೧. ಬ್ರಹ್ಮಾಯಾಚನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

1. Brahmāyācanasuttavaṇṇanā

೧೭೨. ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದೀತಿ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಹೇತುಕೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ಅಯಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಕಸ್ಮಾ ಉದಪಾದಿ? ಕತ್ಥ ಚ ಉದಪಾದೀತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣೋತಿ ಆಚರಿತೋ ಚೇವ ಆಚರನ್ತೇಹಿ ಚ ಸಮ್ಮದೇವ ಆಚರಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇನ ಅಯಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಧಮ್ಮತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇತಿ ಇದಂ ಸತ್ತಮಸತ್ತಾಹತೋ ಪರಂ ಸತ್ತಾಹಬ್ಭನ್ತರೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಇತರೇಸಂ ವಿಯ ಅಟ್ಠಮಸ್ಸ ನಾಮ ಸತ್ತಾಹಸ್ಸ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವಾ। ಸಪಚ್ಚಗ್ಘೇತಿ ಮಹಗ್ಘೇ। ‘‘ಪಚ್ಚಗ್ಘೇ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಅಭಿನವೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಲಮಯೇತಿ ಮುಗ್ಗವಣ್ಣಸಿಲಾಮಯೇ।

172.Parivitakkoudapādīti dhammagambhīratāpaccavekkhaṇahetuko dhammadesanāya appossukko uppajji. Ayaṃ parivitakko kasmā udapādi? Kattha ca udapādīti taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘‘sabbabuddhāna’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha āciṇṇasamāciṇṇoti ācarito ceva ācarantehi ca sammadeva ācaritoti attho. Etena ayaṃ parivitakko sabbabuddhānaṃ paṭhamābhisambodhiyaṃ uppajjatevāti ayamettha dhammatāti dasseti. Tattha aṭṭhame sattāheti idaṃ sattamasattāhato paraṃ sattāhabbhantare uppannattā vuttaṃ, na pana itaresaṃ viya aṭṭhamassa nāma sattāhassa pavattitassa sabbhāvā. Sapaccaggheti mahagghe. ‘‘Paccagghe’’ti vā pāṭho, abhinaveti attho. Selamayeti muggavaṇṇasilāmaye.

ಪಟಿವಿದ್ಧೋತಿ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಟಿಮುಖಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝನವಸೇನ ಪತ್ತೋ, ಯಾಥಾವತೋ ಅವಬುದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ವಿಯ ಮಕಸತುಣ್ಡಸೂಚಿಯಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮುಪಚಿತಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಞಾಣೇನ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉತ್ತಾನಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಮೇತ’’ನ್ತಿ। ಯೋ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠೋ, ಸೋ ಓಗಾಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಸರೂಪತೋ ವಿಸೇಸತೋ ಚ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾವ ದುದ್ದಸೋ’’ತಿ। ದುಕ್ಖೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕೇನಚಿ ಕದಾಚಿದೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯಂ ಪನ ದಟ್ಠುಮೇವ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಸ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಅನು ಅನು ಬುಜ್ಝನಕೋ ಕದಾಚಿ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ದುದ್ದಸತ್ತಾವ ದುರನುಬೋಧೋ’’ತಿ। ದುಕ್ಖೇನ ಅವಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಅವಬೋಧಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕತಮಂ ನು ಖೋ ದುಕ್ಕರತರಂ ವಾ ದುರಭಿಸಮ್ಭವತರಂ ವಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೧೧೫) ಸುತ್ತಪದಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣತಾಯ ವಾ ಸನ್ತೋ। ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹತಾಯ ನಿಬ್ಬುತೋ। ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತೋತಿ ವಾ ಪಣೀತೋ । ಅತಿತ್ತಿಕರಣಟ್ಠೇನ ಅತಪ್ಪಕೋ ಸಾದುರಸಭೋಜನಂ ವಿಯ। ತತ್ಥ ಚ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಸನ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣಂ, ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಸನ್ತಂ ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣಞ್ಚಾತಿ ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣಂ, ಅನುಪಸನ್ತಸಭಾವಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ಅಭಾವತೋ ಸನ್ತೋ। ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹತ್ತಾ ನಿಬ್ಬುತೋ। ಸನ್ತಪಣೀತಭಾವೇನೇವ ತದತ್ಥಾಯ ಅಸೇಚನಕತಾಯ ಅತಪ್ಪಕತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಉತ್ತಮಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯತ್ತಾ ನ ತಕ್ಕೇನ ಅವಚರಿತಬ್ಬೋ। ತತೋ ಏವ ನಿಪುಣಞಾಣಗೋಚರತಾಯ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಸಭಾವತ್ತಾ ಚ ನಿಪುಣೋ। ಬಾಲಾನಂ ಅವಿಸಯತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯೋ। ಆಲೀಯನ್ತಿ ಅಭಿರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಸೇವೀಯನ್ತೀತಿ ಆಲಯಾ, ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ। ಆಲಯನ್ತಿ ಅಲ್ಲೀಯನ್ತಿ ಅಭಿರಮಣವಸೇನ ಸೇವನ್ತೀತಿ ಆಲಯಾ, ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ। ರಮನ್ತೀತಿ ರತಿಂ ವಿನ್ದನ್ತಿ ಕೀಳನ್ತಿ ಲಳನ್ತಿ। ಆಲಯರತಾತಿ ಆಲಯನಿರತಾ।

Paṭividdhoti sayambhuñāṇena ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā paṭimukhaṃ nibbijjhanavasena patto, yāthāvato avabuddhoti attho. Dhammoti catusaccadhammo tabbinimuttassa paṭivijjhitabbadhammassa abhāvato. Gambhīroti mahāsamuddo viya makasatuṇḍasūciyā aññatra samupacitaparipakkañāṇasambhārehi aññesaṃ ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭho. Tenāha ‘‘uttānapaṭikkhepavacanameta’’nti. Yo alabbhaneyyapatiṭṭho, so ogāhituṃ asakkuṇeyyatāya sarūpato visesato ca passituṃ na sakkāti āha ‘‘gambhīrattāva duddaso’’ti. Dukkhena daṭṭhabboti kicchena kenaci kadācideva daṭṭhabbo. Yaṃ pana daṭṭhumeva na sakkā, tassa ogāhetvā anu anu bujjhanako kadāci natthīti āha ‘‘duddasattāva duranubodho’’ti. Dukkhena avabujjhitabbo avabodhassa dukkarabhāvato. Imasmiṃ ṭhāne ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā’’ti (saṃ. ni. 5.1115) suttapadaṃ vattabbaṃ. Santārammaṇatāya vā santo. Nibbutasabbapariḷāhatāya nibbuto. Attano paccayehi padhānabhāvaṃ nītoti vā paṇīto. Atittikaraṇaṭṭhena atappako sādurasabhojanaṃ viya. Tattha ca nirodhasaccaṃ santaṃ ārammaṇanti santārammaṇaṃ, maggasaccaṃ santaṃ santārammaṇañcāti santārammaṇaṃ, anupasantasabhāvānaṃ kilesānaṃ saṅkhārānañca abhāvato santo. Nibbutasabbapariḷāhattā nibbuto. Santapaṇītabhāveneva tadatthāya asecanakatāya atappakatā daṭṭhabbā. Tenāha ‘‘idaṃ dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vutta’’nti. Uttamañāṇassa visayattā na takkena avacaritabbo. Tato eva nipuṇañāṇagocaratāya saṇhasukhumasabhāvattā ca nipuṇo. Bālānaṃ avisayattā yathāvuttehi paṇḍitehi eva veditabboti paṇḍitavedanīyo. Ālīyanti abhiramitabbaṭṭhena sevīyantīti ālayā, pañca kāmaguṇā. Ālayanti allīyanti abhiramaṇavasena sevantīti ālayā, taṇhāvicaritāni. Ramantīti ratiṃ vindanti kīḷanti laḷanti. Ālayaratāti ālayaniratā.

ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಠಾನಸದ್ದಂ ಸನ್ಧಾಯ, ಅತ್ಥಕೋ ಪನ ಠಾನನ್ತಿ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತಿಟ್ಠತಿ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಹಿ ಠಾನಂ, ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ। ಇಮೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ। ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಯಥಾ ‘‘ದೇವೋ ಏವ ದೇವತಾ’’। ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಪತಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಉಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ। ತೇನ ಪರಮತ್ಥಪಚ್ಚಯಲಕ್ಖಣೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಫಲಂ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ। ಪದದ್ವಯೇನಪಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಏವ ವಿಭಾವಿತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ। ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಪಚ್ಚಯಾ, ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ। ತೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಂ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೨.೫೭೨-೫೭೩) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿಆದಿ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥಾದಿಅಭಿಧೇಯ್ಯಂ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥತೋ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ। ಇದಾನಿ ಅಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಹೇತು। ಸಮ್ಮನ್ತೀತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವೂಪಸಮವಸೇನ ಸಮ್ಮನ್ತಿ। ತಥಾ ಸನ್ತಾ ಚ ಸವಿಸೇಸಂ ಉಪಸನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತೀ’’ತಿ। ಏತೇನ ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋ, ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರವಿಸಂಯುತ್ತೇ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರವೂಪಸಮಪರಿಯಾಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋ ಏವ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

Ṭhānaṃ sandhāyāti ṭhānasaddaṃ sandhāya, atthako pana ṭhānanti ca paṭiccasamuppādo eva adhippeto. Tiṭṭhati phalaṃ tadāyattavuttitāyāti hi ṭhānaṃ, saṅkhārādīnaṃ paccayabhūtā avijjādayo. Imesaṃ saṅkhārādīnaṃ paccayā idappaccayā, avijjādayo. Idappaccayā eva idappaccayatā yathā ‘‘devo eva devatā’’. Idappaccayānaṃ vā avijjādīnaṃ attano phalaṃ pati paccayabhāvo uppādanasamatthatā idappaccayatā. Tena paramatthapaccayalakkhaṇo paṭiccasamuppādo dassito hoti. Paṭicca samuppajjati phalaṃ etasmāti paṭiccasamuppādo. Padadvayenapi dhammānaṃ paccayaṭṭho eva vibhāvito. Tenāha ‘‘saṅkhārādipaccayānaṃ etaṃ adhivacana’’nti. Saṅkhārādīnaṃ paccayā saṅkhārādipaccayā, avijjādayo. Tesaṃ saṅkhārādipaccayānaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 2.572-573) vuttanayena veditabbo. Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbanti sabbasaṅkhārasamathādiabhidheyyaṃ sabbaṃ atthato nibbānameva. Idāni assa nibbānabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘yasmā hī’’tiādi vuttaṃ. Tanti nibbānaṃ. Āgammāti paṭicca ariyamaggassa ārammaṇapaccayahetu. Sammantīti paṭippassaddhivūpasamavasena sammanti. Tathā santā ca savisesaṃ upasantā nāma hontīti āha ‘‘vūpasammantī’’ti. Etena sabbe saṅkhārā sammanti etthāti sabbasaṅkhārasamatho, nibbānanti dasseti. Sabbasaṅkhāravisaṃyutte hi nibbāne sabbasaṅkhāravūpasamapariyāyo aṭṭhakathāyaṃ vutto eva. Sesapadesupi eseva nayo.

ಉಪಧೀಯತಿ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಉಪಧಿ, ಖನ್ಧಾದಯೋ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸಬ್ಬಾ ತಣ್ಹಾತಿ ಅಟ್ಠಸತಪ್ಪಭೇದಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತಣ್ಹಾ। ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸರಾಗಾತಿ ಕಾಮರಾಗರೂಪರಾಗಾದಿಭೇದಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಿಲೇಸಭೂತಾ ರಾಗಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಕಿಲೇಸಾ ಇಧ ‘‘ಕಿಲೇಸರಾಗಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ನ ಲೋಭವಿಸೇಸಾ ಏವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಳಾಹಭಾವಾಪಾದನತೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ರತ್ತಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪರಿಣತಂ , ದುಟ್ಠಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪರಿಣತಂ, ಮೂಳ್ಹಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪರಿಣತ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೭೧)। ವಿರಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪಲುಜ್ಜನ್ತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ತೇನ ವಿಸಂಯುತ್ತಭಾವತೋ। ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಜರಾಮರಣಾದಿಭೇದಂ ಸಬ್ಬಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ। ಭವೇನ ಭವನ್ತಿ ತೇನ ತೇನ ಭವೇನ ಭವನ್ತರಂ ಭವನಿಕನ್ತಿಭಾವೇನ ಸಂಸಿಬ್ಬತಿ। ಫಲೇನ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಮ್ಮಂ ಸತಣ್ಹಸ್ಸೇವ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಭಾವತೋ। ತತೋ ವಾನತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಭಾವತೋ। ಚಿರನಿಸಜ್ಜಾಚಿರಭಾಸನೇಹಿ ಪಿಟ್ಠಿಆಗಿಲಾಯನತಾಲುಗಲಸೋಸಾದಿವಸೇನ ಕಾಯಕಿಲಮಥೋ ಚೇವ ಕಾಯವಿಹೇಸಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಚ ಖೋ ದೇಸನಾಯ ಅತ್ಥಮಜಾನನ್ತಾನಂ ಅಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಞ್ಚ ವಸೇನ, ಜಾನನ್ತಾನಂ ಪನ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಞ್ಚ ದೇಸನಾಯ ಕಾಯಪರಿಸ್ಸಮೋಪಿ ಸತ್ಥು ಅಪರಿಸ್ಸಮೋಯೇವ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ನ ಚ ಮಂ ಧಮ್ಮಾಧಿಕರಣಂ ವಿಹೇಸೇಸೀ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೧೦)। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಯಾ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ದೇಸನಾ ನಾಮ, ಸೋ ಮಮ ಕಿಲಮಥೋ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಉಭಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತಕಿಲಮಥೋ ಚಿತ್ತವಿಹೇಸಾ ಚಾತಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ನತ್ಥಿ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಏವ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ। ಅನುಬ್ರೂಹನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ। ಸೋತಿ ಅಪಿಸ್ಸೂತಿ ನಿಪಾತೋ। ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಾ ವಾ ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅನಚ್ಛರಿಯಾ, ವುದ್ಧಿಅತ್ಥೋಪಿ ಹಿ -ಕಾರೋ ಹೋತಿ ಯಥಾ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ। ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸಂವಿಭಾಗಕರಣತ್ಥಮೇವ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮಧಿಗತಧಮ್ಮರಜ್ಜಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಪತ್ತಿದೀಪನತಾ ಗಾಥತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಅಚ್ಛರಿಯತಾ ತಸ್ಸ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅತ್ಥದ್ವಾರೇನ ಹಿ ಗಾಥಾನಂ ಅನಚ್ಛರಿಯತಾ। ಗೋಚರಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು। ಉಪಟ್ಠಾನಞ್ಚ ವಿತಕ್ಕೇತಬ್ಬತಾವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿವಿತಕ್ಕಯಿತಬ್ಬತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸೂ’’ತಿ।

Upadhīyati ettha dukkhanti upadhi, khandhādayo. Paṭinissaṭṭhāti samucchedavasena pariccattā honti. Sabbā taṇhāti aṭṭhasatappabhedā sabbāpi taṇhā. Sabbe kilesarāgāti kāmarāgarūparāgādibhedā sabbepi kilesabhūtā rāgā, sabbepi vā kilesā idha ‘‘kilesarāgā’’ti adhippetā, na lobhavisesā eva cittassa pariḷāhabhāvāpādanato. Yathāha ‘‘rattampi cittaṃ vipariṇataṃ , duṭṭhampi cittaṃ vipariṇataṃ, mūḷhampi cittaṃ vipariṇata’’nti (pārā. 271). Virajjantīti palujjanti vikkhambhanato sabbaso tena visaṃyuttabhāvato. Sabbaṃ dukkhanti jarāmaraṇādibhedaṃ sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ. Bhavena bhavanti tena tena bhavena bhavantaraṃ bhavanikantibhāvena saṃsibbati. Phalena vā saddhiṃ kammaṃ sataṇhasseva āyatiṃ punabbhavabhāvato. Tato vānato nikkhantaṃ tattha tassa sabbaso abhāvato. Ciranisajjācirabhāsanehi piṭṭhiāgilāyanatālugalasosādivasena kāyakilamatho ceva kāyavihesā ca veditabbā. Sā ca kho desanāya atthamajānantānaṃ apaṭipajjantānañca vasena, jānantānaṃ pana paṭipajjantānañca desanāya kāyaparissamopi satthu aparissamoyeva. Tenāha bhagavā – ‘‘na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesī’’ti (udā. 10). Tenevāha – ‘‘yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assā’’ti. Ubhayanti cittakilamatho cittavihesā cāti ubhayampetaṃ buddhānaṃ natthi bodhimūle eva samucchinnattā. Anubrūhanaṃ sampiṇḍanaṃ. Soti apissūti nipāto. Vuddhippattā vā acchariyā anacchariyā, vuddhiatthopi hi -kāro hoti yathā ‘‘asekkhā dhammā’’ti. Kappānaṃ satasahassaṃ cattāri ca asaṅkhyeyyāni sadevakassa lokassa dhammasaṃvibhāgakaraṇatthameva pāramiyo pūretvā idāni samadhigatadhammarajjassa tattha appossukkatāpattidīpanatā gāthatthassa ca acchariyatā tassa vuddhippattīti veditabbaṃ. Atthadvārena hi gāthānaṃ anacchariyatā. Gocarā ahesunti upaṭṭhahiṃsu. Upaṭṭhānañca vitakketabbatāvāti āha ‘‘parivitakkayitabbataṃ pāpuṇiṃsū’’ti.

ಯದಿ ಸುಖಾಪಟಿಪದಾವ, ಕಥಂ ಕಿಚ್ಛತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾರಮೀಪೂರಣಕಾಲೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಮಾದೀನಿ ದುಪ್ಪರಿಚ್ಚಜಾನಿ ದೇನ್ತಸ್ಸ। ಹ-ಇತಿ ವಾ ಬ್ಯತ್ತನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ‘‘ಏಕಂಸತ್ಥೇ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ಹ ಬ್ಯತ್ತಂ, ಏಕಂಸೇನ ವಾ ಅಲಂ ನಿಪ್ಪಯೋಜನಂ ಏವಂ ಕಿಚ್ಛೇನ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಪಕಾಸಿತುಂ ದೇಸಿತುನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಹಲನ್ತಿ ವಾ ಅಲನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಪದಂ ‘‘ಹಲನ್ತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ರಾಗದೋಸಫುಟ್ಠೇಹೀತಿ ಫುಟ್ಠವಿಸೇನ ವಿಯ ಸಪ್ಪೇನ ರಾಗೇನ ದೋಸೇನ ಚ ಫುಟ್ಠೇಹಿ ಅಭಿಭೂತೇಹಿ। ರಾಗದೋಸಾನುಗತೇಹೀತಿ ರಾಗದೋಸೇಹಿ ಅನುಬನ್ಧೇಹಿ।

Yadi sukhāpaṭipadāva, kathaṃ kicchatāti āha ‘‘pāramīpūraṇakāle panā’’tiādi. Evamādīni duppariccajāni dentassa. Ha-iti vā byattanti etasmiṃ atthe nipāto. ‘‘Ekaṃsatthe’’ti keci. Ha byattaṃ, ekaṃsena vā alaṃ nippayojanaṃ evaṃ kicchena adhigatassa pakāsituṃ desitunti yojanā. Halanti vā alanti iminā samānatthapadaṃ ‘‘halanti vadāmī’’tiādīsu viya. Rāgadosaphuṭṭhehīti phuṭṭhavisena viya sappena rāgena dosena ca phuṭṭhehi abhibhūtehi. Rāgadosānugatehīti rāgadosehi anubandhehi.

ನಿಚ್ಚಾದೀನನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ। ಏವಂಗತನ್ತಿ ಏವಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಪವತ್ತಂ ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ। ಕಾಮರಾಗರತ್ತಾ ಚ ಭವರಾಗರತ್ತಾ ಚ ನೀವರಣೇಹಿ ನಿವುತಚಿತ್ತತಾಯ ದಿಟ್ಠಿರಾಗರತ್ತಾ ವಿಪರೀತಾಭಿನಿವೇಸೇನ ನ ದಕ್ಖನ್ತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಧಮ್ಮಂ ನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಸಭಾವೇನಾತಿ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೇನ। ಏವಂ ಗಾಹಾಪೇತುನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಭಾವೇನ ಯಾಥಾವತೋ ಧಮ್ಮಂ ಜಾನಾಪೇತುಂ। ರಾಗದೋಸಪರೇತತಾಪಿ ನೇಸಂ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹಭಾವೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಮೋಖನ್ಧೇನ ಆವುಟಾ’’ತಿ।

Niccādīnanti niccādīnaṃ catunnaṃ vipallāsānaṃ. Evaṃgatanti evaṃ aniccantiādinā ākārena pavattaṃ bujjhitabbaṃ. Kāmarāgarattā ca bhavarāgarattā ca nīvaraṇehi nivutacittatāya diṭṭhirāgarattā viparītābhinivesena na dakkhanti yāthāvato dhammaṃ na paṭivijjhissanti. Sabhāvenāti aviparītasabhāvena. Evaṃ gāhāpetunti aniccantiādinā sabhāvena yāthāvato dhammaṃ jānāpetuṃ. Rāgadosaparetatāpi nesaṃ sammūḷhabhāvenevāti āha ‘‘tamokhandhena āvuṭā’’ti.

ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಯಮೇವ ಚೋದನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ। ಅಞ್ಞಾತವೇಸೇನಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಅಞ್ಞಾತವೇಸೇನ। ‘‘ಅಞ್ಞತರತಾಪಸವೇಸೇನಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ, ಸೋ ಪನಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮನೇನೇವ ವಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ। ತಿವಿಧಂ ಕಾರಣಂ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತಾ, ತತ್ಥ ಚ ಭಗವತೋ ಸಾತಿಸಯಂ ಗಾರವನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ನಾಮ ರಾಗಾದಯೋ ಕಿಲೇಸಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರಾಯಕರತ್ತಾ। ತೇಸಂ ಬಲವಭಾವತೋ ಚಿರಪರಿಭಾವನಾಯ ಸತ್ತಸನ್ತಾನತೋ ದುಬ್ಬಿಸೋಧಿಯತಾಯ ತೇ ಸತ್ತೇ ಮತ್ತಹತ್ಥಿನೋ ವಿಯ ದುಬ್ಬಲಪುರಿಸಂ ಅಧಿಭವಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಾದೇನ್ತಾ ಅನೇಕಸತಯೋಜನಾಯಾಮವಿತ್ಥಾರಂ ಸುನಿಚಿತಂ ಘನಸನ್ನಿವೇಸಂ ಕಣ್ಟಕದುಗ್ಗಮ್ಪಿ ಅಧಿಸೇನ್ತಿ। ದೂರಪಭೇದದುಚ್ಛೇಜ್ಜತಾಹಿ ದುಬ್ಬಿಸೋಧಿಯತಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಚ ಅನ್ತೋ ಅಮಟ್ಠತಾಯ ಕಞ್ಜಿಯಪುಣ್ಣಾ ಲಾಬು, ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಕತಾಯ ತಕ್ಕಭರಿತಾ ಚಾಟಿ, ಸ್ನೇಹತಿನ್ತದುಬ್ಬಲಭಾವೇನ ವಸಾಪೀತಪಿಲೋತಿಕಾ, ತೇಲಮಿಸ್ಸಿತತಾಯ ಅಞ್ಜನಮಕ್ಖಿತಹತ್ಥೋ ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯಾ ವುತ್ತಾ। ಹೀನೂಪಮಾ ಚೇತಾ ರೂಪಪಬನ್ಧಭಾವತೋ ಅಚಿರಕಾಲಿಕತ್ತಾ ಚ ಮಲೀನತಾಯ, ಕಿಲೇಸಸಂಕಿಲೇಸೋ ಏವ ಪನ ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯತರೋ ಅನಾದಿಕಾಲಿಕತ್ತಾ ಅರೂಪನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಚ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತಿಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾ’’ತಿ।

Dhammadesanāya appossukkatāpattiyā kāraṇaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kasmā panā’’tiādinā sayameva codanaṃ samuṭṭhāpeti. Aññātavesenāti imassa bhagavato sāvakabhāvūpagamanena aññātavesena. ‘‘Aññataratāpasavesenā’’ti keci, so panassa arahattādhigamaneneva vigaccheyya. Tividhaṃ kāraṇaṃ appossukkatāpattiyā paṭipakkhassa balavabhāvo, dhammassa gambhīratā, tattha ca bhagavato sātisayaṃ gāravanti taṃ dassetuṃ ‘‘tassa hī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha paṭipakkhā nāma rāgādayo kilesā sammāpaṭipattiyā antarāyakarattā. Tesaṃ balavabhāvato ciraparibhāvanāya sattasantānato dubbisodhiyatāya te satte mattahatthino viya dubbalapurisaṃ adhibhavitvā ajjhottharitvā anayabyasanaṃ āpādentā anekasatayojanāyāmavitthāraṃ sunicitaṃ ghanasannivesaṃ kaṇṭakaduggampi adhisenti. Dūrapabhedaducchejjatāhi dubbisodhiyataṃ pana dassetuṃ ‘‘athassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ca anto amaṭṭhatāya kañjiyapuṇṇā lābu, cirapārivāsikatāya takkabharitā cāṭi, snehatintadubbalabhāvena vasāpītapilotikā, telamissitatāya añjanamakkhitahattho dubbisodhanīyā vuttā. Hīnūpamā cetā rūpapabandhabhāvato acirakālikattā ca malīnatāya, kilesasaṃkileso eva pana dubbisodhanīyataro anādikālikattā arūpanissitattā ca. Tenāha ‘‘atisaṃkiliṭṭhā’’ti.

ಯಥಾ ಚ ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯತರತಾಯ, ಏವಂ ಗಮ್ಭೀರದುದ್ದಸದುರನುಬೋಧಾನಮ್ಪಿ ವುತ್ತಉಪಮಾ ಹೀನೂಪಮಾವ। ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನೇನ ಞಾಣೇನ ವಿಸದಭಾವಂ ಆಪನ್ನೇನ ಸುಪಾಕಟೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿಬದ್ಧಂ, ಸಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಧೀನಾ, ತಂ ಸತ್ಥರಿ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಪಸಾದಾಯತ್ತಂ। ಸೋ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಾನಂ ಅಜ್ಝೇಸನಹೇತುಕೋತಿ ಪಣಾಲಿಕಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಾಯಾಚನಾನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

Yathā ca dubbisodhanīyataratāya, evaṃ gambhīraduddasaduranubodhānampi vuttaupamā hīnūpamāva. Gambhīropi dhammo paṭipakkhavidhamanena ñāṇena visadabhāvaṃ āpannena supākaṭo bhaveyya, paṭipakkhavidhamanaṃ pana sammāpaṭipattipaṭibaddhaṃ, sā saddhammassavanādhīnā, taṃ satthari dhamme ca pasādāyattaṃ. So garuṭṭhāniyānaṃ ajjhesanahetukoti paṇālikāya sattānaṃ dhammasampaṭipattiyā brahmāyācanānimittanti taṃ dassento ‘‘apicā’’tiādimāha.

ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಭೂತಂ ಅಪ್ಪಂ ರಾಗಾದಿರಜಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪರಜಂ, ಅಪ್ಪರಜಂ ಅಕ್ಖಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು ಯೇಸಂ ತೇ ತಂಸಭಾವಾತಿ ಕತ್ವಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಞಾಮಯೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಪ್ಪಂ ರಾಗಾದಿರಜಂ ಯೇಸಂ ತಂಸಭಾವಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಸ್ಸವನತಾತಿ ‘‘ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಕರಣೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸವನತಾಯಾ’’ತಿ। ದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವಸೇನಾತಿ ದಾನಾದಿದಸವಿಧಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಂ ವಸೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕತಾಧಿಕಾರಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೮೨) ಪನ ‘‘ದ್ವಾದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ದಾನಾದೀಸು ಸರಣಗಮನ-ಪರಹಿತಪರಿಣಾಮನಾದಿಪಕ್ಖಿಪನವಸೇನ ವುತ್ತಂ।

Upakkilesabhūtaṃ appaṃ rāgādirajaṃ etassāti apparajaṃ, apparajaṃ akkhi paññācakkhu yesaṃ te taṃsabhāvāti katvā apparajakkhajātikāti imamatthaṃ dassento ‘‘paññāmaye’’tiādimāha. Appaṃ rāgādirajaṃ yesaṃ taṃsabhāvā apparajakkhajātikāti evamettha attho veditabbo. Assavanatāti ‘‘sayaṃ abhiññā’’tiādīsu viya karaṇe paccattavacananti āha ‘‘assavanatāyā’’ti. Dasapuññakiriyavasenāti dānādidasavidhapuññakiriyavatthūnaṃ vasena. Tenāha ‘‘katādhikārā’’tiādi. Papañcasūdaniyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.282) pana ‘‘dvādasapuññakiriyavasenā’’ti vuttaṃ, taṃ dānādīsu saraṇagamana-parahitapariṇāmanādipakkhipanavasena vuttaṃ.

ರಾಗಾದಿಮಲೇನ ಸಮಲೇಹಿ ಪೂರಣಾದೀಹಿ ಛಹಿ ಸತ್ಥಾರೇಹಿ ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞೇಹಿ ಕಬ್ಬರಚನಾವಸೇನ ಚಿನ್ತಾಕವಿಆದಿಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ತಕ್ಕಪರಿಯಾಹತಂ ವೀಮಂಸಾನುಚರಿತಂ ಸಯಂಪಟಿಭಾನಂ ಚಿನ್ತಿತೋ। ತೇ ಕಿರ ಬುದ್ಧಕೋಲಾಹಲಾನುಸ್ಸವೇನ ಸಞ್ಜಾತಕುತೂಹಲಂ ಲೋಕಂ ವಞ್ಚೇನ್ತಾ ಕೋಹಞ್ಞೇ ಠತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತಾ ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಅಧಮ್ಮಮೇವ ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ದೀಪೇಸುಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತೇ ಹಿ ಪುರೇತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಪಾಪುರೇತನ್ತಿ ಏತಂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನತೋ ಪಭುತಿ ಪಿಹಿತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮಹಾದ್ವಾರಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಸದ್ಧಮ್ಮದೇಸನಾಹತ್ಥೇನ ಅಪಾಪುರ ವಿವರ।

Rāgādimalena samalehi pūraṇādīhi chahi satthārehi satthupaṭiññehi kabbaracanāvasena cintākaviādibhāve ṭhatvā takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ sayaṃpaṭibhānaṃ cintito. Te kira buddhakolāhalānussavena sañjātakutūhalaṃ lokaṃ vañcentā kohaññe ṭhatvā sabbaññutaṃ paṭijānantā yaṃ kañci adhammameva ‘‘dhammo’’ti dīpesuṃ. Tenāha ‘‘te hi puretaraṃ uppajjitvā’’tiādi. Apāpuretanti etaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti pihitaṃ nibbānamahādvāraṃ ariyamaggaṃ saddhammadesanāhatthena apāpura vivara.

ಸೇಲೋ ಪಬ್ಬತೋ ಉಚ್ಚೋ ಹೋತಿ ಥಿರೋ ಚ, ನ ಪಂಸುಪಬ್ಬತೋ ಮಿಸ್ಸಕಪಬ್ಬತೋ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೇಲೇ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನೀ’’ತಿ। ಧಮ್ಮಮಯಂ ಪಾಸಾದನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಮಾಹ। ಸೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಸಾದಾವಹೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ಪಾಸಾದಸದಿಸೋ ಚ। ಪಞ್ಞಾಪರಿಯಾಯೋ ವಾ ಇಧ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಮಯ’’ನ್ತಿ। ಸಾ ಹಿ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ಪಾಸಾದೋತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಾ। ತಥಾ ಚಾಹ –

Selo pabbato ucco hoti thiro ca, na paṃsupabbato missakapabbato cāti āha ‘‘sele yathā pabbatamuddhanī’’ti. Dhammamayaṃ pāsādanti lokuttaradhammamāha. So hi sabbaso pasādāvaho, sabbadhamme atikkamma abbhuggataṭṭhena pāsādasadiso ca. Paññāpariyāyo vā idha dhamma-saddoti vuttaṃ ‘‘paññāmaya’’nti. Sā hi abbhuggataṭṭhena pāsādoti abhidhamme āgatā. Tathā cāha –

‘‘ಪಞ್ಞಾಪಾಸಾದಮಾರುಯ್ಹ, ಅಸೋಕೋ ಸೋಕಿನಿಂ ಪಜಂ।

‘‘Paññāpāsādamāruyha, asoko sokiniṃ pajaṃ;

ಪಬ್ಬತಟ್ಠೋವ ಭೂಮಟ್ಠೇ, ಧೀರೋ ಬಾಲೇ ಅವೇಕ್ಖತೀ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೮)।

Pabbataṭṭhova bhūmaṭṭhe, dhīro bāle avekkhatī’’ti. (dha. pa. 28);

ಯಥಾ ಹೀತಿಆದೀಸು ಯಥಾ ಚ ಪಬ್ಬತೇ ಠತ್ವಾ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಹೇಟ್ಠಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಖೇತ್ತಕೇದಾರಪಾಳಿಕುಟಿಕಾಯೋ ತತ್ಥ ಸಯಿತಮನುಸ್ಸಾ ಚ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ ಅನುಜ್ಜಲಭಾವತೋ, ಕುಟಿಕಾಸು ಪನ ಅಗ್ಗಿಜಾಲಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಸಮುಜ್ಜಲಭಾವತೋ, ಏವಂ ಧಮ್ಮಪಾಸಾದಮಾರುಯ್ಹ ಸತ್ತಲೋಕಂ ಓಲೋಕಯತೋ ಭಗವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ ಅಕತಕಲ್ಯಾಣಾ ಸತ್ತಾ, ಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ಅನುಜ್ಜಲಭಾವತೋ ಅನುಳಾರಭಾವತೋ ಚ ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಾ ಸರಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ಕತಕಲ್ಯಾಣಾ ಪನ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಾ ದೂರೇ ಠಿತಾಪಿ ಭಗವತೋ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣಗ್ಗಿತಾಯ ಸಮುಜ್ಜಲಭಾವತೋ ಉಳಾರಸನ್ತಾನತಾಯ ಹಿಮವನ್ತಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ಚಾತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

Yathā hītiādīsu yathā ca pabbate ṭhatvā andhakāre heṭṭhā olokentassa purisassa khettakedārapāḷikuṭikāyo tattha sayitamanussā ca na paññāyanti anujjalabhāvato, kuṭikāsu pana aggijālā paññāyati samujjalabhāvato, evaṃ dhammapāsādamāruyha sattalokaṃ olokayato bhagavato ñāṇassa āpāthaṃ nāgacchanti akatakalyāṇā sattā, ñāṇagginā anujjalabhāvato anuḷārabhāvato ca rattiṃ khittā sarā viya honti, katakalyāṇā pana bhabbapuggalā dūre ṭhitāpi bhagavato āpāthaṃ āgacchanti paripakkañāṇaggitāya samujjalabhāvato uḷārasantānatāya himavantapabbato viya cāti evaṃ yojanā veditabbā.

ಗರುಟ್ಠಾನೀಯಂ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ಗರುತರಂ ಪಯೋಜನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅಭಿಪತ್ಥನಾ ಅಜ್ಝೇಸನಾ, ಸಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಯಾಚನಾವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಜ್ಝೇಸನನ್ತಿ ಯಾಚನ’’ನ್ತಿ। ಪದೇಸವಿಸಯಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಅಹುತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಆವೇಣಿಕಭಾವತೋ ಇದಂ ಞಾಣದ್ವಯಂ ‘‘ಬುದ್ಧಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ‘ಬುದ್ಧಚಕ್ಖೂ’ತಿ ನಾಮ’’ನ್ತಿ। ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗ್ಗಞಾಣಾನನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನಂ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ನಾಮಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮದಸ್ಸನಮತ್ತಭಾವತೋ। ಯತೋ ತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ವಿಜ್ಜೂಪಮಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಪನ ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ, ಯತೋ ತಂ ವಜಿರೂಪಮಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ। ಯಸ್ಮಾ ಮನ್ದಕಿಲೇಸಾ ‘‘ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಬಹಲಕಿಲೇಸಾ ‘‘ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಸಮತ್ಥತಾಯ ತಿಕ್ಖಾನಿ ಸೂರಾನಿ ವಿಸದಾನಿ, ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಮುದೂನಿ। ಸದ್ಧಾದಯೋ ಆಕಾರಾತಿ ಸದ್ದಹನಾದಿಪ್ಪಕಾರೇ ವದತಿ। ಸುನ್ದರಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಾ। ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ ಪನ ‘‘ಯೇಸಂ ಆಸಯಾದಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಸುನ್ದರಾ, ತೇ ಸ್ವಾಕಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಇಮಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಾರಣಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ, ಸಚ್ಚಾನಿ ವಾ। ಪರಲೋಕನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಂ। ತಂ ದುಕ್ಖಾವಹಂ ವಜ್ಜಂ ವಿಯ ಭಯತೋ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಲೋಕಞ್ಚೇವ ವಜ್ಜಞ್ಚ ಭಯತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ। ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವತೋ ವಾ ಅಞ್ಞತ್ತಾ ವಿಪತ್ತಿಭವೋ ಪರಲೋಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರ…ಪೇ॰… ಪಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ।

Garuṭṭhānīyaṃ payirupāsitvā garutaraṃ payojanaṃ uddissa abhipatthanā ajjhesanā, sāpi atthato yācanāva hotīti āha ‘‘ajjhesananti yācana’’nti. Padesavisayaṃ ñāṇadassanaṃ ahutvā buddhānaṃyeva āveṇikabhāvato idaṃ ñāṇadvayaṃ ‘‘buddhacakkhū’’ti vuccatīti āha ‘‘imesañhi dvinnaṃ ñāṇānaṃ ‘buddhacakkhū’ti nāma’’nti. Tiṇṇaṃ magggañāṇānanti heṭṭhimānaṃ tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ ‘‘dhammacakkhū’’ti nāmaṃ catusaccadhammadassanamattabhāvato. Yato tāni ñāṇāni vijjūpamabhāvena vuttāni, aggamaggañāṇaṃ pana ñāṇakiccassa sikhāppattiyā dassanamattaṃ na hotīti ‘‘dhammacakkhū’’ti na vuccati, yato taṃ vajirūpamabhāvena vuttaṃ. Vuttanayenāti ‘‘apparajakkhajātikā’’ti ettha vuttanayena. Yasmā mandakilesā ‘‘apparajakkhā’’ti vuttā, tasmā bahalakilesā ‘‘mahārajakkhā’’ti veditabbā. Paṭipakkhavidhamanasamatthatāya tikkhāni sūrāni visadāni, vuttavipariyāyena mudūni. Saddhādayo ākārāti saddahanādippakāre vadati. Sundarāti kalyāṇā. Sammohavinodaniyaṃ pana ‘‘yesaṃ āsayādayo koṭṭhāsā sundarā, te svākārā’’ti vuttaṃ, taṃ imāya atthavaṇṇanāya aññadatthu saṃsandatīti daṭṭhabbaṃ. Kāraṇaṃ nāma paccayākāro, saccāni vā. Paralokanti samparāyaṃ. Taṃ dukkhāvahaṃ vajjaṃ viya bhayato passitabbanti vuttaṃ ‘‘paralokañceva vajjañca bhayato passantī’’ti. Sampattibhavato vā aññattā vipattibhavo paralokoti vuttaṃ ‘‘para…pe… passantī’’ti.

ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಳೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ’’ತಿ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥವಿಭಾವನೇ ಅಯಂ ತಸ್ಸ ತಥಾಭಾವಸಾಧನಪಾಳಿ। ಸದ್ಧಾದೀನಞ್ಹಿ ವಿಮುತ್ತಪರಿಪಾಚಕಧಮ್ಮಾನಂ ಬಲವಭಾವೋ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ದುಬ್ಬಲಭಾವೇ ಸತಿ ಹೋತಿ। ತೇಸಞ್ಚ ಬಲವಭಾವೋ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ದುಬ್ಬಲಭಾವೇತಿ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚಕಧಮ್ಮಾನಂ ಸವಿಸೇಸಂ ಅತ್ಥಿತಾನತ್ಥಿತಾವಸೇನ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ ಮಹಾರಜಕ್ಖಾತಿಆದಯೋ ಪಾಳಿಯಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೧೧) ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ ‘‘ಸದ್ಧೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ। ಖನ್ಧಾದಯೋ ಏವ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಭೂತೋ ಲೋಕೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಲೋಕೋ, ಸುಗತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ। ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಭವತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಲೋಕೋ, ಸುಗತಿಸಂವತ್ತನಿಯೋ ಕಮ್ಮಭವೋ। ದುಗ್ಗತಿಸಙ್ಖಾತಉಪಪತ್ತಿಭವ-ದುಗ್ಗತಿಸಂವತ್ತನಿಯಕಮ್ಮಭವಾ ವಿಪತ್ತಿಭವಲೋಕ-ವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಲೋಕಾ। ಪುನ ಏಕಕದುಕಾದಿವಸೇನ ಲೋಕಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆಹಾರಾದಯೋ ವಿಯ ಹಿ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಸಬ್ಬೇ ಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋತಿ। ತತ್ಥ ಏಕೋ ಲೋಕೋ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾತಿ ಯಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಕಥಾಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾ ವುತ್ತಾ, ತಾಯ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ ಏಕೋ ಏಕವಿಧೋ ಪಕಾರನ್ತರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ದ್ವೇ ಲೋಕಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನಾಮಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣಂ ತಸ್ಸ ಅಲೋಕಸಭಾವತ್ತಾ।

Ayaṃ panettha pāḷīti ettha ‘‘apparajakkhā’’ti padānaṃ atthavibhāvane ayaṃ tassa tathābhāvasādhanapāḷi. Saddhādīnañhi vimuttaparipācakadhammānaṃ balavabhāvo tappaṭipakkhānaṃ pāpadhammānaṃ dubbalabhāve sati hoti. Tesañca balavabhāvo saddhādīnaṃ dubbalabhāveti vimuttiparipācakadhammānaṃ savisesaṃ atthitānatthitāvasena apparajakkhā mahārajakkhātiādayo pāḷiyaṃ (paṭi. ma. 1.111) vibhajitvā dassitā ‘‘saddho puggalo apparajakkho’’tiādinā. Khandhādayo eva lujjanapalujjanaṭṭhena loko sampattibhavabhūto loko sampattibhavaloko, sugatisaṅkhāto upapattibhavo. Sampatti bhavati etenāti sampattisambhavaloko, sugatisaṃvattaniyo kammabhavo. Duggatisaṅkhātaupapattibhava-duggatisaṃvattaniyakammabhavā vipattibhavaloka-vipattisambhavalokā. Puna ekakadukādivasena lokaṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘eko loko’’tiādi vuttaṃ. Āhārādayo viya hi āhāraṭṭhitikā saṅkhārā sabbe lujjanaṭṭhena lokoti. Tattha eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikāti yāyaṃ puggalādhiṭṭhānāya kathāya sabbesaṃ saṅkhārānaṃ paccayāyattavuttitā vuttā, tāya sabbo saṅkhāraloko eko ekavidho pakārantarassa abhāvato. Dve lokātiādīsupi iminā nayena attho veditabbo. Nāmaggahaṇena cettha nibbānassa aggahaṇaṃ tassa alokasabhāvattā.

ನನು ಚ ‘‘ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಮಗ್ಗಫಲಾನಮ್ಪಿ ಲೋಕತಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾನಂ ಇಧ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ನ ಲುಜ್ಜತಿ ನ ಪಲುಜ್ಜತೀತಿ ಯೋ ಗಹಿತೋ ತಥಾ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಲೋಕೋತಿ ತಂಗಹಣರಹಿತಾನಂ ಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ನತ್ಥಿ ಲೋಕತಾ। ಉಪಾದಾನಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ। ಅನುರೋಧಾದಿವತ್ಥುಭೂತಾ ಲಾಭಾದಯೋ ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾ। ದಸಾಯತನಾನೀತಿ ದಸ ರೂಪಾಯತನಾನಿ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ। ವಿವಟ್ಟಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಂ ತೇಭೂಮಕಕಮ್ಮಂ ಗರಹಿತಬ್ಬಂ ವಜ್ಜಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ವಜ್ಜಾ, ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಾ ವಜ್ಜಾ’’ತಿ । ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖತಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ದುಕೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ದಸ ದಸ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಅನ್ವಯತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರೋಪರಿಯತ್ತಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಕತ್ವಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾದಿಭಬ್ಬಾದಿವಸೇನ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತೇ ಸತ್ತಾ ಪುಞ್ಜಪುಞ್ಜಾವ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ನ ಏಕೇಕಾ।

Nanu ca ‘‘āhāraṭṭhitikā’’ti ettha paccayāyattavuttitāya maggaphalānampi lokatā āpajjatīti? Nāpajjati, pariññeyyānaṃ dukkhasaccadhammānaṃ idha ‘‘loko’’ti adhippetattā. Atha vā na lujjati na palujjatīti yo gahito tathā na hoti, so lokoti taṃgahaṇarahitānaṃ lokuttarānaṃ natthi lokatā. Upādānānaṃ ārammaṇabhūtā khandhā upādānakkhandhā. Anurodhādivatthubhūtā lābhādayo aṭṭhalokadhammā. Dasāyatanānīti dasa rūpāyatanāni. Sesaṃ suviññeyyameva. Vivaṭṭajjhāsayassa adhippetattā tassa ca sabbaṃ tebhūmakakammaṃ garahitabbaṃ vajjitabbañca hutvā upaṭṭhātīti vuttaṃ ‘‘sabbe abhisaṅkhārā vajjā, sabbe bhavagāmikammā vajjā’’ti . Apparajakkhatādīsu pañcasu dukesu ekekasmiṃ dasa dasa katvā ‘‘paññāsāya ākārehi imāni pañcindriyāni jānātī’’ti vuttaṃ. Atha vā anvayato byatirekato ca saddhādīnaṃ indriyānaṃ paropariyattaṃ jānātīti katvā tathā vuttaṃ. Ettha ca apparajakkhādibhabbādivasena āvajjentassa bhagavato te sattā puñjapuñjāva hutvā upaṭṭhahanti, na ekekā.

ಉಪ್ಪಲಾನಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ಉಪ್ಪಲಿನೀ। ಉಪ್ಪಲಗಚ್ಛೋಪಿ ಜಲಾಸಯೋಪಿ ಚ। ಇಧ ಪನ ಜಲಾಸಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪಲವನೇ’’ತಿ। ಯಾನಿ ಹಿ ಉದಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ನಿಮುಗ್ಗಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ಪುಸನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ತಾನಿ ಅನ್ತೋನಿಮುಗ್ಗಪೋಸೀನಿ। ದೀಪಿತಾನೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಕಾಸಿತಾನಿ, ಇಧೇವ ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಾನಿಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂತಿ ಉಗ್ಘಟನಂ ನಾಮ ಞಾಣುಗ್ಘಟನಂ, ಞಾಣೇನ ಉಗ್ಘಟಿತಮತ್ತೇನೇವ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪಞ್ಚಿತಂ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ ಅತ್ಥಂ ಜಾನಾತೀತಿ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ। ನಿದ್ದೇಸಾದೀಹಿ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯಾಯ ನೇತಬ್ಬೋತಿ ನೇಯ್ಯೋ। ಪಜ್ಜತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತೇನಾತಿ ಪದಂ, ಪಜ್ಜತೇ ಞಾಯತೇತಿ ವಾ ಪದಂ, ತದತ್ಥೋ। ಪದಂ ಪರಮಂ ಏತಸ್ಸ, ನ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮ್ಬೋಧೋತಿ ಪದಪರಮೋ।

Uppalāni ettha santīti uppalinī. Uppalagacchopi jalāsayopi ca. Idha pana jalāsayo adhippetoti āha ‘‘uppalavane’’ti. Yāni hi udakassa anto nimuggāneva hutvā pusanti vaḍḍhanti, tāni antonimuggaposīni. Dīpitānīti aṭṭhakathāyaṃ pakāsitāni, idheva vā ‘‘aññānipī’’tiādinā dassitāni. Ugghaṭitaññūti ugghaṭanaṃ nāma ñāṇugghaṭanaṃ, ñāṇena ugghaṭitamatteneva jānātīti attho. Vipañcitaṃ vitthāritameva atthaṃ jānātīti vipañcitaññū. Niddesādīhi dhammābhisamayāya netabboti neyyo. Pajjati attho etenāti padaṃ, pajjate ñāyateti vā padaṃ, tadattho. Padaṃ paramaṃ etassa, na saccābhisambodhoti padaparamo.

ಉದಾಹಟವೇಲಾಯಾತಿ ಉದಾಹಾರೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸೇ ಉದಾಹಟಮತ್ತೇಯೇವ। ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಸ್ಸ ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭಿಸಮಯೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಮಾತಿಕಾಯ ಠಪಿಯಮಾನಾಯ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥೇ ವಿಭಜಿಯಮಾನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಉದ್ದೇಸತೋತಿ ಉದ್ದೇಸಹೇತು। ಉದ್ದಿಸನ್ತಸ್ಸ ಉದ್ದಿಸಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಪುಚ್ಛತೋತಿ ಅತ್ಥಂ ಪರಿಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ। ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ। ನ ತಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತೀತಿ ತೇನ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಝಾನಂ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪದಪರಮೋತಿ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಛಬ್ಬಿಧಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಂ ಛಬ್ಬಿಧಂ ಅತ್ಥಪದನ್ತಿ ಇದಂ ಪದಮೇವ ಪರಮಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪದಪರಮೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

Udāhaṭavelāyāti udāhāre dhammassa uddese udāhaṭamatteyeva. Dhammābhisamayoti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena saṃkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ‘‘ugghaṭitaññū’’ti vuccati. Ayaṃ vuccatīti saṃkhittena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena atthe vibhajiyamāne arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho puggalo ‘‘vipañcitaññū’’ti vuccati. Uddesatoti uddesahetu. Uddisantassa uddisāpentassa vāti attho. Paripucchatoti atthaṃ paripucchantassa. Anupubbena dhammābhisamayo hotīti anukkamena arahattappatti hoti. Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti tena attabhāvena maggaṃ vā phalaṃ vā antamaso jhānaṃ vā vipassanaṃ vā nibbattetuṃ na sakkoti. Ayaṃ vuccati padaparamoti ayaṃ puggalo chabbidhaṃ byañjanapadaṃ chabbidhaṃ atthapadanti idaṃ padameva paramaṃ assāti padaparamoti vuccatīti attho.

ವಾಸನಾ ಹೋತೀತಿ ದೇಸನಾ ಫಲವೋಹಾರೇನ ವಾಸನಾ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಾ। ನ ಹಿ ಕಾಚಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ದೇಸನಾ ನಿರತ್ಥಕಾ। ಯೇತಿ ಯೇ ದುವಿಧೇ ಪುಗ್ಗಲೇ। ವಿಭಙ್ಗೇ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮೇನ। ವಿಪಾಕಾವರಣೇನಾತಿ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದುಹೇತುಕಾನಮ್ಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ದುಹೇತುಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಿ ವಿಪಾಕಾವರಣಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಿಲೇಸಾವರಣೇನಾತಿ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ। ಅಸ್ಸದ್ಧಾತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಸದ್ಧಾರಹಿತಾ। ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಾತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದರಹಿತಾ। ಉತ್ತರಕುರುಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಾ। ದುಪ್ಪಞ್ಞಾತಿ ಭವಙ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಹೀನಾ। ಭವಙ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪನ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯಪಿ ಯಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಚಲನಂ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಏವ ನಾಮ। ಅಭಬ್ಬಾ ನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಸಙ್ಖಾತಂ ಮಗ್ಗಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಅಭಬ್ಬಾ। ನ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನಾತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ರಾಗಚರಿತಾದಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೧.೪೩) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

Vāsanāhotīti desanā phalavohārena vāsanā hotīti vuttā. Na hi kāci buddhānaṃ desanā niratthakā. Yeti ye duvidhe puggale. Vibhaṅge kammāvaraṇenāti pañcavidhena ānantariyakammena. Vipākāvaraṇenāti ahetukapaṭisandhiyā. Yasmā pana duhetukānampi ariyamaggapaṭivedho natthi, tasmā duhetukā paṭisandhipi vipākāvaraṇamevāti veditabbā. Kilesāvaraṇenāti niyatamicchādiṭṭhiyā. Assaddhāti buddhādīsu saddhārahitā. Acchandikāti kattukamyatāchandarahitā. Uttarakurukā manussā acchandikaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Duppaññāti bhavaṅgapaññāya parihīnā. Bhavaṅgapaññāya pana paripuṇṇāyapi yassa bhavaṅgacalanaṃ lokuttarassa paccayo na hoti, sopi duppañño eva nāma. Abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu sammattaniyāmasaṅkhātaṃ maggaṃ okkamituṃ adhigantuṃ abhabbā. Na kammāvaraṇenātiādīni vuttavipariyāyena veditabbāni. Rāgacaritādiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ paramatthadīpaniyaṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 1.43) vuttanayena veditabbaṃ.

ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ ಪವಿಸನಮಗ್ಗೋ ವಿವರಿತ್ವಾ ಠಪಿತೋ ಮಹಾಕರುಣೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಅಧಿಗತತ್ತಾ। ಸದ್ಧಂ ಪಮುಞ್ಚನ್ತೂತಿ ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಂ ಧಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಯೋಗ್ಯಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತು, ಸದ್ದಹನಾಕಾರೇನ ನಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಖೇನ ಅಕಿಚ್ಛೇನ ಪವತ್ತನೀಯತಾಯ ಸುಪ್ಪವತ್ತಿತಂ। ನ ಭಾಸಿಂ ನ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿಂ।

Nibbānassa dvāraṃ pavisanamaggo vivaritvā ṭhapito mahākaruṇūpanissayena sayambhuñāṇena adhigatattā. Saddhaṃ pamuñcantūti attano saddhaṃ dhammasampaṭicchanayogyaṃ katvā vissajjentu, saddahanākārena naṃ upaṭṭhapentūti attho. Sukhena akicchena pavattanīyatāya suppavattitaṃ. Na bhāsiṃ na bhāsissāmīti cintesiṃ.

ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗತಾನಂ ದೇವಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅನ್ತರಧಾನಂ ನಾಮ ಅತಿಟ್ಠನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕಟ್ಠಾನಮೇವ ಗತೋ’’ತಿ। ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಿಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಏವ ವಿನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ। ಅಥ ವಾ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಆಣಾ। ಧಮ್ಮನ್ತಿ ದೇಸನಾ। ಅಥ ವಾ ಅತ್ಥಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ತಂ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ। ಧಮ್ಮೇನ ಞಾಯೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ। ಯಥಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಪವತ್ತೇತಿ ಚಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಚಕ್ಕಞ್ಚ ಪವತ್ತೇತಿ ಧಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಧಮ್ಮೇನ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಧಮ್ಮಚರಿಯಾಯ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೪೦-೪೧)। ಪವತ್ತೇಸೀತಿ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ।

Satthu santikaṃ upagatānaṃ devānaṃ brahmānañca tassa purato antaradhānaṃ nāma atiṭṭhananti āha ‘‘sakaṭṭhānameva gato’’ti. Saddhindriyādi sammādiṭṭhiādiko dhammo eva vineyyasantāne pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ. Atha vā cakkanti āṇā. Dhammanti desanā. Atha vā atthadhammato anapetattā dhammañca taṃ pavattanaṭṭhena cakkañcāti dhammacakkaṃ. Dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ. Yathāha ‘‘dhammañca pavatteti cakkañcāti dhammacakkaṃ, cakkañca pavatteti dhammañcāti dhammacakkaṃ, dhammena pavattetīti dhammacakkaṃ, dhammacariyāya pavattetīti dhammacakka’’ntiādi (paṭi. ma. 2.40-41). Pavattesīti paṭṭhapesi.

ಬ್ರಹ್ಮಾಯಾಚನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

Brahmāyācanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ೨. ಗಾರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 2. Gāravasuttavaṇṇanā

Related texts:

ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ • Saṃyuttanikāya / ೧. ಬ್ರಹ್ಮಾಯಾಚನಸುತ್ತಂ • 1. Brahmāyācanasuttaṃ

ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ೧. ಬ್ರಹ್ಮಾಯಾಚನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 1. Brahmāyācanasuttavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact