| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
४. चक्कवत्तिसुत्तवण्णना
4. Cakkavattisuttavaṇṇanā
१४. चतुत्थे चतूहि सङ्गहवत्थूहीति दानपियवचनअत्थचरियासमानत्ततासङ्खातेहि चतूहि सङ्गहकारणेहि। चक्कं वत्तेतीति आणाचक्कं पवत्तेति। चक्कन्ति वा इध रतनचक्कं वेदितब्बं। अयञ्हि चक्कसद्दो सम्पत्तियं, लक्खणे, रथङ्गे, इरियापथे, दाने, रतनधम्मखुरचक्कादीसु च दिस्सति। ‘‘चत्तारिमानि, भिक्खवे, चक्कानि, येहि समन्नागतानं देवमनुस्सान’’न्तिआदीसु (अ॰ नि॰ ४.३१) हि सम्पत्तियं दिस्सति। ‘‘पादतलेसु चक्कानि जातानी’’ति (दी॰ नि॰ २.३५; ३.२०४) एत्थ लक्खणे। ‘‘चक्कंव वहतो पद’’न्ति (ध॰ प॰ १) एत्थ रथङ्गे। ‘‘चतुचक्कं नवद्वार’’न्ति (सं॰ नि॰ १.२९) एत्थ इरियापथे। ‘‘ददं भुञ्ज मा च पमादो, चक्कं वत्तय सब्बपाणिन’’न्ति (जा॰ १.७.१४९) एत्थ दाने। ‘‘दिब्बं चक्करतनं पातुरहोसी’’ति (दी॰ नि॰ २.२४३) एत्थ रतनचक्के। ‘‘मया पवत्तितं चक्क’’न्ति (सु॰ नि॰ ५६२) एत्थ धम्मचक्के। ‘‘इच्छाहतस्स पोसस्स, चक्कं भमति मत्थके’’ति (जा॰ १.५.१०३) एत्थ खुरचक्के। ‘‘खुरपरियन्तेन चक्केना’’ति (दी॰ नि॰ १.१६६) एत्थ पहरणचक्के। ‘‘असनिविचक्क’’न्ति (दी॰ नि॰ ३.६१) एत्थ असनिमण्डले। इध पनायं रतनचक्के दट्ठब्बो।
14. Catutthe catūhi saṅgahavatthūhīti dānapiyavacanaatthacariyāsamānattatāsaṅkhātehi catūhi saṅgahakāraṇehi. Cakkaṃ vattetīti āṇācakkaṃ pavatteti. Cakkanti vā idha ratanacakkaṃ veditabbaṃ. Ayañhi cakkasaddo sampattiyaṃ, lakkhaṇe, rathaṅge, iriyāpathe, dāne, ratanadhammakhuracakkādīsu ca dissati. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussāna’’ntiādīsu (a. ni. 4.31) hi sampattiyaṃ dissati. ‘‘Pādatalesu cakkāni jātānī’’ti (dī. ni. 2.35; 3.204) ettha lakkhaṇe. ‘‘Cakkaṃva vahato pada’’nti (dha. pa. 1) ettha rathaṅge. ‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’nti (saṃ. ni. 1.29) ettha iriyāpathe. ‘‘Dadaṃ bhuñja mā ca pamādo, cakkaṃ vattaya sabbapāṇina’’nti (jā. 1.7.149) ettha dāne. ‘‘Dibbaṃ cakkaratanaṃ pāturahosī’’ti (dī. ni. 2.243) ettha ratanacakke. ‘‘Mayā pavattitaṃ cakka’’nti (su. ni. 562) ettha dhammacakke. ‘‘Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti (jā. 1.5.103) ettha khuracakke. ‘‘Khurapariyantena cakkenā’’ti (dī. ni. 1.166) ettha paharaṇacakke. ‘‘Asanivicakka’’nti (dī. ni. 3.61) ettha asanimaṇḍale. Idha panāyaṃ ratanacakke daṭṭhabbo.
कित्तावता पनायं चक्कवत्ती नाम होति? एकङ्गुलद्वङ्गुलमत्तम्पि चक्करतनं आकासं अब्भुग्गन्त्वा पवत्तति। सब्बचक्कवत्तीनञ्हि निसिन्नासनतो उट्ठहित्वा चक्करतनसमीपं गन्त्वा हत्थिसोण्डसदिसपनाळिं सुवण्णभिङ्गारं उक्खिपित्वा उदकेन अब्भुक्किरित्वा ‘‘अभिविजिनातु भवं चक्करतन’’न्ति वचनसमनन्तरमेव वेहासं अब्भुग्गन्त्वा चक्करतनं पवत्ततीति। यस्स पवत्तिसमकालमेव, सो राजा चक्कवत्ती नाम होति।
Kittāvatā panāyaṃ cakkavattī nāma hoti? Ekaṅguladvaṅgulamattampi cakkaratanaṃ ākāsaṃ abbhuggantvā pavattati. Sabbacakkavattīnañhi nisinnāsanato uṭṭhahitvā cakkaratanasamīpaṃ gantvā hatthisoṇḍasadisapanāḷiṃ suvaṇṇabhiṅgāraṃ ukkhipitvā udakena abbhukkiritvā ‘‘abhivijinātu bhavaṃ cakkaratana’’nti vacanasamanantarameva vehāsaṃ abbhuggantvā cakkaratanaṃ pavattatīti. Yassa pavattisamakālameva, so rājā cakkavattī nāma hoti.
धम्मोति दसकुसलकम्मपथधम्मो, दसविधं वा चक्कवत्तिवत्तं। दसविधे वा कुसलधम्मे अगरहिते वा राजधम्मे नियुत्तोति धम्मिको। तेन च धम्मेन सकललोकं रञ्जेतीति धम्मराजा। धम्मेन वा लद्धरज्जत्ता धम्मराजा। चक्कवत्तीहि धम्मेन ञायेन रज्जं अधिगच्छति, न अधम्मेन। दसविधेन चक्कवत्तिवत्तेनाति दसप्पभेदेन चक्कवत्तीनं वत्तेन।
Dhammoti dasakusalakammapathadhammo, dasavidhaṃ vā cakkavattivattaṃ. Dasavidhe vā kusaladhamme agarahite vā rājadhamme niyuttoti dhammiko. Tena ca dhammena sakalalokaṃ rañjetīti dhammarājā. Dhammena vā laddharajjattā dhammarājā. Cakkavattīhi dhammena ñāyena rajjaṃ adhigacchati, na adhammena. Dasavidhena cakkavattivattenāti dasappabhedena cakkavattīnaṃ vattena.
किं पन तं दसविधं चक्कवत्तिवत्तन्ति? वुच्चते –
Kiṃ pana taṃ dasavidhaṃ cakkavattivattanti? Vuccate –
‘‘कतमं पन तं, देव, अरियं चक्कवत्तिवत्तन्ति? तेन हि त्वं, तात, धम्मंयेव निस्साय धम्मं सक्करोन्तो धम्मं गरुं करोन्तो धम्मं मानेन्तो धम्मं पूजेन्तो धम्मं अपचायमानो धम्मद्धजो धम्मकेतु धम्माधिपतेय्यो धम्मिकं रक्खावरणगुत्तिं संविदहस्सु अन्तोजनस्मिं बलकायस्मिं खत्तियेसु अनुयन्तेसु ब्राह्मणगहपतिकेसु नेगमजानपदेसु समणब्राह्मणेसु मिगपक्खीसु। मा च ते, तात, विजिते अधम्मकारो पवत्तित्थ। ये च ते, तात, विजिते अधना अस्सु, तेसञ्च धनमनुप्पदेय्यासि। ये च ते, तात, विजिते समणब्राह्मणा मदप्पमादा पटिविरता खन्तिसोरच्चे निविट्ठा एकमत्तानं दमेन्ति, एकमत्तानं समेन्ति, एकमत्तानं परिनिब्बापेन्ति। ते कालेन कालं उपसङ्कमित्वा परिपुच्छेय्यासि परिग्गण्हेय्यासि – ‘किं, भन्ते, कुसलं किं अकुसलं, किं सावज्जं किं अनवज्जं, किं सेवितब्बं किं न सेवितब्बं, किं मे करियमानं दीघरत्तं अहिताय दुक्खाय अस्स, किं वा पन मे करियमानं दीघरत्तं हिताय सुखाय अस्सा’ति। तेसं सुत्वा यं अकुसलं, तं अभिनिवज्जेय्यासि, यं कुसलं, तं समादाय वत्तेय्यासि। इदं खो, तात, तं अरियं चक्कवत्तिवत्त’’न्ति –
‘‘Katamaṃ pana taṃ, deva, ariyaṃ cakkavattivattanti? Tena hi tvaṃ, tāta, dhammaṃyeva nissāya dhammaṃ sakkaronto dhammaṃ garuṃ karonto dhammaṃ mānento dhammaṃ pūjento dhammaṃ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahassu antojanasmiṃ balakāyasmiṃ khattiyesu anuyantesu brāhmaṇagahapatikesu negamajānapadesu samaṇabrāhmaṇesu migapakkhīsu. Mā ca te, tāta, vijite adhammakāro pavattittha. Ye ca te, tāta, vijite adhanā assu, tesañca dhanamanuppadeyyāsi. Ye ca te, tāta, vijite samaṇabrāhmaṇā madappamādā paṭiviratā khantisoracce niviṭṭhā ekamattānaṃ damenti, ekamattānaṃ samenti, ekamattānaṃ parinibbāpenti. Te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripuccheyyāsi pariggaṇheyyāsi – ‘kiṃ, bhante, kusalaṃ kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ kiṃ anavajjaṃ, kiṃ sevitabbaṃ kiṃ na sevitabbaṃ, kiṃ me kariyamānaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya assa, kiṃ vā pana me kariyamānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’ti. Tesaṃ sutvā yaṃ akusalaṃ, taṃ abhinivajjeyyāsi, yaṃ kusalaṃ, taṃ samādāya vatteyyāsi. Idaṃ kho, tāta, taṃ ariyaṃ cakkavattivatta’’nti –
एवं चक्कवत्तिसुत्ते (दी॰ नि॰ ३.८४) आगतनयेन अन्तोजनस्मिं बलकाये एकं, खत्तियेसु एकं, अनुयन्तेसु एकं, ब्राह्मणगहपतिकेसु एकं, नेगमजानपदेसु एकं, समणब्राह्मणेसु एकं, मिगपक्खीसु एकं, अधम्मकारप्पटिक्खेपो एकं, अधनानं धनानुप्पदानं एकं, समणब्राह्मणे उपसङ्कमित्वा पञ्हपुच्छनं एकन्ति एवमेवं तं चक्कवत्तिवत्तं दसविधं होति। गहपतिके पन पक्खिजाते च विसुं कत्वा गण्हन्तस्स द्वादसविधं होति।
Evaṃ cakkavattisutte (dī. ni. 3.84) āgatanayena antojanasmiṃ balakāye ekaṃ, khattiyesu ekaṃ, anuyantesu ekaṃ, brāhmaṇagahapatikesu ekaṃ, negamajānapadesu ekaṃ, samaṇabrāhmaṇesu ekaṃ, migapakkhīsu ekaṃ, adhammakārappaṭikkhepo ekaṃ, adhanānaṃ dhanānuppadānaṃ ekaṃ, samaṇabrāhmaṇe upasaṅkamitvā pañhapucchanaṃ ekanti evamevaṃ taṃ cakkavattivattaṃ dasavidhaṃ hoti. Gahapatike pana pakkhijāte ca visuṃ katvā gaṇhantassa dvādasavidhaṃ hoti.
अञ्ञथा वत्तितुं अदेन्तो सो धम्मो अधिट्ठानं एतस्साति तदधिट्ठानं। तेन तदधिट्ठानेन चेतसा। सक्करोन्तोति आदरकिरियावसेन करोन्तो। तेनाह ‘‘यथा’’तिआदि। गरुं करोन्तोति पासाणच्छत्तं विय गरुकरणवसेन गरुं करोन्तो। तेनेवाह ‘‘तस्मिं गारवुप्पत्तिया’’ति। धम्माधिपतिभूतागतभावेनाति इमिना यथावुत्तधम्मस्स जेट्ठकभावेन पुरिमतरं अत्तभावेसु सक्कच्चं समुपचितभावं दस्सेति। धम्मवसेनेव च सब्बकिरियानं करणेनाति एतेन ठाननिसज्जादीसु यथावुत्तधम्मनिन्नपोणपब्भारभावं दस्सेति। अस्साति रक्खावरणगुत्तिया। परं रक्खन्तोति अञ्ञं दिट्ठधम्मिकादिअनत्थतो रक्खन्तो। तेनेव पररक्खसाधनेन खन्तिआदिगुणेन अत्तानं ततो एव रक्खति। मेत्तचित्तताति मेत्तचित्तताय। निवासनपारुपनगेहादीनि सीतुण्हादिप्पटिबाहनेन आवरणं।
Aññathā vattituṃ adento so dhammo adhiṭṭhānaṃ etassāti tadadhiṭṭhānaṃ. Tena tadadhiṭṭhānena cetasā. Sakkarontoti ādarakiriyāvasena karonto. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Garuṃ karontoti pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇavasena garuṃ karonto. Tenevāha ‘‘tasmiṃ gāravuppattiyā’’ti. Dhammādhipatibhūtāgatabhāvenāti iminā yathāvuttadhammassa jeṭṭhakabhāvena purimataraṃ attabhāvesu sakkaccaṃ samupacitabhāvaṃ dasseti. Dhammavaseneva ca sabbakiriyānaṃ karaṇenāti etena ṭhānanisajjādīsu yathāvuttadhammaninnapoṇapabbhārabhāvaṃ dasseti. Assāti rakkhāvaraṇaguttiyā. Paraṃ rakkhantoti aññaṃ diṭṭhadhammikādianatthato rakkhanto. Teneva pararakkhasādhanena khantiādiguṇena attānaṃ tato eva rakkhati. Mettacittatāti mettacittatāya. Nivāsanapārupanagehādīni sītuṇhādippaṭibāhanena āvaraṇaṃ.
अन्तोजनस्मिन्ति अब्भन्तरभूते पुत्तदारादिजने। सीलसंवरे पतिट्ठापेन्तोति इमिना रक्खं दस्सेति। वत्थगन्धमालादीनि चस्स ददमानोति इमिना आवरणं, इतरेन गुत्तिं। सम्पदानेनपीति पि-सद्देन सीलसंवरेसु पतिट्ठापनादीनं सम्पिण्डेति। एस नयो परेसुपि पि-सद्दग्गहणे। निगमो निवासो एतेसन्ति नेगमा। एवं जानपदाति आह ‘‘तथा निगमवासिनो’’तिआदिना।
Antojanasminti abbhantarabhūte puttadārādijane. Sīlasaṃvare patiṭṭhāpentoti iminā rakkhaṃ dasseti. Vatthagandhamālādīni cassa dadamānoti iminā āvaraṇaṃ, itarena guttiṃ. Sampadānenapīti pi-saddena sīlasaṃvaresu patiṭṭhāpanādīnaṃ sampiṇḍeti. Esa nayo paresupi pi-saddaggahaṇe. Nigamo nivāso etesanti negamā. Evaṃ jānapadāti āha ‘‘tathā nigamavāsino’’tiādinā.
रक्खावरणगुत्तिया कायकम्मादीसु संविदहनं ठपनं नाम तदुपदेसोयेवाति वुत्तं ‘‘कथेत्वा’’ति। एतेसूति पाळियं वुत्तेसु समणादीसु। पटिवत्तेतुं न सक्का खीणानं किलेसानं पुन अनुप्पज्जनतो। सेसमेत्थ सुविञ्ञेय्यमेव।
Rakkhāvaraṇaguttiyā kāyakammādīsu saṃvidahanaṃ ṭhapanaṃ nāma tadupadesoyevāti vuttaṃ ‘‘kathetvā’’ti. Etesūti pāḷiyaṃ vuttesu samaṇādīsu. Paṭivattetuṃ na sakkā khīṇānaṃ kilesānaṃ puna anuppajjanato. Sesamettha suviññeyyameva.
चक्कवत्तिसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Cakkavattisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ४. चक्कवत्तिसुत्तं • 4. Cakkavattisuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ४. चक्कवत्तिसुत्तवण्णना • 4. Cakkavattisuttavaṇṇanā
