| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
៣. ចក្កវត្តិសុត្តវណ្ណនា
3. Cakkavattisuttavaṇṇanā
អត្តទីបសរណតាវណ្ណនា
Attadīpasaraṇatāvaṇṇanā
៨០. ឯវំ មេ សុតន្តិ ចក្កវត្តិសុត្តំ។ តត្រាយមនុត្តានបទវណ្ណនា – មាតុលាយន្តិ ឯវំនាមកេ នគរេ។ តំ នគរំ គោចរគាមំ កត្វា អវិទូរេ វនសណ្ឌេ វិហរតិ។ ‘‘តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសី’’តិ ឯត្ថ អយមនុបុព្ពិកថា –
80.Evaṃme sutanti cakkavattisuttaṃ. Tatrāyamanuttānapadavaṇṇanā – mātulāyanti evaṃnāmake nagare. Taṃ nagaraṃ gocaragāmaṃ katvā avidūre vanasaṇḍe viharati. ‘‘Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesī’’ti ettha ayamanupubbikathā –
ភគវា កិរ ឥមស្ស សុត្តស្ស សមុដ្ឋានសមយេ បច្ចូសកាលេ មហាករុណាសមាបត្តិតោ វុដ្ឋាយ លោកំ វោលោកេន្តោ ឥមាយ អនាគតវំសទីបិកាយ សុត្តន្តកថាយ មាតុលនគរវាសីនំ ចតុរាសីតិយា បាណសហស្សានំ ធម្មាភិសមយំ ទិស្វា បាតោវ វីសតិភិក្ខុសហស្សបរិវារោ មាតុលនគរំ សម្បត្តោ។ មាតុលនគរវាសិនោ ខត្តិយា ‘‘ភគវា អាគតោ’’តិ សុត្វា បច្ចុគ្គម្ម ទសពលំ និមន្តេត្វា មហាសក្ការេន នគរំ បវេសេត្វា និសជ្ជដ្ឋានំ សំវិធាយ ភគវន្តំ មហារហេ បល្លង្កេ និសីទាបេត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស មហាទានំ អទំសុ។ ភគវា ភត្តកិច្ចំ និដ្ឋាបេត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘សចាហំ ឥមស្មិំ ឋានេ ឥមេសំ មនុស្សានំ ធម្មំ ទេសេស្សាមិ, អយំ បទេសោ សម្ពាធោ, មនុស្សានំ ឋាតុំ វា និសីទិតុំ វា ឱកាសោ ន ភវិស្សតិ, មហតា ខោ បន សមាគមេន ភវិតព្ព’’ន្តិ។
Bhagavā kira imassa suttassa samuṭṭhānasamaye paccūsakāle mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya lokaṃ volokento imāya anāgatavaṃsadīpikāya suttantakathāya mātulanagaravāsīnaṃ caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayaṃ disvā pātova vīsatibhikkhusahassaparivāro mātulanagaraṃ sampatto. Mātulanagaravāsino khattiyā ‘‘bhagavā āgato’’ti sutvā paccuggamma dasabalaṃ nimantetvā mahāsakkārena nagaraṃ pavesetvā nisajjaṭṭhānaṃ saṃvidhāya bhagavantaṃ mahārahe pallaṅke nisīdāpetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adaṃsu. Bhagavā bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā cintesi – ‘‘sacāhaṃ imasmiṃ ṭhāne imesaṃ manussānaṃ dhammaṃ desessāmi, ayaṃ padeso sambādho, manussānaṃ ṭhātuṃ vā nisīdituṃ vā okāso na bhavissati, mahatā kho pana samāgamena bhavitabba’’nti.
អថ រាជកុលានំ ភត្តានុមោទនំ អកត្វាវ បត្តំ គហេត្វា នគរតោ និក្ខមិ។ មនុស្សា ចិន្តយិំសុ – ‘‘សត្ថា អម្ហាកំ អនុមោទនម្បិ អកត្វា គច្ឆតិ, អទ្ធា ភត្តគ្គំ អមនាបំ អហោសិ, ពុទ្ធានំ នាម ន សក្កា ចិត្តំ គហេតុំ, ពុទ្ធេហិ សទ្ធិំ វិស្សាសករណំ នាម សមុស្សិតផណំ អាសីវិសំ គីវាយ គហណសទិសំ ហោតិ; ឯថ ភោ, តថាគតំ ខមាបេស្សាមា’’តិ។ សកលនគរវាសិនោ ភគវតា សហេវ និក្ខន្តា។ ភគវា គច្ឆន្តោវ មគធក្ខេត្តេ ឋិតំ សាខាវិដបសម្បន្នំ សន្ទច្ឆាយំ ករីសមត្តភូមិបត្ថដំ ឯកំ មាតុលរុក្ខំ ទិស្វា ឥមស្មិំ រុក្ខមូលេ និសីទិត្វា ធម្មេ ទេសិយមានេ ‘‘មហាជនស្ស ឋាននិសជ្ជនោកាសោ ភវិស្សតី’’តិ។ និវត្តិត្វា មគ្គា ឱក្កម្ម រុក្ខមូលំ ឧបសង្កមិត្វា ធម្មភណ្ឌាគារិកំ អានន្ទត្ថេរំ ឱលោកេសិ។ ថេរោ ឱលោកិតសញ្ញាយ ឯវ ‘‘សត្ថា និសីទិតុកាមោ’’តិ ញត្វា សុគតមហាចីវរំ បញ្ញបេត្វា អទាសិ។ និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ អាសនេ។ អថស្ស បុរតោ មនុស្សា និសីទិំសុ។ ឧភោសុ បស្សេសុ បច្ឆតោ ច ភិក្ខុសង្ឃោ, អាកាសេ ទេវតា អដ្ឋំសុ, ឯវំ មហាបរិសមជ្ឈគតោ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ។
Atha rājakulānaṃ bhattānumodanaṃ akatvāva pattaṃ gahetvā nagarato nikkhami. Manussā cintayiṃsu – ‘‘satthā amhākaṃ anumodanampi akatvā gacchati, addhā bhattaggaṃ amanāpaṃ ahosi, buddhānaṃ nāma na sakkā cittaṃ gahetuṃ, buddhehi saddhiṃ vissāsakaraṇaṃ nāma samussitaphaṇaṃ āsīvisaṃ gīvāya gahaṇasadisaṃ hoti; etha bho, tathāgataṃ khamāpessāmā’’ti. Sakalanagaravāsino bhagavatā saheva nikkhantā. Bhagavā gacchantova magadhakkhette ṭhitaṃ sākhāviṭapasampannaṃ sandacchāyaṃ karīsamattabhūmipatthaṭaṃ ekaṃ mātularukkhaṃ disvā imasmiṃ rukkhamūle nisīditvā dhamme desiyamāne ‘‘mahājanassa ṭhānanisajjanokāso bhavissatī’’ti. Nivattitvā maggā okkamma rukkhamūlaṃ upasaṅkamitvā dhammabhaṇḍāgārikaṃ ānandattheraṃ olokesi. Thero olokitasaññāya eva ‘‘satthā nisīditukāmo’’ti ñatvā sugatamahācīvaraṃ paññapetvā adāsi. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Athassa purato manussā nisīdiṃsu. Ubhosu passesu pacchato ca bhikkhusaṅgho, ākāse devatā aṭṭhaṃsu, evaṃ mahāparisamajjhagato tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi.
តេ ភិក្ខូតិ តត្រ ឧបវិដ្ឋា ធម្មប្បដិគ្គាហកា ភិក្ខូ។ អត្តទីបាតិ អត្តានំ ទីបំ តាណំ លេណំ គតិំ បរាយណំ បតិដ្ឋំ កត្វា វិហរថាតិ អត្ថោ។ អត្តសរណាតិ ឥទំ តស្សេវ វេវចនំ។ អនញ្ញសរណាតិ ឥទំ អញ្ញសរណបដិក្ខេបវចនំ។ ន ហិ អញ្ញោ អញ្ញស្ស សរណំ ហោតិ, អញ្ញស្ស វាយាមេន អញ្ញស្ស អសុជ្ឈនតោ។ វុត្តម្បិ ចេតំ ‘‘អត្តា ហិ អត្តនោ នាថោ, កោ ហិ នាថោ បរោ សិយា’’តិ (ធ. ប. ១៦០)។ តេនាហ ‘‘អនញ្ញសរណា’’តិ។ កោ បនេត្ថ អត្តា នាម, លោកិយលោកុត្តរោ ធម្មោ។ តេនាហ – ‘‘ធម្មទីបា ធម្មសរណា អនញ្ញសរណា’’តិ។ ‘‘កាយេ កាយានុបស្សី’’តិអាទីនិ មហាសតិបដ្ឋានេ វិត្ថារិតានិ។
Te bhikkhūti tatra upaviṭṭhā dhammappaṭiggāhakā bhikkhū. Attadīpāti attānaṃ dīpaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gatiṃ parāyaṇaṃ patiṭṭhaṃ katvā viharathāti attho. Attasaraṇāti idaṃ tasseva vevacanaṃ. Anaññasaraṇāti idaṃ aññasaraṇapaṭikkhepavacanaṃ. Na hi añño aññassa saraṇaṃ hoti, aññassa vāyāmena aññassa asujjhanato. Vuttampi cetaṃ ‘‘attā hi attano nātho, ko hi nātho paro siyā’’ti (dha. pa. 160). Tenāha ‘‘anaññasaraṇā’’ti. Ko panettha attā nāma, lokiyalokuttaro dhammo. Tenāha – ‘‘dhammadīpā dhammasaraṇā anaññasaraṇā’’ti. ‘‘Kāye kāyānupassī’’tiādīni mahāsatipaṭṭhāne vitthāritāni.
គោចរេតិ ចរិតុំ យុត្តដ្ឋានេ។ សកេតិ អត្តនោ សន្តកេ។ បេត្តិកេ វិសយេតិ បិតិតោ អាគតវិសយេ។ ចរតន្តិ ចរន្តានំ។ ‘‘ចរន្ត’’ន្តិបិ បាឋោ, អយមេវត្ថោ។ ន លច្ឆតីតិ ន លភិស្សតិ ន បស្សិស្សតិ។ មារោតិ ទេវបុត្តមារោបិ, មច្ចុមារោបិ, កិលេសមារោបិ។ ឱតារន្តិ រន្ធំ ឆិទ្ទំ វិវរំ។ អយំ បនត្ថោ លេឌ្ឌុដ្ឋានតោ និក្ខម្ម តោរណេ និសីទិត្វា ពាលាតបំ តបន្តំ លាបំ សកុណំ គហេត្វា។ បក្ខន្ទសេនសកុណវត្ថុនា ទីបេតព្ពោ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Gocareti carituṃ yuttaṭṭhāne. Saketi attano santake. Pettike visayeti pitito āgatavisaye. Caratanti carantānaṃ. ‘‘Caranta’’ntipi pāṭho, ayamevattho. Na lacchatīti na labhissati na passissati. Māroti devaputtamāropi, maccumāropi, kilesamāropi. Otāranti randhaṃ chiddaṃ vivaraṃ. Ayaṃ panattho leḍḍuṭṭhānato nikkhamma toraṇe nisīditvā bālātapaṃ tapantaṃ lāpaṃ sakuṇaṃ gahetvā. Pakkhandasenasakuṇavatthunā dīpetabbo. Vuttañhetaṃ –
‘‘ភូតបុព្ពំ, ភិក្ខវេ, សកុណគ្ឃិ លាបំ សកុណំ សហសា អជ្ឈប្បត្តា អគ្គហេសិ។ អថ ខោ, ភិក្ខវេ, លាបោ សកុណោ សកុណគ្ឃិយា ហរិយមានោ ឯវំ បរិទេវសិ ‘មយមេវម្ហ អលក្ខិកា, មយំ អប្បបុញ្ញា, យេ មយំ អគោចរេ ចរិម្ហ បរវិសយេ, សចេជ្ជ មយំ គោចរេ ចរេយ្យាម សកេ បេត្តិកេ វិសយេ, ន ម្យាយំ សកុណគ្ឃិ អលំ អភវិស្ស យទិទំ យុទ្ធាយា’តិ។ កោ បន តេ លាប គោចរោ សកោ បេត្តិកោ វិសយោតិ? យទិទំ នង្គលកដ្ឋករណំ លេឌ្ឌុដ្ឋានន្តិ។ អថ ខោ, ភិក្ខវេ, សកុណគ្ឃិ សកេ ពលេ អបត្ថទ្ធា សកេ ពលេ អសំវទមានា លាបំ សកុណំ បមុញ្ចិ គច្ឆ ខោ ត្វំ លាប, តត្របិ គន្ត្វា ន មោក្ខសីតិ។
‘‘Bhūtapubbaṃ, bhikkhave, sakuṇagghi lāpaṃ sakuṇaṃ sahasā ajjhappattā aggahesi. Atha kho, bhikkhave, lāpo sakuṇo sakuṇagghiyā hariyamāno evaṃ paridevasi ‘mayamevamha alakkhikā, mayaṃ appapuññā, ye mayaṃ agocare carimha paravisaye, sacejja mayaṃ gocare careyyāma sake pettike visaye, na myāyaṃ sakuṇagghi alaṃ abhavissa yadidaṃ yuddhāyā’ti. Ko pana te lāpa gocaro sako pettiko visayoti? Yadidaṃ naṅgalakaṭṭhakaraṇaṃ leḍḍuṭṭhānanti. Atha kho, bhikkhave, sakuṇagghi sake bale apatthaddhā sake bale asaṃvadamānā lāpaṃ sakuṇaṃ pamuñci gaccha kho tvaṃ lāpa, tatrapi gantvā na mokkhasīti.
អថ ខោ , ភិក្ខវេ, លាបោ សកុណោ នង្គលកដ្ឋករណំ លេឌ្ឌុដ្ឋានំ គន្ត្វា មហន្តំ លេឌ្ឌុំ អភិរុហិត្វា សកុណគ្ឃិំ វទមានោ អដ្ឋាសិ ‘‘ឯហិ ខោ ទានិ មេ សកុណគ្ឃិ, ឯហិ ខោ ទានិ មេ សកុណគ្ឃី’’តិ។ អថ ខោ សា, ភិក្ខវេ, សកុណគ្ឃិ សកេ ពលេ អបត្ថទ្ធា សកេ ពលេ អសំវទមានា ឧភោ បក្ខេ សន្នយ្ហ លាបំ សកុណំ សហសា អជ្ឈប្បត្តា។ យទា ខោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញាសិ លាបោ សកុណោ ពហុអាគតា ខោ ម្យាយំ សកុណគ្ឃីតិ, អថ ខោ តស្សេវ លេឌ្ឌុស្ស អន្តរំ បច្ចុបាទិ។ អថ ខោ, ភិក្ខវេ, សកុណគ្ឃិ តត្ថេវ ឧរំ បច្ចតាឡេសិ។ ឯវញ្ហិ តំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យោ អគោចរេ ចរតិ បរវិសយេ។
Atha kho , bhikkhave, lāpo sakuṇo naṅgalakaṭṭhakaraṇaṃ leḍḍuṭṭhānaṃ gantvā mahantaṃ leḍḍuṃ abhiruhitvā sakuṇagghiṃ vadamāno aṭṭhāsi ‘‘ehi kho dāni me sakuṇagghi, ehi kho dāni me sakuṇagghī’’ti. Atha kho sā, bhikkhave, sakuṇagghi sake bale apatthaddhā sake bale asaṃvadamānā ubho pakkhe sannayha lāpaṃ sakuṇaṃ sahasā ajjhappattā. Yadā kho, bhikkhave, aññāsi lāpo sakuṇo bahuāgatā kho myāyaṃ sakuṇagghīti, atha kho tasseva leḍḍussa antaraṃ paccupādi. Atha kho, bhikkhave, sakuṇagghi tattheva uraṃ paccatāḷesi. Evañhi taṃ, bhikkhave, hoti yo agocare carati paravisaye.
តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, មា អគោចរេ ចរិត្ថ បរវិសយេ, អគោចរេ, ភិក្ខវេ, ចរតំ បរវិសយេ លច្ឆតិ មារោ ឱតារំ, លច្ឆតិ មារោ អារម្មណំ។ កោ ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អគោចរោ បរវិសយោ, យទិទំ បញ្ច កាមគុណា។ កតមេ បញ្ច? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា, សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា, ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា, ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា, កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា។ អយំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អគោចរោ បរវិសយោ។
Tasmātiha, bhikkhave, mā agocare carittha paravisaye, agocare, bhikkhave, carataṃ paravisaye lacchati māro otāraṃ, lacchati māro ārammaṇaṃ. Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno agocaro paravisayo, yadidaṃ pañca kāmaguṇā. Katame pañca? Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā, sotaviññeyyā saddā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā, ghānaviññeyyā gandhā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā, jivhāviññeyyā rasā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā, kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Ayaṃ, bhikkhave, bhikkhuno agocaro paravisayo.
គោចរេ, ភិក្ខវេ, ចរថ…បេ.… ន លច្ឆតិ មារោ អារម្មណំ។ កោ ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ គោចរោ សកោ បេត្តិកោ វិសយោ, យទិទំ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា។ កតមេ ចត្តារោ? ឥធ ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ – អយំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ គោចរោ សកោ បេត្តិកោ វិសយោតិ (សំ. និ. ៥.៣៧១)។
Gocare, bhikkhave, caratha…pe… na lacchati māro ārammaṇaṃ. Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo, yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā. Katame cattāro? Idha bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; vedanāsu vedanānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; citte cittānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ – ayaṃ, bhikkhave, bhikkhuno gocaro sako pettiko visayoti (saṃ. ni. 5.371).
កុសលានន្តិ អនវជ្ជលក្ខណានំ។ សមាទានហេតូតិ សមាទាយ វត្តនហេតុ។ ឯវមិទំ បុញ្ញំ បវឌ្ឍតីតិ ឯវំ ឥទំ លោកិយលោកុត្តរំ បុញ្ញផលំ វឌ្ឍតិ, បុញ្ញផលន្តិ ច ឧបរូបរិ បុញ្ញម្បិ បុញ្ញវិបាកោបិ វេទិតព្ពោ។
Kusalānanti anavajjalakkhaṇānaṃ. Samādānahetūti samādāya vattanahetu. Evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatīti evaṃ idaṃ lokiyalokuttaraṃ puññaphalaṃ vaḍḍhati, puññaphalanti ca uparūpari puññampi puññavipākopi veditabbo.
ទឡ្ហនេមិចក្កវត្តិរាជកថាវណ្ណនា
Daḷhanemicakkavattirājakathāvaṇṇanā
៨១. តត្ថ ទុវិធំ កុសលំ វដ្ដគាមី ច វិវដ្ដគាមី ច។ តត្ថ វដ្ដគាមិកុសលំ នាម មាតាបិតូនំ បុត្តធីតាសុ បុត្តធីតានញ្ច មាតាបិតូសុ សិនេហវសេន មុទុមទ្ទវចិត្តំ។ វិវដ្ដគាមិកុសលំ នាម ‘‘ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា’’តិអាទិភេទា សត្តតិំស ពោធិបក្ខិយធម្មា។ តេសុ វដ្ដគាមិបុញ្ញស្ស បរិយោសានំ មនុស្សលោកេ ចក្កវត្តិសិរីវិភវោ។ វិវដ្ដគាមិកុសលស្ស មគ្គផលនិព្ពានសម្បត្តិ។ តត្ថ វិវដ្ដគាមិកុសលស្ស វិបាកំ សុត្តបរិយោសានេ ទស្សេស្សតិ។
81. Tattha duvidhaṃ kusalaṃ vaṭṭagāmī ca vivaṭṭagāmī ca. Tattha vaṭṭagāmikusalaṃ nāma mātāpitūnaṃ puttadhītāsu puttadhītānañca mātāpitūsu sinehavasena mudumaddavacittaṃ. Vivaṭṭagāmikusalaṃ nāma ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādibhedā sattatiṃsa bodhipakkhiyadhammā. Tesu vaṭṭagāmipuññassa pariyosānaṃ manussaloke cakkavattisirīvibhavo. Vivaṭṭagāmikusalassa maggaphalanibbānasampatti. Tattha vivaṭṭagāmikusalassa vipākaṃ suttapariyosāne dassessati.
ឥធ បន វដ្ដគាមិកុសលស្ស វិបាកទស្សនត្ថំ, ភិក្ខវេ, យទា បុត្តធីតរោ មាតាបិតូនំ ឱវាទេ ន អដ្ឋំសុ, តទា អាយុនាបិ វណ្ណេនាបិ ឥស្សរិយេនាបិ បរិហាយិំសុ។ យទា បន អដ្ឋំសុ, តទា វឌ្ឍិំសូតិ វត្វា វដ្ដគាមិកុសលានុសន្ធិវសេន ‘‘ភូតបុព្ពំ, ភិក្ខវេ’’តិ ទេសនំ អារភិ។ តត្ថ ចក្កវត្តីតិអាទីនិ មហាបទានេ (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.៣៣) វិត្ថារិតានេវ។
Idha pana vaṭṭagāmikusalassa vipākadassanatthaṃ, bhikkhave, yadā puttadhītaro mātāpitūnaṃ ovāde na aṭṭhaṃsu, tadā āyunāpi vaṇṇenāpi issariyenāpi parihāyiṃsu. Yadā pana aṭṭhaṃsu, tadā vaḍḍhiṃsūti vatvā vaṭṭagāmikusalānusandhivasena ‘‘bhūtapubbaṃ, bhikkhave’’ti desanaṃ ārabhi. Tattha cakkavattītiādīni mahāpadāne (dī. ni. aṭṭha. 2.33) vitthāritāneva.
៨២. ឱសក្កិតន្តិ ឦសកម្បិ អវសក្កិតំ។ ឋានា ចុតន្តិ សព្ពសោ ឋានា អបគតំ។ តំ កិរ ចក្ករតនំ អន្តេបុរទ្វារេ អក្ខាហតំ វិយ វេហាសំ អដ្ឋាសិ។ អថស្ស ឧភោសុ បស្សេសុ ទ្វេ ខទិរត្ថម្ភេ និខណិត្វា ចក្ករតនមត្ថកេ នេមិអភិមុខំ ឯកំ សុត្តកំ ពន្ធិំសុ។ អធោភាគេបិ នេមិអភិមុខំ ឯកំ ពន្ធិំសុ។ តេសុ ឧបរិមសុត្តតោ អប្បមត្តកម្បិ ឱគតំ ចក្ករតនំ ឱសក្កិតំ នាម ហោតិ, ហេដ្ឋា សុត្តស្ស ឋានំ ឧបរិមកោដិយា អតិក្កន្តគតំ ឋានា ចុតំ នាម ហោតិ, តទេតំ អតិពលវទោសេ សតិ ឯវំ ហោតិ។ សុត្តមត្តម្បិ ឯកង្គុលទ្វង្គុលមត្តំ វា ភដ្ឋំ ឋានា ចុតមេវ ហោតិ។ តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ ‘‘ឱសក្កិតំ ឋានា ចុត’’ន្តិ។
82.Osakkitanti īsakampi avasakkitaṃ. Ṭhānā cutanti sabbaso ṭhānā apagataṃ. Taṃ kira cakkaratanaṃ antepuradvāre akkhāhataṃ viya vehāsaṃ aṭṭhāsi. Athassa ubhosu passesu dve khadiratthambhe nikhaṇitvā cakkaratanamatthake nemiabhimukhaṃ ekaṃ suttakaṃ bandhiṃsu. Adhobhāgepi nemiabhimukhaṃ ekaṃ bandhiṃsu. Tesu uparimasuttato appamattakampi ogataṃ cakkaratanaṃ osakkitaṃ nāma hoti, heṭṭhā suttassa ṭhānaṃ uparimakoṭiyā atikkantagataṃ ṭhānā cutaṃ nāma hoti, tadetaṃ atibalavadose sati evaṃ hoti. Suttamattampi ekaṅguladvaṅgulamattaṃ vā bhaṭṭhaṃ ṭhānā cutameva hoti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ ‘‘osakkitaṃ ṭhānā cuta’’nti.
អថ មេ អារោចេយ្យាសីតិ តាត, ត្វំ អជ្ជ អាទិំ កត្វា ទិវសស្ស តិក្ខត្តុំ ចក្ករតនស្ស ឧបដ្ឋានំ គច្ឆ, ឯវំ គច្ឆន្តោ យទា ចក្ករតនំ ឦសកម្បិ ឱសក្កិតំ ឋានា ចុតំ បស្សសិ, អថ មយ្ហំ អាចិក្ខេយ្យាសិ។ ជីវិតញ្ហិ មេ តវ ហត្ថេ និក្ខិត្តន្តិ។ អទ្ទសាតិ អប្បមត្តោ ទិវសស្ស តិក្ខត្តុំ គន្ត្វា ឱលោកេន្តោ ឯកទិវសំ អទ្ទស។
Atha me āroceyyāsīti tāta, tvaṃ ajja ādiṃ katvā divasassa tikkhattuṃ cakkaratanassa upaṭṭhānaṃ gaccha, evaṃ gacchanto yadā cakkaratanaṃ īsakampi osakkitaṃ ṭhānā cutaṃ passasi, atha mayhaṃ ācikkheyyāsi. Jīvitañhi me tava hatthe nikkhittanti. Addasāti appamatto divasassa tikkhattuṃ gantvā olokento ekadivasaṃ addasa.
៨៣. អថ ខោ, ភិក្ខវេតិ ភិក្ខវេ, អថ រាជា ទឡ្ហនេមិ ‘‘ចក្ករតនំ ឱសក្កិត’’ន្តិ សុត្វា ឧប្បន្នពលវទោមនស្សោ ‘‘ន ទានិ មយា ចិរំ ជីវិតព្ពំ ភវិស្សតិ, អប្បាវសេសំ មេ អាយុ, ន មេ ទានិ កាមេ បរិភុញ្ជនកាលោ, បព្ពជ្ជាកាលោ មេ ឥទានី’’តិ រោទិត្វា បរិទេវិត្វា ជេដ្ឋបុត្តំ កុមារំ អាមន្តាបេត្វា ឯតទវោច។ សមុទ្ទបរិយន្តន្តិ បរិក្ខិត្តឯកសមុទ្ទបរិយន្តមេវ។ ឥទំ ហិស្ស កុលសន្តកំ។ ចក្កវាឡបរិយន្តំ បន បុញ្ញិទ្ធិវសេន និព្ពត្តំ, ន តំ សក្កា ទាតុំ។ កុលសន្តកំ បន និយ្យាតេន្តោ ‘‘សមុទ្ទបរិយន្ត’’ន្តិ អាហ។ កេសមស្សុន្តិ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជន្តាបិ ហិ បឋមំ កេសមស្សុំ ឱហារេន្តិ។ តតោ បដ្ឋាយ បរូឡ្ហកេសេ ពន្ធិត្វា វិចរន្តិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា’’តិ។
83.Athakho, bhikkhaveti bhikkhave, atha rājā daḷhanemi ‘‘cakkaratanaṃ osakkita’’nti sutvā uppannabalavadomanasso ‘‘na dāni mayā ciraṃ jīvitabbaṃ bhavissati, appāvasesaṃ me āyu, na me dāni kāme paribhuñjanakālo, pabbajjākālo me idānī’’ti roditvā paridevitvā jeṭṭhaputtaṃ kumāraṃ āmantāpetvā etadavoca. Samuddapariyantanti parikkhittaekasamuddapariyantameva. Idaṃ hissa kulasantakaṃ. Cakkavāḷapariyantaṃ pana puññiddhivasena nibbattaṃ, na taṃ sakkā dātuṃ. Kulasantakaṃ pana niyyātento ‘‘samuddapariyanta’’nti āha. Kesamassunti tāpasapabbajjaṃ pabbajantāpi hi paṭhamaṃ kesamassuṃ ohārenti. Tato paṭṭhāya parūḷhakese bandhitvā vicaranti. Tena vuttaṃ – ‘‘kesamassuṃ ohāretvā’’ti.
កាសាយានីតិ កសាយរសបីតានិ។ អាទិតោ ឯវំ កត្វា បច្ឆា វក្កលានិបិ ធារេន្តិ។ បព្ពជីតិ បព្ពជិតោ។ បព្ពជិត្វា ច អត្តនោ មង្គលវនុយ្យានេយេវ វសិ។ រាជិសិម្ហីតិ រាជឦសិម្ហិ។ ព្រាហ្មណបព្ពជិតា ហិ ‘‘ព្រាហ្មណិសយោ’’តិ វុច្ចន្តិ។ សេតច្ឆត្តំ បន បហាយ រាជបព្ពជិតា រាជិសយោតិ។ អន្តរធាយីតិ អន្តរហិតំ និព្ពុតទីបសិខា វិយ អភាវំ ឧបគតំ។ បដិសំវេទេសីតិ កន្ទន្តោ បរិទេវន្តោ ជានាបេសិ។ បេត្តិកន្តិ បិតិតោ អាគតំ ទាយជ្ជំ ន ហោតិ, ន សក្កា កុសីតេន ហីនវីរិយេន ទស អកុសលកម្មបថេ សមាទាយ វត្តន្តេន បាបុណិតុំ។ អត្តនោ បន សុកតំ កម្មំ និស្សាយ ទសវិធំ ទ្វាទសវិធំ វា ចក្កវត្តិវត្តំ បូរេន្តេនេវេតំ បត្តព្ពន្តិ ទីបេតិ។ អថ នំ វត្តបដិបត្តិយំ ចោទេន្តោ ‘‘ឥង្ឃ ត្វ’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ អរិយេតិ និទ្ទោសេ។ ចក្កវត្តិវត្តេតិ ចក្កវត្តីនំ វត្តេ។
Kāsāyānīti kasāyarasapītāni. Ādito evaṃ katvā pacchā vakkalānipi dhārenti. Pabbajīti pabbajito. Pabbajitvā ca attano maṅgalavanuyyāneyeva vasi. Rājisimhīti rājaīsimhi. Brāhmaṇapabbajitā hi ‘‘brāhmaṇisayo’’ti vuccanti. Setacchattaṃ pana pahāya rājapabbajitā rājisayoti. Antaradhāyīti antarahitaṃ nibbutadīpasikhā viya abhāvaṃ upagataṃ. Paṭisaṃvedesīti kandanto paridevanto jānāpesi. Pettikanti pitito āgataṃ dāyajjaṃ na hoti, na sakkā kusītena hīnavīriyena dasa akusalakammapathe samādāya vattantena pāpuṇituṃ. Attano pana sukataṃ kammaṃ nissāya dasavidhaṃ dvādasavidhaṃ vā cakkavattivattaṃ pūrentenevetaṃ pattabbanti dīpeti. Atha naṃ vattapaṭipattiyaṃ codento ‘‘iṅgha tva’’ntiādimāha. Tattha ariyeti niddose. Cakkavattivatteti cakkavattīnaṃ vatte.
ចក្កវត្តិអរិយវត្តវណ្ណនា
Cakkavattiariyavattavaṇṇanā
៨៤. ធម្មន្តិ ទសកុសលកម្មបថធម្មំ។ និស្សាយាតិ តទធិដ្ឋានេន ចេតសា តមេវ និស្សយំ កត្វា។ ធម្មំ សក្ករោន្តោតិ យថា កតោ សោ ធម្មោ សុដ្ឋុ កតោ ហោតិ, ឯវមេតំ ករោន្តោ។ ធម្មំ គរុំ ករោន្តោតិ តស្មិំ គារវុប្បត្តិយា តំ គរុំ ករោន្តោ។ ធម្មំ មានេន្តោតិ តមេវ ធម្មំ បិយញ្ច ភាវនីយញ្ច កត្វា វិហរន្តោ។ ធម្មំ បូជេន្តោតិ តំ អបទិសិត្វា គន្ធមាលាទិបូជនេនស្ស បូជំ ករោន្តោ។ ធម្មំ អបចយមានោតិ តស្សេវ ធម្មស្ស អញ្ជលិករណាទីហិ នីចវុត្តិតំ ករោន្តោ។ ធម្មទ្ធជោ ធម្មកេតូតិ តំ ធម្មំ ធជមិវ បុរក្ខត្វា កេតុមិវ ច ឧក្ខិបិត្វា បវត្តិយា ធម្មទ្ធជោ ធម្មកេតុ ច ហុត្វាតិ អត្ថោ។ ធម្មាធិបតេយ្យោតិ ធម្មាធិបតិភូតោ អាគតភាវេន ធម្មវសេនេវ សព្ពកិរិយានំ ករណេន ធម្មាធិបតេយ្យោ ហុត្វា។ ធម្មិកំ រក្ខាវរណគុត្តិំ សំវិទហស្សូតិ ធម្មោ អស្សា អត្ថីតិ ធម្មិកា, រក្ខា ច អាវរណញ្ច គុត្តិ ច រក្ខាវរណគុត្តិ ។ តត្ថ ‘‘បរំ រក្ខន្តោ អត្តានំ រក្ខតី’’តិ (សំ. និ. ៥.៣៨៥) វចនតោ ខន្តិអាទយោ រក្ខា។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, បរំ រក្ខន្តោ អត្តានំ រក្ខតិ។ ខន្តិយា អវិហិំសាយ មេត្តចិត្តតា អនុទ្ទយតា’’តិ (សំ. និ. ៥.៣៨៥)។ និវាសនបារុបនគេហាទីនំ និវារណា អាវរណំ, ចោរាទិឧបទ្ទវនិវារណត្ថំ គោបាយនា គុត្តិ, តំ សព្ពម្បិ សុដ្ឋុ សំវិទហស្សុ បវត្តយ ឋបេហីតិ អត្ថោ។ ឥទានិ យត្ថ សា សំវិទហិតព្ពា, តំ ទស្សេន្តោ អន្តោជនស្មិន្តិអាទិមាហ។
84.Dhammanti dasakusalakammapathadhammaṃ. Nissāyāti tadadhiṭṭhānena cetasā tameva nissayaṃ katvā. Dhammaṃ sakkarontoti yathā kato so dhammo suṭṭhu kato hoti, evametaṃ karonto. Dhammaṃ garuṃ karontoti tasmiṃ gāravuppattiyā taṃ garuṃ karonto. Dhammaṃ mānentoti tameva dhammaṃ piyañca bhāvanīyañca katvā viharanto. Dhammaṃ pūjentoti taṃ apadisitvā gandhamālādipūjanenassa pūjaṃ karonto. Dhammaṃapacayamānoti tasseva dhammassa añjalikaraṇādīhi nīcavuttitaṃ karonto. Dhammaddhajodhammaketūti taṃ dhammaṃ dhajamiva purakkhatvā ketumiva ca ukkhipitvā pavattiyā dhammaddhajo dhammaketu ca hutvāti attho. Dhammādhipateyyoti dhammādhipatibhūto āgatabhāvena dhammavaseneva sabbakiriyānaṃ karaṇena dhammādhipateyyo hutvā. Dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahassūti dhammo assā atthīti dhammikā, rakkhā ca āvaraṇañca gutti ca rakkhāvaraṇagutti . Tattha ‘‘paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhatī’’ti (saṃ. ni. 5.385) vacanato khantiādayo rakkhā. Vuttañhetaṃ ‘‘kathañca, bhikkhave, paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhati. Khantiyā avihiṃsāya mettacittatā anuddayatā’’ti (saṃ. ni. 5.385). Nivāsanapārupanagehādīnaṃ nivāraṇā āvaraṇaṃ, corādiupaddavanivāraṇatthaṃ gopāyanā gutti, taṃ sabbampi suṭṭhu saṃvidahassu pavattaya ṭhapehīti attho. Idāni yattha sā saṃvidahitabbā, taṃ dassento antojanasmintiādimāha.
តត្រាយំ សង្ខេបត្ថោ – អន្តោជនសង្ខាតំ តវ បុត្តទារំ សីលសំវរេ បតិដ្ឋបេហិ, វត្ថគន្ធមាលាទីនិ ចស្ស ទេហិ, សព្ពោបទ្ទវេ ចស្ស និវារេហិ។ ពលកាយាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ អយំ បន វិសេសោ – ពលកាយោ កាលំ អនតិក្កមិត្វា ភត្តវេតនសម្បទានេនបិ អនុគ្គហេតព្ពោ។ អភិសិត្តខត្តិយា ភទ្រស្សាជានេយ្យាទិរតនសម្បទានេនបិ ឧបសង្គណ្ហិតព្ពា។ អនុយន្តខត្តិយា តេសំ អនុរូបយានវាហនសម្បទានេនបិ បរិតោសេតព្ពា។ ព្រាហ្មណា អន្នបានវត្ថាទិនា ទេយ្យធម្មេន។ គហបតិកា ភត្តពីជនង្គលផាលពលិពទ្ទាទិសម្បទានេន។ តថា និគមវាសិនោ នេគមា, ជនបទវាសិនោ ច ជានបទា។ សមិតបាបពាហិតបាបា សមណព្រាហ្មណា សមណបរិក្ខារសម្បទានេន សក្កាតព្ពា។ មិគបក្ខិនោ អភយទានេន សមស្សាសេតព្ពា។
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – antojanasaṅkhātaṃ tava puttadāraṃ sīlasaṃvare patiṭṭhapehi, vatthagandhamālādīni cassa dehi, sabbopaddave cassa nivārehi. Balakāyādīsupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – balakāyo kālaṃ anatikkamitvā bhattavetanasampadānenapi anuggahetabbo. Abhisittakhattiyā bhadrassājāneyyādiratanasampadānenapi upasaṅgaṇhitabbā. Anuyantakhattiyā tesaṃ anurūpayānavāhanasampadānenapi paritosetabbā. Brāhmaṇā annapānavatthādinā deyyadhammena. Gahapatikā bhattabījanaṅgalaphālabalibaddādisampadānena. Tathā nigamavāsino negamā, janapadavāsino ca jānapadā. Samitapāpabāhitapāpā samaṇabrāhmaṇā samaṇaparikkhārasampadānena sakkātabbā. Migapakkhino abhayadānena samassāsetabbā.
វិជិតេតិ អត្តនោ អាណាបវត្តិដ្ឋានេ។ អធម្មការោតិ អធម្មកិរិយា។ មា បវត្តិត្ថាតិ យថា នប្បវត្តតិ, តថា នំ បដិបាទេហីតិ អត្ថោ។ សមណព្រាហ្មណាតិ សមិតបាបពាហិតបាបា។ មទប្បមាទា បដិវិរតាតិ នវវិធា មានមទា, បញ្ចសុ កាមគុណេសុ ចិត្តវោស្សជ្ជនសង្ខាតា បមាទា ច បដិវិរតា។ ខន្តិសោរច្ចេ និវិដ្ឋាតិ អធិវាសនខន្តិយញ្ច សុរតភាវេ ច បតិដ្ឋិតា។ ឯកមត្តានន្តិ អត្តនោ រាគាទីនំ ទមនាទីហិ ឯកមត្តានំ ទមេន្តិ សមេន្តិ បរិនិព្ពាបេន្តីតិ វុច្ចន្តិ។ កាលេន កាលន្តិ កាលេ កាលេ ។ អភិនិវជ្ជេយ្យាសីតិ គូថំ វិយ វិសំ វិយ អគ្គិំ វិយ ច សុដ្ឋុ វជ្ជេយ្យាសិ។ សមាទាយាតិ សុរភិកុសុមទាមំ វិយ អមតំ វិយ ច សម្មា អាទាយ បវត្តេយ្យាសិ។
Vijiteti attano āṇāpavattiṭṭhāne. Adhammakāroti adhammakiriyā. Mā pavattitthāti yathā nappavattati, tathā naṃ paṭipādehīti attho. Samaṇabrāhmaṇāti samitapāpabāhitapāpā. Madappamādāpaṭiviratāti navavidhā mānamadā, pañcasu kāmaguṇesu cittavossajjanasaṅkhātā pamādā ca paṭiviratā. Khantisoracce niviṭṭhāti adhivāsanakhantiyañca suratabhāve ca patiṭṭhitā. Ekamattānanti attano rāgādīnaṃ damanādīhi ekamattānaṃ damenti samenti parinibbāpentīti vuccanti. Kālena kālanti kāle kāle . Abhinivajjeyyāsīti gūthaṃ viya visaṃ viya aggiṃ viya ca suṭṭhu vajjeyyāsi. Samādāyāti surabhikusumadāmaṃ viya amataṃ viya ca sammā ādāya pavatteyyāsi.
ឥធ ឋត្វា វត្តំ សមានេតព្ពំ។ អន្តោជនស្មិំ ពលកាយេបិ ឯកំ, ខត្តិយេសុ ឯកំ, អនុយន្តេសុ ឯកំ, ព្រាហ្មណគហបតិកេសុ ឯកំ, នេគមជានបទេសុ ឯកំ, សមណព្រាហ្មណេសុ ឯកំ, មិគបក្ខីសុ ឯកំ, អធម្មការប្បដិក្ខេបោ ឯកំ, អធនានំ ធនានុប្បទានំ ឯកំ សមណព្រាហ្មណេ ឧបសង្កមិត្វា បញ្ហបុច្ឆនំ ឯកន្តិ ឯវមេតំ ទសវិធំ ហោតិ។ គហបតិកេ បន បក្ខិជាតេ ច វិសុំ កត្វា គណេន្តស្ស ទ្វាទសវិធំ ហោតិ។ បុព្ពេ អវុត្តំ វា គណេន្តេន អធម្មរាគស្ស ច វិសមលោភស្ស ច បហានវសេន ទ្វាទសវិធំ វេទិតព្ពំ។ ឥទំ ខោ តាត តន្តិ ឥទំ ទសវិធំ ទ្វាទសវិធញ្ច អរិយចក្កវត្តិវត្តំ នាម។ វត្តមានស្សាតិ បូរេត្វា វត្តមានស្ស។ តទហុបោសថេតិអាទិ មហាសុទស្សនេ វុត្តំ។
Idha ṭhatvā vattaṃ samānetabbaṃ. Antojanasmiṃ balakāyepi ekaṃ, khattiyesu ekaṃ, anuyantesu ekaṃ, brāhmaṇagahapatikesu ekaṃ, negamajānapadesu ekaṃ, samaṇabrāhmaṇesu ekaṃ, migapakkhīsu ekaṃ, adhammakārappaṭikkhepo ekaṃ, adhanānaṃ dhanānuppadānaṃ ekaṃ samaṇabrāhmaṇe upasaṅkamitvā pañhapucchanaṃ ekanti evametaṃ dasavidhaṃ hoti. Gahapatike pana pakkhijāte ca visuṃ katvā gaṇentassa dvādasavidhaṃ hoti. Pubbe avuttaṃ vā gaṇentena adhammarāgassa ca visamalobhassa ca pahānavasena dvādasavidhaṃ veditabbaṃ. Idaṃ kho tāta tanti idaṃ dasavidhaṃ dvādasavidhañca ariyacakkavattivattaṃ nāma. Vattamānassāti pūretvā vattamānassa. Tadahuposathetiādi mahāsudassane vuttaṃ.
៩០. សមតេនាតិ អត្តនោ មតិយា។ សុទន្តិ និបាតមត្តំ។ បសាសតីតិ អនុសាសតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – បោរាណកំ រាជវំសំ រាជបវេណិំ រាជធម្មំ បហាយ អត្តនោ មតិមត្តេ ឋត្វា ជនបទំ អនុសាសតីតិ។ ឯវមយំ មឃទេវវំសស្ស កឡារជនកោ វិយ ទឡ្ហនេមិវំសស្ស ឧបច្ឆេទកោ អន្តិមបុរិសោ ហុត្វា ឧប្បន្នោ។ បុព្ពេនាបរន្តិ បុព្ពកាលេន សទិសា ហុត្វា អបរកាលំ។ ជនបទា ន បព្ពន្តីតិ ន វឌ្ឍន្តិ។ យថា តំ បុព្ពកានន្តិ យថា បុព្ពកានំ រាជូនំ បុព្ពេ ច បច្ឆា ច សទិសាយេវ ហុត្វា បព្ពិំសុ, តថា ន បព្ពន្តិ។ កត្ថចិ សុញ្ញា ហោន្តិ ហតវិលុត្តា, តេលមធុផាណិតាទីសុ ចេវ យាគុភត្តាទីសុ ច ឱជាបិ បរិហាយិត្ថាតិ អត្ថោ។
90.Samatenāti attano matiyā. Sudanti nipātamattaṃ. Pasāsatīti anusāsati. Idaṃ vuttaṃ hoti – porāṇakaṃ rājavaṃsaṃ rājapaveṇiṃ rājadhammaṃ pahāya attano matimatte ṭhatvā janapadaṃ anusāsatīti. Evamayaṃ maghadevavaṃsassa kaḷārajanako viya daḷhanemivaṃsassa upacchedako antimapuriso hutvā uppanno. Pubbenāparanti pubbakālena sadisā hutvā aparakālaṃ. Janapadā na pabbantīti na vaḍḍhanti. Yathā taṃ pubbakānanti yathā pubbakānaṃ rājūnaṃ pubbe ca pacchā ca sadisāyeva hutvā pabbiṃsu, tathā na pabbanti. Katthaci suññā honti hataviluttā, telamadhuphāṇitādīsu ceva yāgubhattādīsu ca ojāpi parihāyitthāti attho.
អមច្ចា បារិសជ្ជាតិ អមច្ចា ចេវ បរិសាវចរា ច។ គណកមហាមត្តាតិ អច្ឆិទ្ទកាទិបាឋគណកា ចេវ មហាអមច្ចា ច។ អនីកដ្ឋាតិ ហត្ថិអាចរិយាទយោ។ ទោវារិកាតិ ទ្វាររក្ខិនោ។ មន្តស្សាជីវិនោតិ មន្តា វុច្ចតិ បញ្ញា, តំ និស្សយំ កត្វា យេ ជីវន្តិ បណ្ឌិតា មហាមត្តា, តេសំ ឯតំ នាមំ។
Amaccā pārisajjāti amaccā ceva parisāvacarā ca. Gaṇakamahāmattāti acchiddakādipāṭhagaṇakā ceva mahāamaccā ca. Anīkaṭṭhāti hatthiācariyādayo. Dovārikāti dvārarakkhino. Mantassājīvinoti mantā vuccati paññā, taṃ nissayaṃ katvā ye jīvanti paṇḍitā mahāmattā, tesaṃ etaṃ nāmaṃ.
អាយុវណ្ណាទិបរិហានិកថាវណ្ណនា
Āyuvaṇṇādiparihānikathāvaṇṇanā
៩១. នោ ច ខោ អធនានន្តិ ពលវលោភត្តា បន អធនានំ ទលិទ្ទមនុស្សានំ ធនំ នានុប្បទាសិ។ នានុប្បទិយមានេតិ អននុប្បទិយមានេ, អយមេវ វា បាឋោ។ ទាលិទ្ទិយន្តិ ទលិទ្ទភាវោ។ អត្តនា ច ជីវាហីតិ សយញ្ច ជីវំ យាបេហីតិ អត្ថោ។ ឧទ្ធគ្គិកន្តិអាទីសុ ឧបរូបរិភូមីសុ ផលទានវសេន ឧទ្ធមគ្គមស្សាតិ ឧទ្ធគ្គិកា។ សគ្គស្ស ហិតា តត្រុបបត្តិជននតោតិ សោវគ្គិកា។ និព្ពត្តដ្ឋានេ សុខោ វិបាកោ អស្សាតិ សុខវិបាកា។ សុដ្ឋុ អគ្គានំ ទិព្ពវណ្ណាទីនំ ទសន្នំ វិសេសានំ និព្ពត្តនតោ សគ្គសំវត្តនិកា។ ឯវរូបំ ទក្ខិណំ ទានំ បតិដ្ឋបេតីតិ អត្ថោ។
91.Noca kho adhanānanti balavalobhattā pana adhanānaṃ daliddamanussānaṃ dhanaṃ nānuppadāsi. Nānuppadiyamāneti ananuppadiyamāne, ayameva vā pāṭho. Dāliddiyanti daliddabhāvo. Attanā ca jīvāhīti sayañca jīvaṃ yāpehīti attho. Uddhaggikantiādīsu uparūparibhūmīsu phaladānavasena uddhamaggamassāti uddhaggikā. Saggassa hitā tatrupapattijananatoti sovaggikā. Nibbattaṭṭhāne sukho vipāko assāti sukhavipākā. Suṭṭhu aggānaṃ dibbavaṇṇādīnaṃ dasannaṃ visesānaṃ nibbattanato saggasaṃvattanikā. Evarūpaṃ dakkhiṇaṃ dānaṃ patiṭṭhapetīti attho.
៩២. បវឌ្ឍិស្សតីតិ វឌ្ឍិស្សតិ ពហុំ ភវិស្សតិ។ សុនិសេធំ និសេធេយ្យន្តិ សុដ្ឋុ និសិទ្ធំ និសេធេយ្យំ។ មូលឃច្ចន្តិ មូលហតំ។ ខរស្សរេនាតិ ផរុសសទ្ទេន។ បណវេនាតិ វជ្ឈភេរិយា។
92.Pavaḍḍhissatīti vaḍḍhissati bahuṃ bhavissati. Sunisedhaṃ nisedheyyanti suṭṭhu nisiddhaṃ nisedheyyaṃ. Mūlaghaccanti mūlahataṃ. Kharassarenāti pharusasaddena. Paṇavenāti vajjhabheriyā.
៩៣. សីសានិ នេសំ ឆិន្ទិស្សាមាតិ យេសំ អន្តមសោ មូលកមុដ្ឋិម្បិ ហរិស្សាម, តេសំ តថេវ សីសានិ ឆិន្ទិស្សាម, យថា កោចិ ហដភាវម្បិ ន ជានិស្សតិ, អម្ហាកំ ទានិ កិមេត្ថ រាជាបិ ឯវំ ឧដ្ឋាយ បរំ មារេតីតិ អយំ នេសំ អធិប្បាយោ។ ឧបក្កមិំសូតិ អារភិំសុ។ បន្ថទុហនន្តិ បន្ថឃាតំ, បន្ថេ ឋត្វា ចោរកម្មំ។
93.Sīsāninesaṃ chindissāmāti yesaṃ antamaso mūlakamuṭṭhimpi harissāma, tesaṃ tatheva sīsāni chindissāma, yathā koci haṭabhāvampi na jānissati, amhākaṃ dāni kimettha rājāpi evaṃ uṭṭhāya paraṃ māretīti ayaṃ nesaṃ adhippāyo. Upakkamiṃsūti ārabhiṃsu. Panthaduhananti panthaghātaṃ, panthe ṭhatvā corakammaṃ.
៩៤. ន ហិ, ទេវាតិ សោ កិរ ចិន្តេសិ – ‘‘អយំ រាជា សច្ចំ ទេវាតិ មុខបដិញ្ញាយ ទិន្នាយ មារាបេតិ, ហន្ទាហំ មុសាវាទំ ករោមី’’តិ, មរណភយា ‘‘ន ហិ ទេវា’’តិ អវោច។
94.Na hi, devāti so kira cintesi – ‘‘ayaṃ rājā saccaṃ devāti mukhapaṭiññāya dinnāya mārāpeti, handāhaṃ musāvādaṃ karomī’’ti, maraṇabhayā ‘‘na hi devā’’ti avoca.
៩៦. ឯកិទន្តិ ឯត្ថ ឥទន្តិ និបាតមត្តំ, ឯកេ សត្តាតិ អត្ថោ។ ចារិត្តន្តិ មិច្ឆាចារំ។ អភិជ្ឈាព្យាបាទាតិ អភិជ្ឈា ច ព្យាបាទោ ច។ មិច្ឆាទិដ្ឋីតិ នត្ថិ ទិន្នន្តិអាទិកា អន្តគ្គាហិកា បច្ចនីកទិដ្ឋិ។
96.Ekidanti ettha idanti nipātamattaṃ, eke sattāti attho. Cārittanti micchācāraṃ. Abhijjhābyāpādāti abhijjhā ca byāpādo ca. Micchādiṭṭhīti natthi dinnantiādikā antaggāhikā paccanīkadiṭṭhi.
១០១. អធម្មរាគោតិ មាតា មាតុច្ឆា បិតុច្ឆា មាតុលានីតិអាទិកេ អយុត្តដ្ឋានេ រាគោ។ វិសមលោភោតិ បរិភោគយុត្តេសុបិ ឋានេសុ អតិពលវលោភោ។ មិច្ឆាធម្មោតិ បុរិសានំ បុរិសេសុ ឥត្ថីនញ្ច ឥត្ថីសុ ឆន្ទរាគោ។
101.Adhammarāgoti mātā mātucchā pitucchā mātulānītiādike ayuttaṭṭhāne rāgo. Visamalobhoti paribhogayuttesupi ṭhānesu atibalavalobho. Micchādhammoti purisānaṃ purisesu itthīnañca itthīsu chandarāgo.
អមត្តេយ្យតាតិអាទីសុ មាតុ ហិតោ មត្តេយ្យោ, តស្ស ភាវោ មត្តេយ្យតា, មាតរិ សម្មា បដិបត្តិយា ឯតំ នាមំ។ តស្សា អភាវោ ចេវ តប្បដិបក្ខតា ច អមត្តេយ្យតា។ អបេត្តេយ្យតាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ន កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិតាតិ កុលេ ជេដ្ឋានំ អបចិតិយា នីចវុត្តិយា អករណភាវោ។
Amatteyyatātiādīsu mātu hito matteyyo, tassa bhāvo matteyyatā, mātari sammā paṭipattiyā etaṃ nāmaṃ. Tassā abhāvo ceva tappaṭipakkhatā ca amatteyyatā. Apetteyyatādīsupi eseva nayo. Na kule jeṭṭhāpacāyitāti kule jeṭṭhānaṃ apacitiyā nīcavuttiyā akaraṇabhāvo.
ទសវស្សាយុកសមយវណ្ណនា
Dasavassāyukasamayavaṇṇanā
១០៣. យំ ឥមេសន្តិ យស្មិំ សមយេ ឥមេសំ។ អលំបតេយ្យាតិ បតិនោ ទាតុំ យុត្តា។ ឥមានិ រសានីតិ ឥមានិ លោកេ អគ្គរសានិ។ អតិព្យាទិប្បិស្សន្តីតិ អតិវិយ ទិប្បិស្សន្តិ, អយមេវ វា បាឋោ។ កុសលន្តិបិ ន ភវិស្សតីតិ កុសលន្តិ នាមម្បិ ន ភវិស្សតិ, បញ្ញត្តិមត្តម្បិ ន បញ្ញាយិស្សតីតិ អត្ថោ។ បុជ្ជា ច ភវិស្សន្តិ បាសំសា ចាតិ បូជារហា ច ភវិស្សន្តិ បសំសារហា ច។ តទា កិរ មនុស្សា ‘‘អសុកេន នាម មាតា បហតា, បិតា បហតោ, សមណព្រាហ្មណា ជីវិតា វោរោបិតា, កុលេ ជេដ្ឋានំ អត្ថិភាវម្បិ ន ជានាតិ, អហោ បុរិសោ’’តិ តមេវ បូជេស្សន្តិ ចេវ បសំសិស្សន្តិ ច។
103.Yaṃ imesanti yasmiṃ samaye imesaṃ. Alaṃpateyyāti patino dātuṃ yuttā. Imāni rasānīti imāni loke aggarasāni. Atibyādippissantīti ativiya dippissanti, ayameva vā pāṭho. Kusalantipi na bhavissatīti kusalanti nāmampi na bhavissati, paññattimattampi na paññāyissatīti attho. Pujjā ca bhavissanti pāsaṃsā cāti pūjārahā ca bhavissanti pasaṃsārahā ca. Tadā kira manussā ‘‘asukena nāma mātā pahatā, pitā pahato, samaṇabrāhmaṇā jīvitā voropitā, kule jeṭṭhānaṃ atthibhāvampi na jānāti, aho puriso’’ti tameva pūjessanti ceva pasaṃsissanti ca.
ន ភវិស្សតិ មាតាតិ វាតិ អយំ មយ្ហំ មាតាតិ គរុចិត្តំ ន ភវិស្សតិ។ គេហេ មាតុគាមំ វិយ នានាវិធំ អសព្ភិកថំ កថយមានា អគារវុបចារេន ឧបសង្កមិស្សន្តិ។ មាតុច្ឆាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯត្ថ ច មាតុច្ឆាតិ មាតុភគិនី។ មាតុលានីតិ មាតុលភរិយា។ អាចរិយភរិយាតិ សិប្បាយតនានិ សិក្ខាបកស្ស អាចរិយស្ស ភរិយា។ គរូនំ ទារាតិ ចូឡបិតុមហាបិតុអាទីនំ ភរិយា។ សម្ភេទន្តិ មិស្សីភាវំ, មរិយាទភេទំ វា។
Nabhavissati mātāti vāti ayaṃ mayhaṃ mātāti garucittaṃ na bhavissati. Gehe mātugāmaṃ viya nānāvidhaṃ asabbhikathaṃ kathayamānā agāravupacārena upasaṅkamissanti. Mātucchādīsupi eseva nayo. Ettha ca mātucchāti mātubhaginī. Mātulānīti mātulabhariyā. Ācariyabhariyāti sippāyatanāni sikkhāpakassa ācariyassa bhariyā. Garūnaṃ dārāti cūḷapitumahāpituādīnaṃ bhariyā. Sambhedanti missībhāvaṃ, mariyādabhedaṃ vā.
តិព្ពោ អាឃាតោ បច្ចុបដ្ឋិតោ ភវិស្សតីតិ ពលវកោបោ បុនប្បុនំ ឧប្បត្តិវសេន បច្ចុបដ្ឋិតោ ភវិស្សតិ។ អបរានិ ទ្វេ ឯតស្សេវ វេវចនានិ។ កោបោ ហិ ចិត្តំ អាឃាតេតីតិ អាឃាតោ។ អត្តនោ ច បរស្ស ច ហិតសុខំ ព្យាបាទេតីតិ ព្យាបាទោ។ មនោបទូសនតោ មនោបទោសោតិ វុច្ចតិ។ តិព្ពំ វធកចិត្តន្តិ បិយមានស្សាបិ បរំ មារណត្ថាយ វធកចិត្តំ។ តស្ស វត្ថុំ ទស្សេតុំ មាតុបិ បុត្តម្ហីតិអាទិ វុត្តំ។ មាគវិកស្សាតិ មិគលុទ្ទកស្ស។
Tibbo āghāto paccupaṭṭhito bhavissatīti balavakopo punappunaṃ uppattivasena paccupaṭṭhito bhavissati. Aparāni dve etasseva vevacanāni. Kopo hi cittaṃ āghātetīti āghāto. Attano ca parassa ca hitasukhaṃ byāpādetīti byāpādo. Manopadūsanato manopadosoti vuccati. Tibbaṃ vadhakacittanti piyamānassāpi paraṃ māraṇatthāya vadhakacittaṃ. Tassa vatthuṃ dassetuṃ mātupi puttamhītiādi vuttaṃ. Māgavikassāti migaluddakassa.
១០៤. សត្ថន្តរកប្បោតិ សត្ថេន អន្តរកប្បោ។ សំវដ្ដកប្បំ អប្បត្វា អន្តរាវ លោកវិនាសោ។ អន្តរកប្បោ ច នាមេស ទុព្ភិក្ខន្តរកប្បោ រោគន្តរកប្បោ សត្ថន្តរកប្បោតិ តិវិធោ។ តត្ថ លោភុស្សទាយ បជាយ ទុព្ភិក្ខន្តរកប្បោ ហោតិ។ មោហុស្សទាយ រោគន្តរកប្បោ។ ទោសុស្សទាយ សត្ថន្តរកប្បោ។ តត្ថ ទុព្ភិក្ខន្តរកប្បេន នដ្ឋា យេភុយ្យេន បេត្តិវិសយេ ឧបបជ្ជន្តិ។ កស្មា? អាហារនិកន្តិយា ពលវត្តា។ រោគន្តរកប្បេន នដ្ឋា យេភុយ្យេន សគ្គេ និព្ពត្តន្តិ កស្មា? តេសញ្ហិ ‘‘អហោ វតញ្ញេសំ សត្តានំ ឯវរូបោ រោគោ ន ភវេយ្យា’’តិ មេត្តចិត្តំ ឧប្បជ្ជតីតិ។ សត្ថន្តរកប្បេន នដ្ឋា យេភុយ្យេន និរយេ ឧបបជ្ជន្តិ។ កស្មា? អញ្ញមញ្ញំ ពលវាឃាតតាយ។
104.Satthantarakappoti satthena antarakappo. Saṃvaṭṭakappaṃ appatvā antarāva lokavināso. Antarakappo ca nāmesa dubbhikkhantarakappo rogantarakappo satthantarakappoti tividho. Tattha lobhussadāya pajāya dubbhikkhantarakappo hoti. Mohussadāya rogantarakappo. Dosussadāya satthantarakappo. Tattha dubbhikkhantarakappena naṭṭhā yebhuyyena pettivisaye upapajjanti. Kasmā? Āhāranikantiyā balavattā. Rogantarakappena naṭṭhā yebhuyyena sagge nibbattanti kasmā? Tesañhi ‘‘aho vataññesaṃ sattānaṃ evarūpo rogo na bhaveyyā’’ti mettacittaṃ uppajjatīti. Satthantarakappena naṭṭhā yebhuyyena niraye upapajjanti. Kasmā? Aññamaññaṃ balavāghātatāya.
មិគសញ្ញន្តិ ‘‘អយំ មិគោ, អយំ មិគោ’’តិ សញ្ញំ។ តិណ្ហានិ សត្ថានិ ហត្ថេសុ បាតុភវិស្សន្តីតិ តេសំ កិរ ហត្ថេន ផុដ្ឋមត្តំ យំកិញ្ចិ អន្តមសោ តិណបណ្ណំ ឧបាទាយ អាវុធមេវ ភវិស្សតិ។ មា ច មយំ កញ្ចីតិ មយំ កញ្ចិ ឯកបុរិសម្បិ ជីវិតា មា វោរោបយិម្ហ។ មា ច អម្ហេ កោចីតិ អម្ហេបិ កោចិ ឯកបុរិសោ ជីវិតា មា វោរោបយិត្ថ។ យំនូន មយន្តិ អយំ លោកវិនាសោ បច្ចុបដ្ឋិតោ, ន សក្កា ទ្វីហិ ឯកដ្ឋានេ ឋិតេហិ ជីវិតំ លទ្ធុន្តិ មញ្ញមានា ឯវំ ចិន្តយិំសុ។ វនគហនន្តិ វនសង្ខាតេហិ តិណគុម្ពលតាទីហិ គហនំ ទុប្បវេសដ្ឋានំ។ រុក្ខគហនន្តិ រុក្ខេហិ គហនំ ទុប្បវេសដ្ឋានំ។ នទីវិទុគ្គន្តិ នទីនំ អន្តរទីបាទីសុ ទុគ្គមនដ្ឋានំ។ បព្ពតវិសមន្តិ បព្ពតេហិ វិសមំ, បព្ពតេសុបិ វា វិសមដ្ឋានំ។ សភាគាយិស្សន្តីតិ យថា អហំ ជីវាមិ ទិដ្ឋា ភោ សត្តា, ត្វម្បិ តថា ជីវសីតិ ឯវំ សម្មោទនកថាយ អត្តនា សភាគេ ករិស្សន្តិ។
Migasaññanti ‘‘ayaṃ migo, ayaṃ migo’’ti saññaṃ. Tiṇhāni satthāni hatthesu pātubhavissantīti tesaṃ kira hatthena phuṭṭhamattaṃ yaṃkiñci antamaso tiṇapaṇṇaṃ upādāya āvudhameva bhavissati. Mā ca mayaṃ kañcīti mayaṃ kañci ekapurisampi jīvitā mā voropayimha. Mā ca amhe kocīti amhepi koci ekapuriso jīvitā mā voropayittha. Yaṃnūna mayanti ayaṃ lokavināso paccupaṭṭhito, na sakkā dvīhi ekaṭṭhāne ṭhitehi jīvitaṃ laddhunti maññamānā evaṃ cintayiṃsu. Vanagahananti vanasaṅkhātehi tiṇagumbalatādīhi gahanaṃ duppavesaṭṭhānaṃ. Rukkhagahananti rukkhehi gahanaṃ duppavesaṭṭhānaṃ. Nadīvidugganti nadīnaṃ antaradīpādīsu duggamanaṭṭhānaṃ. Pabbatavisamanti pabbatehi visamaṃ, pabbatesupi vā visamaṭṭhānaṃ. Sabhāgāyissantīti yathā ahaṃ jīvāmi diṭṭhā bho sattā, tvampi tathā jīvasīti evaṃ sammodanakathāya attanā sabhāge karissanti.
អាយុវណ្ណាទិវឌ្ឍនកថាវណ្ណនា
Āyuvaṇṇādivaḍḍhanakathāvaṇṇanā
១០៥. អាយតន្តិ មហន្តំ។ បាណាតិបាតា វិរមេយ្យាមាតិ បាណាតិបាតតោ ឱសក្កេយ្យាម។ បាណាតិបាតំ វិរមេយ្យាមាតិបិ សជ្ឈាយន្តិ, តត្ថ បាណាតិបាតំ បជហេយ្យាមាតិ អត្ថោ។ វីសតិវស្សាយុកាតិ មាតាបិតរោ បាណាតិបាតា បដិវិរតា, បុត្តា កស្មា វីសតិវស្សាយុកា អហេសុន្តិ ខេត្តវិសុទ្ធិយា។ តេសញ្ហិ មាតាបិតរោ សីលវន្តោ ជាតា។ ឥតិ សីលគព្ភេ វឌ្ឍិតត្តា ឥមាយ ខេត្តវិសុទ្ធិយា ទីឃាយុកា អហេសុំ។ យេ បនេត្ថ កាលំ កត្វា តត្ថេវ និព្ពត្តា, តេ អត្តនោវ សីលសម្បត្តិយា ទីឃាយុកា អហេសុំ។
105.Āyatanti mahantaṃ. Pāṇātipātā virameyyāmāti pāṇātipātato osakkeyyāma. Pāṇātipātaṃ virameyyāmātipi sajjhāyanti, tattha pāṇātipātaṃ pajaheyyāmāti attho. Vīsativassāyukāti mātāpitaro pāṇātipātā paṭiviratā, puttā kasmā vīsativassāyukā ahesunti khettavisuddhiyā. Tesañhi mātāpitaro sīlavanto jātā. Iti sīlagabbhe vaḍḍhitattā imāya khettavisuddhiyā dīghāyukā ahesuṃ. Ye panettha kālaṃ katvā tattheva nibbattā, te attanova sīlasampattiyā dīghāyukā ahesuṃ.
អស្សាមាតិ ភវេយ្យាម។ ចត្តារីសវស្សាយុកាតិអាទយោ កោដ្ឋាសា អទិន្នាទានាទីហិ បដិវិរតានំ វសេន វេទិតព្ពា។
Assāmāti bhaveyyāma. Cattārīsavassāyukātiādayo koṭṭhāsā adinnādānādīhi paṭiviratānaṃ vasena veditabbā.
សង្ខរាជឧប្បត្តិវណ្ណនា
Saṅkharājauppattivaṇṇanā
១០៦. ឥច្ឆាតិ មយ្ហំ ភត្តំ ទេថាតិ ឯវំ ឧប្បជ្ជនកតណ្ហា។ អនសនន្តិ ន អសនំ អវិប្ផារិកភាវោ កាយាលសិយំ, ភត្តំ ភុត្តានំ ភត្តសម្មទបច្ចយា និបជ្ជិតុកាមតាជនកោ កាយទុព្ពលភាវោតិ អត្ថោ។ ជរាតិ បាកដជរា។ កុក្កុដសម្បាតិកាតិ ឯកគាមស្ស ឆទនបិដ្ឋតោ ឧប្បតិត្វា ឥតរគាមស្ស ឆទនបិដ្ឋេ បតនសង្ខាតោ កុក្កុដសម្បាតោ។ ឯតាសុ អត្ថីតិ កុក្កុដសម្បាតិកា។ ‘‘កុក្កុដសម្បាទិកា’’តិបិ បាឋោ, គាមន្តរតោ គាមន្តរំ កុក្កុដានំ បទសា គមនសង្ខាតោ កុក្កុដសម្បាទោ ឯតាសុ អត្ថីតិ អត្ថោ។ ឧភយម្បេតំ ឃននិវាសតំយេវ ទីបេតិ។ អវីចិ មញ្ញេ ផុដោ ភវិស្សតីតិ អវីចិមហានិរយោ វិយ និរន្តរបូរិតោ ភវិស្សតិ។
106.Icchāti mayhaṃ bhattaṃ dethāti evaṃ uppajjanakataṇhā. Anasananti na asanaṃ avipphārikabhāvo kāyālasiyaṃ, bhattaṃ bhuttānaṃ bhattasammadapaccayā nipajjitukāmatājanako kāyadubbalabhāvoti attho. Jarāti pākaṭajarā. Kukkuṭasampātikāti ekagāmassa chadanapiṭṭhato uppatitvā itaragāmassa chadanapiṭṭhe patanasaṅkhāto kukkuṭasampāto. Etāsu atthīti kukkuṭasampātikā. ‘‘Kukkuṭasampādikā’’tipi pāṭho, gāmantarato gāmantaraṃ kukkuṭānaṃ padasā gamanasaṅkhāto kukkuṭasampādo etāsu atthīti attho. Ubhayampetaṃ ghananivāsataṃyeva dīpeti. Avīci maññe phuṭo bhavissatīti avīcimahānirayo viya nirantarapūrito bhavissati.
១០៧. ‘‘អសីតិវស្សសហស្សាយុកេសុ, ភិក្ខវេ, មនុស្សេសុ មេត្តេយ្យោ នាម ភគវា លោកេ ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ ន វឌ្ឍមានកវសេន វុត្តំ។ ន ហិ ពុទ្ធា វឌ្ឍមានេ អាយុម្ហិ និព្ពត្តន្តិ, ហាយមានេ បន និព្ពត្តន្តិ។ តស្មា យទា តំ អាយុ វឌ្ឍិត្វា អសង្ខេយ្យតំ បត្វា បុន ហាយមានំ អសីតិវស្សសហស្សកាលេ ឋស្សតិ, តទា ឧប្បជ្ជិស្សតីតិ អត្ថោ។ បរិហរិស្សតីតិ ឥទំ បន បរិវារេត្វា វិចរន្តានំ វសេន វុត្តំ។ យូបោតិ បាសាទោ។ រញ្ញា មហាបនាទេន ការាបិតោតិ រញ្ញា ហេតុភូតេន តស្សត្ថាយ សក្កេន ទេវរាជេន វិស្សកម្មទេវបុត្តំ បេសេត្វា ការាបិតោ។ បុព្ពេ កិរ ទ្វេ បិតាបុត្តា នឡការា បច្ចេកពុទ្ធស្ស នឡេហិ ច ឧទុម្ពរេហិ ច បណ្ណសាលំ ការាបេត្វា តំ តត្ថ វាសាបេត្វា ចតូហិ បច្ចយេហិ ឧបដ្ឋហិំសុ។ តេ កាលំ កត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តា។ តេសុ បិតា ទេវលោកេយេវ អដ្ឋាសិ។ បុត្តោ ទេវលោកា ចវិត្វា សុរុចិស្ស រញ្ញោ ទេវិយា សុមេធាយ កុច្ឆិស្មិំ និព្ពត្តោ។ មហាបនាទោ នាម កុមារោ អហោសិ។ សោ អបរភាគេ ឆត្តំ ឧស្សាបេត្វា មហាបនាទោ នាម រាជា ជាតោ។ អថស្ស បុញ្ញានុភាវេន សក្កោ ទេវរាជា វិស្សកម្មទេវបុត្តំ រញ្ញោ បាសាទំ ករោហីតិ បហិណិ សោ តស្ស បាសាទំ និម្មិនិ បញ្ចវីសតិយោជនុព្ពេធំ សត្តរតនមយំ សតភូមកំ។ យំ សន្ធាយ ជាតកេ វុត្តំ –
107. ‘‘Asītivassasahassāyukesu, bhikkhave, manussesu metteyyo nāma bhagavā loke uppajjissatī’’ti na vaḍḍhamānakavasena vuttaṃ. Na hi buddhā vaḍḍhamāne āyumhi nibbattanti, hāyamāne pana nibbattanti. Tasmā yadā taṃ āyu vaḍḍhitvā asaṅkheyyataṃ patvā puna hāyamānaṃ asītivassasahassakāle ṭhassati, tadā uppajjissatīti attho. Pariharissatīti idaṃ pana parivāretvā vicarantānaṃ vasena vuttaṃ. Yūpoti pāsādo. Raññā mahāpanādena kārāpitoti raññā hetubhūtena tassatthāya sakkena devarājena vissakammadevaputtaṃ pesetvā kārāpito. Pubbe kira dve pitāputtā naḷakārā paccekabuddhassa naḷehi ca udumbarehi ca paṇṇasālaṃ kārāpetvā taṃ tattha vāsāpetvā catūhi paccayehi upaṭṭhahiṃsu. Te kālaṃ katvā devaloke nibbattā. Tesu pitā devalokeyeva aṭṭhāsi. Putto devalokā cavitvā surucissa rañño deviyā sumedhāya kucchismiṃ nibbatto. Mahāpanādo nāma kumāro ahosi. So aparabhāge chattaṃ ussāpetvā mahāpanādo nāma rājā jāto. Athassa puññānubhāvena sakko devarājā vissakammadevaputtaṃ rañño pāsādaṃ karohīti pahiṇi so tassa pāsādaṃ nimmini pañcavīsatiyojanubbedhaṃ sattaratanamayaṃ satabhūmakaṃ. Yaṃ sandhāya jātake vuttaṃ –
‘‘បនាទោ នាម សោ រាជា, យស្ស យូបោ សុវណ្ណយោ;
‘‘Panādo nāma so rājā, yassa yūpo suvaṇṇayo;
តិរិយំ សោឡសុព្ពេធោ, ឧទ្ធមាហុ សហស្សធា។
Tiriyaṃ soḷasubbedho, uddhamāhu sahassadhā.
សហស្សកណ្ឌោ សតគេណ្ឌុ, ធជាលុ ហរិតាមយោ;
Sahassakaṇḍo satageṇḍu, dhajālu haritāmayo;
អនច្ចុំ តត្ថ គន្ធព្ពា, ឆ សហស្សានិ សត្តធា។
Anaccuṃ tattha gandhabbā, cha sahassāni sattadhā.
ឯវមេតំ តទា អាសិ, យថា ភាសសិ ភទ្ទជិ;
Evametaṃ tadā āsi, yathā bhāsasi bhaddaji;
សក្កោ អហំ តទា អាសិំ, វេយ្យាវច្ចករោ តវា’’តិ។ (ជា. ៥.៣.៤២);
Sakko ahaṃ tadā āsiṃ, veyyāvaccakaro tavā’’ti. (jā. 5.3.42);
សោ រាជា តត្ថ យាវតាយុកំ វសិត្វា កាលំ កត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តិ។ តស្មិំ ទេវលោកេ និព្ពត្តេ សោ បាសាទោ មហាគង្គាយ អនុសោតំ បតិ។ តស្ស ធុរសោបានសម្មុខដ្ឋានេ បយាគបតិដ្ឋានំ នាម នគរំ មាបិតំ។ ថុបិកាសម្មុខដ្ឋានេ កោដិគាមោ នាម។ អបរភាគេ អម្ហាកំ ភគវតោ កាលេ សោ នឡការទេវបុត្តោ ទេវលោកតោ ចវិត្វា មនុស្សបថេ ភទ្ទជិសេដ្ឋិ នាម ហុត្វា សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បាបុណិ។ សោ នាវាយ គង្គាតរណទិវសេ ភិក្ខុសង្ឃស្ស តំ បាសាទំ ទស្សេតីតិ វត្ថុ វិត្ថារេតព្ពំ។ កស្មា បនេស បាសាទោ ន អន្តរហិតោតិ? ឥតរស្ស អានុភាវា។ តេន សទ្ធិំ បុញ្ញំ កត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តកុលបុត្តោ អនាគតេ សង្ខោ នាម រាជា ភវិស្សតិ។ តស្ស បរិភោគត្ថាយ សោ បាសាទោ ឧដ្ឋហិស្សតិ, តស្មា ន អន្តរហិតោតិ។
So rājā tattha yāvatāyukaṃ vasitvā kālaṃ katvā devaloke nibbatti. Tasmiṃ devaloke nibbatte so pāsādo mahāgaṅgāya anusotaṃ pati. Tassa dhurasopānasammukhaṭṭhāne payāgapatiṭṭhānaṃ nāma nagaraṃ māpitaṃ. Thupikāsammukhaṭṭhāne koṭigāmo nāma. Aparabhāge amhākaṃ bhagavato kāle so naḷakāradevaputto devalokato cavitvā manussapathe bhaddajiseṭṭhi nāma hutvā satthu santike pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi. So nāvāya gaṅgātaraṇadivase bhikkhusaṅghassa taṃ pāsādaṃ dassetīti vatthu vitthāretabbaṃ. Kasmā panesa pāsādo na antarahitoti? Itarassa ānubhāvā. Tena saddhiṃ puññaṃ katvā devaloke nibbattakulaputto anāgate saṅkho nāma rājā bhavissati. Tassa paribhogatthāya so pāsādo uṭṭhahissati, tasmā na antarahitoti.
១០៨. ឧស្សាបេត្វាតិ តំ បាសាទំ ឧដ្ឋាបេត្វា។ អជ្ឈាវសិត្វាតិ តត្ថ វសិត្វា។ តំ ទត្វា វិស្សជ្ជិត្វាតិ តំ បាសាទំ ទានវសេន ទត្វា និរបេក្ខោ បរិច្ចាគវសេន ច វិស្សជ្ជិត្វា។ កស្ស ច ឯវំ ទត្វាតិ? សមណាទីនំ។ តេនាហ – ‘‘សមណព្រាហ្មណកបណទ្ធិកវនិព្ពកយាចកានំ ទានំ ទត្វា’’តិ។ កថំ បន សោ ឯកំ បាសាទំ ពហូនំ ទស្សតីតិ? ឯវំ កិរស្ស ចិត្តំ ឧប្បជ្ជិស្សតិ ‘‘អយំ បាសាទោ វិប្បកិរិយតូ’’តិ។ សោ ខណ្ឌខណ្ឌសោ វិប្បកិរិស្សតិ។ សោ តំ អលគ្គមានោវ ហុត្វា ‘‘យោ យត្តកំ ឥច្ឆតិ, សោ តត្តកំ គណ្ហតូ’’តិ ទានវសេន វិស្សជ្ជិស្សតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ទានំ ទត្វា មេត្តេយ្យស្ស ភគវតោ…បេ.… វិហរិស្សតី’’តិ។ ឯត្តកេន ភគវា វដ្ដគាមិកុសលស្ស អនុសន្ធិំ ទស្សេតិ។
108.Ussāpetvāti taṃ pāsādaṃ uṭṭhāpetvā. Ajjhāvasitvāti tattha vasitvā. Taṃ datvā vissajjitvāti taṃ pāsādaṃ dānavasena datvā nirapekkho pariccāgavasena ca vissajjitvā. Kassa ca evaṃ datvāti? Samaṇādīnaṃ. Tenāha – ‘‘samaṇabrāhmaṇakapaṇaddhikavanibbakayācakānaṃ dānaṃ datvā’’ti. Kathaṃ pana so ekaṃ pāsādaṃ bahūnaṃ dassatīti? Evaṃ kirassa cittaṃ uppajjissati ‘‘ayaṃ pāsādo vippakiriyatū’’ti. So khaṇḍakhaṇḍaso vippakirissati. So taṃ alaggamānova hutvā ‘‘yo yattakaṃ icchati, so tattakaṃ gaṇhatū’’ti dānavasena vissajjissati. Tena vuttaṃ – ‘‘dānaṃ datvā metteyyassa bhagavato…pe… viharissatī’’ti. Ettakena bhagavā vaṭṭagāmikusalassa anusandhiṃ dasseti.
១០៩. ឥទានិ វិវដ្ដគាមិកុសលស្ស អនុសន្ធិំ ទស្សេន្តោ បុន អត្តទីបា, ភិក្ខវេ, វិហរថាតិអាទិមាហ។
109. Idāni vivaṭṭagāmikusalassa anusandhiṃ dassento puna attadīpā, bhikkhave, viharathātiādimāha.
ភិក្ខុនោ អាយុវណ្ណាទិវឌ្ឍនកថាវណ្ណនា
Bhikkhuno āyuvaṇṇādivaḍḍhanakathāvaṇṇanā
១១០. ឥទំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អាយុស្មិន្តិ ភិក្ខវេ យំ វោ អហំ អាយុនាបិ វឌ្ឍិស្សថាតិ អវោចំ, តត្ថ ឥទំ ភិក្ខុនោ អាយុស្មិំ ឥទំ អាយុការណន្តិ អត្ថោ។ តស្មា តុម្ហេហិ អាយុនា វឌ្ឍិតុកាមេហិ ឥមេ ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ភាវេតព្ពាតិ ទស្សេតិ។
110.Idaṃ kho, bhikkhave, bhikkhuno āyusminti bhikkhave yaṃ vo ahaṃ āyunāpi vaḍḍhissathāti avocaṃ, tattha idaṃ bhikkhuno āyusmiṃ idaṃ āyukāraṇanti attho. Tasmā tumhehi āyunā vaḍḍhitukāmehi ime cattāro iddhipādā bhāvetabbāti dasseti.
វណ្ណស្មិន្តិ យំ វោ អហំ វណ្ណេនបិ វឌ្ឍិស្សថាតិ អវោចំ, ឥទំ តត្ថ វណ្ណការណំ។ សីលវតោ ហិ អវិប្បដិសារាទីនំ វសេន សរីរវណ្ណោបិ កិត្តិវសេន គុណវណ្ណោបិ វឌ្ឍតិ។ តស្មា តុម្ហេហិ វណ្ណេន វឌ្ឍិតុកាមេហិ សីលសម្បន្នេហិ ភវិតព្ពន្តិ ទស្សេតិ។
Vaṇṇasminti yaṃ vo ahaṃ vaṇṇenapi vaḍḍhissathāti avocaṃ, idaṃ tattha vaṇṇakāraṇaṃ. Sīlavato hi avippaṭisārādīnaṃ vasena sarīravaṇṇopi kittivasena guṇavaṇṇopi vaḍḍhati. Tasmā tumhehi vaṇṇena vaḍḍhitukāmehi sīlasampannehi bhavitabbanti dasseti.
សុខស្មិន្តិ យំ វោ អហំ សុខេនបិ វឌ្ឍិស្សថាតិ អវោចំ, ឥទំ តត្ថ វិវេកជំ បីតិសុខាទិនានប្បការកំ ឈានសុខំ។ តស្មា តុម្ហេហិ សុខេន វឌ្ឍិតុកាមេហិ ឥមានិ ចត្តារិ ឈានានិ ភាវេតព្ពានិ។
Sukhasminti yaṃ vo ahaṃ sukhenapi vaḍḍhissathāti avocaṃ, idaṃ tattha vivekajaṃ pītisukhādinānappakārakaṃ jhānasukhaṃ. Tasmā tumhehi sukhena vaḍḍhitukāmehi imāni cattāri jhānāni bhāvetabbāni.
ភោគស្មិន្តិ យំ វោ អហំ ភោគេនបិ វឌ្ឍិស្សថាតិ អវោចំ, អយំ សោ អប្បមាណានំ សត្តានំ អប្បដិកូលតាវហោ សុខសយនាទិ ឯកាទសានិសំសោ សព្ពទិសាវិប្ផារិតព្រហ្មវិហារភោគោ។ តស្មា តុម្ហេហិ ភោគេន វឌ្ឍិតុកាមេហិ ឥមេ ព្រហ្មវិហារា ភាវេតព្ពា។
Bhogasminti yaṃ vo ahaṃ bhogenapi vaḍḍhissathāti avocaṃ, ayaṃ so appamāṇānaṃ sattānaṃ appaṭikūlatāvaho sukhasayanādi ekādasānisaṃso sabbadisāvipphāritabrahmavihārabhogo. Tasmā tumhehi bhogena vaḍḍhitukāmehi ime brahmavihārā bhāvetabbā.
ពលស្មិន្តិ យំ វោ អហំ ពលេនបិ វឌ្ឍិស្សថាតិ អវោចំ, ឥទំ អាសវក្ខយបរិយោសានេ ឧប្បន្នំ អរហត្តផលសង្ខាតំ ពលំ។ តស្មា តុម្ហេហិ ពលេន វឌ្ឍិតុកាមេហិ អរហត្តប្បត្តិយា យោគោ ករណីយោ។
Balasminti yaṃ vo ahaṃ balenapi vaḍḍhissathāti avocaṃ, idaṃ āsavakkhayapariyosāne uppannaṃ arahattaphalasaṅkhātaṃ balaṃ. Tasmā tumhehi balena vaḍḍhitukāmehi arahattappattiyā yogo karaṇīyo.
យថយិទំ, ភិក្ខវេ, មារពលន្តិ យថា ឥទំ ទេវបុត្តមារមច្ចុមារកិលេសមារានំ ពលំ ទុប្បសហំ ទុរភិសម្ភវំ, ឯវំ អញ្ញំ លោកេ ឯកពលម្បិ ន សមនុបស្សាមិ។ តម្បិ ពលំ ឥទមេវ អរហត្តផលំ បសហតិ អភិភវតិ អជ្ឈោត្ថរតិ។ តស្មា ឯត្ថេវ យោគោ ករណីយោតិ ទស្សេតិ។
Yathayidaṃ, bhikkhave, mārabalanti yathā idaṃ devaputtamāramaccumārakilesamārānaṃ balaṃ duppasahaṃ durabhisambhavaṃ, evaṃ aññaṃ loke ekabalampi na samanupassāmi. Tampi balaṃ idameva arahattaphalaṃ pasahati abhibhavati ajjhottharati. Tasmā ettheva yogo karaṇīyoti dasseti.
ឯវមិទំ បុញ្ញន្តិ ឯវំ ឥទំ លោកុត្តរបុញ្ញម្បិ យាវ អាសវក្ខយា បវឌ្ឍតីតិ វិវដ្ដគាមិកុសលានុសន្ធិំ និដ្ឋបេន្តោ អរហត្តនិកូដេន ទេសនំ និដ្ឋបេសិ។ សុត្តបរិយោសានេ វីសតិ ភិក្ខុសហស្សានិ អរហត្តំ បាបុណិំសុ។ ចតុរាសីតិ បាណសហស្សានិ អមតបានំ បិវិំសូតិ។
Evamidaṃ puññanti evaṃ idaṃ lokuttarapuññampi yāva āsavakkhayā pavaḍḍhatīti vivaṭṭagāmikusalānusandhiṃ niṭṭhapento arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhapesi. Suttapariyosāne vīsati bhikkhusahassāni arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Caturāsīti pāṇasahassāni amatapānaṃ piviṃsūti.
សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយ
Sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya
ចក្កវត្តិសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Cakkavattisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៣. ចក្កវត្តិសុត្តំ • 3. Cakkavattisuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ៣. ចក្កវត្តិសុត្តវណ្ណនា • 3. Cakkavattisuttavaṇṇanā
