| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
២. ចក្កវត្តិសុត្តវណ្ណនា
2. Cakkavattisuttavaṇṇanā
២២៣. ទុតិយេ រញ្ញោ, ភិក្ខវេ, ចក្កវត្តិស្សាតិ ឯត្ថ អត្តនោ សិរិសម្បត្តិយា រាជតិ, ចតូហិ វា សង្គហវត្ថូហិ លោកំ រញ្ជេតីតិ រាជា, តស្ស រញ្ញោ។ ‘‘បវត្តតុ ភវំ ចក្ករតន’’ន្តិ បុញ្ញានុភាវេន អព្ភុគ្គតាយ វាចាយ ចោទេន្តោ ចក្កំ វត្តេតីតិ ចក្កវត្តី, តស្ស ចក្កវត្តិស្ស។ បាតុភាវាតិ បាតុភាវេន។ សត្តន្នន្តិ គណនបរិច្ឆេទោ។ រតនានន្តិ បរិច្ឆិន្នអត្ថទស្សនំ។ វចនត្ថោ បនេត្ថ រតិជននដ្ឋេន រតនំ។ អបិច –
223. Dutiye rañño, bhikkhave, cakkavattissāti ettha attano sirisampattiyā rājati, catūhi vā saṅgahavatthūhi lokaṃ rañjetīti rājā, tassa rañño. ‘‘Pavattatu bhavaṃ cakkaratana’’nti puññānubhāvena abbhuggatāya vācāya codento cakkaṃ vattetīti cakkavattī, tassa cakkavattissa. Pātubhāvāti pātubhāvena. Sattannanti gaṇanaparicchedo. Ratanānanti paricchinnaatthadassanaṃ. Vacanattho panettha ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Apica –
‘‘ចិត្តីកតំ មហគ្ឃញ្ច, អតុលំ ទុល្លភទស្សនំ;
‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;
អនោមសត្តបរិភោគំ, រតនំ តេន វុច្ចតី’’តិ។
Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti.
ចក្ករតនស្ស ច និព្ពត្តកាលតោ បដ្ឋាយ អញ្ញំ ទេវដ្ឋានំ នាម ន ហោតិ, សព្ពេវ គន្ធបុប្ផាទីហិ តស្សេវ បូជញ្ច អភិវាទនាទីនិ ច ករោន្តីតិ ចិត្តីកតដ្ឋេន រតនំ។ ចក្ករតនស្ស ច ‘‘ឯត្តកំ នាម ធនំ អគ្ឃតី’’តិ អគ្ឃោ នត្ថិ, ឥតិ មហគ្ឃដ្ឋេនាបិ រតនំ។ ចក្ករតនញ្ច អញ្ញេហិ លោកេ វិជ្ជមានរតនេហិ អសទិសន្តិ អតុលដ្ឋេន រតនំ។ យស្មា បន យស្មិំ កប្បេ ពុទ្ធា ឧប្បជ្ជន្តិ , តស្មិំយេវ ចក្កវត្តិនោ, ពុទ្ធា ច កទាចិ ករហចិ ឧប្បជ្ជន្តិ, តស្មា ទុល្លភទស្សនដ្ឋេន រតនំ។ តទេតំ ជាតិរូបកុលឥស្សរិយាទីហិ អនោមស្ស ឧឡារសត្តស្សេវ ឧប្បជ្ជតិ, ន អញ្ញស្សាតិ អនោមសត្តបរិភោគដ្ឋេនាបិ រតនំ។ យថា ច ចក្ករតនំ, ឯវំ សេសានិបីតិ។ តេន វុត្តំ –
Cakkaratanassa ca nibbattakālato paṭṭhāya aññaṃ devaṭṭhānaṃ nāma na hoti, sabbeva gandhapupphādīhi tasseva pūjañca abhivādanādīni ca karontīti cittīkataṭṭhena ratanaṃ. Cakkaratanassa ca ‘‘ettakaṃ nāma dhanaṃ agghatī’’ti aggho natthi, iti mahagghaṭṭhenāpi ratanaṃ. Cakkaratanañca aññehi loke vijjamānaratanehi asadisanti atulaṭṭhena ratanaṃ. Yasmā pana yasmiṃ kappe buddhā uppajjanti , tasmiṃyeva cakkavattino, buddhā ca kadāci karahaci uppajjanti, tasmā dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ. Tadetaṃ jātirūpakulaissariyādīhi anomassa uḷārasattasseva uppajjati, na aññassāti anomasattaparibhogaṭṭhenāpi ratanaṃ. Yathā ca cakkaratanaṃ, evaṃ sesānipīti. Tena vuttaṃ –
‘‘ចិត្តីកតំ មហគ្ឃញ្ច, អតុលំ ទុល្លភទស្សនំ;
‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;
អនោមសត្តបរិភោគំ, រតនំ តេន វុច្ចតី’’តិ។
Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti.
បាតុភាវោ ហោតីតិ និព្ពត្តិ ហោតិ។ តត្រាយំ យោជនា – ចក្កវត្តិស្ស បាតុភាវា សត្តន្នំ រតនានំ បាតុភាវោតិ អយុត្តំ។ ឧប្បន្នញ្ហិ ចក្កំ វត្តេត្វា សោ ចក្កវត្តី នាម ហោតីតិ នាយុត្តំ។ កស្មា? ចក្កវត្តននិយមាបេក្ខតាយ។ យោ ហិ និយមេន ចក្កំ វត្តេស្សតិ, សោ បដិសន្ធិតោ បភុតិ ‘‘ចក្កវត្តិ បាតុភូតោ’’តិ វត្តព្ពតំ អាបជ្ជតិ។ លទ្ធនាមស្ស ច បុរិសស្ស មូលុប្បត្តិវចនតោបិ យុត្តមេវេតំ។ យោ ហិ ឯស ចក្កវត្តីតិ លទ្ធនាមោ សត្តវិសេសោ, តស្ស បដិសន្ធិសង្ខាតោ បាតុភាវោតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ តស្ស ហិ បាតុភាវា រតនានិ បាតុភវន្តិ។ បាតុភូតេហិ បន តេហិ សទ្ធិំ បរិបក្កេ បុញ្ញសម្ភារេ សោ សំយុជ្ជតិ, តទា លោកស្ស តេសុ បាតុភាវចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ ពហុលវចនតោ ចាបិ យុត្តមេវេតំ។ យទា ហិ លោកស្ស តេសុ បាតុភាវសញ្ញា ឧប្បជ្ជតិ, តទា ឯកមេវ បឋមំ, បច្ឆា ឥតរានិ ឆ បាតុភវន្តីតិ ពហុលវចនតោ ចាបិ ឯតំ យុត្តំ។ បាតុភាវស្ស ច អត្ថភេទតោបិ យុត្តមេវេតំ។ ន កេវលញ្ហិ បាតុភូតមេវ បាតុភាវោ, បាតុភាវយតីតិ បាតុភាវោ។ អយំ បាតុភាវស្ស អត្ថភេទោ។ យស្មា យោ សោ បុញ្ញសម្ភារោ រាជានំ ចក្កវត្តិំ បដិសន្ធិវសេន បាតុភាវយតិ, តស្មា រញ្ញោ ចក្កវត្តិស្ស បាតុភាវា។ ន កេវលញ្ហិ ចក្កវត្តិយេវ, ឥមានិ បន សត្ត រតនានិបិ បាតុភវន្តីតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ យថេវ ហិ សោ បុញ្ញសម្ភារោ រញ្ញោ ជនកហេតុ, ឯវំ រតនានម្បិ បរិយាយេន ឧបនិស្សយហេតូតិ យុត្តមេវេតំ ‘‘រញ្ញោ, ភិក្ខវេ, ចក្កវត្តិស្ស បាតុភាវា សត្តន្នំ រតនានំ បាតុភាវោ ហោតី’’តិ។
Pātubhāvo hotīti nibbatti hoti. Tatrāyaṃ yojanā – cakkavattissa pātubhāvā sattannaṃ ratanānaṃ pātubhāvoti ayuttaṃ. Uppannañhi cakkaṃ vattetvā so cakkavattī nāma hotīti nāyuttaṃ. Kasmā? Cakkavattananiyamāpekkhatāya. Yo hi niyamena cakkaṃ vattessati, so paṭisandhito pabhuti ‘‘cakkavatti pātubhūto’’ti vattabbataṃ āpajjati. Laddhanāmassa ca purisassa mūluppattivacanatopi yuttamevetaṃ. Yo hi esa cakkavattīti laddhanāmo sattaviseso, tassa paṭisandhisaṅkhāto pātubhāvoti ayamettha attho. Tassa hi pātubhāvā ratanāni pātubhavanti. Pātubhūtehi pana tehi saddhiṃ paripakke puññasambhāre so saṃyujjati, tadā lokassa tesu pātubhāvacittaṃ uppajjati. Bahulavacanato cāpi yuttamevetaṃ. Yadā hi lokassa tesu pātubhāvasaññā uppajjati, tadā ekameva paṭhamaṃ, pacchā itarāni cha pātubhavantīti bahulavacanato cāpi etaṃ yuttaṃ. Pātubhāvassa ca atthabhedatopi yuttamevetaṃ. Na kevalañhi pātubhūtameva pātubhāvo, pātubhāvayatīti pātubhāvo. Ayaṃ pātubhāvassa atthabhedo. Yasmā yo so puññasambhāro rājānaṃ cakkavattiṃ paṭisandhivasena pātubhāvayati, tasmā rañño cakkavattissa pātubhāvā. Na kevalañhi cakkavattiyeva, imāni pana satta ratanānipi pātubhavantīti ayamettha attho. Yatheva hi so puññasambhāro rañño janakahetu, evaṃ ratanānampi pariyāyena upanissayahetūti yuttamevetaṃ ‘‘rañño, bhikkhave, cakkavattissa pātubhāvā sattannaṃ ratanānaṃ pātubhāvo hotī’’ti.
ឥទានិ តេសំ រតនានំ សរូបវសេន ទស្សនត្ថំ កតមេសំ សត្តន្នំ ចក្ករតនស្សាតិអាទិមាហ។ តត្ថ ចក្ករតនស្សាតិអាទីសុ អយំ សង្ខេបាធិប្បាយោ – ទ្វិសហស្សទីបបរិវារានំ ចតុន្នំ មហាទីបានំ សិរិវិភវំ គហេត្វា ទាតុំ សមត្ថស្ស ចក្ករតនស្ស បាតុភាវោ ហោតិ, តថា បុរេភត្តមេវ សាគរបរិយន្តំ បថវិំ អនុបរិយាយនសមត្ថស្ស វេហាសង្គមស្ស ហត្ថិរតនស្ស, តាទិសស្សេវ អស្សរតនស្ស, ចតុរង្គសមន្នាគតេបិ អន្ធការេ យោជនប្បមាណំ អន្ធការំ វិធមិត្វា អាលោកទស្សនសមត្ថស្ស មណិរតនស្ស, ឆព្ពិធំ ទោសំ វិវជ្ជេត្វា មនាបចារិនោ ឥត្ថិរតនស្ស, យោជនប្បមាណេ បទេសេ អន្តោបថវិគតានំ និធីនំ ទស្សនសមត្ថស្ស គហបតិរតនស្ស, អគ្គមហេសិយា កុច្ឆិម្ហិ និព្ពត្តិត្វា សកលរជ្ជានុសាសនសមត្ថស្ស ជេដ្ឋបុត្តសង្ខាតស្ស បរិណាយករតនស្ស ច បាតុភាវោ ហោតីតិ ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ។ វិត្ថារតោ បន តេសំ ចក្ករតនាទីនំ បាតុភាវវិធានំ មហាសុទស្សនាទីសុ សុត្តេសុ អាគតមេវ។ អត្ថោបិស្ស តេសំ វណ្ណនាយ សំវណ្ណិតោយេវ។
Idāni tesaṃ ratanānaṃ sarūpavasena dassanatthaṃ katamesaṃ sattannaṃ cakkaratanassātiādimāha. Tattha cakkaratanassātiādīsu ayaṃ saṅkhepādhippāyo – dvisahassadīpaparivārānaṃ catunnaṃ mahādīpānaṃ sirivibhavaṃ gahetvā dātuṃ samatthassa cakkaratanassa pātubhāvo hoti, tathā purebhattameva sāgarapariyantaṃ pathaviṃ anupariyāyanasamatthassa vehāsaṅgamassa hatthiratanassa, tādisasseva assaratanassa, caturaṅgasamannāgatepi andhakāre yojanappamāṇaṃ andhakāraṃ vidhamitvā ālokadassanasamatthassa maṇiratanassa, chabbidhaṃ dosaṃ vivajjetvā manāpacārino itthiratanassa, yojanappamāṇe padese antopathavigatānaṃ nidhīnaṃ dassanasamatthassa gahapatiratanassa, aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā sakalarajjānusāsanasamatthassa jeṭṭhaputtasaṅkhātassa pariṇāyakaratanassa ca pātubhāvo hotīti . Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana tesaṃ cakkaratanādīnaṃ pātubhāvavidhānaṃ mahāsudassanādīsu suttesu āgatameva. Atthopissa tesaṃ vaṇṇanāya saṃvaṇṇitoyeva.
សតិសម្ពោជ្ឈង្គរតនស្សាតិអាទីសុ សរិក្ខកតា ឯវំ វេទិតព្ពា – យថេវ ហិ ចក្កវត្តិនោ ចក្ករតនំ សព្ពរតនានំ បុរេចរំ, ឯវំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គរតនំ សព្ពេសំ ចតុភូមកធម្មានំ បុរេចរន្តិ, បុរេចរណដ្ឋេន ចក្កវត្តិរញ្ញោ ចក្ករតនសទិសំ ហោតិ។ ចក្កវត្តិនោ ច រតនេសុ មហាកាយូបបន្នំ អច្ចុគ្គតំ វិបុលំ មហន្តំ ហត្ថិរតនំ, ឥទម្បិ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គរតនំ មហន្តំ ធម្មកាយូបបន្នំ អច្ចុគ្គតំ វិបុលំ មហន្តន្តិ ហត្ថិរតនសទិសំ ហោតិ។ ចក្កវត្តិនោ អស្សរតនំ សីឃំ លហុ ជវំ, ឥទម្បិ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គរតនំ សីឃំ លហុ ជវន្តិ ឥមាយ សីឃលហុជវតាយ អស្សរតនសទិសំ ហោតិ។ ចក្កវត្តិនោ មណិរតនំ អន្ធការំ វិធមតិ, អាលោកំ ទស្សេតិ, ឥទម្បិ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គរតនំ តាយ ឯកន្តកុសលត្តា កិលេសន្ធការំ វិធមតិ, សហជាតបច្ចយាទិវសេន ញាណាលោកំ ទស្សេតីតិ ឥមិនា អន្ធការវិធមនអាលោកទស្សនភាវេន មណិរតនសទិសំ ហោតិ។
Satisambojjhaṅgaratanassātiādīsu sarikkhakatā evaṃ veditabbā – yatheva hi cakkavattino cakkaratanaṃ sabbaratanānaṃ purecaraṃ, evaṃ satisambojjhaṅgaratanaṃ sabbesaṃ catubhūmakadhammānaṃ purecaranti, purecaraṇaṭṭhena cakkavattirañño cakkaratanasadisaṃ hoti. Cakkavattino ca ratanesu mahākāyūpapannaṃ accuggataṃ vipulaṃ mahantaṃ hatthiratanaṃ, idampi dhammavicayasambojjhaṅgaratanaṃ mahantaṃ dhammakāyūpapannaṃ accuggataṃ vipulaṃ mahantanti hatthiratanasadisaṃ hoti. Cakkavattino assaratanaṃ sīghaṃ lahu javaṃ, idampi vīriyasambojjhaṅgaratanaṃ sīghaṃ lahu javanti imāya sīghalahujavatāya assaratanasadisaṃ hoti. Cakkavattino maṇiratanaṃ andhakāraṃ vidhamati, ālokaṃ dasseti, idampi pītisambojjhaṅgaratanaṃ tāya ekantakusalattā kilesandhakāraṃ vidhamati, sahajātapaccayādivasena ñāṇālokaṃ dassetīti iminā andhakāravidhamanaālokadassanabhāvena maṇiratanasadisaṃ hoti.
ចក្កវត្តិនោ ឥត្ថិរតនំ កាយចិត្តទរថំ បដិបស្សម្ភេតិ, បរិឡាហំ វូបសមេតិ។ ឥទម្បិ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គរតនំ កាយចិត្តទរថំ បដិបស្សម្ភេតិ, បរិឡាហំ វូបសមេតីតិ ឥត្ថិរតនសទិសំ ហោតិ។ ចក្កវត្តិនោ គហបតិរតនំ ឥច្ឆិតិច្ឆិតក្ខណេ ធនទានេន វិក្ខេបំ បច្ឆិន្ទិត្វា ចិត្តំ ឯកគ្គំ ករោតិ, ឥទម្បិ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គរតនំ យថិច្ឆិតាទិវសេន អប្បនំ សម្បាទេតិ, វិក្ខេបំ បច្ឆិន្ទិត្វា ចិត្តំ ឯកគ្គំ ករោតីតិ គហបតិរតនសទិសំ ហោតិ។ ចក្កវត្តិនោ ច បរិណាយករតនំ សព្ពត្ថកិច្ចសម្បាទនេន អប្បោស្សុក្កតំ ករោតិ។ ឥទម្បិ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គរតនំ ចិត្តុប្បាទំ លីនុទ្ធច្ចតោ មោចេត្វា បយោគមជ្ឈត្តេ ឋបយមានំ អប្បោស្សុក្កតំ ករោតីតិ បរិណាយករតនសទិសំ ហោតិ។ ឥតិ ឥមស្មិំ សុត្តេ ចតុភូមកោ សព្ពសង្គាហិកធម្មបរិច្ឆេទោ កថិតោតិ វេទិតព្ពោ។
Cakkavattino itthiratanaṃ kāyacittadarathaṃ paṭipassambheti, pariḷāhaṃ vūpasameti. Idampi passaddhisambojjhaṅgaratanaṃ kāyacittadarathaṃ paṭipassambheti, pariḷāhaṃ vūpasametīti itthiratanasadisaṃ hoti. Cakkavattino gahapatiratanaṃ icchiticchitakkhaṇe dhanadānena vikkhepaṃ pacchinditvā cittaṃ ekaggaṃ karoti, idampi samādhisambojjhaṅgaratanaṃ yathicchitādivasena appanaṃ sampādeti, vikkhepaṃ pacchinditvā cittaṃ ekaggaṃ karotīti gahapatiratanasadisaṃ hoti. Cakkavattino ca pariṇāyakaratanaṃ sabbatthakiccasampādanena appossukkataṃ karoti. Idampi upekkhāsambojjhaṅgaratanaṃ cittuppādaṃ līnuddhaccato mocetvā payogamajjhatte ṭhapayamānaṃ appossukkataṃ karotīti pariṇāyakaratanasadisaṃ hoti. Iti imasmiṃ sutte catubhūmako sabbasaṅgāhikadhammaparicchedo kathitoti veditabbo.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ២. ចក្កវត្តិសុត្តំ • 2. Cakkavattisuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ២. ចក្កវត្តិសុត្តវណ្ណនា • 2. Cakkavattisuttavaṇṇanā
