Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ൫. ബ്രാഹ്മണവഗ്ഗോ

    5. Brāhmaṇavaggo

    ൧. ബ്രഹ്മായുസുത്തവണ്ണനാ

    1. Brahmāyusuttavaṇṇanā

    ൩൮൩. ‘‘മഹാസത്തോ മഹിദ്ധികോ മഹാനുഭാവോ’’തിആദീസു (മഹാവ॰ ൩൮) ഉളാരതാ വിസയോ, ‘‘മഹാജനകായോ സന്നിപതീ’’തിആദീസു സമ്ബഹുലഭാവവിസയോ, ഇധ പന തദുഭയമ്പിസ്സ അത്ഥോതി ‘‘മഹതാതി ഗുണമഹത്തേനപി മഹതാ’’തിആദി വുത്തം. അപ്പിച്ഛതാദീതി ആദി-സദ്ദേന സന്തുട്ഠിസല്ലേഖപവിവേകഅസംസഗ്ഗവീരിയാരമ്ഭാദീനം സങ്ഗഹോ. ദിട്ഠിസീലസാമഞ്ഞസങ്ഘാതസങ്ഖാതേനാതി ഏത്ഥ ‘‘നിയതോ സമ്ബോധിപരായണോ’’ (സം॰ നി॰ ൨.൪൧; ൩.൯൯൮, ൧൦൦൪) – ‘‘അട്ഠാനമേതം, ഭിക്ഖവേ, അനവകാസോ, യം ദിട്ഠിസമ്പന്നോ പുഗ്ഗലോ സഞ്ചിച്ച പാണം ജീവിതാ വോരോപേയ്യാതി നേതം ഠാനം വിജ്ജതീ’’തിആദിവചനതോ ദിട്ഠിസീലാനം നിയതസഭാവത്താ സോതാപന്നാപി അഞ്ഞമഞ്ഞം ദിട്ഠിസീലസാമഞ്ഞേന സംഹതാ, പഗേവ സകദാഗാമിആദയോ. ‘‘തഥാരൂപായ ദിട്ഠിയാ ദിട്ഠിസാമഞ്ഞഗതോ വിഹരതി (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൨൪, ൩൫൬; മ॰ നി॰ ൧.൪൯൨; ൩.൫൪; അ॰ നി॰ ൬.൧൧; പരി॰ ൨൭൪) തഥാരൂപേഹി സീലേഹി സീലസാമഞ്ഞഗതോ വിഹരതീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൨൪; മ॰ നി॰ ൧.൪൯൨; ൩.൫൪; അ॰ നി॰ ൬.൧൨; പരി॰ ൨൭൪) വചനതോ പുഥുജ്ജനാനമ്പി ദിട്ഠിസീലസാമഞ്ഞേന സംഹതഭാവോ ലബ്ഭതിയേവ.

    383. ‘‘Mahāsatto mahiddhiko mahānubhāvo’’tiādīsu (mahāva. 38) uḷāratā visayo, ‘‘mahājanakāyo sannipatī’’tiādīsu sambahulabhāvavisayo, idha pana tadubhayampissa atthoti ‘‘mahatāti guṇamahattenapi mahatā’’tiādi vuttaṃ. Appicchatādīti ādi-saddena santuṭṭhisallekhapavivekaasaṃsaggavīriyārambhādīnaṃ saṅgaho. Diṭṭhisīlasāmaññasaṅghātasaṅkhātenāti ettha ‘‘niyato sambodhiparāyaṇo’’ (saṃ. ni. 2.41; 3.998, 1004) – ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo sañcicca pāṇaṃ jīvitā voropeyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’tiādivacanato diṭṭhisīlānaṃ niyatasabhāvattā sotāpannāpi aññamaññaṃ diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatā, pageva sakadāgāmiādayo. ‘‘Tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhisāmaññagato viharati (dī. ni. 3.324, 356; ma. ni. 1.492; 3.54; a. ni. 6.11; pari. 274) tathārūpehi sīlehi sīlasāmaññagato viharatī’’ti (dī. ni. 3.324; ma. ni. 1.492; 3.54; a. ni. 6.12; pari. 274) vacanato puthujjanānampi diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatabhāvo labbhatiyeva.

    ഓട്ഠപഹതകരണവസേന അത്ഥവിഭാഗവസേന. സനിഘണ്ഡുകേടുഭാനന്തി ഏത്ഥ നിഘണ്ഡൂതി വചനീയവാചകഭാവേന അത്ഥം സദ്ദഞ്ച ഖണ്ഡതി വിഭജ്ജ ദസ്സേതീതി നിഖണ്ഡു. സോ ഏവ ഇധ ഖ-കാരസ്സ ഘ-കാരം കത്വാ ‘‘നിഘണ്ഡൂ’’തി വുത്തോ. കിടതി ഗമേതി കിരിയാദിവിഭാഗം, തം വാ അനവസേസപരിയാദാനതോ ഗമേന്തോ പൂരേതീതി കേടുഭം. വേവചനപ്പകാസകന്തി പരിയായസദ്ദദീപകം, ഏകേകസ്സ അത്ഥസ്സ അനേകപരിയായവചനവിഭാവകന്തി അത്ഥോ. നിദസ്സനമത്തഞ്ചേതം അനേകേസമ്പി അത്ഥാനം ഏകസദ്ദവചനീയതാവിഭാവനവസേനപി തസ്സ ഗന്ഥസ്സ പവത്തത്താ. വചീഭേദാദിലക്ഖണാ കിരിയാ കപ്പീയതി ഏതേനാതി കിരിയാകപ്പോ, സോ പന വണ്ണപദസമ്ബന്ധപദത്ഥവിഭാഗതോ ബഹുവികപ്പോതി ആഹ ‘‘കിരിയാകപ്പവികപ്പോ’’തി. ഇദഞ്ച മൂലകിരിയാകപ്പഗന്ഥം സന്ധായ വുത്തം. സോ ഹി സതസഹസ്സപരിമാണോ നലചരിയാദിപകരണം. ഠാനകരണാദിവിഭാഗതോ നിബ്ബചനവിഭാഗതോ ച അക്ഖരാ പഭേദീയന്തി ഏതേഹീതി അക്ഖരപ്പഭേദാ, സിക്ഖാനിരുത്തിയോ. ഏതേസന്തി വേദാനം. തേ ഏവ വേദേ പദസോ കായതീതി പദകോ. തം തം സദ്ദം തദത്ഥഞ്ച ബ്യാകരോതി ബ്യാചിക്ഖതി ഏതേനാതി ബ്യാകരണം, സദ്ദസത്ഥം. ആയതിം ഹിതം തേന ലോകോ ന യതതി ന ഈഹതീതി ലോകായതം. തഞ്ഹി ഗന്ഥം നിസ്സായ സത്താ പുഞ്ഞകിരിയായ ചിത്തമ്പി ന ഉപ്പാദേന്തി. വയതീതി വയോ, ന വയോ അവയോ, ന അവയോ അനവയോ, ആദിമജ്ഝപരിയോസാനേസു കത്ഥചി അപരികിലന്തോ അവിത്ഥായന്തോ തേ ഗന്ഥേ സന്ധാരേതി പൂരേതീതി അത്ഥോ. ദ്വേ പടിസേധാ പകതിം ഗമേന്തീതി ദസ്സേന്തോ ‘‘അവയോ ന ഹോതീ’’തി വത്വാ തത്ഥ അവയം ദസ്സേതും ‘‘അവയോ…പേ॰… ന സക്കോതീ’’തി വുത്തം.

    Oṭṭhapahatakaraṇavasena atthavibhāgavasena. Sanighaṇḍukeṭubhānanti ettha nighaṇḍūti vacanīyavācakabhāvena atthaṃ saddañca khaṇḍati vibhajja dassetīti nikhaṇḍu. So eva idha kha-kārassa gha-kāraṃ katvā ‘‘nighaṇḍū’’ti vutto. Kiṭati gameti kiriyādivibhāgaṃ, taṃ vā anavasesapariyādānato gamento pūretīti keṭubhaṃ. Vevacanappakāsakanti pariyāyasaddadīpakaṃ, ekekassa atthassa anekapariyāyavacanavibhāvakanti attho. Nidassanamattañcetaṃ anekesampi atthānaṃ ekasaddavacanīyatāvibhāvanavasenapi tassa ganthassa pavattattā. Vacībhedādilakkhaṇā kiriyā kappīyati etenāti kiriyākappo, so pana vaṇṇapadasambandhapadatthavibhāgato bahuvikappoti āha ‘‘kiriyākappavikappo’’ti. Idañca mūlakiriyākappaganthaṃ sandhāya vuttaṃ. So hi satasahassaparimāṇo nalacariyādipakaraṇaṃ. Ṭhānakaraṇādivibhāgato nibbacanavibhāgato ca akkharā pabhedīyanti etehīti akkharappabhedā, sikkhāniruttiyo. Etesanti vedānaṃ. Te eva vede padaso kāyatīti padako. Taṃ taṃ saddaṃ tadatthañca byākaroti byācikkhati etenāti byākaraṇaṃ, saddasatthaṃ. Āyatiṃ hitaṃ tena loko na yatati na īhatīti lokāyataṃ. Tañhi ganthaṃ nissāya sattā puññakiriyāya cittampi na uppādenti. Vayatīti vayo, na vayo avayo, na avayo anavayo, ādimajjhapariyosānesu katthaci aparikilanto avitthāyanto te ganthe sandhāreti pūretīti attho. Dve paṭisedhā pakatiṃ gamentīti dassento ‘‘avayo na hotī’’ti vatvā tattha avayaṃ dassetuṃ ‘‘avayo…pe… na sakkotī’’ti vuttaṃ.

    ൩൮൪. ഗരൂതി ഭാരിയം അത്താനം തതോ മോചേത്വാ ഗമനം ദുക്കരം ഹോതി. അനത്ഥോപി ഉപ്പജ്ജതി നിന്ദാബ്യാരോസഉപാരമ്ഭാദി. അബ്ഭുഗ്ഗതോതി ഏത്ഥ അഭിസദ്ദയോഗേന ഇത്ഥമ്ഭൂതാഖ്യാനത്ഥേ ഉപയോഗവചനം.

    384.Garūti bhāriyaṃ attānaṃ tato mocetvā gamanaṃ dukkaraṃ hoti. Anatthopi uppajjati nindābyārosaupārambhādi. Abbhuggatoti ettha abhisaddayogena itthambhūtākhyānatthe upayogavacanaṃ.

    ലക്ഖണാനീതി ലക്ഖണദീപനാനി മന്തപദാനി. അന്തരധായന്തീതി ന കേവലം ലക്ഖണമന്താനിയേവ, അഞ്ഞാനിപി ബ്രാഹ്മണാനം ഞാണബലാഭാവേന അനുക്കമേന അന്തരധായന്തി. തഥാ ഹി വദന്തി ‘‘ഏകസതം അദ്ധരിയം ദിപഞ്ഞാസമത്തതോ സാമാ’’തിആദി. പണിധിമഹതോ സമാദാനമഹതോതിആദിനാ പച്ചേകം മഹ-സദ്ദോ യോജേതബ്ബോ. പണിധിമഹന്തതാദി ചസ്സ ബുദ്ധവംസചരിയാപിടകവണ്ണനാദിവസേനേവ വേദിതബ്ബോ. നിട്ഠാതി നിപ്ഫത്തിയോ. ജാതിസാമഞ്ഞതോതി ലക്ഖണജാതിയാ ലക്ഖണഭാവേന സമാനഭാവതോ. യഥാ ഹി ബുദ്ധാനം ലക്ഖണാനി സുവിസുദ്ധാനി സുപരിബ്യത്താനി പരിപുണ്ണാനി ച ഹോന്തി, ന ഏവം ചക്കവത്തീനം. തേനാഹ ‘‘ന തേഹേവ ബുദ്ധോ ഹോതീ’’തി.

    Lakkhaṇānīti lakkhaṇadīpanāni mantapadāni. Antaradhāyantīti na kevalaṃ lakkhaṇamantāniyeva, aññānipi brāhmaṇānaṃ ñāṇabalābhāvena anukkamena antaradhāyanti. Tathā hi vadanti ‘‘ekasataṃ addhariyaṃ dipaññāsamattato sāmā’’tiādi. Paṇidhimahato samādānamahatotiādinā paccekaṃ maha-saddo yojetabbo. Paṇidhimahantatādi cassa buddhavaṃsacariyāpiṭakavaṇṇanādivaseneva veditabbo. Niṭṭhāti nipphattiyo. Jātisāmaññatoti lakkhaṇajātiyā lakkhaṇabhāvena samānabhāvato. Yathā hi buddhānaṃ lakkhaṇāni suvisuddhāni suparibyattāni paripuṇṇāni ca honti, na evaṃ cakkavattīnaṃ. Tenāha ‘‘na teheva buddho hotī’’ti.

    അഭിരൂപതാ ദീഘായുകതാ, അപ്പാതങ്കതാ ബ്രാഹ്മണാദീനം പിയമനാപതാതി ചതൂഹി അച്ഛരിയധമ്മേഹി. ദാനം പിയവചനം അത്ഥചരിയാ സമാനത്തതാതി ഇമേഹി ചതൂഹി സങ്ഗഹവത്ഥൂഹി. രഞ്ജനതോതി പീതിജനനതോ. ചക്കം ചക്കരതനം വത്തേതി പവത്തേതീതി ചക്കവത്തീ, സമ്പത്തിചക്കേഹി സയം വത്തേതി, തേഹി ച പരം സത്തനികായം വത്തേതി പവത്തേതീതി ചക്കവത്തീ, പരഹിതാവഹോ ഇരിയാപഥചക്കാനം വത്തോ വത്തനം ഏതസ്സ അത്ഥീതി ചക്കവത്തീ, അപ്പടിഹതം വാ ആണാസങ്ഖാതം ചക്കം വത്തേതീതി ചക്കവതീ, അപ്പടിഹതം വാ ആണാസങ്ഖാതം ചക്കം വത്തേതീതി ചക്കവത്തീ, ഖത്തിയമണ്ഡലാദിസഞ്ഞിതം ചക്കം സമൂഹം അത്തനോ വസേ വത്തേതീതി ചക്കവത്തീ. ധമ്മം ചരതീതി ധമ്മികോ. ധമ്മതോ അനപേതത്താ ധമ്മോ രഞ്ജനത്ഥേന രാജാതി ധമ്മരാജാ. കോപാദീതി ആദി-സദ്ദേന കാമലോഭമാനമദാദികേ സങ്ഗണ്ഹാതി. വിജിതാവീതി വിജിതവാ. കേനചി അകമ്പിയട്ഠേന ജനപദത്ഥാവരിയപ്പത്തോ. ദള്ഹഭത്തിഭാവതോ വാ ജനപദോ ഥാവരിയം പത്തോ ഏത്ഥാതി ജനപദത്ഥാവരിയപ്പത്തോ. ചിത്തീകതഭാവാദിനാപി (ഖു॰ പാ॰ അട്ഠ॰ ൬.൩; ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൩; സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൫.൨൨൩; സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൨൬; മഹാനി॰ അട്ഠ॰ ൫൦) ചക്കസ്സ രതനട്ഠോ വേദിതബ്ബോ. ഏസ നയോ സേസേസുപി. രതിനിമിത്തതായ വാ ചിത്തീകതാദിഭാവസ്സ രതിജനനട്ഠേന ഏകസങ്ഗഹതായ വിസും അഗ്ഗഹണം.

    Abhirūpatā dīghāyukatā, appātaṅkatā brāhmaṇādīnaṃ piyamanāpatāti catūhi acchariyadhammehi. Dānaṃ piyavacanaṃ atthacariyā samānattatāti imehi catūhi saṅgahavatthūhi. Rañjanatoti pītijananato. Cakkaṃ cakkaratanaṃ vatteti pavattetīti cakkavattī, sampatticakkehi sayaṃ vatteti, tehi ca paraṃ sattanikāyaṃ vatteti pavattetīti cakkavattī, parahitāvaho iriyāpathacakkānaṃ vatto vattanaṃ etassa atthīti cakkavattī, appaṭihataṃ vā āṇāsaṅkhātaṃ cakkaṃ vattetīti cakkavatī, appaṭihataṃ vā āṇāsaṅkhātaṃ cakkaṃ vattetīti cakkavattī, khattiyamaṇḍalādisaññitaṃ cakkaṃ samūhaṃ attano vase vattetīti cakkavattī. Dhammaṃ caratīti dhammiko. Dhammato anapetattā dhammo rañjanatthena rājāti dhammarājā. Kopādīti ādi-saddena kāmalobhamānamadādike saṅgaṇhāti. Vijitāvīti vijitavā. Kenaci akampiyaṭṭhena janapadatthāvariyappatto. Daḷhabhattibhāvato vā janapado thāvariyaṃ patto etthāti janapadatthāvariyappatto. Cittīkatabhāvādināpi (khu. pā. aṭṭha. 6.3; dī. ni. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.223; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50) cakkassa ratanaṭṭho veditabbo. Esa nayo sesesupi. Ratinimittatāya vā cittīkatādibhāvassa ratijananaṭṭhena ekasaṅgahatāya visuṃ aggahaṇaṃ.

    ഇമേഹി പന രതനേഹി രാജാ ചക്കവത്തീ യം യമത്ഥം പച്ചനുഭോതി, തം തം ദസ്സേതും ‘‘ഇമേസു പനാ’’തിആദി വുത്തം. അജിതം ജിനാതി മഹേസക്ഖതാസംവത്തനിയകമ്മനിസ്സന്ദഭാവതോ. വിജിതേ യഥാസുഖം അനുവിചരതി ഹത്ഥിരതനം അസ്സരതനഞ്ച അഭിരുഹിത്വാ തേസം ആനുഭാവേന അന്തോപാതരാസേയേവ സകലം പഥവിം അനുസംയായിത്വാ രാജധാനിയം പച്ചാഗമനതോ. പരിണായകരതനേന വിജിതമനുരക്ഖതി തേന തത്ഥ തത്ഥ കത്തബ്ബകിച്ചസ്സ സംവിധാനതോ. സേസേഹീതി മണിരതനഇത്ഥിരതനഗഹപതിരതനേഹി. തത്ഥ മണിരതനേന യോജനപ്പമാണേ ദേസേ അന്ധകാരം വിധമിത്വാ ആലോകദസ്സനാദിനാ സുഖമനുഭവതി, ഇത്ഥിരതനേന അതിക്കന്തമാനുസരൂപസമ്പത്തിദസ്സനാദിവസേന, ഗഹപതിരതനേന ഇച്ഛിതിച്ഛിതമണികനകരജതാദിധനപ്പടിലാഭവസേന. ഉസ്സാഹസത്തിയോഗോ യേന കേനചി അപ്പടിഹതാണാചക്കഭാവസിദ്ധിതോ. ഹത്ഥിഅസ്സരതനാദീനം മഹാനുഭാവത്താ കോസസമ്പത്തിയാപി പഭാവസമ്പത്തിസിദ്ധിതോ ‘‘ഹത്ഥി…പേ॰… യോഗോ’’തി വുത്തം. കോസോ ഹി നാമ സതി ഉസ്സാഹസമ്പത്തിയം (ഉഗ്ഗതേജസ്സ സുകുമാരപരക്കമസ്സ പസന്നമുഖസ്സ സമ്മുഖേ പാപുണാതി). പച്ഛിമേനാതി പരിണായകരതനേന. തഞ്ഹി സബ്ബരാജകിച്ചേസു കുസലം അവിരജ്ഝനപയോഗം. തേനാഹ ‘‘മന്തസത്തിയോഗോ’’തി. തിവിധസത്തിയോഗഫലം പരിപുണ്ണം ഹോതീതി സമ്ബന്ധോ. സേസേഹീതി സേസേഹി പഞ്ചഹി രതനേഹി. അദോസകുസലമൂലജനിതകമ്മാനുഭാവേനാതി അദോസസങ്ഖാതേന കുസലമൂലേന സഹജാതാദിപച്ചയവസേന ഉപ്പാദിതകമ്മസ്സ ആനുഭാവേന സമ്പജ്ജന്തി സോമ്മതരരതനജാതികത്താ. മജ്ഝിമാനി മണിഇത്ഥിഗഹപതിരതനാനി. അലോഭ…പേ॰… കമ്മാനുഭാവേന സമ്പജ്ജന്തി ഉളാരധനസ്സ ഉളാരധനപടിലാഭകാരണസ്സ ച പരിച്ചാഗസമ്പദാഹേതുകത്താ. പച്ഛിമന്തി പരിണായകരതനം. തഞ്ഹി അമോഹ…പേ॰… കമ്മാനുഭാവേന സമ്പജ്ജതി മഹാപഞ്ഞേനേവ ചക്കവത്തിരാജകിച്ചസ്സ പരിണേതബ്ബത്താ.

    Imehi pana ratanehi rājā cakkavattī yaṃ yamatthaṃ paccanubhoti, taṃ taṃ dassetuṃ ‘‘imesu panā’’tiādi vuttaṃ. Ajitaṃ jināti mahesakkhatāsaṃvattaniyakammanissandabhāvato. Vijite yathāsukhaṃ anuvicarati hatthiratanaṃ assaratanañca abhiruhitvā tesaṃ ānubhāvena antopātarāseyeva sakalaṃ pathaviṃ anusaṃyāyitvā rājadhāniyaṃ paccāgamanato. Pariṇāyakaratanena vijitamanurakkhati tena tattha tattha kattabbakiccassa saṃvidhānato. Sesehīti maṇiratanaitthiratanagahapatiratanehi. Tattha maṇiratanena yojanappamāṇe dese andhakāraṃ vidhamitvā ālokadassanādinā sukhamanubhavati, itthiratanena atikkantamānusarūpasampattidassanādivasena, gahapatiratanena icchiticchitamaṇikanakarajatādidhanappaṭilābhavasena. Ussāhasattiyogo yena kenaci appaṭihatāṇācakkabhāvasiddhito. Hatthiassaratanādīnaṃ mahānubhāvattā kosasampattiyāpi pabhāvasampattisiddhito ‘‘hatthi…pe… yogo’’ti vuttaṃ. Koso hi nāma sati ussāhasampattiyaṃ (uggatejassa sukumāraparakkamassa pasannamukhassa sammukhe pāpuṇāti). Pacchimenāti pariṇāyakaratanena. Tañhi sabbarājakiccesu kusalaṃ avirajjhanapayogaṃ. Tenāha ‘‘mantasattiyogo’’ti. Tividhasattiyogaphalaṃ paripuṇṇaṃ hotīti sambandho. Sesehīti sesehi pañcahi ratanehi. Adosakusalamūlajanitakammānubhāvenāti adosasaṅkhātena kusalamūlena sahajātādipaccayavasena uppāditakammassa ānubhāvena sampajjanti sommatararatanajātikattā. Majjhimāni maṇiitthigahapatiratanāni. Alobha…pe… kammānubhāvena sampajjanti uḷāradhanassa uḷāradhanapaṭilābhakāraṇassa ca pariccāgasampadāhetukattā. Pacchimanti pariṇāyakaratanaṃ. Tañhi amoha…pe… kammānubhāvena sampajjati mahāpaññeneva cakkavattirājakiccassa pariṇetabbattā.

    സരണതോ പടിപക്ഖവിധമനതോ സൂരാ. തേനാഹ ‘‘അഭീരുകജാതികാ’’തി. അസുരേ വിജിനിത്വാ ഠിതത്താ വീരോ, സക്കോ ദേവാനമിന്ദോ, തസ്സ അങ്ഗം ദേവപുത്തോ സേനങ്ഗഭാവതോതി വുത്തം ‘‘വീരങ്ഗരൂപാതി ദേവപുത്തസദിസകായാ’’തി. സഭാവോതി സഭാവഭൂതോ അത്ഥോ. വീരകാരണന്തി വീരഭാവകാരണം. വീരിയമയസരീരാ വിയാതി സവിഗ്ഗഹവീരിയസദിസാ സവിഗ്ഗഹഞ്ചേ വീരിയം സിയാ, തംസദിസാതി അത്ഥോ. നനു രഞ്ഞോ ചക്കവത്തിസ്സ പടിസേനാ നാമ നത്ഥി, യമസ്സ പുത്താ പമദ്ദേയ്യും, അഥ കസ്മാ ‘‘പരസേനപമദ്ദനാ’’തി വുത്തന്തി ചോദനം സന്ധായാഹ ‘‘സചേ’’തിആദി. തേന പരസേനാ ഹോതു വാ മാ വാ, തേ പന ഏവം മഹാനുഭാവാതി ദസ്സേതി. ധമ്മേനാതി കതൂപചിതേന അത്തനോ പുഞ്ഞധമ്മേന. തേന ഹി സഞ്ചോദിതാ പഥവിയം സബ്ബരാജാനോ പച്ചുഗ്ഗന്ത്വാ ‘‘സ്വാഗതം തേ മഹാരാജാ’’തിആദിം വത്വാ അത്തനോ രജ്ജം രഞ്ഞോ ചക്കവത്തിസ്സ നിയ്യാദേന്തി. തേന വുത്തം ‘‘സോ ഇമം…പേ॰… അജ്ഝാവസതീ’’തി. അട്ഠകഥായം പന തസ്സ യഥാവുത്തധമ്മസ്സ ചിരതരം വിപച്ചിതും പച്ചയഭൂതം ചക്കവത്തിവത്തസമുദാഗതം പയോഗസമ്പത്തിസങ്ഖാതം ധമ്മം ദസ്സേതും ‘‘പാണോ ന ഹന്തബ്ബോതിആദിനാ പഞ്ചസീലധമ്മേനാ’’തി വുത്തം. ഏവഞ്ഹി ‘‘അദണ്ഡേന അസത്ഥേനാ’’തി ഇദം വചനം സുട്ഠുതരം സമത്ഥിതം ഹോതി, യസ്മാ രാഗാദയോ പാപധമ്മാ ഉപ്പജ്ജമാനാ സത്തസന്താനം ഛാദേത്വാ പരിയോനന്ധിത്വാ തിട്ഠന്തി, കുസലപവത്തിം നിവാരേന്തി, തസ്മാ തേ ‘‘ഛദനാ, ഛദാ’’തി ച വുത്താ.

    Saraṇato paṭipakkhavidhamanato sūrā. Tenāha ‘‘abhīrukajātikā’’ti. Asure vijinitvā ṭhitattā vīro, sakko devānamindo, tassa aṅgaṃ devaputto senaṅgabhāvatoti vuttaṃ ‘‘vīraṅgarūpāti devaputtasadisakāyā’’ti. Sabhāvoti sabhāvabhūto attho. Vīrakāraṇanti vīrabhāvakāraṇaṃ. Vīriyamayasarīrā viyāti saviggahavīriyasadisā saviggahañce vīriyaṃ siyā, taṃsadisāti attho. Nanu rañño cakkavattissa paṭisenā nāma natthi, yamassa puttā pamaddeyyuṃ, atha kasmā ‘‘parasenapamaddanā’’ti vuttanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘sace’’tiādi. Tena parasenā hotu vā mā vā, te pana evaṃ mahānubhāvāti dasseti. Dhammenāti katūpacitena attano puññadhammena. Tena hi sañcoditā pathaviyaṃ sabbarājāno paccuggantvā ‘‘svāgataṃ te mahārājā’’tiādiṃ vatvā attano rajjaṃ rañño cakkavattissa niyyādenti. Tena vuttaṃ ‘‘so imaṃ…pe… ajjhāvasatī’’ti. Aṭṭhakathāyaṃ pana tassa yathāvuttadhammassa cirataraṃ vipaccituṃ paccayabhūtaṃ cakkavattivattasamudāgataṃ payogasampattisaṅkhātaṃ dhammaṃ dassetuṃ ‘‘pāṇo na hantabbotiādinā pañcasīladhammenā’’ti vuttaṃ. Evañhi ‘‘adaṇḍena asatthenā’’ti idaṃ vacanaṃ suṭṭhutaraṃ samatthitaṃ hoti, yasmā rāgādayo pāpadhammā uppajjamānā sattasantānaṃ chādetvā pariyonandhitvā tiṭṭhanti, kusalapavattiṃ nivārenti, tasmā te ‘‘chadanā, chadā’’ti ca vuttā.

    വിവട്ടേത്വാ പരിവത്തേത്വാ. പൂജാരഹതാ വുത്താ ‘‘അരഹതീതി അരഹ’’ന്തി. തസ്സാതി പൂജാരഹതായ. യസ്മാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ, തസ്മാ അരഹന്തി. ബുദ്ധത്തഹേതുഭൂതാ വിവട്ടച്ഛദതാ വുത്താ സവാസനസബ്ബകിലേസപ്പഹാനപുബ്ബകത്താ ബുദ്ധഭാവസിദ്ധിയാ. അരഹം വട്ടാഭാവേനാതി ഫലേന ഹേതുഅനുമാനദസ്സനം. സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഛദനാഭാവേനാതി ഹേതുനാ ഫലാനുമാനദസ്സനം. ഹേതുദ്വയം വുത്തം ‘‘വിവട്ടോ വിച്ഛദോ ചാ’’തി. ദുതിയവേസാരജ്ജേനാതി ‘‘ഖീണാസവസ്സ തേ പടിജാനതോ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൧൫൦) ആഗതേന വേസാരജ്ജേന. പുരിമസിദ്ധീതി പുരിമസ്സ പദസ്സ അത്ഥസിദ്ധി. പഠമേനാതി ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ തേ പടിജാനതോ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൧൫൦) ആഗതേന വേസാരജ്ജേന. ദുതിയസിദ്ധീതി ബുദ്ധത്തസിദ്ധി. തതിയചതുത്ഥേഹീതി ‘‘യേ ഖോ പന തേ അന്തരായികാ ധമ്മാ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൧൫൦), ‘‘യസ്സ ഖോ പന തേ അത്ഥായാ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൧൫൦) ച ആഗതേഹി തതിയചതുത്ഥേഹി വേസാരജ്ജേഹി. തതിയസിദ്ധീതി വിവട്ടച്ഛദനതാ സിദ്ധി. യാഥാവതോ അന്തരായികനിയ്യാനികധമ്മാപദേസേന ഹി സത്ഥു വിവട്ടച്ഛദഭാവോ ലോകേ പാകടോ അഹോസി. പുരിമം ധമ്മചക്ഖുന്തി പുരിമപദം ഭഗവതോ ധമ്മചക്ഖും സാധേതി കിലേസാരീനം സംസാരചക്കസ്സ ച അരാനം ഹതഭാവദീപനതോ. ദുതിയം പദം ബുദ്ധചക്ഖും സാധേതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സേവ തം സമ്ഭവതോ. തതിയം പദം സമന്തചക്ഖും സാധേതി സവാസനസബ്ബകിലേസപ്പഹാനദീപനതോ. ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ’’തി ഹി വത്വാ ‘‘വിവട്ടച്ഛദോ’’തി വചനം ബുദ്ധഭാവാവഹമേവ സബ്ബകിലേസപ്പഹാനം വിഭാവേതീതി. സൂരഭാവന്തി ലക്ഖണവിഭാവനേന വിസദഞാണതം.

    Vivaṭṭetvā parivattetvā. Pūjārahatā vuttā ‘‘arahatīti araha’’nti. Tassāti pūjārahatāya. Yasmā sammāsambuddho, tasmā arahanti. Buddhattahetubhūtā vivaṭṭacchadatā vuttā savāsanasabbakilesappahānapubbakattā buddhabhāvasiddhiyā. Arahaṃ vaṭṭābhāvenāti phalena hetuanumānadassanaṃ. Sammāsambuddho chadanābhāvenāti hetunā phalānumānadassanaṃ. Hetudvayaṃ vuttaṃ ‘‘vivaṭṭo vicchado cā’’ti. Dutiyavesārajjenāti ‘‘khīṇāsavassa te paṭijānato’’tiādinā (ma. ni. 1.150) āgatena vesārajjena. Purimasiddhīti purimassa padassa atthasiddhi. Paṭhamenāti ‘‘sammāsambuddhassa te paṭijānato’’tiādinā (ma. ni. 1.150) āgatena vesārajjena. Dutiyasiddhīti buddhattasiddhi. Tatiyacatutthehīti ‘‘ye kho pana te antarāyikā dhammā’’tiādinā (ma. ni. 1.150), ‘‘yassa kho pana te atthāyā’’tiādinā (ma. ni. 1.150) ca āgatehi tatiyacatutthehi vesārajjehi. Tatiyasiddhīti vivaṭṭacchadanatā siddhi. Yāthāvato antarāyikaniyyānikadhammāpadesena hi satthu vivaṭṭacchadabhāvo loke pākaṭo ahosi. Purimaṃ dhammacakkhunti purimapadaṃ bhagavato dhammacakkhuṃ sādheti kilesārīnaṃ saṃsāracakkassa ca arānaṃ hatabhāvadīpanato. Dutiyaṃ padaṃ buddhacakkhuṃ sādheti sammāsambuddhasseva taṃ sambhavato. Tatiyaṃ padaṃ samantacakkhuṃ sādheti savāsanasabbakilesappahānadīpanato. ‘‘Sammāsambuddho’’ti hi vatvā ‘‘vivaṭṭacchado’’ti vacanaṃ buddhabhāvāvahameva sabbakilesappahānaṃ vibhāvetīti. Sūrabhāvanti lakkhaṇavibhāvanena visadañāṇataṃ.

    ൩൮൫. ഗവേസീതി (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൨൮൭) ഞാണേന പരിയേസനം അകാസി. സമാനയീതി ഞാണേന സങ്കലേന്തോ സമാനം ആനയി സമാഹരി. ന സക്കോതി സംകുചിതേ ഇരിയാപഥേ യേഭുയ്യേന തേസം ദുബ്ബിഭാവനതോ. കങ്ഖതീതി പദസ്സ ആകങ്ഖതീതി അയമത്ഥോതി ആഹ – ‘‘അഹോ വത പസ്സേയ്യന്തി പത്ഥനം ഉപ്പാദേതീ’’തി. കിച്ഛതീതി കിലമതി. ‘‘കങ്ഖതീ’’തി പദസ്സ പുബ്ബേ ആസീസനത്ഥതം വത്വാ ഇദാനി തസ്സ സംസയത്ഥത്തമേവ വികപ്പന്തരവസേന ദസ്സേന്തോ ‘‘കങ്ഖായ വാ ദുബ്ബലാ വിമതി വുത്താ’’തിആദി വുത്തം. തീഹി ധമ്മേഹി തിപ്പകാരേഹി സംസയധമ്മേഹി. കാലുസ്സിയഭാവോതി അപ്പസന്നതായ ഹേതുഭൂതോ ആവിലഭാവോ. യസ്മാ ഭഗവതോ കോസോഹിതം സബ്ബബുദ്ധാവേണികം വത്ഥഗുയ്ഹം സുവിസുദ്ധകഞ്ചനമണ്ഡലസന്നികാസം അത്തനോ സണ്ഠാനസന്നിവേസസുന്ദരതായ ആജാനേയ്യഗന്ധഹത്ഥിനോ വരങ്ഗചാരുഭാവം വികസമാനതപനിയാരവിന്ദസമുജ്ജലകേസരാവത്തവിലാസം സഞ്ഝാപഭാനുരഞ്ജിതജലവനന്തരാഭിലക്ഖിത-സമ്പുണ്ണചന്ദമണ്ഡലസോഭഞ്ച അത്തനോ സിരിയാ അഭിഭുയ്യ വിരാജതി, യം ബാഹിരബ്ഭന്തരമലേഹി അനുപക്കിലിട്ഠതായ ചിരകാലം സുപരിചിതബ്രഹ്മചരിയാധികാരതായ സുസണ്ഠിതസണ്ഠാനസമ്പത്തിയാ ച കോപീനമ്പി സന്തം അകോപീനമേവ, തസ്മാ വുത്തം ‘‘ഭഗവതോ ഹീ’’തിആദി. പഹൂതഭാവന്തി പുഥുലഭാവം. ഏത്ഥേവ ഹി തസ്സ സംസയോ, തനുമുദുസുകുമാരതാദീസു പനസ്സ ഗുണേസു തസ്സ വിചാരണാ ഏവ നാഹോസി.

    385.Gavesīti (dī. ni. ṭī. 1.287) ñāṇena pariyesanaṃ akāsi. Samānayīti ñāṇena saṅkalento samānaṃ ānayi samāhari. Na sakkoti saṃkucite iriyāpathe yebhuyyena tesaṃ dubbibhāvanato. Kaṅkhatīti padassa ākaṅkhatīti ayamatthoti āha – ‘‘aho vata passeyyanti patthanaṃ uppādetī’’ti. Kicchatīti kilamati. ‘‘Kaṅkhatī’’ti padassa pubbe āsīsanatthataṃ vatvā idāni tassa saṃsayatthattameva vikappantaravasena dassento ‘‘kaṅkhāya vā dubbalā vimati vuttā’’tiādi vuttaṃ. Tīhi dhammehi tippakārehi saṃsayadhammehi. Kālussiyabhāvoti appasannatāya hetubhūto āvilabhāvo. Yasmā bhagavato kosohitaṃ sabbabuddhāveṇikaṃ vatthaguyhaṃ suvisuddhakañcanamaṇḍalasannikāsaṃ attano saṇṭhānasannivesasundaratāya ājāneyyagandhahatthino varaṅgacārubhāvaṃ vikasamānatapaniyāravindasamujjalakesarāvattavilāsaṃ sañjhāpabhānurañjitajalavanantarābhilakkhita-sampuṇṇacandamaṇḍalasobhañca attano siriyā abhibhuyya virājati, yaṃ bāhirabbhantaramalehi anupakkiliṭṭhatāya cirakālaṃ suparicitabrahmacariyādhikāratāya susaṇṭhitasaṇṭhānasampattiyā ca kopīnampi santaṃ akopīnameva, tasmā vuttaṃ ‘‘bhagavato hī’’tiādi. Pahūtabhāvanti puthulabhāvaṃ. Ettheva hi tassa saṃsayo, tanumudusukumāratādīsu panassa guṇesu tassa vicāraṇā eva nāhosi.

    ഹിരികരണോകാസന്തി ഹിരിയിതബ്ബട്ഠാനം. ഛായന്തി പടിബിമ്ബം. കീദിസന്തി ആഹ ‘‘ഇദ്ധിയാ’’തിആദി. ഛായാരൂപന്തി ഭഗവതോ പടിബിമ്ബരൂപം. തഞ്ച ഖോ ബുദ്ധസന്താനതോ വിനിമുത്തം രൂപകമത്തം ഭഗവതോ സരീരവണ്ണസണ്ഠാനാവയവം ഇദ്ധിമയം ബിമ്ബകമത്തം, തം പന ദസ്സേന്തോ ഭഗവാ യഥാ അത്തനോ ബുദ്ധരൂപം ന ദിസ്സതി, തഥാ കത്വാ ദസ്സേതി. നീഹരിത്വാതി ഫരിത്വാ.

    Hirikaraṇokāsanti hiriyitabbaṭṭhānaṃ. Chāyanti paṭibimbaṃ. Kīdisanti āha ‘‘iddhiyā’’tiādi. Chāyārūpanti bhagavato paṭibimbarūpaṃ. Tañca kho buddhasantānato vinimuttaṃ rūpakamattaṃ bhagavato sarīravaṇṇasaṇṭhānāvayavaṃ iddhimayaṃ bimbakamattaṃ, taṃ pana dassento bhagavā yathā attano buddharūpaṃ na dissati, tathā katvā dasseti. Nīharitvāti pharitvā.

    കണ്ണസോതാനം ഉപചിതതനുതമ്ബലോമതായ ധോതരജതപനാളികാസദിസതാ വുത്താ. മുഖപരിയന്തേതി കേസന്തേ.

    Kaṇṇasotānaṃ upacitatanutambalomatāya dhotarajatapanāḷikāsadisatā vuttā. Mukhapariyanteti kesante.

    കിരിയാകരണന്തി കിരിയായ കായികസ്സ വാചസികസ്സ പടിപത്തി. തത്ഥാതി തേസു കിച്ചേസു. ധമ്മകഥികാനം വത്തം ദസ്സേതും ബീജനിഗ്ഗഹണം കതം. ന ഹി അഞ്ഞഥാ സബ്ബസ്സപി ലോകസ്സ അലങ്കാരഭൂതം പരമുക്കംസഗതം സിക്ഖാസംയമാനം ബുദ്ധാനം മുഖചന്ദമണ്ഡലം പടിച്ഛാദേതബ്ബം ഹോതി.

    Kiriyākaraṇanti kiriyāya kāyikassa vācasikassa paṭipatti. Tatthāti tesu kiccesu. Dhammakathikānaṃ vattaṃ dassetuṃ bījaniggahaṇaṃ kataṃ. Na hi aññathā sabbassapi lokassa alaṅkārabhūtaṃ paramukkaṃsagataṃ sikkhāsaṃyamānaṃ buddhānaṃ mukhacandamaṇḍalaṃ paṭicchādetabbaṃ hoti.

    പത്ഥരിതവിതാനഓലമ്ബിതഗന്ധദാമകുസുമദാമകേ ഗന്ധമണ്ഡലമാളേ. പുബ്ബഭാഗേന പരിച്ഛിന്ദിത്വാതി ‘‘ഏത്തകം വേലം സമാപത്തിയാ വീതിനാമേസ്സാമീ’’തി ഏവം പവത്തേന പുബ്ബഭാഗേന കാലം പരിച്ഛിന്ദിത്വാ. പച്ചയദായകേസു അനുരോധവസേന പരിസം ഉസ്സാദേന്തോ വാ പഗ്ഗണ്ഹന്തോ, അദായകേസു വിരോധവസേന പരിസം അപസാദേന്തോ വാ.

    Pattharitavitānaolambitagandhadāmakusumadāmake gandhamaṇḍalamāḷe. Pubbabhāgena paricchinditvāti ‘‘ettakaṃ velaṃ samāpattiyā vītināmessāmī’’ti evaṃ pavattena pubbabhāgena kālaṃ paricchinditvā. Paccayadāyakesu anurodhavasena parisaṃ ussādento vā paggaṇhanto, adāyakesu virodhavasena parisaṃ apasādento vā.

    യോഗക്ഖേമം അന്തരായാഭാവം. സഭാവഗുണേനേവാതി യഥാവുത്തഗുണേനേവ. ഭോതോ ഗോതമസ്സ ഗുണം സവിഗ്ഗഹം ചക്കവാളം അതിസമ്ബാധം വിത്ഥാരേന സന്ധാരേതും അപ്പഹോന്തതോ. ഭവഗ്ഗം അതിനീചം ഉപരൂപരി സന്ധാരേതും അപ്പഹോന്തതോ.

    Yogakkhemaṃ antarāyābhāvaṃ. Sabhāvaguṇenevāti yathāvuttaguṇeneva. Bhoto gotamassa guṇaṃ saviggahaṃ cakkavāḷaṃ atisambādhaṃ vitthārena sandhāretuṃ appahontato. Bhavaggaṃ atinīcaṃ uparūpari sandhāretuṃ appahontato.

    ൩൮൬. ഠാനഗമനാദീസു (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൩൫) ഭൂമിയം സുട്ഠു സമംപതിട്ഠിതാ പാദാ ഏതസ്സാതി സുപ്പതിട്ഠിതപാദോ. തം പന ഭഗവതോ സുപ്പതിട്ഠിതപാദതം ബ്യതിരേകമുഖേന വിഭാവേതും ‘‘യഥാ ഹീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ അഗ്ഗതലന്തി അഗ്ഗപാദതലം. പണ്ഹീതി പണ്ഹിതലം. പസ്സന്തി പാദതലസ്സ ദ്വീസു പസ്സേസു ഏകേകം, ഉഭയമേവ വാ പരിയന്തം പസ്സം. സുവണ്ണപാദുകതലം വിയ ഉജുകം നിക്ഖിപിയമാനം. ഏകപ്പഹാരേനേവാതി ഏകക്ഖണേയേവ. സകലം പാദതലം ഭൂമിം ഫുസതി നിക്ഖിപനേ. ഏകപ്പഹാരേനേവ സകലം പാദതലം ഭൂമിതോ ഉട്ഠഹതീതി യോജനാ.

    386. Ṭhānagamanādīsu (dī. ni. ṭī. 2.35) bhūmiyaṃ suṭṭhu samaṃpatiṭṭhitā pādā etassāti suppatiṭṭhitapādo. Taṃ pana bhagavato suppatiṭṭhitapādataṃ byatirekamukhena vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha aggatalanti aggapādatalaṃ. Paṇhīti paṇhitalaṃ. Passanti pādatalassa dvīsu passesu ekekaṃ, ubhayameva vā pariyantaṃ passaṃ. Suvaṇṇapādukatalaṃ viya ujukaṃ nikkhipiyamānaṃ. Ekappahārenevāti ekakkhaṇeyeva. Sakalaṃ pādatalaṃ bhūmiṃ phusati nikkhipane. Ekappahāreneva sakalaṃ pādatalaṃ bhūmito uṭṭhahatīti yojanā.

    തത്രാതി തായ സുപ്പതിട്ഠിതപാദതായ അനുപുബ്ബനിന്നാവ അച്ഛരിയബ്ഭുതം ഇദം വുച്ചമാനം നിസ്സന്ദഫലം. വുത്തമേവത്ഥം സത്ഥു തിദിവഗമനേന സുപാകടം കാതും ‘‘തഥാ ഹീ’’തിആദിം വത്വാ ‘‘ന ഹീ’’തിആദിനാ തം സമത്ഥേതി. തേന പഠമലക്ഖണതോപി ദുതിയലക്ഖണം മഹാനുഭാവന്തി ദസ്സേതി. തഥാ ഹി വക്ഖതി ‘‘അന്തമസോ ചക്കവത്തിരഞ്ഞോ പരിസം ഉപാദായ സബ്ബോപി ചക്കലക്ഖണസ്സേവ പരിവാരോ’’തി. യുഗന്ധരപബ്ബതസ്സ താവതിംസഭവനസ്സ ച പകതിപദനിക്ഖേപട്ഠാനുപസങ്കമനേ നേവ ബുദ്ധാനം, ന ദേവതാനം ആനുഭാവോ, അഥ ഖോ ബുദ്ധാനം ലക്ഖണാനുഭാവോതി ഇമമത്ഥം നിദസ്സിതം. സീലതേജേന…പേ॰… ദസന്നം പാരമീനം ആനുഭാവേനാതി ഇദമ്പി ലക്ഖണനിബ്ബത്തകമ്മവിസേസകിത്തനമേവാതി ദട്ഠബ്ബം. സബ്ബാവന്തേഹീതി സബ്ബപദേസവന്തേഹി.

    Tatrāti tāya suppatiṭṭhitapādatāya anupubbaninnāva acchariyabbhutaṃ idaṃ vuccamānaṃ nissandaphalaṃ. Vuttamevatthaṃ satthu tidivagamanena supākaṭaṃ kātuṃ ‘‘tathā hī’’tiādiṃ vatvā ‘‘na hī’’tiādinā taṃ samattheti. Tena paṭhamalakkhaṇatopi dutiyalakkhaṇaṃ mahānubhāvanti dasseti. Tathā hi vakkhati ‘‘antamaso cakkavattirañño parisaṃ upādāya sabbopi cakkalakkhaṇasseva parivāro’’ti. Yugandharapabbatassa tāvatiṃsabhavanassa ca pakatipadanikkhepaṭṭhānupasaṅkamane neva buddhānaṃ, na devatānaṃ ānubhāvo, atha kho buddhānaṃ lakkhaṇānubhāvoti imamatthaṃ nidassitaṃ. Sīlatejena…pe… dasannaṃ pāramīnaṃ ānubhāvenāti idampi lakkhaṇanibbattakammavisesakittanamevāti daṭṭhabbaṃ. Sabbāvantehīti sabbapadesavantehi.

    നാഭിപരിച്ഛിന്നാതി നാഭിയം പരിച്ഛിന്നാ പരിച്ഛേദവസേന ഠിതാ. നാഭിമുഖപരിക്ഖേപപട്ടോതി പകതിചക്കസ്സ അക്ഖബ്ഭാഹതപരിഹരണത്ഥം നാഭിമുഖേ ഠപേതബ്ബപരിക്ഖേപപട്ടോ. നേമിമണികാതി നേമിയം ആവളിഭാവേന ഠിതമണികാലേഖാ.

    Nābhiparicchinnāti nābhiyaṃ paricchinnā paricchedavasena ṭhitā. Nābhimukhaparikkhepapaṭṭoti pakaticakkassa akkhabbhāhatapariharaṇatthaṃ nābhimukhe ṭhapetabbaparikkhepapaṭṭo. Nemimaṇikāti nemiyaṃ āvaḷibhāvena ṭhitamaṇikālekhā.

    സമ്ബഹുലവാരോതി ബഹുവിധലേഖങ്ഗവിഭാവനവാരോ. സത്തീതി ആവുധസത്തി. സിരിവച്ഛോതി സിരിമുഖം. നന്ദീതി ദക്ഖിണാവട്ടം. സോവത്തികോതി സോവത്തിഅങ്കോ. വടംസകോതി ആവേളം. വഡ്ഢമാനകന്തി പുരിസഹാരി പുരിസങ്ഗം. മോരഹത്ഥകോതി മോരപിഞ്ഛകലാപോ, മോരപിഞ്ഛ പരിസിബ്ബിതോ വാ ബീജനിവിസേസോ. വാലബീജനീതി ചാമരിവാലം. സിദ്ധത്ഥാദി പുണ്ണഘടപുണ്ണപാതിയോ. ‘‘ചക്കവാളോ’’തി വത്വാ തസ്സ പധാനാവയവേ ദസ്സേതും ‘‘ഹിമവാ സിനേരു…പേ॰… സഹസ്സാനീ’’തി വുത്തം.

    Sambahulavāroti bahuvidhalekhaṅgavibhāvanavāro. Sattīti āvudhasatti. Sirivacchoti sirimukhaṃ. Nandīti dakkhiṇāvaṭṭaṃ. Sovattikoti sovattiaṅko. Vaṭaṃsakoti āveḷaṃ. Vaḍḍhamānakanti purisahāri purisaṅgaṃ. Morahatthakoti morapiñchakalāpo, morapiñcha parisibbito vā bījaniviseso. Vālabījanīti cāmarivālaṃ. Siddhatthādi puṇṇaghaṭapuṇṇapātiyo. ‘‘Cakkavāḷo’’ti vatvā tassa padhānāvayave dassetuṃ ‘‘himavā sineru…pe… sahassānī’’ti vuttaṃ.

    ആയതപണ്ഹീതി ഇദം അഞ്ഞേസം പണ്ഹിതോ ദീഘതം സന്ധായ വുത്തം, ന പന അതിദീഘതന്തി ആഹ ‘‘പരിപുണ്ണപണ്ഹീ’’തി. യഥാ പന പണ്ഹിലക്ഖണം പരിപുണ്ണം നാമ ഹോതി, തം ബ്യതിരേകമുഖേന ദസ്സേതും ‘‘യഥാ ഹീ’’തിആദി വുത്തം. ആരഗ്ഗേനാതി മണ്ഡലായ സിഖായ. വട്ടേത്വാതി യഥാ സുവട്ടം ഹോതി, ഏവം വട്ടേത്വാ. രത്തകമ്ബലഗേണ്ഡുകസദിസാതി രത്തകമ്ബലമയഗേണ്ഡുകസദിസാ.

    Āyatapaṇhīti idaṃ aññesaṃ paṇhito dīghataṃ sandhāya vuttaṃ, na pana atidīghatanti āha ‘‘paripuṇṇapaṇhī’’ti. Yathā pana paṇhilakkhaṇaṃ paripuṇṇaṃ nāma hoti, taṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Āraggenāti maṇḍalāya sikhāya. Vaṭṭetvāti yathā suvaṭṭaṃ hoti, evaṃ vaṭṭetvā. Rattakambalageṇḍukasadisāti rattakambalamayageṇḍukasadisā.

    മക്കടസ്സേവാതി വാനരസ്സ വിയ. ദീഘഭാവേന സമതം സന്ധായേതം വുത്തം. നിയ്യാസതേലേനാതി ഛദികനിയ്യാസാദിനിയ്യാസസമ്മിസ്സേന തേലേന.

    Makkaṭassevāti vānarassa viya. Dīghabhāvena samataṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Niyyāsatelenāti chadikaniyyāsādiniyyāsasammissena telena.

    തലുനാതി സുകുമാരാ.

    Talunāti sukumārā.

    ചമ്മേനാതി അങ്ഗുലന്തരവേഠിതചമ്മേന. പടിബദ്ധഅങ്ഗുലന്തരോതി ഏകതോ സമ്ബദ്ധഅങ്ഗുലന്തരോ. ഏകപ്പമാണാതി ദീഘതോ സമാനപ്പമാണാ. യവലക്ഖണന്തി അബ്ഭന്തരതോ അങ്ഗുലിപബ്ബേഠിതം യവലക്ഖണം. പടിവിജ്ഝിത്വാതി തംതംപബ്ബാനം സമാനദേസതായ അങ്ഗുലീനം പസാരിതകാലേ അഞ്ഞമഞ്ഞം വിജ്ഝിതാനി വിയ ഫുസിത്വാ തിട്ഠന്തി.

    Cammenāti aṅgulantaraveṭhitacammena. Paṭibaddhaaṅgulantaroti ekato sambaddhaaṅgulantaro. Ekappamāṇāti dīghato samānappamāṇā. Yavalakkhaṇanti abbhantarato aṅgulipabbeṭhitaṃ yavalakkhaṇaṃ. Paṭivijjhitvāti taṃtaṃpabbānaṃ samānadesatāya aṅgulīnaṃ pasāritakāle aññamaññaṃ vijjhitāni viya phusitvā tiṭṭhanti.

    സങ്ഖാ വുച്ചന്തി ഗോപ്ഫകാ, ഉദ്ധം സങ്ഖാ ഏതേസന്തി ഉസ്സങ്ഖാ, പാദാ. പിട്ഠിപാദേതി പിട്ഠിപാദസമീപേ. സുഖേന പാദാ പരിവത്തന്തി പാദനാമനാദീസു, തേനേവ ഗച്ഛന്താനം തേസം ഹേട്ഠാ പാദതലാനി ദിസ്സന്തി. തേനാതി ഗോപ്ഫകാനം പിട്ഠിപാദതോ ഉദ്ധം പതിട്ഠിതത്താ. ചതുരങ്ഗുലമത്തഞ്ഹി താനി ഉദ്ധം ആരോഹിത്വാ പതിട്ഠഹന്തി, നിഗുള്ഹാനി ച ഹോന്തി, ന അഞ്ഞേസം വിയ പഞ്ഞായമാനാനി. സതിപി ദേസന്തരപ്പവത്തിയം നിച്ചലോതി ദസ്സനത്ഥം നാഭിഗ്ഗഹണം.

    Saṅkhā vuccanti gopphakā, uddhaṃ saṅkhā etesanti ussaṅkhā, pādā. Piṭṭhipādeti piṭṭhipādasamīpe. Sukhena pādā parivattanti pādanāmanādīsu, teneva gacchantānaṃ tesaṃ heṭṭhā pādatalāni dissanti. Tenāti gopphakānaṃ piṭṭhipādato uddhaṃ patiṭṭhitattā. Caturaṅgulamattañhi tāni uddhaṃ ārohitvā patiṭṭhahanti, niguḷhāni ca honti, na aññesaṃ viya paññāyamānāni. Satipi desantarappavattiyaṃ niccaloti dassanatthaṃ nābhiggahaṇaṃ.

    യസ്മാ ഏണീമിഗസ്സ സമന്തതോ ഏകസദിസമംസാ അനുക്കമേന ഉദ്ധം ഥൂലാ ജങ്ഘാ ഹോന്തി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘ഏണീമിഗസദിസജങ്ഘാ’’തി. പരിപുണ്ണജങ്ഘോതി സമന്തതോ മംസൂപചയേന പരിപുണ്ണജങ്ഘോ. തേനാഹ ‘‘ന ഏകതോ’’തിആദി.

    Yasmā eṇīmigassa samantato ekasadisamaṃsā anukkamena uddhaṃ thūlā jaṅghā honti, tasmā vuttaṃ ‘‘eṇīmigasadisajaṅghā’’ti. Paripuṇṇajaṅghoti samantato maṃsūpacayena paripuṇṇajaṅgho. Tenāha ‘‘na ekato’’tiādi.

    ഏതേനാതി ‘‘അനോനമന്തോ’’തിആദിവചനേന, ജാണുഫാസുഭാവദീപനേനാതി അത്ഥോ. അവസേസജനാതി ഇമിനാ ലക്ഖണേന രഹിതാ ജനാ. ഖുജ്ജാ വാ ഹോന്തി ഹേട്ഠിമകായതോ ഉപരിമകായസ്സ രസ്സതായ. വാമനാ വാ ഉപരിമകായതോ ഹേട്ഠിമകായസ്സ രസ്സതായ. ഏതേന ഠപേത്വാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധം ചക്കവത്തിനഞ്ച ഇതരേ സത്താ ഖുജ്ജാ വാമനാ ചാതി ദസ്സേതി.

    Etenāti ‘‘anonamanto’’tiādivacanena, jāṇuphāsubhāvadīpanenāti attho. Avasesajanāti iminā lakkhaṇena rahitā janā. Khujjā vā honti heṭṭhimakāyato uparimakāyassa rassatāya. Vāmanā vā uparimakāyato heṭṭhimakāyassa rassatāya. Etena ṭhapetvā sammāsambuddhaṃ cakkavattinañca itare sattā khujjā vāmanā cāti dasseti.

    ഓഹിതന്തി സമോഹിതം അന്തോഗധം. തഥാഭൂതം പന തം തേന ഛന്നം ഹോതീതി ആഹ ‘‘പടിച്ഛന്ന’’ന്തി.

    Ohitanti samohitaṃ antogadhaṃ. Tathābhūtaṃ pana taṃ tena channaṃ hotīti āha ‘‘paṭicchanna’’nti.

    സുവണ്ണവണ്ണോതി സുവണ്ണവണ്ണവണ്ണോതി അയമേത്ഥ അത്ഥോതി ആഹ ‘‘ജാതിഹിങ്ഗുലകേനാ’’തിആദി. സ്വായമത്ഥോ ആവുത്തിഞായേന ച വേദിതബ്ബോ. സരീരപരിയായോ ഇധ വണ്ണസദ്ദോതി അധിപ്പായേന പഠമവികപ്പം വത്വാ തഥാരൂപായ പന രുള്ഹിയാ അഭാവം മനസി കത്വാ വണ്ണധാതുപരിയായമേവ വണ്ണസദ്ദം ഗഹേത്വാ ദുതിയവികപ്പോ വുത്തോ.

    Suvaṇṇavaṇṇoti suvaṇṇavaṇṇavaṇṇoti ayamettha atthoti āha ‘‘jātihiṅgulakenā’’tiādi. Svāyamattho āvuttiñāyena ca veditabbo. Sarīrapariyāyo idha vaṇṇasaddoti adhippāyena paṭhamavikappaṃ vatvā tathārūpāya pana ruḷhiyā abhāvaṃ manasi katvā vaṇṇadhātupariyāyameva vaṇṇasaddaṃ gahetvā dutiyavikappo vutto.

    രജോതി സുഖുമരജോ. ജല്ലന്തി മലീനഭാവാവഹോ രേണുസഞ്ചയോ. തേനാഹ ‘‘മലം വാ’’തി. യദി വിവട്ടതി, കഥം ന്ഹാനാദീതി ആഹ ‘‘ഹത്ഥധോവനാ’’തിആദി.

    Rajoti sukhumarajo. Jallanti malīnabhāvāvaho reṇusañcayo. Tenāha ‘‘malaṃ vā’’ti. Yadi vivaṭṭati, kathaṃ nhānādīti āha ‘‘hatthadhovanā’’tiādi.

    ആവട്ടപരിയോസാനേതി പദക്ഖിണാവട്ടായ അന്തേ.

    Āvaṭṭapariyosāneti padakkhiṇāvaṭṭāya ante.

    ബ്രഹ്മുനോ സരീരം പുരതോ വാ പച്ഛതോ വാ അനോനമിത്വാ ഉജുകമേവ ഉഗ്ഗതന്തി ആഹ ‘‘ബ്രഹ്മാ വിയ ഉജുഗത്തോ’’തി. പസ്സവങ്കാതി ദക്ഖിണപസ്സേന വാ വാമപസ്സേന വാ വങ്കാ.

    Brahmuno sarīraṃ purato vā pacchato vā anonamitvā ujukameva uggatanti āha ‘‘brahmā viya ujugatto’’ti. Passavaṅkāti dakkhiṇapassena vā vāmapassena vā vaṅkā.

    ഹത്ഥപിട്ഠിആദിവസേന സത്ത ഉസ്സദാ ഏതസ്സാതി സത്തുസ്സദോ.

    Hatthapiṭṭhiādivasena satta ussadā etassāti sattussado.

    സീഹസ്സ പുബ്ബദ്ധം സീഹപുബ്ബദ്ധം, പരിപുണ്ണാവയവതായ സീഹപുബ്ബദ്ധം വിയ സകലോ കായോ അസ്സാതി സീഹപുബ്ബദ്ധകായോ. സീഹസ്സേവാതി സീഹസ്സ വിയ. സണ്ഠന്തീതി സണ്ഠഹന്തി. നാനാചിത്തേനാതി വിവിധചിത്തേന. പുഞ്ഞചിത്തേനാതി പാരമിതാപുഞ്ഞചിത്തരൂപേന. ചിത്തിതോതി സഞ്ജാതചിത്തഭാവോ.

    Sīhassa pubbaddhaṃ sīhapubbaddhaṃ, paripuṇṇāvayavatāya sīhapubbaddhaṃ viya sakalo kāyo assāti sīhapubbaddhakāyo. Sīhassevāti sīhassa viya. Saṇṭhantīti saṇṭhahanti. Nānācittenāti vividhacittena. Puññacittenāti pāramitāpuññacittarūpena. Cittitoti sañjātacittabhāvo.

    ദ്വിന്നം കോട്ടാനമന്തരന്തി ദ്വിന്നം പിട്ഠിബാഹാനം വേമജ്ഝം, പിട്ഠിമജ്ഝസ്സ ഉപരിഭാഗോ. ചിതം പരിപുണ്ണന്തി അനിന്നഭാവേന ചിതം, ദ്വീഹി കോട്ടേഹി സമതലതായ പരിപുണ്ണം. ഉഗ്ഗമ്മാതി ഉഗ്ഗന്ത്വാ.

    Dvinnaṃ koṭṭānamantaranti dvinnaṃ piṭṭhibāhānaṃ vemajjhaṃ, piṭṭhimajjhassa uparibhāgo. Citaṃ paripuṇṇanti aninnabhāvena citaṃ, dvīhi koṭṭehi samatalatāya paripuṇṇaṃ. Uggammāti uggantvā.

    നിഗ്രോധപരിമണ്ഡലോ വിയ പരിമണ്ഡലോ നിഗ്രോധപരിമണ്ഡലോ ഏകസ്സ പരിമണ്ഡലസദ്ദസ്സ ലോപം കത്വാ. ന ഹി സബ്ബോ നിഗ്രോധോ മണ്ഡലോ. തേനാഹ ‘‘സമക്ഖന്ധസാഖോ നിഗ്രോധോ’’തി. പരിമണ്ഡലസദ്ദസന്നിധാനേന വാ പരിമണ്ഡലോവ നിഗ്രോധോ ഗയ്ഹതീതി പരിമണ്ഡലസദ്ദസ്സ ലോപേന വിനാപി അയമത്ഥോ ലബ്ഭതീതി ആഹ ‘‘നിഗ്രോധോ വിയ പരിമണ്ഡലോ’’തി. യാവതക്വസ്സാതി ഓ-കാരസ്സ വ-കാരാദേസം കത്വാ വുത്തം.

    Nigrodhaparimaṇḍalo viya parimaṇḍalo nigrodhaparimaṇḍalo ekassa parimaṇḍalasaddassa lopaṃ katvā. Na hi sabbo nigrodho maṇḍalo. Tenāha ‘‘samakkhandhasākho nigrodho’’ti. Parimaṇḍalasaddasannidhānena vā parimaṇḍalova nigrodho gayhatīti parimaṇḍalasaddassa lopena vināpi ayamattho labbhatīti āha ‘‘nigrodho viya parimaṇḍalo’’ti. Yāvatakvassāti o-kārassa va-kārādesaṃ katvā vuttaṃ.

    സമവട്ടിതക്ഖന്ധോതി സമം സുവട്ടിതക്ഖന്ധോ. കോഞ്ചാ വിയ ദീഘഗലാ, ബകാ വിയ വങ്കഗലാ, വരാഹാ വിയ പുഥുലഗലാതി യോജനാ. സുവണ്ണാലിങ്ഗസദിസോതി സുവണ്ണമയഖുദ്ദകമുദിങ്ഗസദിസോ.

    Samavaṭṭitakkhandhoti samaṃ suvaṭṭitakkhandho. Koñcā viya dīghagalā, bakā viya vaṅkagalā, varāhā viya puthulagalāti yojanā. Suvaṇṇāliṅgasadisoti suvaṇṇamayakhuddakamudiṅgasadiso.

    രസഗ്ഗസഗ്ഗീതി മധുരാദിഭേദം രസം ഗസന്തി അന്തോ പവേസന്തീതി രസഗ്ഗസാ, രസഗ്ഗസാനം അഗ്ഗാ രസഗ്ഗസഗ്ഗാ, താ ഏതസ്സ സന്തീതി രസഗ്ഗസഗ്ഗീ. തേനാതി ഓജായ അഫരണേന, ഹീനധാതുകത്താ തേ ബഹ്വാബാധാ ഹോന്തി.

    Rasaggasaggīti madhurādibhedaṃ rasaṃ gasanti anto pavesantīti rasaggasā, rasaggasānaṃ aggā rasaggasaggā, tā etassa santīti rasaggasaggī. Tenāti ojāya apharaṇena, hīnadhātukattā te bahvābādhā honti.

    ‘‘ഹനൂ’’തി സന്നിസ്സയദന്താധാരസ്സ സമഞ്ഞാ, തം ഭഗവതോ സീഹഹനുസദിസം, തസ്മാ ഭഗവാ സീഹഹനു. തത്ഥ യസ്മാ ബുദ്ധാനം രൂപകായസ്സ ധമ്മകായസ്സ ച ഉപമാ നാമ നിഹീനുപമാവ, നത്ഥി സമാനുപമാ, കുതോ അധികൂപമാ, തസ്മാ അയമ്പി നിഹീനുപമാതി ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥാ’’തിആദി വുത്തം. തിഭാഗവസേന മണ്ഡലതായ ദ്വാദസിയം പക്ഖസ്സ ചന്ദസദിസാനി.

    ‘‘Hanū’’ti sannissayadantādhārassa samaññā, taṃ bhagavato sīhahanusadisaṃ, tasmā bhagavā sīhahanu. Tattha yasmā buddhānaṃ rūpakāyassa dhammakāyassa ca upamā nāma nihīnupamāva, natthi samānupamā, kuto adhikūpamā, tasmā ayampi nihīnupamāti dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Tibhāgavasena maṇḍalatāya dvādasiyaṃ pakkhassa candasadisāni.

    ദന്താനം ഉച്ചനീചതാ അബ്ഭന്തരബാഹിരപസ്സവസേനപി വേദിതബ്ബാ, ന അഗ്ഗവസേനേവ. തേനാഹ ‘‘അയപട്ടഛിന്നസങ്ഖപടലം വിയാ’’തി. അയപട്ടന്തി ച കകചം അധിപ്പേതം. വിസമാതി വിസമസണ്ഠാനാ.

    Dantānaṃ uccanīcatā abbhantarabāhirapassavasenapi veditabbā, na aggavaseneva. Tenāha ‘‘ayapaṭṭachinnasaṅkhapaṭalaṃ viyā’’ti. Ayapaṭṭanti ca kakacaṃ adhippetaṃ. Visamāti visamasaṇṭhānā.

    വിച്ഛിന്ദിത്വാ വിച്ഛിന്ദിത്വാ പവത്തസരതായ ഛിന്നസ്സരാപി. അനേകാകാരതായ ഭിന്നസ്സരാപി. കാകസ്സ വിയ അമനുഞ്ഞസരതായ കാകസ്സരാപി. അപലിബുദ്ധത്താതി അനുപദ്ദുതവത്ഥുകത്താ. വത്ഥുന്തി ച അക്ഖരുപ്പത്തിട്ഠാനമാഹ. അട്ഠങ്ഗസമന്നാഗതോതി ഏത്ഥ അട്ഠങ്ഗാനി പരതോ ആഗമിസ്സന്തി. മഞ്ജുഘോസോതി മധുരസ്സരോ.

    Vicchinditvā vicchinditvā pavattasaratāya chinnassarāpi. Anekākāratāya bhinnassarāpi. Kākassa viya amanuññasaratāya kākassarāpi. Apalibuddhattāti anupaddutavatthukattā. Vatthunti ca akkharuppattiṭṭhānamāha. Aṭṭhaṅgasamannāgatoti ettha aṭṭhaṅgāni parato āgamissanti. Mañjughosoti madhurassaro.

    കരവീകസദ്ദോ യേസം സത്താനം സോതപഥം ഉപഗച്ഛതി, തേ അത്തനോ സരസമ്പത്തിയാ പകതിം ജഹാപേത്വാ അവസേ കരോന്തോ അത്തനോ വസേ വത്തേതി, ഏവം മധുരോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘തത്രിദ’’ന്തിആദിമാഹ. തം പീതിന്തി തം ബുദ്ധഗതം പീതിം. തേനേവ നീഹാരേന പുനപ്പുനം പവത്തന്തം അവിജഹിത്വാ വിക്ഖമ്ഭിതകിലേസാ ഥേരാനം സന്തികേ ലദ്ധധമ്മസ്സവനസപ്പായാ ഉപനിസ്സയസമ്പത്തിയാ പരിപക്കഞാണതായ ‘‘സത്തഹി…പേ॰… പതിട്ഠാസീ’’തി. സത്തസതമത്തേന ഓരോധജനേന സദ്ധിം പദസാവ ഥേരാനം സന്തികം ഉപഗതത്താ ‘‘സത്തഹി ജങ്ഘാസതേഹി സദ്ധി’’ന്തി വുത്തം.

    Karavīkasaddo yesaṃ sattānaṃ sotapathaṃ upagacchati, te attano sarasampattiyā pakatiṃ jahāpetvā avase karonto attano vase vatteti, evaṃ madhuroti dassento ‘‘tatrida’’ntiādimāha. Taṃ pītinti taṃ buddhagataṃ pītiṃ. Teneva nīhārena punappunaṃ pavattantaṃ avijahitvā vikkhambhitakilesā therānaṃ santike laddhadhammassavanasappāyā upanissayasampattiyā paripakkañāṇatāya ‘‘sattahi…pe… patiṭṭhāsī’’ti. Sattasatamattena orodhajanena saddhiṃ padasāva therānaṃ santikaṃ upagatattā ‘‘sattahi jaṅghāsatehi saddhi’’nti vuttaṃ.

    അഭിനീലനേത്തോതി അധികനീലനേത്തോ. അധികനീലതാ ച സാതിസയം നീലഭാവേന വേദിതബ്ബാ, ന നേത്തേ നീലവണ്ണസ്സേവ അധികഭാവതോതി ആഹ ‘‘ന സകലനീലനേത്തോവാ’’തിആദി. പീതലോഹിതവണ്ണാ സേതമണ്ഡലഗതരാജിവസേന, നീലസേതകാളവണ്ണാ പന തംതംമണ്ഡലവസേനേവ വേദിതബ്ബാ.

    Abhinīlanettoti adhikanīlanetto. Adhikanīlatā ca sātisayaṃ nīlabhāvena veditabbā, na nette nīlavaṇṇasseva adhikabhāvatoti āha ‘‘na sakalanīlanettovā’’tiādi. Pītalohitavaṇṇā setamaṇḍalagatarājivasena, nīlasetakāḷavaṇṇā pana taṃtaṃmaṇḍalavaseneva veditabbā.

    ചക്ഖുഭണ്ഡന്തി അക്ഖിദലന്തി കേചി, അക്ഖിദലപത്തന്തി അഞ്ഞേ. അക്ഖിദലേഹി പന സദ്ധിം അക്ഖിബിമ്ബന്തി വേദിതബ്ബം. ഏവഞ്ഹി വിനിഗ്ഗതഗമ്ഭീരജോതനാപി യുത്താ ഹോതി.

    Cakkhubhaṇḍanti akkhidalanti keci, akkhidalapattanti aññe. Akkhidalehi pana saddhiṃ akkhibimbanti veditabbaṃ. Evañhi viniggatagambhīrajotanāpi yuttā hoti.

    ഉണ്ണാസദ്ദോ ലോകേ അവിസേസതോ ലോമപരിയായോ, ഇധ പന ലോമവിസേസവാചകോതി ആഹ ‘‘ഉണ്ണലോമ’’ന്തി. നലാടമജ്ഝജാതാതി നലാടമജ്ഝഗതാ. ഓദാതതായ ഉപമാ, ന മുദുതായ. രജതപുബ്ബുളകാതി രജതമയതാരകാ.

    Uṇṇāsaddo loke avisesato lomapariyāyo, idha pana lomavisesavācakoti āha ‘‘uṇṇaloma’’nti. Nalāṭamajjhajātāti nalāṭamajjhagatā. Odātatāya upamā, na mudutāya. Rajatapubbuḷakāti rajatamayatārakā.

    ദ്വേ അത്ഥവസേ പടിച്ച വുത്തന്തി യസ്മാ ബുദ്ധാ ചക്കവത്തിനോ ച പരിപുണ്ണനലാടതായ പരിപുണ്ണസീസബിമ്ബതായ ച ‘‘ഉണ്ഹീസസീസാ’’തി വുച്ചന്തി, തസ്മാ തേ ദ്വേ അത്ഥവസേ പടിച്ച ‘‘ഉണ്ഹീസസീസോ’’തി ഇദം വുത്തം. ഇദാനി തം അത്ഥദ്വയം ഭഗവതി സുപ്പതിട്ഠിതന്തി ദസ്സേതും ‘‘തഥാഗതസ്സഹീ’’തിആദി വുത്തം. സണ്ഹതമതായ സുവണ്ണവണ്ണതായ ച രഞ്ഞോ ബദ്ധഉണ്ഹീസപട്ടോ വിയ വിരോചതി. കപ്പസീസാതി ദ്വിധാഭൂതസീസാ. ഫലസീസാതി ഫലസദിസസീസാ. അട്ഠിസീസാതി മംസസ്സ അഭാവതോ തചോപരിയോനദ്ധഅട്ഠിമത്തസീസാ. തുമ്ബസീസാതി ലാബുസദിസസീസാ. പബ്ഭാരസീസാതി പിട്ഠിഭാഗേന ഓലമ്ബമാനസീസാ. പുരിമനയേനാതി പരിപുണ്ണനലാടതാപക്ഖേന. ഉണ്ഹീസവേഠിതസീസോ വിയാതി ഉണ്ഹീസപട്ടേന വേഠിതസീസപദേസോ വിയ. ഉണ്ഹീസം വിയാതി ഛേകേന സിപ്പിനാ വിരചിതഉണ്ഹീസമണ്ഡലം വിയ.

    Dve atthavase paṭicca vuttanti yasmā buddhā cakkavattino ca paripuṇṇanalāṭatāya paripuṇṇasīsabimbatāya ca ‘‘uṇhīsasīsā’’ti vuccanti, tasmā te dve atthavase paṭicca ‘‘uṇhīsasīso’’ti idaṃ vuttaṃ. Idāni taṃ atthadvayaṃ bhagavati suppatiṭṭhitanti dassetuṃ ‘‘tathāgatassahī’’tiādi vuttaṃ. Saṇhatamatāya suvaṇṇavaṇṇatāya ca rañño baddhauṇhīsapaṭṭo viya virocati. Kappasīsāti dvidhābhūtasīsā. Phalasīsāti phalasadisasīsā. Aṭṭhisīsāti maṃsassa abhāvato tacopariyonaddhaaṭṭhimattasīsā. Tumbasīsāti lābusadisasīsā. Pabbhārasīsāti piṭṭhibhāgena olambamānasīsā. Purimanayenāti paripuṇṇanalāṭatāpakkhena. Uṇhīsaveṭhitasīso viyāti uṇhīsapaṭṭena veṭhitasīsapadeso viya. Uṇhīsaṃ viyāti chekena sippinā viracitauṇhīsamaṇḍalaṃ viya.

    കമ്മന്തി യേന യേന കമ്മേന യം യം ലക്ഖണം നിബ്ബത്തം, തം തം കമ്മം. കമ്മസരിക്ഖകന്തി തസ്സ തസ്സ ലക്ഖണസ്സ തംകമ്മാനുരൂപതാ. ലക്ഖണന്തി തസ്സ മഹാപുരിസലക്ഖണസ്സ അവിപരീതസഭാവോ. ലക്ഖണാനിസംസന്തി തം ലക്ഖണപടിലാഭേന ലദ്ധബ്ബഗുണോ. ഇമാനി കമ്മാദീനീതി ഇമാനി അനന്തരം വുത്താനി കമ്മകമ്മസരിക്ഖകാദീനി ദസ്സേത്വാ തം സരൂപതോ വിഭാവേത്വാ കഥേതബ്ബാനി സംവണ്ണകേന.

    Kammanti yena yena kammena yaṃ yaṃ lakkhaṇaṃ nibbattaṃ, taṃ taṃ kammaṃ. Kammasarikkhakanti tassa tassa lakkhaṇassa taṃkammānurūpatā. Lakkhaṇanti tassa mahāpurisalakkhaṇassa aviparītasabhāvo. Lakkhaṇānisaṃsanti taṃ lakkhaṇapaṭilābhena laddhabbaguṇo. Imāni kammādīnīti imāni anantaraṃ vuttāni kammakammasarikkhakādīni dassetvā taṃ sarūpato vibhāvetvā kathetabbāni saṃvaṇṇakena.

    രതനവിചിത്തസുവണ്ണതോരണം തസ്മിം കാലേ മനുസ്സലോകേ നത്ഥീതി വുത്തം ‘‘ദേവനഗരേ’’തി. സബ്ബസോ സുപുപ്ഫിതസാലരുക്ഖോ അസാധാരണസോഭോ മനുസ്സൂപചാരേ ന ലബ്ഭതീതി ആഹ ‘‘സേലന്തരമ്ഹീ’’തി. കിരിയാചാരന്തി കായികവാചസികകിരിയാപവത്തിം.

    Ratanavicittasuvaṇṇatoraṇaṃ tasmiṃ kāle manussaloke natthīti vuttaṃ ‘‘devanagare’’ti. Sabbaso supupphitasālarukkho asādhāraṇasobho manussūpacāre na labbhatīti āha ‘‘selantaramhī’’ti. Kiriyācāranti kāyikavācasikakiriyāpavattiṃ.

    ൩൮൭. സതതപാടിഹാരിയന്തി സതതം ചരിമഭവേ സബ്ബകാലം ലക്ഖണനിബ്ബത്തകകമ്മാനുഭാവഹേതുകം ബുദ്ധാവേണികം പാടിഹാരിയം. ബുദ്ധാനം അതിദൂരേ പാദം നിക്ഖിപിതുകാമാനമ്പി നാതിദൂരേ ഏവ നിക്ഖിപനം ഹോതീതി ‘‘ന അതിദൂരേ ഠപേസ്സാമീതി ഉദ്ധരതീ’’തി വുത്തം. പകതിസഞ്ചരണവസേനേതം വുത്തം, താദിസേന പാദേന അനേകയോജനേ ഠപേസ്സാമീതി ഉദ്ധരണമ്പി ഹോതിയേവ. അതിദൂരം ഹീതിആദി പമാണാതിക്കമേ ദോസദസ്സനം. ഏവം സതീതി ഏവം ദക്ഖിണപാദവാമപാദാനം യഥാധിപ്പേതപതിട്ഠിതട്ഠാനേ സതി. പദവിച്ഛേദോതി പദവാരവിച്ഛേദോ. യാദിസം പസാരേന്തോ വാമപാദസ്സ ഉദ്ധരണം പതിട്ഠാനഞ്ച, ദക്ഖിണപാദസ്സ താദിസമേവ, ഇതി നേസം ഉദ്ധരണപതിട്ഠാനാനം സമാനതോ അഞ്ഞമഞ്ഞഭാവേന അനൂനാനധികതായ വുത്തം ‘‘ദക്ഖിണപാദകിച്ചം വാമപാദേന നിയമിതം, വാമപാദകിച്ചം ദക്ഖിണപാദേന നിയമിത’’ന്തി.

    387.Satatapāṭihāriyanti satataṃ carimabhave sabbakālaṃ lakkhaṇanibbattakakammānubhāvahetukaṃ buddhāveṇikaṃ pāṭihāriyaṃ. Buddhānaṃ atidūre pādaṃ nikkhipitukāmānampi nātidūre eva nikkhipanaṃ hotīti ‘‘na atidūre ṭhapessāmītiuddharatī’’ti vuttaṃ. Pakatisañcaraṇavasenetaṃ vuttaṃ, tādisena pādena anekayojane ṭhapessāmīti uddharaṇampi hotiyeva. Atidūraṃ hītiādi pamāṇātikkame dosadassanaṃ. Evaṃ satīti evaṃ dakkhiṇapādavāmapādānaṃ yathādhippetapatiṭṭhitaṭṭhāne sati. Padavicchedoti padavāravicchedo. Yādisaṃ pasārento vāmapādassa uddharaṇaṃ patiṭṭhānañca, dakkhiṇapādassa tādisameva, iti nesaṃ uddharaṇapatiṭṭhānānaṃ samānato aññamaññabhāvena anūnānadhikatāya vuttaṃ ‘‘dakkhiṇapādakiccaṃ vāmapādena niyamitaṃ, vāmapādakiccaṃ dakkhiṇapādena niyamita’’nti.

    ദിവാതി ഉപകട്ഠായ വേലായ. വിഹാരഭത്തത്ഥായാതി വിഹാരേ യഥാവുദ്ധം ഗഹേതബ്ബഭത്തത്ഥായ. പച്ഛതോ ആഗച്ഛന്തോതി പകതിഗമനേന പച്ഛതോ ആഗച്ഛന്തോ. ഓകാസം ന ലഭതീതി പദനിക്ഖേപട്ഠാനം ന ലഭതി. ഊരുപരിയായോ ഇധ സത്ഥി-സദ്ദോതി ആഹ ‘‘ന ഊരും ഉന്നാമേതീ’’തി. ദണ്ഡങ്കുസം വുച്ചതി ദീഘദണ്ഡോ അങ്കുസോ, തേന രുക്ഖസാഖം ഛിന്ദതോ പുരിസസ്സ യഥാ പച്ഛാഭാഗേന പാദാനം ഓസക്കനം ഹോതി, ഏവം ഭഗവതോ പാദാ ന ഓസക്കന്തീതി ആഹ ‘‘രുക്ഖസാഖാഛേദന…പേ॰… ഓസക്കാപേതീ’’തി. ഓബദ്ധാനാബദ്ധട്ഠാനേഹി പാദം കോട്ടേന്തോ വിയാതി ആബദ്ധട്ഠാനേന അനാബദ്ധട്ഠാനേന ച പാദഖണ്ഡം കോട്ടേത്വാ ഥദ്ധം കരോന്തോ വിയ. ന ഇതോ ചിതോ ച ചാലേതീതി അപരാപരം ന ചാലേതി. ഉസ്സങ്ഖപാദതായ സുഖേനേവ പാദാനം പരിവത്തനതോ നാഭിതോ പട്ഠായ ഉപരിമകായോ ന ഇഞ്ജതീതി ഹേട്ഠിമകായോവ ഇഞ്ജതി. തേനാഹ ‘‘ഉപരിമ…പേ॰… നിച്ചലോ ഹോതീ’’തി. ന ജാനാതി അനിഞ്ജനതോ. കായബലേനാതി ഗമനപയോഗസങ്ഖാതേന കായഗതേന വിസേസബലേന. ജവഗമനഹേതുഭൂതേന വാ കായബലേന. തേനാഹ ‘‘ബാഹാ ഖിപന്തോ’’തിആദി. ജവേന ഗച്ഛന്തോ ഹി ബാഹാ ഖിപതി, സരീരതോ സേദാ മുച്ചന്തി. നാഗാപലോകിതവസേനാതി നാഗസ്സ അപലോകനമിവ സകലകായേനേവ പരിവത്തേത്വാ അപലോകനവസേന.

    Divāti upakaṭṭhāya velāya. Vihārabhattatthāyāti vihāre yathāvuddhaṃ gahetabbabhattatthāya. Pacchato āgacchantoti pakatigamanena pacchato āgacchanto. Okāsaṃ na labhatīti padanikkhepaṭṭhānaṃ na labhati. Ūrupariyāyo idha satthi-saddoti āha ‘‘na ūruṃ unnāmetī’’ti. Daṇḍaṅkusaṃ vuccati dīghadaṇḍo aṅkuso, tena rukkhasākhaṃ chindato purisassa yathā pacchābhāgena pādānaṃ osakkanaṃ hoti, evaṃ bhagavato pādā na osakkantīti āha ‘‘rukkhasākhāchedana…pe… osakkāpetī’’ti. Obaddhānābaddhaṭṭhānehi pādaṃ koṭṭento viyāti ābaddhaṭṭhānena anābaddhaṭṭhānena ca pādakhaṇḍaṃ koṭṭetvā thaddhaṃ karonto viya. Na ito cito ca cāletīti aparāparaṃ na cāleti. Ussaṅkhapādatāya sukheneva pādānaṃ parivattanato nābhito paṭṭhāya uparimakāyo na iñjatīti heṭṭhimakāyova iñjati. Tenāha ‘‘uparima…pe… niccalo hotī’’ti. Na jānāti aniñjanato. Kāyabalenāti gamanapayogasaṅkhātena kāyagatena visesabalena. Javagamanahetubhūtena vā kāyabalena. Tenāha ‘‘bāhā khipanto’’tiādi. Javena gacchanto hi bāhā khipati, sarīrato sedā muccanti. Nāgāpalokitavasenāti nāgassa apalokanamiva sakalakāyeneva parivattetvā apalokanavasena.

    അനാവരണഞാണസ്സാതി അനാവരണഞാണബലേന ദസ്സനസ്സ. അനാവരണവാരോ പന കായേ പതിട്ഠിതരൂപദസ്സനമ്പി അനാവരണമേവാതി ദസ്സനത്ഥം വുത്തോ. ഇന്ദഖീലതോ പട്ഠായാതി നഗരദ്വാരേ ഇന്ദഖീലതോ പട്ഠായ. പകതിഇരിയാപഥേനേവാതി ഓനമനാദിം അകത്വാ ഉജുകഗമനാദിനാ ഏവ. യദി ഏവം കോട്ഠകദ്വാരഗേഹപ്പവേസേ കഥന്തി ആഹ ‘‘ദലിദ്ദമനുസ്സാന’’ന്തിആദി. പരിവത്തേന്തേനാതി നിപജ്ജനത്ഥം കായം പരിവത്തേന്തേന.

    Anāvaraṇañāṇassāti anāvaraṇañāṇabalena dassanassa. Anāvaraṇavāro pana kāye patiṭṭhitarūpadassanampi anāvaraṇamevāti dassanatthaṃ vutto. Indakhīlato paṭṭhāyāti nagaradvāre indakhīlato paṭṭhāya. Pakatiiriyāpathenevāti onamanādiṃ akatvā ujukagamanādinā eva. Yadi evaṃ koṭṭhakadvāragehappavese kathanti āha ‘‘daliddamanussāna’’ntiādi. Parivattentenāti nipajjanatthaṃ kāyaṃ parivattentena.

    ഹത്ഥേഹി ഗഹേത്വാതി ഉഭോഹി ഹത്ഥേഹി ഉഭോസു കടിപ്പദേസേസു പരിഗ്ഗഹേത്വാ. പതതി നിസീദനട്ഠാനേ നിപജ്ജനവസേന പതതി. ഓരിമം അങ്ഗം നിസ്സായ നിസിന്നോതി പല്ലങ്കമാഭുജിത്വാ ഉക്കുടികനിസജ്ജായ ഉപരിമകായം ഹേട്ഠിമകായേ പതിട്ഠപേന്തോയേവ ഭാരീകരണവസേന ഓരിമങ്ഗം നിസ്സായ നിസിന്നോ. ഘംസന്തോതി ആനിസദദേസേന ആസനട്ഠാനം ഘംസന്തോ. പാരിമങ്ഗന്തി സത്ഥിഭാഗസമ്മദ്ദം ആനിസദപദേസം. തഥേവാതി ഘംസന്തോ ഏവ. ഓലമ്ബകം ധാരേന്തോ വിയാതി ഓലമ്ബകസുത്തം ഓതാരേന്തോ വിയ. തേന ഉജുകമേവ നിസീദനമാഹ. സരീരസ്സ ഗരുകഭാവഹേതൂനം ദൂരതോ സമുപായിതഭാവേന സല്ലഹുകഭാവതോ തൂലപിചും ഠപേന്തോ വിയ.

    Hatthehi gahetvāti ubhohi hatthehi ubhosu kaṭippadesesu pariggahetvā. Patati nisīdanaṭṭhāne nipajjanavasena patati. Orimaṃ aṅgaṃ nissāya nisinnoti pallaṅkamābhujitvā ukkuṭikanisajjāya uparimakāyaṃ heṭṭhimakāye patiṭṭhapentoyeva bhārīkaraṇavasena orimaṅgaṃ nissāya nisinno. Ghaṃsantoti ānisadadesena āsanaṭṭhānaṃ ghaṃsanto. Pārimaṅganti satthibhāgasammaddaṃ ānisadapadesaṃ. Tathevāti ghaṃsanto eva. Olambakaṃ dhārento viyāti olambakasuttaṃ otārento viya. Tena ujukameva nisīdanamāha. Sarīrassa garukabhāvahetūnaṃ dūrato samupāyitabhāvena sallahukabhāvato tūlapicuṃ ṭhapento viya.

    അപ്പേസക്ഖാനം മഹാനുഭാവഗേഹപ്പവേസേ സിയാ ഛമ്ഭിതത്തം, ചിത്തക്ഖോഭോ, ദരഥവസേന നാനപ്പകാരകപ്പനം, ഭയവസേന തണ്ഹാവസേന പരിതസ്സനം, തം സബ്ബം ഭഗവതോ നത്ഥീതി ദസ്സേതും പാളിയം ‘‘ന ഛമ്ഭതീ’’തിആദി (മ॰ നി॰ ൨.൩൮൭) വുത്തന്തി ആഹ ‘‘ന ഛമ്ഭതീ’’തിആദി.

    Appesakkhānaṃ mahānubhāvagehappavese siyā chambhitattaṃ, cittakkhobho, darathavasena nānappakārakappanaṃ, bhayavasena taṇhāvasena paritassanaṃ, taṃ sabbaṃ bhagavato natthīti dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘na chambhatī’’tiādi (ma. ni. 2.387) vuttanti āha ‘‘na chambhatī’’tiādi.

    ഉദകം ദീയതി ഏതേനാതി ഉദകദാനം, ഭിങ്കാരാദി ഉദകഭാജനം. ബദ്ധം കത്വാതി ഹത്ഥഗതമത്തികം വിയ അത്തനോ വസേ അവത്തന്തം കത്വാ. പരിവത്തേത്വാതി കുജ്ജിത്വാ. വിഛഡ്ഡയമാനോ ഉദകസ്സ വിക്ഖിപനവസേന ഛഡ്ഡയമാനോ.

    Udakaṃ dīyati etenāti udakadānaṃ, bhiṅkārādi udakabhājanaṃ. Baddhaṃ katvāti hatthagatamattikaṃ viya attano vase avattantaṃ katvā. Parivattetvāti kujjitvā. Vichaḍḍayamāno udakassa vikkhipanavasena chaḍḍayamāno.

    തഥാ ന ഗണ്ഹാതി, ബ്യഞ്ജനമത്തായ ഏവ ഗണ്ഹന്തോ. ഭത്തം വാ അമനാപന്തി ആനേത്വാ യോജനാ. ബ്യഞ്ജനേന ആലോപഅതിനാമനം, ആലോപേന ബ്യഞ്ജനഅതിനാമനന്തി ഇമേസു പന ദ്വീസു പഠമമേവ അസാരുപ്പതായ അനിട്ഠം വജ്ജേതബ്ബന്തി പാളിയം പടിക്ഖിത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. സബ്ബത്ഥേവാതി സബ്ബസ്മിം ആഹരിതബ്ബവത്ഥുസ്മിം സുപണീതഭാവേന രസോ പാകടോ ഹോതി ഞാണേന പരിഞ്ഞാതത്താ. രസഗേധോ പന നത്ഥി സേതുഘാതത്താ.

    Tathā na gaṇhāti, byañjanamattāya eva gaṇhanto. Bhattaṃ vā amanāpanti ānetvā yojanā. Byañjanena ālopaatināmanaṃ, ālopena byañjanaatināmananti imesu pana dvīsu paṭhamameva asāruppatāya aniṭṭhaṃ vajjetabbanti pāḷiyaṃ paṭikkhittanti daṭṭhabbaṃ. Sabbatthevāti sabbasmiṃ āharitabbavatthusmiṃ supaṇītabhāvena raso pākaṭo hoti ñāṇena pariññātattā. Rasagedho pana natthi setughātattā.

    അസ്സാതി ‘‘നേവ ദവായാ’’തിആദിപദസ്സ. വുത്തമേതന്തി ‘‘വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വിനിച്ഛയോ ആഗതോ’’തി സബ്ബാസവസുത്തേ (മ॰ നി॰ ൧.൨൩) സംവണ്ണയന്തേന വുത്തമേതം, തസ്മാ ന ഏത്ഥ തം വത്തബ്ബന്തി അധിപ്പായോ, തസ്മാ യോ തസ്മിം തസ്മിം വിനിച്ഛയേ വിസേസവാദോ ഇച്ഛിതബ്ബോ. സോ പരമത്ഥമഞ്ജൂസായ വിസുദ്ധിമഗ്ഗവണ്ണനായ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ. പത്തസ്സ ഗഹണട്ഠാനന്തി ഹത്ഥേന പത്തസ്സ ഗഹണപദേസം. വിനിവത്തിത്വാതി പത്തേ സബ്ബം ആമിസഗതം സദ്ധിം ഭത്തേന വിനിവത്തിത്വാ ഗച്ഛതി. പമാണാതിക്കന്തന്തി കേലായനവസേന അതിക്കന്തപമാണം ആരക്ഖം ഠപേതി. ചീവരഭോഗന്തരന്തി ചീവരപടലന്തരം. ഉദരേന അക്കമിത്വാതി ഉദരേനേവ സന്നിരുമ്ഭിത്വാ.

    Assāti ‘‘neva davāyā’’tiādipadassa. Vuttametanti ‘‘visuddhimagge vinicchayo āgato’’ti sabbāsavasutte (ma. ni. 1.23) saṃvaṇṇayantena vuttametaṃ, tasmā na ettha taṃ vattabbanti adhippāyo, tasmā yo tasmiṃ tasmiṃ vinicchaye visesavādo icchitabbo. So paramatthamañjūsāya visuddhimaggavaṇṇanāya vuttanayeneva veditabbo. Pattassa gahaṇaṭṭhānanti hatthena pattassa gahaṇapadesaṃ. Vinivattitvāti patte sabbaṃ āmisagataṃ saddhiṃ bhattena vinivattitvā gacchati. Pamāṇātikkantanti kelāyanavasena atikkantapamāṇaṃ ārakkhaṃ ṭhapeti. Cīvarabhogantaranti cīvarapaṭalantaraṃ. Udarena akkamitvāti udareneva sannirumbhitvā.

    അപ്പത്തകാലം അഭിമുഖം നാമേതി ഉപനാമേതീതി അതിനാമേതി, പത്തകാലം അതിക്കാമേന്തോ നാമേതി അപനേതീതി അതിനാമേതി. ഉഭയമ്പി ഏകജ്ഝം ഗഹേത്വാ പാളിയം ‘‘ന ച അനുമോദനസ്സ കാലമതിനാമേതീ’’തി വുത്തന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘യോ ഹീ’’തിആദിമാഹ.

    Appattakālaṃ abhimukhaṃ nāmeti upanāmetīti atināmeti, pattakālaṃ atikkāmento nāmeti apanetīti atināmeti. Ubhayampi ekajjhaṃ gahetvā pāḷiyaṃ ‘‘na ca anumodanassa kālamatināmetī’’ti vuttanti dassento ‘‘yo hī’’tiādimāha.

    വേഗഗമനേന പടിസംമുഞ്ചിത്വാ ധാവിത്വാ ഗച്ഛതി. അച്ചുക്കട്ഠന്തി അതിവിയ ഉദ്ധം കത്വാ കഡ്ഢിതപാരുതം. തേനാഹ ‘‘യോ ഹി യാവ ഹനുകട്ഠിതോ…പേ॰… ഹോതീ’’തി. അച്ചോക്കട്ഠന്തി അതിവിയ ഹേട്ഠാ കത്വാ കഡ്ഢിതപാരുതം. തേനാഹ ‘‘യാവ ഗോപ്ഫകാ ഓതാരേത്വാ’’തി. ഉഭതോ ഉക്ഖിപിത്വാതി ദക്ഖിണതോ വാമതോതി ഉഭോസു പസ്സേസു ഉത്തരാസങ്ഗം ഉക്ഖിപിത്വാ. ഥനന്തി ദക്ഖിണഥനം.

    Vegagamanena paṭisaṃmuñcitvā dhāvitvā gacchati. Accukkaṭṭhanti ativiya uddhaṃ katvā kaḍḍhitapārutaṃ. Tenāha ‘‘yo hi yāva hanukaṭṭhito…pe… hotī’’ti. Accokkaṭṭhanti ativiya heṭṭhā katvā kaḍḍhitapārutaṃ. Tenāha ‘‘yāva gopphakā otāretvā’’ti. Ubhato ukkhipitvāti dakkhiṇato vāmatoti ubhosu passesu uttarāsaṅgaṃ ukkhipitvā. Thananti dakkhiṇathanaṃ.

    വിസ്സട്ഠോതി വിമുത്തോ. തേനാഹ ‘‘വിസ്സട്ഠത്തായേവ ചേസ വിഞ്ഞേയ്യോ’’തി. യസ്മാ അമുത്തവാദിനോ വചനം അവിസ്സട്ഠതായ ന സിനിയ്ഹതി, ന ഏവം മുത്തവാദിനോതി ആഹ ‘‘സിനിദ്ധോ’’തി. വിഞ്ഞേയ്യോതി സുപരിബ്യത്തതായ അക്ഖരതോ ച ബ്യഞ്ജനതോ ച വിഞ്ഞാതും സക്കുണേയ്യോ. തേനാഹ ‘‘പാകടോ’’തി. വിഞ്ഞാപനിയോതി വിജാനിതബ്ബോ. ബ്യഞ്ജനവസേനേവ ചേത്ഥ വിഞ്ഞേയ്യതാ വേദിതബ്ബാ ഘോസസ്സ അധിപ്പേതത്താ. മധുരോതി പിയോ പേമനീയോ അപലിബുദ്ധോ. സവനമരഹതി, സവനസ്സ സോതസ്സ ഹിതോതി വാ സവനീയോ. സമ്പിണ്ഡിതോതി സഹിതോ. ഭഗവതോ ഹി സദ്ദോ ഉപ്പത്തിട്ഠാനകതാസഞ്ചിതത്താ സഹിതാകാരേനേവ ആപാഥമാഗച്ഛതി, ന അയോസലാകായ പഹടകംസഥാലം വിയ വിപ്പകിണ്ണോ. തേനാഹ ‘‘അവിസാരീ’’തി. ഗമ്ഭീരോതി യഥാ ഗമ്ഭീരവത്ഥുപരിച്ഛിന്ദനേന ഞാണസ്സ ഗമ്ഭീരസമഞ്ഞാ, ഏവം ഗമ്ഭീരട്ഠാനസമ്ഭവതോ സദ്ദസ്സ ഗമ്ഭീരസമഞ്ഞാതി ആഹ ‘‘ഗമ്ഭീരോതി ഗമ്ഭീരസമുട്ഠിതോ’’തി . നിന്നാദവാതി സവിസേസം നിന്നാദവാ. സ്വായം വിസേസോ ഗമ്ഭീരഭാവസിദ്ധോതി ആഹ ‘‘ഗമ്ഭീരത്തായേവ ചേസ നിന്നാദീ’’തി. ഏവമേത്ഥ ചത്താരി അങ്ഗാനി ചതുരങ്ഗനിപ്ഫാദീനി വേദിതബ്ബാനി. അകാരണാ മാ നസ്സീതി ബുദ്ധാനുഭാവേന വിയ സരസ്സ പരിസപരിയന്തതാ വുത്താ, ധമ്മതാവസേനേവ പന സാ വേദിതബ്ബാ തസ്സ മൂലകാരണസ്സ തഥാ അവട്ഠിതത്താ.

    Vissaṭṭhoti vimutto. Tenāha ‘‘vissaṭṭhattāyeva cesa viññeyyo’’ti. Yasmā amuttavādino vacanaṃ avissaṭṭhatāya na siniyhati, na evaṃ muttavādinoti āha ‘‘siniddho’’ti. Viññeyyoti suparibyattatāya akkharato ca byañjanato ca viññātuṃ sakkuṇeyyo. Tenāha ‘‘pākaṭo’’ti. Viññāpaniyoti vijānitabbo. Byañjanavaseneva cettha viññeyyatā veditabbā ghosassa adhippetattā. Madhuroti piyo pemanīyo apalibuddho. Savanamarahati, savanassa sotassa hitoti vā savanīyo. Sampiṇḍitoti sahito. Bhagavato hi saddo uppattiṭṭhānakatāsañcitattā sahitākāreneva āpāthamāgacchati, na ayosalākāya pahaṭakaṃsathālaṃ viya vippakiṇṇo. Tenāha ‘‘avisārī’’ti. Gambhīroti yathā gambhīravatthuparicchindanena ñāṇassa gambhīrasamaññā, evaṃ gambhīraṭṭhānasambhavato saddassa gambhīrasamaññāti āha ‘‘gambhīroti gambhīrasamuṭṭhito’’ti . Ninnādavāti savisesaṃ ninnādavā. Svāyaṃ viseso gambhīrabhāvasiddhoti āha ‘‘gambhīrattāyeva cesa ninnādī’’ti. Evamettha cattāri aṅgāni caturaṅganipphādīni veditabbāni. Akāraṇā mā nassīti buddhānubhāvena viya sarassa parisapariyantatā vuttā, dhammatāvaseneva pana sā veditabbā tassa mūlakāraṇassa tathā avaṭṭhitattā.

    പച്ചോസക്കിത്വാതി പടിനിവത്തിത്വാ. സമുസ്സിതകഞ്ചനപബ്ബതം വിയ ഉപരി ഇന്ദനീലരതനവിതതസിഖം വിജ്ജുല്ലതാഭൂസിതം. മഹാപഥവീആദയോ സത്ഥുഗുണപടിഭാഗതായ നിദസ്സനം, കേവലം മഹന്തതാമത്തം ഉപാദായ നിദസ്സിതാ.

    Paccosakkitvāti paṭinivattitvā. Samussitakañcanapabbataṃ viya upari indanīlaratanavitatasikhaṃ vijjullatābhūsitaṃ. Mahāpathavīādayo satthuguṇapaṭibhāgatāya nidassanaṃ, kevalaṃ mahantatāmattaṃ upādāya nidassitā.

    ൩൯൦. അപ്പടിസംവിദിതോതി അനാരോചിതോ. ആഗമനവസേന ചേത്ഥ പടിസംവേദിതന്തി ആഹ ‘‘അവിഞ്ഞാതആഗമനോ’’തി. ഉഗ്ഗതഭാവന്തി കുലഭോഗവിജ്ജാദീഹി ഉളാരഭാവം. അനുദ്ദയസമ്പന്നാതി കാരുണികാ.

    390.Appaṭisaṃviditoti anārocito. Āgamanavasena cettha paṭisaṃveditanti āha ‘‘aviññātaāgamano’’ti. Uggatabhāvanti kulabhogavijjādīhi uḷārabhāvaṃ. Anuddayasampannāti kāruṇikā.

    ൩൯൧. സഹസാവ ഓകാസകരണേന ഉച്ചകുലീനതാ ദീപിതാ ഹോതീതി ആഹ ‘‘വേഗേന ഉട്ഠായ ദ്വിധാ ഭിജ്ജിത്വാ’’തിആദി.

    391. Sahasāva okāsakaraṇena uccakulīnatā dīpitā hotīti āha ‘‘vegena uṭṭhāya dvidhā bhijjitvā’’tiādi.

    നാരിസമാനനാമന്തി ഇത്ഥിഅത്ഥജോതകനാമം. തേനാഹ ‘‘ഇത്ഥിലിങ്ഗ’’ന്തി. അവ്ഹാതബ്ബാതി കഥേതബ്ബാ.

    Nārisamānanāmanti itthiatthajotakanāmaṃ. Tenāha ‘‘itthiliṅga’’nti. Avhātabbāti kathetabbā.

    ൩൯൪. ഏകനീഹാരേനേവ അട്ഠ പഞ്ഹേ ബ്യാകരോന്തോ. ‘‘പുബ്ബേനിവാസം…പേ॰… പവുച്ചതീ’’തി ഇമിനാ പുബ്ബേനിവാസസ്സ വിദിതകാരണം വുത്തന്തി ആഹ ‘‘തസ്സ പുബ്ബേനിവാസോ പാകടോ’’തി. ദിബ്ബചക്ഖുഞാണം കഥിതം തസ്സ പരിഭണ്ഡഞാണഭാവതോ യഥാകമ്മൂപഗഞാണസ്സ. ‘‘ജാതിക്ഖയം പത്തോ, അഭിഞ്ഞാ വോസിതോ’’തി ച വുത്തത്താ മുനീതി അസേക്ഖമുനി ഇധാധിപ്പേതോതി ആഹ ‘‘അരഹത്തഞാണമോനേയ്യേന സമന്നാഗതോ’’തി.

    394. Ekanīhāreneva aṭṭha pañhe byākaronto. ‘‘Pubbenivāsaṃ…pe… pavuccatī’’ti iminā pubbenivāsassa viditakāraṇaṃ vuttanti āha ‘‘tassa pubbenivāso pākaṭo’’ti. Dibbacakkhuñāṇaṃ kathitaṃ tassa paribhaṇḍañāṇabhāvato yathākammūpagañāṇassa. ‘‘Jātikkhayaṃ patto, abhiññā vosito’’ti ca vuttattā munīti asekkhamuni idhādhippetoti āha ‘‘arahattañāṇamoneyyena samannāgato’’ti.

    കിലേസരാഗേഹി കിലേസവിവണ്ണതാഹി. ജാതിക്ഖയപ്പത്തത്താ ‘‘അഥോ ജാതിക്ഖയം പത്തോ’’തി വുത്തത്താ. അഭിജാനിത്വാതി അഭിവിസിട്ഠതായ അഗ്ഗമഗ്ഗപഞ്ഞായ ഞത്വാ. ഇദാനി പടിസമ്ഭിദായം ആഗതനയേന പരിഞ്ഞാപഹാനഭാവനാസച്ഛികിരിയാസമാപത്തീനം പാരഗമനേന പാരഗൂതി അയമേത്ഥ അത്ഥോതി ദസ്സേതും ‘‘പാരഗൂതി വാ’’തിആദി വുത്തം. അഭിഞ്ഞേയ്യധമ്മാനം ജാനനവസേന അഭിഞ്ഞാപാരഗൂ. താദിസോതി യാദിസോ ‘‘പാരഗൂ സബ്ബധമ്മാന’’ന്തി പദദ്വയേന വുത്തോ, താദിസോ. ഛഹി ആകാരേഹീതി പജാനനാദീഹി യഥാവുത്തേഹി ഛഹി ആകാരേഹി.

    Kilesarāgehi kilesavivaṇṇatāhi. Jātikkhayappattattā ‘‘atho jātikkhayaṃ patto’’ti vuttattā. Abhijānitvāti abhivisiṭṭhatāya aggamaggapaññāya ñatvā. Idāni paṭisambhidāyaṃ āgatanayena pariññāpahānabhāvanāsacchikiriyāsamāpattīnaṃ pāragamanena pāragūti ayamettha atthoti dassetuṃ ‘‘pāragūti vā’’tiādi vuttaṃ. Abhiññeyyadhammānaṃ jānanavasena abhiññāpāragū. Tādisoti yādiso ‘‘pāragū sabbadhammāna’’nti padadvayena vutto, tādiso. Chahi ākārehīti pajānanādīhi yathāvuttehi chahi ākārehi.

    കാമഞ്ചേത്ഥ ദ്വേ ഏവ പുച്ഛാഗാഥാ ദ്വേ ച വിസ്സജ്ജനാഗാഥാ, പുച്ഛാപടിപാടിയാ പന അസങ്കരതോ ച വിസ്സജ്ജനം പവത്തതി, തം നിദ്ധാരേതും കിം പനാതിആദി വുത്തം. വേദേഹി ഗതത്താതി വേദേഹി മഗ്ഗഞാണേഹി പാരങ്ഗതത്താ. പുബ്ബേനിവാസന്തിആദീഹി വിജ്ജാനം അത്ഥിതായ ബോധിതത്താ. പാപധമ്മാനന്തി ഛത്തിംസപാപധമ്മാനം സോത്ഥാനം മഗ്ഗം പാപനേന നിസ്സേസതോ സോധിതത്താ.

    Kāmañcettha dve eva pucchāgāthā dve ca vissajjanāgāthā, pucchāpaṭipāṭiyā pana asaṅkarato ca vissajjanaṃ pavattati, taṃ niddhāretuṃ kiṃ panātiādi vuttaṃ. Vedehi gatattāti vedehi maggañāṇehi pāraṅgatattā. Pubbenivāsantiādīhi vijjānaṃ atthitāya bodhitattā. Pāpadhammānanti chattiṃsapāpadhammānaṃ sotthānaṃ maggaṃ pāpanena nissesato sodhitattā.

    ൩൯൫. ധമ്മോ നാമ അരഹത്തമഗ്ഗോ കുസലധമ്മേസു ഉക്കംസപാരമിപ്പത്തിയാ ഉക്കട്ഠനിദ്ദേസേന. തസ്സ അനുരൂപധമ്മഭാവതോ അനുധമ്മോ നാമ ഹേട്ഠിമമഗ്ഗഫലധമ്മാ. യോ സത്ഥു സന്തികേ ധമ്മം സുത്വാ യഥാനുസിട്ഠം ന പടിപജ്ജതി, സോ തഥാഗതം ധമ്മാധികരണം വിഹേഠേതി നാമ. യോ പന പടിപജ്ജന്തോ ച ദന്ധാഭിഞ്ഞതായ കമ്മട്ഠാനസോധനത്ഥം അന്തരന്തരാ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ അനേകവാരം കഥാപേതി, സോ ഏത്താവതാ ധമ്മാധികരണം തഥാഗതം വിഹേഠേതീതി ന വത്തബ്ബോ. ന ഹി ഭഗവതോ ധമ്മദേസനായ പരിസ്സമോ അത്ഥി, അയഞ്ച അത്ഥോ മഹാസുദസ്സനസുത്താദീഹി (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൪൧ ആദയോ) ദീപേതബ്ബോ, തസ്മാ – ‘‘സച്ചധമ്മസ്സ അനുധമ്മ’’ന്തി വത്തബ്ബേ വുത്തമേവ ബ്യതിരേകമുഖേന വിഭാവേതും ‘‘ന ച മം ധമ്മാധികരണം വിഹേസേസീ’’തി വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. തത്ഥ പരിനിബ്ബായീതി പരകാലേ ചേത്ഥ പരിനിബ്ബാനമ്പി സങ്ഗയ്ഹതി, തം പന ഇമസ്മിം ഗഹിതമേവ ഹോതീതി ആഹ ‘‘ദേസനായ അരഹത്തേനേവ കൂടം ഗഹിത’’ന്തി.

    395.Dhammonāma arahattamaggo kusaladhammesu ukkaṃsapāramippattiyā ukkaṭṭhaniddesena. Tassa anurūpadhammabhāvato anudhammo nāma heṭṭhimamaggaphaladhammā. Yo satthu santike dhammaṃ sutvā yathānusiṭṭhaṃ na paṭipajjati, so tathāgataṃ dhammādhikaraṇaṃ viheṭheti nāma. Yo pana paṭipajjanto ca dandhābhiññatāya kammaṭṭhānasodhanatthaṃ antarantarā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā anekavāraṃ kathāpeti, so ettāvatā dhammādhikaraṇaṃ tathāgataṃ viheṭhetīti na vattabbo. Na hi bhagavato dhammadesanāya parissamo atthi, ayañca attho mahāsudassanasuttādīhi (dī. ni. 2.241 ādayo) dīpetabbo, tasmā – ‘‘saccadhammassa anudhamma’’nti vattabbe vuttameva byatirekamukhena vibhāvetuṃ ‘‘na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tattha parinibbāyīti parakāle cettha parinibbānampi saṅgayhati, taṃ pana imasmiṃ gahitameva hotīti āha ‘‘desanāya arahatteneva kūṭaṃ gahita’’nti.

    ബ്രഹ്മായുസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.

    Brahmāyusuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൧. ബ്രഹ്മായുസുത്തം • 1. Brahmāyusuttaṃ

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൧. ബ്രഹ്മായുസുത്തവണ്ണനാ • 1. Brahmāyusuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact