිලිට්ඨා රාගරත්තා දොසදුට්ඨා මොහමුළ්හා, තෙ කිං නාම පටිවිජ්ඣිස්සන්තී’’ති චින්තයතො කිලෙසගහනපච්චවෙක්ඛණානුභාවෙනපි එවං චිත්තං නමි.
Patthanaṃ katvā pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ pattoti? Saccameva, tadeva paccavekkhaṇānubhāvena panassa evaṃ cittaṃ nami. Tassa hi sabbaññutaṃ patvā sattānaṃ kilesagahanataṃ dhammassa ca gambhīrataṃ paccavekkhantassa sattānaṃ kilesagahanatā ca dhammagambhīratā ca sabbākārena pākaṭā jātā. Athassa ‘‘ime sattā kañjiyapuṇṇalābu viya takkabharitacāṭi viya vasātelapītapilotikā viya añjanamakkhitahattho viya ca kilesabharitā atisaṃkiliṭṭhā rāgarattā dosaduṭṭhā mohamuḷhā, te kiṃ nāma paṭivijjhissantī’’ti cintayato kilesagahanapaccavekkhaṇānubhāvenapi evaṃ cittaṃ nami.
‘‘අයං ධම්මො පථවීසන්ධාරකඋදකක්ඛන්ධො විය ගම්භීරො, පබ්බතෙන පටිච්ඡාදෙත්වා ඨපිතො සාසපො විය දුද්දසො, සතධා භින්නස්ස වාලස්ස කොටි විය අණු. මයා හි ඉමං ධම්මං පටිවිජ්ඣිතුං වායමන්තෙන අදින්නං දානං නාම නත්ථි, අරක්ඛිතං සීලං නාම නත්ථි, අපරිපූරිතා කාචි පාරමී නාම නත්ථි, තස්ස මෙ නිරුස්සාහං විය මාරබලං විධමන්තස්සපි පථවී න කම්පිත්ථ, පඨමයාමෙ පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරන්තස්සපි න කම්පිත්ථ, මජ්ඣිමයාමෙ දිබ්බචක්ඛුං විසොධෙන්තස්සපි න කම්පිත්ථ, පච්ඡිමයාමෙ පන පටිච්චසමුප්පාදං පටිවිජ්ඣන්තස්සෙව මෙ දසසහස්සිලොකධාතු කම්පිත්ථ. ඉති මාදිසෙනපි තික්ඛඤාණෙන කිච්ඡෙනෙවායං ධම්මො පටිවිද්ධො, තං ලොකියමහාජනා කථං පටිවිජ්ඣිස්සන්තී’’ති ධම්මගම්භීරතාය පච්චවෙක්ඛණානුභාවෙනපි එවං චිත්තං නමීති වෙදිතබ්බං.
‘‘Ayaṃ dhammo pathavīsandhārakaudakakkhandho viya gambhīro, pabbatena paṭicchādetvā ṭhapito sāsapo viya duddaso, satadhā bhinnassa vālassa koṭi viya aṇu. Mayā hi imaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ vāyamantena adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, arakkhitaṃ sīlaṃ nāma natthi, aparipūritā kāci pāramī nāma natthi, tassa me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassapi pathavī na kampittha, paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussarantassapi na kampittha, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhentassapi na kampittha, pacchimayāme pana paṭiccasamuppādaṃ paṭivijjhantasseva me dasasahassilokadhātu kampittha. Iti mādisenapi tikkhañāṇena kicchenevāyaṃ dhammo paṭividdho, taṃ lokiyamahājanā kathaṃ paṭivijjhissantī’’ti dhammagambhīratāya paccavekkhaṇānubhāvenapi evaṃ cittaṃ namīti veditabbaṃ.
අපිච බ්රහ්මුනා යාචිතෙ දෙසෙතුකාමතායපිස්ස එවං චිත්තං නමි. ජානාති හි භගවා ‘‘මම අප්පොස්සුක්කතාය චිත්තෙ නමමානෙ මහාබ්රහ්මා ධම්මදෙසනං යාචිස්සති, ඉමෙ ච සත්තා බ්රහ්මගරුකා, තෙ ‘සත්ථා කිර ධම්මං න දෙසෙතුකාමො අහොසි, අථ නං මහාබ්රහ්මා යාචිත්වා දෙසාපෙති, සන්තො වත භො ධම්මො පණීතො’ති මඤ්ඤමානා සුස්සූසිස්සන්තී’’ති. ඉදම්පිස්ස කාරණං පටිච්ච අප්පොස්සුක්කතාය චිත්තං නමි, නො ධම්මදෙසනායාති වෙදිතබ්බං.
Apica brahmunā yācite desetukāmatāyapissa evaṃ cittaṃ nami. Jānāti hi bhagavā ‘‘mama appossukkatāya citte namamāne mahābrahmā dhammadesanaṃ yācissati, ime ca sattā brahmagarukā, te ‘satthā kira dhammaṃ na desetukāmo ahosi, atha naṃ mahābrahmā yācitvā desāpeti, santo vata bho dhammo paṇīto’ti maññamānā sussūsissantī’’ti. Idampissa kāraṇaṃ paṭicca appossukkatāya cittaṃ nami, no dhammadesanāyāti veditabbaṃ.
8. සහම්පතිස්සාති සො කිර කස්සපස්ස භගවතො සාසනෙ සහකො නාම ථෙරො පඨමජ්ඣානං නිබ්බත්තෙත්වා පඨමජ්ඣානභූමියං කප්පායුකබ්රහ්මා හුත්වා නිබ්බත්තො, තත්ර නං සහම්පති බ්රහ්මාති සඤ්ජානන්ති. තං සන්ධායාහ ‘‘බ්රහ්මුනො සහම්පතිස්සා’’ති. නස්සති වතාති සො කිර ඉමං සද්දං තථා නිච්ඡාරෙති, යථා දසසහස්සිලොකධාතුබ්රහ්මානො සුත්වා සබ්බෙ සන්නිපතිංසු. අප්පරජක්ඛජාතිකාති පඤ්ඤාමයෙ අක්ඛිම්හි අප්පං පරිත්තං රාගදොසමොහරජං එතෙසං එවංසභාවාති අප්පරජක්ඛජාතිකා. අප්පං රාගාදිරජං යෙසං තෙ සභාවා අප්පරජක්ඛජාතිකාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. අස්සවනතාති ‘‘සයං අභිඤ්ඤා’’තිආදීසු විය කරණත්ථෙ පච්චත්තවචනං, අස්සවනතායාති අත්ථො. භවිස්සන්තීති පුරිමබුද්ධෙසු දසපුඤ්ඤකිරියවසෙන කතාධිකාරා පරිපාකගතපදුමානි විය සූරියරස්මිසම්ඵස්සං ධම්මදෙසනංයෙව ආකඞ්ඛමානා චතුප්පදිකගාථාවසානෙ අරියභූමිං ඔක්කමනාරහා න එකො, න ද්වෙ, අනෙකසතසහස්සා ධම්මස්ස අඤ්ඤාතාරො භවිස්සන්තීති දස්සෙති.
8.Sahampatissāti so kira kassapassa bhagavato sāsane sahako nāma thero paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā paṭhamajjhānabhūmiyaṃ kappāyukabrahmā hutvā nibbatto, tatra naṃ sahampati brahmāti sañjānanti. Taṃ sandhāyāha ‘‘brahmuno sahampatissā’’ti. Nassati vatāti so kira imaṃ saddaṃ tathā nicchāreti, yathā dasasahassilokadhātubrahmāno sutvā sabbe sannipatiṃsu. Apparajakkhajātikāti paññāmaye akkhimhi appaṃ parittaṃ rāgadosamoharajaṃ etesaṃ evaṃsabhāvāti apparajakkhajātikā. Appaṃ rāgādirajaṃ yesaṃ te sabhāvā apparajakkhajātikāti evamettha attho daṭṭhabbo. Assavanatāti ‘‘sayaṃ abhiññā’’tiādīsu viya karaṇatthe paccattavacanaṃ, assavanatāyāti attho. Bhavissantīti purimabuddhesu dasapuññakiriyavasena katādhikārā paripākagatapadumāni viya sūriyarasmisamphassaṃ dhammadesanaṃyeva ākaṅkhamānā catuppadikagāthāvasāne ariyabhūmiṃ okkamanārahā na eko, na dve, anekasatasahassā dhammassa aññātāro bhavissantīti dasseti.
පාතුරහොසීති පාතුභවි. සමලෙහි චින්තිතොති සමලෙහි පූරණකස්සපාදීහි ඡහි සත්ථාරෙහි චින්තිතො. තෙ හි පුරෙතරං උප්පජ්ජිත්වා සකලජම්බුදීපෙ කණ්ටකෙ පත්ථරමානා විය විසං සිඤ්චමානා විය ච සමලං මිච්ඡාදිට්ඨිධම්මං දෙසයිංසු. තෙ කිර බුද්ධකොලාහලානුස්සවෙන සඤ්ජාතකුතූහලා ලොකං වඤ්චෙත්වා කොහඤ්ඤෙ ඨත්වා සබ්බඤ්ඤුතං පටිජානන්තා යං කිඤ්චි අධම්මංයෙව ධම්මොති දීපෙසුං. අපාපුරෙතන්ති විවර එතං. අමතස්ස ද්වාරන්ති අමතස්ස නිබ්බානස්ස ද්වාරභූතං අරියමග්ගං. ඉදං වුත්තං හොති – එතං කස්සපස්ස භගවතො සාසනන්තරධානතො පභුති පිහිතං නිබ්බානනගරස්ස මහාද්වාරං අරියමග්ගං සද්ධම්මදෙසනාහත්ථෙන අපාපුර විවර උග්ඝාටෙහීති. සුණන්තු ධම්මං විමලෙනානුබුද්ධන්ති ඉමෙ සත්තා රාගාදිමලානං අභාවතො විමලෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන අනුබුද්ධං චතුසච්චධම්මං සුණන්තු තාව භගවාති යාචති.
Pāturahosīti pātubhavi. Samalehi cintitoti samalehi pūraṇakassapādīhi chahi satthārehi cintito. Te hi puretaraṃ uppajjitvā sakalajambudīpe kaṇṭake pattharamānā viya visaṃ siñcamānā viya ca samalaṃ micchādiṭṭhidhammaṃ desayiṃsu. Te kira buddhakolāhalānussavena sañjātakutūhalā lokaṃ vañcetvā kohaññe ṭhatvā sabbaññutaṃ paṭijānantā yaṃ kiñci adhammaṃyeva dhammoti dīpesuṃ. Apāpuretanti vivara etaṃ. Amatassa dvāranti amatassa nibbānassa dvārabhūtaṃ ariyamaggaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – etaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti pihitaṃ nibbānanagarassa mahādvāraṃ ariyamaggaṃ saddhammadesanāhatthena apāpura vivara ugghāṭehīti. Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhanti ime sattā rāgādimalānaṃ abhāvato vimalena sammāsambuddhena anubuddhaṃ catusaccadhammaṃ suṇantu tāva bhagavāti yācati.
සෙලපබ්බතො උච්චො හොති ථිරො ච, න පංසුපබ්බතො මිස්සකපබ්බතො වාති ආහ ‘‘සෙලෙ යථා පබ්බතමුද්ධනිට්ඨිතො’’ති. තස්සත්ථො ‘‘සෙලමයෙ එකග්ඝනෙ පබ්බතමුද්ධනි යථාඨිතොව. න හි තත්ථ ඨිතස්ස දස්සනත්ථං ගීවුක්ඛිපනපසාරණාදිකිච්චං අත්ථී’’ති. තථූපමන්ති තප්පටිභාගං සෙලපබ්බතූපමං. ධම්මමයං පාසාදන්ති ලොකුත්තරධම්මමාහ. සො හි සබ්බසො පසාදාවහො සබ්බධම්මෙ අතික්කම්ම අබ්භුග්ගතට්ඨෙන පාසාදසදිසො ච, පඤ්ඤාපරියායො වා ඉධ ධම්ම-සද්දො. පඤ්ඤා හි අබ්භුග්ගතට්ඨෙන පාසාදොති අභිධම්මෙ නිද්දිට්ඨා. තථා චාහ –
Selapabbato ucco hoti thiro ca, na paṃsupabbato missakapabbato vāti āha ‘‘sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito’’ti. Tassattho ‘‘selamaye ekagghane pabbatamuddhani yathāṭhitova. Na hi tattha ṭhitassa dassanatthaṃ gīvukkhipanapasāraṇādikiccaṃ atthī’’ti. Tathūpamanti tappaṭibhāgaṃ selapabbatūpamaṃ. Dhammamayaṃ pāsādanti lokuttaradhammamāha. So hi sabbaso pasādāvaho sabbadhamme atikkamma abbhuggataṭṭhena pāsādasadiso ca, paññāpariyāyo vā idha dhamma-saddo. Paññā hi abbhuggataṭṭhena pāsādoti abhidhamme niddiṭṭhā. Tathā cāha –
‘‘පඤ්ඤාපාසාදමාරුය්හ, අසොකො සොකිනිං පජං;
‘‘Paññāpāsādamāruyha, asoko sokiniṃ pajaṃ;
පබ්බතට්ඨොව භූමට්ඨෙ, ධීරො බාලෙ අවෙක්ඛතී’’ති. (ධ. ප. 28);
Pabbataṭṭhova bhūmaṭṭhe, dhīro bāle avekkhatī’’ti. (dha. pa. 28);
අයං පනෙත්ථ සඞ්ඛෙපත්ථො – යථා සෙලපබ්බතමුද්ධනි යථාඨිතොව චක්ඛුමා පුරිසො සමන්තතො ජනතං පස්සෙය්ය, තථා ත්වම්පි සුමෙධ සුන්දරපඤ්ඤ සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණෙන සමන්තචක්ඛු භගවා ධම්මමයං පඤ්ඤාමයං පාසාදමාරුය්හ සයං අපෙතසොකො සොකාවතිණ්ණං ජාතිජරාභිභූතං ජනතං අවෙක්ඛස්සු උපධාරය උපපරික්ඛාති. අයං පනෙත්ථ අධිප්පායො – යථා හි පබ්බතපාදෙ සමන්තා මහන්තං ඛෙත්තං කත්වා තත්ථ කෙදාරපාළීසු කුටිකායො කත්වා රත්තිං අග්ගිං ජාලෙය්යුං, චතුරඞ්ගසමන්නාගතඤ්ච අන්ධකාරං අස්ස, අථ තස්ස පබ්බතස්ස මත්ථකෙ ඨත්වා චක්ඛුමතො පුරිසස්ස භූමිං ඔලොකයතො නෙව ඛෙත්තං, න කෙදාරපාළියො, න කුටියො, න තත්ථ සයිතමනුස්සා පඤ්ඤායෙය්යුං අනුජ්ජලභාවතො, කුටිකාසු පන අග්ගිජාලාමත්තමෙව පඤ්ඤායෙය්ය උජ්ජලභාවතො, එවං ධම්මපාසාදං ආරුය්හ සත්තනිකායං ඔලොකයතො තථාගතස්ස යෙ තෙ අකතකල්යාණා සත්තා, තෙ එකවිහාරෙ දක්ඛිණජාණුපස්සෙ නිසින්නාපි බුද්ධචක්ඛුස්ස ආපාථං නාගච්ඡන්ති ඤාණග්ගිනා අනුජ්ජලභාවතො අනුළාරභාවතො ච, රත්තිං ඛිත්තා සරා විය හොන්ති. යෙ පන කතකල්යාණා වෙනෙය්යපුග්ගලා, තෙ එවස්ස දූරෙපි ඨිතා ආපාථමාගච්ඡන්ති පරිපක්කඤාණග්ගිතාය සමුජ්ජලභාවතො උළාරසන්තානතාය ච, සො අග්ගි විය හිමවන්තපබ්බතො විය ච. වුත්තම්පි චෙතං –
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā selapabbatamuddhani yathāṭhitova cakkhumā puriso samantato janataṃ passeyya, tathā tvampi sumedha sundarapañña sabbaññutaññāṇena samantacakkhu bhagavā dhammamayaṃ paññāmayaṃ pāsādamāruyha sayaṃ apetasoko sokāvatiṇṇaṃ jātijarābhibhūtaṃ janataṃ avekkhassu upadhāraya upaparikkhāti. Ayaṃ panettha adhippāyo – yathā hi pabbatapāde samantā mahantaṃ khettaṃ katvā tattha kedārapāḷīsu kuṭikāyo katvā rattiṃ aggiṃ jāleyyuṃ, caturaṅgasamannāgatañca andhakāraṃ assa, atha tassa pabbatassa matthake ṭhatvā cakkhumato purisassa bhūmiṃ olokayato neva khettaṃ, na kedārapāḷiyo, na kuṭiyo, na tattha sayitamanussā paññāyeyyuṃ anujjalabhāvato, kuṭikāsu pana aggijālāmattameva paññāyeyya ujjalabhāvato, evaṃ dhammapāsādaṃ āruyha sattanikāyaṃ olokayato tathāgatassa ye te akatakalyāṇā sattā, te ekavihāre dakkhiṇajāṇupasse nisinnāpi buddhacakkhussa āpāthaṃ nāgacchanti ñāṇagginā anujjalabhāvato anuḷārabhāvato ca, rattiṃ khittā sarā viya honti. Ye pana katakalyāṇā veneyyapuggalā, te evassa dūrepi ṭhitā āpāthamāgacchanti paripakkañāṇaggitāya samujjalabhāvato uḷārasantānatāya ca, so aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetaṃ –
‘‘දූරෙ සන්තො පකාසෙන්ති, හිමවන්තොව පබ්බතො;
‘‘Dūre santo pakāsenti, himavantova pabbato;
අසන්තෙත්ථ න දිස්සන්ති, රත්තිං ඛිත්තා යථා සරා’’ති. (ධ. ප. 304);
Asantettha na dissanti, rattiṃ khittā yathā sarā’’ti. (dha. pa. 304);
උට්ඨෙහීති භගවතො ධම්මදෙසනත්ථං චාරිකචරණං යාචන්තො භණති. උට්ඨෙහීති වා ධම්මදෙසනාය අප්පොස්සුක්කතාසඞ්ඛාතසඞ්කොචාපත්තිතො කිලාසුභාවතො උට්ඨහ. වීරාතිආදීසු භගවා සාතිසයචතුබ්බිධසම්මප්පධානවීරියවන්තතාය වීරො, දෙවපුත්තමච්චුකිලෙසාභිසඞ්ඛාරානං විජිතත්තා විජිතසඞ්ගාමො, ජාතිකන්තාරාදිතො වෙනෙය්යසත්ථං වාහනසමත්ථතාය නිබ්බානසඞ්ඛාතං ඛෙමප්පදෙසං සම්පාපනසමත්ථතාය සත්ථවාහො, කාමච්ඡන්දඉණස්ස අභාවතො අණණොති වෙදිතබ්බො. යො හි පරෙසං ඉණං ගහෙත්වා විනාසෙති, සො තෙහි ‘‘ඉණං දෙහී’’ති තජ්ජමානොපි ඵරුසං වුච්චමානොපි වම්භමානොපි වධියමානොපි කිඤ්චි පටිප්පහරිතුං න සක්කොති, සබ්බං තිතික්ඛති. තිතික්ඛකාරණඤ්හිස්ස තං ඉණං හොති, එවමෙව යො යම්හි කාමච්ඡන්දෙන රජ්ජති, තණ්හාගහණෙන තං වත්ථුං ගණ්හාති, සො තෙන ඵරුසං වුච්චමානොපි වම්භමානොපි වධියමානොපි කිඤ්චි පටිප්පහරිතුං න සක්කොති, සබ්බං තිතික්ඛති. තිතික්ඛකාරණඤ්හිස්ස සො කාමච්ඡන්දො හොති ඝරසාමිකෙහි විහෙඨියමානානං ඉත්ථීනං විය. කස්මා? ඉණසදිසත්තා කාමච්ඡන්දස්ස.
Uṭṭhehīti bhagavato dhammadesanatthaṃ cārikacaraṇaṃ yācanto bhaṇati. Uṭṭhehīti vā dhammadesanāya appossukkatāsaṅkhātasaṅkocāpattito kilāsubhāvato uṭṭhaha. Vīrātiādīsu bhagavā sātisayacatubbidhasammappadhānavīriyavantatāya vīro, devaputtamaccukilesābhisaṅkhārānaṃ vijitattā vijitasaṅgāmo, jātikantārādito veneyyasatthaṃ vāhanasamatthatāya nibbānasaṅkhātaṃ khemappadesaṃ sampāpanasamatthatāya satthavāho, kāmacchandaiṇassa abhāvato aṇaṇoti veditabbo. Yo hi paresaṃ iṇaṃ gahetvā vināseti, so tehi ‘‘iṇaṃ dehī’’ti tajjamānopi pharusaṃ vuccamānopi vambhamānopi vadhiyamānopi kiñci paṭippaharituṃ na sakkoti, sabbaṃ titikkhati. Titikkhakāraṇañhissa taṃ iṇaṃ hoti, evameva yo yamhi kāmacchandena rajjati, taṇhāgahaṇena taṃ vatthuṃ gaṇhāti, so tena pharusaṃ vuccamānopi vambhamānopi vadhiyamānopi kiñci paṭippaharituṃ na sakkoti, sabbaṃ titikkhati. Titikkhakāraṇañhissa so kāmacchando hoti gharasāmikehi viheṭhiyamānānaṃ itthīnaṃ viya. Kasmā? Iṇasadisattā kāmacchandassa.
9. අජ්ඣෙසනන්ති ගරුට්ඨානීයං පයිරුපාසිත්වා ගරුතරං පයොජනං උද්දිස්ස අභිපත්ථනා අජ්ඣෙසනා, සාපි අත්ථතො යාචනා එව. බුද්ධචක්ඛුනාති ඉන්ද්රියපරොපරියත්තඤාණෙන ච ආසයානුසයඤාණෙන ච. ඉමෙසඤ්හි ද්වින්නං ඤාණානං බුද්ධචක්ඛූති නාමං, සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණස්ස සමන්තචක්ඛූති . හෙට්ඨිමානං තිණ්ණං මග්ගඤාණානං ධම්මචක්ඛූති. අප්පරජක්ඛෙතිආදීසු යෙසං වුත්තනයෙනෙව පඤ්ඤාචක්ඛුම්හි රාගාදිරජං අප්පං, තෙ අප්පරජක්ඛා. යෙසං තං මහන්තං, තෙ මහාරජක්ඛා. යෙසං සද්ධාදීනි ඉන්ද්රියානි තික්ඛානි, තෙ තික්ඛින්ද්රියා. යෙසං තානි මුදූනි, තෙ මුදින්ද්රියා. යෙසං තෙයෙව සද්ධාදයො ආකාරා සුන්දරා, තෙ ස්වාකාරා. යෙ කථිතකාරණං සල්ලක්ඛෙන්ති, සුඛෙන සක්කා හොන්ති විඤ්ඤාපෙතුං, තෙ සුවිඤ්ඤාපයා. යෙ පරලොකඤ්චෙව වජ්ජඤ්ච භයතො පස්සන්ති, තෙ පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනො නාම.
9.Ajjhesananti garuṭṭhānīyaṃ payirupāsitvā garutaraṃ payojanaṃ uddissa abhipatthanā ajjhesanā, sāpi atthato yācanā eva. Buddhacakkhunāti indriyaparopariyattañāṇena ca āsayānusayañāṇena ca. Imesañhi dvinnaṃ ñāṇānaṃ buddhacakkhūti nāmaṃ, sabbaññutaññāṇassa samantacakkhūti . Heṭṭhimānaṃ tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ dhammacakkhūti. Apparajakkhetiādīsu yesaṃ vuttanayeneva paññācakkhumhi rāgādirajaṃ appaṃ, te apparajakkhā. Yesaṃ taṃ mahantaṃ, te mahārajakkhā. Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā. Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā. Yesaṃ teyeva saddhādayo ākārā sundarā, te svākārā. Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā. Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassāvino nāma.
උප්පලානි එත්ථ සන්තීති උප්පලිනී, ගච්ඡොපි ජලාසයොපි, ඉධ පන ජලාසයො අධිප්පෙතො, තස්මා උප්පලිනියන්ති උප්පලවනෙති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො. ඉතො පරෙසුපි එසෙව නයො. අන්තොනිමුග්ගපොසීනීති යානි උදකස්ස අන්තො නිමුග්ගානෙව හුත්වා පුස්සන්ති වඩ්ඪන්ති, තානි අන්තොනිමුග්ගපොසීනි. උදකං අච්චුග්ගම්ම තිට්ඨන්තීති උදකං අතික්කමිත්වා තිට්ඨන්ති. තත්ථ යානි අච්චුග්ගම්ම ඨිතානි සූරියරස්මිසම්ඵස්සං ආගමයමානානි, තානි අජ්ජ පුප්ඵනකානි. යානි සමොදකං ඨිතානි, තානි ස්වෙ පුප්ඵනකානි. යානි උදකා අනුග්ගතානි අන්තොනිමුග්ගපොසීනි, තානි තතියදිවසෙ පුප්ඵනකානි. උදකා පන අනුග්ගතානි අඤ්ඤානිපි සරොගඋප්පලාදීනි නාම අත්ථි, යානි නෙව පුප්ඵිස්සන්ති මච්ඡකච්ඡපභක්ඛානෙව භවිස්සන්ති, තානි පාළිං නාරුළ්හානි, ආහරිත්වා පන දීපෙතබ්බානීති අට්ඨකථායං පකාසිතානි. යථෙව හි තානි චතුබ්බිධානි පුප්ඵානි, එවමෙව උග්ඝටිතඤ්ඤූ විපඤ්චිතඤ්ඤූ නෙය්යො පදපරමොති චත්තාරො පුග්ගලා.
Uppalāni ettha santīti uppalinī, gacchopi jalāsayopi, idha pana jalāsayo adhippeto, tasmā uppaliniyanti uppalavaneti evamattho gahetabbo. Ito paresupi eseva nayo. Antonimuggaposīnīti yāni udakassa anto nimuggāneva hutvā pussanti vaḍḍhanti, tāni antonimuggaposīni. Udakaṃ accuggamma tiṭṭhantīti udakaṃ atikkamitvā tiṭṭhanti. Tattha yāni accuggamma ṭhitāni sūriyarasmisamphassaṃ āgamayamānāni, tāni ajja pupphanakāni. Yāni samodakaṃ ṭhitāni, tāni sve pupphanakāni. Yāni udakā anuggatāni antonimuggaposīni, tāni tatiyadivase pupphanakāni. Udakā pana anuggatāni aññānipi sarogauppalādīni nāma atthi, yāni neva pupphissanti macchakacchapabhakkhāneva bhavissanti, tāni pāḷiṃ nāruḷhāni, āharitvā pana dīpetabbānīti aṭṭhakathāyaṃ pakāsitāni. Yatheva hi tāni catubbidhāni pupphāni, evameva ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti cattāro puggalā.
තත්ථ යස්ස පුග්ගලස්ස සහ උදාහටවෙලාය ධම්මාභිසමයො හොති, අයං ‘‘චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’තිආදිනා නයෙන සඞ්ඛිත්තෙන මාතිකාය ඨපියමානාය දෙසනානුසාරෙන ඤාණං පෙසෙත්වා අරහත්තං ගණ්හිතුං සමත්ථො පුග්ගලො උග්ඝටිතඤ්ඤූති වුච්චති. යස්ස පුග්ගලස්ස සඞ්ඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථෙ විභජියමානෙ ධම්මාභිසමයො හොති, අයං වුච්චති පුග්ගලො විපඤ්චිතඤ්ඤූ. යස්ස පුග්ගලස්ස උද්දෙසතො පරිපුච්ඡතො යොනිසො මනසිකරොතො කල්යාණමිත්තෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො අනුපුබ්බෙන ධම්මාභිසමයො හොති, අයං වුච්චති පුග්ගලො නෙය්යො. යස්ස පුග්ගලස්ස බහුම්පි සුණතො බහුම්පි භණතො බහුම්පි ධාරයතො බහුම්පි වාචයතො න තාය ජාතියා ධම්මාභිසමයො හොති, තෙන අත්තභාවෙන මග්ගං වා ඵලං වා අන්තමසො ඣානං වා විපස්සනං වා නිබ්බත්තෙතුං න සක්කොති, අයං වුච්චති පුග්ගලො පදපරමො. තත්ථ භගවා උප්පලවනාදිසදිසං දසසහස්සිලොකධාතුං ඔලොකෙන්තො අජ්ජ පුප්ඵනකානි විය උග්ඝටිතඤ්ඤූ, ස්වෙ පුප්ඵනකානි විය විපඤ්චිතඤ්ඤූ, තතියදිවසෙ පුප්ඵනකානි විය නෙය්යෙ, මච්ඡකච්ඡපභක්ඛපුප්ඵානි විය පදපරමෙ ච අද්දස, පස්සන්තො ච ‘‘එත්තකා අප්පරජක්ඛා, එත්තකා මහාරජක්ඛා, තත්රාපි එත්තකා උග්ඝටිතඤ්ඤූ’’ති එවං සබ්බාකාරතොව අද්දස.
Tattha yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena saṅkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ugghaṭitaññūti vuccati. Yassa puggalassa saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suṇato bahumpi bhaṇato bahumpi dhārayato bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, tena attabhāvena maggaṃ vā phalaṃ vā antamaso jhānaṃ vā vipassanaṃ vā nibbattetuṃ na sakkoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo. Tattha bhagavā uppalavanādisadisaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokento ajja pupphanakāni viya ugghaṭitaññū, sve pupphanakāni viya vipañcitaññū, tatiyadivase pupphanakāni viya neyye, macchakacchapabhakkhapupphāni viya padaparame ca addasa, passanto ca ‘‘ettakā apparajakkhā, ettakā mahārajakkhā, tatrāpi ettakā ugghaṭitaññū’’ti evaṃ sabbākāratova addasa.
තත්ථ තිණ්ණං පුග්ගලානං ඉමස්මිඤ්ඤෙව අත්තභාවෙ භගවතො ධම්මදෙසනා අත්ථං සාධෙති. පදපරමානං අනාගතත්ථාය වාසනා හොති. අථ භගවා ඉමෙසං චතුන්නං පුග්ගලානං අත්ථාවහං ධම්මදෙසනං විදිත්වා දෙසෙතුකම්යතං උප්පාදෙත්වා පුන සබ්බෙපි තීසු භවෙසු සත්තෙ භබ්බාභබ්බවසෙන ද්වෙ කොට්ඨාසෙ අකාසි. යෙ සන්ධාය වුත්තං ‘‘යෙ තෙ සත්තා කම්මාවරණෙන සමන්නාගතා විපාකාවරණෙන සමන්නාගතා කිලෙසාවරණෙන සමන්නාගතා අස්සද්ධා අච්ඡන්දිකා දුප්පඤ්ඤා අභබ්බා නියාමං ඔක්කමිතුං කුසලෙසු ධම්මෙසු සම්මත්තං, ඉමෙ තෙ සත්තා අභබ්බා. කතමෙ තෙ සත්තා භබ්බා? යෙ තෙ සත්තා න කම්මාවරණෙන…පෙ.… ඉමෙ තෙ සත්තා භබ්බා’’ති (විභ. 826-827). තත්ථ සබ්බෙපි අභබ්බපුග්ගලෙ පහාය භබ්බපුග්ගලෙයෙව ඤාණෙන පරිග්ගහෙත්වා ‘‘එත්තකා රාගචරිතා, එත්තකා දොස, මොහ, විතක්ක, සද්ධා, බුද්ධිචරිතා’’ති ඡ කොට්ඨාසෙ අකාසි, එවං කත්වා ධම්මං දෙසෙස්සාමීති චින්තෙසි. එත්ථ ච අප්පරජක්ඛාදිභබ්බාදිවසෙන ආවජ්ජෙන්තස්ස භගවතො තෙ සත්තා පුඤ්ජපුඤ්ජාව හුත්වා උපට්ඨහන්ති, න එකෙකාති දට්ඨබ්බං.
Tattha tiṇṇaṃ puggalānaṃ imasmiññeva attabhāve bhagavato dhammadesanā atthaṃ sādheti. Padaparamānaṃ anāgatatthāya vāsanā hoti. Atha bhagavā imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ atthāvahaṃ dhammadesanaṃ viditvā desetukamyataṃ uppādetvā puna sabbepi tīsu bhavesu satte bhabbābhabbavasena dve koṭṭhāse akāsi. Ye sandhāya vuttaṃ ‘‘ye te sattā kammāvaraṇena samannāgatā vipākāvaraṇena samannāgatā kilesāvaraṇena samannāgatā assaddhā acchandikā duppaññā abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, ime te sattā abhabbā. Katame te sattā bhabbā? Ye te sattā na kammāvaraṇena…pe… ime te sattā bhabbā’’ti (vibha. 826-827). Tattha sabbepi abhabbapuggale pahāya bhabbapuggaleyeva ñāṇena pariggahetvā ‘‘ettakā rāgacaritā, ettakā dosa, moha, vitakka, saddhā, buddhicaritā’’ti cha koṭṭhāse akāsi, evaṃ katvā dhammaṃ desessāmīti cintesi. Ettha ca apparajakkhādibhabbādivasena āvajjentassa bhagavato te sattā puñjapuñjāva hutvā upaṭṭhahanti, na ekekāti daṭṭhabbaṃ.
පච්චභාසීති පතිඅභාසි. අපාරුතාති විවටා. අමතස්ස ද්වාරාති අරියමග්ගො. සො හි අමතසඞ්ඛාතස්ස නිබ්බානස්ස ද්වාරං, සො මයා විවරිත්වා ඨපිතො මහාකරුණූපනිස්සයෙන සයම්භූඤාණෙන අධිගතත්තාති දස්සෙති. ‘‘අපාරුතං තෙසං අමතස්ස ද්වාර’’න්ති කෙචි පඨන්ති. පමුඤ්චන්තු සද්ධන්ති සබ්බෙ අත්තනො සද්ධං මුඤ්චන්තු විස්සජ්ජෙන්තු පවෙදෙන්තු, මයා දෙසිතෙ ධම්මෙ මයි ච අත්තනො සද්දහනාකාරං උට්ඨාපෙන්තූති අත්ථො. පච්ඡිමපදද්වයෙ අයමත්ථො – අහඤ්හි අත්තනො පගුණං සුප්පවත්තිතම්පි ඉමං පණීතං උත්තමං ධම්මං කායවාචාකිලමථසඤ්ඤී හුත්වා න භාසිං, න භාසිස්සාමීති චින්තෙසිං, ඉදානි පන සබ්බො ජනො සද්ධාභාජනං උපනෙතු, පූරෙස්සාමි නෙසං සඞ්කප්පන්ති. අන්තරධායීති සත්ථාරං ගන්ධමාලාදීහි පූජෙත්වා අන්තරහිතො, සකට්ඨානමෙව ගතොති අත්ථො. සත්ථුසන්තිකඤ්හි උපගතානං දෙවානං බ්රහ්මානඤ්ච තස්ස පුරතො අන්තරධානං නාම සකට්ඨානගමනමෙව.
Paccabhāsīti patiabhāsi. Apārutāti vivaṭā. Amatassa dvārāti ariyamaggo. So hi amatasaṅkhātassa nibbānassa dvāraṃ, so mayā vivaritvā ṭhapito mahākaruṇūpanissayena sayambhūñāṇena adhigatattāti dasseti. ‘‘Apārutaṃ tesaṃ amatassa dvāra’’nti keci paṭhanti. Pamuñcantu saddhanti sabbe attano saddhaṃ muñcantu vissajjentu pavedentu, mayā desite dhamme mayi ca attano saddahanākāraṃ uṭṭhāpentūti attho. Pacchimapadadvaye ayamattho – ahañhi attano paguṇaṃ suppavattitampi imaṃ paṇītaṃ uttamaṃ dhammaṃ kāyavācākilamathasaññī hutvā na bhāsiṃ, na bhāsissāmīti cintesiṃ, idāni pana sabbo jano saddhābhājanaṃ upanetu, pūressāmi nesaṃ saṅkappanti. Antaradhāyīti satthāraṃ gandhamālādīhi pūjetvā antarahito, sakaṭṭhānameva gatoti attho. Satthusantikañhi upagatānaṃ devānaṃ brahmānañca tassa purato antaradhānaṃ nāma sakaṭṭhānagamanameva.
බ්රහ්මයාචනකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Brahmayācanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවග්ගපාළි • Mahāvaggapāḷi / 5. බ්රහ්මයාචනකථා • 5. Brahmayācanakathā
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවග්ග-අට්ඨකථා • Mahāvagga-aṭṭhakathā / බ්රහ්මයාචනකථා • Brahmayācanakathā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / බ්රහ්මයාචනකථාවණ්ණනා • Brahmayācanakathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / බ්රහ්මයාචනකථාවණ්ණනා • Brahmayācanakathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / පාචිත්යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi / 5. බ්රහ්මයාචනකථා • 5. Brahmayācanakathā