| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४५१] १३. चक्कवाकजातकवण्णना
[451] 13. Cakkavākajātakavaṇṇanā
वण्णवा अभिरूपोसीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं लोलभिक्खुं आरब्भ कथेसि। सो किर चीवरादीहि अतित्तो ‘‘कहं सङ्घभत्तं, कहं निमन्तन’’न्ति परियेसन्तो विचरति, आमिसकथायमेव अभिरमति। अथञ्ञे पेसला भिक्खू तस्सानुग्गहेन सत्थु आरोचेसुं। सत्था तं पक्कोसापेत्वा ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु लोलो’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘भिक्खु कस्मा एवरूपे निय्यानिकसासने पब्बजित्वा लोलो अहोसि, लोलभावो च नाम पापको, पुब्बेपि त्वं लोलभावं निस्साय बाराणसियं हत्थिकुणपादीहि अतित्तो महाअरञ्ञं पविट्ठो’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Vaṇṇavāabhirūposīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ lolabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira cīvarādīhi atitto ‘‘kahaṃ saṅghabhattaṃ, kahaṃ nimantana’’nti pariyesanto vicarati, āmisakathāyameva abhiramati. Athaññe pesalā bhikkhū tassānuggahena satthu ārocesuṃ. Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu lolo’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhu kasmā evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā lolo ahosi, lolabhāvo ca nāma pāpako, pubbepi tvaṃ lolabhāvaṃ nissāya bārāṇasiyaṃ hatthikuṇapādīhi atitto mahāaraññaṃ paviṭṭho’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते एको लोलकाको बाराणसियं हत्थिकुणपादीहि अतित्तो ‘‘अरञ्ञं नु खो कीदिस’’न्ति अरञ्ञं गन्त्वा तत्थपि फलाफलेहि असन्तुट्ठो गङ्गाय तीरं गन्त्वा विचरन्तो जयम्पतिके चक्कवाके दिस्वा ‘‘इमे सकुणा अतिविय सोभन्ति, इमे इमस्मिं गङ्गातीरे बहुं मच्छमंसं खादन्ति मञ्ञे, इमे पटिपुच्छित्वा मयापि इमेसं भोजनं गोचरं खादित्वा वण्णवन्तेन भवितुं वट्टती’’ति तेसं अविदूरे निसीदित्वा चक्कवाकं पुच्छन्तो द्वे गाथा अभासि –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente eko lolakāko bārāṇasiyaṃ hatthikuṇapādīhi atitto ‘‘araññaṃ nu kho kīdisa’’nti araññaṃ gantvā tatthapi phalāphalehi asantuṭṭho gaṅgāya tīraṃ gantvā vicaranto jayampatike cakkavāke disvā ‘‘ime sakuṇā ativiya sobhanti, ime imasmiṃ gaṅgātīre bahuṃ macchamaṃsaṃ khādanti maññe, ime paṭipucchitvā mayāpi imesaṃ bhojanaṃ gocaraṃ khāditvā vaṇṇavantena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti tesaṃ avidūre nisīditvā cakkavākaṃ pucchanto dve gāthā abhāsi –
१३५.
135.
‘‘वण्णवा अभिरूपोसि, घनो सञ्जातरोहितो।
‘‘Vaṇṇavā abhirūposi, ghano sañjātarohito;
चक्कवाक सुरूपोसि, विप्पसन्नमुखिन्द्रियो॥
Cakkavāka surūposi, vippasannamukhindriyo.
१३६.
136.
‘‘पाठीनं पावुसं मच्छं, बलजं मुञ्जरोहितं।
‘‘Pāṭhīnaṃ pāvusaṃ macchaṃ, balajaṃ muñjarohitaṃ;
गङ्गाय तीरे निसिन्नो, एवं भुञ्जसि भोजन’’न्ति॥
Gaṅgāya tīre nisinno, evaṃ bhuñjasi bhojana’’nti.
तत्थ घनोति घनसरीरो। सञ्जातरोहितोति उत्तत्तसुवण्णं विय सुट्ठुजातरोहितवण्णो। पाठीनन्ति पाठीननामकं पासाणमच्छं। पावुसन्ति महामुखमच्छं, ‘‘पाहुस’’न्तिपि पाठो। बलजन्ति बलजमच्छं। मुञ्जरोहितन्ति मुञ्जमच्छञ्च रोहितमच्छञ्च। एवं भुञ्जसीति एवरूपं भोजनं मञ्ञे भुञ्जसीति पुच्छति।
Tattha ghanoti ghanasarīro. Sañjātarohitoti uttattasuvaṇṇaṃ viya suṭṭhujātarohitavaṇṇo. Pāṭhīnanti pāṭhīnanāmakaṃ pāsāṇamacchaṃ. Pāvusanti mahāmukhamacchaṃ, ‘‘pāhusa’’ntipi pāṭho. Balajanti balajamacchaṃ. Muñjarohitanti muñjamacchañca rohitamacchañca. Evaṃ bhuñjasīti evarūpaṃ bhojanaṃ maññe bhuñjasīti pucchati.
चक्कवाको तस्स वचनं पटिक्खिपन्तो ततियं गाथमाह –
Cakkavāko tassa vacanaṃ paṭikkhipanto tatiyaṃ gāthamāha –
१३७.
137.
‘‘न वाहमेतं भुञ्जामि, जङ्गलानोदकानि वा।
‘‘Na vāhametaṃ bhuñjāmi, jaṅgalānodakāni vā;
अञ्ञत्र सेवालपणका, एतं मे सम्म भोजन’’न्ति॥
Aññatra sevālapaṇakā, etaṃ me samma bhojana’’nti.
तस्सत्थो – अहं सम्म, अञ्ञत्र सेवाला च पणका च सेसानि जङ्गलानि वा ओदकानि वा मंसानि आदाय एतं भोजनं न भुञ्जामि, यं पनेतं सेवालपणकं, एतं मे सम्म, भोजनन्ति।
Tassattho – ahaṃ samma, aññatra sevālā ca paṇakā ca sesāni jaṅgalāni vā odakāni vā maṃsāni ādāya etaṃ bhojanaṃ na bhuñjāmi, yaṃ panetaṃ sevālapaṇakaṃ, etaṃ me samma, bhojananti.
ततो काको द्वे गाथा अभासि –
Tato kāko dve gāthā abhāsi –
१३८.
138.
‘‘न वाहमेतं सद्दहामि, चक्कवाकस्स भोजनं।
‘‘Na vāhametaṃ saddahāmi, cakkavākassa bhojanaṃ;
अहम्पि सम्म भुञ्जामि, गामे लोणियतेलियं॥
Ahampi samma bhuñjāmi, gāme loṇiyateliyaṃ.
१३९.
139.
‘‘मनुस्सेसु कतं भत्तं, सुचिं मंसूपसेचनं।
‘‘Manussesu kataṃ bhattaṃ, suciṃ maṃsūpasecanaṃ;
न च मे तादिसो वण्णो, चक्कवाक यथा तुव’’न्ति॥
Na ca me tādiso vaṇṇo, cakkavāka yathā tuva’’nti.
तत्थ यथा तुवन्ति यथा तुवं सोभग्गप्पत्तो सरीरवण्णो, तादिसो मय्हं वण्णो नत्थि, एतेन कारणेन अहं तव ‘‘सेवालपणकं मम भोजन’’न्ति वदन्तस्स वचनं न सद्दहामीति।
Tattha yathā tuvanti yathā tuvaṃ sobhaggappatto sarīravaṇṇo, tādiso mayhaṃ vaṇṇo natthi, etena kāraṇena ahaṃ tava ‘‘sevālapaṇakaṃ mama bhojana’’nti vadantassa vacanaṃ na saddahāmīti.
अथस्स चक्कवाको दुब्बण्णकारणं कथेत्वा धम्मं देसेन्तो सेसगाथा अभासि –
Athassa cakkavāko dubbaṇṇakāraṇaṃ kathetvā dhammaṃ desento sesagāthā abhāsi –
१४०.
140.
‘‘सम्पस्सं अत्तनि वेरं, हिंसयं मानुसिं पजं।
‘‘Sampassaṃ attani veraṃ, hiṃsayaṃ mānusiṃ pajaṃ;
उत्रस्तो घससी भीतो, तेन वण्णो तवेदिसो॥
Utrasto ghasasī bhīto, tena vaṇṇo tavediso.
१४१.
141.
‘‘सब्बलोकविरुद्धोसि, धङ्क पापेन कम्मुना।
‘‘Sabbalokaviruddhosi, dhaṅka pāpena kammunā;
लद्धो पिण्डो न पीणेति, तेन वण्णो तवेदिसो॥
Laddho piṇḍo na pīṇeti, tena vaṇṇo tavediso.
१४२.
142.
‘‘अहम्पि सम्म भुञ्जामि, अहिंसं सब्बपाणिनं।
‘‘Ahampi samma bhuñjāmi, ahiṃsaṃ sabbapāṇinaṃ;
अप्पोस्सुक्को निरासङ्की, असोको अकुतोभयो॥
Appossukko nirāsaṅkī, asoko akutobhayo.
१४३.
143.
‘‘सो करस्सु आनुभावं, वीतिवत्तस्सु सीलियं।
‘‘So karassu ānubhāvaṃ, vītivattassu sīliyaṃ;
अहिंसाय चर लोके, पियो होहिसि मंमिव॥
Ahiṃsāya cara loke, piyo hohisi maṃmiva.
१४४.
144.
‘‘यो न हन्ति न घातेति, न जिनाति न जापये।
‘‘Yo na hanti na ghāteti, na jināti na jāpaye;
मेत्तंसो सब्बभूतेसु, वेरं तस्स न केनची’’ति॥
Mettaṃso sabbabhūtesu, veraṃ tassa na kenacī’’ti.
तत्थ सम्पस्सन्ति सम्म काक त्वं परेसु उप्पन्नं अत्तनि वेरचित्तं सम्पस्समानो मानुसिं पजं हिंसन्तो विहेठेन्तो। उत्रस्तोति भीतो। घससीति भुञ्जसि। तेन ते एदिसो बीभच्छवण्णो जातो। धङ्काति काकं आलपति। पिण्डोति भोजनं। अहिंसं सब्बपाणिनन्ति अहं पन सब्बसत्ते अहिंसन्तो भुञ्जामीति वदति। सो करस्सु आनुभावन्ति सो त्वम्पि वीरियं करोहि, अत्तनो सीलियसङ्खातं दुस्सीलभावं वीतिवत्तस्सु। अहिंसायाति अहिंसाय समन्नागतो हुत्वा लोके चर। पियो होहिसि मंमिवाति एवं सन्ते मया सदिसोव लोकस्स पियो होहिसि। न जिनातीति धनजानिं न करोति। न जापयेति अञ्ञेपि न कारेति। मेत्तंसोति मेत्तकोट्ठासो मेत्तचित्तो। न केनचीति केनचि एकसत्तेनपि सद्धिं तस्स वेरं नाम नत्थीति।
Tattha sampassanti samma kāka tvaṃ paresu uppannaṃ attani veracittaṃ sampassamāno mānusiṃ pajaṃ hiṃsanto viheṭhento. Utrastoti bhīto. Ghasasīti bhuñjasi. Tena te ediso bībhacchavaṇṇo jāto. Dhaṅkāti kākaṃ ālapati. Piṇḍoti bhojanaṃ. Ahiṃsaṃ sabbapāṇinanti ahaṃ pana sabbasatte ahiṃsanto bhuñjāmīti vadati. So karassu ānubhāvanti so tvampi vīriyaṃ karohi, attano sīliyasaṅkhātaṃ dussīlabhāvaṃ vītivattassu. Ahiṃsāyāti ahiṃsāya samannāgato hutvā loke cara. Piyo hohisi maṃmivāti evaṃ sante mayā sadisova lokassa piyo hohisi. Na jinātīti dhanajāniṃ na karoti. Na jāpayeti aññepi na kāreti. Mettaṃsoti mettakoṭṭhāso mettacitto. Na kenacīti kenaci ekasattenapi saddhiṃ tassa veraṃ nāma natthīti.
तस्मा सचे लोकस्स पियो भवितुं इच्छसि, सब्बवेरेहि विरमाहीति एवं चक्कवाको काकस्स धम्मं देसेसि। काको ‘‘तुम्हे अत्तनो गोचरं मय्हं न कथेथ, का का’’ति वस्सन्तो उप्पतित्वा बाराणसियं उक्कारभूमियञ्ञेव ओतरि।
Tasmā sace lokassa piyo bhavituṃ icchasi, sabbaverehi viramāhīti evaṃ cakkavāko kākassa dhammaṃ desesi. Kāko ‘‘tumhe attano gocaraṃ mayhaṃ na kathetha, kā kā’’ti vassanto uppatitvā bārāṇasiyaṃ ukkārabhūmiyaññeva otari.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने लोलभिक्खु अनागामिफले पतिट्ठहि। तदा काको लोलभिक्खु अहोसि, चक्कवाकी राहुलमाता, चक्कवाको पन अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne lolabhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi. Tadā kāko lolabhikkhu ahosi, cakkavākī rāhulamātā, cakkavāko pana ahameva ahosinti.
चक्कवाकजातकवण्णना तेरसमा।
Cakkavākajātakavaṇṇanā terasamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४५१. चक्कवाकजातकं • 451. Cakkavākajātakaṃ
