Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya

    ६. ब्रह्मसंयुत्तं

    6. Brahmasaṃyuttaṃ

    १. पठमवग्गो

    1. Paṭhamavaggo

    १. ब्रह्मायाचनसुत्तं

    1. Brahmāyācanasuttaṃ

    १७२. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा उरुवेलायं विहरति नज्‍जा नेरञ्‍जराय तीरे अजपालनिग्रोधमूले पठमाभिसम्बुद्धो। अथ खो भगवतो रहोगतस्स पटिसल्‍लीनस्स एवं चेतसो परिवितक्‍को उदपादि – ‘‘अधिगतो खो म्यायं धम्मो गम्भीरो दुद्दसो दुरनुबोधो सन्तो पणीतो अतक्‍कावचरो निपुणो पण्डितवेदनीयो। आलयरामा खो पनायं पजा आलयरता आलयसम्मुदिता। आलयरामाय खो पन पजाय आलयरताय आलयसम्मुदिताय दुद्दसं इदं ठानं यदिदं इदप्पच्‍चयतापटिच्‍चसमुप्पादो। इदम्पि खो ठानं दुद्दसं यदिदं सब्बसङ्खारसमथो सब्बूपधिपटिनिस्सग्गो तण्हाक्खयो विरागो निरोधो निब्बानं। अहञ्‍चेव खो पन धम्मं देसेय्यं; परे च मे न आजानेय्युं; सो ममस्स किलमथो, सा ममस्स विहेसा’’ति। अपिस्सु भगवन्तं इमा अनच्छरिया गाथायो पटिभंसु पुब्बे अस्सुतपुब्बा –

    172. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā uruvelāyaṃ viharati najjā nerañjarāya tīre ajapālanigrodhamūle paṭhamābhisambuddho. Atha kho bhagavato rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi – ‘‘adhigato kho myāyaṃ dhammo gambhīro duddaso duranubodho santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedanīyo. Ālayarāmā kho panāyaṃ pajā ālayaratā ālayasammuditā. Ālayarāmāya kho pana pajāya ālayaratāya ālayasammuditāya duddasaṃ idaṃ ṭhānaṃ yadidaṃ idappaccayatāpaṭiccasamuppādo. Idampi kho ṭhānaṃ duddasaṃ yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Ahañceva kho pana dhammaṃ deseyyaṃ; pare ca me na ājāneyyuṃ; so mamassa kilamatho, sā mamassa vihesā’’ti. Apissu bhagavantaṃ imā anacchariyā gāthāyo paṭibhaṃsu pubbe assutapubbā –

    ‘‘किच्छेन मे अधिगतं, हलं दानि पकासितुं।

    ‘‘Kicchena me adhigataṃ, halaṃ dāni pakāsituṃ;

    रागदोसपरेतेहि, नायं धम्मो सुसम्बुधो॥

    Rāgadosaparetehi, nāyaṃ dhammo susambudho.

    ‘‘पटिसोतगामिं निपुणं, गम्भीरं दुद्दसं अणुं।

    ‘‘Paṭisotagāmiṃ nipuṇaṃ, gambhīraṃ duddasaṃ aṇuṃ;

    रागरत्ता न दक्खन्ति, तमोखन्धेन आवुटा’’ति 1॥

    Rāgarattā na dakkhanti, tamokhandhena āvuṭā’’ti 2.

    इतिह भगवतो पटिसञ्‍चिक्खतो अप्पोस्सुक्‍कताय चित्तं नमति, नो धम्मदेसनाय।

    Itiha bhagavato paṭisañcikkhato appossukkatāya cittaṃ namati, no dhammadesanāya.

    अथ खो ब्रह्मुनो सहम्पतिस्स भगवतो चेतसा चेतोपरिवितक्‍कमञ्‍ञाय एतदहोसि – ‘‘नस्सति वत भो लोको, विनस्सति वत भो लोको, यत्र हि नाम तथागतस्स अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स अप्पोस्सुक्‍कताय चित्तं नमति 3, नो धम्मदेसनाया’’ति। अथ खो ब्रह्मा सहम्पति – सेय्यथापि नाम बलवा पुरिसो समिञ्‍जितं 4 वा बाहं पसारेय्य, पसारितं वा बाहं समिञ्‍जेय्य एवमेव – ब्रह्मलोके अन्तरहितो भगवतो पुरतो पातुरहोसि। अथ खो ब्रह्मा सहम्पति एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा दक्खिणजाणुमण्डलं पथवियं निहन्त्वा येन भगवा तेनञ्‍जलिं पणामेत्वा भगवन्तं एतदवोच – ‘‘देसेतु, भन्ते, भगवा धम्मं, देसेतु सुगतो धम्मं। सन्ति सत्ता अप्परजक्खजातिका, अस्सवनता धम्मस्स परिहायन्ति। भविस्सन्ति धम्मस्स अञ्‍ञातारो’’ति। इदमवोच ब्रह्मा सहम्पति, इदं वत्वा अथापरं एतदवोच –

    Atha kho brahmuno sahampatissa bhagavato cetasā cetoparivitakkamaññāya etadahosi – ‘‘nassati vata bho loko, vinassati vata bho loko, yatra hi nāma tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa appossukkatāya cittaṃ namati 5, no dhammadesanāyā’’ti. Atha kho brahmā sahampati – seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ 6 vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya evameva – brahmaloke antarahito bhagavato purato pāturahosi. Atha kho brahmā sahampati ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā dakkhiṇajāṇumaṇḍalaṃ pathaviyaṃ nihantvā yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvā bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘desetu, bhante, bhagavā dhammaṃ, desetu sugato dhammaṃ. Santi sattā apparajakkhajātikā, assavanatā dhammassa parihāyanti. Bhavissanti dhammassa aññātāro’’ti. Idamavoca brahmā sahampati, idaṃ vatvā athāparaṃ etadavoca –

    ‘‘पातुरहोसि मगधेसु पुब्बे,

    ‘‘Pāturahosi magadhesu pubbe,

    धम्मो असुद्धो समलेहि चिन्तितो।

    Dhammo asuddho samalehi cintito;

    अपापुरेतं 7 अमतस्स द्वारं,

    Apāpuretaṃ 8 amatassa dvāraṃ,

    सुणन्तु धम्मं विमलेनानुबुद्धं॥

    Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhaṃ.

    ‘‘सेले यथा पब्बतमुद्धनिट्ठितो,

    ‘‘Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito,

    यथापि पस्से जनतं समन्ततो।

    Yathāpi passe janataṃ samantato;

    तथूपमं धम्ममयं सुमेध,

    Tathūpamaṃ dhammamayaṃ sumedha,

    पासादमारुय्ह समन्तचक्खु।

    Pāsādamāruyha samantacakkhu;

    सोकावतिण्णं 9 जनतमपेतसोको,

    Sokāvatiṇṇaṃ 10 janatamapetasoko,

    अवेक्खस्सु जातिजराभिभूतं॥

    Avekkhassu jātijarābhibhūtaṃ.

    ‘‘उट्ठेहि वीर विजितसङ्गाम,

    ‘‘Uṭṭhehi vīra vijitasaṅgāma,

    सत्थवाह अनण 11 विचर लोके।

    Satthavāha anaṇa 12 vicara loke;

    देसस्सु 13 भगवा धम्मं,

    Desassu 14 bhagavā dhammaṃ,

    अञ्‍ञातारो भविस्सन्ती’’ति॥

    Aññātāro bhavissantī’’ti.

    अथ खो भगवा ब्रह्मुनो च अज्झेसनं विदित्वा सत्तेसु च कारुञ्‍ञतं पटिच्‍च बुद्धचक्खुना लोकं वोलोकेसि। अद्दसा खो भगवा बुद्धचक्खुना लोकं वोलोकेन्तो सत्ते अप्परजक्खे महारजक्खे तिक्खिन्द्रिये मुदिन्द्रिये स्वाकारे द्वाकारे सुविञ्‍ञापये दुविञ्‍ञापये, अप्पेकच्‍चे परलोकवज्‍जभयदस्साविने विहरन्ते, अप्पेकच्‍चे न परलोकवज्‍जभयदस्साविने 15 विहरन्ते। सेय्यथापि नाम उप्पलिनियं वा पदुमिनियं वा पुण्डरीकिनियं वा अप्पेकच्‍चानि उप्पलानि वा पदुमानि वा पुण्डरीकानि वा उदके जातानि उदके संवड्ढानि उदकानुग्गतानि अन्तो निमुग्गपोसीनि, अप्पेकच्‍चानि उप्पलानि वा पदुमानि वा पुण्डरीकानि वा उदके जातानि उदके संवड्ढानि समोदकं ठितानि, अप्पेकच्‍चानि उप्पलानि वा पदुमानि वा पुण्डरीकानि वा उदके जातानि उदके संवड्ढानि उदका अच्‍चुग्गम्म ठितानि 16 अनुपलित्तानि उदकेन; एवमेव भगवा बुद्धचक्खुना लोकं वोलोकेन्तो अद्दस सत्ते अप्परजक्खे महारजक्खे तिक्खिन्द्रिये मुदिन्द्रिये स्वाकारे द्वाकारे सुविञ्‍ञापये दुविञ्‍ञापये, अप्पेकच्‍चे परलोकवज्‍जभयदस्साविने विहरन्ते, अप्पेकच्‍चे न परलोकवज्‍जभयदस्साविने विहरन्ते। दिस्वान ब्रह्मानं सहम्पतिं गाथाय पच्‍चभासि –

    Atha kho bhagavā brahmuno ca ajjhesanaṃ viditvā sattesu ca kāruññataṃ paṭicca buddhacakkhunā lokaṃ volokesi. Addasā kho bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye, appekacce paralokavajjabhayadassāvine viharante, appekacce na paralokavajjabhayadassāvine 17 viharante. Seyyathāpi nāma uppaliniyaṃ vā paduminiyaṃ vā puṇḍarīkiniyaṃ vā appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni udakānuggatāni anto nimuggaposīni, appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni samodakaṃ ṭhitāni, appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni udakā accuggamma ṭhitāni 18 anupalittāni udakena; evameva bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye, appekacce paralokavajjabhayadassāvine viharante, appekacce na paralokavajjabhayadassāvine viharante. Disvāna brahmānaṃ sahampatiṃ gāthāya paccabhāsi –

    ‘‘अपारुता तेसं अमतस्स द्वारा,

    ‘‘Apārutā tesaṃ amatassa dvārā,

    ये सोतवन्तो पमुञ्‍चन्तु सद्धं।

    Ye sotavanto pamuñcantu saddhaṃ;

    विहिंससञ्‍ञी पगुणं न भासिं,

    Vihiṃsasaññī paguṇaṃ na bhāsiṃ,

    धम्मं पणीतं मनुजेसु ब्रह्मे’’ति॥

    Dhammaṃ paṇītaṃ manujesu brahme’’ti.

    अथ खो ब्रह्मा सहम्पति ‘‘कतावकासो खोम्हि भगवता धम्मदेसनाया’’ति भगवन्तं अभिवादेत्वा पदक्खिणं कत्वा तत्थेवन्तरधायीति।

    Atha kho brahmā sahampati ‘‘katāvakāso khomhi bhagavatā dhammadesanāyā’’ti bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā tatthevantaradhāyīti.




    Next: २. गारवसुत्तं • 2. Gāravasuttaṃ




    Footnotes:
    1. तमोक्खन्धेन आवुताति (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)
    2. tamokkhandhena āvutāti (sī. syā. kaṃ. pī.)
    3. नमिस्सति (?)
    4. सम्मिञ्‍जितं (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)
    5. namissati (?)
    6. sammiñjitaṃ (sī. syā. kaṃ. pī.)
    7. अवापुरेतं (सी॰)
    8. avāpuretaṃ (sī.)
    9. सोकावकिण्णं (सी॰)
    10. sokāvakiṇṇaṃ (sī.)
    11. अणण (रूपसिद्धिटीका)
    12. aṇaṇa (rūpasiddhiṭīkā)
    13. देसेतु (स्या॰ कं॰ पी॰ क॰)
    14. desetu (syā. kaṃ. pī. ka.)
    15. दस्साविनो (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)
    16. तिट्ठन्ति (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)
    17. dassāvino (sī. syā. kaṃ. pī.)
    18. tiṭṭhanti (sī. syā. kaṃ. pī.)



    Related texts:



    अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. ब्रह्मायाचनसुत्तवण्णना • 1. Brahmāyācanasuttavaṇṇanā

    टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १. ब्रह्मायाचनसुत्तवण्णना • 1. Brahmāyācanasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact