| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
बुद्धाचिण्णकथा
Buddhāciṇṇakathā
२२. एवं धम्मसेनापतिं सञ्ञापेत्वा वेरञ्जायं तं वस्सावासं वीतिनामेत्वा वुत्थवस्सो महापवारणाय पवारेत्वा अथ खो भगवा आयस्मन्तं आनन्दं आमन्तेसि। आमन्तेसीति आलपि अभासि सम्बोधेसि। किन्ति? आचिण्णं खो पनेतन्ति एवमादि। आचिण्णन्ति चरितं वत्तं अनुधम्मता। तं खो पनेतं आचिण्णं दुविधं होति – बुद्धाचिण्णं, सावकाचिण्णन्ति। कतमं बुद्धाचिण्णं? इदं ताव एकं – येहि निमन्तिता वस्सं वसन्ति, न ते अनपलोकेत्वा अनापुच्छित्वा जनपदचारिकं पक्कमन्ति। सावका पन अपलोकेत्वा वा अनपलोकेत्वा वा यथासुखं पक्कमन्ति।
22. Evaṃ dhammasenāpatiṃ saññāpetvā verañjāyaṃ taṃ vassāvāsaṃ vītināmetvā vutthavasso mahāpavāraṇāya pavāretvā atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi. Āmantesīti ālapi abhāsi sambodhesi. Kinti? Āciṇṇaṃ kho panetanti evamādi. Āciṇṇanti caritaṃ vattaṃ anudhammatā. Taṃ kho panetaṃ āciṇṇaṃ duvidhaṃ hoti – buddhāciṇṇaṃ, sāvakāciṇṇanti. Katamaṃ buddhāciṇṇaṃ? Idaṃ tāva ekaṃ – yehi nimantitā vassaṃ vasanti, na te anapaloketvā anāpucchitvā janapadacārikaṃ pakkamanti. Sāvakā pana apaloketvā vā anapaloketvā vā yathāsukhaṃ pakkamanti.
अपरम्पि बुद्धाचिण्णं – वुत्थवस्सा पवारेत्वा जनसङ्गहत्थाय जनपदचारिकं पक्कमन्तियेव। जनपदचारिकं चरन्ता च महामण्डलं मज्झिममण्डलं अन्तिममण्डलन्ति इमेसं तिण्णं मण्डलानं अञ्ञतरस्मिं मण्डले चरन्ति। तत्थ महामण्डलं नवयोजनसतिकं, मज्झिममण्डलं छयोजनसतिकं, अन्तिममण्डलं तियोजनसतिकं। यदा महामण्डले चारिकं चरितुकामा होन्ति, तदा महापवारणाय पवारेत्वा पाटिपददिवसे महाभिक्खुसङ्घपरिवारा निक्खमित्वा गामनिगमादीसु महाजनं आमिसपटिग्गहेन अनुग्गण्हन्ता धम्मदानेन चस्स विवट्टुपनिस्सितं कुसलं वड्ढेन्ता नवहि मासेहि जनपदचारिकं परियोसापेन्ति। सचे पन अन्तोवस्से भिक्खूनं समथविपस्सना तरुणा होन्ति, महापवारणाय अप्पवारेत्वा पवारणासङ्गहं दत्वा कत्तिकपुण्णमायं पवारेत्वा मागसिरस्स पठमदिवसे महाभिक्खुसङ्घपरिवारा निक्खमित्वा वुत्तनयेनेव मज्झिममण्डले अट्ठहि मासेहि चारिकं परियोसापेन्ति। सचे पन नेसं वुत्थवस्सानं अपरिपाकिन्द्रिया वेनेय्यसत्ता होन्ति, तेसं इन्द्रियपरिपाकं आगमेन्ता मागसिरमासम्पि तत्थेव वसित्वा फुस्समासस्स पठमदिवसे महाभिक्खुसङ्घपरिवारा निक्खमित्वा वुत्तनयेनेव अन्तिममण्डले सत्तहि मासेहि चारिकं परियोसापेन्ति। तेसु च मण्डलेसु यत्थ कत्थचि विचरन्तापि ते ते सत्ते किलेसेहि वियोजेन्ता सोतापत्तिफलादीहि पयोजेन्ता वेनेय्यवसेनेव नानावण्णानि पुप्फानि ओचिनन्ता विय चरन्ति।
Aparampi buddhāciṇṇaṃ – vutthavassā pavāretvā janasaṅgahatthāya janapadacārikaṃ pakkamantiyeva. Janapadacārikaṃ carantā ca mahāmaṇḍalaṃ majjhimamaṇḍalaṃ antimamaṇḍalanti imesaṃ tiṇṇaṃ maṇḍalānaṃ aññatarasmiṃ maṇḍale caranti. Tattha mahāmaṇḍalaṃ navayojanasatikaṃ, majjhimamaṇḍalaṃ chayojanasatikaṃ, antimamaṇḍalaṃ tiyojanasatikaṃ. Yadā mahāmaṇḍale cārikaṃ caritukāmā honti, tadā mahāpavāraṇāya pavāretvā pāṭipadadivase mahābhikkhusaṅghaparivārā nikkhamitvā gāmanigamādīsu mahājanaṃ āmisapaṭiggahena anuggaṇhantā dhammadānena cassa vivaṭṭupanissitaṃ kusalaṃ vaḍḍhentā navahi māsehi janapadacārikaṃ pariyosāpenti. Sace pana antovasse bhikkhūnaṃ samathavipassanā taruṇā honti, mahāpavāraṇāya appavāretvā pavāraṇāsaṅgahaṃ datvā kattikapuṇṇamāyaṃ pavāretvā māgasirassa paṭhamadivase mahābhikkhusaṅghaparivārā nikkhamitvā vuttanayeneva majjhimamaṇḍale aṭṭhahi māsehi cārikaṃ pariyosāpenti. Sace pana nesaṃ vutthavassānaṃ aparipākindriyā veneyyasattā honti, tesaṃ indriyaparipākaṃ āgamentā māgasiramāsampi tattheva vasitvā phussamāsassa paṭhamadivase mahābhikkhusaṅghaparivārā nikkhamitvā vuttanayeneva antimamaṇḍale sattahi māsehi cārikaṃ pariyosāpenti. Tesu ca maṇḍalesu yattha katthaci vicarantāpi te te satte kilesehi viyojentā sotāpattiphalādīhi payojentā veneyyavaseneva nānāvaṇṇāni pupphāni ocinantā viya caranti.
अपरम्पि बुद्धानं आचिण्णं – देवसिकं पच्चूससमये सन्तं सुखं निब्बानारम्मणं कत्वा फलसमापत्तिसमापज्जनं, फलसमापत्तिया वुट्ठहित्वा देवसिकं महाकरुणासमापत्तिया समापज्जनं, ततो वुट्ठहित्वा दससहस्सचक्कवाळे बोधनेय्यसत्तसमवलोकनं।
Aparampi buddhānaṃ āciṇṇaṃ – devasikaṃ paccūsasamaye santaṃ sukhaṃ nibbānārammaṇaṃ katvā phalasamāpattisamāpajjanaṃ, phalasamāpattiyā vuṭṭhahitvā devasikaṃ mahākaruṇāsamāpattiyā samāpajjanaṃ, tato vuṭṭhahitvā dasasahassacakkavāḷe bodhaneyyasattasamavalokanaṃ.
अपरम्पि बुद्धानं आचिण्णं – आगन्तुकेहि सद्धिं पठमतरं पटिसन्थारकरणं, अट्ठुप्पत्तिवसेन धम्मदेसना, ओतिण्णे दोसे सिक्खापदपञ्ञापनन्ति इदं बुद्धाचिण्णं।
Aparampi buddhānaṃ āciṇṇaṃ – āgantukehi saddhiṃ paṭhamataraṃ paṭisanthārakaraṇaṃ, aṭṭhuppattivasena dhammadesanā, otiṇṇe dose sikkhāpadapaññāpananti idaṃ buddhāciṇṇaṃ.
कतमं सावकाचिण्णं? बुद्धस्स भगवतो काले द्विक्खत्तुं सन्निपातो पुरे वस्सूपनायिकाय च कम्मट्ठानग्गहणत्थं, वुत्थवस्सानञ्च अधिगतगुणारोचनत्थं उपरि कम्मट्ठानग्गहणत्थञ्च । इदं सावकाचिण्णं। इध पन बुद्धाचिण्णं दस्सेन्तो आह – ‘‘आचिण्णं खो पनेतं, आनन्द, तथागतान’’न्ति।
Katamaṃ sāvakāciṇṇaṃ? Buddhassa bhagavato kāle dvikkhattuṃ sannipāto pure vassūpanāyikāya ca kammaṭṭhānaggahaṇatthaṃ, vutthavassānañca adhigataguṇārocanatthaṃ upari kammaṭṭhānaggahaṇatthañca . Idaṃ sāvakāciṇṇaṃ. Idha pana buddhāciṇṇaṃ dassento āha – ‘‘āciṇṇaṃ kho panetaṃ, ānanda, tathāgatāna’’nti.
आयामाति आगच्छ याम। अपलोकेस्सामाति चारिकं चरणत्थाय आपुच्छिस्साम। एवन्ति सम्पटिच्छनत्थे निपातो। भन्तेति गारवाधिवचनमेतं; सत्थुनो पटिवचनदानन्तिपि वट्टति। भगवतो पच्चस्सोसीति भगवतो वचनं पटिअस्सोसि, अभिमुखो हुत्वा सुणि सम्पटिच्छि। एवन्ति इमिना वचनेन पटिग्गहेसीति वुत्तं होति।
Āyāmāti āgaccha yāma. Apalokessāmāti cārikaṃ caraṇatthāya āpucchissāma. Evanti sampaṭicchanatthe nipāto. Bhanteti gāravādhivacanametaṃ; satthuno paṭivacanadānantipi vaṭṭati. Bhagavato paccassosīti bhagavato vacanaṃ paṭiassosi, abhimukho hutvā suṇi sampaṭicchi. Evanti iminā vacanena paṭiggahesīti vuttaṃ hoti.
अथ खो भगवा निवासेत्वाति इध पुब्बण्हसमयन्ति वा सायन्हसमयन्ति वा न वुत्तं। एवं सन्तेपि भगवा कतभत्तकिच्चो मज्झन्हिकं वीतिनामेत्वा आयस्मन्तं आनन्दं पच्छासमणं कत्वा नगरद्वारतो पट्ठाय नगरवीथियो सुवण्णरसपिञ्जराहि रंसीहि समुज्जोतयमानो येन वेरञ्जस्स ब्राह्मणस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि। घरद्वारे ठितमत्तमेव चस्स भगवन्तं दिस्वा परिजनो आरोचेसि। ब्राह्मणो सतिं पटिलभित्वा संवेगजातो सहसा वुट्ठाय महारहं आसनं पञ्ञपेत्वा भगवन्तं पच्चुग्गम्म ‘‘इतो, भगवा, उपसङ्कमतू’’ति आह। भगवा उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने निसीदि। अथ खो वेरञ्जो ब्राह्मणो भगवन्तं उपनिसीदितुकामो अत्तना ठितपदेसतो येन भगवा तेनुपसङ्कमि। इतो परं उत्तानत्थमेव।
Atha kho bhagavā nivāsetvāti idha pubbaṇhasamayanti vā sāyanhasamayanti vā na vuttaṃ. Evaṃ santepi bhagavā katabhattakicco majjhanhikaṃ vītināmetvā āyasmantaṃ ānandaṃ pacchāsamaṇaṃ katvā nagaradvārato paṭṭhāya nagaravīthiyo suvaṇṇarasapiñjarāhi raṃsīhi samujjotayamāno yena verañjassa brāhmaṇassa nivesanaṃ tenupasaṅkami. Gharadvāre ṭhitamattameva cassa bhagavantaṃ disvā parijano ārocesi. Brāhmaṇo satiṃ paṭilabhitvā saṃvegajāto sahasā vuṭṭhāya mahārahaṃ āsanaṃ paññapetvā bhagavantaṃ paccuggamma ‘‘ito, bhagavā, upasaṅkamatū’’ti āha. Bhagavā upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho verañjo brāhmaṇo bhagavantaṃ upanisīditukāmo attanā ṭhitapadesato yena bhagavā tenupasaṅkami. Ito paraṃ uttānatthameva.
यं पन ब्राह्मणो आह – ‘‘अपिच यो देय्यधम्मो, सो न दिन्नो’’ति। तत्रायमधिप्पायो – मया निमन्तितानं वस्संवुत्थानं तुम्हाकं तेमासं दिवसे दिवसे पातो यागुखज्जकं, मज्झन्हिके खादनीयभोजनीयं, सायन्हे अनेकविध पानविकति गन्धपुप्फादीहि पूजासक्कारोति एवमादिको यो देय्यधम्मो दातब्बो अस्स, सो न दिन्नोति। तञ्च खो नो असन्तन्ति एत्थ पन लिङ्गविपल्लासो वेदितब्बो। सो च खो देय्यधम्मो अम्हाकं नो असन्तोति अयञ्हेत्थ अत्थो। अथ वा यं दानवत्थुं मयं तुम्हाकं ददेय्याम, तञ्च खो नो असन्तन्ति एवमेत्थ अत्थो वेदितब्बो।
Yaṃ pana brāhmaṇo āha – ‘‘apica yo deyyadhammo, so na dinno’’ti. Tatrāyamadhippāyo – mayā nimantitānaṃ vassaṃvutthānaṃ tumhākaṃ temāsaṃ divase divase pāto yāgukhajjakaṃ, majjhanhike khādanīyabhojanīyaṃ, sāyanhe anekavidha pānavikati gandhapupphādīhi pūjāsakkāroti evamādiko yo deyyadhammo dātabbo assa, so na dinnoti. Tañca kho no asantanti ettha pana liṅgavipallāso veditabbo. So ca kho deyyadhammo amhākaṃ no asantoti ayañhettha attho. Atha vā yaṃ dānavatthuṃ mayaṃ tumhākaṃ dadeyyāma, tañca kho no asantanti evamettha attho veditabbo.
नोपि अदातुकम्यताति अदातुकामतापि नो नत्थि, यथा पहूतवित्तूपकरणानं मच्छरीनं। तं कुतेत्थ लब्भा बहुकिच्चा घरावासाति तत्रायं योजना – यस्मा बहुकिच्चा घरावासा, तस्मा एत्थ सन्तेपि देय्यधम्मे दातुकम्यताय च तं कुतो लब्भा कुतो तं सक्का लद्धुं, यं मयं तुम्हाकं देय्यधम्मं ददेय्यामाति घरावासं गरहन्तो आह। सो किर मारेन आवट्टितभावं न जानाति, ‘‘घरावासपलिबोधेन मे सतिसम्मोसो जातो’’ति मञ्ञि, तस्मा एवमाह। अपिच – तं कुतेत्थ लब्भाति इमस्मिं तेमासब्भन्तरे यमहं तुम्हाकं ददेय्यं, तं कुतो लब्भा? बहुकिच्चा हि घरावासाति एवमेत्थ योजना वेदितब्बा।
Nopiadātukamyatāti adātukāmatāpi no natthi, yathā pahūtavittūpakaraṇānaṃ maccharīnaṃ. Taṃ kutettha labbhā bahukiccā gharāvāsāti tatrāyaṃ yojanā – yasmā bahukiccā gharāvāsā, tasmā ettha santepi deyyadhamme dātukamyatāya ca taṃ kuto labbhā kuto taṃ sakkā laddhuṃ, yaṃ mayaṃ tumhākaṃ deyyadhammaṃ dadeyyāmāti gharāvāsaṃ garahanto āha. So kira mārena āvaṭṭitabhāvaṃ na jānāti, ‘‘gharāvāsapalibodhena me satisammoso jāto’’ti maññi, tasmā evamāha. Apica – taṃ kutettha labbhāti imasmiṃ temāsabbhantare yamahaṃ tumhākaṃ dadeyyaṃ, taṃ kuto labbhā? Bahukiccā hi gharāvāsāti evamettha yojanā veditabbā.
अथ ब्राह्मणो ‘‘यंनूनाहं यं मे तीहि मासेहि दातब्बं सिया, तं सब्बं एकदिवसेनेव ददेय्य’’न्ति चिन्तेत्वा अधिवासेतु मे भवं गोतमोतिआदिमाह। तत्थ स्वातनायाति यं मे तुम्हेसु सक्कारं करोतो स्वे भविस्सति पुञ्ञञ्चेव पीतिपामोज्जञ्च, तदत्थाय। अथ तथागतो ‘‘सचे अहं नाधिवासेय्यं, ‘अयं तेमासं किञ्चि अलद्धा कुपितो मञ्ञे, तेन मे याचियमानो एकभत्तम्पि न पटिग्गण्हाति, नत्थि इमस्मिं अधिवासनखन्ति, असब्बञ्ञू अय’न्ति एवं ब्राह्मणो च वेरञ्जावासिनो च गरहित्वा बहुं अपुञ्ञं पसवेय्युं, तं तेसं मा अहोसी’’ति तेसं अनुकम्पाय अधिवासेसि भगवा तुण्हीभावेन।
Atha brāhmaṇo ‘‘yaṃnūnāhaṃ yaṃ me tīhi māsehi dātabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ ekadivaseneva dadeyya’’nti cintetvā adhivāsetu me bhavaṃ gotamotiādimāha. Tattha svātanāyāti yaṃ me tumhesu sakkāraṃ karoto sve bhavissati puññañceva pītipāmojjañca, tadatthāya. Atha tathāgato ‘‘sace ahaṃ nādhivāseyyaṃ, ‘ayaṃ temāsaṃ kiñci aladdhā kupito maññe, tena me yāciyamāno ekabhattampi na paṭiggaṇhāti, natthi imasmiṃ adhivāsanakhanti, asabbaññū aya’nti evaṃ brāhmaṇo ca verañjāvāsino ca garahitvā bahuṃ apuññaṃ pasaveyyuṃ, taṃ tesaṃ mā ahosī’’ti tesaṃ anukampāya adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena.
अधिवासेत्वा च अथ खो भगवा वेरञ्जं ब्राह्मणं ‘‘अलं घरावासपलिबोधचिन्ताया’’ति सञ्ञापेत्वा तङ्खणानुरूपाय धम्मिया कथाय दिट्ठधम्मिकसम्परायिकं अत्थं सन्दस्सेत्वा कुसले धम्मे समादपेत्वा गण्हापेत्वा तत्थ च नं समुत्तेजेत्वा सउस्साहं कत्वा ताय सउस्साहताय अञ्ञेहि च विज्जमानगुणेहि सम्पहंसेत्वा धम्मरतनवस्सं वस्सेत्वा उट्ठायासना पक्कामि। पक्कन्ते च पन भगवति वेरञ्जो ब्राह्मणो पुत्तदारं आमन्तेसि – ‘‘मयं, भणे, भगवन्तं तेमासं निमन्तेत्वा एकदिवसं एकभत्तम्पि नादम्ह। हन्द, दानि तथा दानं पटियादेथ यथा तेमासिकोपि देय्यधम्मो स्वे एकदिवसेनेव दातुं सक्का होती’’ति। ततो पणीतं दानं पटियादापेत्वा यं दिवसं भगवा निमन्तितो, तस्सा रत्तिया अच्चयेन आसनट्ठानं अलङ्कारापेत्वा महारहानि आसनानि पञ्ञपेत्वा गन्धधूमवासकुसुमविचित्रं महापूजं सज्जेत्वा भगवतो कालं आरोचापेसि। तेन वुत्तं – ‘‘अथ खो वेरञ्जो ब्राह्मणो तस्सा रत्तिया अच्चयेन…पे॰… निट्ठितं भत्त’’न्ति।
Adhivāsetvā ca atha kho bhagavā verañjaṃ brāhmaṇaṃ ‘‘alaṃ gharāvāsapalibodhacintāyā’’ti saññāpetvā taṅkhaṇānurūpāya dhammiyā kathāya diṭṭhadhammikasamparāyikaṃ atthaṃ sandassetvā kusale dhamme samādapetvā gaṇhāpetvā tattha ca naṃ samuttejetvā saussāhaṃ katvā tāya saussāhatāya aññehi ca vijjamānaguṇehi sampahaṃsetvā dhammaratanavassaṃ vassetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Pakkante ca pana bhagavati verañjo brāhmaṇo puttadāraṃ āmantesi – ‘‘mayaṃ, bhaṇe, bhagavantaṃ temāsaṃ nimantetvā ekadivasaṃ ekabhattampi nādamha. Handa, dāni tathā dānaṃ paṭiyādetha yathā temāsikopi deyyadhammo sve ekadivaseneva dātuṃ sakkā hotī’’ti. Tato paṇītaṃ dānaṃ paṭiyādāpetvā yaṃ divasaṃ bhagavā nimantito, tassā rattiyā accayena āsanaṭṭhānaṃ alaṅkārāpetvā mahārahāni āsanāni paññapetvā gandhadhūmavāsakusumavicitraṃ mahāpūjaṃ sajjetvā bhagavato kālaṃ ārocāpesi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho verañjo brāhmaṇo tassā rattiyā accayena…pe… niṭṭhitaṃ bhatta’’nti.
२३. भगवा भिक्खुसङ्घपरिवुतो तत्थ अगमासि। तेन वुत्तं – ‘‘अथ खो भगवा…पे॰… निसीदि सद्धिं भिक्खुसङ्घेना’’ति। अथ खो वेरञ्जो ब्राह्मणो बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घन्ति बुद्धप्पमुखन्ति बुद्धपरिणायकं; बुद्धं सङ्घत्थेरं कत्वा निसिन्नन्ति वुत्तं होति। पणीतेनाति उत्तमेन। सहत्थाति सहत्थेन। सन्तप्पेत्वाति सुट्ठु तप्पेत्वा, परिपुण्णं सुहितं यावदत्थं कत्वा। सम्पवारेत्वाति सुट्ठु पवारेत्वा ‘अल’न्ति हत्थसञ्ञाय मुखसञ्ञाय वचीभेदेन च पटिक्खिपापेत्वा। भुत्ताविन्ति भुत्तवन्तं। ओनीतपत्तपाणिन्ति पत्ततो ओनीतपाणिं; अपनीतहत्थन्ति वुत्तं होति। तिचीवरेन अच्छादेसीति तिचीवरं भगवतो अदासि। इदं पन वोहारवचनमत्तं होति ‘‘तिचीवरेन अच्छादेसी’’ति, तस्मिञ्च तिचीवरे एकमेको साटको सहस्सं अग्घति। इति ब्राह्मणो भगवतो तिसहस्सग्घनकं तिचीवरमदासि उत्तमं कासिकवत्थसदिसं। एकमेकञ्च भिक्खुं एकमेकेन दुस्सयुगेनाति एकमेकेन दुस्सयुगळेन। तत्र एकसाटको पञ्चसतानि अग्घति। एवं पञ्चन्नं भिक्खुसतानं पञ्चसतसहस्सग्घनकानि दुस्सानि अदासि। ब्राह्मणो एत्तकम्पि दत्वा अतुट्ठो पुन सत्तट्ठसहस्सग्घनके अनेकरत्तकम्बले च पट्टुण्णपत्तपटे च फालेत्वा फालेत्वा आयोगअंसबद्धककायबन्धनपरिस्सावनादीनं अत्थाय अदासि। सतपाकसहस्सपाकानञ्च भेसज्जतेलानं तुम्बानि पूरेत्वा एकमेकस्स भिक्खुनो अब्भञ्जनत्थाय सहस्सग्घनकं तेलमदासि। किं बहुना, चतूसु पच्चयेसु न कोचि परिक्खारो समणपरिभोगो अदिन्नो नाम अहोसि। पाळियं पन चीवरमत्तमेव वुत्तं।
23. Bhagavā bhikkhusaṅghaparivuto tattha agamāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā…pe… nisīdi saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti. Atha kho verañjo brāhmaṇo buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghanti buddhappamukhanti buddhapariṇāyakaṃ; buddhaṃ saṅghattheraṃ katvā nisinnanti vuttaṃ hoti. Paṇītenāti uttamena. Sahatthāti sahatthena. Santappetvāti suṭṭhu tappetvā, paripuṇṇaṃ suhitaṃ yāvadatthaṃ katvā. Sampavāretvāti suṭṭhu pavāretvā ‘ala’nti hatthasaññāya mukhasaññāya vacībhedena ca paṭikkhipāpetvā. Bhuttāvinti bhuttavantaṃ. Onītapattapāṇinti pattato onītapāṇiṃ; apanītahatthanti vuttaṃ hoti. Ticīvarena acchādesīti ticīvaraṃ bhagavato adāsi. Idaṃ pana vohāravacanamattaṃ hoti ‘‘ticīvarena acchādesī’’ti, tasmiñca ticīvare ekameko sāṭako sahassaṃ agghati. Iti brāhmaṇo bhagavato tisahassagghanakaṃ ticīvaramadāsi uttamaṃ kāsikavatthasadisaṃ. Ekamekañca bhikkhuṃ ekamekena dussayugenāti ekamekena dussayugaḷena. Tatra ekasāṭako pañcasatāni agghati. Evaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ pañcasatasahassagghanakāni dussāni adāsi. Brāhmaṇo ettakampi datvā atuṭṭho puna sattaṭṭhasahassagghanake anekarattakambale ca paṭṭuṇṇapattapaṭe ca phāletvā phāletvā āyogaaṃsabaddhakakāyabandhanaparissāvanādīnaṃ atthāya adāsi. Satapākasahassapākānañca bhesajjatelānaṃ tumbāni pūretvā ekamekassa bhikkhuno abbhañjanatthāya sahassagghanakaṃ telamadāsi. Kiṃ bahunā, catūsu paccayesu na koci parikkhāro samaṇaparibhogo adinno nāma ahosi. Pāḷiyaṃ pana cīvaramattameva vuttaṃ.
एवं महायागं यजित्वा सपुत्तदारं वन्दित्वा निसिन्नं अथ खो भगवा वेरञ्जं ब्राह्मणं तेमासं मारावट्टनेन धम्मसवनामतरसपरिभोगपरिहीनं एकदिवसेनेव धम्मामतवस्सं वस्सेत्वा पुरिपुण्णसङ्कप्पं कुरुमानो धम्मिया कथाय सन्दस्सेत्वा…पे॰… उट्ठायासना पक्कामि। ब्राह्मणोपि सपुत्तदारो भगवन्तञ्च भिक्खुसङ्घञ्च वन्दित्वा ‘‘पुनपि, भन्ते, अम्हाकं अनुग्गहं करेय्याथा’’ति एवमादीनि वदन्तो अनुबन्धित्वा अस्सूनि पवत्तयमानो निवत्ति।
Evaṃ mahāyāgaṃ yajitvā saputtadāraṃ vanditvā nisinnaṃ atha kho bhagavā verañjaṃ brāhmaṇaṃ temāsaṃ mārāvaṭṭanena dhammasavanāmatarasaparibhogaparihīnaṃ ekadivaseneva dhammāmatavassaṃ vassetvā puripuṇṇasaṅkappaṃ kurumāno dhammiyākathāya sandassetvā…pe… uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Brāhmaṇopi saputtadāro bhagavantañca bhikkhusaṅghañca vanditvā ‘‘punapi, bhante, amhākaṃ anuggahaṃ kareyyāthā’’ti evamādīni vadanto anubandhitvā assūni pavattayamāno nivatti.
अथ खो भगवा वेरञ्जायं यथाभिरन्तं विहरित्वाति यथाज्झासयं यथारुचितं वासं वसित्वा वेरञ्जाय निक्खमित्वा महामण्डले चारिकाय चरणकाले गन्तब्बं बुद्धवीथि पहाय दुब्भिक्खदोसेन किलन्तं भिक्खुसङ्घं उजुनाव मग्गेन गहेत्वा गन्तुकामो सोरेय्यादीनि अनुपगम्म पयागपतिट्ठानं गन्त्वा तत्थ गङ्गं नदिं उत्तरित्वा येन बाराणसी तदवसरि। तेन अवसरि तदवसरि। तत्रापि यथाज्झासयं विहरित्वा वेसालिं अगमासि। तेन वुत्तं – ‘‘अनुपगम्म सोरेय्यं…पे॰… वेसालियं विहरति महावने कूटागारसालाय’’न्ति।
Atha kho bhagavā verañjāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvāti yathājjhāsayaṃ yathārucitaṃ vāsaṃ vasitvā verañjāya nikkhamitvā mahāmaṇḍale cārikāya caraṇakāle gantabbaṃ buddhavīthi pahāya dubbhikkhadosena kilantaṃ bhikkhusaṅghaṃ ujunāva maggena gahetvā gantukāmo soreyyādīni anupagamma payāgapatiṭṭhānaṃ gantvā tattha gaṅgaṃ nadiṃ uttaritvā yena bārāṇasī tadavasari. Tena avasari tadavasari. Tatrāpi yathājjhāsayaṃ viharitvā vesāliṃ agamāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘anupagamma soreyyaṃ…pe… vesāliyaṃ viharati mahāvane kūṭāgārasālāya’’nti.
बुद्धाचिण्णकथा निट्ठिता।
Buddhāciṇṇakathā niṭṭhitā.
समन्तपासादिकाय विनयसंवण्णनाय
Samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya
वेरञ्जकण्डवण्णना निट्ठिता।
Verañjakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
तत्रिदं समन्तपासादिकाय समन्तपासादिकत्तस्मिं –
Tatridaṃ samantapāsādikāya samantapāsādikattasmiṃ –
आचरियपरम्परतो, निदानवत्थुप्पभेददीपनतो।
Ācariyaparamparato, nidānavatthuppabhedadīpanato;
परसमयविवज्जनतो, सकसमयविसुद्धितो चेव॥
Parasamayavivajjanato, sakasamayavisuddhito ceva.
ब्यञ्जनपरिसोधनतो, पदत्थतो पाळियोजनक्कमतो।
Byañjanaparisodhanato, padatthato pāḷiyojanakkamato;
सिक्खापदनिच्छयतो, विभङ्गनयभेददस्सनतो॥
Sikkhāpadanicchayato, vibhaṅganayabhedadassanato.
सम्पस्सतं न दिस्सति, किञ्चि अपासादिकं यतो एत्थ।
Sampassataṃ na dissati, kiñci apāsādikaṃ yato ettha;
विञ्ञूनमयं तस्मा, समन्तपासादिकात्वेव॥
Viññūnamayaṃ tasmā, samantapāsādikātveva.
संवण्णना पवत्ता, विनयस्स विनेय्यदमनकुसलेन।
Saṃvaṇṇanā pavattā, vinayassa vineyyadamanakusalena;
वुत्तस्स लोकनाथेन, लोकमनुकम्पमानेनाति॥
Vuttassa lokanāthena, lokamanukampamānenāti.
वेरञ्जकण्डवण्णना निट्ठिता।
Verañjakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / वेरञ्जकण्डं • Verañjakaṇḍaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / बुद्धाचिण्णकथा • Buddhāciṇṇakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / उपासकत्तपटिवेदनाकथावण्णना • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / विनयपञ्ञत्तियाचनकथावण्णना • Vinayapaññattiyācanakathāvaṇṇanā
