១. ព្រហ្មាយាចនសុត្តវណ្ណនា

1. Brahmāyācanasuttavaṇṇanā

១៧២. បរិវិតក្កោ ឧទបាទីតិ ធម្មគម្ភីរតាបច្ចវេក្ខណហេតុកោ ធម្មទេសនាយ អប្បោស្សុក្កោ ឧប្បជ្ជិ។ អយំ បរិវិតក្កោ កស្មា ឧទបាទិ? កត្ថ ច ឧទបាទីតិ តំ សព្ពំ វិភាវេតុំ ‘‘សព្ពពុទ្ធាន’’ន្តិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ អាចិណ្ណសមាចិណ្ណោតិ អាចរិតោ ចេវ អាចរន្តេហិ ច សម្មទេវ អាចរិតោតិ អត្ថោ។ ឯតេន អយំ បរិវិតក្កោ សព្ពពុទ្ធានំ បឋមាភិសម្ពោធិយំ ឧប្បជ្ជតេវាតិ អយមេត្ថ ធម្មតាតិ ទស្សេតិ។ តត្ថ អដ្ឋមេ សត្តាហេតិ ឥទំ សត្តមសត្តាហតោ បរំ សត្តាហព្ភន្តរេ ឧប្បន្នត្តា វុត្តំ, ន បន ឥតរេសំ វិយ អដ្ឋមស្ស នាម សត្តាហស្ស បវត្តិតស្ស សព្ភាវា។ សបច្ចគ្ឃេតិ មហគ្ឃេ។ ‘‘បច្ចគ្ឃេ’’តិ វា បាឋោ, អភិនវេតិ អត្ថោ។ សេលមយេតិ មុគ្គវណ្ណសិលាមយេ។

172.Parivitakkoudapādīti dhammagambhīratāpaccavekkhaṇahetuko dhammadesanāya appossukko uppajji. Ayaṃ parivitakko kasmā udapādi? Kattha ca udapādīti taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘‘sabbabuddhāna’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha āciṇṇasamāciṇṇoti ācarito ceva ācarantehi ca sammadeva ācaritoti attho. Etena ayaṃ parivitakko sabbabuddhānaṃ paṭhamābhisambodhiyaṃ uppajjatevāti ayamettha dhammatāti dasseti. Tattha aṭṭhame sattāheti idaṃ sattamasattāhato paraṃ sattāhabbhantare uppannattā vuttaṃ, na pana itaresaṃ viya aṭṭhamassa nāma sattāhassa pavattitassa sabbhāvā. Sapaccaggheti mahagghe. ‘‘Paccagghe’’ti vā pāṭho, abhinaveti attho. Selamayeti muggavaṇṇasilāmaye.

បដិវិទ្ធោតិ សយម្ភុញាណេន ‘‘ឥទំ ទុក្ខ’’ន្តិអាទិនា បដិមុខំ និព្ពិជ្ឈនវសេន បត្តោ, យាថាវតោ អវពុទ្ធោតិ អត្ថោ។ ធម្មោតិ ចតុសច្ចធម្មោ តព្ពិនិមុត្តស្ស បដិវិជ្ឈិតព្ពធម្មស្ស អភាវតោ។ គម្ភីរោតិ មហាសមុទ្ទោ វិយ មកសតុណ្ឌសូចិយា អញ្ញត្រ សមុបចិតបរិបក្កញាណសម្ភារេហិ អញ្ញេសំ ញាណេន អលព្ភនេយ្យបតិដ្ឋោ។ តេនាហ ‘‘ឧត្តានបដិក្ខេបវចនមេត’’ន្តិ។ យោ អលព្ភនេយ្យបតិដ្ឋោ, សោ ឱគាហិតុំ អសក្កុណេយ្យតាយ សរូបតោ វិសេសតោ ច បស្សិតុំ ន សក្កាតិ អាហ ‘‘គម្ភីរត្តាវ ទុទ្ទសោ’’តិ។ ទុក្ខេន ទដ្ឋព្ពោតិ កិច្ឆេន កេនចិ កទាចិទេវ ទដ្ឋព្ពោ។ យំ បន ទដ្ឋុមេវ ន សក្កា, តស្ស ឱគាហេត្វា អនុ អនុ ពុជ្ឈនកោ កទាចិ នត្ថីតិ អាហ ‘‘ទុទ្ទសត្តាវ ទុរនុពោធោ’’តិ។ ទុក្ខេន អវពុជ្ឈិតព្ពោ អវពោធស្ស ទុក្ករភាវតោ។ ឥមស្មិំ ឋានេ ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, កតមំ នុ ខោ ទុក្ករតរំ វា ទុរភិសម្ភវតរំ វា’’តិ (សំ. និ. ៥.១១១៥) សុត្តបទំ វត្តព្ពំ។ សន្តារម្មណតាយ វា សន្តោ។ និព្ពុតសព្ពបរិឡាហតាយ និព្ពុតោ។ អត្តនោ បច្ចយេហិ បធានភាវំ នីតោតិ វា បណីតោ ។ អតិត្តិករណដ្ឋេន អតប្បកោ សាទុរសភោជនំ វិយ។ តត្ថ ច និរោធសច្ចំ សន្តំ អារម្មណន្តិ សន្តារម្មណំ, មគ្គសច្ចំ សន្តំ សន្តារម្មណញ្ចាតិ សន្តារម្មណំ, អនុបសន្តសភាវានំ កិលេសានំ សង្ខារានញ្ច អភាវតោ សន្តោ។ និព្ពុតសព្ពបរិឡាហត្តា និព្ពុតោ។ សន្តបណីតភាវេនេវ តទត្ថាយ អសេចនកតាយ អតប្បកតា ទដ្ឋព្ពា។ តេនាហ ‘‘ឥទំ ទ្វយំ លោកុត្តរមេវ សន្ធាយ វុត្ត’’ន្តិ។ ឧត្តមញាណស្ស វិសយត្តា ន តក្កេន អវចរិតព្ពោ។ តតោ ឯវ និបុណញាណគោចរតាយ សណ្ហសុខុមសភាវត្តា ច និបុណោ។ ពាលានំ អវិសយត្តា យថាវុត្តេហិ បណ្ឌិតេហិ ឯវ វេទិតព្ពោតិ បណ្ឌិតវេទនីយោ។ អាលីយន្តិ អភិរមិតព្ពដ្ឋេន សេវីយន្តីតិ អាលយា, បញ្ច កាមគុណា។ អាលយន្តិ អល្លីយន្តិ អភិរមណវសេន សេវន្តីតិ អាលយា, តណ្ហាវិចរិតានិ។ រមន្តីតិ រតិំ វិន្ទន្តិ កីឡន្តិ លឡន្តិ។ អាលយរតាតិ អាលយនិរតា។

Paṭividdhoti sayambhuñāṇena ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā paṭimukhaṃ nibbijjhanavasena patto, yāthāvato avabuddhoti attho. Dhammoti catusaccadhammo tabbinimuttassa paṭivijjhitabbadhammassa abhāvato. Gambhīroti mahāsamuddo viya makasatuṇḍasūciyā aññatra samupacitaparipakkañāṇasambhārehi aññesaṃ ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭho. Tenāha ‘‘uttānapaṭikkhepavacanameta’’nti. Yo alabbhaneyyapatiṭṭho, so ogāhituṃ asakkuṇeyyatāya sarūpato visesato ca passituṃ na sakkāti āha ‘‘gambhīrattāva duddaso’’ti. Dukkhena daṭṭhabboti kicchena kenaci kadācideva daṭṭhabbo. Yaṃ pana daṭṭhumeva na sakkā, tassa ogāhetvā anu anu bujjhanako kadāci natthīti āha ‘‘duddasattāva duranubodho’’ti. Dukkhena avabujjhitabbo avabodhassa dukkarabhāvato. Imasmiṃ ṭhāne ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā’’ti (saṃ. ni. 5.1115) suttapadaṃ vattabbaṃ. Santārammaṇatāya vā santo. Nibbutasabbapariḷāhatāya nibbuto. Attano paccayehi padhānabhāvaṃ nītoti vā paṇīto. Atittikaraṇaṭṭhena atappako sādurasabhojanaṃ viya. Tattha ca nirodhasaccaṃ santaṃ ārammaṇanti santārammaṇaṃ, maggasaccaṃ santaṃ santārammaṇañcāti santārammaṇaṃ, anupasantasabhāvānaṃ kilesānaṃ saṅkhārānañca abhāvato santo. Nibbutasabbapariḷāhattā nibbuto. Santapaṇītabhāveneva tadatthāya asecanakatāya atappakatā daṭṭhabbā. Tenāha ‘‘idaṃ dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vutta’’nti. Uttamañāṇassa visayattā na takkena avacaritabbo. Tato eva nipuṇañāṇagocaratāya saṇhasukhumasabhāvattā ca nipuṇo. Bālānaṃ avisayattā yathāvuttehi paṇḍitehi eva veditabboti paṇḍitavedanīyo. Ālīyanti abhiramitabbaṭṭhena sevīyantīti ālayā, pañca kāmaguṇā. Ālayanti allīyanti abhiramaṇavasena sevantīti ālayā, taṇhāvicaritāni. Ramantīti ratiṃ vindanti kīḷanti laḷanti. Ālayaratāti ālayaniratā.

ឋានំ សន្ធាយាតិ ឋានសទ្ទំ សន្ធាយ, អត្ថកោ បន ឋានន្តិ ច បដិច្ចសមុប្បាទោ ឯវ អធិប្បេតោ។ តិដ្ឋតិ ផលំ តទាយត្តវុត្តិតាយាតិ ហិ ឋានំ, សង្ខារាទីនំ បច្ចយភូតា អវិជ្ជាទយោ។ ឥមេសំ សង្ខារាទីនំ បច្ចយា ឥទប្បច្ចយា, អវិជ្ជាទយោ។ ឥទប្បច្ចយា ឯវ ឥទប្បច្ចយតា យថា ‘‘ទេវោ ឯវ ទេវតា’’។ ឥទប្បច្ចយានំ វា អវិជ្ជាទីនំ អត្តនោ ផលំ បតិ បច្ចយភាវោ ឧប្បាទនសមត្ថតា ឥទប្បច្ចយតា។ តេន បរមត្ថបច្ចយលក្ខណោ បដិច្ចសមុប្បាទោ ទស្សិតោ ហោតិ។ បដិច្ច សមុប្បជ្ជតិ ផលំ ឯតស្មាតិ បដិច្ចសមុប្បាទោ។ បទទ្វយេនបិ ធម្មានំ បច្ចយដ្ឋោ ឯវ វិភាវិតោ។ តេនាហ ‘‘សង្ខារាទិបច្ចយានំ ឯតំ អធិវចន’’ន្តិ។ សង្ខារាទីនំ បច្ចយា សង្ខារាទិបច្ចយា, អវិជ្ជាទយោ។ តេសំ សង្ខារាទិបច្ចយានំ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន វិសុទ្ធិមគ្គសំវណ្ណនាយំ (វិសុទ្ធិ. មហាដី. ២.៥៧២-៥៧៣) វុត្តនយេន វេទិតព្ពោ។ សព្ពសង្ខារសមថោតិអាទិ សព្ពន្តិ សព្ពសង្ខារសមថាទិអភិធេយ្យំ សព្ពំ អត្ថតោ និព្ពានមេវ។ ឥទានិ អស្ស និព្ពានភាវំ ទស្សេតុំ ‘‘យស្មា ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តន្តិ និព្ពានំ។ អាគម្មាតិ បដិច្ច អរិយមគ្គស្ស អារម្មណបច្ចយហេតុ។ សម្មន្តីតិ បដិប្បស្សទ្ធិវូបសមវសេន សម្មន្តិ។ តថា សន្តា ច សវិសេសំ ឧបសន្តា នាម ហោន្តីតិ អាហ ‘‘វូបសម្មន្តី’’តិ។ ឯតេន សព្ពេ សង្ខារា សម្មន្តិ ឯត្ថាតិ សព្ពសង្ខារសមថោ, និព្ពានន្តិ ទស្សេតិ។ សព្ពសង្ខារវិសំយុត្តេ ហិ និព្ពានេ សព្ពសង្ខារវូបសមបរិយាយោ អដ្ឋកថាយំ វុត្តោ ឯវ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។

Ṭhānaṃ sandhāyāti ṭhānasaddaṃ sandhāya, atthako pana ṭhānanti ca paṭiccasamuppādo eva adhippeto. Tiṭṭhati phalaṃ tadāyattavuttitāyāti hi ṭhānaṃ, saṅkhārādīnaṃ paccayabhūtā avijjādayo. Imesaṃ saṅkhārādīnaṃ paccayā idappaccayā, avijjādayo. Idappaccayā eva idappaccayatā yathā ‘‘devo eva devatā’’. Idappaccayānaṃ vā avijjādīnaṃ attano phalaṃ pati paccayabhāvo uppādanasamatthatā idappaccayatā. Tena paramatthapaccayalakkhaṇo paṭiccasamuppādo dassito hoti. Paṭicca samuppajjati phalaṃ etasmāti paṭiccasamuppādo. Padadvayenapi dhammānaṃ paccayaṭṭho eva vibhāvito. Tenāha ‘‘saṅkhārādipaccayānaṃ etaṃ adhivacana’’nti. Saṅkhārādīnaṃ paccayā saṅkhārādipaccayā, avijjādayo. Tesaṃ saṅkhārādipaccayānaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 2.572-573) vuttanayena veditabbo. Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbanti sabbasaṅkhārasamathādiabhidheyyaṃ sabbaṃ atthato nibbānameva. Idāni assa nibbānabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘yasmā hī’’tiādi vuttaṃ. Tanti nibbānaṃ. Āgammāti paṭicca ariyamaggassa ārammaṇapaccayahetu. Sammantīti paṭippassaddhivūpasamavasena sammanti. Tathā santā ca savisesaṃ upasantā nāma hontīti āha ‘‘vūpasammantī’’ti. Etena sabbe saṅkhārā sammanti etthāti sabbasaṅkhārasamatho, nibbānanti dasseti. Sabbasaṅkhāravisaṃyutte hi nibbāne sabbasaṅkhāravūpasamapariyāyo aṭṭhakathāyaṃ vutto eva. Sesapadesupi eseva nayo.

ឧបធីយតិ ឯត្ថ ទុក្ខន្តិ ឧបធិ, ខន្ធាទយោ។ បដិនិស្សដ្ឋាតិ សមុច្ឆេទវសេន បរិច្ចត្តា ហោន្តិ។ សព្ពា តណ្ហាតិ អដ្ឋសតប្បភេទា សព្ពាបិ តណ្ហា។ សព្ពេ កិលេសរាគាតិ កាមរាគរូបរាគាទិភេទា សព្ពេបិ កិលេសភូតា រាគា, សព្ពេបិ វា កិលេសា ឥធ ‘‘កិលេសរាគា’’តិ អធិប្បេតា, ន លោភវិសេសា ឯវ ចិត្តស្ស បរិឡាហភាវាបាទនតោ។ យថាហ ‘‘រត្តម្បិ ចិត្តំ វិបរិណតំ , ទុដ្ឋម្បិ ចិត្តំ វិបរិណតំ, មូឡ្ហម្បិ ចិត្តំ វិបរិណត’’ន្តិ (បារា. ២៧១)។ វិរជ្ជន្តីតិ បលុជ្ជន្តិ វិក្ខម្ភនតោ សព្ពសោ តេន វិសំយុត្តភាវតោ។ សព្ពំ ទុក្ខន្តិ ជរាមរណាទិភេទំ សព្ពំ វដ្ដទុក្ខំ។ ភវេន ភវន្តិ តេន តេន ភវេន ភវន្តរំ ភវនិកន្តិភាវេន សំសិព្ពតិ។ ផលេន វា សទ្ធិំ កម្មំ សតណ្ហស្សេវ អាយតិំ បុនព្ភវភាវតោ។ តតោ វានតោ និក្ខន្តំ តត្ថ តស្ស សព្ពសោ អភាវតោ។ ចិរនិសជ្ជាចិរភាសនេហិ បិដ្ឋិអាគិលាយនតាលុគលសោសាទិវសេន កាយកិលមថោ ចេវ កាយវិហេសា ច វេទិតព្ពា។ សា ច ខោ ទេសនាយ អត្ថមជានន្តានំ អបដិបជ្ជន្តានញ្ច វសេន, ជានន្តានំ បន បដិបជ្ជន្តានញ្ច ទេសនាយ កាយបរិស្សមោបិ សត្ថុ អបរិស្សមោយេវ។ តេនាហ ភគវា – ‘‘ន ច មំ ធម្មាធិករណំ វិហេសេសី’’តិ (ឧទា. ១០)។ តេនេវាហ – ‘‘យា អជានន្តានំ ទេសនា នាម, សោ មម កិលមថោ អស្សា’’តិ។ ឧភយន្តិ ចិត្តកិលមថោ ចិត្តវិហេសា ចាតិ ឧភយម្បេតំ ពុទ្ធានំ នត្ថិ ពោធិមូលេ ឯវ សមុច្ឆិន្នត្តា។ អនុព្រូហនំ សម្បិណ្ឌនំ។ សោតិ អបិស្សូតិ និបាតោ។ វុទ្ធិប្បត្តា វា អច្ឆរិយា អនច្ឆរិយា, វុទ្ធិអត្ថោបិ ហិ -ការោ ហោតិ យថា ‘‘អសេក្ខា ធម្មា’’តិ។ កប្បានំ សតសហស្សំ ចត្តារិ ច អសង្ខ្យេយ្យានិ សទេវកស្ស លោកស្ស ធម្មសំវិភាគករណត្ថមេវ បារមិយោ បូរេត្វា ឥទានិ សមធិគតធម្មរជ្ជស្ស តត្ថ អប្បោស្សុក្កតាបត្តិទីបនតា គាថត្ថស្ស ច អច្ឆរិយតា តស្ស វុទ្ធិប្បត្តីតិ វេទិតព្ពំ។ អត្ថទ្វារេន ហិ គាថានំ អនច្ឆរិយតា។ គោចរា អហេសុន្តិ ឧបដ្ឋហិំសុ។ ឧបដ្ឋានញ្ច វិតក្កេតព្ពតាវាតិ អាហ ‘‘បរិវិតក្កយិតព្ពតំ បាបុណិំសូ’’តិ។

Upadhīyati ettha dukkhanti upadhi, khandhādayo. Paṭinissaṭṭhāti samucchedavasena pariccattā honti. Sabbā taṇhāti aṭṭhasatappabhedā sabbāpi taṇhā. Sabbe kilesarāgāti kāmarāgarūparāgādibhedā sabbepi kilesabhūtā rāgā, sabbepi vā kilesā idha ‘‘kilesarāgā’’ti adhippetā, na lobhavisesā eva cittassa pariḷāhabhāvāpādanato. Yathāha ‘‘rattampi cittaṃ vipariṇataṃ , duṭṭhampi cittaṃ vipariṇataṃ, mūḷhampi cittaṃ vipariṇata’’nti (pārā. 271). Virajjantīti palujjanti vikkhambhanato sabbaso tena visaṃyuttabhāvato. Sabbaṃ dukkhanti jarāmaraṇādibhedaṃ sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ. Bhavena bhavanti tena tena bhavena bhavantaraṃ bhavanikantibhāvena saṃsibbati. Phalena vā saddhiṃ kammaṃ sataṇhasseva āyatiṃ punabbhavabhāvato. Tato vānato nikkhantaṃ tattha tassa sabbaso abhāvato. Ciranisajjācirabhāsanehi piṭṭhiāgilāyanatālugalasosādivasena kāyakilamatho ceva kāyavihesā ca veditabbā. Sā ca kho desanāya atthamajānantānaṃ apaṭipajjantānañca vasena, jānantānaṃ pana paṭipajjantānañca desanāya kāyaparissamopi satthu aparissamoyeva. Tenāha bhagavā – ‘‘na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesī’’ti (udā. 10). Tenevāha – ‘‘yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assā’’ti. Ubhayanti cittakilamatho cittavihesā cāti ubhayampetaṃ buddhānaṃ natthi bodhimūle eva samucchinnattā. Anubrūhanaṃ sampiṇḍanaṃ. Soti apissūti nipāto. Vuddhippattā vā acchariyā anacchariyā, vuddhiatthopi hi -kāro hoti yathā ‘‘asekkhā dhammā’’ti. Kappānaṃ satasahassaṃ cattāri ca asaṅkhyeyyāni sadevakassa lokassa dhammasaṃvibhāgakaraṇatthameva pāramiyo pūretvā idāni samadhigatadhammarajjassa tattha appossukkatāpattidīpanatā gāthatthassa ca acchariyatā tassa vuddhippattīti veditabbaṃ. Atthadvārena hi gāthānaṃ anacchariyatā. Gocarā ahesunti upaṭṭhahiṃsu. Upaṭṭhānañca vitakketabbatāvāti āha ‘‘parivitakkayitabbataṃ pāpuṇiṃsū’’ti.

យទិ សុខាបដិបទាវ, កថំ កិច្ឆតាតិ អាហ ‘‘បារមីបូរណកាលេ បនា’’តិអាទិ។ ឯវមាទីនិ ទុប្បរិច្ចជានិ ទេន្តស្ស។ ហ-ឥតិ វា ព្យត្តន្តិ ឯតស្មិំ អត្ថេ និបាតោ។ ‘‘ឯកំសត្ថេ’’តិ កេចិ។ ហ ព្យត្តំ, ឯកំសេន វា អលំ និប្បយោជនំ ឯវំ កិច្ឆេន អធិគតស្ស បកាសិតុំ ទេសិតុន្តិ យោជនា។ ហលន្តិ វា អលន្តិ ឥមិនា សមានត្ថបទំ ‘‘ហលន្តិ វទាមី’’តិអាទីសុ វិយ។ រាគទោសផុដ្ឋេហីតិ ផុដ្ឋវិសេន វិយ សប្បេន រាគេន ទោសេន ច ផុដ្ឋេហិ អភិភូតេហិ។ រាគទោសានុគតេហីតិ រាគទោសេហិ អនុពន្ធេហិ។

Yadi sukhāpaṭipadāva, kathaṃ kicchatāti āha ‘‘pāramīpūraṇakāle panā’’tiādi. Evamādīni duppariccajāni dentassa. Ha-iti vā byattanti etasmiṃ atthe nipāto. ‘‘Ekaṃsatthe’’ti keci. Ha byattaṃ, ekaṃsena vā alaṃ nippayojanaṃ evaṃ kicchena adhigatassa pakāsituṃ desitunti yojanā. Halanti vā alanti iminā samānatthapadaṃ ‘‘halanti vadāmī’’tiādīsu viya. Rāgadosaphuṭṭhehīti phuṭṭhavisena viya sappena rāgena dosena ca phuṭṭhehi abhibhūtehi. Rāgadosānugatehīti rāgadosehi anubandhehi.

និច្ចាទីនន្តិ និច្ចាទីនំ ចតុន្នំ វិបល្លាសានំ។ ឯវំគតន្តិ ឯវំ អនិច្ចន្តិអាទិនា អាការេន បវត្តំ ពុជ្ឈិតព្ពំ។ កាមរាគរត្តា ច ភវរាគរត្តា ច នីវរណេហិ និវុតចិត្តតាយ ទិដ្ឋិរាគរត្តា វិបរីតាភិនិវេសេន ន ទក្ខន្តិ យាថាវតោ ធម្មំ ន បដិវិជ្ឈិស្សន្តិ។ សភាវេនាតិ អវិបរីតសភាវេន។ ឯវំ គាហាបេតុន្តិ អនិច្ចន្តិអាទិនា សភាវេន យាថាវតោ ធម្មំ ជានាបេតុំ។ រាគទោសបរេតតាបិ នេសំ សម្មូឡ្ហភាវេនេវាតិ អាហ ‘‘តមោខន្ធេន អាវុដា’’តិ។

Niccādīnanti niccādīnaṃ catunnaṃ vipallāsānaṃ. Evaṃgatanti evaṃ aniccantiādinā ākārena pavattaṃ bujjhitabbaṃ. Kāmarāgarattā ca bhavarāgarattā ca nīvaraṇehi nivutacittatāya diṭṭhirāgarattā viparītābhinivesena na dakkhanti yāthāvato dhammaṃ na paṭivijjhissanti. Sabhāvenāti aviparītasabhāvena. Evaṃ gāhāpetunti aniccantiādinā sabhāvena yāthāvato dhammaṃ jānāpetuṃ. Rāgadosaparetatāpi nesaṃ sammūḷhabhāvenevāti āha ‘‘tamokhandhena āvuṭā’’ti.

ធម្មទេសនាយ អប្បោស្សុក្កតាបត្តិយា ការណំ វិភាវេតុំ ‘‘កស្មា បនា’’តិអាទិនា សយមេវ ចោទនំ សមុដ្ឋាបេតិ។ អញ្ញាតវេសេនាតិ ឥមស្ស ភគវតោ សាវកភាវូបគមនេន អញ្ញាតវេសេន។ ‘‘អញ្ញតរតាបសវេសេនា’’តិ កេចិ, សោ បនស្ស អរហត្តាធិគមនេនេវ វិគច្ឆេយ្យ។ តិវិធំ ការណំ អប្បោស្សុក្កតាបត្តិយា បដិបក្ខស្ស ពលវភាវោ, ធម្មស្ស គម្ភីរតា, តត្ថ ច ភគវតោ សាតិសយំ គារវន្តិ តំ ទស្សេតុំ ‘‘តស្ស ហី’’តិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ បដិបក្ខា នាម រាគាទយោ កិលេសា សម្មាបដិបត្តិយា អន្តរាយករត្តា។ តេសំ ពលវភាវតោ ចិរបរិភាវនាយ សត្តសន្តានតោ ទុព្ពិសោធិយតាយ តេ សត្តេ មត្តហត្ថិនោ វិយ ទុព្ពលបុរិសំ អធិភវិត្វា អជ្ឈោត្ថរិត្វា អនយព្យសនំ អាបាទេន្តា អនេកសតយោជនាយាមវិត្ថារំ សុនិចិតំ ឃនសន្និវេសំ កណ្ដកទុគ្គម្បិ អធិសេន្តិ។ ទូរបភេទទុច្ឆេជ្ជតាហិ ទុព្ពិសោធិយតំ បន ទស្សេតុំ ‘‘អថស្សា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ ច អន្តោ អមដ្ឋតាយ កញ្ជិយបុណ្ណា លាពុ, ចិរបារិវាសិកតាយ តក្កភរិតា ចាដិ, ស្នេហតិន្តទុព្ពលភាវេន វសាបីតបិលោតិកា, តេលមិស្សិតតាយ អញ្ជនមក្ខិតហត្ថោ ទុព្ពិសោធនីយា វុត្តា។ ហីនូបមា ចេតា រូបបពន្ធភាវតោ អចិរកាលិកត្តា ច មលីនតាយ, កិលេសសំកិលេសោ ឯវ បន ទុព្ពិសោធនីយតរោ អនាទិកាលិកត្តា អរូបនិស្សិតត្តា ច។ តេនាហ ‘‘អតិសំកិលិដ្ឋា’’តិ។

Dhammadesanāya appossukkatāpattiyā kāraṇaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kasmā panā’’tiādinā sayameva codanaṃ samuṭṭhāpeti. Aññātavesenāti imassa bhagavato sāvakabhāvūpagamanena aññātavesena. ‘‘Aññataratāpasavesenā’’ti keci, so panassa arahattādhigamaneneva vigaccheyya. Tividhaṃ kāraṇaṃ appossukkatāpattiyā paṭipakkhassa balavabhāvo, dhammassa gambhīratā, tattha ca bhagavato sātisayaṃ gāravanti taṃ dassetuṃ ‘‘tassa hī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha paṭipakkhā nāma rāgādayo kilesā sammāpaṭipattiyā antarāyakarattā. Tesaṃ balavabhāvato ciraparibhāvanāya sattasantānato dubbisodhiyatāya te satte mattahatthino viya dubbalapurisaṃ adhibhavitvā ajjhottharitvā anayabyasanaṃ āpādentā anekasatayojanāyāmavitthāraṃ sunicitaṃ ghanasannivesaṃ kaṇṭakaduggampi adhisenti. Dūrapabhedaducchejjatāhi dubbisodhiyataṃ pana dassetuṃ ‘‘athassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ca anto amaṭṭhatāya kañjiyapuṇṇā lābu, cirapārivāsikatāya takkabharitā cāṭi, snehatintadubbalabhāvena vasāpītapilotikā, telamissitatāya añjanamakkhitahattho dubbisodhanīyā vuttā. Hīnūpamā cetā rūpapabandhabhāvato acirakālikattā ca malīnatāya, kilesasaṃkileso eva pana dubbisodhanīyataro anādikālikattā arūpanissitattā ca. Tenāha ‘‘atisaṃkiliṭṭhā’’ti.

យថា ច ទុព្ពិសោធនីយតរតាយ, ឯវំ គម្ភីរទុទ្ទសទុរនុពោធានម្បិ វុត្តឧបមា ហីនូបមាវ។ គម្ភីរោបិ ធម្មោ បដិបក្ខវិធមនេន ញាណេន វិសទភាវំ អាបន្នេន សុបាកដោ ភវេយ្យ, បដិបក្ខវិធមនំ បន សម្មាបដិបត្តិបដិពទ្ធំ, សា សទ្ធម្មស្សវនាធីនា, តំ សត្ថរិ ធម្មេ ច បសាទាយត្តំ។ សោ គរុដ្ឋានិយានំ អជ្ឈេសនហេតុកោតិ បណាលិកាយ សត្តានំ ធម្មសម្បដិបត្តិយា ព្រហ្មាយាចនានិមិត្តន្តិ តំ ទស្សេន្តោ ‘‘អបិចា’’តិអាទិមាហ។

Yathā ca dubbisodhanīyataratāya, evaṃ gambhīraduddasaduranubodhānampi vuttaupamā hīnūpamāva. Gambhīropi dhammo paṭipakkhavidhamanena ñāṇena visadabhāvaṃ āpannena supākaṭo bhaveyya, paṭipakkhavidhamanaṃ pana sammāpaṭipattipaṭibaddhaṃ, sā saddhammassavanādhīnā, taṃ satthari dhamme ca pasādāyattaṃ. So garuṭṭhāniyānaṃ ajjhesanahetukoti paṇālikāya sattānaṃ dhammasampaṭipattiyā brahmāyācanānimittanti taṃ dassento ‘‘apicā’’tiādimāha.

ឧបក្កិលេសភូតំ អប្បំ រាគាទិរជំ ឯតស្សាតិ អប្បរជំ, អប្បរជំ អក្ខិ បញ្ញាចក្ខុ យេសំ តេ តំសភាវាតិ កត្វា អប្បរជក្ខជាតិកាតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘បញ្ញាមយេ’’តិអាទិមាហ។ អប្បំ រាគាទិរជំ យេសំ តំសភាវា អប្បរជក្ខជាតិកាតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អស្សវនតាតិ ‘‘សយំ អភិញ្ញា’’តិអាទីសុ វិយ ករណេ បច្ចត្តវចនន្តិ អាហ ‘‘អស្សវនតាយា’’តិ។ ទសបុញ្ញកិរិយវសេនាតិ ទានាទិទសវិធបុញ្ញកិរិយវត្ថូនំ វសេន។ តេនាហ ‘‘កតាធិការា’’តិអាទិ។ បបញ្ចសូទនិយំ (ម. និ. អដ្ឋ. ១.២៨២) បន ‘‘ទ្វាទសបុញ្ញកិរិយវសេនា’’តិ វុត្តំ, តំ ទានាទីសុ សរណគមន-បរហិតបរិណាមនាទិបក្ខិបនវសេន វុត្តំ។

Upakkilesabhūtaṃ appaṃ rāgādirajaṃ etassāti apparajaṃ, apparajaṃ akkhi paññācakkhu yesaṃ te taṃsabhāvāti katvā apparajakkhajātikāti imamatthaṃ dassento ‘‘paññāmaye’’tiādimāha. Appaṃ rāgādirajaṃ yesaṃ taṃsabhāvā apparajakkhajātikāti evamettha attho veditabbo. Assavanatāti ‘‘sayaṃ abhiññā’’tiādīsu viya karaṇe paccattavacananti āha ‘‘assavanatāyā’’ti. Dasapuññakiriyavasenāti dānādidasavidhapuññakiriyavatthūnaṃ vasena. Tenāha ‘‘katādhikārā’’tiādi. Papañcasūdaniyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.282) pana ‘‘dvādasapuññakiriyavasenā’’ti vuttaṃ, taṃ dānādīsu saraṇagamana-parahitapariṇāmanādipakkhipanavasena vuttaṃ.

រាគាទិមលេន សមលេហិ បូរណាទីហិ ឆហិ សត្ថារេហិ សត្ថុបដិញ្ញេហិ កព្ពរចនាវសេន ចិន្តាកវិអាទិភាវេ ឋត្វា តក្កបរិយាហតំ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភានំ ចិន្តិតោ។ តេ កិរ ពុទ្ធកោលាហលានុស្សវេន សញ្ជាតកុតូហលំ លោកំ វញ្ចេន្តា កោហញ្ញេ ឋត្វា សព្ពញ្ញុតំ បដិជានន្តា យំ កញ្ចិ អធម្មមេវ ‘‘ធម្មោ’’តិ ទីបេសុំ។ តេនាហ ‘‘តេ ហិ បុរេតរំ ឧប្បជ្ជិត្វា’’តិអាទិ។ អបាបុរេតន្តិ ឯតំ កស្សបស្ស ភគវតោ សាសនន្តរធានតោ បភុតិ បិហិតំ និព្ពានមហាទ្វារំ អរិយមគ្គំ សទ្ធម្មទេសនាហត្ថេន អបាបុរ វិវរ។

Rāgādimalena samalehi pūraṇādīhi chahi satthārehi satthupaṭiññehi kabbaracanāvasena cintākaviādibhāve ṭhatvā takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ sayaṃpaṭibhānaṃ cintito. Te kira buddhakolāhalānussavena sañjātakutūhalaṃ lokaṃ vañcentā kohaññe ṭhatvā sabbaññutaṃ paṭijānantā yaṃ kañci adhammameva ‘‘dhammo’’ti dīpesuṃ. Tenāha ‘‘te hi puretaraṃ uppajjitvā’’tiādi. Apāpuretanti etaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti pihitaṃ nibbānamahādvāraṃ ariyamaggaṃ saddhammadesanāhatthena apāpura vivara.

សេលោ បព្ពតោ ឧច្ចោ ហោតិ ថិរោ ច, ន បំសុបព្ពតោ មិស្សកបព្ពតោ ចាតិ អាហ ‘‘សេលេ យថា បព្ពតមុទ្ធនី’’តិ។ ធម្មមយំ បាសាទន្តិ លោកុត្តរធម្មមាហ។ សោ ហិ សព្ពសោ បសាទាវហោ, សព្ពធម្មេ អតិក្កម្ម អព្ភុគ្គតដ្ឋេន បាសាទសទិសោ ច។ បញ្ញាបរិយាយោ វា ឥធ ធម្ម-សទ្ទោតិ វុត្តំ ‘‘បញ្ញាមយ’’ន្តិ។ សា ហិ អព្ភុគ្គតដ្ឋេន បាសាទោតិ អភិធម្មេ អាគតា។ តថា ចាហ –

Selo pabbato ucco hoti thiro ca, na paṃsupabbato missakapabbato cāti āha ‘‘sele yathā pabbatamuddhanī’’ti. Dhammamayaṃ pāsādanti lokuttaradhammamāha. So hi sabbaso pasādāvaho, sabbadhamme atikkamma abbhuggataṭṭhena pāsādasadiso ca. Paññāpariyāyo vā idha dhamma-saddoti vuttaṃ ‘‘paññāmaya’’nti. Sā hi abbhuggataṭṭhena pāsādoti abhidhamme āgatā. Tathā cāha –

‘‘បញ្ញាបាសាទមារុយ្ហ, អសោកោ សោកិនិំ បជំ;

‘‘Paññāpāsādamāruyha, asoko sokiniṃ pajaṃ;

បព្ពតដ្ឋោវ ភូមដ្ឋេ, ធីរោ ពាលេ អវេក្ខតី’’តិ។ (ធ. ប. ២៨);

Pabbataṭṭhova bhūmaṭṭhe, dhīro bāle avekkhatī’’ti. (dha. pa. 28);

យថា ហីតិអាទីសុ យថា ច បព្ពតេ ឋត្វា អន្ធការេ ហេដ្ឋា ឱលោកេន្តស្ស បុរិសស្ស ខេត្តកេទារបាឡិកុដិកាយោ តត្ថ សយិតមនុស្សា ច ន បញ្ញាយន្តិ អនុជ្ជលភាវតោ, កុដិកាសុ បន អគ្គិជាលា បញ្ញាយតិ សមុជ្ជលភាវតោ, ឯវំ ធម្មបាសាទមារុយ្ហ សត្តលោកំ ឱលោកយតោ ភគវតោ ញាណស្ស អាបាថំ នាគច្ឆន្តិ អកតកល្យាណា សត្តា, ញាណគ្គិនា អនុជ្ជលភាវតោ អនុឡារភាវតោ ច រត្តិំ ខិត្តា សរា វិយ ហោន្តិ, កតកល្យាណា បន ភព្ពបុគ្គលា ទូរេ ឋិតាបិ ភគវតោ អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ បរិបក្កញាណគ្គិតាយ សមុជ្ជលភាវតោ ឧឡារសន្តានតាយ ហិមវន្តបព្ពតោ វិយ ចាតិ ឯវំ យោជនា វេទិតព្ពា។

Yathā hītiādīsu yathā ca pabbate ṭhatvā andhakāre heṭṭhā olokentassa purisassa khettakedārapāḷikuṭikāyo tattha sayitamanussā ca na paññāyanti anujjalabhāvato, kuṭikāsu pana aggijālā paññāyati samujjalabhāvato, evaṃ dhammapāsādamāruyha sattalokaṃ olokayato bhagavato ñāṇassa āpāthaṃ nāgacchanti akatakalyāṇā sattā, ñāṇagginā anujjalabhāvato anuḷārabhāvato ca rattiṃ khittā sarā viya honti, katakalyāṇā pana bhabbapuggalā dūre ṭhitāpi bhagavato āpāthaṃ āgacchanti paripakkañāṇaggitāya samujjalabhāvato uḷārasantānatāya himavantapabbato viya cāti evaṃ yojanā veditabbā.

គរុដ្ឋានីយំ បយិរុបាសិត្វា គរុតរំ បយោជនំ ឧទ្ទិស្ស អភិបត្ថនា អជ្ឈេសនា, សាបិ អត្ថតោ យាចនាវ ហោតីតិ អាហ ‘‘អជ្ឈេសនន្តិ យាចន’’ន្តិ។ បទេសវិសយំ ញាណទស្សនំ អហុត្វា ពុទ្ធានំយេវ អាវេណិកភាវតោ ឥទំ ញាណទ្វយំ ‘‘ពុទ្ធចក្ខូ’’តិ វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘ឥមេសញ្ហិ ទ្វិន្នំ ញាណានំ ‘ពុទ្ធចក្ខូ’តិ នាម’’ន្តិ។ តិណ្ណំ មគ្គ្គញាណានន្តិ ហេដ្ឋិមានំ តិណ្ណំ មគ្គញាណានំ ‘‘ធម្មចក្ខូ’’តិ នាមំ ចតុសច្ចធម្មទស្សនមត្តភាវតោ។ យតោ តានិ ញាណានិ វិជ្ជូបមភាវេន វុត្តានិ, អគ្គមគ្គញាណំ បន ញាណកិច្ចស្ស សិខាប្បត្តិយា ទស្សនមត្តំ ន ហោតីតិ ‘‘ធម្មចក្ខូ’’តិ ន វុច្ចតិ, យតោ តំ វជិរូបមភាវេន វុត្តំ។ វុត្តនយេនាតិ ‘‘អប្បរជក្ខជាតិកា’’តិ ឯត្ថ វុត្តនយេន។ យស្មា មន្ទកិលេសា ‘‘អប្បរជក្ខា’’តិ វុត្តា, តស្មា ពហលកិលេសា ‘‘មហារជក្ខា’’តិ វេទិតព្ពា។ បដិបក្ខវិធមនសមត្ថតាយ តិក្ខានិ សូរានិ វិសទានិ, វុត្តវិបរិយាយេន មុទូនិ។ សទ្ធាទយោ អាការាតិ សទ្ទហនាទិប្បការេ វទតិ។ សុន្ទរាតិ កល្យាណា។ សម្មោហវិនោទនិយំ បន ‘‘យេសំ អាសយាទយោ កោដ្ឋាសា សុន្ទរា, តេ ស្វាការា’’តិ វុត្តំ, តំ ឥមាយ អត្ថវណ្ណនាយ អញ្ញទត្ថុ សំសន្ទតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ការណំ នាម បច្ចយាការោ, សច្ចានិ វា។ បរលោកន្តិ សម្បរាយំ។ តំ ទុក្ខាវហំ វជ្ជំ វិយ ភយតោ បស្សិតព្ពន្តិ វុត្តំ ‘‘បរលោកញ្ចេវ វជ្ជញ្ច ភយតោ បស្សន្តី’’តិ។ សម្បត្តិភវតោ វា អញ្ញត្តា វិបត្តិភវោ បរលោកោតិ វុត្តំ ‘‘បរ…បេ.… បស្សន្តី’’តិ។

Garuṭṭhānīyaṃ payirupāsitvā garutaraṃ payojanaṃ uddissa abhipatthanā ajjhesanā, sāpi atthato yācanāva hotīti āha ‘‘ajjhesananti yācana’’nti. Padesavisayaṃ ñāṇadassanaṃ ahutvā buddhānaṃyeva āveṇikabhāvato idaṃ ñāṇadvayaṃ ‘‘buddhacakkhū’’ti vuccatīti āha ‘‘imesañhi dvinnaṃ ñāṇānaṃ ‘buddhacakkhū’ti nāma’’nti. Tiṇṇaṃ magggañāṇānanti heṭṭhimānaṃ tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ ‘‘dhammacakkhū’’ti nāmaṃ catusaccadhammadassanamattabhāvato. Yato tāni ñāṇāni vijjūpamabhāvena vuttāni, aggamaggañāṇaṃ pana ñāṇakiccassa sikhāppattiyā dassanamattaṃ na hotīti ‘‘dhammacakkhū’’ti na vuccati, yato taṃ vajirūpamabhāvena vuttaṃ. Vuttanayenāti ‘‘apparajakkhajātikā’’ti ettha vuttanayena. Yasmā mandakilesā ‘‘apparajakkhā’’ti vuttā, tasmā bahalakilesā ‘‘mahārajakkhā’’ti veditabbā. Paṭipakkhavidhamanasamatthatāya tikkhāni sūrāni visadāni, vuttavipariyāyena mudūni. Saddhādayo ākārāti saddahanādippakāre vadati. Sundarāti kalyāṇā. Sammohavinodaniyaṃ pana ‘‘yesaṃ āsayādayo koṭṭhāsā sundarā, te svākārā’’ti vuttaṃ, taṃ imāya atthavaṇṇanāya aññadatthu saṃsandatīti daṭṭhabbaṃ. Kāraṇaṃ nāma paccayākāro, saccāni vā. Paralokanti samparāyaṃ. Taṃ dukkhāvahaṃ vajjaṃ viya bhayato passitabbanti vuttaṃ ‘‘paralokañceva vajjañca bhayato passantī’’ti. Sampattibhavato vā aññattā vipattibhavo paralokoti vuttaṃ ‘‘para…pe… passantī’’ti.

អយំ បនេត្ថ បាឡីតិ ឯត្ថ ‘‘អប្បរជក្ខា’’តិ បទានំ អត្ថវិភាវនេ អយំ តស្ស តថាភាវសាធនបាឡិ។ សទ្ធាទីនញ្ហិ វិមុត្តបរិបាចកធម្មានំ ពលវភាវោ តប្បដិបក្ខានំ បាបធម្មានំ ទុព្ពលភាវេ សតិ ហោតិ។ តេសញ្ច ពលវភាវោ សទ្ធាទីនំ ទុព្ពលភាវេតិ វិមុត្តិបរិបាចកធម្មានំ សវិសេសំ អត្ថិតានត្ថិតាវសេន អប្បរជក្ខា មហារជក្ខាតិអាទយោ បាឡិយំ (បដិ. ម. ១.១១១) វិភជិត្វា ទស្សិតា ‘‘សទ្ធោ បុគ្គលោ អប្បរជក្ខោ’’តិអាទិនា។ ខន្ធាទយោ ឯវ លុជ្ជនបលុជ្ជនដ្ឋេន លោកោ សម្បត្តិភវភូតោ លោកោ សម្បត្តិភវលោកោ, សុគតិសង្ខាតោ ឧបបត្តិភវោ។ សម្បត្តិ ភវតិ ឯតេនាតិ សម្បត្តិសម្ភវលោកោ, សុគតិសំវត្តនិយោ កម្មភវោ។ ទុគ្គតិសង្ខាតឧបបត្តិភវ-ទុគ្គតិសំវត្តនិយកម្មភវា វិបត្តិភវលោក-វិបត្តិសម្ភវលោកា។ បុន ឯកកទុកាទិវសេន លោកំ វិភជិត្វា ទស្សេតុំ ‘‘ឯកោ លោកោ’’តិអាទិ វុត្តំ។ អាហារាទយោ វិយ ហិ អាហារដ្ឋិតិកា សង្ខារា សព្ពេ លុជ្ជនដ្ឋេន លោកោតិ។ តត្ថ ឯកោ លោកោ សព្ពេ សត្តា អាហារដ្ឋិតិកាតិ យាយំ បុគ្គលាធិដ្ឋានាយ កថាយ សព្ពេសំ សង្ខារានំ បច្ចយាយត្តវុត្តិតា វុត្តា, តាយ សព្ពោ សង្ខារលោកោ ឯកោ ឯកវិធោ បការន្តរស្ស អភាវតោ។ ទ្វេ លោកាតិអាទីសុបិ ឥមិនា នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ នាមគ្គហណេន ចេត្ថ និព្ពានស្ស អគ្គហណំ តស្ស អលោកសភាវត្តា។

Ayaṃ panettha pāḷīti ettha ‘‘apparajakkhā’’ti padānaṃ atthavibhāvane ayaṃ tassa tathābhāvasādhanapāḷi. Saddhādīnañhi vimuttaparipācakadhammānaṃ balavabhāvo tappaṭipakkhānaṃ pāpadhammānaṃ dubbalabhāve sati hoti. Tesañca balavabhāvo saddhādīnaṃ dubbalabhāveti vimuttiparipācakadhammānaṃ savisesaṃ atthitānatthitāvasena apparajakkhā mahārajakkhātiādayo pāḷiyaṃ (paṭi. ma. 1.111) vibhajitvā dassitā ‘‘saddho puggalo apparajakkho’’tiādinā. Khandhādayo eva lujjanapalujjanaṭṭhena loko sampattibhavabhūto loko sampattibhavaloko, sugatisaṅkhāto upapattibhavo. Sampatti bhavati etenāti sampattisambhavaloko, sugatisaṃvattaniyo kammabhavo. Duggatisaṅkhātaupapattibhava-duggatisaṃvattaniyakammabhavā vipattibhavaloka-vipattisambhavalokā. Puna ekakadukādivasena lokaṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘eko loko’’tiādi vuttaṃ. Āhārādayo viya hi āhāraṭṭhitikā saṅkhārā sabbe lujjanaṭṭhena lokoti. Tattha eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikāti yāyaṃ puggalādhiṭṭhānāya kathāya sabbesaṃ saṅkhārānaṃ paccayāyattavuttitā vuttā, tāya sabbo saṅkhāraloko eko ekavidho pakārantarassa abhāvato. Dve lokātiādīsupi iminā nayena attho veditabbo. Nāmaggahaṇena cettha nibbānassa aggahaṇaṃ tassa alokasabhāvattā.

ននុ ច ‘‘អាហារដ្ឋិតិកា’’តិ ឯត្ថ បច្ចយាយត្តវុត្តិតាយ មគ្គផលានម្បិ លោកតា អាបជ្ជតីតិ? នាបជ្ជតិ, បរិញ្ញេយ្យានំ ទុក្ខសច្ចធម្មានំ ឥធ ‘‘លោកោ’’តិ អធិប្បេតត្តា។ អថ វា ន លុជ្ជតិ ន បលុជ្ជតីតិ យោ គហិតោ តថា ន ហោតិ, សោ លោកោតិ តំគហណរហិតានំ លោកុត្តរានំ នត្ថិ លោកតា។ ឧបាទានានំ អារម្មណភូតា ខន្ធា ឧបាទានក្ខន្ធា។ អនុរោធាទិវត្ថុភូតា លាភាទយោ អដ្ឋ លោកធម្មា។ ទសាយតនានីតិ ទស រូបាយតនានិ។ សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។ វិវដ្ដជ្ឈាសយស្ស អធិប្បេតត្តា តស្ស ច សព្ពំ តេភូមកកម្មំ គរហិតព្ពំ វជ្ជិតព្ពញ្ច ហុត្វា ឧបដ្ឋាតីតិ វុត្តំ ‘‘សព្ពេ អភិសង្ខារា វជ្ជា, សព្ពេ ភវគាមិកម្មា វជ្ជា’’តិ ។ អប្បរជក្ខតាទីសុ បញ្ចសុ ទុកេសុ ឯកេកស្មិំ ទស ទស កត្វា ‘‘បញ្ញាសាយ អាការេហិ ឥមានិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ជានាតី’’តិ វុត្តំ។ អថ វា អន្វយតោ ព្យតិរេកតោ ច សទ្ធាទីនំ ឥន្ទ្រិយានំ បរោបរិយត្តំ ជានាតីតិ កត្វា តថា វុត្តំ។ ឯត្ថ ច អប្បរជក្ខាទិភព្ពាទិវសេន អាវជ្ជេន្តស្ស ភគវតោ តេ សត្តា បុញ្ជបុញ្ជាវ ហុត្វា ឧបដ្ឋហន្តិ, ន ឯកេកា។

Nanu ca ‘‘āhāraṭṭhitikā’’ti ettha paccayāyattavuttitāya maggaphalānampi lokatā āpajjatīti? Nāpajjati, pariññeyyānaṃ dukkhasaccadhammānaṃ idha ‘‘loko’’ti adhippetattā. Atha vā na lujjati na palujjatīti yo gahito tathā na hoti, so lokoti taṃgahaṇarahitānaṃ lokuttarānaṃ natthi lokatā. Upādānānaṃ ārammaṇabhūtā khandhā upādānakkhandhā. Anurodhādivatthubhūtā lābhādayo aṭṭhalokadhammā. Dasāyatanānīti dasa rūpāyatanāni. Sesaṃ suviññeyyameva. Vivaṭṭajjhāsayassa adhippetattā tassa ca sabbaṃ tebhūmakakammaṃ garahitabbaṃ vajjitabbañca hutvā upaṭṭhātīti vuttaṃ ‘‘sabbe abhisaṅkhārā vajjā, sabbe bhavagāmikammā vajjā’’ti . Apparajakkhatādīsu pañcasu dukesu ekekasmiṃ dasa dasa katvā ‘‘paññāsāya ākārehi imāni pañcindriyāni jānātī’’ti vuttaṃ. Atha vā anvayato byatirekato ca saddhādīnaṃ indriyānaṃ paropariyattaṃ jānātīti katvā tathā vuttaṃ. Ettha ca apparajakkhādibhabbādivasena āvajjentassa bhagavato te sattā puñjapuñjāva hutvā upaṭṭhahanti, na ekekā.

ឧប្បលានិ ឯត្ថ សន្តីតិ ឧប្បលិនី។ ឧប្បលគច្ឆោបិ ជលាសយោបិ ច។ ឥធ បន ជលាសយោ អធិប្បេតោតិ អាហ ‘‘ឧប្បលវនេ’’តិ។ យានិ ហិ ឧទកស្ស អន្តោ និមុគ្គានេវ ហុត្វា បុសន្តិ វឌ្ឍន្តិ, តានិ អន្តោនិមុគ្គបោសីនិ។ ទីបិតានីតិ អដ្ឋកថាយំ បកាសិតានិ, ឥធេវ វា ‘‘អញ្ញានិបី’’តិអាទិនា ទស្សិតានិ។ ឧគ្ឃដិតញ្ញូតិ ឧគ្ឃដនំ នាម ញាណុគ្ឃដនំ, ញាណេន ឧគ្ឃដិតមត្តេនេវ ជានាតីតិ អត្ថោ។ វិបញ្ចិតំ វិត្ថារិតមេវ អត្ថំ ជានាតីតិ វិបញ្ចិតញ្ញូ។ និទ្ទេសាទីហិ ធម្មាភិសមយាយ នេតព្ពោតិ នេយ្យោ។ បជ្ជតិ អត្ថោ ឯតេនាតិ បទំ, បជ្ជតេ ញាយតេតិ វា បទំ, តទត្ថោ។ បទំ បរមំ ឯតស្ស, ន សច្ចាភិសម្ពោធោតិ បទបរមោ។

Uppalāni ettha santīti uppalinī. Uppalagacchopi jalāsayopi ca. Idha pana jalāsayo adhippetoti āha ‘‘uppalavane’’ti. Yāni hi udakassa anto nimuggāneva hutvā pusanti vaḍḍhanti, tāni antonimuggaposīni. Dīpitānīti aṭṭhakathāyaṃ pakāsitāni, idheva vā ‘‘aññānipī’’tiādinā dassitāni. Ugghaṭitaññūti ugghaṭanaṃ nāma ñāṇugghaṭanaṃ, ñāṇena ugghaṭitamatteneva jānātīti attho. Vipañcitaṃ vitthāritameva atthaṃ jānātīti vipañcitaññū. Niddesādīhi dhammābhisamayāya netabboti neyyo. Pajjati attho etenāti padaṃ, pajjate ñāyateti vā padaṃ, tadattho. Padaṃ paramaṃ etassa, na saccābhisambodhoti padaparamo.

ឧទាហដវេលាយាតិ ឧទាហារេ ធម្មស្ស ឧទ្ទេសេ ឧទាហដមត្តេយេវ។ ធម្មាភិសមយោតិ ចតុសច្ចធម្មស្ស ញាណេន សទ្ធិំ អភិសមយោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ‘‘ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា’’តិអាទិនា នយេន សំខិត្តេន មាតិកាយ ឋបិយមានាយ ទេសនានុសារេន ញាណំ បេសេត្វា អរហត្តំ គណ្ហិតុំ សមត្ថោ បុគ្គលោ ‘‘ឧគ្ឃដិតញ្ញូ’’តិ វុច្ចតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ សំខិត្តេន មាតិកំ ឋបេត្វា វិត្ថារេន អត្ថេ វិភជិយមានេ អរហត្តំ បាបុណិតុំ សមត្ថោ បុគ្គលោ ‘‘វិបញ្ចិតញ្ញូ’’តិ វុច្ចតិ។ ឧទ្ទេសតោតិ ឧទ្ទេសហេតុ។ ឧទ្ទិសន្តស្ស ឧទ្ទិសាបេន្តស្ស វាតិ អត្ថោ។ បរិបុច្ឆតោតិ អត្ថំ បរិបុច្ឆន្តស្ស។ អនុបុព្ពេន ធម្មាភិសមយោ ហោតីតិ អនុក្កមេន អរហត្តប្បត្តិ ហោតិ។ ន តាយ ជាតិយា ធម្មាភិសមយោ ហោតីតិ តេន អត្តភាវេន មគ្គំ វា ផលំ វា អន្តមសោ ឈានំ វា វិបស្សនំ វា និព្ពត្តេតុំ ន សក្កោតិ។ អយំ វុច្ចតិ បទបរមោតិ អយំ បុគ្គលោ ឆព្ពិធំ ព្យញ្ជនបទំ ឆព្ពិធំ អត្ថបទន្តិ ឥទំ បទមេវ បរមំ អស្សាតិ បទបរមោតិ វុច្ចតីតិ អត្ថោ។

Udāhaṭavelāyāti udāhāre dhammassa uddese udāhaṭamatteyeva. Dhammābhisamayoti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena saṃkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ‘‘ugghaṭitaññū’’ti vuccati. Ayaṃ vuccatīti saṃkhittena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena atthe vibhajiyamāne arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho puggalo ‘‘vipañcitaññū’’ti vuccati. Uddesatoti uddesahetu. Uddisantassa uddisāpentassa vāti attho. Paripucchatoti atthaṃ paripucchantassa. Anupubbena dhammābhisamayo hotīti anukkamena arahattappatti hoti. Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti tena attabhāvena maggaṃ vā phalaṃ vā antamaso jhānaṃ vā vipassanaṃ vā nibbattetuṃ na sakkoti. Ayaṃ vuccati padaparamoti ayaṃ puggalo chabbidhaṃ byañjanapadaṃ chabbidhaṃ atthapadanti idaṃ padameva paramaṃ assāti padaparamoti vuccatīti attho.

វាសនា ហោតីតិ ទេសនា ផលវោហារេន វាសនា ហោតីតិ វុត្តា។ ន ហិ កាចិ ពុទ្ធានំ ទេសនា និរត្ថកា។ យេតិ យេ ទុវិធេ បុគ្គលេ។ វិភង្គេ កម្មាវរណេនាតិ បញ្ចវិធេន អានន្តរិយកម្មេន។ វិបាកាវរណេនាតិ អហេតុកបដិសន្ធិយា។ យស្មា បន ទុហេតុកានម្បិ អរិយមគ្គបដិវេធោ នត្ថិ, តស្មា ទុហេតុកា បដិសន្ធិបិ វិបាកាវរណមេវាតិ វេទិតព្ពា។ កិលេសាវរណេនាតិ និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិយា។ អស្សទ្ធាតិ ពុទ្ធាទីសុ សទ្ធារហិតា។ អច្ឆន្ទិកាតិ កត្តុកម្យតាឆន្ទរហិតា។ ឧត្តរកុរុកា មនុស្សា អច្ឆន្ទិកដ្ឋានំ បវិដ្ឋា។ ទុប្បញ្ញាតិ ភវង្គបញ្ញាយ បរិហីនា។ ភវង្គបញ្ញាយ បន បរិបុណ្ណាយបិ យស្ស ភវង្គចលនំ លោកុត្តរស្ស បច្ចយោ ន ហោតិ, សោបិ ទុប្បញ្ញោ ឯវ នាម។ អភព្ពា និយាមំ ឱក្កមិតុំ កុសលេសុ ធម្មេសុ សម្មត្តន្តិ កុសលេសុ ធម្មេសុ សម្មត្តនិយាមសង្ខាតំ មគ្គំ ឱក្កមិតុំ អធិគន្តុំ អភព្ពា។ ន កម្មាវរណេនាតិអាទីនិ វុត្តវិបរិយាយេន វេទិតព្ពានិ។ រាគចរិតាទិអាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ បរមត្ថទីបនិយំ វិសុទ្ធិមគ្គសំវណ្ណនាយំ (វិសុទ្ធិ. មហាដី. ១.៤៣) វុត្តនយេន វេទិតព្ពំ។

Vāsanāhotīti desanā phalavohārena vāsanā hotīti vuttā. Na hi kāci buddhānaṃ desanā niratthakā. Yeti ye duvidhe puggale. Vibhaṅge kammāvaraṇenāti pañcavidhena ānantariyakammena. Vipākāvaraṇenāti ahetukapaṭisandhiyā. Yasmā pana duhetukānampi ariyamaggapaṭivedho natthi, tasmā duhetukā paṭisandhipi vipākāvaraṇamevāti veditabbā. Kilesāvaraṇenāti niyatamicchādiṭṭhiyā. Assaddhāti buddhādīsu saddhārahitā. Acchandikāti kattukamyatāchandarahitā. Uttarakurukā manussā acchandikaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Duppaññāti bhavaṅgapaññāya parihīnā. Bhavaṅgapaññāya pana paripuṇṇāyapi yassa bhavaṅgacalanaṃ lokuttarassa paccayo na hoti, sopi duppañño eva nāma. Abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu sammattaniyāmasaṅkhātaṃ maggaṃ okkamituṃ adhigantuṃ abhabbā. Na kammāvaraṇenātiādīni vuttavipariyāyena veditabbāni. Rāgacaritādiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ paramatthadīpaniyaṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 1.43) vuttanayena veditabbaṃ.

និព្ពានស្ស ទ្វារំ បវិសនមគ្គោ វិវរិត្វា ឋបិតោ មហាករុណូបនិស្សយេន សយម្ភុញាណេន អធិគតត្តា។ សទ្ធំ បមុញ្ចន្តូតិ អត្តនោ សទ្ធំ ធម្មសម្បដិច្ឆនយោគ្យំ កត្វា វិស្សជ្ជេន្តុ, សទ្ទហនាការេន នំ ឧបដ្ឋបេន្តូតិ អត្ថោ។ សុខេន អកិច្ឆេន បវត្តនីយតាយ សុប្បវត្តិតំ។ ន ភាសិំ ន ភាសិស្សាមីតិ ចិន្តេសិំ។

Nibbānassa dvāraṃ pavisanamaggo vivaritvā ṭhapito mahākaruṇūpanissayena sayambhuñāṇena adhigatattā. Saddhaṃ pamuñcantūti attano saddhaṃ dhammasampaṭicchanayogyaṃ katvā vissajjentu, saddahanākārena naṃ upaṭṭhapentūti attho. Sukhena akicchena pavattanīyatāya suppavattitaṃ. Na bhāsiṃ na bhāsissāmīti cintesiṃ.

សត្ថុ សន្តិកំ ឧបគតានំ ទេវានំ ព្រហ្មានញ្ច តស្ស បុរតោ អន្តរធានំ នាម អតិដ្ឋនន្តិ អាហ ‘‘សកដ្ឋានមេវ គតោ’’តិ។ សទ្ធិន្ទ្រិយាទិ សម្មាទិដ្ឋិអាទិកោ ធម្មោ ឯវ វិនេយ្យសន្តានេ បវត្តនដ្ឋេន ចក្កន្តិ ធម្មចក្កំ។ អថ វា ចក្កន្តិ អាណា។ ធម្មន្តិ ទេសនា។ អថ វា អត្ថធម្មតោ អនបេតត្តា ធម្មញ្ច តំ បវត្តនដ្ឋេន ចក្កញ្ចាតិ ធម្មចក្កំ។ ធម្មេន ញាយេន ចក្កន្តិបិ ធម្មចក្កំ។ យថាហ ‘‘ធម្មញ្ច បវត្តេតិ ចក្កញ្ចាតិ ធម្មចក្កំ, ចក្កញ្ច បវត្តេតិ ធម្មញ្ចាតិ ធម្មចក្កំ, ធម្មេន បវត្តេតីតិ ធម្មចក្កំ, ធម្មចរិយាយ បវត្តេតីតិ ធម្មចក្ក’’ន្តិអាទិ (បដិ. ម. ២.៤០-៤១)។ បវត្តេសីតិ បដ្ឋបេសិ។

Satthu santikaṃ upagatānaṃ devānaṃ brahmānañca tassa purato antaradhānaṃ nāma atiṭṭhananti āha ‘‘sakaṭṭhānameva gato’’ti. Saddhindriyādi sammādiṭṭhiādiko dhammo eva vineyyasantāne pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ. Atha vā cakkanti āṇā. Dhammanti desanā. Atha vā atthadhammato anapetattā dhammañca taṃ pavattanaṭṭhena cakkañcāti dhammacakkaṃ. Dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ. Yathāha ‘‘dhammañca pavatteti cakkañcāti dhammacakkaṃ, cakkañca pavatteti dhammañcāti dhammacakkaṃ, dhammena pavattetīti dhammacakkaṃ, dhammacariyāya pavattetīti dhammacakka’’ntiādi (paṭi. ma. 2.40-41). Pavattesīti paṭṭhapesi.

ព្រហ្មាយាចនសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

Brahmāyācanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ២. គារវសុត្តវណ្ណនា • 2. Gāravasuttavaṇṇanā

Related texts:

តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១. ព្រហ្មាយាចនសុត្តំ • 1. Brahmāyācanasuttaṃ

អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ១. ព្រហ្មាយាចនសុត្តវណ្ណនា • 1. Brahmāyācanasuttavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact