| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
៤. ចក្កវត្តិសុត្តវណ្ណនា
4. Cakkavattisuttavaṇṇanā
១៤. ចតុត្ថេ ចតូហិ សង្គហវត្ថូហីតិ ទានបិយវចនអត្ថចរិយាសមានត្តតាសង្ខាតេហិ ចតូហិ សង្គហការណេហិ។ ចក្កំ វត្តេតីតិ អាណាចក្កំ បវត្តេតិ។ ចក្កន្តិ វា ឥធ រតនចក្កំ វេទិតព្ពំ។ អយញ្ហិ ចក្កសទ្ទោ សម្បត្តិយំ, លក្ខណេ, រថង្គេ, ឥរិយាបថេ, ទានេ, រតនធម្មខុរចក្កាទីសុ ច ទិស្សតិ។ ‘‘ចត្តារិមានិ, ភិក្ខវេ, ចក្កានិ, យេហិ សមន្នាគតានំ ទេវមនុស្សាន’’ន្តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.៣១) ហិ សម្បត្តិយំ ទិស្សតិ។ ‘‘បាទតលេសុ ចក្កានិ ជាតានី’’តិ (ទី. និ. ២.៣៥; ៣.២០៤) ឯត្ថ លក្ខណេ។ ‘‘ចក្កំវ វហតោ បទ’’ន្តិ (ធ. ប. ១) ឯត្ថ រថង្គេ។ ‘‘ចតុចក្កំ នវទ្វារ’’ន្តិ (សំ. និ. ១.២៩) ឯត្ថ ឥរិយាបថេ។ ‘‘ទទំ ភុញ្ជ មា ច បមាទោ, ចក្កំ វត្តយ សព្ពបាណិន’’ន្តិ (ជា. ១.៧.១៤៩) ឯត្ថ ទានេ។ ‘‘ទិព្ពំ ចក្ករតនំ បាតុរហោសី’’តិ (ទី. និ. ២.២៤៣) ឯត្ថ រតនចក្កេ។ ‘‘មយា បវត្តិតំ ចក្ក’’ន្តិ (សុ. និ. ៥៦២) ឯត្ថ ធម្មចក្កេ។ ‘‘ឥច្ឆាហតស្ស បោសស្ស, ចក្កំ ភមតិ មត្ថកេ’’តិ (ជា. ១.៥.១០៣) ឯត្ថ ខុរចក្កេ។ ‘‘ខុរបរិយន្តេន ចក្កេនា’’តិ (ទី. និ. ១.១៦៦) ឯត្ថ បហរណចក្កេ។ ‘‘អសនិវិចក្ក’’ន្តិ (ទី. និ. ៣.៦១) ឯត្ថ អសនិមណ្ឌលេ។ ឥធ បនាយំ រតនចក្កេ ទដ្ឋព្ពោ។
14. Catutthe catūhi saṅgahavatthūhīti dānapiyavacanaatthacariyāsamānattatāsaṅkhātehi catūhi saṅgahakāraṇehi. Cakkaṃ vattetīti āṇācakkaṃ pavatteti. Cakkanti vā idha ratanacakkaṃ veditabbaṃ. Ayañhi cakkasaddo sampattiyaṃ, lakkhaṇe, rathaṅge, iriyāpathe, dāne, ratanadhammakhuracakkādīsu ca dissati. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussāna’’ntiādīsu (a. ni. 4.31) hi sampattiyaṃ dissati. ‘‘Pādatalesu cakkāni jātānī’’ti (dī. ni. 2.35; 3.204) ettha lakkhaṇe. ‘‘Cakkaṃva vahato pada’’nti (dha. pa. 1) ettha rathaṅge. ‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’nti (saṃ. ni. 1.29) ettha iriyāpathe. ‘‘Dadaṃ bhuñja mā ca pamādo, cakkaṃ vattaya sabbapāṇina’’nti (jā. 1.7.149) ettha dāne. ‘‘Dibbaṃ cakkaratanaṃ pāturahosī’’ti (dī. ni. 2.243) ettha ratanacakke. ‘‘Mayā pavattitaṃ cakka’’nti (su. ni. 562) ettha dhammacakke. ‘‘Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti (jā. 1.5.103) ettha khuracakke. ‘‘Khurapariyantena cakkenā’’ti (dī. ni. 1.166) ettha paharaṇacakke. ‘‘Asanivicakka’’nti (dī. ni. 3.61) ettha asanimaṇḍale. Idha panāyaṃ ratanacakke daṭṭhabbo.
កិត្តាវតា បនាយំ ចក្កវត្តី នាម ហោតិ? ឯកង្គុលទ្វង្គុលមត្តម្បិ ចក្ករតនំ អាកាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា បវត្តតិ។ សព្ពចក្កវត្តីនញ្ហិ និសិន្នាសនតោ ឧដ្ឋហិត្វា ចក្ករតនសមីបំ គន្ត្វា ហត្ថិសោណ្ឌសទិសបនាឡិំ សុវណ្ណភិង្គារំ ឧក្ខិបិត្វា ឧទកេន អព្ភុក្កិរិត្វា ‘‘អភិវិជិនាតុ ភវំ ចក្ករតន’’ន្តិ វចនសមនន្តរមេវ វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា ចក្ករតនំ បវត្តតីតិ។ យស្ស បវត្តិសមកាលមេវ, សោ រាជា ចក្កវត្តី នាម ហោតិ។
Kittāvatā panāyaṃ cakkavattī nāma hoti? Ekaṅguladvaṅgulamattampi cakkaratanaṃ ākāsaṃ abbhuggantvā pavattati. Sabbacakkavattīnañhi nisinnāsanato uṭṭhahitvā cakkaratanasamīpaṃ gantvā hatthisoṇḍasadisapanāḷiṃ suvaṇṇabhiṅgāraṃ ukkhipitvā udakena abbhukkiritvā ‘‘abhivijinātu bhavaṃ cakkaratana’’nti vacanasamanantarameva vehāsaṃ abbhuggantvā cakkaratanaṃ pavattatīti. Yassa pavattisamakālameva, so rājā cakkavattī nāma hoti.
ធម្មោតិ ទសកុសលកម្មបថធម្មោ, ទសវិធំ វា ចក្កវត្តិវត្តំ។ ទសវិធេ វា កុសលធម្មេ អគរហិតេ វា រាជធម្មេ និយុត្តោតិ ធម្មិកោ។ តេន ច ធម្មេន សកលលោកំ រញ្ជេតីតិ ធម្មរាជា។ ធម្មេន វា លទ្ធរជ្ជត្តា ធម្មរាជា។ ចក្កវត្តីហិ ធម្មេន ញាយេន រជ្ជំ អធិគច្ឆតិ, ន អធម្មេន។ ទសវិធេន ចក្កវត្តិវត្តេនាតិ ទសប្បភេទេន ចក្កវត្តីនំ វត្តេន។
Dhammoti dasakusalakammapathadhammo, dasavidhaṃ vā cakkavattivattaṃ. Dasavidhe vā kusaladhamme agarahite vā rājadhamme niyuttoti dhammiko. Tena ca dhammena sakalalokaṃ rañjetīti dhammarājā. Dhammena vā laddharajjattā dhammarājā. Cakkavattīhi dhammena ñāyena rajjaṃ adhigacchati, na adhammena. Dasavidhena cakkavattivattenāti dasappabhedena cakkavattīnaṃ vattena.
កិំ បន តំ ទសវិធំ ចក្កវត្តិវត្តន្តិ? វុច្ចតេ –
Kiṃ pana taṃ dasavidhaṃ cakkavattivattanti? Vuccate –
‘‘កតមំ បន តំ, ទេវ, អរិយំ ចក្កវត្តិវត្តន្តិ? តេន ហិ ត្វំ, តាត, ធម្មំយេវ និស្សាយ ធម្មំ សក្ករោន្តោ ធម្មំ គរុំ ករោន្តោ ធម្មំ មានេន្តោ ធម្មំ បូជេន្តោ ធម្មំ អបចាយមានោ ធម្មទ្ធជោ ធម្មកេតុ ធម្មាធិបតេយ្យោ ធម្មិកំ រក្ខាវរណគុត្តិំ សំវិទហស្សុ អន្តោជនស្មិំ ពលកាយស្មិំ ខត្តិយេសុ អនុយន្តេសុ ព្រាហ្មណគហបតិកេសុ នេគមជានបទេសុ សមណព្រាហ្មណេសុ មិគបក្ខីសុ។ មា ច តេ, តាត, វិជិតេ អធម្មការោ បវត្តិត្ថ។ យេ ច តេ, តាត, វិជិតេ អធនា អស្សុ, តេសញ្ច ធនមនុប្បទេយ្យាសិ។ យេ ច តេ, តាត, វិជិតេ សមណព្រាហ្មណា មទប្បមាទា បដិវិរតា ខន្តិសោរច្ចេ និវិដ្ឋា ឯកមត្តានំ ទមេន្តិ, ឯកមត្តានំ សមេន្តិ, ឯកមត្តានំ បរិនិព្ពាបេន្តិ។ តេ កាលេន កាលំ ឧបសង្កមិត្វា បរិបុច្ឆេយ្យាសិ បរិគ្គណ្ហេយ្យាសិ – ‘កិំ, ភន្តេ, កុសលំ កិំ អកុសលំ, កិំ សាវជ្ជំ កិំ អនវជ្ជំ, កិំ សេវិតព្ពំ កិំ ន សេវិតព្ពំ, កិំ មេ ករិយមានំ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ អស្ស, កិំ វា បន មេ ករិយមានំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ អស្សា’តិ។ តេសំ សុត្វា យំ អកុសលំ, តំ អភិនិវជ្ជេយ្យាសិ, យំ កុសលំ, តំ សមាទាយ វត្តេយ្យាសិ។ ឥទំ ខោ, តាត, តំ អរិយំ ចក្កវត្តិវត្ត’’ន្តិ –
‘‘Katamaṃ pana taṃ, deva, ariyaṃ cakkavattivattanti? Tena hi tvaṃ, tāta, dhammaṃyeva nissāya dhammaṃ sakkaronto dhammaṃ garuṃ karonto dhammaṃ mānento dhammaṃ pūjento dhammaṃ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahassu antojanasmiṃ balakāyasmiṃ khattiyesu anuyantesu brāhmaṇagahapatikesu negamajānapadesu samaṇabrāhmaṇesu migapakkhīsu. Mā ca te, tāta, vijite adhammakāro pavattittha. Ye ca te, tāta, vijite adhanā assu, tesañca dhanamanuppadeyyāsi. Ye ca te, tāta, vijite samaṇabrāhmaṇā madappamādā paṭiviratā khantisoracce niviṭṭhā ekamattānaṃ damenti, ekamattānaṃ samenti, ekamattānaṃ parinibbāpenti. Te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripuccheyyāsi pariggaṇheyyāsi – ‘kiṃ, bhante, kusalaṃ kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ kiṃ anavajjaṃ, kiṃ sevitabbaṃ kiṃ na sevitabbaṃ, kiṃ me kariyamānaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya assa, kiṃ vā pana me kariyamānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’ti. Tesaṃ sutvā yaṃ akusalaṃ, taṃ abhinivajjeyyāsi, yaṃ kusalaṃ, taṃ samādāya vatteyyāsi. Idaṃ kho, tāta, taṃ ariyaṃ cakkavattivatta’’nti –
ឯវំ ចក្កវត្តិសុត្តេ (ទី. និ. ៣.៨៤) អាគតនយេន អន្តោជនស្មិំ ពលកាយេ ឯកំ, ខត្តិយេសុ ឯកំ, អនុយន្តេសុ ឯកំ, ព្រាហ្មណគហបតិកេសុ ឯកំ, នេគមជានបទេសុ ឯកំ, សមណព្រាហ្មណេសុ ឯកំ, មិគបក្ខីសុ ឯកំ, អធម្មការប្បដិក្ខេបោ ឯកំ, អធនានំ ធនានុប្បទានំ ឯកំ, សមណព្រាហ្មណេ ឧបសង្កមិត្វា បញ្ហបុច្ឆនំ ឯកន្តិ ឯវមេវំ តំ ចក្កវត្តិវត្តំ ទសវិធំ ហោតិ។ គហបតិកេ បន បក្ខិជាតេ ច វិសុំ កត្វា គណ្ហន្តស្ស ទ្វាទសវិធំ ហោតិ។
Evaṃ cakkavattisutte (dī. ni. 3.84) āgatanayena antojanasmiṃ balakāye ekaṃ, khattiyesu ekaṃ, anuyantesu ekaṃ, brāhmaṇagahapatikesu ekaṃ, negamajānapadesu ekaṃ, samaṇabrāhmaṇesu ekaṃ, migapakkhīsu ekaṃ, adhammakārappaṭikkhepo ekaṃ, adhanānaṃ dhanānuppadānaṃ ekaṃ, samaṇabrāhmaṇe upasaṅkamitvā pañhapucchanaṃ ekanti evamevaṃ taṃ cakkavattivattaṃ dasavidhaṃ hoti. Gahapatike pana pakkhijāte ca visuṃ katvā gaṇhantassa dvādasavidhaṃ hoti.
អញ្ញថា វត្តិតុំ អទេន្តោ សោ ធម្មោ អធិដ្ឋានំ ឯតស្សាតិ តទធិដ្ឋានំ។ តេន តទធិដ្ឋានេន ចេតសា។ សក្ករោន្តោតិ អាទរកិរិយាវសេន ករោន្តោ។ តេនាហ ‘‘យថា’’តិអាទិ។ គរុំ ករោន្តោតិ បាសាណច្ឆត្តំ វិយ គរុករណវសេន គរុំ ករោន្តោ។ តេនេវាហ ‘‘តស្មិំ គារវុប្បត្តិយា’’តិ។ ធម្មាធិបតិភូតាគតភាវេនាតិ ឥមិនា យថាវុត្តធម្មស្ស ជេដ្ឋកភាវេន បុរិមតរំ អត្តភាវេសុ សក្កច្ចំ សមុបចិតភាវំ ទស្សេតិ។ ធម្មវសេនេវ ច សព្ពកិរិយានំ ករណេនាតិ ឯតេន ឋាននិសជ្ជាទីសុ យថាវុត្តធម្មនិន្នបោណបព្ភារភាវំ ទស្សេតិ។ អស្សាតិ រក្ខាវរណគុត្តិយា។ បរំ រក្ខន្តោតិ អញ្ញំ ទិដ្ឋធម្មិកាទិអនត្ថតោ រក្ខន្តោ។ តេនេវ បររក្ខសាធនេន ខន្តិអាទិគុណេន អត្តានំ តតោ ឯវ រក្ខតិ។ មេត្តចិត្តតាតិ មេត្តចិត្តតាយ។ និវាសនបារុបនគេហាទីនិ សីតុណ្ហាទិប្បដិពាហនេន អាវរណំ។
Aññathā vattituṃ adento so dhammo adhiṭṭhānaṃ etassāti tadadhiṭṭhānaṃ. Tena tadadhiṭṭhānena cetasā. Sakkarontoti ādarakiriyāvasena karonto. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Garuṃ karontoti pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇavasena garuṃ karonto. Tenevāha ‘‘tasmiṃ gāravuppattiyā’’ti. Dhammādhipatibhūtāgatabhāvenāti iminā yathāvuttadhammassa jeṭṭhakabhāvena purimataraṃ attabhāvesu sakkaccaṃ samupacitabhāvaṃ dasseti. Dhammavaseneva ca sabbakiriyānaṃ karaṇenāti etena ṭhānanisajjādīsu yathāvuttadhammaninnapoṇapabbhārabhāvaṃ dasseti. Assāti rakkhāvaraṇaguttiyā. Paraṃ rakkhantoti aññaṃ diṭṭhadhammikādianatthato rakkhanto. Teneva pararakkhasādhanena khantiādiguṇena attānaṃ tato eva rakkhati. Mettacittatāti mettacittatāya. Nivāsanapārupanagehādīni sītuṇhādippaṭibāhanena āvaraṇaṃ.
អន្តោជនស្មិន្តិ អព្ភន្តរភូតេ បុត្តទារាទិជនេ។ សីលសំវរេ បតិដ្ឋាបេន្តោតិ ឥមិនា រក្ខំ ទស្សេតិ។ វត្ថគន្ធមាលាទីនិ ចស្ស ទទមានោតិ ឥមិនា អាវរណំ, ឥតរេន គុត្តិំ។ សម្បទានេនបីតិ បិ-សទ្ទេន សីលសំវរេសុ បតិដ្ឋាបនាទីនំ សម្បិណ្ឌេតិ។ ឯស នយោ បរេសុបិ បិ-សទ្ទគ្គហណេ។ និគមោ និវាសោ ឯតេសន្តិ នេគមា។ ឯវំ ជានបទាតិ អាហ ‘‘តថា និគមវាសិនោ’’តិអាទិនា។
Antojanasminti abbhantarabhūte puttadārādijane. Sīlasaṃvare patiṭṭhāpentoti iminā rakkhaṃ dasseti. Vatthagandhamālādīni cassa dadamānoti iminā āvaraṇaṃ, itarena guttiṃ. Sampadānenapīti pi-saddena sīlasaṃvaresu patiṭṭhāpanādīnaṃ sampiṇḍeti. Esa nayo paresupi pi-saddaggahaṇe. Nigamo nivāso etesanti negamā. Evaṃ jānapadāti āha ‘‘tathā nigamavāsino’’tiādinā.
រក្ខាវរណគុត្តិយា កាយកម្មាទីសុ សំវិទហនំ ឋបនំ នាម តទុបទេសោយេវាតិ វុត្តំ ‘‘កថេត្វា’’តិ។ ឯតេសូតិ បាឡិយំ វុត្តេសុ សមណាទីសុ។ បដិវត្តេតុំ ន សក្កា ខីណានំ កិលេសានំ បុន អនុប្បជ្ជនតោ។ សេសមេត្ថ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។
Rakkhāvaraṇaguttiyā kāyakammādīsu saṃvidahanaṃ ṭhapanaṃ nāma tadupadesoyevāti vuttaṃ ‘‘kathetvā’’ti. Etesūti pāḷiyaṃ vuttesu samaṇādīsu. Paṭivattetuṃ na sakkā khīṇānaṃ kilesānaṃ puna anuppajjanato. Sesamettha suviññeyyameva.
ចក្កវត្តិសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Cakkavattisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ៤. ចក្កវត្តិសុត្តំ • 4. Cakkavattisuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ៤. ចក្កវត្តិសុត្តវណ្ណនា • 4. Cakkavattisuttavaṇṇanā
