| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / พุทฺธวํส-อฎฺฐกถา • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
๒๘. พุทฺธปกิณฺณกกถา
28. Buddhapakiṇṇakakathā
๑-๑๘.
1-18.
‘‘อปริเมยฺยิโต กเปฺป, จตุโร อาสุํ วินายกา’’ติอาทิกา อฎฺฐารสคาถา สงฺคีติการเกหิ ฐปิตา นิคมนคาถาติ เวทิตพฺพาฯ เสสคาถาสุ สพฺพตฺถ ปากฎเมวาติฯ
‘‘Aparimeyyito kappe, caturo āsuṃ vināyakā’’tiādikā aṭṭhārasagāthā saṅgītikārakehi ṭhapitā nigamanagāthāti veditabbā. Sesagāthāsu sabbattha pākaṭamevāti.
เวมตฺตกถา
Vemattakathā
อิมสฺมิํ ปน สกเลปิ พุทฺธวํเส นิทฺทิฎฺฐานํ ปญฺจวีสติยา พุทฺธานํ อฎฺฐ เวมตฺตานิ เวทิตพฺพานิฯ กตมานิ อฎฺฐ? อายุเวมตฺตํ, ปมาณเวมตฺตํ, กุลเวมตฺตํ, ปธานเวมตฺตํ, รสฺมิเวมตฺตํ, ยานเวมตฺตํ, โพธิเวมตฺตํ, ปลฺลงฺกเวมตฺตนฺติฯ
Imasmiṃ pana sakalepi buddhavaṃse niddiṭṭhānaṃ pañcavīsatiyā buddhānaṃ aṭṭha vemattāni veditabbāni. Katamāni aṭṭha? Āyuvemattaṃ, pamāṇavemattaṃ, kulavemattaṃ, padhānavemattaṃ, rasmivemattaṃ, yānavemattaṃ, bodhivemattaṃ, pallaṅkavemattanti.
ตตฺถ อายุเวมตฺตํ นาม เกจิ ทีฆายุกา โหนฺติ เกจิ อปฺปายุกาฯ ตถา หิ ทีปงฺกโร โกณฺฑโญฺญ อโนมทสฺสี ปทุโม ปทุมุตฺตโร อตฺถทสฺสี ธมฺมทสฺสี สิทฺธโตฺถ ติโสฺสติ อิเม นว พุทฺธา วสฺสสตสหสฺสายุกา อเหสุํฯ มงฺคโล สุมโน โสภิโต นารโท สุเมโธ สุชาโต ปิยทสฺสี ผุโสฺสติ อิเม อฎฺฐ พุทฺธา นวุติวสฺสสหสฺสายุกา อเหสุํฯ เรวโต เวสฺสภู จาติ อิเม เทฺว พุทฺธา สฎฺฐิวสฺสสหสฺสายุกา อเหสุํฯ วิปสฺสี ภควา อสีติวสฺสสหสฺสายุกา อโหสิฯ สิขี กกุสโนฺธ โกณาคมโน กสฺสโปติ อิเม จตฺตาโร พุทฺธา ยถากฺกเมน สตฺตติจตฺตาลีสติํสวีสวสฺสสหสฺสายุกา อเหสุํฯ อมฺหากํ ปน ภควโต วสฺสสตํ อายุปฺปมาณํ อโหสิฯ อุปจิตปุญฺญสมฺภารานํ ทีฆายุกสํวตฺตนิยกมฺมสมุเปตานมฺปิ พุทฺธานํ ยุควเสน อายุปฺปมาณํ อปฺปมาณํ อโหสิฯ อยํ ปญฺจวีสติยา พุทฺธานํ อายุเวมตฺตํ นามฯ
Tattha āyuvemattaṃ nāma keci dīghāyukā honti keci appāyukā. Tathā hi dīpaṅkaro koṇḍañño anomadassī padumo padumuttaro atthadassī dhammadassī siddhattho tissoti ime nava buddhā vassasatasahassāyukā ahesuṃ. Maṅgalo sumano sobhito nārado sumedho sujāto piyadassī phussoti ime aṭṭha buddhā navutivassasahassāyukā ahesuṃ. Revato vessabhū cāti ime dve buddhā saṭṭhivassasahassāyukā ahesuṃ. Vipassī bhagavā asītivassasahassāyukā ahosi. Sikhī kakusandho koṇāgamano kassapoti ime cattāro buddhā yathākkamena sattaticattālīsatiṃsavīsavassasahassāyukā ahesuṃ. Amhākaṃ pana bhagavato vassasataṃ āyuppamāṇaṃ ahosi. Upacitapuññasambhārānaṃ dīghāyukasaṃvattaniyakammasamupetānampi buddhānaṃ yugavasena āyuppamāṇaṃ appamāṇaṃ ahosi. Ayaṃ pañcavīsatiyā buddhānaṃ āyuvemattaṃ nāma.
ปมาณเวมตฺตํ นาม เกจิ ทีฆา โหนฺติ เกจิ รสฺสาฯ ตถา หิ ทีปงฺกร-เรวต-ปิยทสฺสี-อตฺถทสฺสี-ธมฺมทสฺสี-วิปสฺสีพุทฺธานํ อสีติหตฺถุเพฺพธํ สรีรปฺปมาณํ อโหสิฯ โกณฺฑญฺญ-มงฺคล-นารท-สุเมธานํ อฎฺฐาสีติหตฺถุเพฺพโธ กาโย อโหสิฯ สุมนสฺส นวุติหตฺถุเพฺพธํ สรีรํ อโหสิฯ โสภิต-อโนมทสฺสี-ปทุม-ปทุมุตฺตร-ผุสฺสพุทฺธานํ อฎฺฐปณฺณาสหตฺถุเพฺพธํ สรีรํ อโหสิฯ สุชาโต ปณฺณาสหตฺถุเพฺพธสรีโร อโหสิฯ สิทฺธตฺถ-ติสฺส-เวสฺสภุโน สฎฺฐิหตฺถุเพฺพธา อเหสุํฯ สิขี สตฺตติหตฺถุเพฺพโธ อโหสิฯ กกุสนฺธ-โกณาคมน-กสฺสปา ยถากฺกเมน จตฺตาลีสติํสวีสติหตฺถุเพฺพธา อเหสุํฯ อมฺหากํ ภควา อฎฺฐารสหตฺถุเพฺพโธ อโหสิฯ อยํ ปญฺจวีสติยา พุทฺธานํ ปมาณเวมตฺตํ นามฯ
Pamāṇavemattaṃ nāma keci dīghā honti keci rassā. Tathā hi dīpaṅkara-revata-piyadassī-atthadassī-dhammadassī-vipassībuddhānaṃ asītihatthubbedhaṃ sarīrappamāṇaṃ ahosi. Koṇḍañña-maṅgala-nārada-sumedhānaṃ aṭṭhāsītihatthubbedho kāyo ahosi. Sumanassa navutihatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi. Sobhita-anomadassī-paduma-padumuttara-phussabuddhānaṃ aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi. Sujāto paṇṇāsahatthubbedhasarīro ahosi. Siddhattha-tissa-vessabhuno saṭṭhihatthubbedhā ahesuṃ. Sikhī sattatihatthubbedho ahosi. Kakusandha-koṇāgamana-kassapā yathākkamena cattālīsatiṃsavīsatihatthubbedhā ahesuṃ. Amhākaṃ bhagavā aṭṭhārasahatthubbedho ahosi. Ayaṃ pañcavīsatiyā buddhānaṃ pamāṇavemattaṃ nāma.
กุลเวมตฺตํ นาม เกจิ ขตฺติยกุเล นิพฺพตฺติํสุ เกจิ พฺราหฺมณกุเลฯ ตถา หิ กกุสนฺธโกณาคมนกสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธา พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติํสุฯ ทีปงฺกราทิโคตมพุทฺธปริยนฺตา ทฺวาวีสติ พุทฺธา ขตฺติยกุเลเยว นิพฺพตฺติํสุฯ อยํ ปญฺจวีสติยา พุทฺธานํ กุลเวมตฺตํ นามฯ
Kulavemattaṃ nāma keci khattiyakule nibbattiṃsu keci brāhmaṇakule. Tathā hi kakusandhakoṇāgamanakassapasammāsambuddhā brāhmaṇakule nibbattiṃsu. Dīpaṅkarādigotamabuddhapariyantā dvāvīsati buddhā khattiyakuleyeva nibbattiṃsu. Ayaṃ pañcavīsatiyā buddhānaṃ kulavemattaṃ nāma.
ปธานเวมตฺตํ นาม ทีปงฺกร-โกณฺฑญฺญ-สุมน-อโนมทสฺสี-สุชาตสิทฺธตฺถ-กกุสนฺธานํ ทสมาสิกา ปธานจริยาฯ มงฺคล-สุเมธติสฺส สิขีนํ อฎฺฐมาสิกาฯ เรวตสฺส สตฺตมาสิกาฯ โสภิตสฺส จตฺตาโร มาสาฯ ปทุมอตฺถทสฺสี วิปสฺสีนํ อฑฺฒมาสิกาฯ นารท-ปทุมุตฺตร-ธมฺมทสฺสี-กสฺสปานํ สตฺตาหานิ ฯ ปิยทสฺสี-ผุสฺส-เวสฺสภู โกณาคมนานํ ฉมาสิกาฯ อมฺหากํ พุทฺธสฺส ฉพฺพสฺสานิ ปธานจริยา อโหสิฯ อยํ ปธานเวมตฺตํ นามฯ
Padhānavemattaṃ nāma dīpaṅkara-koṇḍañña-sumana-anomadassī-sujātasiddhattha-kakusandhānaṃ dasamāsikā padhānacariyā. Maṅgala-sumedhatissa sikhīnaṃ aṭṭhamāsikā. Revatassa sattamāsikā. Sobhitassa cattāro māsā. Padumaatthadassī vipassīnaṃ aḍḍhamāsikā. Nārada-padumuttara-dhammadassī-kassapānaṃ sattāhāni . Piyadassī-phussa-vessabhū koṇāgamanānaṃ chamāsikā. Amhākaṃ buddhassa chabbassāni padhānacariyā ahosi. Ayaṃ padhānavemattaṃ nāma.
รสฺมิเวมตฺตํ นาม มงฺคลสฺส กิร สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สรีรสฺมิ ทสสหสฺสิโลกธาตุํ ผริตฺวา อฎฺฐาสิฯ ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส ทฺวาทสโยชนิกา อโหสิฯ วิปสฺสิสฺส ภควโต สตฺตโยชนิกา อโหสิฯ สิขิสฺส ติโยชนปฺปมาณาฯ กกุสนฺธสฺส ทสโยชนิกาฯ อมฺหากํ ภควโต สมนฺตโต พฺยามปฺปมาณาฯ เสสานํ อนิยตา อโหสิฯ อยํ รสฺมิเวมตฺตํ นาม อชฺฌาสยปฎิพทฺธํ, โย ยตฺตกํ อิจฺฉติ, ตสฺส สรีรปฺปภา ตตฺตกํ ผรติ, ปฎิวิทฺธคุเณ ปน กสฺสจิ เวมตฺตํ นาม นตฺถิฯ อยํ รสฺมิเวมตฺตํ นามฯ
Rasmivemattaṃ nāma maṅgalassa kira sammāsambuddhassa sarīrasmi dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Padumuttarabuddhassa dvādasayojanikā ahosi. Vipassissa bhagavato sattayojanikā ahosi. Sikhissa tiyojanappamāṇā. Kakusandhassa dasayojanikā. Amhākaṃ bhagavato samantato byāmappamāṇā. Sesānaṃ aniyatā ahosi. Ayaṃ rasmivemattaṃ nāma ajjhāsayapaṭibaddhaṃ, yo yattakaṃ icchati, tassa sarīrappabhā tattakaṃ pharati, paṭividdhaguṇe pana kassaci vemattaṃ nāma natthi. Ayaṃ rasmivemattaṃ nāma.
ยานเวมตฺตํ นาม เกจิ หตฺถิยาเนน เกจิ อสฺสยาเนน เกจิ รถปท-ปาสาท-สิวิกาทีสุ อญฺญตเรน นิกฺขมนฺติฯ ตถา หิ ทีปงฺกร-สุมน-สุเมธ-ผุสฺส-สิขี-โกณาคมนา หตฺถิยาเนน นิกฺขมิํสุฯ โกณฺฑญฺญ-เรวต-ปทุม-ปิยทสฺสี-วิปสฺสี-กกุสนฺธา รถยาเนนฯ มงฺคล-สุชาต-อตฺถทสฺสี-ติสฺส-โคตมา อสฺสยาเนนฯ อโนมทสฺสีสิทฺธตฺถเวสฺสภุโน สิวิกายาเนนฯ นารโท ปทสา นิกฺขมิฯ โสภิต-ปทุมุตฺตร-ธมฺมทสฺสี-กสฺสปา ปาสาเทน นิกฺขมิํสุฯ อยํ ยานเวมตฺตํ นามฯ
Yānavemattaṃ nāma keci hatthiyānena keci assayānena keci rathapada-pāsāda-sivikādīsu aññatarena nikkhamanti. Tathā hi dīpaṅkara-sumana-sumedha-phussa-sikhī-koṇāgamanā hatthiyānena nikkhamiṃsu. Koṇḍañña-revata-paduma-piyadassī-vipassī-kakusandhā rathayānena. Maṅgala-sujāta-atthadassī-tissa-gotamā assayānena. Anomadassīsiddhatthavessabhuno sivikāyānena. Nārado padasā nikkhami. Sobhita-padumuttara-dhammadassī-kassapā pāsādena nikkhamiṃsu. Ayaṃ yānavemattaṃ nāma.
โพธิเวมตฺตํ นาม ทีปงฺกรสฺส ภควโต กปีตนรุโกฺข โพธิ; โกณฺฑญฺญสฺส ภควโต สาลกลฺยาณิรุโกฺข , มงฺคล-สุมน-เรวต-โสภิตานํ นาครุโกฺข, อโนมทสฺสิสฺส อชฺชุนรุโกฺข, ปทุมนารทานํ มหาโสณรุโกฺข, ปทุมุตฺตรสฺส สลลรุโกฺข, สุเมธสฺส นีโป, สุชาตสฺส เวฬุ, ปิยทสฺสิโน กกุโธ, อตฺถทสฺสิสฺส จมฺปกรุโกฺข, ธมฺมทสฺสิสฺส รตฺตกุรวกรุโกฺข, สิทฺธตฺถสฺส กณิการรุโกฺข, ติสฺสสฺส อสนรุโกฺข, ผุสฺสสฺส อามลกรุโกฺข, วิปสฺสิสฺส ปาฎลิรุโกฺข, สิขิสฺส ปุณฺฑรีกรุโกฺข, เวสฺสภุสฺส สาลรุโกฺข, กกุสนฺธสฺส สิรีสรุโกฺข, โกณาคมนสฺส อุทุมฺพรรุโกฺข, กสฺสปสฺส นิโคฺรโธ, โคตมสฺส อสฺสโตฺถติ อยํ โพธิเวมตฺตํ นามฯ
Bodhivemattaṃ nāma dīpaṅkarassa bhagavato kapītanarukkho bodhi; koṇḍaññassa bhagavato sālakalyāṇirukkho , maṅgala-sumana-revata-sobhitānaṃ nāgarukkho, anomadassissa ajjunarukkho, padumanāradānaṃ mahāsoṇarukkho, padumuttarassa salalarukkho, sumedhassa nīpo, sujātassa veḷu, piyadassino kakudho, atthadassissa campakarukkho, dhammadassissa rattakuravakarukkho, siddhatthassa kaṇikārarukkho, tissassa asanarukkho, phussassa āmalakarukkho, vipassissa pāṭalirukkho, sikhissa puṇḍarīkarukkho, vessabhussa sālarukkho, kakusandhassa sirīsarukkho, koṇāgamanassa udumbararukkho, kassapassa nigrodho, gotamassa assatthoti ayaṃ bodhivemattaṃ nāma.
ปลฺลงฺกเวมตฺตํ นาม ทีปงฺกร-เรวต-ปิยทสฺสี-อตฺถทสฺสี-ธมฺมทสฺสี-วิปสฺสีนํ เตปณฺณาสหตฺถปลฺลงฺกา อเหสุํ; โกณฺฑญฺญ-มงฺคล-นารท-สุเมธานํ สตฺตปณฺณาสหตฺถา; สุมนสฺส สฎฺฐิหโตฺถ ปลฺลโงฺก อโหสิ; โสภิต-อโนมทสฺสี-ปทุม-ปทุมุตฺตร-ผุสฺสานํ อฎฺฐตฺติํสหตฺถา, สุชาตสฺส ทฺวตฺติํสหโตฺถ, สิทฺธตฺถ-ติสฺส-เวสฺสภูนํ จตฺตาลีสหตฺถา, สิขิสฺส ทฺวตฺติํสหโตฺถ , กกุสนฺธสฺส ฉพฺพีสติหโตฺถ, โกณาคมนสฺส วีสติหโตฺถ, กสฺสปสฺส ปนฺนรสหโตฺถ, โคตมสฺส จุทฺทสหโตฺถ ปลฺลโงฺก อโหสิฯ อยํ ปลฺลงฺกเวมตฺตํ นามฯ อิมานิ อฎฺฐ เวมตฺตานิ นามฯ
Pallaṅkavemattaṃ nāma dīpaṅkara-revata-piyadassī-atthadassī-dhammadassī-vipassīnaṃ tepaṇṇāsahatthapallaṅkā ahesuṃ; koṇḍañña-maṅgala-nārada-sumedhānaṃ sattapaṇṇāsahatthā; sumanassa saṭṭhihattho pallaṅko ahosi; sobhita-anomadassī-paduma-padumuttara-phussānaṃ aṭṭhattiṃsahatthā, sujātassa dvattiṃsahattho, siddhattha-tissa-vessabhūnaṃ cattālīsahatthā, sikhissa dvattiṃsahattho , kakusandhassa chabbīsatihattho, koṇāgamanassa vīsatihattho, kassapassa pannarasahattho, gotamassa cuddasahattho pallaṅko ahosi. Ayaṃ pallaṅkavemattaṃ nāma. Imāni aṭṭha vemattāni nāma.
อวิชหิตฎฺฐานกถา
Avijahitaṭṭhānakathā
สพฺพพุทฺธานํ ปน จตฺตาริ อวิชหิตฎฺฐานานิ นาม โหนฺติฯ สพฺพพุทฺธานญฺหิ โพธิปลฺลโงฺก อวิชหิโต เอกสฺมิํเยว ฐาเน โหติฯ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ อิสิปตเน มิคทาเย อวิชหิตเมว โหติฯ เทโวโรหณกาเล สงฺกสฺสนครทฺวาเร ปฐมกฺกปาทฎฺฐานํ อวิชหิตเมว โหติฯ เชตวเน คนฺธกุฎิยา จตฺตาริ มญฺจปาทฎฺฐานานิ อวิชหิตาเนว โหนฺติฯ วิหาโร ปน ขุทฺทโกปิ มหโนฺตปิ โหติฯ วิหาโร น วิชหติเยว, นครํ ปน วิชหติฯ
Sabbabuddhānaṃ pana cattāri avijahitaṭṭhānāni nāma honti. Sabbabuddhānañhi bodhipallaṅko avijahito ekasmiṃyeva ṭhāne hoti. Dhammacakkappavattanaṃ isipatane migadāye avijahitameva hoti. Devorohaṇakāle saṅkassanagaradvāre paṭhamakkapādaṭṭhānaṃ avijahitameva hoti. Jetavane gandhakuṭiyā cattāri mañcapādaṭṭhānāni avijahitāneva honti. Vihāro pana khuddakopi mahantopi hoti. Vihāro na vijahatiyeva, nagaraṃ pana vijahati.
สหชาตปริเจฺฉท-นกฺขตฺตปริเจฺฉทกถา
Sahajātapariccheda-nakkhattaparicchedakathā
อปรํ ปน อมฺหากํเยว ภควโต สหชาตปริเจฺฉทญฺจ นกฺขตฺตปริเจฺฉทญฺจ ทีเปสุํฯ อมฺหากํ สพฺพญฺญุโพธิสเตฺตน กิร สทฺธิํ ราหุลมาตา อานนฺทเตฺถโร ฉโนฺน กณฺฑโก อสฺสราชา นิธิกุโมฺภ มหาโพธิ กาฬุทายีติ อิมานิ สตฺต สหชาตานิฯ อยํ สหชาตปริเจฺฉโทฯ มหาปุริโส ปน อุตฺตราสาฬฺหนกฺขเตฺตเนว มาตุกุจฺฉิํ โอกฺกมิ, มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิ, ธมฺมจกฺกํ ปวเตฺตสิ, ยมกปาฎิหาริยํ อกาสิฯ วิสาขนกฺขเตฺตน ชาโต จ อภิสมฺพุโทฺธ จ ปรินิพฺพุโต จฯ มาฆนกฺขเตฺตน ตสฺส สาวกสนฺนิปาโต จ อายุสงฺขารโวสชฺชนญฺจ อโหสิฯ อสฺสยุชนกฺขเตฺตน เทโวโรหณํฯ อยํ นกฺขตฺตปริเจฺฉโทติฯ
Aparaṃ pana amhākaṃyeva bhagavato sahajātaparicchedañca nakkhattaparicchedañca dīpesuṃ. Amhākaṃ sabbaññubodhisattena kira saddhiṃ rāhulamātā ānandatthero channo kaṇḍako assarājā nidhikumbho mahābodhi kāḷudāyīti imāni satta sahajātāni. Ayaṃ sahajātaparicchedo. Mahāpuriso pana uttarāsāḷhanakkhatteneva mātukucchiṃ okkami, mahābhinikkhamanaṃ nikkhami, dhammacakkaṃ pavattesi, yamakapāṭihāriyaṃ akāsi. Visākhanakkhattena jāto ca abhisambuddho ca parinibbuto ca. Māghanakkhattena tassa sāvakasannipāto ca āyusaṅkhāravosajjanañca ahosi. Assayujanakkhattena devorohaṇaṃ. Ayaṃ nakkhattaparicchedoti.
สธมฺมตากถา
Sadhammatākathā
อิทานิ ปน สเพฺพสํ พุทฺธานํ สาธารณธมฺมตํ ปกาสยิสฺสามฯ สพฺพพุทฺธานํ สมตฺติํสวิธา ธมฺมตาฯ เสยฺยถิทํ – ปจฺฉิมภวิกโพธิสตฺตสฺส สมฺปชานสฺส มาตุกุจฺฉิโอกฺกมนํ, มาตุกุจฺฉิยํ ปลฺลเงฺกน นิสีทิตฺวา พหิมุโขโลกนํ, ฐิตาย โพธิสตฺตมาตุยา วิชายนํ, อรเญฺญเยว มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมนํ, กญฺจนปเฎฺฎสุ ปติฎฺฐิตปาทานํ อุตฺตราภิมุขานํ สตฺตปทวีติหารานํ คนฺตฺวา จตุทฺทิสํ โอโลเกตฺวา สีหนาทนทนํ, จตฺตาริ นิมิตฺตานิ ทิสฺวา ชาตมตฺตปุตฺตานํ มหาสตฺตานํ มหาภินิกฺขมนํ, อรหทฺธชมาทาย ปพฺพชิตฺวา สพฺพเหฎฺฐิเมน ปริเจฺฉเทน สตฺตาหํ ปธานจริยา, สโมฺพธิํ ปาปุณนทิวเส ปายาสโภชนํ, ติณสนฺถเร นิสีทิตฺวา สพฺพญฺญุตญฺญาณาธิคโม, อานาปานสฺสติกมฺมฎฺฐานปริกมฺมํ, มารพลวิทฺธํสนํ, โพธิปลฺลเงฺกเยว ติโสฺส วิชฺชา อาทิํ กตฺวา อสาธารณญาณาทิคุณปฎิลาโภ, สตฺตสตฺตาหํ โพธิสมีเปเยว วีตินามนํ, มหาพฺรหฺมุโน ธมฺมเทสนตฺถาย อายาจนํ, อิสิปตเน มิคทาเย ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ, มาฆปุณฺณมาย จตุรงฺคิกสนฺนิปาเต ปาติโมกฺขุเทฺทโส, เชตวนฎฺฐาเน นิพทฺธวาโส, สาวตฺถินครทฺวาเร ยมกปาฎิหาริยกรณํ, ตาวติํสภวเน อภิธมฺมเทสนา, สงฺกสฺสนครทฺวาเร เทวโลกโต โอตรณํ สตตํ ผลสมาปตฺติสมาปชฺชนํ, ทฺวีสุ วาเรสุ เวเนยฺยชนาวโลกนํ, อุปฺปเนฺน วตฺถุมฺหิ สิกฺขาปทปญฺญาปนํ อุปฺปนฺนาย อฎฺฐุปฺปตฺติยา ชาตกกถนํ, ญาติสมาคเม พุทฺธวํสกถนํ, อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ ปฎิสนฺถารกรณํ, นิมนฺติตานํ วุฎฺฐวสฺสานํ อนาปุจฺฉา อคมนํ, ทิวเส ทิวเส ปุเรภตฺตปจฺฉาภตฺตปฐมมชฺฌิมปจฺฉิมยามกิจฺจกรณํ, ปรินิพฺพานทิวเส มํสรสโภชนํ, จตุวีสติโกฎิสตสหสฺสสมาปตฺติโย สมาปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพานนฺติ อิมา สมตฺติํส สพฺพพุทฺธานํ ธมฺมตาติฯ
Idāni pana sabbesaṃ buddhānaṃ sādhāraṇadhammataṃ pakāsayissāma. Sabbabuddhānaṃ samattiṃsavidhā dhammatā. Seyyathidaṃ – pacchimabhavikabodhisattassa sampajānassa mātukucchiokkamanaṃ, mātukucchiyaṃ pallaṅkena nisīditvā bahimukholokanaṃ, ṭhitāya bodhisattamātuyā vijāyanaṃ, araññeyeva mātukucchito nikkhamanaṃ, kañcanapaṭṭesu patiṭṭhitapādānaṃ uttarābhimukhānaṃ sattapadavītihārānaṃ gantvā catuddisaṃ oloketvā sīhanādanadanaṃ, cattāri nimittāni disvā jātamattaputtānaṃ mahāsattānaṃ mahābhinikkhamanaṃ, arahaddhajamādāya pabbajitvā sabbaheṭṭhimena paricchedena sattāhaṃ padhānacariyā, sambodhiṃ pāpuṇanadivase pāyāsabhojanaṃ, tiṇasanthare nisīditvā sabbaññutaññāṇādhigamo, ānāpānassatikammaṭṭhānaparikammaṃ, mārabalaviddhaṃsanaṃ, bodhipallaṅkeyeva tisso vijjā ādiṃ katvā asādhāraṇañāṇādiguṇapaṭilābho, sattasattāhaṃ bodhisamīpeyeva vītināmanaṃ, mahābrahmuno dhammadesanatthāya āyācanaṃ, isipatane migadāye dhammacakkappavattanaṃ, māghapuṇṇamāya caturaṅgikasannipāte pātimokkhuddeso, jetavanaṭṭhāne nibaddhavāso, sāvatthinagaradvāre yamakapāṭihāriyakaraṇaṃ, tāvatiṃsabhavane abhidhammadesanā, saṅkassanagaradvāre devalokato otaraṇaṃ satataṃ phalasamāpattisamāpajjanaṃ, dvīsu vāresu veneyyajanāvalokanaṃ, uppanne vatthumhi sikkhāpadapaññāpanaṃ uppannāya aṭṭhuppattiyā jātakakathanaṃ, ñātisamāgame buddhavaṃsakathanaṃ, āgantukehi bhikkhūhi paṭisanthārakaraṇaṃ, nimantitānaṃ vuṭṭhavassānaṃ anāpucchā agamanaṃ, divase divase purebhattapacchābhattapaṭhamamajjhimapacchimayāmakiccakaraṇaṃ, parinibbānadivase maṃsarasabhojanaṃ, catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattiyo samāpajjitvā parinibbānanti imā samattiṃsa sabbabuddhānaṃ dhammatāti.
อนนฺตรายิกธมฺมกถา
Anantarāyikadhammakathā
สพฺพพุทฺธานํ จตฺตาโร อนนฺตรายิกา ธมฺมาฯ กตเม จตฺตาโร? พุทฺธานํ อุทฺทิสฺส อภิหฎานํ จตุนฺนํ ปจฺจยานํ น สกฺกา เกนจิ อนฺตราโย กาตุํฯ พุทฺธานํ อายุโน น สกฺกา เกนจิ อนฺตราโย กาตุํฯ วุตฺตเญฺหตํ – ‘‘อฎฺฐานเมตํ อนวกาโส, ยํ ปรูปกฺกเมน ตถาคตํ ชีวิตา โวโรเปยฺยา’’ติ (จูฬว. ๓๔๒)ฯ พุทฺธานํ ทฺวตฺติํสมหาปุริสลกฺขณานํ อสีติยา อนุพฺยญฺชนานญฺจ น สกฺกา เกนจิ อนฺตราโย กาตุํฯ พุทฺธรํสีนํ น สกฺกา เกนจิ อนฺตราโย กาตุนฺติฯ อิเม จตฺตาโร อนนฺตรายิกา ธมฺมา นามาติฯ
Sabbabuddhānaṃ cattāro anantarāyikā dhammā. Katame cattāro? Buddhānaṃ uddissa abhihaṭānaṃ catunnaṃ paccayānaṃ na sakkā kenaci antarāyo kātuṃ. Buddhānaṃ āyuno na sakkā kenaci antarāyo kātuṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ parūpakkamena tathāgataṃ jīvitā voropeyyā’’ti (cūḷava. 342). Buddhānaṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇānaṃ asītiyā anubyañjanānañca na sakkā kenaci antarāyo kātuṃ. Buddharaṃsīnaṃ na sakkā kenaci antarāyo kātunti. Ime cattāro anantarāyikā dhammā nāmāti.
นิคมนกถา
Nigamanakathā
เอตฺตาวตา คตา สิทฺธิํ, พุทฺธวํสสฺส วณฺณนา;
Ettāvatā gatā siddhiṃ, buddhavaṃsassa vaṇṇanā;
สุวณฺณปทวิญฺญาตวิจิตฺตนยโสภิตาฯ
Suvaṇṇapadaviññātavicittanayasobhitā.
โปราณฎฺฐกถามคฺคํ, ปาฬิอตฺถปฺปกาสกํ;
Porāṇaṭṭhakathāmaggaṃ, pāḷiatthappakāsakaṃ;
อาทาเยว กตา พุทฺธ-วํสสฺสฎฺฐกถา มยาฯ
Ādāyeva katā buddha-vaṃsassaṭṭhakathā mayā.
ปปญฺจตฺถํ วิวเชฺชตฺวา, มธุรตฺถสฺส สพฺพโส;
Papañcatthaṃ vivajjetvā, madhuratthassa sabbaso;
สมฺปกาสนโต ตสฺมา, มธุรตฺถปฺปกาสินีฯ
Sampakāsanato tasmā, madhuratthappakāsinī.
กาวีรชลสมฺปาต-ปริปูตมหีตเล;
Kāvīrajalasampāta-paripūtamahītale;
กาวีรปฎฺฎเน รเมฺม, นานานารินรากุเลฯ
Kāvīrapaṭṭane ramme, nānānārinarākule.
การิเต กณฺหทาเสน, สณฺหวาเจน สาธุนา;
Kārite kaṇhadāsena, saṇhavācena sādhunā;
วิหาเร วิวิธาการ-จารุปาการโคปุเรฯ
Vihāre vividhākāra-cārupākāragopure.
ฉายาสลิลสมฺปเนฺน, ทสฺสนีเย มโนรเม;
Chāyāsalilasampanne, dassanīye manorame;
หตทุชฺชนสมฺพาเธ, ปวิเวกสุเข สิเวฯ
Hatadujjanasambādhe, pavivekasukhe sive.
ตตฺถ ปาจีนปาสาท-ตเล ปรมสีตเล;
Tattha pācīnapāsāda-tale paramasītale;
วสตา พุทฺธวํสสฺส, มยา สํวณฺณนา กตาฯ
Vasatā buddhavaṃsassa, mayā saṃvaṇṇanā katā.
ยถา พุทฺธวํสสฺส สํวณฺณนายํ, คตา สาธุ สิทฺธิํ วินา อนฺตรายํ;
Yathā buddhavaṃsassa saṃvaṇṇanāyaṃ, gatā sādhu siddhiṃ vinā antarāyaṃ;
ตถา ธมฺมยุตฺตา ชนานํ วิตกฺกา, วินาวนฺตราเยน สิทฺธิํ วชนฺตุฯ
Tathā dhammayuttā janānaṃ vitakkā, vināvantarāyena siddhiṃ vajantu.
อิมํ พุทฺธวํสสฺส สํวณฺณนํ เม, กโรเนฺตน ยํ ปตฺถิตํ ปุญฺญชาตํ;
Imaṃ buddhavaṃsassa saṃvaṇṇanaṃ me, karontena yaṃ patthitaṃ puññajātaṃ;
สทา ตสฺส เทวานุภาเวน โลโก, ธุวํ สนฺตมจฺจนฺตมตฺถํ ปยาตํฯ
Sadā tassa devānubhāvena loko, dhuvaṃ santamaccantamatthaṃ payātaṃ.
วินสฺสนฺตุ โรคา มนุเสฺสสุ สเพฺพ, ปวสฺสนฺตุ เทวาปิ วสฺสนฺตกาเล;
Vinassantu rogā manussesu sabbe, pavassantu devāpi vassantakāle;
สุขํ โหตุ นิจฺจํ วรํ นารกาปิ, ปิสาจาปยาตา ปิปาสา ภวนฺตุฯ
Sukhaṃ hotu niccaṃ varaṃ nārakāpi, pisācāpayātā pipāsā bhavantu.
สุรา อจฺฉรานํ คณาทีหิ สทฺธิํ, จิรํ เทวโลเก สุขํ จานุโภนฺตุ;
Surā accharānaṃ gaṇādīhi saddhiṃ, ciraṃ devaloke sukhaṃ cānubhontu;
จิรํ ฐาตุ ธโมฺม มุนินฺทสฺส โลเก, สุขํ โลกปาลา มหิํ ปาลยนฺตุฯ
Ciraṃ ṭhātu dhammo munindassa loke, sukhaṃ lokapālā mahiṃ pālayantu.
ครูหิ คีตนาเมน, พุทฺธทโตฺตติ วิสฺสุโต;
Garūhi gītanāmena, buddhadattoti vissuto;
เถโร กตฺวา อฎฺฐกถํ, มธุรตฺถวิลาสินิํฯ
Thero katvā aṭṭhakathaṃ, madhuratthavilāsiniṃ.
โปตฺถกํ ฐปยิเตฺวมํ, ปรมฺปเร หิตาวหํ;
Potthakaṃ ṭhapayitvemaṃ, parampare hitāvahaṃ;
อจิรฎฺฐิตภาเวน, อโห มจฺจุวสํ คโตฯ
Aciraṭṭhitabhāvena, aho maccuvasaṃ gato.
อิติ ภาณวารวเสน ฉพฺพีสติภาณวารา, คนฺถวเสน ปญฺจสตาธิกฉสหสฺสคนฺถา, อกฺขรวเสน ติสหสฺสาธิกานิ เทฺวสตสหสฺสกฺขรานิฯ
Iti bhāṇavāravasena chabbīsatibhāṇavārā, ganthavasena pañcasatādhikachasahassaganthā, akkharavasena tisahassādhikāni dvesatasahassakkharāni.
อนฺตรายํ วินา เอสา, ยถา นิฎฺฐํ อุปาคตา;
Antarāyaṃ vinā esā, yathā niṭṭhaṃ upāgatā;
ตถา สิชฺฌนฺตุ สงฺกปฺปา, สตฺตานํ ธมฺมนิสฺสิตาติฯ
Tathā sijjhantu saṅkappā, sattānaṃ dhammanissitāti.
อิติ มธุรตฺถวิลาสินี นาม
Iti madhuratthavilāsinī nāma
พุทฺธวํส-อฎฺฐกถา นิฎฺฐิตาฯ
Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / พุทฺธวํสปาฬิ • Buddhavaṃsapāḷi / ๒๘. พุทฺธปกิณฺณกกณฺฑํ • 28. Buddhapakiṇṇakakaṇḍaṃ
