| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
५. बुद्धअविहेठकपञ्हो
5. Buddhaaviheṭhakapañho
५. ‘‘भन्ते नागसेन, भासितम्पेतं भगवता ‘पुब्बे वाहं मनुस्सभूतो समानो सत्तानं अविहेठकजातिको अहोसि’न्ति। पुन च भणितं ‘लोमसकस्सपो नाम इसि समानो अनेकसते पाणे घातयित्वा वाजपेय्यं महायञ्ञं यजी’ति। यदि, भन्ते नागसेन, भगवता भणितं ‘पुब्बे वाहं मनुस्सभूतो समानो सत्तानं अविहेठकजातिको अहोसि’न्ति, तेन हि ‘लोमसकस्सपेन इसिना अनेकसते पाणे घातयित्वा वाजपेय्यं महायञ्ञं यजित’न्ति यं वचनं, तं मिच्छा। यदि ‘लोमसकस्सपेन इसिना अनेकसते पाणे घातयित्वा वाजपेय्यं महायञ्ञं यजितं’, तेन हि ‘पुब्बे वाहं मनुस्सभूतो समानो सत्तानं अविहेठकजातिको अहोसि’न्ति तम्पि वचनं मिच्छा। अयम्पि उभतो कोटिको पञ्हो तवानुप्पत्तो, सो तया निब्बाहितब्बो’’ति।
5. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā ‘pubbe vāhaṃ manussabhūto samāno sattānaṃ aviheṭhakajātiko ahosi’nti. Puna ca bhaṇitaṃ ‘lomasakassapo nāma isi samāno anekasate pāṇe ghātayitvā vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yajī’ti. Yadi, bhante nāgasena, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘pubbe vāhaṃ manussabhūto samāno sattānaṃ aviheṭhakajātiko ahosi’nti, tena hi ‘lomasakassapena isinā anekasate pāṇe ghātayitvā vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yajita’nti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi ‘lomasakassapena isinā anekasate pāṇe ghātayitvā vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yajitaṃ’, tena hi ‘pubbe vāhaṃ manussabhūto samāno sattānaṃ aviheṭhakajātiko ahosi’nti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho tavānuppatto, so tayā nibbāhitabbo’’ti.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, भगवता ‘पुब्बे वाहं मनुस्सभूतो समानो सत्तानं अविहेठकजातिको अहोसि’न्ति, ‘लोमसकस्सपेन इसिना अनेकसते पाणे घातयित्वा वाजपेय्यं महायञ्ञं यजितं’, तञ्च पन रागवसेन विसञ्ञिना, नो सचेतनेना’’ति।
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘pubbe vāhaṃ manussabhūto samāno sattānaṃ aviheṭhakajātiko ahosi’nti, ‘lomasakassapena isinā anekasate pāṇe ghātayitvā vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yajitaṃ’, tañca pana rāgavasena visaññinā, no sacetanenā’’ti.
‘‘अट्ठिमे , भन्ते नागसेन, पुग्गला पाणं हनन्ति। कतमे अट्ठ? रत्तो रागवसेन पाणं हनति, दुट्ठो दोसवसेन पाणं हनति, मूळ्हो मोहवसेन पाणं हनति, मानी मानवसेन पाणं हनति, लुद्धो लोभवसेन पाणं हनति, अकिञ्चनो जीविकत्थाय पाणं हनति, बालो हस्सवसेन 1 पाणं हनति, राजा विनयनवसेन पाणं हनति। इमे खो, भन्ते नागसेन, अट्ठ पुग्गला पाणं हनन्ति। पाकतिकं येव, भन्ते नागसेन, बोधिसत्तेन कत’’न्ति । ‘‘न, महाराज, पाकतिकं बोधिसत्तेन कतं, यदि, महाराज, बोधिसत्तो पकतिभावेन ओनमेय्य महायञ्ञं यजितुं, न यिमं गाथं भणेय्य –
‘‘Aṭṭhime , bhante nāgasena, puggalā pāṇaṃ hananti. Katame aṭṭha? Ratto rāgavasena pāṇaṃ hanati, duṭṭho dosavasena pāṇaṃ hanati, mūḷho mohavasena pāṇaṃ hanati, mānī mānavasena pāṇaṃ hanati, luddho lobhavasena pāṇaṃ hanati, akiñcano jīvikatthāya pāṇaṃ hanati, bālo hassavasena 2 pāṇaṃ hanati, rājā vinayanavasena pāṇaṃ hanati. Ime kho, bhante nāgasena, aṭṭha puggalā pāṇaṃ hananti. Pākatikaṃ yeva, bhante nāgasena, bodhisattena kata’’nti . ‘‘Na, mahārāja, pākatikaṃ bodhisattena kataṃ, yadi, mahārāja, bodhisatto pakatibhāvena onameyya mahāyaññaṃ yajituṃ, na yimaṃ gāthaṃ bhaṇeyya –
‘‘‘ससमुद्दपरियायं, महिं सागरकुण्डलं।
‘‘‘Sasamuddapariyāyaṃ, mahiṃ sāgarakuṇḍalaṃ;
‘‘एवंवादी, महाराज, बोधिसत्तो सह दस्सनेन चन्दवतिया राजकञ्ञाय विसञ्ञी अहोसि खित्तचित्तो रत्तो विसञ्ञिभूतो आकुलाकुलो तुरिततुरितो तेन विक्खित्तभन्तलुळितचित्तेन महतिमहापसुघातगलरुहिरसञ्चयं वाजपेय्यं महायञ्ञं यजि।
‘‘Evaṃvādī, mahārāja, bodhisatto saha dassanena candavatiyā rājakaññāya visaññī ahosi khittacitto ratto visaññibhūto ākulākulo turitaturito tena vikkhittabhantaluḷitacittena mahatimahāpasughātagalaruhirasañcayaṃ vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yaji.
‘‘यथा, महाराज, उम्मत्तको खित्तचित्तो जलितम्पि जातवेदं अक्कमति, कुपितम्पि आसीविसं गण्हाति, मत्तम्पि हत्थिं उपेति, समुद्दम्पि अतीरदस्सिं पक्खन्दति, चन्दनिकम्पि ओळिगल्लम्पि ओमद्दति, कण्टकाधानम्पि अभिरुहति, पपातेपि पतति, असुचिम्पि भक्खेति, नग्गोपि रथिया चरति, अञ्ञम्पि बहुविधं अकिरियं करोति। एवमेव खो, महाराज, बोधिसत्तो सह दस्सनेन चन्दवतिया राजकञ्ञाय विसञ्ञी अहोसि खित्तचित्तो रत्तो विसञ्ञिभूतो आकुलाकुलो तुरिततुरितो, तेन विक्खित्तभन्तलुळितचित्तेन महतिमहापसुघातगलरुहिरसञ्चयं वाजपेय्यं महायञ्ञं यजि।
‘‘Yathā, mahārāja, ummattako khittacitto jalitampi jātavedaṃ akkamati, kupitampi āsīvisaṃ gaṇhāti, mattampi hatthiṃ upeti, samuddampi atīradassiṃ pakkhandati, candanikampi oḷigallampi omaddati, kaṇṭakādhānampi abhiruhati, papātepi patati, asucimpi bhakkheti, naggopi rathiyā carati, aññampi bahuvidhaṃ akiriyaṃ karoti. Evameva kho, mahārāja, bodhisatto saha dassanena candavatiyā rājakaññāya visaññī ahosi khittacitto ratto visaññibhūto ākulākulo turitaturito, tena vikkhittabhantaluḷitacittena mahatimahāpasughātagalaruhirasañcayaṃ vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yaji.
‘‘खित्तचित्तेन, महाराज, कतं पापं दिट्ठधम्मेपि न महासावज्जं होति, सम्पराये विपाकेनपि नो तथा। इध, महाराज, कोचि उम्मत्तको वज्झमापज्जेय्य, तस्स तुम्हे किं दण्डं धारेथा’’ति? ‘‘को, भन्ते, उम्मत्तकस्स दण्डो भविस्सति, तं मयं पोथापेत्वा नीहरापेम, एसोव तस्स दण्डो’’ति। ‘‘इति खो, महाराज, उम्मत्तकस्स अपराधे दण्डोपि न भवति , तस्मा उम्मत्तकस्स कतेपि न दोसो भवति सतेकिच्छो। एवमेव खो, महाराज, लोमसकस्सपो इसि सह दस्सनेन चन्दवतिया राजकञ्ञाय विसञ्ञी अहोसि खित्तचित्तो रत्तो विसञ्ञिभूतो विसटपयातो आकुलाकुलो तुरिततुरितो, तेन विक्खित्तभन्तलुळितचित्तेन महतिमहापसुघातगलरुहिरसञ्चयं वाजपेय्यं महायञ्ञं यजि। यदा च पन पकतिचित्तो अहोसि पटिलद्धस्सति, तदा पुनदेव पब्बजित्वा पञ्चाभिञ्ञायो निब्बत्तेत्वा ब्रह्मलोकूपगो अहोसी’’ति। ‘‘साधु, भन्ते नागसेन, एवमेतं तथा सम्पटिच्छामी’’ति।
‘‘Khittacittena, mahārāja, kataṃ pāpaṃ diṭṭhadhammepi na mahāsāvajjaṃ hoti, samparāye vipākenapi no tathā. Idha, mahārāja, koci ummattako vajjhamāpajjeyya, tassa tumhe kiṃ daṇḍaṃ dhārethā’’ti? ‘‘Ko, bhante, ummattakassa daṇḍo bhavissati, taṃ mayaṃ pothāpetvā nīharāpema, esova tassa daṇḍo’’ti. ‘‘Iti kho, mahārāja, ummattakassa aparādhe daṇḍopi na bhavati , tasmā ummattakassa katepi na doso bhavati satekiccho. Evameva kho, mahārāja, lomasakassapo isi saha dassanena candavatiyā rājakaññāya visaññī ahosi khittacitto ratto visaññibhūto visaṭapayāto ākulākulo turitaturito, tena vikkhittabhantaluḷitacittena mahatimahāpasughātagalaruhirasañcayaṃ vājapeyyaṃ mahāyaññaṃ yaji. Yadā ca pana pakaticitto ahosi paṭiladdhassati, tadā punadeva pabbajitvā pañcābhiññāyo nibbattetvā brahmalokūpago ahosī’’ti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
बुद्धअविहेठकपञ्हो पञ्चमो।
Buddhaaviheṭhakapañho pañcamo.
Footnotes:
