Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / အပဒာန-အဋ္ဌကထာ • Apadāna-aṭṭhakathā |
၁. ဗုဒ္ဓအပဒာနဝဏ္ဏနာ
1. Buddhaapadānavaṇṇanā
ဣဒာနိ အဗ္ဘန္တရနိဒာနာနန္တရံ အပဒာနဋ္ဌကထံ ကထေတုကာမော –
Idāni abbhantaranidānānantaraṃ apadānaṭṭhakathaṃ kathetukāmo –
‘‘သပဒာနံ အပဒာနံ၊ ဝိစိတ္ရနယဒေသနံ။
‘‘Sapadānaṃ apadānaṃ, vicitranayadesanaṃ;
ယံ ခုဒ္ဒကနိကာယသ္မိံ၊ သင္ဂာယိံသု မဟေသယော။
Yaṃ khuddakanikāyasmiṃ, saṅgāyiṃsu mahesayo;
တသ္သ ဒာနိ အနုပ္ပတ္တော၊ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာက္ကမော’’တိ။
Tassa dāni anuppatto, atthasaṃvaṇṇanākkamo’’ti.
တတ္ထ ယံ အပဒာနံ တာဝ ‘‘သကလံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဧကဝိမုတ္တိရသ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧကရသေ သင္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒ္ဝိဓာသင္ဂဟေ ဓမ္မေ သင္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနေသု မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနေ သင္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, ဝိနယာဘိဓမ္မသုတ္တန္တပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကေ သင္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, ဒီဃနိကာယမဇ္ဈိမသံယုတ္တအင္ဂုတ္တရခုဒ္ဒကနိကာယေသု ပဉ္စသု ခုဒ္ဒကနိကာယေ သင္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, သုတ္တံ ဂေယ္ယံ ဝေယ္ယာကရဏံ ဂာထာ ဥဒာနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဇာတကံ အဗ္ဘုတဓမ္မံ ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သာသနင္ဂေသု ဂာထာယ သင္ဂဟိတံ။
Tattha yaṃ apadānaṃ tāva ‘‘sakalaṃ buddhavacanaṃ ekavimuttirasa’’nti vuttattā ekarase saṅgahaṃ gacchati, dhammavinayavasena dvidhāsaṅgahe dhamme saṅgahaṃ gacchati, paṭhamamajjhimapacchimabuddhavacanesu majjhimabuddhavacane saṅgahaṃ gacchati, vinayābhidhammasuttantapiṭakesu suttantapiṭake saṅgahaṃ gacchati, dīghanikāyamajjhimasaṃyuttaaṅguttarakhuddakanikāyesu pañcasu khuddakanikāye saṅgahaṃ gacchati, suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallanti navasu sāsanaṅgesu gāthāya saṅgahitaṃ.
‘‘ဒ္ဝာသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏ္ဟိံ၊ ဒ္ဝေသဟသ္သာနိ ဘိက္ခုတော။
‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dvesahassāni bhikkhuto;
စတုရာသီတိသဟသ္သာနိ၊ ယေမေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ –
Caturāsītisahassāni, yeme dhammā pavattino’’ti. –
ဧဝံ ဝုတ္တစတုရာသီတိသဟသ္သဓမ္မက္ခန္ဓေသု ကတိပယဓမ္မက္ခန္ဓသင္ဂဟိတံ ဟောတီတိ။
Evaṃ vuttacaturāsītisahassadhammakkhandhesu katipayadhammakkhandhasaṅgahitaṃ hotīti.
ဣဒာနိ တံ အပဒာနံ ဒသ္သေန္တော ‘‘တိံသပာရမိသမ္ပုဏ္ဏာ, ဓမ္မရာဇာ အသင္ခိယာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဒသပာရမိတာဝ ပစ္ဆိမမဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌဝသေန ဒသပာရမီဒသဥပပာရမီဒသပရမတ္ထပာရမီနံ ဝသေန သမတ္တိံသပာရမီ။ တာဟိ သံသုဋ္ဌု ပုဏ္ဏာ သမ္ပုဏ္ဏာ သမန္နာဂတာ သမင္ဂီဘူတာ အဇ္ဈာပန္နာ သံယုတ္တာတိ တိံသပာရမိသမ္ပုဏ္ဏာ။ သကလလောကတ္တယဝာသိနေ သတ္တနိကာယေ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာသင္ခာတာဟိ စတူဟိ ဗ္ရဟ္မဝိဟာရသမာပတ္တီဟိ ဝာ ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရေန ဝာ ဧကစိတ္တဘာဝေန အတ္တနော စ ကာယေ ရဉ္ဇေန္တိ အလ္လီယာပေန္တီတိ ရာဇာနော, ဓမ္မေန ရာဇာနော ဓမ္မရာဇာ, ဣတ္ထမ္ဘူတာ ဗုဒ္ဓာ။ ဒသသတံ သဟသ္သံ ဒသသဟသ္သံ သတသဟသ္သံ ဒသသတသဟသ္သံ ကောဋိ ပကောဋိ ကောဋိပ္ပကောဋိ နဟုတံ နိန္နဟုတံ အက္ခောဘိဏိ ဗိန္ဒု အဗ္ဗုဒံ နိရဗ္ဗုဒံ အဟဟံ အဗဗံ အဋဋံ သောဂန္ဓိကံ ဥပ္ပလံ ကုမုဒံ ပုဏ္ဍရိကံ ပဒုမံ ကထာနံ မဟာကထာနံ အသင္ခ္ယေယ္ယာနံ ဝသေန အသင္ခိယာ သင္ခာရဟိတာ ဓမ္မရာဇာနော အတီတာ ဝိဂတာ နိရုဒ္ဓာ အဗ္ဘတ္ထံ ဂတာတိ အဓိပ္ပာယော။
Idāni taṃ apadānaṃ dassento ‘‘tiṃsapāramisampuṇṇā, dhammarājā asaṅkhiyā’’ti āha. Tattha dasapāramitāva pacchimamajjhimukkaṭṭhavasena dasapāramīdasaupapāramīdasaparamatthapāramīnaṃ vasena samattiṃsapāramī. Tāhi saṃsuṭṭhu puṇṇā sampuṇṇā samannāgatā samaṅgībhūtā ajjhāpannā saṃyuttāti tiṃsapāramisampuṇṇā. Sakalalokattayavāsine sattanikāye mettākaruṇāmuditāupekkhāsaṅkhātāhi catūhi brahmavihārasamāpattīhi vā phalasamāpattivihārena vā ekacittabhāvena attano ca kāye rañjenti allīyāpentīti rājāno, dhammena rājāno dhammarājā, itthambhūtā buddhā. Dasasataṃ sahassaṃ dasasahassaṃ satasahassaṃ dasasatasahassaṃ koṭi pakoṭi koṭippakoṭi nahutaṃ ninnahutaṃ akkhobhiṇi bindu abbudaṃ nirabbudaṃ ahahaṃ ababaṃ aṭaṭaṃ sogandhikaṃ uppalaṃ kumudaṃ puṇḍarikaṃ padumaṃ kathānaṃ mahākathānaṃ asaṅkhyeyyānaṃ vasena asaṅkhiyā saṅkhārahitā dhammarājāno atītā vigatā niruddhā abbhatthaṃ gatāti adhippāyo.
၆. တေသု အတီတဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရဉ္စ အတ္တနာ ဗောဓိသတ္တဘူတေန စက္ကဝတ္တိရညာ ဟုတ္ဝာ ကတသမ္ဘာရဉ္စ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပုဋ္ဌော ဘဂဝာ ‘‘သမ္ဗောဓိံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဘော အာနန္ဒ, မမ အပဒာနံ သုဏောဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ အာနန္ဒ, အဟံ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသမ္ဘာရပူရဏကာလေ စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဟုတ္ဝာ သေဋ္ဌာနံ ပသဋ္ဌာနံ ပဋိဝိဒ္ဓစတုသစ္စာနံ ဗုဒ္ဓာနံ သမ္ဗောဓိံ စတုသစ္စမဂ္ဂဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝာ သိရသာ အဘိဝာဒယေတိ သမ္ဗန္ဓော ။ သသင္ဃေ သာဝကသင္ဃသဟိတေ လောကနာယကေ လောကဇေဋ္ဌေ ဗုဒ္ဓေ ဒသဟိ အင္ဂုလီဟိ ဥဘောဟိ ဟတ္ထပုဋေဟိ နမသ္သိတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ သိရသာ သီသေန အဘိဝာဒယေ အာဒရေန ထောမနံ ကတ္ဝာ ပဏာမံ ကရောမီတိ အတ္ထော။
6. Tesu atītabuddhesu katādhikārañca attanā bodhisattabhūtena cakkavattiraññā hutvā katasambhārañca ānandattherena puṭṭho bhagavā ‘‘sambodhiṃ buddhaseṭṭhāna’’ntiādimāha. Bho ānanda, mama apadānaṃ suṇohīti adhippāyo. Ānanda, ahaṃ pubbe bodhisambhārapūraṇakāle cakkavattirājā hutvā seṭṭhānaṃ pasaṭṭhānaṃ paṭividdhacatusaccānaṃ buddhānaṃ sambodhiṃ catusaccamaggañāṇaṃ sabbaññutaññāṇaṃ vā sirasā abhivādayeti sambandho . Sasaṅghe sāvakasaṅghasahite lokanāyake lokajeṭṭhe buddhe dasahi aṅgulīhi ubhohi hatthapuṭehi namassitvā vanditvā sirasā sīsena abhivādaye ādarena thomanaṃ katvā paṇāmaṃ karomīti attho.
၇. ယာဝတာ ဗုဒ္ဓခေတ္တေသူတိ ဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု ဗုဒ္ဓခေတ္တေသု, အာကာသဋ္ဌာ အာကာသဂတာ, ဘူမဋ္ဌာ ဘူမိတလဂတာ, ဝေဠုရိယာဒယော သတ္တ ရတနာ အသင္ခိယာ သင္ခာရဟိတာ, ယာဝတာ ယတ္တကာ, ဝိဇ္ဇန္တိ။ တာနိ သဗ္ဗာနိ မနသာ စိတ္တေန သမာဟရေ, သံ သုဋ္ဌု စိတ္တေန အဓိဋ္ဌဟိတ္ဝာ အာဟရိသ္သာမီတိ အတ္ထော, မမ ပာသာဒသ္သ သာမန္တာ ရာသိံ ကရောမီတိ အတ္ထော။
7.Yāvatā buddhakhettesūti dasasahassacakkavāḷesu buddhakhettesu, ākāsaṭṭhā ākāsagatā, bhūmaṭṭhā bhūmitalagatā, veḷuriyādayo satta ratanā asaṅkhiyā saṅkhārahitā, yāvatā yattakā, vijjanti. Tāni sabbāni manasā cittena samāhare, saṃ suṭṭhu cittena adhiṭṭhahitvā āharissāmīti attho, mama pāsādassa sāmantā rāsiṃ karomīti attho.
၈. တတ္ထ ရူပိယဘူမိယန္တိ တသ္မိံ အနေကဘူမိမ္ဟိ ပာသာဒေ ရူပိယမယံ ရဇတမယံ ဘူမိံ နိမ္မိတန္တိ အတ္ထော။ အဟံ ရတနမယံ သတ္တဟိ ရတနေဟိ နိမ္မိတံ အနေကသတဘူမိကံ ပာသာဒံ ဥဗ္ဗိဒ္ဓံ ဥဂ္ဂတံ နဘမုဂ္ဂတံ အာကာသေ ဇောတမာနံ မာပယိန္တိ အတ္ထော။
8.Tattha rūpiyabhūmiyanti tasmiṃ anekabhūmimhi pāsāde rūpiyamayaṃ rajatamayaṃ bhūmiṃ nimmitanti attho. Ahaṃ ratanamayaṃ sattahi ratanehi nimmitaṃ anekasatabhūmikaṃ pāsādaṃ ubbiddhaṃ uggataṃ nabhamuggataṃ ākāse jotamānaṃ māpayinti attho.
၉. တမေဝ ပာသာဒံ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘ဝိစိတ္တထမ္ဘ’’န္တ္ယာဒိမာဟ။ ဝိစိတ္တေဟိ အနေကေဟိ မသာရဂလ္လာဒိဝဏ္ဏေဟိ ထမ္ဘေဟိ ဥသ္သာပိတံ သုကတံ သုဋ္ဌု ကတံ လက္ခဏယုတ္တံ အာရောဟပရိဏာဟဝသေန သုဋ္ဌု ဝိဘတ္တံ အနေကကောဋိသတဂ္ဃနတောရဏနိမ္မိတတ္တာ မဟာရဟံ။ ပုနပိ ကိံ ဝိသိဋ္ဌံ? ကနကမယသင္ဃာဋံ သုဝဏ္ဏေဟိ ကတတုလာသင္ဃာဋဝလယေဟိ ယုတ္တံ, တတ္ထ ဥသ္သာပိတကောန္တေဟိ စ ဆတ္တေဟိ စ မဏ္ဍိတံ သောဘိတံ ပာသာဒန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
9. Tameva pāsādaṃ vaṇṇento ‘‘vicittathambha’’ntyādimāha. Vicittehi anekehi masāragallādivaṇṇehi thambhehi ussāpitaṃ sukataṃ suṭṭhu kataṃ lakkhaṇayuttaṃ ārohapariṇāhavasena suṭṭhu vibhattaṃ anekakoṭisatagghanatoraṇanimmitattā mahārahaṃ. Punapi kiṃ visiṭṭhaṃ? Kanakamayasaṅghāṭaṃ suvaṇṇehi katatulāsaṅghāṭavalayehi yuttaṃ, tattha ussāpitakontehi ca chattehi ca maṇḍitaṃ sobhitaṃ pāsādanti sambandho.
၁၀. ပုနပိ ပာသာဒသ္သေဝ သောဘံ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘ပဌမာ ဝေဠုရိယာ ဘူမီ’’တ္ယာဒိမာဟ။ တသ္သ အနေကသတဘူမိပာသာဒသ္သ သုဘာ ဣဋ္ဌာ ကန္တာ မနာပာ အဗ္ဘသမာ ဝလာဟကပဋလသဒိသာ ဝိမလာ နိမ္မလာ ဝေဠုရိယမဏိမယာ နီလဝဏ္ဏာ ပဌမာ ဘူမိ အဟောသီတိ အတ္ထော။ ဇလဇနဠိနပဒုမေဟိ အာကိဏ္ဏာ သမင္ဂီဘူတာ ဝရာယ ဥတ္တမာယ ကဉ္စနဘူမိယာ သုဝဏ္ဏဘူမိယာဝ သောဘတီတိ အတ္ထော။
10. Punapi pāsādasseva sobhaṃ vaṇṇento ‘‘paṭhamā veḷuriyā bhūmī’’tyādimāha. Tassa anekasatabhūmipāsādassa subhā iṭṭhā kantā manāpā abbhasamā valāhakapaṭalasadisā vimalā nimmalā veḷuriyamaṇimayā nīlavaṇṇā paṭhamā bhūmi ahosīti attho. Jalajanaḷinapadumehi ākiṇṇā samaṅgībhūtā varāya uttamāya kañcanabhūmiyā suvaṇṇabhūmiyāva sobhatīti attho.
၁၁. တသ္သေဝ ပာသာဒသ္သ ကာစိ ဘူမိ ပဝာဠံသာ ပဝာဠကောဋ္ဌာသာ ပဝာဠဝဏ္ဏာ, ကာစိ ဘူမိ လောဟိတကာ လောဟိတဝဏ္ဏာ, ကာစိ ဘူမိ သုဘာ မနောဟရာ ဣန္ဒဂောပကဝဏ္ဏာဘာ ရသ္မိယော နိစ္ဆရမာနာ, ကာစိ ဘူမိ ဒသ ဒိသာ ဩဘာသတီတိ အတ္ထော။
11. Tasseva pāsādassa kāci bhūmi pavāḷaṃsā pavāḷakoṭṭhāsā pavāḷavaṇṇā, kāci bhūmi lohitakā lohitavaṇṇā, kāci bhūmi subhā manoharā indagopakavaṇṇābhā rasmiyo niccharamānā, kāci bhūmi dasa disā obhāsatīti attho.
၁၂. တသ္မိံယေဝ ပာသာဒေ နိယ္ယူဟာ နိဂ္ဂတပမုခသာလာ စ သုဝိဘတ္တာ သုဋ္ဌု ဝိဘတ္တာ ကောဋ္ဌာသတော ဝိသုံ ဝိသုံ ကတာ သီဟပဉ္ဇရာ သီဟဒ္ဝာရာ စ။ စတုရော ဝေဒိကာတိ စတူဟိ ဝေဒိကာဝလယေဟိ ဇာလကဝာဋေဟိ စ မနောရမာ မနအလ္လီယနကာ ဂန္ဓာဝေဠာ ဂန္ဓဒာမာ စ ဩလမ္ဗန္တီတိ အတ္ထော။
12. Tasmiṃyeva pāsāde niyyūhā niggatapamukhasālā ca suvibhattā suṭṭhu vibhattā koṭṭhāsato visuṃ visuṃ katā sīhapañjarā sīhadvārā ca. Caturo vedikāti catūhi vedikāvalayehi jālakavāṭehi ca manoramā manaallīyanakā gandhāveḷā gandhadāmā ca olambantīti attho.
၁၃. တသ္မိံယေဝ ပာသာဒေ သတ္တရတနဘူသိတာ သတ္တရတနေဟိ သောဘိတာ ကူဋာဂာရာ။ ကိံ ဘူတာ? နီလာ နီလဝဏ္ဏာ, ပီတာ ပီတဝဏ္ဏာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ, လောဟိတကာ လောဟိတကဝဏ္ဏာ ရတ္တဝဏ္ဏာ, ဩဒာတာ ဩဒာတဝဏ္ဏာ သေတဝဏ္ဏာ, သုဒ္ဓကာဠကာ အမိသ္သကာဠဝဏ္ဏာ, ကူဋာဂာရဝရူပေတာ ကူဋာဂာရဝရေဟိ ကဏ္ဏိကကူဋာဂာရဝရေဟိ ဥပေတော သမန္နာဂတော သော ပာသာဒောတိ အတ္ထော။
13. Tasmiṃyeva pāsāde sattaratanabhūsitā sattaratanehi sobhitā kūṭāgārā. Kiṃ bhūtā? Nīlā nīlavaṇṇā, pītā pītavaṇṇā suvaṇṇavaṇṇā, lohitakā lohitakavaṇṇā rattavaṇṇā, odātā odātavaṇṇā setavaṇṇā, suddhakāḷakā amissakāḷavaṇṇā, kūṭāgāravarūpetā kūṭāgāravarehi kaṇṇikakūṭāgāravarehi upeto samannāgato so pāsādoti attho.
၁၄. တသ္မိံယေဝ ပာသာဒေ ဩလောကမယာ ဥဒ္ဓမ္မုခာ ပဒုမာ သုပုပ္ဖိတာ ပဒုမာ သောဘန္တိ, သီဟဗ္ယဂ္ဃာဒီဟိ ဝာဠမိဂဂဏေဟိ စ ဟံသကောဉ္စမယူရာဒိပက္ခိသမူဟေဟိ စ သောဘိတော သော ပာသာဒောတိ အတ္ထော။ အတိဥစ္စော ဟုတ္ဝာ နဘမုဂ္ဂတတ္တာ နက္ခတ္တတာရကာဟိ အာကိဏ္ဏော စန္ဒသူရေဟိ စန္ဒသူရိယရူပေဟိ စ မဏ္ဍိတော သော ပာသာဒောတိ အတ္ထော။
14. Tasmiṃyeva pāsāde olokamayā uddhammukhā padumā supupphitā padumā sobhanti, sīhabyagghādīhi vāḷamigagaṇehi ca haṃsakoñcamayūrādipakkhisamūhehi ca sobhito so pāsādoti attho. Atiucco hutvā nabhamuggatattā nakkhattatārakāhi ākiṇṇo candasūrehi candasūriyarūpehi ca maṇḍito so pāsādoti attho.
၁၅. သော ဧဝ စက္ကဝတ္တိသ္သ ပာသာဒော ဟေမဇာလေန သုဝဏ္ဏဇာလေန သဉ္ဆန္နာ, သောဏ္ဏကိင္ကဏိကာယုတော သုဝဏ္ဏကိင္ကဏိကဇာလေဟိ ယုတော သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ မနောရမာ မနလ္လီယနကာ သောဏ္ဏမာလာ သုဝဏ္ဏပုပ္ဖပန္တိယော ဝာတဝေဂေန ဝာတပ္ပဟာရေန ကူဇန္တိ သဒ္ဒံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။
15. So eva cakkavattissa pāsādo hemajālena suvaṇṇajālena sañchannā, soṇṇakiṅkaṇikāyuto suvaṇṇakiṅkaṇikajālehi yuto samannāgatoti attho. Manoramā manallīyanakā soṇṇamālā suvaṇṇapupphapantiyo vātavegena vātappahārena kūjanti saddaṃ karontīti attho.
၁၆. မဉ္ဇေဋ္ဌကံ မဉ္ဇိဋ္ဌဝဏ္ဏံ, လောဟိတကံ လောဟိတဝဏ္ဏံ, ပီတကံ ပီတဝဏ္ဏံ, ဟရိပိဉ္ဇရံ ဇမ္ဗောနဒသုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ပဉ္ဇရဝဏ္ဏဉ္စ ဓဇံ နာနာရင္ဂေဟိ အနေကေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ, သမ္ပီတံ ရဉ္ဇိတံ ဓဇံ, ဥသ္သိတံ တသ္မိံ ပာသာဒေ ဥသ္သာပိတံ။ ဓဇမာလိနီတိ လိင္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တံ, ဓဇမာလာယုတ္တော သော ပာသာဒောတိ အတ္ထော။
16.Mañjeṭṭhakaṃ mañjiṭṭhavaṇṇaṃ, lohitakaṃ lohitavaṇṇaṃ, pītakaṃ pītavaṇṇaṃ, haripiñjaraṃ jambonadasuvaṇṇavaṇṇaṃ pañjaravaṇṇañca dhajaṃ nānāraṅgehi anekehi vaṇṇehi, sampītaṃ rañjitaṃ dhajaṃ, ussitaṃ tasmiṃ pāsāde ussāpitaṃ. Dhajamālinīti liṅgavipallāsavasena vuttaṃ, dhajamālāyutto so pāsādoti attho.
၁၇. တသ္မိံ ပာသာဒေ အတ္ထရဏာဒယော ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘န နံ ဗဟူ’’တ္ယာဒိမာဟ။ တတ္ထ နံ ပာသာဒံ ဗဟူဟိ အဝိဇ္ဇမာနံ နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော, နာနာသယနဝိစိတ္တာ အနေကေဟိ အတ္ထရဏေဟိ ဝိစိတ္တာ သောဘိတာ မဉ္စပီဌာဒိသယနာ အနေကသတာ အနေကသတသင္ခ္ယာ, ကိံ ဘူတာ? ဖလိကာ ဖလိကမဏိမယာ ဖလိကာဟိ ကတာ, ရဇတာမယာ ရဇတေဟိ ကတာ, မဏိမယာ နီလမဏီဟိ ကတာ, လောဟိတင္ဂာ ရတ္တဇာတိမဏီဟိ ကတာ, မသာရဂလ္လမယာ ကဗရဝဏ္ဏမဏီဟိ ကတာ, သဏ္ဟကာသိကသန္ထတာ သဏ္ဟေဟိ သုခုမေဟိ ကာသိကဝတ္ထေဟိ အတ္ထတာ။
17. Tasmiṃ pāsāde attharaṇādayo vaṇṇento ‘‘na naṃ bahū’’tyādimāha. Tattha naṃ pāsādaṃ bahūhi avijjamānaṃ nāma natthīti attho, nānāsayanavicittā anekehi attharaṇehi vicittā sobhitā mañcapīṭhādisayanā anekasatā anekasatasaṅkhyā, kiṃ bhūtā? Phalikā phalikamaṇimayā phalikāhi katā, rajatāmayā rajatehi katā, maṇimayā nīlamaṇīhi katā, lohitaṅgā rattajātimaṇīhi katā, masāragallamayā kabaravaṇṇamaṇīhi katā, saṇhakāsikasanthatā saṇhehi sukhumehi kāsikavatthehi atthatā.
၁၈. ပာဝုရာတိ ပာဝုရဏာ။ ကီဒိသာ? ကမ္ဗလာ လောမသုတ္တေဟိ ကတာ, ဒုကူလာ ဒုကူလပဋေဟိ ကတာ, စီနာ စီနပဋေဟိ ကတာ, ပတ္တုဏ္ဏာ ပတ္တုဏ္ဏဒေသေ ဇာတပဋေဟိ ကတာ, ပဏ္ဍု ပဏ္ဍုဝဏ္ဏာ, ဝိစိတ္တတ္ထရဏံ အနေကေဟိ အတ္ထရဏေဟိ ပာဝုရဏေဟိ စ ဝိစိတ္တံ, သဗ္ဗံ သယနံ, မနသာ စိတ္တေန, အဟံ ပညပေသိန္တိ အတ္ထော။
18.Pāvurāti pāvuraṇā. Kīdisā? Kambalā lomasuttehi katā, dukūlā dukūlapaṭehi katā, cīnā cīnapaṭehi katā, pattuṇṇā pattuṇṇadese jātapaṭehi katā, paṇḍu paṇḍuvaṇṇā, vicittattharaṇaṃ anekehi attharaṇehi pāvuraṇehi ca vicittaṃ, sabbaṃ sayanaṃ, manasā cittena, ahaṃ paññapesinti attho.
၁၉. တဒေဝ ပာသာဒံ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘တာသု တာသ္ဝေဝ ဘူမီသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရတနကူဋလင္ကတန္တိ ရတနမယကူဋေဟိ ရတနကဏ္ဏိကာဟိ အလင္ကတံ သောဘိတန္တိ အတ္ထော။ မဏိဝေရောစနာ ဥက္ကာတိ ဝေရောစနမဏီဟိ ရတ္တမဏီဟိ ကတာ, ဥက္ကာ ဒဏ္ဍပဒီပာ။ ဓာရယန္တာ သုတိဋ္ဌရေတိ အာကာသေ သုဋ္ဌု ဓာရယန္တာ ဂဏ္ဟန္တာ အနေကသတဇနာ သုဋ္ဌု တိဋ္ဌန္တီတိ အတ္ထော။
19. Tadeva pāsādaṃ vaṇṇento ‘‘tāsu tāsveva bhūmīsū’’tiādimāha. Tattha ratanakūṭalaṅkatanti ratanamayakūṭehi ratanakaṇṇikāhi alaṅkataṃ sobhitanti attho. Maṇiverocanā ukkāti verocanamaṇīhi rattamaṇīhi katā, ukkā daṇḍapadīpā. Dhārayantā sutiṭṭhareti ākāse suṭṭhu dhārayantā gaṇhantā anekasatajanā suṭṭhu tiṭṭhantīti attho.
၂၀. ပုန တဒေဝ ပာသာဒံ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘သောဘန္တိ ဧသိကာထမ္ဘာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧသိကာထမ္ဘာ နာမ နဂရဒ္ဝာရေ သောဘနတ္ထာယ နိခာတာ ထမ္ဘာ, သုဘာ ဣဋ္ဌာ, ကဉ္စနတောရဏာ သုဝဏ္ဏမယာ, ဇမ္ဗောနဒာ ဇမ္ဗောနဒသုဝဏ္ဏမယာ စ, သာရမယာ ခဒိရရုက္ခသာရမယာ စ ရဇတမယာ စ တောရဏာ သောဘန္တိ, ဧသိကာ စ တောရဏာ စ တံ ပာသာဒံ သောဘယန္တီတိ အတ္ထော။
20. Puna tadeva pāsādaṃ vaṇṇento ‘‘sobhanti esikāthambhā’’tiādimāha. Tattha esikāthambhā nāma nagaradvāre sobhanatthāya nikhātā thambhā, subhā iṭṭhā, kañcanatoraṇā suvaṇṇamayā, jambonadā jambonadasuvaṇṇamayā ca, sāramayā khadirarukkhasāramayā ca rajatamayā ca toraṇā sobhanti, esikā ca toraṇā ca taṃ pāsādaṃ sobhayantīti attho.
၂၁. တသ္မိံ ပာသာဒေ သုဝိဘတ္တာ အနေကာ သန္ဓီ ကဝာဋေဟိ စ အဂ္ဂဠေဟိ စ စိတ္တိတာ သောဘိတာ သန္ဓိပရိက္ခေပာ သောဘယန္တီတိ အတ္ထော, ဥဘတောတိ တသ္သ ပာသာဒသ္သ ဥဘောသု ပသ္သေသု, ပုဏ္ဏဃဋာ အနေကေဟိ ပဒုမေဟိ အနေကေဟိ စ ဥပ္ပလေဟိ, သံယုတာ ပုဏ္ဏာ တံ ပာသာဒံ သောဘယန္တီတိ အတ္ထော။
21. Tasmiṃ pāsāde suvibhattā anekā sandhī kavāṭehi ca aggaḷehi ca cittitā sobhitā sandhiparikkhepā sobhayantīti attho, ubhatoti tassa pāsādassa ubhosu passesu, puṇṇaghaṭā anekehi padumehi anekehi ca uppalehi, saṃyutā puṇṇā taṃ pāsādaṃ sobhayantīti attho.
၂၂-၂၃. ဧဝံ ပာသာဒသ္သ သောဘံ ဝဏ္ဏေတ္ဝာ ရတနမယံ ပာသာဒဉ္စ သက္ကာရသမ္မာနဉ္စ ပကာသေန္တော ‘‘အတီတေ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတီတေတိ အတိက္ကန္တေ ဝိဂတေ ကာလေ ဇာတေ ဘူတေ, သသင္ဃေ သာဝကသမူဟသဟိတေ, သဗ္ဗေ လောကနာယကေ ဗုဒ္ဓေ သဘာဝေန ပကတိဝဏ္ဏေန ရူပေန သဏ္ဌာနေန စ, သသာဝကေ သာဝကသဟိတေ, ဗုဒ္ဓေ နိမ္မိနိတ္ဝာ ယေန ဒ္ဝာရေန ပာသာဒော ပဝိသိတဗ္ဗော ဟောတိ , တေန ဒ္ဝာရေန ပဝိသိတ္ဝာ သသာဝကာ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓာ သဗ္ဗသောဏ္ဏမယေ သကလသုဝဏ္ဏမယေ, ပီဌေ နိသိန္နာ အရိယမဏ္ဍလာ အရိယသမူဟာ အဟေသုန္တိ အတ္ထော။
22-23. Evaṃ pāsādassa sobhaṃ vaṇṇetvā ratanamayaṃ pāsādañca sakkārasammānañca pakāsento ‘‘atīte sabbabuddhe cā’’tiādimāha. Tattha atīteti atikkante vigate kāle jāte bhūte, sasaṅghe sāvakasamūhasahite, sabbe lokanāyake buddhe sabhāvena pakativaṇṇena rūpena saṇṭhānena ca, sasāvake sāvakasahite, buddhe nimminitvā yena dvārena pāsādo pavisitabbo hoti , tena dvārena pavisitvā sasāvakā sabbe buddhā sabbasoṇṇamaye sakalasuvaṇṇamaye, pīṭhe nisinnā ariyamaṇḍalā ariyasamūhā ahesunti attho.
၂၄-၂၅. ဧတရဟိ ဝတ္တမာနေ ကာလေ အနုတ္တရာ ဥတ္တရဝိရဟိတာ ယေ စ ဗုဒ္ဓာ အတ္ထိ သံဝိဇ္ဇန္တိ, တေ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ အနေကသတေ သယမ္ဘူ သယမေဝ ဘူတေ အညာစရိယရဟိတေ, အပရာဇိတေ ခန္ဓကိလေသာဘိသင္ခာရမစ္စုဒေဝပုတ္တမာရေဟိ အပရာဇိတေ, ဇယမာပန္နေ သန္တပ္ပေသိန္တိ အတ္ထော။ ဘဝနံ မယ္ဟံ ပာသာဒံ အတီတကာလေ စ ဝတ္တမာနကာလေ စ, သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓာ သမာရုဟုံ သံ သုဋ္ဌု အာရုဟိံသူတိ အတ္ထော။
24-25.Etarahi vattamāne kāle anuttarā uttaravirahitā ye ca buddhāatthi saṃvijjanti, te ca paccekabuddhe anekasate sayambhū sayameva bhūte aññācariyarahite, aparājite khandhakilesābhisaṅkhāramaccudevaputtamārehi aparājite, jayamāpanne santappesinti attho. Bhavanaṃ mayhaṃ pāsādaṃ atītakāle ca vattamānakāle ca, sabbe buddhā samāruhuṃ saṃ suṭṭhu āruhiṃsūti attho.
၂၆. ယေ ဒိဗ္ဗာ ဒိဝိ ဘဝာ ဒိဗ္ဗာ ဒေဝလောကေ ဇာတာ, ယေ စ ဗဟူ ကပ္ပရုက္ခာ အတ္ထိ။ ယေ စ မာနုသာ မနုသ္သေ ဇာတာ ယေ စ ဗဟူ ကပ္ပရုက္ခာ အတ္ထိ, တတော သဗ္ဗံ ဒုသ္သံ သမာဟန္တ္ဝာ သံ သုဋ္ဌု အာဟရိတ္ဝာ တေစီဝရာနိ ကာရေတ္ဝာ တေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ တိစီဝရေဟိ အစ္ဆာဒေမီတိ သမ္ဗန္ဓော။
26.Ye dibbā divi bhavā dibbā devaloke jātā, ye ca bahū kapparukkhā atthi. Ye ca mānusā manusse jātā ye ca bahū kapparukkhā atthi, tato sabbaṃ dussaṃ samāhantvā saṃ suṭṭhu āharitvā tecīvarāni kāretvā te paccekabuddhe ticīvarehi acchādemīti sambandho.
၂၇. ဧဝံ တိစီဝရေဟိ အစ္ဆာဒေတ္ဝာ ပာရုပာပေတ္ဝာ တေသံ နိသိန္နာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာနံ သမ္ပန္နံ မဓုရံ ခဇ္ဇံ ခာဒိတဗ္ဗံ ပူဝာဒိ ကိဉ္စိ, မဓုရံ ဘောဇ္ဇံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ အာဟာရဉ္စ, မဓုရံ သာယနီယံ လေဟနီယဉ္စ, သမ္ပန္နံ မဓုရံ ပိဝိတဗ္ဗံ အဋ္ဌပာနဉ္စ, ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ အာဟာရဉ္စ, သုဘေ သုန္ဒရေ မဏိမယေ သေလမယေ ပတ္တေ သံ သုဋ္ဌု ပူရေတ္ဝာ အဒာသိံ ပဋိဂ္ဂဟာပေသိန္တိ အတ္ထော။
27. Evaṃ ticīvarehi acchādetvā pārupāpetvā tesaṃ nisinnānaṃ paccekabuddhānaṃ sampannaṃ madhuraṃ khajjaṃ khāditabbaṃ pūvādi kiñci, madhuraṃ bhojjaṃ bhuñjitabbaṃ āhārañca, madhuraṃ sāyanīyaṃ lehanīyañca, sampannaṃ madhuraṃ pivitabbaṃ aṭṭhapānañca, bhojanaṃ bhuñjitabbaṃ āhārañca, subhe sundare maṇimaye selamaye patte saṃ suṭṭhu pūretvā adāsiṃ paṭiggahāpesinti attho.
၂၈. သဗ္ဗေ တေ အရိယမဏ္ဍလာ သဗ္ဗေ တေ အရိယသမူဟာ, ဒိဗ္ဗစက္ခု သမာ ဟုတ္ဝာ မဋ္ဌာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုသမင္ဂိနော ဟုတ္ဝာ မဋ္ဌာ ကိလေသေဟိ ရဟိတတ္တာ သိလိဋ္ဌာ သောဘမာနာ စီဝရသံယုတာ တိစီဝရေဟိ သမင္ဂီဘူတာ မဓုရသက္ခရာဟိ စ တေလေန စ မဓုဖာဏိတေဟိ စ ပရမန္နေန ဥတ္တမေန အန္နေန စ မယာ တပ္ပိတာ အပ္ပိတာ ပရိပူရိတာ အဟေသုန္တိ အတ္ထော။
28.Sabbe te ariyamaṇḍalā sabbe te ariyasamūhā, dibbacakkhu samā hutvā maṭṭhāti dibbacakkhusamaṅgino hutvā maṭṭhā kilesehi rahitattā siliṭṭhā sobhamānā cīvarasaṃyutā ticīvarehi samaṅgībhūtā madhurasakkharāhi ca telena ca madhuphāṇitehi ca paramannena uttamena annena ca mayā tappitā appitā paripūritā ahesunti attho.
၂၉. တေ ဧဝံ သန္တပ္ပိတာ အရိယမဏ္ဍလာ ရတနဂဗ္ဘံ သတ္တဟိ ရတနေဟိ နိမ္မိတဂဗ္ဘံ ဂေဟံ, ပဝိသိတ္ဝာ ဂုဟာသယာ ဂုဟာယံ သယမာနာ, ကေသရီဝ ကေသရသီဟာ ဣဝ, မဟာရဟမ္ဟိ သယနေ အနဂ္ဃေ မဉ္စေ, သီဟသေယ္ယမကပ္ပယုံ ယထာ သီဟော မိဂရာဇာ ဒက္ခိဏပသ္သေန သယန္တော ပာဒေ ပာဒံ အစ္စာဓာယ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ သီသူပဓာနံ ကတ္ဝာ ဝာမဟတ္ထံ ဥဇုကံ ဌပေတ္ဝာ ဝာလဓိံ အန္တရသတ္ထိယံ ကတ္ဝာ နိစ္စလော သယတိ, ဧဝံ သေယ္ယံ ကပ္ပယုံ ကရိံသူတိ အတ္ထော။
29. Te evaṃ santappitā ariyamaṇḍalā ratanagabbhaṃ sattahi ratanehi nimmitagabbhaṃ gehaṃ, pavisitvā guhāsayā guhāyaṃ sayamānā, kesarīva kesarasīhā iva, mahārahamhi sayane anagghe mañce, sīhaseyyamakappayuṃ yathā sīho migarājā dakkhiṇapassena sayanto pāde pādaṃ accādhāya dakkhiṇahatthaṃ sīsūpadhānaṃ katvā vāmahatthaṃ ujukaṃ ṭhapetvā vāladhiṃ antarasatthiyaṃ katvā niccalo sayati, evaṃ seyyaṃ kappayuṃ kariṃsūti attho.
၃၀. တေ ဧဝံ သီဟသေယ္ယံ ကပ္ပေတ္ဝာ သမ္ပဇာနာ သတိသမ္ပဇညသမ္ပန္နာ။ သမုဋ္ဌာယ သံ သုဋ္ဌု ဥဋ္ဌဟိတ္ဝာ သယနေ ပလ္လင္ကမာဘုဇုံ ဦရုဗဒ္ဓာသနံ ကရိံသူတိ အတ္ထော။
30. Te evaṃ sīhaseyyaṃ kappetvā sampajānā satisampajaññasampannā. Samuṭṭhāya saṃ suṭṭhu uṭṭhahitvā sayane pallaṅkamābhujuṃ ūrubaddhāsanaṃ kariṃsūti attho.
၃၁. ဂောစရံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓာနန္တိ သဗ္ဗေသံ အတီတာနာဂတာနံ ဗုဒ္ဓာနံ ဂောစရံ အာရမ္မဏဘူတံ ဈာနရတိသမပ္ပိတာ ဈာနရတိယာ သံ သုဋ္ဌု အပ္ပိတာ သမင္ဂီဘူတာ အဟေသုန္တိ အတ္ထော, အညေ ဓမ္မာနိ ဒေသေန္တီတိ တေသု ပစ္စေကဗုဒ္ဓေသု အညေ ဧကစ္စေ ဓမ္မေ ဒေသေန္တိ, အညေ ဧကစ္စေ ဣဒ္ဓိယာ ပဌမာဒိဇ္ဈာနကီဠာယ ကီဠန္တိ ရမန္တိ။
31.Gocaraṃsabbabuddhānanti sabbesaṃ atītānāgatānaṃ buddhānaṃ gocaraṃ ārammaṇabhūtaṃ jhānaratisamappitā jhānaratiyā saṃ suṭṭhu appitā samaṅgībhūtā ahesunti attho, aññe dhammāni desentīti tesu paccekabuddhesu aññe ekacce dhamme desenti, aññe ekacce iddhiyā paṭhamādijjhānakīḷāya kīḷanti ramanti.
၃၂. အညေ ဧကစ္စေ အဘိညာ ပဉ္စ အဘိညာယော ဝသိဘာဝိတာ ဝသီကရိံသု, ပဉ္စသု အဘိညာသု အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနဝုဋ္ဌာနအဓိဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏသင္ခာတာဟိ ပဉ္စဝသိတာဟိ ဝသီဘာဝံ ဣတာ ဂတာ ပတ္တာ အဘိညာယော , အပ္ပေန္တိ သမာပဇ္ဇန္တိ။ အညေ ဧကစ္စေ အနေကသဟသ္သိယော ဝိကုဗ္ဗနာနိ ဧကောပိ ဟုတ္ဝာ ဗဟုဓာ ဟောတိ, ဗဟုဓာပိ ဟုတ္ဝာ ဧကော ဟောတီတိ ဧဝမာဒီနိ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနာနိ ဝိကုဗ္ဗန္တိ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။
32.Aññe ekacce abhiññā pañca abhiññāyo vasibhāvitā vasīkariṃsu, pañcasu abhiññāsu āvajjanasamāpajjanavuṭṭhānaadhiṭṭhānapaccavekkhaṇasaṅkhātāhi pañcavasitāhi vasībhāvaṃ itā gatā pattā abhiññāyo , appenti samāpajjanti. Aññe ekacce anekasahassiyo vikubbanāni ekopi hutvā bahudhā hoti, bahudhāpi hutvā eko hotīti evamādīni iddhivikubbanāni vikubbanti karontīti attho.
၃၃. ဗုဒ္ဓာပိ ဗုဒ္ဓေတိ ဧဝံ သန္နိပတိတေသု ပစ္စေကဗုဒ္ဓေသု သဗ္ဗညုတညာဏသ္သ ဝိသယံ အာရမ္မဏဘူတံ ပဉ္ဟံ ဗုဒ္ဓာ ဗုဒ္ဓေ ပုစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ တေ ဗုဒ္ဓာ အတ္ထဂမ္ဘီရတာယ ဂမ္ဘီရံ နိပုဏံ သုခုမံ, ဌာနံ ကာရဏံ, ပညာယ ဝိနိဗုဇ္ဈရေ ဝိသေသေန နိရဝသေသတော ဗုဇ္ဈန္တိ။
33.Buddhāpi buddheti evaṃ sannipatitesu paccekabuddhesu sabbaññutaññāṇassa visayaṃ ārammaṇabhūtaṃ pañhaṃ buddhā buddhe pucchantīti attho. Te buddhā atthagambhīratāya gambhīraṃ nipuṇaṃ sukhumaṃ, ṭhānaṃ kāraṇaṃ, paññāya vinibujjhare visesena niravasesato bujjhanti.
၃၄. တဒာ မမ ပာသာဒေ သန္နိပတိတာ သာဝကာပိ ဗုဒ္ဓေ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆန္တိ, ဗုဒ္ဓာ သာဝကေ သိသ္သေ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆန္တိ, တေ ဗုဒ္ဓာ စ သာဝကာ စ အညမညံ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ အညမညံ ဗ္ယာကရောန္တိ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တိ။
34. Tadā mama pāsāde sannipatitā sāvakāpi buddhe pañhaṃ pucchanti, buddhā sāvake sisse pañhaṃ pucchanti, te buddhā ca sāvakā ca aññamaññaṃ pañhaṃ pucchitvā aññamaññaṃ byākaronti vissajjenti.
၃၅. ပုန တေ သဗ္ဗေ ဧကတော ဒသ္သေန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ စ သာဝကာ စ သိသ္သာ ပရိစာရကာ နိသ္သိတကာ ဧတေ သဗ္ဗေ, သကာယ သကာယ ရတိယာ ရမမာနာ သလ္လီနာ မမ ပာသာဒေ အဘိရမန္တီတိ အတ္ထော။
35. Puna te sabbe ekato dassento ‘‘buddhā paccekabuddhā cā’’tiādimāha. Tattha buddhā sammāsambuddhā, paccekabuddhā ca sāvakā ca sissā paricārakā nissitakā ete sabbe, sakāya sakāya ratiyā ramamānā sallīnā mama pāsāde abhiramantīti attho.
၃၆. ဧဝံ တသ္မိံ ဝေဇယန္တပာသာဒေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာနံ အာစာရသမ္ပတ္တိံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ အတ္တနော အာနုဘာဝံ ဒသ္သေန္တော သော တိလောကဝိဇယော စက္ကဝတ္တိရာဇာ ‘‘ဆတ္တာ တိဋ္ဌန္တု ရတနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရတနာ သတ္တရတနမယာ, ဆတ္တာ ကဉ္စနာဝေဠပန္တိကာ သုဝဏ္ဏဇာလေဟိ ဩလမ္ဗိတာ တိဋ္ဌန္တု။ မုတ္တာဇာလပရိက္ခိတ္တာ မုတ္တာဇာလေဟိ ပရိဝာရိတာ, သဗ္ဗေ ဆတ္တာ မမ မတ္ထကေ မုဒ္ဓနိ, ဓာရေန္တူတိ စိန္တိတမတ္တေယေဝ ဆတ္တာ ပာတုဘူတာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
36. Evaṃ tasmiṃ vejayantapāsāde paccekabuddhānaṃ ācārasampattiṃ dassetvā idāni attano ānubhāvaṃ dassento so tilokavijayo cakkavattirājā ‘‘chattā tiṭṭhantu ratanā’’tiādimāha. Tattha ratanā sattaratanamayā, chattā kañcanāveḷapantikā suvaṇṇajālehi olambitā tiṭṭhantu. Muttājālaparikkhittā muttājālehi parivāritā, sabbe chattā mama matthake muddhani, dhārentūti cintitamatteyeva chattā pātubhūtā hontīti attho.
၃၇. သောဏ္ဏတာရကစိတ္တိတာ သုဝဏ္ဏတာရကာဟိ ဒဒ္ဒလ္လမာနာ စေလဝိတာနာ ဘဝန္တု နိဗ္ဗတ္တန္တု ။ ဝိစိတ္တာ အနေကဝဏ္ဏာ, မလ္ယဝိတတာ ပုပ္ဖပတ္ထဋာ, သဗ္ဗေ အနေကဝိတာနာ, မတ္ထကေ နိသီဒနဋ္ဌာနသ္သ ဥပရိဘာဂေ ဓာရေန္တူတိ အတ္ထော။
37.Soṇṇatārakacittitā suvaṇṇatārakāhi daddallamānā celavitānā bhavantu nibbattantu . Vicittā anekavaṇṇā, malyavitatā pupphapatthaṭā, sabbe anekavitānā, matthake nisīdanaṭṭhānassa uparibhāge dhārentūti attho.
၃၈-၄၀. မလ္ယဒာမေဟိ အနေကသုဂန္ဓပုပ္ဖဒာမေဟိ ဝိတတာ ပရိကိဏ္ဏာ, ဂန္ဓဒာမေဟိ စန္ဒနကုင္ကုမတဂရာဒိသုဂန္ဓဒာမေဟိ, သောဘိတာ ပောက္ခရဏီတိ သမ္ဗန္ဓော ။ ဒုသ္သဒာမေဟိ ပတ္တုဏ္ဏစီနာဒိအနဂ္ဃဒုသ္သဒာမေဟိ, ပရိကိဏ္ဏာ သတ္တရတနဒာမေဟိ ဘူသိတာ အလင္ကတာ ပောက္ခရဏီ, ပုပ္ဖာဘိကိဏ္ဏာ စမ္ပကသဠလသောဂန္ဓိကာဒိသုဂန္ဓပုပ္ဖေဟိ အဘိကိဏ္ဏာ သုဋ္ဌု ဝိစိတ္တာ သောဘိတာ။ ပုနရပိ ကိံ ဘူတာ ပောက္ခရဏီ? သုရဘိဂန္ဓသုဂန္ဓေဟိ ဘူသိတာ ဝာသိတာ။ သမန္တတော ဂန္ဓပဉ္စင္ဂုလလင္ကတာ ပဉ္စဟိ အင္ဂုလေဟိ လိမ္ပိတဂန္ဓေဟိ အလင္ကတာ, ဟေမစ္ဆဒနဆာဒိတာ သုဝဏ္ဏဆဒနေဟိ သုဝဏ္ဏဝိတာနေဟိ ဆာဒိတာ, ပာသာဒသ္သ စာတုဒ္ဒိသာ ပောက္ခရဏိယော ပဒုမေဟိ စ ဥပ္ပလေဟိ စ သုဋ္ဌု သန္ထတာ ပတ္ထဋာ သုဝဏ္ဏရူပေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ, ခာယန္တု, ပဒ္မရေဏုရဇုဂ္ဂတာ ပဒုမရေဏူဟိ ဓူလီဟိ စ အာကိဏ္ဏာ ပောက္ခရဏိယော သောဘန္တူတိ အတ္ထော။
38-40.Malyadāmehi anekasugandhapupphadāmehi vitatā parikiṇṇā, gandhadāmehi candanakuṅkumatagarādisugandhadāmehi, sobhitā pokkharaṇīti sambandho . Dussadāmehi pattuṇṇacīnādianagghadussadāmehi, parikiṇṇā sattaratanadāmehi bhūsitā alaṅkatā pokkharaṇī, pupphābhikiṇṇā campakasaḷalasogandhikādisugandhapupphehi abhikiṇṇā suṭṭhu vicittā sobhitā. Punarapi kiṃ bhūtā pokkharaṇī? Surabhigandhasugandhehi bhūsitā vāsitā. Samantato gandhapañcaṅgulalaṅkatā pañcahi aṅgulehi limpitagandhehi alaṅkatā, hemacchadanachāditā suvaṇṇachadanehi suvaṇṇavitānehi chāditā, pāsādassa cātuddisā pokkharaṇiyo padumehi ca uppalehi ca suṭṭhu santhatā patthaṭā suvaṇṇarūpe suvaṇṇavaṇṇā, khāyantu, padmareṇurajuggatā padumareṇūhi dhūlīhi ca ākiṇṇā pokkharaṇiyo sobhantūti attho.
၄၁. မမ ဝေဇယန္တပာသာဒသ္သ သမန္တတော ပာဒပာ စမ္ပကာဒယော ရုက္ခာ သဗ္ဗေ ပုပ္ဖန္တု ဧတေ ပုပ္ဖရုက္ခာ။ သယမေဝ ပုပ္ဖာ မုဉ္စိတ္ဝာ ဝိဂဠိတ္ဝာ ဂန္တ္ဝာ ဘဝနံ ဩကိရုံ, ဩကိဏ္ဏာ ပာသာဒသ္သ ဥပရိ ကရောန္တူတိ အတ္ထော။
41. Mama vejayantapāsādassa samantato pādapā campakādayo rukkhā sabbe pupphantu ete puppharukkhā. Sayameva pupphā muñcitvā vigaḷitvā gantvā bhavanaṃ okiruṃ, okiṇṇā pāsādassa upari karontūti attho.
၄၂. တတ္ထ တသ္မိံ မမ ဝေဇယန္တပာသာဒေ သိခိနော မယူရာ နစ္စန္တူ, ဒိဗ္ဗဟံသာ ဒေဝတာဟံသာ, ပကူဇရေ သဒ္ဒံ ကရောန္တု, ကရဝီကာ စ မဓုရသဒ္ဒာ ကောကိလာ ဂာယန္တု ဂီတဝာက္ယံ ကရောန္တု, အပရေ အနုတ္တာ စ ဒိဇသင္ဃာ ပက္ခိနော သမူဟာ ပာသာဒသ္သ သမန္တတော မဓုရရဝံ ရဝန္တူတိ အတ္ထော။
42.Tattha tasmiṃ mama vejayantapāsāde sikhino mayūrā naccantū, dibbahaṃsā devatāhaṃsā, pakūjare saddaṃ karontu, karavīkā ca madhurasaddā kokilā gāyantu gītavākyaṃ karontu, apare anuttā ca dijasaṅghā pakkhino samūhā pāsādassa samantato madhuraravaṃ ravantūti attho.
၄၃. ပာသာဒသ္သ သမန္တကော သဗ္ဗာ အာတတဝိတတာဒယော ဘေရိယော ဝဇ္ဇန္တု ဟညန္တု, သဗ္ဗာ တာ အနေကတန္တိယော ဝီဏာ ရသန္တု သဒ္ဒံ ကရောန္တု, သဗ္ဗာ အနေကပ္ပကာရာ သင္ဂီတိယော ပာသာဒသ္သ သမန္တတော ဝတ္တန္တု ပဝတ္တန္တု ဂာယန္တူတိ အတ္ထော။
43.Pāsādassa samantako sabbā ātatavitatādayo bheriyo vajjantu haññantu, sabbā tā anekatantiyo vīṇā rasantu saddaṃ karontu, sabbā anekappakārā saṅgītiyo pāsādassa samantato vattantu pavattantu gāyantūti attho.
၄၄-၅. ယာဝတာ ယတ္တကေ ဌာနေ ဗုဒ္ဓခေတ္တမ္ဟိ ဒသသဟသ္သိစက္ကဝာဠေ တတော ပရေ စက္ကဝာဠေ, ဇောတိသမ္ပန္နာ ပဘာသမ္ပန္နာ အစ္ဆိန္နာ မဟန္တာ သမန္တတော ရတနာမယာ သတ္တဟိ ရတနေဟိ ကတာ ခစိတာ သောဏ္ဏပလ္လင္ကာ သုဝဏ္ဏပလ္လင္ကာ တိဋ္ဌန္တု, ပာသာဒသ္သ သမန္တတော ဒီပရုက္ခာ ပဒီပဓာရဏာ တေလရုက္ခာ ဇလန္တု , ပဒီပေဟိ ပဇ္ဇလန္တု, ဒသသဟသ္သိပရမ္ပရာ ဒသသဟသ္သီနံ ပရမ္ပရာ ဒသသဟသ္သိယော ဧကပဇ္ဇောတာ ဧကပဒီပာ ဝိယ ဘဝန္တု ဥဇ္ဇောတန္တူတိ အတ္ထော။
44-5.Yāvatā yattake ṭhāne buddhakhettamhi dasasahassicakkavāḷe tato pare cakkavāḷe, jotisampannā pabhāsampannā acchinnā mahantā samantato ratanāmayā sattahi ratanehi katā khacitā soṇṇapallaṅkā suvaṇṇapallaṅkā tiṭṭhantu, pāsādassa samantato dīparukkhā padīpadhāraṇā telarukkhā jalantu, padīpehi pajjalantu, dasasahassiparamparā dasasahassīnaṃ paramparā dasasahassiyo ekapajjotā ekapadīpā viya bhavantu ujjotantūti attho.
၄၆. နစ္စဂီတေသု ဆေကာ ဂဏိကာ နစ္စိတ္ထိယော စ လာသိကာ မုခေန သဒ္ဒကာရိကာ စ ပာသာဒသ္သ သမန္တတော နစ္စန္တု, အစ္ဆရာဂဏာ ဒေဝိတ္ထိသမူဟာ နစ္စန္တု, နာနာရင္ဂာ အနေကဝဏ္ဏာ နာနာရင္ဂမဏ္ဍလာ ပာသာဒသ္သ သမန္တတော နစ္စန္တု, ပဒိသ္သန္တု ပာကဋာ ဟောန္တူတိ အတ္ထော။
46. Naccagītesu chekā gaṇikā naccitthiyo ca lāsikā mukhena saddakārikā ca pāsādassa samantato naccantu, accharāgaṇā devitthisamūhā naccantu, nānāraṅgā anekavaṇṇā nānāraṅgamaṇḍalā pāsādassa samantato naccantu, padissantu pākaṭā hontūti attho.
၄၇. တဒာ အဟံ တိလောကဝိဇယော နာမ စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဟုတ္ဝာ သကလစက္ကဝာဠေ ဒုမဂ္ဂေ ရုက္ခဂ္ဂေ ပဗ္ဗတဂ္ဂေ ဟိမဝန္တစက္ကဝာဠပဗ္ဗတာဒီနံ အဂ္ဂေ သိနေရူပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ စ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု ဝိစိတ္တံ အနေကဝဏ္ဏဝိစိတ္တံ ပဉ္စဝဏ္ဏိကံ နီလပီတာဒိပဉ္စဝဏ္ဏံ သဗ္ဗံ ဓဇံ ဥသ္သာပေမီတိ အတ္ထော။
47. Tadā ahaṃ tilokavijayo nāma cakkavattirājā hutvā sakalacakkavāḷe dumagge rukkhagge pabbatagge himavantacakkavāḷapabbatādīnaṃ agge sinerūpabbatamuddhani ca sabbaṭṭhānesu vicittaṃ anekavaṇṇavicittaṃ pañcavaṇṇikaṃ nīlapītādipañcavaṇṇaṃ sabbaṃ dhajaṃ ussāpemīti attho.
၄၈. နရာ လောကန္တရာ နရာ စ နာဂလောကတော နာဂာ စ ဒေဝလောကတော ဂန္ဓဗ္ဗာ စ ဒေဝာ စ သဗ္ဗေ ဥပေန္တု ဥပဂစ္ဆန္တု, တေ နရာဒယော နမသ္သန္တာ မမ နမက္ကာရံ ကရောန္တာ ပဉ္ဇလိကာ ကတဟတ္ထပုဋာ မမ ဝေဇယန္တံ ပာသာဒံ ပရိဝာရယုန္တိ အတ္ထော။
48.Narā lokantarā narā ca nāgalokato nāgā ca devalokato gandhabbā ca devā ca sabbe upentu upagacchantu, te narādayo namassantā mama namakkāraṃ karontā pañjalikā katahatthapuṭā mama vejayantaṃ pāsādaṃ parivārayunti attho.
၄၉. ဧဝံ သော တိလောကဝိဇယော စက္ကဝတ္တိရာဇာ ပာသာဒသ္သ စ အတ္တနော စ အာနုဘာဝံ ဝဏ္ဏေတ္ဝာ ဣဒာနိ အတ္တနာ သမ္ပတ္တိကတပုညဖလံ သမာဒပေန္တော ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ကုသလံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယံ ကိဉ္စိ ကုသလကမ္မသင္ခာတံ ကိရိယံ ကတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗံ မမ မယာ ကာယေန ဝာ ဝာစာယ ဝာ မနသာ ဝာ တီဟိ ဒ္ဝာရေဟိ ကတံ တိဒသေ သုကတံ သုဋ္ဌု ကတံ, တာဝတိံသဘဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ ကတန္တိ အတ္ထော။
49. Evaṃ so tilokavijayo cakkavattirājā pāsādassa ca attano ca ānubhāvaṃ vaṇṇetvā idāni attanā sampattikatapuññaphalaṃ samādapento ‘‘yaṃ kiñci kusalaṃ kamma’’ntiādimāha. Yaṃ kiñci kusalakammasaṅkhātaṃ kiriyaṃ kattabbaṃ atthi, taṃ sabbaṃ mama mayā kāyena vā vācāya vā manasā vā tīhi dvārehi kataṃ tidase sukataṃ suṭṭhu kataṃ, tāvatiṃsabhavane uppajjanārahaṃ katanti attho.
၅၀. ပုန သမာဒပေန္တော ‘‘ယေ သတ္တာ သညိနော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေ သတ္တာ မနုသ္သာ ဝာ ဒေဝာ ဝာ ဗ္ရဟ္မာနော ဝာ သညိနော သညာသဟိတာ အတ္ထိ, ယေ စ သတ္တာ အသညိနော သညာရဟိတာ အသညာ သတ္တာ သန္တိ, တေ သဗ္ဗေ သတ္တာ မယ္ဟံ မယာ ကတံ ပုညဖလံ, ဘာဂီ ဘဝန္တု ပုညဝန္တာ ဟောန္တူတိ အတ္ထော။
50. Puna samādapento ‘‘ye sattā saññino’’tiādimāha. Tattha ye sattā manussā vā devā vā brahmāno vā saññino saññāsahitā atthi, ye ca sattā asaññino saññārahitā asaññā sattā santi, te sabbe sattā mayhaṃ mayā kataṃ puññaphalaṃ, bhāgī bhavantu puññavantā hontūti attho.
၅၁. ပုနပိ သမာဒပေန္တော ဗောဓိသတ္တော ‘‘ယေသံ ကတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ မယာ ကတံ ပုညံ ယေဟိ နရနာဂဂန္ဓဗ္ဗဒေဝေဟိ သုဝိဒိတံ ဉာတံ, တေသံ မယာ ဒိန္နံ ပုညဖလံ, တသ္မိံ မယာ ကတေ ပုညေ ဒိန္နဘာဝံ ယေ နရာဒယော န ဇာနန္တိ, ဒေဝာ ဂန္တ္ဝာ တေသံ တံ နိဝေဒယုံ အာရောစယုန္တိ အတ္ထော။
51. Punapi samādapento bodhisatto ‘‘yesaṃ kata’’ntiādimāha. Mayā kataṃ puññaṃ yehi naranāgagandhabbadevehi suviditaṃ ñātaṃ, tesaṃ mayā dinnaṃ puññaphalaṃ, tasmiṃ mayā kate puññe dinnabhāvaṃ ye narādayo na jānanti, devā gantvā tesaṃ taṃ nivedayuṃ ārocayunti attho.
၅၂. သဗ္ဗလောကမ္ဟိ ယေ သတ္တာ အာဟာရနိသ္သိတာ ဇီဝန္တိ, တေ သဗ္ဗေ သတ္တာ မနုညံ ဘောဇနံ သဗ္ဗံ မမ စေတသာ မမ စိတ္တေန လဘန္တု, မမ ပုညိဒ္ဓိယာ လဘန္တူတိ အတ္ထော။
52.Sabbalokamhiye sattā āhāranissitā jīvanti, te sabbe sattā manuññaṃ bhojanaṃ sabbaṃ mama cetasā mama cittena labhantu, mama puññiddhiyā labhantūti attho.
၅၃. မနသာ ပသန္နေန စိတ္တေန ယံ ဒာနံ မယာ ဒိန္နံ တသ္မိံ ဒာနေ စိတ္တေန ပသာဒံ အာဝဟိံ ဥပ္ပာဒေသိံ။ သဗ္ဗသမ္ဗုဒ္ဓာ စ ပစ္စေကာ ပဋိဧက္ကာ ဇိနသာဝကာ စ မယာ စက္ကဝတ္တိရညာ ပူဇိတာ။
53.Manasā pasannena cittena yaṃ dānaṃ mayā dinnaṃ tasmiṃ dāne cittena pasādaṃ āvahiṃ uppādesiṃ. Sabbasambuddhā ca paccekā paṭiekkā jinasāvakā ca mayā cakkavattiraññā pūjitā.
၅၄. သုကတေန တေန ကမ္မေန သဒ္ဒဟိတ္ဝာ ကတေန ကုသလကမ္မေန, စေတနာပဏိဓီဟိ စ စိတ္တေန ကတပတ္ထနာဟိ စ, မာနုသံ ဒေဟံ မနုသ္သသရီရံ, ဇဟိတ္ဝာ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ, အဟံ တာဝတိံသံ ဒေဝလောကံ အဂစ္ဆိံ အဂမာသိံ, သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓော ဝိယ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇိန္တိ အတ္ထော။
54.Sukatena tena kammena saddahitvā katena kusalakammena, cetanāpaṇidhīhi ca cittena katapatthanāhi ca, mānusaṃ dehaṃ manussasarīraṃ, jahitvā chaḍḍetvā, ahaṃ tāvatiṃsaṃ devalokaṃ agacchiṃ agamāsiṃ, suttappabuddho viya tattha uppajjinti attho.
၅၅. တတော တိလောကဝိဇယော စက္ကဝတ္တိရာဇာ ကာလင္ကတော, တတော ပဋ္ဌာယ အာဂတေ ဒုဝေ ဘဝေ ဒ္ဝေ ဇာတိယော ပဇာနာမိ ဒေဝတ္တေ ဒေဝတ္တဘာဝေ မာနုသေ မနုသ္သတ္တဘာဝေ စ, တတော ဇာတိဒ္ဝယတော အညံ ဂတိံ အညံ ဥပပတ္တိံ န ဇာနာမိ န ပသ္သာမိ, မနသာ စိတ္တေန ပတ္ထနာဖလံ ပတ္ထိတပတ္ထနာဖလန္တိ အတ္ထော။
55. Tato tilokavijayo cakkavattirājā kālaṅkato, tato paṭṭhāya āgate duve bhave dve jātiyo pajānāmi devatte devattabhāve mānuse manussattabhāve ca, tato jātidvayato aññaṃ gatiṃ aññaṃ upapattiṃ na jānāmi na passāmi, manasā cittena patthanāphalaṃ patthitapatthanāphalanti attho.
၅၆. ဒေဝာနံ အဓိကော ဟောမီတိ ယဒိ ဒေဝေသု ဇာတော, အာယုဝဏ္ဏဗလတေဇေဟိ ဒေဝာနံ အဓိကော ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌော အဟောသိန္တိ အတ္ထော။ ယဒိ မနုသ္သေသု ဇာတော, မနုဇာဓိပော မနုသ္သာနံ အဓိပတိ ဣသ္သရော ဘဝာမိ, တထာ ရာဇဘူတော အဘိရူပေန ရူပသမ္ပတ္တိယာ စ လက္ခဏေန အာရောဟပရိဏာဟာဒိလက္ခဏေန စ သမ္ပန္နော သမ္ပုဏ္ဏော ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နဘဝေ ပညာယ ပရမတ္ထဇာနနပညာယ အသမော သမရဟိတော, မယာ သဒိသော ကောစိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
56.Devānaṃ adhiko homīti yadi devesu jāto, āyuvaṇṇabalatejehi devānaṃ adhiko jeṭṭho seṭṭho ahosinti attho. Yadi manussesu jāto, manujādhipo manussānaṃ adhipati issaro bhavāmi, tathā rājabhūto abhirūpena rūpasampattiyā ca lakkhaṇena ārohapariṇāhādilakkhaṇena ca sampanno sampuṇṇo uppannuppannabhave paññāya paramatthajānanapaññāya asamo samarahito, mayā sadiso koci natthīti attho.
၅၇. မယာ ကတပုညသမ္ဘာရေန ပုညဖလေန ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နဘဝေ သေဋ္ဌံ ပသဋ္ဌံ မဓုရံ ဝိဝိဓံ အနေကပ္ပကာရံ ဘောဇနဉ္စ အနပ္ပကံ ဗဟုသတ္တရတနဉ္စ ဝိဝိဓာနိ, အနေကပ္ပကာရာနိ ပတ္တုဏ္ဏကောသေယ္ယာဒိဝတ္ထာနိ စ နဘာ အာကာသတော မံ မမ သန္တိကံ ခိပ္ပံ သီဃံ ဥပေန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ။
57. Mayā katapuññasambhārena puññaphalena uppannuppannabhave seṭṭhaṃ pasaṭṭhaṃ madhuraṃ vividhaṃ anekappakāraṃ bhojanañca anappakaṃ bahusattaratanañca vividhāni, anekappakārāni pattuṇṇakoseyyādivatthāni ca nabhā ākāsato maṃ mama santikaṃ khippaṃ sīghaṃ upenti upagacchanti.
၅၈-၆၆. ပထဗ္ယာ ပထဝိယာ ပဗ္ဗတေ စ အာကာသေ စ ဥဒကေ စ ဝနေ စ ယံ ယံ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟတ္ထံ ပသာရေမိ နိက္ခိပာမိ, တတော တတော ဒိဗ္ဗာ ဘက္ခာ ဒိဗ္ဗာ အာဟာရာ မံ မမ သန္တိကံ ဥပေန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ, ပာတုဘဝန္တီတိ အတ္ထော။ တထာ ယထာက္ကမံ သဗ္ဗေ ရတနာ။ သဗ္ဗေ စန္ဒနာဒယော ဂန္ဓာ ။ သဗ္ဗေ ယာနာ ဝာဟနာ။ သဗ္ဗေ စမ္ပကနာဂပုန္နာဂာဒယော မာလာ ပုပ္ဖာ။ သဗ္ဗေ အလင္ကာရာ အာဘရဏာ။ သဗ္ဗာ ဒိဗ္ဗကညာ။ သဗ္ဗေ မဓုသက္ခရာ။ သဗ္ဗေ ပူပာဒယော ခဇ္ဇာ ခာဒိတဗ္ဗာ မံ မမ သန္တိကံ ဥပေန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ။
58-66.Pathabyā pathaviyā pabbate ca ākāse ca udake ca vane ca yaṃ yaṃ yattha yattha hatthaṃ pasāremi nikkhipāmi, tato tato dibbā bhakkhā dibbā āhārā maṃ mama santikaṃ upenti upagacchanti, pātubhavantīti attho. Tathā yathākkamaṃ sabbe ratanā. Sabbe candanādayo gandhā. Sabbe yānā vāhanā. Sabbe campakanāgapunnāgādayo mālā pupphā. Sabbe alaṅkārā ābharaṇā. Sabbā dibbakaññā. Sabbe madhusakkharā. Sabbe pūpādayo khajjā khāditabbā maṃ mama santikaṃ upenti upagacchanti.
၆၇-၆၈. သမ္ဗောဓိဝရပတ္တိယာတိ ဥတ္တမစတုမဂ္ဂဉာဏပတ္တိယာ ပာပုဏနတ္ထာယ။ မယာ ယံ ဥတ္တမဒာနံ ကတံ ပူရိတံ, တေန ဥတ္တမဒာနေန သေလသင္ခာတံ ပဗ္ဗတံ သကလံ ဧကနိန္နာဒံ ကရောန္တော ဗဟလံ ဂိရံ ပုထုလံ ဃောသံ ဂဇ္ဇေန္တော, သဒေဝကံ လောကံ သကလံ မနုသ္သဒေဝလောကံ ဟာသယန္တော သောမနသ္သပ္ပတ္တံ ကရောန္တော လောကေ သကလလောကတ္တယေ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒော ဗုဒ္ဓော အဟံ ဘဝာမီတိ အတ္ထော။
67-68.Sambodhivarapattiyāti uttamacatumaggañāṇapattiyā pāpuṇanatthāya. Mayā yaṃ uttamadānaṃ kataṃ pūritaṃ, tena uttamadānena selasaṅkhātaṃ pabbataṃ sakalaṃ ekaninnādaṃ karonto bahalaṃ giraṃ puthulaṃ ghosaṃ gajjento, sadevakaṃ lokaṃ sakalaṃ manussadevalokaṃ hāsayanto somanassappattaṃ karonto loke sakalalokattaye vivaṭṭacchado buddho ahaṃ bhavāmīti attho.
၆၉. ဒိသာ ဒသဝိဓာ လောကေတိ စက္ကဝာဠလောကေ ဒသဝိဓာ ဒသကောဋ္ဌာသာ ဒိသာ ဟောန္တိ, တတ္ထ ကောဋ္ဌာသေ ယာယတော ယာယန္တသ္သ ဂစ္ဆန္တသ္သ အန္တကံ နတ္ထီတိ အတ္ထော, စက္ကဝတ္တိကာလေ တသ္မိံ မယာ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ဒိသာဘာဂေ ဝာ ဗုဒ္ဓခေတ္တာ ဗုဒ္ဓဝိသယာ အသင္ခိယာ သင္ခာရဟိတာ။
69.Disā dasavidhā loketi cakkavāḷaloke dasavidhā dasakoṭṭhāsā disā honti, tattha koṭṭhāse yāyato yāyantassa gacchantassa antakaṃ natthīti attho, cakkavattikāle tasmiṃ mayā gatagataṭṭhāne disābhāge vā buddhakhettā buddhavisayā asaṅkhiyā saṅkhārahitā.
၇၀. ပဘာ ပကိတ္တိတာတိ တဒာ စက္ကဝတ္တိရာဇကာလေ မယ္ဟံ ပဘာ စက္ကရတနမဏိရတနာဒီနံ ပဘာ အာလောကာ ယမကာ ယုဂဠယုဂဠာ ဟုတ္ဝာ ရံသိဝာဟနာ ရံသိံ မုဉ္စမာနာ ပကိတ္တိတာ ပာကဋာ, ဧတ္ထန္တရေ ဒသသဟသ္သိစက္ကဝာဠန္တရေ ရံသိဇာလံ ရံသိသမူဟံ, အာလောကော ဝိပုလော ဗဟုတရော ဘဝေ အဟောသီတိ အတ္ထော။
70.Pabhā pakittitāti tadā cakkavattirājakāle mayhaṃ pabhā cakkaratanamaṇiratanādīnaṃ pabhā ālokā yamakā yugaḷayugaḷā hutvā raṃsivāhanā raṃsiṃ muñcamānā pakittitā pākaṭā, etthantare dasasahassicakkavāḷantare raṃsijālaṃ raṃsisamūhaṃ, āloko vipulo bahutaro bhave ahosīti attho.
၇၁. ဧတ္တကေ လောကဓာတုမ္ဟီတိ ဒသသဟသ္သိစက္ကဝာဠေသု သဗ္ဗေ ဇနာ မံ ပသ္သန္တု ဒက္ခန္တူတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေ ဒေဝာ ယာဝ ဗ္ရဟ္မနိဝေသနာ ယာဝ ဗ္ရဟ္မလောကာ မံ အနုဝတ္တန္တု အနုကူလာ ဘဝန္တု။
71.Ettake lokadhātumhīti dasasahassicakkavāḷesu sabbe janā maṃ passantu dakkhantūti attho. Sabbe devā yāva brahmanivesanā yāva brahmalokā maṃ anuvattantu anukūlā bhavantu.
၇၂. ဝိသိဋ္ဌမဓုနာဒေနာတိ ဝိသဋ္ဌေန မဓုရေန နာဒေန, အမတဘေရိမာဟနိန္တိ အမတဘေရိံ ဒေဝဒုန္ဒုဘိံ ပဟရိံ, ဧတ္ထန္တရေ ဧတသ္မိံ ဒသသဟသ္သိစက္ကဝာဠဗ္ဘန္တရေ သဗ္ဗေ ဇနာ မန မဓုရံ ဂိရံ သဒ္ဒံ သုဏန္တု မနသိ ကရောန္တု။
72.Visiṭṭhamadhunādenāti visaṭṭhena madhurena nādena, amatabherimāhaninti amatabheriṃ devadundubhiṃ pahariṃ, etthantare etasmiṃ dasasahassicakkavāḷabbhantare sabbe janā mana madhuraṃ giraṃ saddaṃ suṇantu manasi karontu.
၇၃. ဓမ္မမေဃေန ဝသ္သန္တေ ဓမ္မဒေသနာမယေန နာဒေန တဗ္ဗောဟာရပရမတ္ထဂမ္ဘီရမဓုရသုခုမတ္ထဝသ္သေ ဝသ္သန္တေ ဝသ္သမာနေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာနုဘာဝေန သဗ္ဗေ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီအာဒယော အနာသဝာ နိက္ကိလေသာ ဟောန္တု ဘဝန္တု။ ယေတ္ထ ပစ္ဆိမကာ သတ္တာတိ ဧတ္ထ ဧတေသု ရာသိဘူတေသု စတူသု ပရိသသတ္တေသု ယေ သတ္တာ ပစ္ဆိမကာ ဂုဏဝသေန ဟေဋ္ဌိမကာ, တေ သဗ္ဗေ သောတာပန္နာ ဘဝန္တူတိ အဓိပ္ပာယော။
73.Dhammameghena vassante dhammadesanāmayena nādena tabbohāraparamatthagambhīramadhurasukhumatthavasse vassante vassamāne sammāsambuddhānubhāvena sabbe bhikkhubhikkhunīādayo anāsavā nikkilesā hontu bhavantu. Yettha pacchimakā sattāti ettha etesu rāsibhūtesu catūsu parisasattesu ye sattā pacchimakā guṇavasena heṭṭhimakā, te sabbe sotāpannā bhavantūti adhippāyo.
၇၄. တဒာ တိလောကဝိဇယစက္ကဝတ္တိရာဇကာလေ ဒာတဗ္ဗကံ ဒာတဗ္ဗယုတ္တကံ, ဒာနံ ကတ္ဝာ, အသေသတော နိသ္သေသေန, သီလံ သီလပာရမိံ, ပူရေတ္ဝာ နေက္ခမ္မေ နေက္ခမ္မပာရမိတာယ, ပာရမိံ ကောဋိံ ပတ္ဝာ, ဥတ္တမံ သမ္ဗောဓိံ စတုမဂ္ဂဉာဏံ, ပတ္တော ဘဝာမိ ဘဝေယ္ယံ။
74. Tadā tilokavijayacakkavattirājakāle dātabbakaṃ dātabbayuttakaṃ, dānaṃ katvā, asesato nissesena, sīlaṃ sīlapāramiṃ, pūretvā nekkhamme nekkhammapāramitāya, pāramiṃ koṭiṃ patvā, uttamaṃ sambodhiṃ catumaggañāṇaṃ, patto bhavāmi bhaveyyaṃ.
၇၅. ပဏ္ဍိတေ ပညဝန္တေ မေဓာဝိနော ပရိပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ကတ္တဗ္ဗံ? ကိံ န ကတ္တဗ္ဗံ? ကိံ ကုသလံ? ကိံ အကုသလံ? ကိံ ကတ္ဝာ သဂ္ဂမောက္ခဒ္ဝယသ္သ ဘာဂီ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ, ဧဝံ ပညာပာရမိံ ပူရေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ကတ္ဝာ ဝီရိယမုတ္တမန္တိ ဥတ္တမံ သေဋ္ဌံ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု အဝိစ္ဆိန္နံ ဝီရိယံ ကတ္ဝာ, ဝီရိယပာရမိံ ပူရေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ သကလဝိရုဒ္ဓဇနေဟိ ကတအနာဒရာဓိဝာသနာခန္တိယာ ပာရမိံ ကောဋိံ ဂန္တ္ဝာ ခန္တိပာရမိံ ပူရေတ္ဝာ ဥတ္တမံ သမ္ဗောဓိံ ဥတ္တမံ သမ္ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္တော ဘဝာမိ ဘဝေယ္ယံ။
75.Paṇḍite paññavante medhāvino paripucchitvā ‘‘kiṃ, bhante, kattabbaṃ? Kiṃ na kattabbaṃ? Kiṃ kusalaṃ? Kiṃ akusalaṃ? Kiṃ katvā saggamokkhadvayassa bhāgī hotī’’ti pucchitvā, evaṃ paññāpāramiṃ pūretvāti attho. Katvā vīriyamuttamanti uttamaṃ seṭṭhaṃ ṭhānanisajjādīsu avicchinnaṃ vīriyaṃ katvā, vīriyapāramiṃ pūretvāti attho. Sakalaviruddhajanehi kataanādarādhivāsanākhantiyā pāramiṃ koṭiṃ gantvā khantipāramiṃ pūretvā uttamaṃ sambodhiṃ uttamaṃ sambuddhattaṃ patto bhavāmi bhaveyyaṃ.
၇၆. ကတ္ဝာ ဒဠ္ဟမဓိဋ္ဌာနန္တိ ‘‘မမ သရီရဇီဝိတေသု ဝိနသ္သန္တေသုပိ ပုညကမ္မတော န ဝိရမိသ္သာမီ’’တိ အစလဝသေန ဒဠ္ဟံ အဓိဋ္ဌာနပာရမိံ ကတ္ဝာ ‘‘သီသေ ဆိဇ္ဇမာနေပိ မုသာဝာဒံ န ကထေသ္သာမီ’’တိ သစ္စပာရမိတာယ ကောဋိံ ပူရိယ ပူရေတ္ဝာ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ သုခီ အဝေရာ’’တိအာဒိနာ မေတ္တာပာရမိတာယ ကောဋိံ ပတ္ဝာ ဥတ္တမံ သမ္ဗောဓိံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။
76.Katvā daḷhamadhiṭṭhānanti ‘‘mama sarīrajīvitesu vinassantesupi puññakammato na viramissāmī’’ti acalavasena daḷhaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ katvā ‘‘sīse chijjamānepi musāvādaṃ na kathessāmī’’ti saccapāramitāya koṭiṃ pūriya pūretvā ‘‘sabbe sattā sukhī averā’’tiādinā mettāpāramitāya koṭiṃ patvā uttamaṃ sambodhiṃ pattoti attho.
၇၇. သဇီဝကာဇီဝကဝတ္ထူနံ လာဘေ စ တေသံ အလာဘေ စ ကာယိကစေတသိကသုခေ စေဝ တထာ ဒုက္ခေ စ သာဒရဇနေဟိ ကတေ, သမ္မာနေ စေဝ ဩမာနေ, စ သဗ္ဗတ္ထ သမကော သမာနမာနသော ဥပေက္ခာပာရမိံ ပူရေတ္ဝာ ဥတ္တမံ သမ္ဗောဓိံ ပတ္တော ပာပုဏေယ္ယန္တိ အတ္ထော။
77. Sajīvakājīvakavatthūnaṃ lābhe ca tesaṃ alābhe ca kāyikacetasikasukhe ceva tathā dukkhe ca sādarajanehi kate, sammāne ceva omāne, ca sabbattha samako samānamānaso upekkhāpāramiṃ pūretvā uttamaṃ sambodhiṃ patto pāpuṇeyyanti attho.
၇၈. ကောသဇ္ဇံ ကုသီတဘာဝံ, ဘယတော ဘယဝသေန ‘‘အပာယဒုက္ခဘာဂီ’’တိ ဒိသ္ဝာ ဉတ္ဝာ အကောသဇ္ဇံ အကုသီတဘာဝံ အလီနဝုတ္တိံ, ဝီရိယံ ခေမတော ခေမဝသေန ‘‘နိဗ္ဗာနဂာမီ’’တိ ဒိသ္ဝာ ဉတ္ဝာ အာရဒ္ဓဝီရိယာ ဟောထ ဘဝထ။ ဧသာ ဗုဒ္ဓာနုသာသနီ ဧသာ ဗုဒ္ဓာနံ အနုသိဋ္ဌိ။
78.Kosajjaṃ kusītabhāvaṃ, bhayato bhayavasena ‘‘apāyadukkhabhāgī’’ti disvā ñatvā akosajjaṃ akusītabhāvaṃ alīnavuttiṃ, vīriyaṃ khemato khemavasena ‘‘nibbānagāmī’’ti disvā ñatvā āraddhavīriyā hotha bhavatha. Esā buddhānusāsanī esā buddhānaṃ anusiṭṭhi.
၇၉. ဝိဝာဒံ ဘယတော ဒိသ္ဝာတိ ဝိဝာဒံ ကလဟံ ဘယတော ဒိသ္ဝာ ‘‘အပာယဘာဂီ’’တိ ဒိသ္ဝာ ဉတ္ဝာ အဝိဝာဒံ ဝိဝာဒတော ဝိရမဏံ ‘‘နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တီ’’တိ, ခေမတော ဒိသ္ဝာ ဉတ္ဝာ သမဂ္ဂာ ဧကဂ္ဂစိတ္တာ သခိလာ သိလိဋ္ဌာ မေတ္တာယ ဓုရဂတာယ သောဘမာနာ ဟောထာတိ အတ္ထော။ ဧသာ ကထာ မန္တနာ ဥဒီရဏာ ဗုဒ္ဓာနံ အနုသာသနီ ဩဝာဒဒာနံ။
79.Vivādaṃ bhayato disvāti vivādaṃ kalahaṃ bhayato disvā ‘‘apāyabhāgī’’ti disvā ñatvā avivādaṃ vivādato viramaṇaṃ ‘‘nibbānappattī’’ti, khemato disvā ñatvā samaggā ekaggacittā sakhilā siliṭṭhā mettāya dhuragatāya sobhamānā hothāti attho. Esā kathā mantanā udīraṇā buddhānaṃ anusāsanī ovādadānaṃ.
၈၀. ပမာဒံ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု သတိဝိပ္ပဝာသေန ဝိဟရဏံ ဘယတော ‘‘နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေသု ဒုက္ခိတဒုရူပအပ္ပန္နပာနတာဒိသံဝတ္တနကံ အပာယာဒိဂမနဉ္စာ’’တိ ဒိသ္ဝာ ဉတ္ဝာ, အပ္ပမာဒံ သဗ္ဗကိရိယာသု သတိယာ ဝိဟရဏံ, ခေမတော ဝဍ္ဎိတော ‘‘နိဗ္ဗာနသမ္ပာပုဏန’’န္တိ ဒိသ္ဝာ ပစ္စက္ခတော ဉတ္ဝာ အဋ္ဌင္ဂိကံ မဂ္ဂံ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာသင္ကပ္ပော သမ္မာဝာစာ သမ္မာကမ္မန္တော သမ္မာအာဇီဝော သမ္မာဝာယာမော သမ္မာသတိ သမ္မာသမာဓီတိ အဋ္ဌအဝယဝံ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မဂ္ဂံ အဓိဂမူပာယံ ဘာဝေထ ဝဍ္ဎေထ မနသိ ကရောထ, ဧသာ ကထာ ဘာသနာ ဥဒီရဏာ ဗုဒ္ဓာနုသာသနီ ဗုဒ္ဓာနံ အနုသိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။
80.Pamādaṃ ṭhānanisajjādīsu sativippavāsena viharaṇaṃ bhayato ‘‘nibbattanibbattaṭṭhānesu dukkhitadurūpaappannapānatādisaṃvattanakaṃ apāyādigamanañcā’’ti disvā ñatvā, appamādaṃ sabbakiriyāsu satiyā viharaṇaṃ, khemato vaḍḍhito ‘‘nibbānasampāpuṇana’’nti disvā paccakkhato ñatvā aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhīti aṭṭhaavayavaṃ sammāsambodhiyā maggaṃ adhigamūpāyaṃ bhāvetha vaḍḍhetha manasi karotha, esā kathā bhāsanā udīraṇā buddhānusāsanī buddhānaṃ anusiṭṭhīti attho.
၈၁. သမာဂတာ ဗဟူ ဗုဒ္ဓာတိ အနေကသတသဟသ္သသင္ခ္ယာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ သမာဂတာ ရာသိဘူတာ, သဗ္ဗသော သဗ္ဗပ္ပကာရေန အရဟန္တာ စ ခီဏာသဝာ အနေကသတသဟသ္သာ သမာဂတာ ရာသိဘူတာ။ တသ္မာ တေ ဗုဒ္ဓေ စ အရဟန္တေ စ ဝန္ဒမာနေ ဝန္ဒနာရဟေ နမသ္သထ အင္ဂပစ္စင္ဂနမက္ကာရေန နမသ္သထ ဝန္ဒထ။
81.Samāgatā bahū buddhāti anekasatasahassasaṅkhyā paccekabuddhā samāgatā rāsibhūtā, sabbaso sabbappakārena arahantā ca khīṇāsavā anekasatasahassā samāgatā rāsibhūtā. Tasmā te buddhe ca arahante ca vandamāne vandanārahe namassatha aṅgapaccaṅganamakkārena namassatha vandatha.
၈၂. ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အစိန္တိယာ စိန္တေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယာ, ဗုဒ္ဓာ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာတိ ဗုဒ္ဓေဟိ ဒေသိတာ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ။ပေ.။ အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော, ပဉ္စက္ခန္ဓာ, ဟေတုပစ္စယော အာရမ္မဏပစ္စယောတိအာဒယော ဓမ္မာ, ဗုဒ္ဓာနံ ဝာ သဘာဝာ အစိန္တိယာ စိန္တေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယာ, အစိန္တိယေ စိန္တာဝိသယာတိက္ကန္တေ ပသန္နာနံ ဒေဝမနုသ္သာနံ ဝိပာကော ဒေဝမနုသ္သသမ္ပတ္တိနိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိသင္ခာတော စိန္တေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယော သင္ခ္ယာတိက္ကန္တော ဟောတိ ဘဝတိ။
82.Evaṃ iminā mayā vuttappakārena acintiyā cintetuṃ asakkuṇeyyā, buddhā, buddhadhammāti buddhehi desitā cattāro satipaṭṭhānā…pe… aṭṭhaṅgiko maggo, pañcakkhandhā, hetupaccayo ārammaṇapaccayotiādayo dhammā, buddhānaṃ vā sabhāvā acintiyā cintetuṃ asakkuṇeyyā, acintiye cintāvisayātikkante pasannānaṃ devamanussānaṃ vipāko devamanussasampattinibbānasampattisaṅkhāto cintetuṃ asakkuṇeyyo saṅkhyātikkanto hoti bhavati.
ဣတိ ဧတ္တာဝတာ စ ယထာ အဒ္ဓာနဂာမိနော ‘‘မဂ္ဂံ နော အာစိက္ခာ’’တိ ပုဋ္ဌေန ‘‘ဝာမံ မုဉ္စိတ္ဝာ ဒက္ခိဏံ ဂဏ္ဟထာ’’တိ ဝုတ္တေ တေန မဂ္ဂေန ဂာမနိဂမရာဇဓာနီသု ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ပုန မုဉ္စိတေန အပရေန ဝာမမဂ္ဂေန ဂတာပိ ဂာမနိဂမာဒီသု ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေန္တိ, ဧဝမေဝ ဗုဒ္ဓာပဒာနံ ကုသလာပဒာနဝသေန နိဋ္ဌာပေတ္ဝာ တဒေဝ အကုသလာပဒာနဝသေန ဝိတ္ထာရေတုံ ဣဒံ ပဉ္ဟကမ္မံ –
Iti ettāvatā ca yathā addhānagāmino ‘‘maggaṃ no ācikkhā’’ti puṭṭhena ‘‘vāmaṃ muñcitvā dakkhiṇaṃ gaṇhathā’’ti vutte tena maggena gāmanigamarājadhānīsu kattabbakiccaṃ niṭṭhāpetvā puna muñcitena aparena vāmamaggena gatāpi gāmanigamādīsu kattabbakiccaṃ niṭṭhāpenti, evameva buddhāpadānaṃ kusalāpadānavasena niṭṭhāpetvā tadeva akusalāpadānavasena vitthāretuṃ idaṃ pañhakammaṃ –
‘‘ဒုက္ကရဉ္စ အဗ္ဘက္ခာနံ၊ အဗ္ဘက္ခာနံ ပုနာပရံ။
‘‘Dukkarañca abbhakkhānaṃ, abbhakkhānaṃ punāparaṃ;
အဗ္ဘက္ခာနံ သိလာဝေဓော၊ သကလိကာပိ စ ဝေဒနာ။
Abbhakkhānaṃ silāvedho, sakalikāpi ca vedanā.
‘‘နာဠာဂိရိ သတ္တစ္ဆေဒော၊ သီသဒုက္ခံ ယဝခာဒနံ။
‘‘Nāḷāgiri sattacchedo, sīsadukkhaṃ yavakhādanaṃ;
ပိဋ္ဌိဒုက္ခမတီသာရော၊ ဣမေ အကုသလကာရဏာ’’တိ။
Piṭṭhidukkhamatīsāro, ime akusalakāraṇā’’ti.
အတ္ထ ပဌမပဉ္ဟေ – ဒုက္ကရန္တိ ဆဗ္ဗသ္သာနိ ဒုက္ကရကာရိကာ။ အတီတေ ကသ္သပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ဗောဓိသတ္တော ဇောတိပာလော နာမ ဗ္ရာဟ္မဏမာဏဝော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တော ဗ္ရာဟ္မဏဇာတိဝသေန သာသနေ အပ္ပသန္နော တသ္သ ဘဂဝတော ပိလောတိကကမ္မနိသ္သန္ဒေန ‘‘ကသ္သပော ဘဂဝာ’’တိ သုတ္ဝာ ‘‘ကုတော မုဏ္ဍကသ္သ သမဏသ္သ ဗောဓိ, ဗောဓိ ပရမဒုလ္လဘာ’’တိ အာဟ။ သော တေန ကမ္မနိသ္သန္ဒေန အနေကဇာတိသတေသု နရကာဒိဒုက္ခမနုဘဝိတ္ဝာ တသ္သေဝ ဘဂဝတော အနန္တရံ တေနေဝ လဒ္ဓဗ္ယာကရဏေန ကမ္မေန ဇာတိသံသာရံ ခေပေတ္ဝာ ပရိယောသာနေ ဝေသ္သန္တရတ္တဘာဝံ ပတ္ဝာ တတော စုတော တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တော။ ဒေဝတာယာစနေန တတော စဝိတ္ဝာ သက္ယကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဉာဏသ္သ ပရိပာကတ္တာ သကလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇံ ပဟာယ အနောမာနဒီတီရေ သုနိသိတေနာသိနာ သမကုဋကေသကလာပံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဗ္ရဟ္မုနာ အာနီတေ ဣဒ္ဓိမယေ ကပ္ပသ္သ သဏ္ဌာနကာလေ ပဒုမဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တေ အဋ္ဌ ပရိက္ခာရေ ပဋိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဗောဓိဉာဏဒသ္သနသ္သ တာဝ အပရိပက္ကတ္တာ ဗုဒ္ဓဘာဝာယ မဂ္ဂာမဂ္ဂံ အဇာနိတ္ဝာ ဆဗ္ဗသ္သာနိ ဥရုဝေလဇနပဒေ ဧကာဟာရဧကာလောပဧကပုဂ္ဂလဧကမဂ္ဂဧကာသနဘောဇနဝသေန အဋ္ဌိစမ္မနဟာရုသေသံ နိမ္မံသရုဓိရပေတရူပသဒိသသရီရော ပဓာနသုတ္တေ (သု. နိ. ၄၂၇ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ ပဓာနံ မဟာဝီရိယံ ဒုက္ကရကာရိကံ အကာသိ။ သော ဣမံ ဒုက္ကရကာရိကံ ‘‘သမ္ဗောဓိယာ မဂ္ဂံ န ဟောတီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ဂာမနိဂမရာဇဓာနီသု ပဏီတာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ပီဏိန္ဒ္ရိယော ပရိပုဏ္ဏဒ္ဝတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏော ကမေန ဗောဓိမဏ္ဍမုပဂန္တ္ဝာ ပဉ္စ မာရေ ဇိနိတ္ဝာ ဗုဒ္ဓော ဇာတောတိ။
Attha paṭhamapañhe – dukkaranti chabbassāni dukkarakārikā. Atīte kassapasammāsambuddhakāle bodhisatto jotipālo nāma brāhmaṇamāṇavo hutvā nibbatto brāhmaṇajātivasena sāsane appasanno tassa bhagavato pilotikakammanissandena ‘‘kassapo bhagavā’’ti sutvā ‘‘kuto muṇḍakassa samaṇassa bodhi, bodhi paramadullabhā’’ti āha. So tena kammanissandena anekajātisatesu narakādidukkhamanubhavitvā tasseva bhagavato anantaraṃ teneva laddhabyākaraṇena kammena jātisaṃsāraṃ khepetvā pariyosāne vessantarattabhāvaṃ patvā tato cuto tusitabhavane nibbatto. Devatāyācanena tato cavitvā sakyakule nibbatto ñāṇassa paripākattā sakalajambudīparajjaṃ pahāya anomānadītīre sunisitenāsinā samakuṭakesakalāpaṃ chinditvā brahmunā ānīte iddhimaye kappassa saṇṭhānakāle padumagabbhe nibbatte aṭṭha parikkhāre paṭiggahetvā pabbajitvā bodhiñāṇadassanassa tāva aparipakkattā buddhabhāvāya maggāmaggaṃ ajānitvā chabbassāni uruvelajanapade ekāhāraekālopaekapuggalaekamaggaekāsanabhojanavasena aṭṭhicammanahārusesaṃ nimmaṃsarudhirapetarūpasadisasarīro padhānasutte (su. ni. 427 ādayo) vuttanayeneva padhānaṃ mahāvīriyaṃ dukkarakārikaṃ akāsi. So imaṃ dukkarakārikaṃ ‘‘sambodhiyā maggaṃ na hotī’’ti cintetvā gāmanigamarājadhānīsu paṇītāhāraṃ paribhuñjitvā pīṇindriyo paripuṇṇadvattiṃsamahāpurisalakkhaṇo kamena bodhimaṇḍamupagantvā pañca māre jinitvā buddho jātoti.
‘‘အဝစာဟံ ဇောတိပာလော၊ သုဂတံ ကသ္သပံ တဒာ။
‘‘Avacāhaṃ jotipālo, sugataṃ kassapaṃ tadā;
ကုတော နု ဗောဓိ မုဏ္ဍသ္သ၊ ဗောဓိ ပရမဒုလ္လဘာ။
Kuto nu bodhi muṇḍassa, bodhi paramadullabhā.
‘‘တေန ကမ္မဝိပာကေန၊ အစရိံ ဒုက္ကရံ ဗဟုံ။
‘‘Tena kammavipākena, acariṃ dukkaraṃ bahuṃ;
ဆဗ္ဗသ္သာနုရုဝေလာယံ၊ တတော ဗောဓိမပာပုဏိံ။
Chabbassānuruvelāyaṃ, tato bodhimapāpuṇiṃ.
‘‘နာဟံ ဧတေန မဂ္ဂေန၊ ပာပုဏိံ ဗောဓိမုတ္တမံ။
‘‘Nāhaṃ etena maggena, pāpuṇiṃ bodhimuttamaṃ;
ကုမ္မဂ္ဂေန ဂဝေသိသ္သံ၊ ပုဗ္ဗကမ္မေန ဝာရိတော။
Kummaggena gavesissaṃ, pubbakammena vārito.
‘‘ပုညပာပပရိက္ခီဏော၊ သဗ္ဗသန္တာပဝဇ္ဇိတော။
‘‘Puññapāpaparikkhīṇo, sabbasantāpavajjito;
အသောကော အနုပာယာသော၊ နိဗ္ဗာယိသ္သမနာသဝော’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၃၉.၉၂-၉၅)။
Asoko anupāyāso, nibbāyissamanāsavo’’ti. (apa. thera 1.39.92-95);
ဒုတိယပဉ္ဟေ – အဗ္ဘက္ခာနန္တိ အဘိ အက္ခာနံ ပရိဘာသနံ။ အတီတေ ကိရ ဗောဓိသတ္တော သုဒ္ဒကုလေ ဇာတော အပာကဋော အပ္ပသိဒ္ဓော မုနာဠိ နာမ ဓုတ္တော ဟုတ္ဝာ ပဋိဝသတိ။ တဒာ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝော သုရဘိ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓော ကေနစိ ကရဏီယေန တသ္သ သမီပဋ္ဌာနံ ပာပုဏိ။ သော တံ ဒိသ္ဝာဝ ‘‘ဒုသ္သီလော ပာပဓမ္မော အယံ သမဏော’’တိအာဒိနာ အဗ္ဘာစိက္ခိ။ သော တေန အကုသလနိသ္သန္ဒေန နရကာဒီသု အနေကဝသ္သသဟသ္သာနိ ဒုက္ခမနုဘဝိတ္ဝာ ဣမသ္မိံ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေ ယဒာ တိတ္ထိယာ ပဌမတရံ ဘဂဝတော တုသိတဘဝနေ ဝသနသမယေ စ ပာကဋာ ဟုတ္ဝာ သကလဇနံ ဝဉ္စေတ္ဝာ ဒ္ဝာသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယော ဒီပေတ္ဝာ ဝိစရန္တိ, တဒာ တုသိတပုရာ စဝိတ္ဝာ သက္ယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ကမေန ဗုဒ္ဓော ဇာတော။ တိတ္ထိယာ သူရိယုဂ္ဂမနေ ခဇ္ဇောပနကာ ဝိယ ဝိဟတလာဘသက္ကာရာ ဘဂဝတိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဝိစရန္တိ။ တသ္မိံ သမယေ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိ ဂင္ဂာယ ဇာလံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ကီဠန္တော ရတ္တစန္ဒနဃဋိကံ ဒိသ္ဝာ အမ္ဟာကံ ဂေဟေ စန္ဒနာနိ ဗဟူနိ, ဣမံ ဘမံ အာရောပေတ္ဝာ တေန ဘမကာရေဟိ ပတ္တံ လိခာပေတ္ဝာ ဝေဠုပရမ္ပရာယ လဂ္ဂေတ္ဝာ ‘‘ယေ ဣမံ ပတ္တံ ဣဒ္ဓိယာ အာဂန္တ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တိ, တေသံ ဘတ္တိကော ဘဝိသ္သာမီ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။
Dutiyapañhe – abbhakkhānanti abhi akkhānaṃ paribhāsanaṃ. Atīte kira bodhisatto suddakule jāto apākaṭo appasiddho munāḷi nāma dhutto hutvā paṭivasati. Tadā mahiddhiko mahānubhāvo surabhi nāma paccekabuddho kenaci karaṇīyena tassa samīpaṭṭhānaṃ pāpuṇi. So taṃ disvāva ‘‘dussīlo pāpadhammo ayaṃ samaṇo’’tiādinā abbhācikkhi. So tena akusalanissandena narakādīsu anekavassasahassāni dukkhamanubhavitvā imasmiṃ pacchimattabhāve yadā titthiyā paṭhamataraṃ bhagavato tusitabhavane vasanasamaye ca pākaṭā hutvā sakalajanaṃ vañcetvā dvāsaṭṭhidiṭṭhiyo dīpetvā vicaranti, tadā tusitapurā cavitvā sakyarājakule nibbattitvā kamena buddho jāto. Titthiyā sūriyuggamane khajjopanakā viya vihatalābhasakkārā bhagavati āghātaṃ bandhitvā vicaranti. Tasmiṃ samaye rājagahaseṭṭhi gaṅgāya jālaṃ bandhitvā kīḷanto rattacandanaghaṭikaṃ disvā amhākaṃ gehe candanāni bahūni, imaṃ bhamaṃ āropetvā tena bhamakārehi pattaṃ likhāpetvā veḷuparamparāya laggetvā ‘‘ye imaṃ pattaṃ iddhiyā āgantvā gaṇhanti, tesaṃ bhattiko bhavissāmī’’ti bheriṃ carāpesi.
တဒာ တိတ္ထိယာ ‘‘နဋ္ဌမ္ဟာ ဒာနိ နဋ္ဌမ္ဟာ ဒာနီ’’တိ မန္တေတ္ဝာ နိဂဏ္ဌော နာဋပုတ္တော သကပရိသံ ဧဝမာဟ – ‘‘အဟံ ဝေဠုသမီပံ ဂန္တ္ဝာ အာကာသေ ဥလ္လင္ဂနာကာရံ ကရောမိ, ‘တုမ္ဟေ ဆဝဒာရုမယံ ပတ္တံ ပဋိစ္စ မာ ဣဒ္ဓိံ ကရောထာ’တိ မံ ခန္ဓေ ဂဟေတ္ဝာ ဝာရေထာ’’တိ, တေ တထာ ဂန္တ္ဝာ တထာ အကံသု။
Tadā titthiyā ‘‘naṭṭhamhā dāni naṭṭhamhā dānī’’ti mantetvā nigaṇṭho nāṭaputto sakaparisaṃ evamāha – ‘‘ahaṃ veḷusamīpaṃ gantvā ākāse ullaṅganākāraṃ karomi, ‘tumhe chavadārumayaṃ pattaṃ paṭicca mā iddhiṃ karothā’ti maṃ khandhe gahetvā vārethā’’ti, te tathā gantvā tathā akaṃsu.
တဒာ ပိဏ္ဍောလဘာရဒ္ဝာဇော စ မောဂ္ဂလ္လာနော စ တိဂာဝုတေ သေလပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌတ္ဝာ ပိဏ္ဍပာတဂဏ္ဟနတ္ထာယ စီဝရံ ပာရုပန္တာ တံ ကောလာဟလံ သုဏိံသု။ တေသု မောဂ္ဂလ္လာနော ပိဏ္ဍောလဘာရဒ္ဝာဇံ ‘‘တ္ဝံ အာကာသေန ဂန္တ္ဝာ တံ ပတ္တံ ဂဏ္ဟာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ဘန္တေ, တုမ္ဟေယေဝ ဘဂဝတာ ဣဒ္ဓိမန္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိတာ, တုမ္ဟေဝ ဂဏ္ဟထာ’’တိ အာဟ။ တထာပိ ‘‘မယာ အာဏတ္တော တ္ဝမေဝ ဂဏ္ဟာဟီ’’တိ အာဏတ္တော အတ္တနာ ဌိတံ တိဂာဝုတံ သေလပဗ္ဗတံ ပာဒတလေ လဂ္ဂေတ္ဝာ ဥက္ခလိယာ ပိဓာနံ ဝိယ သကလရာဇဂဟနဂရံ ဆာဒေသိ, တဒာ နဂရဝာသိနော ဖဠိကပဗ္ဗတေ အာဝုတံ ရတ္တသုတ္တမိဝ တံ ထေရံ ပသ္သိတ္ဝာ ‘‘ဘန္တေ ဘာရဒ္ဝာဇ, အမ္ဟေ ရက္ခထာ’’တိ ဥဂ္ဃောသယိံသု, ဘီတာ သုပ္ပာဒီနိ သီသေ အကံသု။ တဒာ ထေရော တံ ပဗ္ဗတံ ဌိတဋ္ဌာနေ ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ ဣဒ္ဓိယာ ဂန္တ္ဝာ တံ ပတ္တံ အဂ္ဂဟေသိ, တဒာ နဂရဝာသိနော မဟာကောလာဟလမကံသု။
Tadā piṇḍolabhāradvājo ca moggallāno ca tigāvute selapabbatamatthake ṭhatvā piṇḍapātagaṇhanatthāya cīvaraṃ pārupantā taṃ kolāhalaṃ suṇiṃsu. Tesu moggallāno piṇḍolabhāradvājaṃ ‘‘tvaṃ ākāsena gantvā taṃ pattaṃ gaṇhāhī’’ti āha. So ‘‘bhante, tumheyeva bhagavatā iddhimantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapitā, tumheva gaṇhathā’’ti āha. Tathāpi ‘‘mayā āṇatto tvameva gaṇhāhī’’ti āṇatto attanā ṭhitaṃ tigāvutaṃ selapabbataṃ pādatale laggetvā ukkhaliyā pidhānaṃ viya sakalarājagahanagaraṃ chādesi, tadā nagaravāsino phaḷikapabbate āvutaṃ rattasuttamiva taṃ theraṃ passitvā ‘‘bhante bhāradvāja, amhe rakkhathā’’ti ugghosayiṃsu, bhītā suppādīni sīse akaṃsu. Tadā thero taṃ pabbataṃ ṭhitaṭṭhāne vissajjetvā iddhiyā gantvā taṃ pattaṃ aggahesi, tadā nagaravāsino mahākolāhalamakaṃsu.
ဘဂဝာ ဝေဠုဝနာရာမေ နိသိန္နော တံ သဒ္ဒံ သုတ္ဝာ ‘‘ကိံ ဧသော သဒ္ဒော’’တိ အာနန္ဒံ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘာရဒ္ဝာဇေန, ဘန္တေ, ပတ္တသ္သ ဂဟိတတ္တာ သန္တုဋ္ဌာ နဂရဝာသိနော ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒမကံသူ’’တိ အာဟ။ တဒာ ဘဂဝာ အာယတိံ ပရူပဝာဒမောစနတ္ထံ တံ ပတ္တံ အာဟရာပေတ္ဝာ ဘေဒာပေတ္ဝာ အဉ္ဇနုပပိသနံ ကတ္ဝာ ဘိက္ခူနံ ဒာပေသိ, ဒာပေတ္ဝာ စ ပန ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနာ ကာတဗ္ဗာ, ယော ကရေယ္ယ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋသ္သာ’’တိ (စူဠဝ. ၂၅၂ ထောကံ ဝိသဒိသံ) သိက္ခာပဒံ ပညာပေသိ။
Bhagavā veḷuvanārāme nisinno taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ eso saddo’’ti ānandaṃ pucchi. ‘‘Bhāradvājena, bhante, pattassa gahitattā santuṭṭhā nagaravāsino ukkuṭṭhisaddamakaṃsū’’ti āha. Tadā bhagavā āyatiṃ parūpavādamocanatthaṃ taṃ pattaṃ āharāpetvā bhedāpetvā añjanupapisanaṃ katvā bhikkhūnaṃ dāpesi, dāpetvā ca pana ‘‘na, bhikkhave, iddhivikubbanā kātabbā, yo kareyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 252 thokaṃ visadisaṃ) sikkhāpadaṃ paññāpesi.
တတော တိတ္ထိယာ ‘‘သမဏေန ကိရ ဂောတမေန သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တေ ဇီဝိတဟေတုပိ တံ နာတိက္ကမန္တိ, မယံ ဣဒ္ဓိပာဋိဟာရိယံ ကရိသ္သာမာ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ရာသိဘူတာ ကောလာဟလမကံသု။ အထ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော တံ သုတ္ဝာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဘဂဝန္တမေဝမာဟ – ‘‘တိတ္ထိယာ, ဘန္တေ, ‘ဣဒ္ဓိပာဋိဟာရိယံ ကရိသ္သာမာ’တိ ဥဂ္ဃောသေန္တီ’’တိ။ ‘‘အဟမ္ပိ, မဟာရာဇ, ကရိသ္သာမီ’’တိ။ ‘‘နနု, ဘန္တေ, ဘဂဝတာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တ’’န္တိ။ ‘‘တမေဝ, မဟာရာဇ, ပုစ္ဆိသ္သာမိ, တဝုယ္ယာနေ အမ္ဗဖလာဒီနိ ခာဒန္တာနံ ‘ဧတ္တကော ဒဏ္ဍော’တိ ဒဏ္ဍံ ဌပေန္တော တဝာပိ ဧကတော ကတ္ဝာ ဌပေသီ’’တိ။ ‘‘န မယ္ဟံ, ဘန္တေ, ဒဏ္ဍော’’တိ။ ‘‘ဧဝံ, မဟာရာဇ, န မယ္ဟံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ, ဘန္တေ, ပာဋိဟာရိယံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ? ‘‘သာဝတ္ထိယာ သမီပေ ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, တံ ပသ္သိသ္သာမာ’’တိ။ တတော တိတ္ထိယာ ‘‘ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ ကိရ ပာဋိဟာရိယံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ သုတ္ဝာ နဂရသ္သ သာမန္တာ အမ္ဗရုက္ခေ ဆေဒာပေသုံ, နာဂရာ မဟာအင္ဂဏဋ္ဌာနေ မဉ္စာတိမဉ္စံ အဋ္ဋာဒယော ဗန္ဓိံသု, သကလဇမ္ဗုဒီပဝာသိနော ရာသိဘူတာ ပုရတ္ထိမဒိသာယမေဝ ဒ္ဝာဒသယောဇနာနိ ဖရိတ္ဝာ အဋ္ဌံသု။ သေသဒိသာသုပိ တဒနုရူပေနာကာရေန သန္နိပတိံသု။
Tato titthiyā ‘‘samaṇena kira gotamena sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, te jīvitahetupi taṃ nātikkamanti, mayaṃ iddhipāṭihāriyaṃ karissāmā’’ti tattha tattha rāsibhūtā kolāhalamakaṃsu. Atha rājā bimbisāro taṃ sutvā bhagavato santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisinno bhagavantamevamāha – ‘‘titthiyā, bhante, ‘iddhipāṭihāriyaṃ karissāmā’ti ugghosentī’’ti. ‘‘Ahampi, mahārāja, karissāmī’’ti. ‘‘Nanu, bhante, bhagavatā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññatta’’nti. ‘‘Tameva, mahārāja, pucchissāmi, tavuyyāne ambaphalādīni khādantānaṃ ‘ettako daṇḍo’ti daṇḍaṃ ṭhapento tavāpi ekato katvā ṭhapesī’’ti. ‘‘Na mayhaṃ, bhante, daṇḍo’’ti. ‘‘Evaṃ, mahārāja, na mayhaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ atthī’’ti. ‘‘Kattha, bhante, pāṭihāriyaṃ bhavissatī’’ti? ‘‘Sāvatthiyā samīpe kaṇḍambarukkhamūle, mahārājā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante, taṃ passissāmā’’ti. Tato titthiyā ‘‘kaṇḍambarukkhamūle kira pāṭihāriyaṃ bhavissatī’’ti sutvā nagarassa sāmantā ambarukkhe chedāpesuṃ, nāgarā mahāaṅgaṇaṭṭhāne mañcātimañcaṃ aṭṭādayo bandhiṃsu, sakalajambudīpavāsino rāsibhūtā puratthimadisāyameva dvādasayojanāni pharitvā aṭṭhaṃsu. Sesadisāsupi tadanurūpenākārena sannipatiṃsu.
ဘဂဝာပိ ကာလေ သမ္ပတ္တေ အာသာဠ္ဟိပုဏ္ဏမာသိယံ ပာတောဝ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတ္ဝာ တံ ဌာနံ ဂန္တ္ဝာ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ကဏ္ဍော နာမ ဥယ္ယာနပာလော ကိပိလ္လိကပုဋေ သုပက္ကံ အမ္ဗဖလံ ဒိသ္ဝာ ‘‘သစာဟံ ဣမံ ရညော ဒဒေယ္ယံ, ကဟာပဏာဒိသာရံ လဘေယ္ယံ, ဘဂဝတော ဥပနာမိတေ ပန ဣဓလောကပရလောကေသု သမ္ပတ္တိ ဘဝိသ္သတီ’’တိ ဘဂဝတော ဥပနာမေသိ။ ဘဂဝာ တံ ပဋိဂ္ဂဟေတ္ဝာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဏာပေသိ – ‘‘ဣမံ ဖလံ မဒ္ဒိတ္ဝာ ပာနံ ဒေဟီ’’တိ။ ထေရော တထာ အကာသိ။ ဘဂဝာ အမ္ဗရသံ ပိဝိတ္ဝာ အမ္ဗဋ္ဌိံ ဥယ္ယာနပာလသ္သ ဒတ္ဝာ ‘‘ဣမံ ရောပေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ဝာလုကံ ဝိယူဟိတ္ဝာ တံ ရောပေသိ, အာနန္ဒတ္ထေရော ကုဏ္ဍိကာယ ဥဒကံ အာသိဉ္စိ။ တသ္မိံ ခဏေ အမ္ဗင္ကုရော ဥဋ္ဌဟိတ္ဝာ မဟာဇနသ္သ ပသ္သန္တသ္သေဝ သာခာဝိဋပပုပ္ဖဖလပလ္လဝဘရိတော ပညာယိတ္ထ။ ပတိတံ အမ္ဗဖလံ ခာဒန္တာ သကလဇမ္ဗုဒီပဝာသိနော ခယံ ပာပေတုံ နာသက္ခိံသု။
Bhagavāpi kāle sampatte āsāḷhipuṇṇamāsiyaṃ pātova kattabbakiccaṃ niṭṭhāpetvā taṃ ṭhānaṃ gantvā nisīdi. Tasmiṃ khaṇe kaṇḍo nāma uyyānapālo kipillikapuṭe supakkaṃ ambaphalaṃ disvā ‘‘sacāhaṃ imaṃ rañño dadeyyaṃ, kahāpaṇādisāraṃ labheyyaṃ, bhagavato upanāmite pana idhalokaparalokesu sampatti bhavissatī’’ti bhagavato upanāmesi. Bhagavā taṃ paṭiggahetvā ānandattheraṃ āṇāpesi – ‘‘imaṃ phalaṃ madditvā pānaṃ dehī’’ti. Thero tathā akāsi. Bhagavā ambarasaṃ pivitvā ambaṭṭhiṃ uyyānapālassa datvā ‘‘imaṃ ropehī’’ti āha. So vālukaṃ viyūhitvā taṃ ropesi, ānandatthero kuṇḍikāya udakaṃ āsiñci. Tasmiṃ khaṇe ambaṅkuro uṭṭhahitvā mahājanassa passantasseva sākhāviṭapapupphaphalapallavabharito paññāyittha. Patitaṃ ambaphalaṃ khādantā sakalajambudīpavāsino khayaṃ pāpetuṃ nāsakkhiṃsu.
အထ ဘဂဝာ ပုရတ္ထိမစက္ကဝာဠတော ယာဝ ပစ္ဆိမစက္ကဝာဠံ, တာဝ ဣမသ္မိံ စက္ကဝာဠေ မဟာမေရုမုဒ္ဓနိ ရတနစင္ကမံ မာပေတ္ဝာ အနေကပရိသာဟိ သီဟနာဒံ နဒာပေန္တော ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန မဟာဣဒ္ဓိပာဋိဟာရိယံ ကတ္ဝာ တိတ္ထိယေ မဒ္ဒိတ္ဝာ တေ ဝိပ္ပကာရံ ပာပေတ္ဝာ ပာဋိဟီရာဝသာနေ ပုရိမဗုဒ္ဓာစိဏ္ဏဝသေန တာဝတိံသဘဝနံ ဂန္တ္ဝာ တတ္ထ ဝသ္သံဝုဋ္ဌော နိရန္တရံ တေမာသံ အဘိဓမ္မံ ဒေသေတ္ဝာ မာတုပ္ပမုခာနံ အနေကဒေဝတာနံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂာဓိဂမနံ ကတ္ဝာ, ဝုဋ္ဌဝသ္သော ဒေဝောရောဟနံ ကတ္ဝာ အနေကဒေဝဗ္ရဟ္မဂဏပရိဝုတော သင္ကသ္သပုရဒ္ဝာရံ ဩရုယ္ဟ လောကာနုဂ္ဂဟံ အကာသိ။ တဒာ ဘဂဝတော လာဘသက္ကာရော ဇမ္ဗုဒီပမဇ္ဈောတ္ထရမာနော ပဉ္စမဟာဂင္ဂာ ဝိယ အဟောသိ။
Atha bhagavā puratthimacakkavāḷato yāva pacchimacakkavāḷaṃ, tāva imasmiṃ cakkavāḷe mahāmerumuddhani ratanacaṅkamaṃ māpetvā anekaparisāhi sīhanādaṃ nadāpento dhammapadaṭṭhakathāyaṃ vuttanayena mahāiddhipāṭihāriyaṃ katvā titthiye madditvā te vippakāraṃ pāpetvā pāṭihīrāvasāne purimabuddhāciṇṇavasena tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā tattha vassaṃvuṭṭho nirantaraṃ temāsaṃ abhidhammaṃ desetvā mātuppamukhānaṃ anekadevatānaṃ sotāpattimaggādhigamanaṃ katvā, vuṭṭhavasso devorohanaṃ katvā anekadevabrahmagaṇaparivuto saṅkassapuradvāraṃ oruyha lokānuggahaṃ akāsi. Tadā bhagavato lābhasakkāro jambudīpamajjhottharamāno pañcamahāgaṅgā viya ahosi.
အထ တိတ္ထိယာ ပရိဟီနလာဘသက္ကာရာ ဒုက္ခီ ဒုမ္မနာ ပတ္တက္ခန္ဓာ အဓောမုခာ နိသီဒိံသု။ တဒာ တေသံ ဥပာသိကာ စိဉ္စမာဏဝိကာ နာမ အတိဝိယ ရူပဂ္ဂပ္ပတ္တာ တေ တထာ နိသိန္နေ ဒိသ္ဝာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ဧဝံဒုက္ခီ ဒုမ္မနာ နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကိံ ပန တ္ဝံ, ဘဂိနိ, အပ္ပောသ္သုက္ကာသီ’’တိ? ‘‘ကိံ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဘဂိနိ, သမဏသ္သ ဂောတမသ္သ ဥပ္ပာဒကာလတော ပဋ္ဌာယ မယံ ဟတလာဘသက္ကာရာ, နဂရဝာသိနော အမ္ဟေ န ကိဉ္စိ မညန္တီ’’တိ။ ‘‘မယာ ဧတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘တယာ သမဏသ္သ ဂောတမသ္သ အဝဏ္ဏံ ဥပ္ပာဒေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သာ ‘‘န မယ္ဟံ ဘာရော’’တိ ဝတ္ဝာ တတ္ထ ဥသ္သာဟံ ကရောန္တီ ဝိကာလေ ဇေတဝနဝိဟာရံ ဂန္တ္ဝာ တိတ္ထိယာနံ ဥပသ္သယေ ဝသိတ္ဝာ ပာတော နဂရဝာသီနံ ဂန္ဓာဒီနိ ဂဟေတ္ဝာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒနတ္ထာယ ဂမနသမယေ ဇေတဝနာ ဝိယ နိက္ခန္တာ, ‘‘ကတ္ထ သယိတာ’’တိ ပုဋ္ဌာ ‘‘ကိံ တုမ္ဟာကံ မမ သယိတဋ္ဌာနေနာ’’တိ ဝတ္ဝာ ပက္ကာမိ။ သာ ကမေန ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ပုစ္ဆိတာ ‘‘သမဏေနာဟံ ဂောတမေန ဧကဂန္ဓကုဋိယံ သယိတ္ဝာ နိက္ခန္တာ’’တိ အာဟ။ တံ ဗာလပုထုဇ္ဇနာ သဒ္ဒဟိံသု, ပဏ္ဍိတာ သောတာပန္နာဒယော န သဒ္ဒဟိံသု။ ဧကဒိဝသံ သာ ဒာရုမဏ္ဍလံ ဥဒရေ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဥပရိ ရတ္တပဋံ ပရိဒဟိတ္ဝာ ဂန္တ္ဝာ သရာဇိကာယ ပရိသာယ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘော သမဏ, တ္ဝံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တုယ္ဟံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နဒာရကဂဗ္ဘိနိယာ မယ္ဟံ လသုဏမရိစာဒီနိ န ဝိစာရေသီ’’တိ? ‘‘တထာဘာဝံ, ဘဂိနိ, တ္ဝဉ္စေဝ ပဇာနာသိ, အဟဉ္စာ’’တိ။ သာ ‘‘ဧဝမေဝ မေထုနသံသဂ္ဂသမယံ ဒ္ဝေယေဝ ဇာနန္တိ, န အညေ’’တိ အာဟ။
Atha titthiyā parihīnalābhasakkārā dukkhī dummanā pattakkhandhā adhomukhā nisīdiṃsu. Tadā tesaṃ upāsikā ciñcamāṇavikā nāma ativiya rūpaggappattā te tathā nisinne disvā ‘‘kiṃ, bhante, evaṃdukkhī dummanā nisinnā’’ti pucchi. ‘‘Kiṃ pana tvaṃ, bhagini, appossukkāsī’’ti? ‘‘Kiṃ, bhante’’ti? ‘‘Bhagini, samaṇassa gotamassa uppādakālato paṭṭhāya mayaṃ hatalābhasakkārā, nagaravāsino amhe na kiñci maññantī’’ti. ‘‘Mayā ettha kiṃ kātabba’’nti? ‘‘Tayā samaṇassa gotamassa avaṇṇaṃ uppādetuṃ vaṭṭatī’’ti. Sā ‘‘na mayhaṃ bhāro’’ti vatvā tattha ussāhaṃ karontī vikāle jetavanavihāraṃ gantvā titthiyānaṃ upassaye vasitvā pāto nagaravāsīnaṃ gandhādīni gahetvā bhagavantaṃ vandanatthāya gamanasamaye jetavanā viya nikkhantā, ‘‘kattha sayitā’’ti puṭṭhā ‘‘kiṃ tumhākaṃ mama sayitaṭṭhānenā’’ti vatvā pakkāmi. Sā kamena gacchante kāle pucchitā ‘‘samaṇenāhaṃ gotamena ekagandhakuṭiyaṃ sayitvā nikkhantā’’ti āha. Taṃ bālaputhujjanā saddahiṃsu, paṇḍitā sotāpannādayo na saddahiṃsu. Ekadivasaṃ sā dārumaṇḍalaṃ udare bandhitvā upari rattapaṭaṃ paridahitvā gantvā sarājikāya parisāya dhammadesanatthāya nisinnaṃ bhagavantaṃ evamāha – ‘‘bho samaṇa, tvaṃ dhammaṃ desesi, tuyhaṃ paṭicca uppannadārakagabbhiniyā mayhaṃ lasuṇamaricādīni na vicāresī’’ti? ‘‘Tathābhāvaṃ, bhagini, tvañceva pajānāsi, ahañcā’’ti. Sā ‘‘evameva methunasaṃsaggasamayaṃ dveyeva jānanti, na aññe’’ti āha.
တသ္မိံ ခဏေ သက္ကသ္သ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနံ ဥဏ္ဟာကာရံ ဒသ္သေသိ။ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတ္ဝာ ဒ္ဝေ ဒေဝပုတ္တေ အာဏာပေသိ – ‘‘တုမ္ဟေသု ဧကော မူသိကဝဏ္ဏံ မာပေတ္ဝာ တသ္သာ ဒာရုမဏ္ဍလသ္သ ဗန္ဓနံ ဆိန္ဒတု, ဧကော ဝာတမဏ္ဍလံ သမုဋ္ဌာပေတ္ဝာ ပာရုတပဋံ ဥဒ္ဓံ ခိပတူ’’တိ။ တေ ဂန္တ္ဝာ တထာ အကံသု။ ဒာရုမဏ္ဍလံ ပတမာနံ တသ္သာ ပာဒပိဋ္ဌိံ ဘိန္ဒိ။ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိပတိတာ ပုထုဇ္ဇနာ သဗ္ဗေ ‘‘အရေ, ဒုဋ္ဌစောရိ, တ္ဝံ ဧဝရူပသ္သ လောကတ္တယသာမိနော ဧဝရူပံ အဗ္ဘက္ခာနံ အကာသီ’’တိ ဥဋ္ဌဟိတ္ဝာ ဧကေကမုဋ္ဌိပဟာရံ ဒတ္ဝာ သဘာယ နီဟရိံသု, ဒသ္သနာတိက္ကန္တာယ ပထဝီ ဝိဝရမဒာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ အဝီစိတော ဇာလာ ဥဋ္ဌဟိတ္ဝာ ကုလဒတ္တိကေန ရတ္တကမ္ဗလေနေဝ တံ အစ္ဆာဒေတ္ဝာ အဝီစိမ္ဟိ ပက္ခိပိ, ဘဂဝတော လာဘသက္ကာရော အတိရေကတရော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Tasmiṃ khaṇe sakkassa paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā dve devaputte āṇāpesi – ‘‘tumhesu eko mūsikavaṇṇaṃ māpetvā tassā dārumaṇḍalassa bandhanaṃ chindatu, eko vātamaṇḍalaṃ samuṭṭhāpetvā pārutapaṭaṃ uddhaṃ khipatū’’ti. Te gantvā tathā akaṃsu. Dārumaṇḍalaṃ patamānaṃ tassā pādapiṭṭhiṃ bhindi. Dhammasabhāyaṃ sannipatitā puthujjanā sabbe ‘‘are, duṭṭhacori, tvaṃ evarūpassa lokattayasāmino evarūpaṃ abbhakkhānaṃ akāsī’’ti uṭṭhahitvā ekekamuṭṭhipahāraṃ datvā sabhāya nīhariṃsu, dassanātikkantāya pathavī vivaramadāsi. Tasmiṃ khaṇe avīcito jālā uṭṭhahitvā kuladattikena rattakambaleneva taṃ acchādetvā avīcimhi pakkhipi, bhagavato lābhasakkāro atirekataro ahosi. Tena vuttaṃ –
‘‘သဗ္ဗာဘိဘုသ္သ ဗုဒ္ဓသ္သ၊ နန္ဒော နာမာသိ သာဝကော။
‘‘Sabbābhibhussa buddhassa, nando nāmāsi sāvako;
တံ အဗ္ဘက္ခာယ နိရယေ၊ စိရံ သံသရိတံ မယာ။
Taṃ abbhakkhāya niraye, ciraṃ saṃsaritaṃ mayā.
‘‘ဒသဝသ္သသဟသ္သာနိ၊ နိရယေ သံသရိံ စိရံ။
‘‘Dasavassasahassāni, niraye saṃsariṃ ciraṃ;
မနုသ္သဘာဝံ လဒ္ဓာဟံ၊ အဗ္ဘက္ခာနံ ဗဟုံ လဘိံ။
Manussabhāvaṃ laddhāhaṃ, abbhakkhānaṃ bahuṃ labhiṃ.
‘‘တေန ကမ္မာဝသေသေန၊ စိဉ္စမာဏဝိကာ မမံ။
‘‘Tena kammāvasesena, ciñcamāṇavikā mamaṃ;
အဗ္ဘာစိက္ခိ အဘူတေန၊ ဇနကာယသ္သ အဂ္ဂတော’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၃၉.၇၀-၇၂)။
Abbhācikkhi abhūtena, janakāyassa aggato’’ti. (apa. thera 1.39.70-72);
တတိယပဉ္ဟေ – အဗ္ဘက္ခာနန္တိ အဘိ အက္ခာနံ အက္ကောသနံ။ အတီတေ ကိရ ဗောဓိသတ္တော အပာကဋဇာတိယံ ဥပ္ပန္နော မုနာဠိ နာမ ဓုတ္တော ဟုတ္ဝာ ဒုဇ္ဇနသံသဂ္ဂဗလေန သုရဘိံ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ‘‘ဒုသ္သီလော ပာပဓမ္မော အယံ ဘိက္ခူ’’တိ အက္ကောသိ။ သော တေန အကုသလေန ဝစီကမ္မေန ဗဟူနိ ဝသ္သသဟသ္သာနိ နိရယေ ပစ္စိတ္ဝာ ဣမသ္မိံ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေ ဒသပာရမိတာသံသိဒ္ဓိဗလေန ဗုဒ္ဓော ဇာတော လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော အဟောသိ။ ပုန တိတ္ထိယာ ဥသ္သာဟဇာတာ – ‘‘ကထံ နု ခော သမဏသ္သ ဂောတမသ္သ အယသံ ဥပ္ပာဒေသ္သာမာ’’တိ ဒုက္ခီ ဒုမ္မနာ နိသီဒိံသု။ တဒာ သုန္ဒရီ နာမေကာ ပရိဗ္ဗာဇိကာ တေ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဌိတာ တုဏ္ဟီဘူတေ ကိဉ္စိ အဝဒန္တေ ဒိသ္ဝာ ‘‘ကိံ မယ္ဟံ ဒောသော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သမဏေန ဂောတမေန အမ္ဟေ ဝိဟေဌိယမာနေ တ္ဝံ အပ္ပောသ္သုက္ကာ ဝိဟရိသ္သသိ, ဣဒံ တဝ ဒောသော’’တိ။ ‘‘ဧဝမဟံ တတ္ထ ကိံ ကရိသ္သာမီ’’တိ? ‘‘တ္ဝံ သမဏသ္သ ဂောတမသ္သ အဝဏ္ဏံ ဥပ္ပာဒေတုံ သက္ခိသ္သသီ’’တိ? ‘‘သက္ခိသ္သာမိ, အယ္ယာ’’တိ ဝတ္ဝာ တတော ပဋ္ဌာယ ဝုတ္တနယေန ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌာနံ ‘‘သမဏေန ဂောတမေန ဧကဂန္ဓကုဋိယံ သယိတ္ဝာ နိက္ခန္တာ’’တိ ဝတ္ဝာ အက္ကောသတိ ပရိဘာသတိ။ တိတ္ထိယာပိ ‘‘ပသ္သထ, ဘော, သမဏသ္သ ဂောတမသ္သ ကမ္မ’’န္တိ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Tatiyapañhe – abbhakkhānanti abhi akkhānaṃ akkosanaṃ. Atīte kira bodhisatto apākaṭajātiyaṃ uppanno munāḷi nāma dhutto hutvā dujjanasaṃsaggabalena surabhiṃ nāma paccekabuddhaṃ ‘‘dussīlo pāpadhammo ayaṃ bhikkhū’’ti akkosi. So tena akusalena vacīkammena bahūni vassasahassāni niraye paccitvā imasmiṃ pacchimattabhāve dasapāramitāsaṃsiddhibalena buddho jāto lābhaggayasaggappatto ahosi. Puna titthiyā ussāhajātā – ‘‘kathaṃ nu kho samaṇassa gotamassa ayasaṃ uppādessāmā’’ti dukkhī dummanā nisīdiṃsu. Tadā sundarī nāmekā paribbājikā te upasaṅkamitvā vanditvā ṭhitā tuṇhībhūte kiñci avadante disvā ‘‘kiṃ mayhaṃ doso’’ti pucchi. ‘‘Samaṇena gotamena amhe viheṭhiyamāne tvaṃ appossukkā viharissasi, idaṃ tava doso’’ti. ‘‘Evamahaṃ tattha kiṃ karissāmī’’ti? ‘‘Tvaṃ samaṇassa gotamassa avaṇṇaṃ uppādetuṃ sakkhissasī’’ti? ‘‘Sakkhissāmi, ayyā’’ti vatvā tato paṭṭhāya vuttanayena diṭṭhadiṭṭhānaṃ ‘‘samaṇena gotamena ekagandhakuṭiyaṃ sayitvā nikkhantā’’ti vatvā akkosati paribhāsati. Titthiyāpi ‘‘passatha, bho, samaṇassa gotamassa kamma’’nti akkosanti paribhāsanti. Vuttañhetaṃ –
‘‘မုနာဠိ နာမဟံ ဓုတ္တော၊ ပုဗ္ဗေ အညာသု ဇာတိသု။
‘‘Munāḷi nāmahaṃ dhutto, pubbe aññāsu jātisu;
ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ သုရဘိံ၊ အဗ္ဘာစိက္ခိံ အဒူသကံ။
Paccekabuddhaṃ surabhiṃ, abbhācikkhiṃ adūsakaṃ.
‘‘တေန ကမ္မဝိပာကေန၊ နိရယေ သံသရိံ စိရံ။
‘‘Tena kammavipākena, niraye saṃsariṃ ciraṃ;
ဗဟူ ဝသ္သသဟသ္သာနိ၊ ဒုက္ခံ ဝေဒေသိ ဝေဒနံ။
Bahū vassasahassāni, dukkhaṃ vedesi vedanaṃ.
‘‘တေန ကမ္မာဝသေသေန၊ ဣဓ ပစ္ဆိမကေ ဘဝေ။
‘‘Tena kammāvasesena, idha pacchimake bhave;
အဗ္ဘက္ခာနံ မယာ လဒ္ဓံ၊ သုန္ဒရိကာယ ကာရဏာ’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၃၉.၆၇-၆၉)။
Abbhakkhānaṃ mayā laddhaṃ, sundarikāya kāraṇā’’ti. (apa. thera 1.39.67-69);
စတုတ္ထပဉ္ဟေ – အဗ္ဘက္ခာနံ အဘိ ဝိသေသေန အက္ကောသနံ ပရိဘာသနံ။ အတီတေ ကိရ ဗောဓိသတ္တော ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ ဥပ္ပန္နော ဗဟုသ္သုတော ဗဟူဟိ သက္ကတော ပူဇိတော တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဟိမဝန္တေ ဝနမူလဖလာဟာရော ဗဟုမာဏဝေ မန္တေ ဝာစေန္တော ဝာသံ ကပ္ပေသိ။ ဧကော ပဉ္စာဘိညာအဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီ တာပသော တသ္သ သန္တိကံ အဂမာသိ။ သော တံ ဒိသ္ဝာဝ ဣသ္သာပကတော တံ အဒူသကံ ဣသိံ ‘‘ကာမဘောဂီ ကုဟကော အယံ ဣသီ’’တိ အဗ္ဘာစိက္ခိ, အတ္တနော သိသ္သေ စ အာဟ – ‘‘အယံ ဣသိ ဧဝရူပော အနာစာရကော’’တိ။ တေပိ တထေဝ အက္ကောသိံသု ပရိဘာသိံသု။ သော တေန အကုသလကမ္မဝိပာကေန ဝသ္သသဟသ္သာနိ နိရယေ ဒုက္ခမနုဘဝိတ္ဝာ ဣမသ္မိံ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေ ဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော အာကာသေ ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ ပာကဋော ဇာတော။ တထေဝ တိတ္ထိယာ အဗ္ဘက္ခာနေနပိ အသန္တုဋ္ဌာ ပုနပိ သုန္ဒရိယာ အဗ္ဘက္ခာနံ ကာရေတ္ဝာ သုရာဓုတ္တေ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ လဉ္ဇံ ဒတ္ဝာ ‘‘တုမ္ဟေ သုန္ဒရိံ မာရေတ္ဝာ ဇေတဝနဒ္ဝာရသမီပေ မာလာကစဝရေန ဆာဒေထာ’’တိ အာဏာပေသုံ။ တေ တထာ ကရိံသု။ တတော တိတ္ထိယာ ‘‘သုန္ဒရိံ န ပသ္သာမာ’’တိ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘ပရိယေသထာ’’တိ အာဟ။ တေ အတ္တနာ ပာတိတဋ္ဌာနတော ဂဟေတ္ဝာ မဉ္စကံ အာရောပေတ္ဝာ ရညော ဒသ္သေတ္ဝာ ‘‘ပသ္သထ, ဘော, သမဏသ္သ ဂောတမသ္သ သာဝကာနံ ကမ္မ’’န္တိ ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ စ သကလနဂရေ အဝဏ္ဏံ ဥဂ္ဃောသေန္တာ ဝိစရိံသု။ သုန္ဒရိံ အာမကသုသာနေ အဋ္ဋကေ ဌပေသုံ။ ရာဇာ ‘‘သုန္ဒရိမာရကေ ပရိယေသထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ တဒာ ဓုတ္တာ သုရံ ပိဝိတ္ဝာ ‘‘တ္ဝံ သုန္ဒရိံ မာရေသိ, တ္ဝံ မာရေသီ’’တိ ကလဟံ ကရိံသု။ ရာဇပုရိသာ တေ ဓုတ္တေ ဂဟေတ္ဝာ ရညော ဒသ္သေသုံ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ, ဘဏေ, တုမ္ဟေဟိ သုန္ဒရီ မာရိတာ’’တိ? ‘‘အာမ, ဒေဝာ’’တိ။ ‘‘ကေဟိ အာဏတ္တာ’’တိ? ‘‘တိတ္ထိယေဟိ, ဒေဝာ’’တိ။ ရာဇာ တိတ္ထိယေ အာဟရာပေတ္ဝာ ဗန္ဓာပေတ္ဝာ ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘဏေ, ‘ဗုဒ္ဓသ္သ အဝဏ္ဏတ္ထာယ အမ္ဟေဟိ သယမေဝ သုန္ဒရီ မာရာပိတာ, ဘဂဝာ တသ္သ သာဝကာ စ အကာရကာ’တိ ဥဂ္ဃောသထာ’’တိ အာဟ။ တေ တထာ အကံသု ။ သကလနဂရဝာသိနော နိက္ကင္ခာ အဟေသုံ။ ရာဇာ တိတ္ထိယေ စ ဓုတ္တေ စ မာရာပေတ္ဝာ ဆဍ္ဍာပေတိ ။ တတော ဘဂဝတော ဘိယ္ယောသောမတ္တာယ လာဘသက္ကာရော ဝဍ္ဎိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Catutthapañhe – abbhakkhānaṃ abhi visesena akkosanaṃ paribhāsanaṃ. Atīte kira bodhisatto brāhmaṇakule uppanno bahussuto bahūhi sakkato pūjito tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā himavante vanamūlaphalāhāro bahumāṇave mante vācento vāsaṃ kappesi. Eko pañcābhiññāaṭṭhasamāpattilābhī tāpaso tassa santikaṃ agamāsi. So taṃ disvāva issāpakato taṃ adūsakaṃ isiṃ ‘‘kāmabhogī kuhako ayaṃ isī’’ti abbhācikkhi, attano sisse ca āha – ‘‘ayaṃ isi evarūpo anācārako’’ti. Tepi tatheva akkosiṃsu paribhāsiṃsu. So tena akusalakammavipākena vassasahassāni niraye dukkhamanubhavitvā imasmiṃ pacchimattabhāve buddho hutvā lābhaggayasaggappatto ākāse puṇṇacando viya pākaṭo jāto. Tatheva titthiyā abbhakkhānenapi asantuṭṭhā punapi sundariyā abbhakkhānaṃ kāretvā surādhutte pakkosāpetvā lañjaṃ datvā ‘‘tumhe sundariṃ māretvā jetavanadvārasamīpe mālākacavarena chādethā’’ti āṇāpesuṃ. Te tathā kariṃsu. Tato titthiyā ‘‘sundariṃ na passāmā’’ti rañño ārocesuṃ. Rājā ‘‘pariyesathā’’ti āha. Te attanā pātitaṭṭhānato gahetvā mañcakaṃ āropetvā rañño dassetvā ‘‘passatha, bho, samaṇassa gotamassa sāvakānaṃ kamma’’nti bhagavato bhikkhusaṅghassa ca sakalanagare avaṇṇaṃ ugghosentā vicariṃsu. Sundariṃ āmakasusāne aṭṭake ṭhapesuṃ. Rājā ‘‘sundarimārake pariyesathā’’ti āṇāpesi. Tadā dhuttā suraṃ pivitvā ‘‘tvaṃ sundariṃ māresi, tvaṃ māresī’’ti kalahaṃ kariṃsu. Rājapurisā te dhutte gahetvā rañño dassesuṃ. Rājā ‘‘kiṃ, bhaṇe, tumhehi sundarī māritā’’ti? ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Kehi āṇattā’’ti? ‘‘Titthiyehi, devā’’ti. Rājā titthiye āharāpetvā bandhāpetvā ‘‘gacchatha, bhaṇe, ‘buddhassa avaṇṇatthāya amhehi sayameva sundarī mārāpitā, bhagavā tassa sāvakā ca akārakā’ti ugghosathā’’ti āha. Te tathā akaṃsu . Sakalanagaravāsino nikkaṅkhā ahesuṃ. Rājā titthiye ca dhutte ca mārāpetvā chaḍḍāpeti . Tato bhagavato bhiyyosomattāya lābhasakkāro vaḍḍhi. Tena vuttaṃ –
‘‘ဗ္ရာဟ္မဏော သုတဝာ အာသိံ၊ အဟံ သက္ကတပူဇိတော။
‘‘Brāhmaṇo sutavā āsiṃ, ahaṃ sakkatapūjito;
မဟာဝနေ ပဉ္စသတေ၊ မန္တေ ဝာစေမိ မာဏဝေ။
Mahāvane pañcasate, mante vācemi māṇave.
‘‘တတ္ထာဂတော ဣသိ ဘီမော၊ ပဉ္စာဘိညော မဟိဒ္ဓိကော။
‘‘Tatthāgato isi bhīmo, pañcābhiñño mahiddhiko;
တဉ္စာဟံ အာဂတံ ဒိသ္ဝာ၊ အဗ္ဘာစိက္ခိံ အဒူသကံ။
Tañcāhaṃ āgataṃ disvā, abbhācikkhiṃ adūsakaṃ.
‘‘တတောဟံ အဝစံ သိသ္သေ၊ ကာမဘောဂီ အယံ ဣသိ။
‘‘Tatohaṃ avacaṃ sisse, kāmabhogī ayaṃ isi;
မယ္ဟမ္ပိ ဘာသမာနသ္သ၊ အနုမောဒိံသု မာဏဝာ။
Mayhampi bhāsamānassa, anumodiṃsu māṇavā.
‘‘တတော မာဏဝကာ သဗ္ဗေ၊ ဘိက္ခမာနံ ကုလေ ကုလေ။
‘‘Tato māṇavakā sabbe, bhikkhamānaṃ kule kule;
မဟာဇနသ္သ အာဟံသု၊ ကာမဘောဂီ အယံ ဣသိ။
Mahājanassa āhaṃsu, kāmabhogī ayaṃ isi.
‘‘တေန ကမ္မဝိပာကေန၊ ပဉ္စဘိက္ခုသတာ ဣမေ။
‘‘Tena kammavipākena, pañcabhikkhusatā ime;
အဗ္ဘက္ခာနံ လဘုံ သဗ္ဗေ၊ သုန္ဒရိကာယ ကာရဏာ’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၃၉.၇၃-၇၇)။
Abbhakkhānaṃ labhuṃ sabbe, sundarikāya kāraṇā’’ti. (apa. thera 1.39.73-77);
ပဉ္စမေ ပဉ္ဟေ – သိလာဝေဓောတိ အာဟတစိတ္တော သိလံ ပဝိဇ္ဈိ။ အတီတေ ကိရ ဗောဓိသတ္တော စ ကနိဋ္ဌဘာတာ စ ဧကပိတုပုတ္တာ အဟေသုံ။ တေ ပိတု အစ္စယေန ဒာသေ ပဋိစ္စ ကလဟံ ကရောန္တာ အညမညံ ဝိရုဒ္ဓာ အဟေသုံ။ ဗောဓိသတ္တော အတ္တနော ဗလဝဘာဝေန ကနိဋ္ဌဘာတရံ အဇ္ဈောတ္ထရိတ္ဝာ တသ္သုပရိ ပာသာဏံ ပဝိဇ္ဈေသိ။ သော တေန ကမ္မဝိပာကေန နရကာဒီသု အနေကဝသ္သသဟသ္သာနိ ဒုက္ခမနုဘဝိတ္ဝာ ဣမသ္မိံ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေ ဗုဒ္ဓော ဇာတော။ ဒေဝဒတ္တော ရာဟုလကုမာရသ္သ မာတုလော ပုဗ္ဗေ သေရိဝာဏိဇကာလေ ဗောဓိသတ္တေန သဒ္ဓိံ ဝာဏိဇော အဟောသိ, တေ ဧကံ ပဋ္ဋနဂာမံ ပတ္ဝာ ‘‘တ္ဝံ ဧကဝီထိံ ဂဏ္ဟာဟိ, အဟမ္ပိ ဧကဝီထိံ ဂဏ္ဟာမီ’’တိ ဒ္ဝေပိ ပဝိဋ္ဌာ။ တေသု ဒေဝဒတ္တသ္သ ပဝိဋ္ဌဝီထိယံ ဇိဏ္ဏသေဋ္ဌိဘရိယာ စ နတ္တာ စ ဒ္ဝေယေဝ အဟေသုံ, တေသံ မဟန္တံ သုဝဏ္ဏထာလကံ မလဂ္ဂဟိတံ ဘာဇနန္တရေ ဌပိတံ ဟောတိ, တံ သုဝဏ္ဏထာလကဘာဝံ အဇာနန္တီ ‘‘ဣမံ ထာလကံ ဂဟေတ္ဝာ ပိဠန္ဓနံ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ သော တံ ဂဟေတ္ဝာ သူစိယာ လေခံ ကဍ္ဎိတ္ဝာ သုဝဏ္ဏထာလကဘာဝံ ဉတ္ဝာ ‘‘ထောကံ ဒတ္ဝာ ဂဏ္ဟိသ္သာမီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ဂတော။ အထ ဗောဓိသတ္တံ ဒ္ဝာရသမီပံ အာဂတံ ဒိသ္ဝာ ‘‘နတ္တာ, အယ္ယေ , မယ္ဟံ ကစ္ဆပုဋံ ပိဠန္ဓနံ ဒေထာ’’တိ။ သာ တံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ နိသီဒာပေတ္ဝာ တံ ထာလကံ ဒတ္ဝာ ‘‘ဣမံ ဂဟေတ္ဝာ မယ္ဟံ နတ္တာယ ကစ္ဆပုဋံ ပိဠန္ဓနံ ဒေထာ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တော တံ ဂဟေတ္ဝာ သုဝဏ္ဏထာလကဘာဝံ ဉတ္ဝာ ‘‘တေန ဝဉ္စိတာ’’တိ ဉတ္ဝာ အတ္တနော ပသိဗ္ဗကာယ ဌပိတအဋ္ဌကဟာပဏေ အဝသေသဘဏ္ဍဉ္စ ဒတ္ဝာ ကစ္ဆပုဋံ ပိဠန္ဓနံ ကုမာရိကာယ ဟတ္ထေ ပိဠန္ဓာပေတ္ဝာ အဂမာသိ။ သော ဝာဏိဇော ပုနာဂန္တ္ဝာ ပုစ္ဆိ။ ‘‘တာတ, တ္ဝံ န ဂဏ္ဟိတ္ထ, မယ္ဟံ ပုတ္တော ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဒတ္ဝာ တံ ဂဟေတ္ဝာ ဂတော’’တိ။ သော တံ သုတ္ဝာဝ ဟဒယေန ဖာလိတေန ဝိယ ဓာဝိတ္ဝာ အနုဗန္ဓိ။ ဗောဓိသတ္တော နာဝံ အာရုယ္ဟ ပက္ခန္ဒိ။ သော ‘‘တိဋ္ဌ, မာ ပလာယိ မာ ပလာယီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဘဝေ တံ နာသေတုံ သမတ္ထော ဘဝေယ္ယ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။
Pañcame pañhe – silāvedhoti āhatacitto silaṃ pavijjhi. Atīte kira bodhisatto ca kaniṭṭhabhātā ca ekapituputtā ahesuṃ. Te pitu accayena dāse paṭicca kalahaṃ karontā aññamaññaṃ viruddhā ahesuṃ. Bodhisatto attano balavabhāvena kaniṭṭhabhātaraṃ ajjhottharitvā tassupari pāsāṇaṃ pavijjhesi. So tena kammavipākena narakādīsu anekavassasahassāni dukkhamanubhavitvā imasmiṃ pacchimattabhāve buddho jāto. Devadatto rāhulakumārassa mātulo pubbe serivāṇijakāle bodhisattena saddhiṃ vāṇijo ahosi, te ekaṃ paṭṭanagāmaṃ patvā ‘‘tvaṃ ekavīthiṃ gaṇhāhi, ahampi ekavīthiṃ gaṇhāmī’’ti dvepi paviṭṭhā. Tesu devadattassa paviṭṭhavīthiyaṃ jiṇṇaseṭṭhibhariyā ca nattā ca dveyeva ahesuṃ, tesaṃ mahantaṃ suvaṇṇathālakaṃ malaggahitaṃ bhājanantare ṭhapitaṃ hoti, taṃ suvaṇṇathālakabhāvaṃ ajānantī ‘‘imaṃ thālakaṃ gahetvā piḷandhanaṃ dethā’’ti āha. So taṃ gahetvā sūciyā lekhaṃ kaḍḍhitvā suvaṇṇathālakabhāvaṃ ñatvā ‘‘thokaṃ datvā gaṇhissāmī’’ti cintetvā gato. Atha bodhisattaṃ dvārasamīpaṃ āgataṃ disvā ‘‘nattā, ayye , mayhaṃ kacchapuṭaṃ piḷandhanaṃ dethā’’ti. Sā taṃ pakkosāpetvā nisīdāpetvā taṃ thālakaṃ datvā ‘‘imaṃ gahetvā mayhaṃ nattāya kacchapuṭaṃ piḷandhanaṃ dethā’’ti. Bodhisatto taṃ gahetvā suvaṇṇathālakabhāvaṃ ñatvā ‘‘tena vañcitā’’ti ñatvā attano pasibbakāya ṭhapitaaṭṭhakahāpaṇe avasesabhaṇḍañca datvā kacchapuṭaṃ piḷandhanaṃ kumārikāya hatthe piḷandhāpetvā agamāsi. So vāṇijo punāgantvā pucchi. ‘‘Tāta, tvaṃ na gaṇhittha, mayhaṃ putto idañcidañca datvā taṃ gahetvā gato’’ti. So taṃ sutvāva hadayena phālitena viya dhāvitvā anubandhi. Bodhisatto nāvaṃ āruyha pakkhandi. So ‘‘tiṭṭha, mā palāyi mā palāyī’’ti vatvā ‘‘nibbattanibbattabhave taṃ nāsetuṃ samattho bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
သော ပတ္ထနာဝသေန အနေကေသု ဇာတိသတသဟသ္သေသု အညမညံ ဝိဟေဌေတ္ဝာ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ သက္ယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ကမေန ဘဂဝတိ သဗ္ဗညုတံ ပတ္ဝာ ရာဇဂဟေ ဝိဟရန္တေ အနုရုဒ္ဓာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဈာနလာဘီ ဟုတ္ဝာ ပာကဋော ဘဂဝန္တံ ဝရံ ယာစိ – ‘‘ဘန္တေ, သဗ္ဗော ဘိက္ခုသင္ဃော ပိဏ္ဍပာတိကာဒီနိ တေရသ ဓုတင္ဂာနိ သမာဒိယတု, သကလော ဘိက္ခုသင္ဃော မမ ဘာရော ဟောတူ’’တိ။ ဘဂဝာ န အနုဇာနိ။ ဒေဝဒတ္တော ဝေရံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ပရိဟီနဇ္ဈာနော ဘဂဝန္တံ မာရေတုကာမော ဧကဒိဝသံ ဝေဘာရပဗ္ဗတပာဒေ ဌိတသ္သ ဘဂဝတော ဥပရိ ဌိတော ပဗ္ဗတကူဋံ ပဝိဒ္ဓေသိ။ ဘဂဝတော အာနုဘာဝေန အပရော ပဗ္ဗတကူဋော တံ ပတမာနံ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တေသံ ဃဋ္ဋနေန ဥဋ္ဌိတာ ပပဋိကာ အာဂန္တ္ဝာ ဘဂဝတော ပာဒပိဋ္ဌိယံ ပဟရိ။ တေန ဝုတ္တံ –
So patthanāvasena anekesu jātisatasahassesu aññamaññaṃ viheṭhetvā imasmiṃ attabhāve sakyakule nibbattitvā kamena bhagavati sabbaññutaṃ patvā rājagahe viharante anuruddhādīhi saddhiṃ bhagavato santikaṃ gantvā pabbajitvā jhānalābhī hutvā pākaṭo bhagavantaṃ varaṃ yāci – ‘‘bhante, sabbo bhikkhusaṅgho piṇḍapātikādīni terasa dhutaṅgāni samādiyatu, sakalo bhikkhusaṅgho mama bhāro hotū’’ti. Bhagavā na anujāni. Devadatto veraṃ bandhitvā parihīnajjhāno bhagavantaṃ māretukāmo ekadivasaṃ vebhārapabbatapāde ṭhitassa bhagavato upari ṭhito pabbatakūṭaṃ paviddhesi. Bhagavato ānubhāvena aparo pabbatakūṭo taṃ patamānaṃ sampaṭicchi. Tesaṃ ghaṭṭanena uṭṭhitā papaṭikā āgantvā bhagavato pādapiṭṭhiyaṃ pahari. Tena vuttaṃ –
‘‘ဝေမာတုဘာတရံ ပုဗ္ဗေ၊ ဓနဟေတု ဟနိံ အဟံ။
‘‘Vemātubhātaraṃ pubbe, dhanahetu haniṃ ahaṃ;
ပက္ခိပိံ ဂိရိဒုဂ္ဂသ္မိံ၊ သိလာယ စ အပိံသယိံ။
Pakkhipiṃ giriduggasmiṃ, silāya ca apiṃsayiṃ.
‘‘တေန ကမ္မဝိပာကေန၊ ဒေဝဒတ္တော သိလံ ခိပိ။
‘‘Tena kammavipākena, devadatto silaṃ khipi;
အင္ဂုဋ္ဌံ ပိံသယီ ပာဒေ၊ မမ ပာသာဏသက္ခရာ’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၃၉.၇၈-၇၉)။
Aṅguṭṭhaṃ piṃsayī pāde, mama pāsāṇasakkharā’’ti. (apa. thera 1.39.78-79);
ဆဋ္ဌပဉ္ဟေ – သကလိကာဝေဓောတိ သကလိကာယ ဃဋ္ဋနံ။ အတီတေ ကိရ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဒဟရကာလေ မဟာဝီထိယံ ကီဠမာနော ဝီထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရမာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အယံ မုဏ္ဍကော သမဏော ကုဟိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပာသာဏသကလိကံ ဂဟေတ္ဝာ တသ္သ ပာဒပိဋ္ဌိယံ ခိပိ ။ ပာဒပိဋ္ဌိစမ္မံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ ရုဟိရံ နိက္ခမိ။ သော တေန ပာပကမ္မေန အနေကဝသ္သသဟသ္သာနိ နိရယေ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝိတ္ဝာ ဗုဒ္ဓဘူတောပိ ကမ္မပိလောတိကဝသေန ပာဒပိဋ္ဌိယံ ပာသာဏသကလိကဃဋ္ဋနေန ရုဟိရုပ္ပာဒံ လဘိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Chaṭṭhapañhe – sakalikāvedhoti sakalikāya ghaṭṭanaṃ. Atīte kira bodhisatto ekasmiṃ kule nibbatto daharakāle mahāvīthiyaṃ kīḷamāno vīthiyaṃ piṇḍāya caramānaṃ paccekabuddhaṃ disvā ‘‘ayaṃ muṇḍako samaṇo kuhiṃ gacchatī’’ti pāsāṇasakalikaṃ gahetvā tassa pādapiṭṭhiyaṃ khipi . Pādapiṭṭhicammaṃ chinditvā ruhiraṃ nikkhami. So tena pāpakammena anekavassasahassāni niraye mahādukkhaṃ anubhavitvā buddhabhūtopi kammapilotikavasena pādapiṭṭhiyaṃ pāsāṇasakalikaghaṭṭanena ruhiruppādaṃ labhi. Tena vuttaṃ –
‘‘ပုရေဟံ ဒာရကော ဟုတ္ဝာ၊ ကီဠမာနော မဟာပထေ။
‘‘Purehaṃ dārako hutvā, kīḷamāno mahāpathe;
ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသ္ဝာန၊ မဂ္ဂေ သကလိကံ ခိပိံ။
Paccekabuddhaṃ disvāna, magge sakalikaṃ khipiṃ.
‘‘တေန ကမ္မဝိပာကေန၊ ဣဓ ပစ္ဆိမကေ ဘဝေ။
‘‘Tena kammavipākena, idha pacchimake bhave;
ဝဓတ္ထံ မံ ဒေဝဒတ္တော၊ အဘိမာရေ ပယ္ယောဇယီ’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၃၉.၈၀-၈၁)။
Vadhatthaṃ maṃ devadatto, abhimāre payyojayī’’ti. (apa. thera 1.39.80-81);
သတ္တမပဉ္ဟေ – နာဠာဂိရီတိ ဓနပာလကော ဟတ္ထီ မာရဏတ္ထာယ ပေသိတော။ အတီတေ ကိရ ဗောဓိသတ္တော ဟတ္ထိဂောပကော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တော ဟတ္ထိံ အာရုယ္ဟ ဝိစရမာနော မဟာပထေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ကုတော အာဂစ္ဆတိ အယံ မုဏ္ဍကော’’တိ အာဟတစိတ္တော ခိလဇာတော ဟတ္ထိနာ အာသာဒေသိ။ သော တေန ကမ္မေန အပာယေသု အနေကဝသ္သသဟသ္သာနိ ဒုက္ခံ အနုဘဝိတ္ဝာ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေ ဗုဒ္ဓော ဇာတော။ ဒေဝဒတ္တော အဇာတသတ္တုရာဇာနံ သဟာယံ ကတ္ဝာ ‘‘တ္ဝံ, မဟာရာဇ, ပိတရံ ဃာတေတ္ဝာ ရာဇာ ဟောဟိ, အဟံ ဗုဒ္ဓံ မာရေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သာမီ’’တိ သညာပေတ္ဝာ ဧကဒိဝသံ ရညော အနုညာတာယ ဟတ္ထိသာလံ ဂန္တ္ဝာ – ‘‘သ္ဝေ တုမ္ဟေ နာဠာဂိရိံ သောဠသသုရာဃဋေ ပာယေတ္ဝာ ဘဂဝတော ပိဏ္ဍာယ စရဏဝေလာယံ ပေသေထာ’’တိ ဟတ္ထိဂောပကေ အာဏာပေသိ။ သကလနဂရံ မဟာကောလာဟလံ အဟောသိ, ‘‘ဗုဒ္ဓနာဂေန ဟတ္ထိနာဂသ္သ ယုဒ္ဓံ ပသ္သိသ္သာမာ’’တိ ဥဘတော ရာဇဝီထိယံ မဉ္စာတိမဉ္စံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ပာတောဝ သန္နိပတိံသု။ ဘဂဝာပိ ကတသရီရပဋိဇဂ္ဂနော ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတော ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပာဝိသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဝုတ္တနိယာမေနေဝ နာဠာဂိရိံ ဝိသ္သဇ္ဇေသုံ။ သော ဝီထိစစ္စရာဒယော ဝိဓမေန္တော အာဂစ္ဆတိ။ တဒာ ဧကာ ဣတ္ထီ ဒာရကံ ဂဟေတ္ဝာ ဝီထိတော ဝီထိံ ဂစ္ဆတိ, ဟတ္ထီ တံ ဣတ္ထိံ ဒိသ္ဝာ အနုဗန္ဓိ။ ဘဂဝာ ‘‘နာဠာဂိရိ, န တံ ဟနတ္ထာယ ပေသိတော, ဣဓာဂစ္ဆာဟီ’’တိ အာဟ။ သော တံ သဒ္ဒံ သုတ္ဝာ ဘဂဝန္တာဘိမုခော ဓာဝိ။ ဘဂဝာ အပရိမာဏေသု စက္ကဝာဠေသု အနန္တသတ္တေသု ဖရဏာရဟံ မေတ္တံ ဧကသ္မိံယေဝ နာဠာဂိရိမ္ဟိ ဖရိ။ သော ဘဂဝတော မေတ္တာယ ဖုဋော နိဗ္ဘယော ဟုတ္ဝာ ဘဂဝတော ပာဒမူလေ နိပတိ။ ဘဂဝာ တသ္သ မတ္ထကေ ဟတ္ထံ ဌပေသိ။ တဒာ ဒေဝဗ္ရဟ္မာဒယော အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဇာတစိတ္တာ ပုပ္ဖပရာဂာဒီဟိ ပူဇေသုံ။ သကလနဂရေ ဇဏ္ဏုကမတ္တာ ဓနရာသယော အဟေသုံ။ ရာဇာ ‘‘ပစ္ဆိမဒ္ဝာရေ ဓနာနိ နဂရဝာသီနံ ဟောန္တု, ပုရတ္ထိမဒ္ဝာရေ ဓနာနိ ရာဇဘဏ္ဍာဂာရေ ဟောန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။ သဗ္ဗေ တထာ ကရိံသု။ တဒာ နာဠာဂိရိ ဓနပာလော နာမ အဟောသိ။ ဘဂဝာ ဝေဠုဝနာရာမံ အဂမာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Sattamapañhe – nāḷāgirīti dhanapālako hatthī māraṇatthāya pesito. Atīte kira bodhisatto hatthigopako hutvā nibbatto hatthiṃ āruyha vicaramāno mahāpathe paccekabuddhaṃ disvā ‘‘kuto āgacchati ayaṃ muṇḍako’’ti āhatacitto khilajāto hatthinā āsādesi. So tena kammena apāyesu anekavassasahassāni dukkhaṃ anubhavitvā pacchimattabhāve buddho jāto. Devadatto ajātasatturājānaṃ sahāyaṃ katvā ‘‘tvaṃ, mahārāja, pitaraṃ ghātetvā rājā hohi, ahaṃ buddhaṃ māretvā buddho bhavissāmī’’ti saññāpetvā ekadivasaṃ rañño anuññātāya hatthisālaṃ gantvā – ‘‘sve tumhe nāḷāgiriṃ soḷasasurāghaṭe pāyetvā bhagavato piṇḍāya caraṇavelāyaṃ pesethā’’ti hatthigopake āṇāpesi. Sakalanagaraṃ mahākolāhalaṃ ahosi, ‘‘buddhanāgena hatthināgassa yuddhaṃ passissāmā’’ti ubhato rājavīthiyaṃ mañcātimañcaṃ bandhitvā pātova sannipatiṃsu. Bhagavāpi katasarīrapaṭijaggano bhikkhusaṅghaparivuto rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi. Tasmiṃ khaṇe vuttaniyāmeneva nāḷāgiriṃ vissajjesuṃ. So vīthicaccarādayo vidhamento āgacchati. Tadā ekā itthī dārakaṃ gahetvā vīthito vīthiṃ gacchati, hatthī taṃ itthiṃ disvā anubandhi. Bhagavā ‘‘nāḷāgiri, na taṃ hanatthāya pesito, idhāgacchāhī’’ti āha. So taṃ saddaṃ sutvā bhagavantābhimukho dhāvi. Bhagavā aparimāṇesu cakkavāḷesu anantasattesu pharaṇārahaṃ mettaṃ ekasmiṃyeva nāḷāgirimhi phari. So bhagavato mettāya phuṭo nibbhayo hutvā bhagavato pādamūle nipati. Bhagavā tassa matthake hatthaṃ ṭhapesi. Tadā devabrahmādayo acchariyabbhutajātacittā pupphaparāgādīhi pūjesuṃ. Sakalanagare jaṇṇukamattā dhanarāsayo ahesuṃ. Rājā ‘‘pacchimadvāre dhanāni nagaravāsīnaṃ hontu, puratthimadvāre dhanāni rājabhaṇḍāgāre hontū’’ti bheriṃ carāpesi. Sabbe tathā kariṃsu. Tadā nāḷāgiri dhanapālo nāma ahosi. Bhagavā veḷuvanārāmaṃ agamāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ဟတ္ထာရောဟော ပုရေ အာသိံ၊ ပစ္စေကမုနိမုတ္တမံ။
‘‘Hatthāroho pure āsiṃ, paccekamunimuttamaṃ;
ပိဏ္ဍာယ ဝိစရန္တံ တံ၊ အာသာဒေသိံ ဂဇေနဟံ။
Piṇḍāya vicarantaṃ taṃ, āsādesiṃ gajenahaṃ.
‘‘တေန ကမ္မဝိပာကေန၊ ဘန္တော နာဠာဂိရီ ဂဇော။
‘‘Tena kammavipākena, bhanto nāḷāgirī gajo;
ဂိရိဗ္ဗဇေ ပုရဝရေ၊ ဒာရုဏော သမုပာဂမီ’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၃၉.၈၂-၈၃)။
Giribbaje puravare, dāruṇo samupāgamī’’ti. (apa. thera 1.39.82-83);
အဋ္ဌမပဉ္ဟေ – သတ္ထစ္ဆေဒောတိ သတ္ထေန ဂဏ္ဍဖာလနံ ကုဌာရာယ သတ္ထေန ဆေဒော။ အတီတေ ကိရ ဗောဓိသတ္တော ပစ္စန္တဒေသေ ရာဇာ အဟောသိ။ သော ဒုဇ္ဇနသံသဂ္ဂဝသေန ပစ္စန္တဒေသေ ဝာသဝသေန စ ဓုတ္တော သာဟသိကော ဧကဒိဝသံ ခဂ္ဂဟတ္ထော ပတ္တိကောဝ နဂရေ ဝိစရန္တော နိရာပရာဓေ ဇနေ ခဂ္ဂေန ဖာလေန္တော အဂမာသိ။ သော တေန ပာပကမ္မဝိပာကေန ဗဟူနိ ဝသ္သသဟသ္သာနိ နိရယေ ပစ္စိတ္ဝာ တိရစ္ဆာနာဒီသု ဒုက္ခမနုဘဝိတ္ဝာ ပက္ကာဝသေသေန ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေ ဗုဒ္ဓဘူတောပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဒေဝဒတ္တေန ခိတ္တပာသာဏသက္ခလိကပဟာရေန ဥဋ္ဌိတဂဏ္ဍော အဟောသိ။ ဇီဝကော မေတ္တစိတ္တေန တံ ဂဏ္ဍံ ဖာလေသိ။ ဝေရိစိတ္တသ္သ ဒေဝဒတ္တသ္သ ရုဟိရုပ္ပာဒကမ္မံ အနန္တရိကံ အဟောသိ, မေတ္တစိတ္တသ္သ ဇီဝကသ္သ ဂဏ္ဍဖာလနံ ပုညမေဝ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Aṭṭhamapañhe – satthacchedoti satthena gaṇḍaphālanaṃ kuṭhārāya satthena chedo. Atīte kira bodhisatto paccantadese rājā ahosi. So dujjanasaṃsaggavasena paccantadese vāsavasena ca dhutto sāhasiko ekadivasaṃ khaggahattho pattikova nagare vicaranto nirāparādhe jane khaggena phālento agamāsi. So tena pāpakammavipākena bahūni vassasahassāni niraye paccitvā tiracchānādīsu dukkhamanubhavitvā pakkāvasesena pacchimattabhāve buddhabhūtopi heṭṭhā vuttanayena devadattena khittapāsāṇasakkhalikapahārena uṭṭhitagaṇḍo ahosi. Jīvako mettacittena taṃ gaṇḍaṃ phālesi. Vericittassa devadattassa ruhiruppādakammaṃ anantarikaṃ ahosi, mettacittassa jīvakassa gaṇḍaphālanaṃ puññameva ahosi. Tena vuttaṃ –
‘‘ရာဇာဟံ ပတ္တိကော အာသိံ၊ သတ္တိယာ ပုရိသေ ဟနိံ။
‘‘Rājāhaṃ pattiko āsiṃ, sattiyā purise haniṃ;
တေန ကမ္မဝိပာကေန၊ နိရယေ ပစ္စိသံ ဘုသံ။
Tena kammavipākena, niraye paccisaṃ bhusaṃ.
‘‘ကမ္မုနော တသ္သ သေသေန၊ ဣဒာနိ သကလံ မမ။
‘‘Kammuno tassa sesena, idāni sakalaṃ mama;
ပာဒေ ဆဝိံ ပကပ္ပေသိ၊ န ဟိ ကမ္မံ ဝိနသ္သတီ’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၃၉.၈၄-၈၅)။
Pāde chaviṃ pakappesi, na hi kammaṃ vinassatī’’ti. (apa. thera 1.39.84-85);
နဝမေ ပဉ္ဟေ – ‘‘သီသဒုက္ခန္တိ သီသာဗာဓော သီသဝေဒနာ။ အတီတေ ကိရ ဗောဓိသတ္တော ကေဝဋ္ဋဂာမေ ကေဝဋ္ဋော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဧကဒိဝသံ ကေဝဋ္ဋပုရိသေဟိ သဒ္ဓိံ မစ္ဆမာရဏဋ္ဌာနံ ဂန္တ္ဝာ မစ္ဆေ မာရေန္တေ ဒိသ္ဝာ တတ္ထ သောမနသ္သံ ဥပ္ပာဒေသိ, သဟဂတာပိ တထေဝ သောမနသ္သံ ဥပ္ပာဒယိံသု။ သော တေန အကုသလကမ္မေန စတုရာပာယေ ဒုက္ခမနုဘဝိတ္ဝာ ဣမသ္မိံ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေ တေဟိ ပုရိသေဟိ သဒ္ဓိံ သက္ယရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ကမေန ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္တောပိ သယံ သီသာဗာဓံ ပစ္စနုဘောသိ။ တေ စ သက္ယရာဇာနော ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ (ဓ. ပ. အဋ္ဌ. ၁.ဝိဍဍူဘဝတ္ထု) ဝုတ္တနယေန ဝိဍဍူဘသင္ဂာမေ သဗ္ဗေ ဝိနာသံ ပာပုဏိံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
Navame pañhe – ‘‘sīsadukkhanti sīsābādho sīsavedanā. Atīte kira bodhisatto kevaṭṭagāme kevaṭṭo hutvā nibbatti. So ekadivasaṃ kevaṭṭapurisehi saddhiṃ macchamāraṇaṭṭhānaṃ gantvā macche mārente disvā tattha somanassaṃ uppādesi, sahagatāpi tatheva somanassaṃ uppādayiṃsu. So tena akusalakammena caturāpāye dukkhamanubhavitvā imasmiṃ pacchimattabhāve tehi purisehi saddhiṃ sakyarājakule nibbattitvā kamena buddhattaṃ pattopi sayaṃ sīsābādhaṃ paccanubhosi. Te ca sakyarājāno dhammapadaṭṭhakathāyaṃ (dha. pa. aṭṭha. 1.viḍaḍūbhavatthu) vuttanayena viḍaḍūbhasaṅgāme sabbe vināsaṃ pāpuṇiṃsu. Tena vuttaṃ –
‘‘အဟံ ကေဝဋ္ဋဂာမသ္မိံ၊ အဟုံ ကေဝဋ္ဋဒာရကော။
‘‘Ahaṃ kevaṭṭagāmasmiṃ, ahuṃ kevaṭṭadārako;
မစ္ဆကေ ဃာတိတေ ဒိသ္ဝာ၊ ဇနယိံ သောမနသ္သကံ။
Macchake ghātite disvā, janayiṃ somanassakaṃ.
‘‘တေန ကမ္မဝိပာကေန၊ သီသဒုက္ခံ အဟူ မမ။
‘‘Tena kammavipākena, sīsadukkhaṃ ahū mama;
သဗ္ဗေ သက္ကာ စ ဟညိံသု၊ ယဒာ ဟနိ ဝိဋဋူဘော’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၃၉.၈၆-၈၇)။
Sabbe sakkā ca haññiṃsu, yadā hani viṭaṭūbho’’ti. (apa. thera 1.39.86-87);
ဒသမပဉ္ဟေ – ယဝခာဒနန္တိ ဝေရဉ္ဇာယံ ယဝတဏ္ဍုလခာဒနံ။ အတီတေ ကိရ ဗောဓိသတ္တော အညတရသ္မိံ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဇာတိဝသေန စ အန္ဓဗာလဘာဝေန စ ဖုသ္သသ္သ ဘဂဝတော သာဝကေ မဓုရန္နပာနေ သာလိဘောဇနာဒယော စ ဘုဉ္ဇမာနေ ဒိသ္ဝာ ‘‘အရေ မုဏ္ဍကသမဏာ, ယဝံ ခာဒထ, မာ သာလိဘောဇနံ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ အက္ကောသိ။ သော တေန အကုသလကမ္မဝိပာကေန အနေကဝသ္သသဟသ္သာနိ စတုရာပာယေ ဒုက္ခမနုဘဝိတ္ဝာ ဣမသ္မိံ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေ ကမေန ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္ဝာ လောကသင္ဂဟံ ကရောန္တော ဂာမနိဂမရာဇဓာနီသု စရိတ္ဝာ ဧကသ္မိံ သမယေ ဝေရဉ္ဇဗ္ရာဟ္မဏဂာမသမီပေ သာခာဝိဋပသမ္ပန္နံ ပုစိမန္ဒရုက္ခမူလံ ပာပုဏိ။ ဝေရဉ္ဇဗ္ရာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ အနေကပရိယာယေန ဘဂဝန္တံ ဇိနိတုံ အသက္ကောန္တော သောတာပန္နော ဟုတ္ဝာ ‘‘ဘန္တေ, ဣဓေဝ ဝသ္သံ ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာရောစေသိ။ ဘဂဝာ တုဏ္ဟီဘာဝေန အဓိဝာသေသိ။ အထ ပုနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ မာရော ပာပိမာ သကလဝေရဉ္ဇဗ္ရာဟ္မဏဂာမဝာသီနံ မာရာဝဋ္ဋနံ အကာသိ။ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌသ္သ ဘဂဝတော မာရာဝဋ္ဋနဝသေန ဧကောပိ ကဋစ္ဆုဘိက္ခာမတ္တံ ဒာတာ နာဟောသိ။ ဘဂဝာ တုစ္ဆပတ္တောဝ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတော ပုနာဂဉ္ဆိ။ တသ္မိံ ဧဝံ အာဂတေ တတ္ထေဝ နိဝုဋ္ဌာ အသ္သဝာဏိဇာ တံ ဒိဝသံ ဒာနံ ဒတ္ဝာ တတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝန္တံ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝာရံ နိမန္တေတ္ဝာ ပဉ္စန္နံ အသ္သသတာနံ ဘတ္တတော ဝိဘာဂံ ကတ္ဝာ ယဝံ ကောဋ္ဋေတ္ဝာ ဘိက္ခူနံ ပတ္တေသု ပက္ခိပိံသု ။ သကလသ္သ သဟသ္သစက္ကဝာဠဒေဝတာ သုဇာတာယ ပာယာသပစနဒိဝသေ ဝိယ ဒိဗ္ဗောဇံ ပက္ခိပိံသု။ ဘဂဝာ ပရိဘုဉ္ဇိ , ဧဝံ တေမာသံ ယဝံ ပရိဘုဉ္ဇိ။ တေမာသစ္စယေန မာရာဝဋ္ဋနေ ဝိဂတေ ပဝာရဏာဒိဝသေ ဝေရဉ္ဇော ဗ္ရာဟ္မဏော သရိတ္ဝာ မဟာသံဝေဂပ္ပတ္တော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခသ္သ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ မဟာဒာနံ ဒတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ခမာပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Dasamapañhe – yavakhādananti verañjāyaṃ yavataṇḍulakhādanaṃ. Atīte kira bodhisatto aññatarasmiṃ kule nibbatto jātivasena ca andhabālabhāvena ca phussassa bhagavato sāvake madhurannapāne sālibhojanādayo ca bhuñjamāne disvā ‘‘are muṇḍakasamaṇā, yavaṃ khādatha, mā sālibhojanaṃ bhuñjathā’’ti akkosi. So tena akusalakammavipākena anekavassasahassāni caturāpāye dukkhamanubhavitvā imasmiṃ pacchimattabhāve kamena buddhattaṃ patvā lokasaṅgahaṃ karonto gāmanigamarājadhānīsu caritvā ekasmiṃ samaye verañjabrāhmaṇagāmasamīpe sākhāviṭapasampannaṃ pucimandarukkhamūlaṃ pāpuṇi. Verañjabrāhmaṇo bhagavantaṃ upasaṅkamitvā anekapariyāyena bhagavantaṃ jinituṃ asakkonto sotāpanno hutvā ‘‘bhante, idheva vassaṃ upagantuṃ vaṭṭatī’’ti ārocesi. Bhagavā tuṇhībhāvena adhivāsesi. Atha punadivasato paṭṭhāya māro pāpimā sakalaverañjabrāhmaṇagāmavāsīnaṃ mārāvaṭṭanaṃ akāsi. Piṇḍāya paviṭṭhassa bhagavato mārāvaṭṭanavasena ekopi kaṭacchubhikkhāmattaṃ dātā nāhosi. Bhagavā tucchapattova bhikkhusaṅghaparivuto punāgañchi. Tasmiṃ evaṃ āgate tattheva nivuṭṭhā assavāṇijā taṃ divasaṃ dānaṃ datvā tato paṭṭhāya bhagavantaṃ pañcasatabhikkhuparivāraṃ nimantetvā pañcannaṃ assasatānaṃ bhattato vibhāgaṃ katvā yavaṃ koṭṭetvā bhikkhūnaṃ pattesu pakkhipiṃsu . Sakalassa sahassacakkavāḷadevatā sujātāya pāyāsapacanadivase viya dibbojaṃ pakkhipiṃsu. Bhagavā paribhuñji , evaṃ temāsaṃ yavaṃ paribhuñji. Temāsaccayena mārāvaṭṭane vigate pavāraṇādivase verañjo brāhmaṇo saritvā mahāsaṃvegappatto buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā vanditvā khamāpesi. Tena vuttaṃ –
‘‘ဖုသ္သသ္သာဟံ ပာဝစနေ၊ သာဝကေ ပရိဘာသယိံ။
‘‘Phussassāhaṃ pāvacane, sāvake paribhāsayiṃ;
ယဝံ ခာဒထ ဘုဉ္ဇထ၊ မာ စ ဘုဉ္ဇထ သာလယော။
Yavaṃ khādatha bhuñjatha, mā ca bhuñjatha sālayo.
‘‘တေန ကမ္မဝိပာကေန၊ တေမာသံ ခာဒိတံ ယဝံ။
‘‘Tena kammavipākena, temāsaṃ khāditaṃ yavaṃ;
နိမန္တိတော ဗ္ရာဟ္မဏေန၊ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝသိံ တဒာ’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၃၉.၈၈-၈၉)။
Nimantito brāhmaṇena, verañjāyaṃ vasiṃ tadā’’ti. (apa. thera 1.39.88-89);
ဧကာဒသမပဉ္ဟေ – ပိဋ္ဌိဒုက္ခန္တိ ပိဋ္ဌိအာဗာဓော။ အတီတေ ကိရ ဗောဓိသတ္တော ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ထာမသမ္ပန္နော ကိဉ္စိ ရသ္သဓာတုကော အဟောသိ။ တေန သမယေန ဧကော မလ္လယုဒ္ဓယောဓော သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဂာမနိဂမရာဇဓာနီသု မလ္လယုဒ္ဓေ ဝတ္တမာနေ ပုရိသေ ပာတေတ္ဝာ ဇယပ္ပတ္တော ကမေန ဗောဓိသတ္တသ္သ ဝသနနဂရံ ပတ္ဝာ တသ္မိမ္ပိ ဇနေ ပာတေတ္ဝာ ဂန္တုမာရဒ္ဓော။ တဒာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘မယ္ဟံ ဝသနဋ္ဌာနေ ဧသ ဇယံ ပတ္ဝာ ဂစ္ဆတီ’’တိ တတ္ထ နဂရမဏ္ဍလမာဂမ္မ အပ္ပောဋေတ္ဝာ အာဂစ္ဆ မယာ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိတ္ဝာ ဂစ္ဆာတိ။ သော ဟသိတ္ဝာ ‘‘အဟံ မဟန္တေ ပုရိသေ ပာတေသိံ, အယံ ရသ္သဓာတုကော ဝာမနကော မမ ဧကဟတ္ထသ္သာပိ နပ္ပဟောတီ’’တိ အပ္ပောဋေတ္ဝာ နဒိတ္ဝာ အာဂစ္ဆိ။ တေ ဥဘောပိ အညမညံ ဟတ္ထံ ပရာမသိံသု, ဗောဓိသတ္တော တံ ဥက္ခိပိတ္ဝာ အာကာသေ ဘမိတ္ဝာ ဘူမိယံ ပာတေန္တော ခန္ဓဋ္ဌိံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ပာတေသိ။ သကလနဂရဝာသိနော ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တာ အပ္ပောဋေတ္ဝာ ဝတ္ထာဘရဏာဒီဟိ ဗောဓိသတ္တံ ပူဇေသုံ။ ဗောဓိသတ္တော တံ မလ္လယောဓံ ဥဇုံ သယာပေတ္ဝာ ခန္ဓဋ္ဌိံ ဥဇုကံ ကတ္ဝာ ‘‘ဂစ္ဆ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧဝရူပံ မာ ကရောသီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဥယ္ယောဇေသိ။ သော တေန ကမ္မဝိပာကေန နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဘဝေ သရီရသီသာဒိ ဒုက္ခမနုဘဝိတ္ဝာ ဣမသ္မိံ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေ ဗုဒ္ဓဘူတောပိ ပိဋ္ဌိရုဇာဒိဒုက္ခမနုဘောသိ။ တသ္မာ ကဒာစိ ပိဋ္ဌိဒုက္ခေ ဥပ္ပန္နေ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မံ ဒေသေထာ’’တိ ဝတ္ဝာ သယံ သုဂတစီဝရံ ပညာပေတ္ဝာ သယတိ, ကမ္မပိလောတိကံ နာမ ဗုဒ္ဓမပိ န မုဉ္စတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Ekādasamapañhe – piṭṭhidukkhanti piṭṭhiābādho. Atīte kira bodhisatto gahapatikule nibbatto thāmasampanno kiñci rassadhātuko ahosi. Tena samayena eko mallayuddhayodho sakalajambudīpe gāmanigamarājadhānīsu mallayuddhe vattamāne purise pātetvā jayappatto kamena bodhisattassa vasananagaraṃ patvā tasmimpi jane pātetvā gantumāraddho. Tadā bodhisatto ‘‘mayhaṃ vasanaṭṭhāne esa jayaṃ patvā gacchatī’’ti tattha nagaramaṇḍalamāgamma appoṭetvā āgaccha mayā saddhiṃ yujjhitvā gacchāti. So hasitvā ‘‘ahaṃ mahante purise pātesiṃ, ayaṃ rassadhātuko vāmanako mama ekahatthassāpi nappahotī’’ti appoṭetvā naditvā āgacchi. Te ubhopi aññamaññaṃ hatthaṃ parāmasiṃsu, bodhisatto taṃ ukkhipitvā ākāse bhamitvā bhūmiyaṃ pātento khandhaṭṭhiṃ bhinditvā pātesi. Sakalanagaravāsino ukkuṭṭhiṃ karontā appoṭetvā vatthābharaṇādīhi bodhisattaṃ pūjesuṃ. Bodhisatto taṃ mallayodhaṃ ujuṃ sayāpetvā khandhaṭṭhiṃ ujukaṃ katvā ‘‘gaccha ito paṭṭhāya evarūpaṃ mā karosī’’ti vatvā uyyojesi. So tena kammavipākena nibbattanibbattabhave sarīrasīsādi dukkhamanubhavitvā imasmiṃ pacchimattabhāve buddhabhūtopi piṭṭhirujādidukkhamanubhosi. Tasmā kadāci piṭṭhidukkhe uppanne sāriputtamoggallāne ‘‘ito paṭṭhāya dhammaṃ desethā’’ti vatvā sayaṃ sugatacīvaraṃ paññāpetvā sayati, kammapilotikaṃ nāma buddhamapi na muñcati. Vuttañhetaṃ –
‘‘နိဗ္ဗုဒ္ဓေ ဝတ္တမာနမ္ဟိ၊ မလ္လပုတ္တံ နိဟေဌယိံ။
‘‘Nibbuddhe vattamānamhi, mallaputtaṃ niheṭhayiṃ;
တေန ကမ္မဝိပာကေန၊ ပိဋ္ဌိဒုက္ခံ အဟူ မမာ’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၃၉.၉၀)။
Tena kammavipākena, piṭṭhidukkhaṃ ahū mamā’’ti. (apa. thera 1.39.90);
ဒ္ဝာဒသမပဉ္ဟေ – အတိသာရောတိ လောဟိတပက္ခန္ဒိကာဝိရေစနံ။ အတီတေ ကိရ ဗောဓိသတ္တော ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဝေဇ္ဇကမ္မေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ သော ဧကံ သေဋ္ဌိပုတ္တံ ရောဂေန ဝိစ္ဆိတံ တိကိစ္ဆန္တော ဘေသဇ္ဇံ ကတ္ဝာ တိကိစ္ဆိတ္ဝာ တသ္သ ဒေယ္ယဓမ္မဒာနေ ပမာဒမာဂမ္မ အပရံ ဩသဓံ ဒတ္ဝာ ဝမနဝိရေစနံ အကာသိ။ သေဋ္ဌိ ဗဟုဓနံ အဒာသိ။ သော တေန ကမ္မဝိပာကေန နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဘဝေ လောဟိတပက္ခန္ဒိကာဗာဓေန ဝိစ္ဆိတော အဟောသိ။ ဣမသ္မိမ္ပိ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ စုန္ဒေန ကမ္မာရပုတ္တေန ပစိတသူကရမဒ္ဒဝသ္သ သကလစက္ကဝာဠဒေဝတာဟိ ပက္ခိတ္တဒိဗ္ဗောဇေန အာဟာရေန သဟ ဘုတ္တက္ခဏေ လောဟိတပက္ခန္ဒိကာဝိရေစနံ အဟောသိ။ ကောဋိသတသဟသ္သာနံ ဟတ္ထီနံ ဗလံ ခယမဂမာသိ။ ဘဂဝာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ကုသိနာရာယံ ပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တော အနေကေသု ဌာနေသု နိသီဒန္တော ပိပာသိတော ပာနီယံ ပိဝိတ္ဝာ မဟာဒုက္ခေန ကုသိနာရံ ပတ္ဝာ ပစ္စူသသမယေ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ကမ္မပိလောတိကံ ဧဝရူပံ လောကတ္တယသာမိမ္ပိ န ဝိဇဟတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Dvādasamapañhe – atisāroti lohitapakkhandikāvirecanaṃ. Atīte kira bodhisatto gahapatikule nibbatto vejjakammena jīvikaṃ kappesi. So ekaṃ seṭṭhiputtaṃ rogena vicchitaṃ tikicchanto bhesajjaṃ katvā tikicchitvā tassa deyyadhammadāne pamādamāgamma aparaṃ osadhaṃ datvā vamanavirecanaṃ akāsi. Seṭṭhi bahudhanaṃ adāsi. So tena kammavipākena nibbattanibbattabhave lohitapakkhandikābādhena vicchito ahosi. Imasmimpi pacchimattabhāve parinibbānasamaye cundena kammāraputtena pacitasūkaramaddavassa sakalacakkavāḷadevatāhi pakkhittadibbojena āhārena saha bhuttakkhaṇe lohitapakkhandikāvirecanaṃ ahosi. Koṭisatasahassānaṃ hatthīnaṃ balaṃ khayamagamāsi. Bhagavā visākhapuṇṇamāyaṃ kusinārāyaṃ parinibbānatthāya gacchanto anekesu ṭhānesu nisīdanto pipāsito pānīyaṃ pivitvā mahādukkhena kusināraṃ patvā paccūsasamaye parinibbāyi. Kammapilotikaṃ evarūpaṃ lokattayasāmimpi na vijahati. Tena vuttaṃ –
‘‘တိကိစ္ဆကော အဟံ အာသိံ၊ သေဋ္ဌိပုတ္တံ ဝိရေစယိံ။
‘‘Tikicchako ahaṃ āsiṃ, seṭṭhiputtaṃ virecayiṃ;
တေန ကမ္မဝိပာကေန၊ ဟောတိ ပက္ခန္ဒိကာ မမာတိ။
Tena kammavipākena, hoti pakkhandikā mamāti.
‘‘ဧဝံ ဇိနော ဝိယာကာသိ၊ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ အဂ္ဂတော။
‘‘Evaṃ jino viyākāsi, bhikkhusaṅghassa aggato;
သဗ္ဗာဘိညာဗလပ္ပတ္တော၊ အနောတတ္တေ မဟာသရေ’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၃၉.၉၁၊ ၉၆)။
Sabbābhiññābalappatto, anotatte mahāsare’’ti. (apa. thera 1.39.91, 96);
ဧဝံ ပဋိညာတပဉ္ဟာနံ, မာတိကာဌပနဝသေန အကုသလာပဒာနံ သမတ္တံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဣတ္ထံ သုဒန္တိ ဣတ္ထံ ဣမိနာ ပကာရေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန။ သုဒန္တိ နိပာတော ပဒပူရဏတ္ထေ အာဂတော။ ဘဂဝာ ဘာဂ္ယသမ္ပန္နော ပူရိတပာရမိမဟာသတ္တော –
Evaṃ paṭiññātapañhānaṃ, mātikāṭhapanavasena akusalāpadānaṃ samattaṃ nāma hotīti vuttaṃ itthaṃ sudanti itthaṃ iminā pakārena heṭṭhā vuttanayena. Sudanti nipāto padapūraṇatthe āgato. Bhagavā bhāgyasampanno pūritapāramimahāsatto –
‘‘ဘာဂ္ယဝာ ဘဂ္ဂဝာ ယုတ္တော၊ ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝာ။
‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;
ဘတ္တဝာ ဝန္တဂမနော၊ ဘဝေသု ဘဂဝာ တတော’’တိ။ –
Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –
ဧဝမာဒိဂုဏယုတ္တော ဒေဝာတိဒေဝော သက္ကာတိသက္ကော ဗ္ရဟ္မာတိဗ္ရဟ္မာ ဗုဒ္ဓာတိဗုဒ္ဓော သော မဟာကာရုဏိကော ဘဂဝာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓစရိယံ ဗုဒ္ဓကာရဏံ သမ္ဘာဝယမာနော ပာကဋံ ကုရုမာနော ဗုဒ္ဓာပဒာနိယံ နာမ ဗုဒ္ဓကာရဏပကာသကံ နာမ ဓမ္မပရိယာယံ ဓမ္မဒေသနံ သုတ္တံ အဘာသိတ္ထ ကထေသီတိ။
Evamādiguṇayutto devātidevo sakkātisakko brahmātibrahmā buddhātibuddho so mahākāruṇiko bhagavā attano buddhacariyaṃ buddhakāraṇaṃ sambhāvayamāno pākaṭaṃ kurumāno buddhāpadāniyaṃ nāma buddhakāraṇapakāsakaṃ nāma dhammapariyāyaṃ dhammadesanaṃ suttaṃ abhāsittha kathesīti.
ဣတိ ဝိသုဒ္ဓဇနဝိလာသိနိယာ အပဒာန-အဋ္ဌကထာယ
Iti visuddhajanavilāsiniyā apadāna-aṭṭhakathāya
ဗုဒ္ဓအပဒာနသံဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။
Buddhaapadānasaṃvaṇṇanā samattā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / အပဒာနပာဠိ • Apadānapāḷi / ၁. ဗုဒ္ဓအပဒာနံ • 1. Buddhaapadānaṃ