| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
೩. ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
3. Cakkavattisuttavaṇṇanā
ಅತ್ತದೀಪಸರಣತಾವಣ್ಣನಾ
Attadīpasaraṇatāvaṇṇanā
೮೦. ಉತ್ತಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾಕಟಂ, ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅನುತ್ತಾನಂ ಅಪಾಕಟಂ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ, ಅಪಚುರಂ, ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಞ್ಚ। ಅನುತ್ತಾನಾನಂ ಪದಾನಂ ವಣ್ಣನಾ ಅನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾ। ಉತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾಯ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ ಅನುತ್ತಾನಗ್ಗಹಣಂ। ‘‘ಮಾತುಲಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಏಕೋ ರುಕ್ಖೋ, ತಸ್ಸಾ ಆಸನ್ನಪ್ಪದೇಸೇ ಮಾಪಿತತ್ತಾ ನಗರಮ್ಪಿ ‘‘ಮಾತುಲಾ’’ ತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಾತುಲಾಯನ್ತಿ ಏವಂ ನಾಮಕೇ ನಗರೇ’’ತಿ। ಅವಿದೂರೇತಿ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ।
80.Uttānaṃ vuccati pākaṭaṃ, tappaṭikkhepena anuttānaṃ apākaṭaṃ, paṭicchannaṃ, apacuraṃ, duviññeyyañca. Anuttānānaṃ padānaṃ vaṇṇanā anuttānapadavaṇṇanā. Uttānapadavaṇṇanāya payojanābhāvato anuttānaggahaṇaṃ. ‘‘Mātulā’’ti itthiliṅgavasena laddhanāmo eko rukkho, tassā āsannappadese māpitattā nagarampi ‘‘mātulā’’ tveva paññāyittha. Tena vuttaṃ ‘‘mātulāyanti evaṃ nāmake nagare’’ti. Avidūreti tassa nagarassa avidūre.
ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಸುತ್ತೇ ‘‘ಭೂತಪುಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರಾಜಾ ದಳ್ಹನೇಮಿ ನಾಮ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತೀತವಂಸದೀಪಿಕಾ ಕಥಾ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಗತಾ, ‘‘ಅಡ್ಢತೇಯ್ಯವಸ್ಸಸತಾಯುಕಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಸ್ಸಸತಾಯುಕಾ ಪುತ್ತಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಸವಿಸೇಸಂ ಅನಾಗತತ್ಥಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಕಥಾ ಆಗತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನಾಗತವಂಸದೀಪಿಕಾಯ ಸುತ್ತನ್ತಕಥಾಯಾ’’ತಿ। ಅನಾಗತತ್ಥದೀಪನಞ್ಹಿ ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅನಾಗತಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಕಿತ್ತನಂ ಅಚ್ಛರಿಯತಮಂ। ಸಮಾಗಮೇನಾತಿ ಸನ್ನಿಪಾತೇನ।
Kāmañcettha sutte ‘‘bhūtapubbaṃ, bhikkhave, rājā daḷhanemi nāma ahosī’’tiādinā atītavaṃsadīpikā kathā ādito paṭṭhāya āgatā, ‘‘aḍḍhateyyavassasatāyukānaṃ manussānaṃ vassasatāyukā puttā bhavissantī’’tiādinā pana savisesaṃ anāgatatthapaṭisaṃyuttā kathā āgatāti vuttaṃ ‘‘anāgatavaṃsadīpikāya suttantakathāyā’’ti. Anāgatatthadīpanañhi acchariyaṃ, tatthāpi anāgatassa sammāsambuddhassa paṭipattikittanaṃ acchariyatamaṃ. Samāgamenāti sannipātena.
‘‘ಭತ್ತಗ್ಗಂ ಅಮನಾಪ’’ನ್ತಿಆದಿ ಕೇವಲಂ ತೇಸಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕಮತ್ತಂ। ಅಮನಾಪನ್ತಿ ಅಮನುಞ್ಞಂ। ಬುದ್ಧೇಸು ಕತೋ ಅಪ್ಪಕೋಪಿ ಅಪರಾಧೋ ಅಪ್ಪಕೋ ಕಾರೋ ವಿಯ ಗರುತರವಿಪಾಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ…ಪೇ॰… ಸದಿಸಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಮಾತುಲನಗರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ, ತಸ್ಸಂ ವಾ ಪರಿಸಾಯಂ।
‘‘Bhattaggaṃ amanāpa’’ntiādi kevalaṃ tesaṃ parivitakkamattaṃ. Amanāpanti amanuññaṃ. Buddhesu kato appakopi aparādho appako kāro viya garutaravipākoti āha ‘‘buddhehi saddhiṃ…pe… sadisaṃ hotī’’ti. Tatrāti tasmiṃ mātulanagarassa samīpe, tassaṃ vā parisāyaṃ.
ಅತ್ತದೀಪಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಂ ಯೋ ಪರೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅತ್ತಾತಿ ಸಸನ್ತಾನೋ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಹಿತಸುಖೇಸಿಭಾವೇನ ಪನ ಅತ್ತನಿಬ್ಬಿಸೇಸತ್ತಾ ಧಮ್ಮೋ ಇಧ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ। ದ್ವಿಧಾ ಆಪೋ ಗತೋ ಏತ್ಥಾತಿ ದೀಪೋ, ಓಘೇನ ಅನಜ್ಝೋತ್ಥತೋ ಭೂಮಿಭಾಗೋ। ಇಧ ಪನ ಕಾಮೋಘಾದೀಹಿ ಅನಜ್ಝೋತ್ಥರಣೀಯತ್ತಾ ದೀಪೋ ವಿಯಾತಿ ದೀಪೋ, ಅತ್ತಾ ದೀಪೋ ಪತಿಟ್ಠಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅತ್ತದೀಪಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತಾನಂ ದೀಪ’’ನ್ತಿಆದಿ। ದೀಪಭಾವೋ ಚೇತ್ಥ ಪಟಿಸರಣತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನ’’ನ್ತಿ। ಅಞ್ಞಸರಣಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನನ್ತಿ ಅಞ್ಞಸರಣಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ। ಇದಞ್ಹಿ ನ ಅಞ್ಞಂ ಸರಣಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರಣಸ್ಸೇವ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸರಣಸಭಾವಸ್ಸೇವ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇ ಚ ತೇನ ಇತರಸ್ಸಾಪಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸಿದ್ಧಿತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಇದಾನಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ಸುತ್ತನ್ತರೇನ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಯದಿ ಏತ್ಥ ಪಾಕತಿಕೋ ಅತ್ತಾ ಇಚ್ಛಿತೋ, ಕಥಂ ತಸ್ಸ ದೀಪಸರಣಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಿಕೋ ಏತ್ಥ ಅತ್ತಾ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ತಾ ನಾಮಾ’’ತಿ। ಇತರೋ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ। ದುತಿಯವಾರೋಪಿ ಪಠಮವಾರಸ್ಸೇವ ಪರಿಯಾಯಭಾವೇನ ದೇಸಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇನಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Attadīpāti ettha kāmaṃ yo paro na hoti, so attāti sasantāno ‘‘attā’’ti vuccati, hitasukhesibhāvena pana attanibbisesattā dhammo idha ‘‘attā’’ti adhippeto. Tenāha ‘‘attā nāma lokiyalokuttaro dhammo’’ti. Dvidhā āpo gato etthāti dīpo, oghena anajjhotthato bhūmibhāgo. Idha pana kāmoghādīhi anajjhottharaṇīyattā dīpo viyāti dīpo, attā dīpo patiṭṭhā etesanti attadīpā. Tenāha ‘‘attānaṃ dīpa’’ntiādi. Dīpabhāvo cettha paṭisaraṇatāti āha ‘‘idaṃ tasseva vevacana’’nti. Aññasaraṇapaṭikkhepavacananti aññasaraṇabhāvapaṭikkhepavacanaṃ. Idañhi na aññaṃ saraṇaṃ katvā viharaṇasseva paṭikkhepavacanaṃ, atha kho aññassa saraṇasabhāvasseva paṭikkhepavacanaṃ tappaṭikkhepe ca tena itarassāpi paṭikkhepasiddhito. Tenāha ‘‘na hī’’tiādi. Idāni tamevatthaṃ suttantarena sādhetuṃ ‘‘vuttampi ceta’’ntiādi. Yadi ettha pākatiko attā icchito, kathaṃ tassa dīpasaraṇabhāvo, tasmā adhippāyiko ettha attā bhaveyyāti pucchati ‘‘ko panettha attā nāmā’’ti. Itaro yathādhippetaṃ attānaṃ dassento ‘‘lokiyalokuttaro dhammo’’ti. Dutiyavāropi paṭhamavārasseva pariyāyabhāvena desitoti dassetuṃ ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ.
ಗೋಚರೇತಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಗೋಚರಟ್ಠಾನಭೂತೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚರಿತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ। ಸಕೇತಿ ಕಥಂ ಪನಾಯಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪೇತ್ತಿಕೇ ವಿಸಯೇ’’ತಿ। ಪಿತಿತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತೋ ಆಗತತ್ತಾ ‘‘ಅಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗೋಚರೋ’’ತಿ ತೇನ ಉದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಪೇತ್ತಿಕೇ ವಿಸಯೇತಿ। ಚರನ್ತನ್ತಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಮೇವತ್ಥೋ’’ತಿ, ಚರನ್ತಾನನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥೋ, ತೇನಾಯಂ ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸೇನಪಿ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೇನಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಿಲೇಸಮಾರಸ್ಸ ಓತಾರಾಲಾಭೇನೇವ ಇತರಮಾರಾನಮ್ಪಿ ಓತಾರಾಲಾಭೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋತಿ ಗೋಚರೇ ಚರಣಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ವತ್ಥು ಪನ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ಆಗತಂ।
Gocareti bhikkhūnaṃ gocaraṭṭhānabhūte. Tenāha ‘‘carituṃ yuttaṭṭhāne’’ti. Saketi kathaṃ panāyaṃ bhikkhūnaṃ sakoti āha ‘‘pettike visaye’’ti. Pitito sammāsambuddhato āgatattā ‘‘ayaṃ tumhākaṃ gocaro’’ti tena uddiṭṭhattā pettike visayeti. Carantanti sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘ayamevattho’’ti, carantānanti ca attho, tenāyaṃ vibhattivipallāsenapi vacanavipallāsenapīti dasseti. Kilesamārassa otārālābheneva itaramārānampi otārālābho veditabbo. Ayaṃ panatthoti gocare caraṇaṃ sandhāyāha, vatthu pana byatirekamukhena āgataṃ.
ಸಕುಣೇ ಹನ್ತೀತಿ ಸಕುಣಗ್ಘಿ, ಮಹಾಸೇನಸಕುಣೋ। ಅಜ್ಝಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಅಭಿಭವನವಸೇನ ಪತ್ತಾ ಉಪಗತಾ। ನ ಮ್ಯಾಯನ್ತಿ ಮೇ ಅಯಂ ಸಕುಣಗ್ಘಿ ನಾಲಂ ಅಭವಿಸ್ಸ। ನಙ್ಗಲಕಟ್ಠಕರಣನ್ತಿ ನಙ್ಗಲೇನ ಕಸಿತಪ್ಪದೇಸೋ। ಲೇಡ್ಡುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಲೇಡ್ಡೂನಂ ಉಟ್ಠಪಿತಟ್ಠಾನಂ। ಸಕೇ ಬಲೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಬಲಹೇತು। ಅಪತ್ಥದ್ಧಾತಿ ಅವಗಾಳ್ಹತ್ಥಮ್ಭಾ ಸಞ್ಜಾತತ್ಥಮ್ಭಾ। ಅಸ್ಸರಮಾನಾತಿ ಅವ್ಹಾಯನ್ತೀ।
Sakuṇe hantīti sakuṇagghi, mahāsenasakuṇo. Ajjhappattāti abhibhavanavasena pattā upagatā. Na myāyanti me ayaṃ sakuṇagghi nālaṃ abhavissa. Naṅgalakaṭṭhakaraṇanti naṅgalena kasitappadeso. Leḍḍuṭṭhānanti leḍḍūnaṃ uṭṭhapitaṭṭhānaṃ. Sake baleti attano balahetu. Apatthaddhāti avagāḷhatthambhā sañjātatthambhā. Assaramānāti avhāyantī.
ಮಹನ್ತಂ ಲೇಡ್ಡುನ್ತಿ ನಙ್ಗಲೇನ ಭಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಸುಕ್ಖತಾಯ ತಿಖಿಣಸಿಙ್ಗಅಯೋಘನಸದಿಸಂ ಮಹನ್ತಂ ಲೇಡ್ಡುಂ। ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾತಿ ತಸ್ಸ ಅಧೋಭಾಗೇನ ಅತ್ತನಾ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಲೀನಯೋಗ್ಗಪ್ಪದೇಸಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತಸ್ಸುಪರಿ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ಅಸ್ಸರಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ‘‘ಏಹಿ ಖೋ’’ತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸರಮಾನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ಸನ್ನಯ್ಹಾತಿ ವಾತಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಉಭೋ ಪಕ್ಖೇ ಸಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ। ಪಚ್ಚುಪಾದೀತಿ ಪಾವಿಸಿ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಯತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ಲಾಪೋ ಠಿತೋ, ತತ್ಥೇವ ಲೇಡ್ಡುಮ್ಹಿ । ಉರನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಉರಪ್ಪದೇಸಂ। ಪಚ್ಚತಾಳೇಸೀತಿ ಪತಿ ಅತಾಳೇಸಿ ಸಾರಮ್ಭವಸೇನ ವೇಗೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಹರಣತೋ ವಿಧಾರೇನ್ತೀ ಪತಾಳೇಸಿ। ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಂ। ‘‘ಅವಸರ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ।
Mahantaṃ leḍḍunti naṅgalena bhinnaṭṭhāne sukkhatāya tikhiṇasiṅgaayoghanasadisaṃ mahantaṃ leḍḍuṃ. Abhiruhitvāti tassa adhobhāgena attanā pavisitvā nilīnayoggappadesaṃ sallakkhetvā tassupari caṅkamanto assaramāno aṭṭhāsi. ‘‘Ehi kho’’tiādi tassa assaramānākāradassanaṃ. Sannayhāti vātaggahaṇavasena ubho pakkhe samaṃ ṭhapetvā. Paccupādīti pāvisi. Tatthevāti yattha pubbe lāpo ṭhito, tattheva leḍḍumhi . Uranti attano urappadesaṃ. Paccatāḷesīti pati atāḷesi sārambhavasena vegena gantvā paharaṇato vidhārentī patāḷesi. Ārammaṇanti paccayaṃ. ‘‘Avasara’’nti keci.
‘‘ಕುಸಲಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಕೋ ಅನುಸನ್ಧಿ? ಯಥಾಅನುಸನ್ಧಿ ಏವ। ಆದಿತೋ ಹಿ ‘‘ಅತ್ತದೀಪಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಹರಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೮೦) ಯೇವ ಅತ್ತಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ, ತೇ ಯೇವೇತ್ಥ ಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾತಿ। ಅನವಜ್ಜಲಕ್ಖಣಾನನ್ತಿ ಅವಜ್ಜಪಟಿಪಕ್ಖಸಭಾವಾನಂ। ‘‘ಅವಜ್ಜರಹಿತಸಭಾವಾನ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾ ಏವ ಗಹಿತಾ, ದುತಿಯೇ ಪನ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಾಪಿ। ಯದಿ ಏವಂ, ಕಥಂ ತೇಸಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತನನ್ತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಾ ಸೀಲಾದಿ ವಿಯ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಸಮಾದಾನನ್ತಿ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಸಮ್ಮಾ ಆದಾನಂ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಪವತ್ತಿ ಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇಹಿ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಸಮ್ಮದೇವ ಆಹಿತಾ ಆಯುಆದಿಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಸೇಸಭೂತಾ ಉಪರೂಪರಿಕುಸಲವಿಸೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪುಞ್ಞನ್ತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಞ್ಞಫಲಂ ವಡ್ಢತೀ’’ತಿ। ಪುಞ್ಞಫಲನ್ತಿ ಚ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಞ್ಞಞ್ಚ ಪುಞ್ಞಫಲಞ್ಚ ಪುಞ್ಞಫಲ’’ನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪರೂಪರಿ ಪುಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪುಞ್ಞವಿಪಾಕೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ।
‘‘Kusalāna’’nti evaṃ pavattāya desanāya ko anusandhi? Yathāanusandhi eva. Ādito hi ‘‘attadīpā, bhikkhave, viharathā’’tiādinā (dī. ni. 3.80) yeva attadhammapariyāyena lokiyalokuttaradhammā gahitā, te yevettha kusalaggahaṇena gahitāti. Anavajjalakkhaṇānanti avajjapaṭipakkhasabhāvānaṃ. ‘‘Avajjarahitasabhāvāna’’nti keci. Tattha purime atthavikappe vipākadhammadhammā eva gahitā, dutiye pana vipākadhammāpi. Yadi evaṃ, kathaṃ tesaṃ samādāya vattananti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘vipākadhammā sīlādi viya samādāya vattitabbā’’ti. Samādānanti pana attano santāne sammā ādānaṃ paccayavasena pavatti yevāti daṭṭhabbaṃ. Vipākadhammā hi paccayavisesehi sattasantāne sammadeva āhitā āyuādisampattivisesabhūtā uparūparikusalavisesuppattiyā upanissayā hontīti vadanti. Puññaṃ pavaḍḍhatīti ettha puññanti uttarapadalopenāyaṃ niddesoti āha ‘‘puññaphalaṃ vaḍḍhatī’’ti. Puññaphalanti ca ekadesasarūpekasesena vuttaṃ ‘‘puññañca puññaphalañca puññaphala’’nti āha ‘‘uparūpari puññampi puññavipākopi veditabbo’’ti.
‘‘ಮಾತಾಪಿತೂನ’’ನ್ತಿಆದಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಏವರೂಪಂ ಹೇತೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಿನೇಹವಸೇನಾತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಸ್ಸ ಸಿನೇಹಸ್ಸ ವಸೇನ, ನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ। ನ ಹಿ ಸಿನೇಹಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ನಾಮ ಕುಸಲಂ ಅತ್ಥಿ। ಮುದುಮದ್ದವಚಿತ್ತನ್ತಿ ಮೇತ್ತಾವಸೇನ ಅತಿವಿಯ ಮದ್ದವನ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ। ಯಥಾ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ ವಟ್ಟಗಾಮಿಕುಸಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಾತಾಪಿತೂನಂ …ಪೇ॰… ಮುದುಮದ್ದವಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಮೇವ ವಿವಟ್ಟಗಾಮಿಕುಸಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿ…ಪೇ॰… ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತದಞ್ಞೇಪಿ ಪನ ದಾನಸೀಲಾದಿಧಮ್ಮಾ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ ವಟ್ಟಗಾಮಿಕುಸಲಂ ವಿವಟ್ಟಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ ವಿವಟ್ಟಗಾಮಿಕುಸಲನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಫಲವಿಸೇಸಾವಹತಾಯ ಫಲದಾಯ ಕೋಟಿ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಿ, ದೇವಲೋಕೇ ಚ ಪವತ್ತಿಸಿರಿವಿಭವೋತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ‘‘ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ’’ತಿ ವಿಸೇಸಿತಂ, ಮನುಸ್ಸಲೋಕವಸೇನೇವ ಚಾಯಂ ದೇಸನಾ ಆಗತಾತಿ। ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ವಿವಟ್ಟಗಾಮಿಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ದಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಙ್ಖೋ ನಾಮ ರಾಜಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೦೮)।
‘‘Mātāpitūna’’ntiādi nidassanamattaṃ, tasmā aññampi evarūpaṃ hetūpanissayaṃ kusalaṃ daṭṭhabbaṃ. Sinehavasenāti upanissayabhūtassa sinehassa vasena, na sampayuttassa. Na hi sinehasampayuttaṃ nāma kusalaṃ atthi. Mudumaddavacittanti mettāvasena ativiya maddavantaṃ cittaṃ. Yathā matthakappattaṃ vaṭṭagāmikusalaṃ dassetuṃ ‘‘mātāpitūnaṃ …pe… mudumaddavacitta’’nti vuttaṃ, evaṃ matthakappattameva vivaṭṭagāmikusalaṃ dassetuṃ ‘‘cattāro sati…pe… bodhipakkhiyadhammā’’ti vuttaṃ. Tadaññepi pana dānasīlādidhammā vaṭṭassa upanissayabhūtā vaṭṭagāmikusalaṃ vivaṭṭassa upanissayabhūtā vivaṭṭagāmikusalanti veditabbā. Pariyosānanti phalavisesāvahatāya phaladāya koṭi sikhāppatti, devaloke ca pavattisirivibhavoti pariyosānaṃ ‘‘manussaloke’’ti visesitaṃ, manussalokavaseneva cāyaṃ desanā āgatāti. Maggaphalanibbānasampatti pariyosānanti yojanā. Vivaṭṭagāmikusalassa vipākaṃ suttapariyosāne dassissati ‘‘atha kho, bhikkhave, saṅkho nāma rājā’’tiādinā (dī. ni. 3.108).
ದಳ್ಹನೇಮಿಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Daḷhanemicakkavattirājakathāvaṇṇanā
೮೧. ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ‘‘ಕುಸಲಾನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೧೦) ಸುತ್ತದೇಸನಾಯ ಆರದ್ಧಟ್ಠಾನೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಗಾಮಿಭಾವೇನ ಸಾಧಾರಣೇ ಕುಸಲಗ್ಗಹಣೇ। ತತ್ಥ ವಟ್ಟಗಾಮಿಕುಸಲಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ‘‘ಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ, ಆರಭನ್ತೋ ಚ ದೇಸಿಯಮಾನಮತ್ತಂ । ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಏವಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಆರಭೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಪಠಮಂ ತಥಾ ಅದೀಪೇನ್ತೋಪಿ ಭಗವಾ ಅತ್ಥತೋ ದೀಪೇತಿ ವಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
81.Idhāti imasmiṃ ‘‘kusalānaṃ, bhikkhave, dhammāna’’ntiādinā (dī. ni. 3.110) suttadesanāya āraddhaṭṭhāne vaṭṭavivaṭṭagāmibhāvena sādhāraṇe kusalaggahaṇe. Tattha vaṭṭagāmikusalānusandhivasena ‘‘bhūtapubbaṃ bhikkhave’’ti desanaṃ ārabhi, ārabhanto ca desiyamānamattaṃ . Dhammapaṭiggāhakānaṃ bhikkhūnaṃ saṅkhepato evaṃ dīpetvā ārabhīti dassetuṃ ‘‘bhikkhave’’tiādi vuttaṃ, paṭhamaṃ tathā adīpentopi bhagavā atthato dīpeti viyāti adhippāyo.
೮೨. ಈಸಕಮ್ಪೀತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ। ಅವಸಕ್ಕಿತನ್ತಿ ಓಗತಭಟ್ಠಂ। ನೇಮಿಅಭಿಮುಖನ್ತಿ ನೇಮಿಪ್ಪದೇಸಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ। ಬನ್ಧಿಂಸು ಚಕ್ಕರತನಸ್ಸ ಓಸಕ್ಕಿತಾನೋಸಕ್ಕಿತಭಾವಂ ಜಾನಿತುಂ। ತದೇತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠಾನಾ ಚವನಂ। ಅತಿಬಲವದೋಸೇತಿ ರಞ್ಞೋ ಬಲವತಿ ಅನತ್ಥೇ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ಸತಿ।
82.Īsakampīti appamattakampi. Avasakkitanti ogatabhaṭṭhaṃ. Nemiabhimukhanti nemippadesassa sammukhā. Bandhiṃsu cakkaratanassa osakkitānosakkitabhāvaṃ jānituṃ. Tadetanti yathāvuttaṭṭhānā cavanaṃ. Atibalavadoseti rañño balavati anatthe upaṭṭhite sati.
ಅಪ್ಪಮತ್ತೋತಿ ರಞ್ಞೋ ಆಣಾಯ ಪಮಾದಂ ಅಕರೋನ್ತೋ।
Appamattoti rañño āṇāya pamādaṃ akaronto.
ಏಕಸಮುದ್ದಪರಿಯನ್ತಮೇವಾತಿ ಜಮ್ಬುದೀಪಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಸೋ ಉತ್ತರತೋ ಅಸ್ಸಕಣ್ಣಪಬ್ಬತೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತಏಕಸಮುದ್ದಪರಿಯನ್ತೋ। ಪುಞ್ಞಿದ್ಧಿವಸೇನಾತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಭಾವಾವಹಾಯ ಪುಞ್ಞಿದ್ಧಿಯಾ ವಸೇನ।
Ekasamuddapariyantamevāti jambudīpameva sandhāya vadati. So uttarato assakaṇṇapabbatena paricchinnaṃ hutvā attānaṃ parikkhipitvā ṭhitaekasamuddapariyanto. Puññiddhivasenāti cakkavattibhāvāvahāya puññiddhiyā vasena.
೮೩. ಏವಂ ಕತ್ವಾತಿ ಕಾಸಾಯಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಅಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ। ಸುಕತಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಮೇವ ವದತಿ।
83.Evaṃ katvāti kāsāyāni vatthāni acchādetvā. Sukataṃ kammanti dasakusalakammapathameva vadati.
‘‘ದಸವಿಧಂ, ದ್ವಾದಸವಿಧ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತವಿಭಾಗೋ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ಪೂರೇನ್ತೇನೇವಾತಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತೇನೇವ। ನಿದ್ದೋಸೇತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾನಂ ದೋಸಾನಂ ಅಪಗಮನೇ ನಿದ್ದೋಸೇ। ಚಕ್ಕವತ್ತೀನಂ ವತ್ತೇತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜೂಹಿ ವತ್ತಿತಬ್ಬವತ್ತೇ। ಭಾವಿನಿ ಭೂತೇ ವಿಯ ಹಿ ಉಪಚಾರೋ ಯಥಾ ‘‘ಅಗಮಾ ರಾಜಗಹಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೪೧೦)। ಅಧಿಗತಚಕ್ಕವತ್ತಿಭಾವಾಪಿ ಹಿ ತೇ ತತ್ಥ ವತ್ತನ್ತೇವಾತಿ ತಥಾ ವುತ್ತಂ।
‘‘Dasavidhaṃ, dvādasavidha’’nti ca vuttavibhāgo parato āgamissati. Pūrentenevāti pūretvā ṭhiteneva. Niddoseti cakkavattivattassa paṭipakkhabhūtānaṃ dosānaṃ apagamane niddose. Cakkavattīnaṃ vatteti cakkavattirājūhi vattitabbavatte. Bhāvini bhūte viya hi upacāro yathā ‘‘agamā rājagahaṃ buddho’’ti (su. ni. 410). Adhigatacakkavattibhāvāpi hi te tattha vattantevāti tathā vuttaṃ.
ಚಕ್ಕವತ್ತಿಅರಿಯವತ್ತವಣ್ಣನಾ
Cakkavattiariyavattavaṇṇanā
೮೪. ಅಞ್ಞಥಾ ವತ್ತಿತುಂ ಅದೇನ್ತೋ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತದಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತೇನ ತದಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಚೇತಸಾ। ಸಕ್ಕರೋನ್ತೋತಿ ಆದರಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಕರೋನ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಗರುಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗರುಕರಣವಸೇನ ಗರುಂ ಕರೋನ್ತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಗಾರವುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ। ಮಾನೇನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಭಾವನಾವಸೇನ ಮನೇನ ಪಿಯಾಯನ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಮೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಂ ಪೂಜಯತೋ ಅಪಚಾಯತೋ ಏವಞ್ಚ ಯಥಾವುತ್ತಸಕ್ಕಾರಾದಿಸಮ್ಭವೋತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಂ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿಭೂತೋ ಆಗತಭಾವೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವೇನ ಪುರಿಮಪುರಿಮತರಅತ್ತಭಾವೇಸು ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಸಮುಪಚಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾನಂ ಕರಣೇನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀಸು ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಸ್ಸಾತಿ ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಯಾ। ಪರಂ ರಕ್ಖನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅನತ್ಥತೋ ರಕ್ಖನ್ತೋ ತೇನೇವ ಪರತ್ಥಸಾಧನೇನ ಖನ್ತಿಆದಿಗುಣೇನ ಅತ್ತಾನಂ ತತೋ ಏವ ರಕ್ಖತಿ। ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಾತಿ ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಾಯ। ನಿವಾಸನಪಾರುಪನಗೇಹಾದೀನಂ ಸೀತುಣ್ಹಾದಿಪಟಿಬಾಹನೇನ ಆವರಣಂ। ಅನ್ತೋ ಜನಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಭೂತೇ ಪುತ್ತದಾರಾದಿಜನೇ।
84. Aññathā vattituṃ adento so dhammo adhiṭṭhānaṃ etassāti tadadhiṭṭhānaṃ, tena tadadhiṭṭhānena cetasā. Sakkarontoti ādarakiriyāvasena karonto. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Garuṃ karontoti pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇavasena garuṃ karonto. Tenevāha ‘‘tasmiṃ gāravuppattiyā’’ti. Mānentoti sambhāvanāvasena manena piyāyanto. Tenāha ‘‘tamevā’’tiādi. Evaṃ pūjayato apacāyato evañca yathāvuttasakkārādisambhavoti taṃ dassetuṃ ‘‘taṃ apadisitvā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Dhammādhipatibhūto āgatabhāvenā’’ti iminā yathāvuttadhammassa jeṭṭhakabhāvena purimapurimataraattabhāvesu sakkacca samupacitabhāvaṃ dasseti. ‘‘Dhammavaseneva sabbakiriyānaṃ karaṇenā’’ti etena ṭhānanisajjādīsu yathāvuttadhammaninnapoṇapabbhārabhāvaṃ dasseti. Assāti rakkhāvaraṇaguttiyā. Paraṃ rakkhanto aññaṃ diṭṭhadhammikādianatthato rakkhanto teneva paratthasādhanena khantiādiguṇena attānaṃ tato eva rakkhati. Mettacittatāti mettacittatāya. Nivāsanapārupanagehādīnaṃ sītuṇhādipaṭibāhanena āvaraṇaṃ. Anto janasminti abbhantarabhūte puttadārādijane.
‘‘ಸೀಲಸಂವರೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ರಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ವತ್ಥಗನ್ಧಮಾಲಾದೀನಿ ದೇಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಆವರಣಂ, ಇತರೇನ ಗುತ್ತಿಂ। ಭತ್ತವೇತನಸಮ್ಪದಾನೇನಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಸೀಲಸಂವರೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಾದೀನಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಪಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣೇಸು। ನಿಗಮೋ ನಿವಾಸೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ನೇಗಮಾ, ಏವಂ ಜಾನಪದಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಗಮವಾಸಿನೋ’’ತಿಆದಿ।
‘‘Sīlasaṃvare patiṭṭhāpehī’’ti iminā rakkhaṃ dasseti, ‘‘vatthagandhamālādīni dehī’’ti iminā āvaraṇaṃ, itarena guttiṃ. Bhattavetanasampadānenapīti pi-saddena sīlasaṃvare patiṭṭhāpanādīni sampiṇḍeti. Eseva nayo ito paresupi pi-saddaggahaṇesu. Nigamo nivāso etesanti negamā, evaṃ jānapadāti āha ‘‘nigamavāsino’’tiādi.
ನವವಿಧಾ ಮಾನಮದಾತಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೦೮; ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೨೧; ವಿಭ॰ ೮೬೬; ಮಹಾನಿ॰ ೨೧, ೧೭೮) ನಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನವವಿಧಾ ಮಾನಸಙ್ಖಾತಾ ಮದಾ। ಮಾನೋ ಏವ ಹೇತ್ಥ ಪಮಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಮಾನಮದೋ। ಸೋಭನೇ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಕಮ್ಮೇ ರತೋತಿ ಸೂರತೋ ಉ-ಕಾರಸ್ಸ ದೀಘಂ ಕತ್ವಾ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸೋರಚ್ಚಂ, ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಸಬ್ಬಂ ವಾ ಕಾಯವಚೀಸುಚರಿತಂ। ಸುಟ್ಠು ಓರತೋತಿ ಸೋರತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸೋರಚ್ಚಂ, ಯಥಾವುತ್ತಮೇವ ಸುಚರಿತಂ। ರಾಗಾದೀನನ್ತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಮಾನಾದೀನಂ। ದಮನಾದೀಹೀತಿ ದಮನಸಮನಪರಿನಿಬ್ಬಾಪನೇಹಿ। ಏಕಮತ್ತಾನನ್ತಿ ಏಕಂ ಚಿತ್ತಂ, ಏಕಚ್ಚಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ರಾಗಾದೀನಞ್ಹಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಂ ದಮನಾದಿಪಚ್ಚೇಕಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ನ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ವಿಯ ಏಕಜ್ಝಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಮುಖೇನ ಪಜಹನತೋ। ಏಕಮತ್ತಾನನ್ತಿ ವಾ ವಿವೇಕವಸೇನ ಏಕಂ ಏಕಾಕಿನಂ ಅತ್ತಾನಂ। ಕಾಲೇ ಕಾಲೇತಿ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತಬ್ಬೇ ಕಾಲೇ ಕಾಲೇ।
Navavidhā mānamadāti ‘‘seyyohamasmī’’tiādi (saṃ. ni. 4.108; dha. sa. 1121; vibha. 866; mahāni. 21, 178) nayappavattiyā navavidhā mānasaṅkhātā madā. Māno eva hettha pamajjanākārena pavattiyā mānamado. Sobhane kāyikavācasikakamme ratoti sūrato u-kārassa dīghaṃ katvā, tassa bhāvo soraccaṃ, kāyikavācasiko avītikkamo, sabbaṃ vā kāyavacīsucaritaṃ. Suṭṭhu oratoti sorato, tassa bhāvo soraccaṃ, yathāvuttameva sucaritaṃ. Rāgādīnanti rāgadosamohamānādīnaṃ. Damanādīhīti damanasamanaparinibbāpanehi. Ekamattānanti ekaṃ cittaṃ, ekaccaṃ attano cittanti attho. Rāgādīnañhi pubbabhāgiyaṃ damanādipaccekaṃ icchitabbaṃ, na maggakkhaṇe viya ekajjhaṃ paṭisaṅkhānamukhena pajahanato. Ekamattānanti vā vivekavasena ekaṃ ekākinaṃ attānaṃ. Kāle kāleti tesaṃ santikaṃ upasaṅkamitabbe kāle kāle.
ಇಧ ಠತ್ವಾತಿ ‘‘ಇದಂ ಖೋ, ತಾತ, ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ। ವತ್ತನ್ತಿ ಅರಿಯಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತಂ। ಸಮಾನೇತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ದಸವಿಧಂ, ದ್ವಾದಸವಿಧ’’ನ್ತಿ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಗಣನಾಯ ಚ ಸಮಾನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಅನೂನಂ ಅನಧಿಕಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ। ಅಧಮ್ಮರಾಗಸ್ಸಾತಿ ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ರಾಗಸ್ಸ। ವಿಸಮಲೋಭಸ್ಸಾತಿ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಪಿ ಅತಿವಿಯ ಬಲವಭಾವೇನ ಪವತ್ತಲೋಭಸ್ಸ।
Idha ṭhatvāti ‘‘idaṃ kho, tāta, ta’’nti evaṃ nigamanavasena vuttaṭṭhāne ṭhatvā. Vattanti ariyacakkavattivattaṃ. Samānetabbanti ‘‘dasavidhaṃ, dvādasavidha’’nti ca heṭṭhā vuttagaṇanāya ca samānaṃ kātabbaṃ anūnaṃ anadhikaṃ katvā dassetabbaṃ. Adhammarāgassāti ayuttaṭṭhāne rāgassa. Visamalobhassāti yuttaṭṭhānepi ativiya balavabhāvena pavattalobhassa.
ಚಕ್ಕರತನಪಾತುಭಾವವಣ್ಣನಾ
Cakkaratanapātubhāvavaṇṇanā
೮೫. ವತ್ತಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿವತ್ತೇ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸ, ನೋ ಅಪರಿಪುಣ್ಣೇತಿ ಆಹ ‘‘ಪೂರೇತ್ವಾ ವತ್ತಮಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಕಿತ್ತಾವತಾ ಪನಸ್ಸ ಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀತಿ? ತತ್ಥ ‘‘ಕತಾಧಿಕಾರಸ್ಸ ತಾವ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ದ್ವಾದಸಹಿಪಿ ಸಂವಚ್ಛರೇಹಿ ಪೂರತಿ, ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯಾ, ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ವಾ ಸಂವಚ್ಛರೇಹಿ। ಅಯಞ್ಚ ಭೇದೋ ಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸಪಿ ತಿಕ್ಖಮಜ್ಝಮುದುತಾವಸೇನ, ಇತರಸ್ಸ ತತೋ ಭಿಯ್ಯೋಪೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
85.Vattamānassāti paripuṇṇe cakkavattivatte vattamānassa, no aparipuṇṇeti āha ‘‘pūretvā vattamānassā’’ti. Kittāvatā panassa pāripūrī hotīti? Tattha ‘‘katādhikārassa tāva heṭṭhimaparicchedena dvādasahipi saṃvaccharehi pūrati, pañcavīsatiyā, paññāsāya vā saṃvaccharehi. Ayañca bhedo dhammacchandassapi tikkhamajjhamudutāvasena, itarassa tato bhiyyopī’’ti vadanti.
ದುತಿಯಾದಿಚಕ್ಕವತ್ತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Dutiyādicakkavattikathāvaṇṇanā
೯೦. ಅತ್ತನೋ ಮತಿಯಾತಿ ಪರಮ್ಪರಾಗತಂ ಪುರಾಣಂ ತನ್ತಿಂ ಪವೇಣಿಂ ಲಙ್ಘಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಇಚ್ಛಿತಾಕಾರೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪೋರಾಣಕ’’ನ್ತಿಆದಿ।
90.Attano matiyāti paramparāgataṃ purāṇaṃ tantiṃ paveṇiṃ laṅghitvā attano icchitākārena. Tenāha ‘‘porāṇaka’’ntiādi.
ನ ಪಬ್ಬನ್ತೀತಿ ಸಮಿದ್ಧಿಯಾ ನ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಫೀತಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ವಡ್ಢನ್ತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಕತ್ಥಚಿ ಸುಞ್ಞಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ರಾಜಕಿಚ್ಚೇ ರಞ್ಞಾ ಅಮಾ ಸಹ ವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅಮಚ್ಚಾ, ಯೇಹಿ ವಿನಾ ರಾಜಕಿಚ್ಚಂ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ। ಪರಮ್ಪರಾಗತಾ ಹುತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಪರಿಸಾಯ ಭವಾತಿ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಸಾವಚರಾ’’ತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನನ್ತರೇ ಠಪಿತಾ ಹುತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಆಯಂ, ವಯಞ್ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಗಣೇನ್ತೀತಿ ಗಣಕಾ। ಜಾತಿಕುಲಸುತಾಚಾರಾದಿವಸೇನ ಪುಥುತ್ತಂ ಗತತ್ತಾ ಮಹತೀ ಮತ್ತಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮಹಾಮತ್ತಾ, ತೇ ಪನ ಮಹಾನುಭಾವಾ ಅಮಚ್ಚಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹಾಅಮಚ್ಚಾ’’ತಿ। ಯೇ ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥಾನೀಕಾದೀಸು ಅವಟ್ಠಿತಾ, ತೇ ಅನೀಕಟ್ಠಾತಿ ಆಹ ‘‘ಹತ್ಥಿಆಚರಿಯಾದಯೋ’’ತಿ । ಮನ್ತಂ ಪಞ್ಞಂ ಅಸಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಜೀವನ್ತೀತಿ ಮನ್ತಸ್ಸಾಜೀವಿನೋ, ಮತಿಸಜೀವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ರಾಜಕಿಚ್ಚೇ ಉಪದೇಸದಾಯಿನೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮನ್ತಾ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿಆದಿ।
Napabbantīti samiddhiyā na pūrenti, phītā na hontīti attho. Tenāha ‘‘na vaḍḍhantī’’ti. Tathā cāha ‘‘katthaci suññā hontī’’ti. Tattha tattha rājakicce raññā amā saha vattantīti amaccā, yehi vinā rājakiccaṃ nappavattati. Paramparāgatā hutvā rañño parisāya bhavāti pārisajjā. Tenāha ‘‘parisāvacarā’’ti. Tasmiṃ ṭhānantare ṭhapitā hutvā rañño āyaṃ, vayañca yāthāvato gaṇentīti gaṇakā. Jātikulasutācārādivasena puthuttaṃ gatattā mahatī mattā etesanti mahāmattā, te pana mahānubhāvā amaccā evāti āha ‘‘mahāamaccā’’ti. Ye rañño hatthānīkādīsu avaṭṭhitā, te anīkaṭṭhāti āha ‘‘hatthiācariyādayo’’ti . Mantaṃ paññaṃ asitā hutvā jīvantīti mantassājīvino, matisajīvāti attho, ye tattha tattha rājakicce upadesadāyino. Tenāha ‘‘mantā vuccati paññā’’tiādi.
ಆಯುವಣ್ಣಾದಿಪರಿಹಾನಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Āyuvaṇṇādiparihānikathāvaṇṇanā
೯೧. ಬಲವಲೋಭತ್ತಾತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಇದಾನಿ ದಲಿದ್ದಮನುಸ್ಸಾ ನಾಮ ಬಹೂ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಧನೇ ಅನುಪ್ಪದಿಯಮಾನೇ ಮಯ್ಹಂ ಕೋಸಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಬಲವಲೋಭತ್ತಾ। ಉಪರೂಪರಿಭೂಮೀಸೂತಿ ಛಕಾಮಸಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಾಸು ಉಪರೂಪರಿಕಾಮಭೂಮೀಸು। ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಫಲಂ ಅಗ್ಗಂ ನಾಮ, ತಂ ಪನೇತ್ಥ ಉದ್ಧಗಾಮೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉದ್ಧಂ ಅಗ್ಗಂ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಸಗ್ಗೇ ನಿಯುತ್ತಾ, ಸಗ್ಗಪ್ಪಯೋಜನಾತಿ ವಾ ಸೋವಗ್ಗಿಕಾ। ದಸನ್ನಂ ವಿಸೇಸಾನನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಆಯುವಣ್ಣಯಸಸುಖಆಧಿಪತೇಯ್ಯಾನಞ್ಚೇವ ದಿಬ್ಬರೂಪಾದೀನಞ್ಚ ಫಲವಿಸೇಸಾನಂ । ವಣ್ಣಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಕೋ ಅತ್ತಭಾವವಣ್ಣೋ ಗಹಿತೋ, ರೂಪಗ್ಗಹಣೇನ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ।
91.Balavalobhattāti ‘‘imasmiṃ loke idāni daliddamanussā nāma bahū, tesaṃ sabbesaṃ dhane anuppadiyamāne mayhaṃ kosassa parikkhayo hotī’’ti evaṃ uppannabalavalobhattā. Uparūparibhūmīsūti chakāmasaggasaṅkhātāsu uparūparikāmabhūmīsu. Kammassa phalaṃ aggaṃ nāma, taṃ panettha uddhagāmīti āha ‘‘uddhaṃ aggaṃ assā’’ti. Sagge niyuttā, saggappayojanāti vā sovaggikā. Dasannaṃ visesānanti dibbaāyuvaṇṇayasasukhaādhipateyyānañceva dibbarūpādīnañca phalavisesānaṃ . Vaṇṇaggahaṇena cettha sako attabhāvavaṇṇo gahito, rūpaggahaṇena bahiddhā rūpārammaṇaṃ.
೯೨. ಸುಟ್ಠು ನಿಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಯಥಾಯಂ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಅದಿನ್ನಂ ಆದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಮದೇವ ತತೋ ನಿಸೇಧಿತಂ ಕತ್ವಾ। ಮೂಲಹತನ್ತಿ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪನೇನ ಮೂಲೇ ಏವ ಹತಂ।
92.Suṭṭhunisiddhanti yathāyaṃ iminā attabhāvena adinnaṃ ādātuṃ na sakkoti, evaṃ sammadeva tato nisedhitaṃ katvā. Mūlahatanti jīvitā voropanena mūle eva hataṃ.
೯೬. ರಾಗವಸೇನ ಚರಣಂ ಚರಿತ್ತಂ, ಚರಿತ್ತಮೇವ ಚಾರಿತ್ತಂ, ಮೇಥುನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ತಂ ಪನ ‘‘ಪರೇಸಂ ದಾರೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾಚಾರ’’ನ್ತಿ ಆಹ।
96. Rāgavasena caraṇaṃ carittaṃ, carittameva cārittaṃ, methunanti adhippāyo, taṃ pana ‘‘paresaṃ dāresū’’ti vuttattā ‘‘micchācāra’’nti āha.
೧೦೦. ಪಚ್ಚನೀಕದಿಟ್ಠೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಯ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೧; ೨.೯೪; ವಿಭ॰ ೭೯೩) ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ ದಿಟ್ಠಿ।
100.Paccanīkadiṭṭhīti ‘‘atthi dinna’’ntiādikāya (ma. ni. 1.441; 2.94; vibha. 793) sammādiṭṭhiyā paṭipakkhabhūtā diṭṭhi.
೧೦೧. ಮಾತುಚ್ಛಾದಿಕಾ ಉಪರಿ ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತಿ। ಅತಿಬಲವಲೋಭೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಬಲವಾ ಬಹಲಕಿಲೇಸೋ, ಯೇನ ಅಕಾಲೇ, ಅದೇಸೇ ಚ ಪವತ್ತತಿ। ಮಿಚ್ಛಾಧಮ್ಮೋತಿ ಮಿಚ್ಛಾ ವಿಪರೀತೋ ಅವಿಸಭಾಗವತ್ಥುಕೋ ಲೋಭಧಮ್ಮೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುರಿಸಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ।
101.Mātucchādikā upari sayameva vakkhati. Atibalavalobhoti ativiya balavā bahalakileso, yena akāle, adese ca pavattati. Micchādhammoti micchā viparīto avisabhāgavatthuko lobhadhammo. Tenāha ‘‘purisāna’’ntiādi.
ತಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಯೇನ ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಮತ್ತೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಚ ಕಿರಿಯಾ ಮತ್ತೇಯ್ಯತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಾತರಿ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಏತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ । ಯಾ ಸಮ್ಮಾ ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬೇ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಸೋಪಿ ದೋಸೋ ಅಗಾರವಕಿರಿಯಾದಿಭಾವತೋ। ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಅಭಾವೋ ಚೇವ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತಾ ಚ ಅಮತ್ತೇಯ್ಯತಾ’’ತಿ। ಕುಲೇ ಜೇಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಕುಲೇ ವುದ್ಧಾನಂ ಮಹಾಪಿತುಚೂಳಪಿತುಜೇಟ್ಠಕಭಾತಿಕಾದೀನಂ।
Tassa bhāvoti yena mettākaruṇāpubbaṅgamena cittena puggalo ‘‘matteyyo’’ti vuccati, so tassa yathāvuttacittuppādo, taṃsamuṭṭhānā ca kiriyā matteyyatā. Tenāha ‘‘mātari sammā paṭipattiyā etaṃ nāma’’nti . Yā sammā pajjitabbe sammā appaṭipatti, sopi doso agāravakiriyādibhāvato. Vippaṭipattiyaṃ pana vattabbameva natthīti āha ‘‘tassā abhāvo ceva tappaṭipakkhatā ca amatteyyatā’’ti. Kule jeṭṭhānanti attano kule vuddhānaṃ mahāpitucūḷapitujeṭṭhakabhātikādīnaṃ.
ದಸವಸ್ಸಾಯುಕಸಮಯವಣ್ಣನಾ
Dasavassāyukasamayavaṇṇanā
೧೦೩. ‘‘ಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಯೋ ಆಮಟ್ಠೋ, ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ। ಅಲಂ ಪತಿನೋತಿ ಅಲಂಪತೇಯ್ಯಾ। ತಸ್ಸಾ ಪರಿಯತ್ತತಾ ಭರಿಯಾಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ದಾತುಂ ಯುತ್ತಾ’’ತಿ। ಅಗ್ಗರಸಾನೀತಿ ಮಧುರಭಾವೇನ, ಭೇಸಜ್ಜಭಾವೇನ ಚ ಅಗ್ಗಭೂತರಸಾನಿ।
103.‘‘Ya’’nti iminā samayo āmaṭṭho, bhummatthe cetaṃ paccattavacananti āha ‘‘yasmiṃ samaye’’ti. Alaṃ patinoti alaṃpateyyā. Tassā pariyattatā bhariyābhāvenāti āha ‘‘dātuṃ yuttā’’ti. Aggarasānīti madhurabhāvena, bhesajjabhāvena ca aggabhūtarasāni.
ದಿಪ್ಪಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಸಮುಜ್ಜಲಿಸ್ಸನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಸಲನ್ತಿಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ । ಅಹೋ ಪುರಿಸೋತಿ ಮಾತಾದೀಸುಪಿ ಈದಿಸೋ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕೇಸಂ ಕಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸ್ಸತಿ, ಅಹೋ ತೇಜವಪುರಿಸೋತಿ।
Dippissantīti paṭipakkhabhāvena samujjalissanti. Tenāha ‘‘kusalantipi na bhavissatī’’ti . Aho purisoti mātādīsupi īdiso, aññesaṃ kesaṃ kiṃ vissajjessati, aho tejavapurisoti.
ಗೇಹೇ ಮಾತುಗಾಮಂ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇ ದಾಸಿಭರಿಯಾಭೂತಮಾತುಗಾಮಂ ವಿಯ। ಮಿಸ್ಸೀಭಾವನ್ತಿ ಮಾತಾದೀಸು ಭರಿಯಾಯ ವಿಯ ಚಾರಿತ್ತಸಙ್ಕರಂ।
Gehe mātugāmaṃ viyāti attano gehe dāsibhariyābhūtamātugāmaṃ viya. Missībhāvanti mātādīsu bhariyāya viya cārittasaṅkaraṃ.
ಬಲವಕೋಪೋತಿ ಹನ್ತುಕಾಮತಾವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಬಲವಕೋಪೋ। ಆಘಾತೇತೀತಿ ಆಹನತಿ, ಅತ್ತನೋ ಕಕ್ಖಳಫರುಸಭಾವೇನ ಚಿತ್ತಂ ವಿಬಾಧತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಸ್ಸಯದಹನರಸೋ ಹಿ ದೋಸೋ। ಬ್ಯಾಪಾದೇತೀತಿ ವಿನಾಸೇತಿ, ಮನೋಪದೂಸನತೋ ಮನಸ್ಸ ಪಕೋಪನತೋ। ತಿಬ್ಬನ್ತಿ ತಿಕ್ಖಂ, ಸಾ ಪನಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತಾ ಸರೀರೇ ಅವಹನ್ತೇಪಿ ಸಿನೇಹವತ್ಥುಂ ಲಙ್ಘಿತ್ವಾಪಿ ಪವತ್ತಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಿಯಮಾನಸ್ಸಪೀ’’ತಿಆದಿ।
Balavakopoti hantukāmatāvasena uppattiyā balavakopo. Āghātetīti āhanati, attano kakkhaḷapharusabhāvena cittaṃ vibādhatīti attho. Nissayadahanaraso hi doso. Byāpādetīti vināseti, manopadūsanato manassa pakopanato. Tibbanti tikkhaṃ, sā panassa tikkhatā sarīre avahantepi sinehavatthuṃ laṅghitvāpi pavattiyā veditabbāti āha ‘‘piyamānassapī’’tiādi.
೧೦೪. ಕಪ್ಪವಿನಾಸೋ ಕಪ್ಪೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ಅನ್ತರಾವ ಕಪ್ಪೋ ಅನ್ತರಕಪ್ಪೋ। ತಣ್ಹಾದಿಭೇದೋ ಕಪ್ಪೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಪ್ಪೋ, ಸತ್ತಲೋಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನ್ತರಾವ ಲೋಕವಿನಾಸೋ’’ತಿ। ಸ್ವಾಯಂ ಅನ್ತರಕಪ್ಪೋ ಕತಿವಿಧೋ, ಕಥಞ್ಚಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ, ಕಿಂ ಗತಿಕೋತಿ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅನ್ತರಕಪ್ಪೋ ಚ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಲೋಭುಸ್ಸದಾಯಾತಿ ಲೋಭಾಧಿಕಾಯ ಪಜಾಯ ವತ್ತಮಾನಾಯ।
104. Kappavināso kappo uttarapadalopena, antarāva kappo antarakappo. Taṇhādibhedo kappo etassa atthīti kappo, sattalokoti āha ‘‘antarāva lokavināso’’ti. Svāyaṃ antarakappo katividho, kathañcassa sambhavo, kiṃ gatikoti antogadhaṃ codanaṃ sandhāyāha ‘‘antarakappo ca nāmā’’tiādi. Lobhussadāyāti lobhādhikāya pajāya vattamānāya.
ಏವಂ ಚಿನ್ತಯಿಂಸೂತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಯಥಾನುಸ್ಸವಾನುಸ್ಸರಣೇನ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಆಯುವಿಸೇಸಸ್ಸ ಲಭನತೋ। ಗುಮ್ಬಲತಾದೀಹಿ ಗಹನಂ ಠಾನನ್ತಿ ಗುಮ್ಬಲತಾದೀಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನತಾಯ ಗಹನಭೂತಂ ಠಾನಂ। ರುಕ್ಖೇಹಿ ಗಹನನ್ತಿ ರುಕ್ಖೇಹಿ ನಿರನ್ತರನಿಚಿತೇಹಿ ಗಹನಭೂತಂ । ನದೀವಿದುಗ್ಗನ್ತಿ ಛಿನ್ನತಟಾಹಿ ನದೀಹಿ ಓರತೋ, ಪಾರತೋ ಚ ವಿದುಗ್ಗಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ನದೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಪಬ್ಬತೇಹಿ ವಿಸಮಂ ಪಬ್ಬತನ್ತರಂ। ಪಬ್ಬತೇಸು ವಾ ಛಿನ್ನತಟೇಸು ದುರಾರೋಹಂ ವಿಸಮಟ್ಠಾನಂ। ಸಭಾಗೇತಿ ಜೀವನವಸೇನ ಸಮಾನಭಾಗೇ ಸದಿಸೇ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ।
Evaṃ cintayiṃsūti pubbe yathānussavānussaraṇena, attano ca āyuvisesassa labhanato. Gumbalatādīhi gahanaṃ ṭhānanti gumbalatādīhi sañchannatāya gahanabhūtaṃ ṭhānaṃ. Rukkhehigahananti rukkhehi nirantaranicitehi gahanabhūtaṃ . Nadīvidugganti chinnataṭāhi nadīhi orato, pārato ca viduggaṃ. Tenāha ‘‘nadīna’’ntiādi. Pabbatehi visamaṃ pabbatantaraṃ. Pabbatesu vā chinnataṭesu durārohaṃ visamaṭṭhānaṃ. Sabhāgeti jīvanavasena samānabhāge sadise karissanti.
ಆಯುವಣ್ಣಾದಿವಡ್ಢನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Āyuvaṇṇādivaḍḍhanakathāvaṇṇanā
೧೦೫. ಆಯತನ್ತಿ ವಾ ದೀಘಂ ಚಿರಕಾಲಿಕಂ। ಮರಣವಸೇನ ಹಿ ಞಾತಿಕ್ಖಯೋ ಆಯತೋ ಅಪುನರಾವತ್ತನತೋ, ನ ರಾಜಭಯಾದಿನಾ ಉಕ್ಕಮನವಸೇನ ಪುನರಾವತ್ತಿಯಾಪಿ ತಸ್ಸ ಲಬ್ಭನತೋ। ಓಸಕ್ಕೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಓರಮೇಯ್ಯಾಮ। ವಿರಮಣಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಪಜಹನಮೇವ ಪರಿಚ್ಚಜನಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಜಹೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಸೀಲಗಬ್ಭೇ ವಡ್ಢಿತತ್ತಾತಿ ಮಾತು, ಪಿತು ಚ ಸೀಲವನ್ತತಾಯ ತದವಯವಭೂತೇ ಗಬ್ಭೇ ವಡ್ಢಿ ‘‘ಸೀಲಗಬ್ಭೇ ವಡ್ಢಿತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಏತೇನ ಉತುಆಹಾರಸ್ಸ ವಿಯ ತದಞ್ಞಸ್ಸಾಪಿ ಬಾಹಿರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಾಧಾನಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಟೀಕಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೭) ವುತ್ತಮೇವ। ಖೇತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತವತ್ಥುವಿಸುದ್ಧಿಯಾ। ನನು ಚ ತಂ ವಿಸೇಸಾಧಾನಂ ಜಾಯಮಾನಂ ರೂಪಸನ್ತತಿಯಾ ಏವ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ರೂಪಸನ್ತತಿಯಾ ಪನ ತಥಾ ಆಹಿತವಿಸೇಸಾಯ ಅರೂಪಸನ್ತತಿಪಿ ಲದ್ಧೂಪಕಾರಾ ಏವ ಹೋತಿ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿಭಾವತೋ। ಯಥಾ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತೇ ರೂಪಕಾಯೇ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ ಏವ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ಪನ ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಪುಞ್ಞವಿಸೇಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ತಸ್ಸ ಇತ್ಥಿರತನಾದೀನಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ತೇ ತೇ ವಿಸೇಸಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ತಬ್ಭಾವೇ ಭಾವತೋ, ತದಭಾವೇ ಚ ಅಭಾವತೋ, ಏವಮೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಯಥಾವುತ್ತಪುಞ್ಞವಿಸೇಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ತೇಸಂ ಪುತ್ತಾನಂ ಜಾಯಮಾನಾನಂ ದೀಘಾಯುಕತಾ ಖೇತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾವ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಸಂವೇಗಧಮ್ಮಛನ್ದಾದಿಸಮುಪಬ್ರೂಹಿತಾಯ ತದಾ ತೇಸಂ ಕುಸಲಚೇತನಾಯ ತಥಾ ಉಳಾರಭಾವೇನ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ, ತತ್ಥಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತಮಾನೇ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ। ‘‘ಅತ್ತನೋವ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ತತ್ಥ ವಿಸೇಸಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ಖೇತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಪಿ ಪನ ಇಧಾಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ।
105.Āyatanti vā dīghaṃ cirakālikaṃ. Maraṇavasena hi ñātikkhayo āyato apunarāvattanato, na rājabhayādinā ukkamanavasena punarāvattiyāpi tassa labbhanato. Osakkeyyāmāti orameyyāma. Viramaṇampi atthato pajahanameva pariccajanabhāvatoti āha ‘‘pajaheyyāmāti attho’’ti. Sīlagabbhe vaḍḍhitattāti mātu, pitu ca sīlavantatāya tadavayavabhūte gabbhe vaḍḍhi ‘‘sīlagabbhe vaḍḍhitā’’ti vuttā, etena utuāhārassa viya tadaññassāpi bāhirassa paccayassa vasena sattasantānassa visesādhānaṃ hotīti dasseti. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ brahmajālaṭīkāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.7) vuttameva. Khettavisuddhiyāti adhiṭṭhānabhūtavatthuvisuddhiyā. Nanu ca taṃ visesādhānaṃ jāyamānaṃ rūpasantatiyā eva bhaveyyāti? Saccametaṃ, rūpasantatiyā pana tathā āhitavisesāya arūpasantatipi laddhūpakārā eva hoti tappaṭibaddhavuttibhāvato. Yathā kabaḷīkārāhārena upatthambhite rūpakāye sabbopi attabhāvo anuggahito eva nāma hoti, yathā pana rañño cakkavattino puññavisesaṃ upanissāya tassa itthiratanādīnaṃ anaññasādhāraṇā te te visesā sambhavanti tabbhāve bhāvato, tadabhāve ca abhāvato, evameva tasmiṃ kāle mātāpitūnaṃ yathāvuttapuññavisesaṃ upanissāya tesaṃ puttānaṃ jāyamānānaṃ dīghāyukatā khettavisuddhiyāva hotīti veditabbā saṃvegadhammachandādisamupabrūhitāya tadā tesaṃ kusalacetanāya tathā uḷārabhāvena samuppajjanato. Etthāti imasmiṃ manussaloke, tatthāti yathāvuttaṃ kusaladhammaṃ samādāya vattamāne sattanikāye. Tatthevāti tasmiṃyeva sattanikāye. ‘‘Attanova sīlasampattiyā’’ti vuttaṃ sasantatipariyāpannassa dhammassa tattha visesappaccayabhāvato. Khettavisuddhipi pana idhāpi paṭikkhipituṃ na sakkā.
ಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಚತ್ತಾರೀಸವಸ್ಸಾಯುಕಾತಿಆದಯೋ ಅಸೀತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾಯುಕಪರಿಯೋಸಾನಾ ಏಕಾದಸ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ। ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕುಲೇ ಜೇಟ್ಠಾಪಚಾಯಿಕಾಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ದಸನ್ನಂ ಪಾಪಕೋಟ್ಠಾಸಾನಂ ಗಹಣಂ।
Koṭṭhāsāti cattārīsavassāyukātiādayo asītivassasahassāyukapariyosānā ekādasa koṭṭhāsā. Adinnādānādīhīti ādi-saddena kule jeṭṭhāpacāyikāpariyosānānaṃ dasannaṃ pāpakoṭṭhāsānaṃ gahaṇaṃ.
ಸಙ್ಖರಾಜಉಪ್ಪತ್ತಿವಣ್ಣನಾ
Saṅkharājauppattivaṇṇanā
೧೦೬. ಏವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕತಣ್ಹಾತಿ ಏವಂ ವಚೀಭೇದಂ ಪಾಪನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮತಾ। ಅನಸನನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾಅಸಮತ್ಥತಾಹೇತುಭೂತೋ ಸರೀರಸಙ್ಕೋಚೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕಭಾವೋ’’ತಿಆದಿ। ಘನನಿವಾಸತನ್ತಿ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನೀನಂ ಘನನಿವಿಟ್ಠತಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ನಾತಿದೂರವತ್ತಿತಂ। ನಿರನ್ತರಪೂರಿತೋತಿ ನಿರನ್ತರಂ ವಿಯ ಪುಣ್ಣೋ ತತ್ರುಪಗಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಬಹುಭಾವತೋ।
106.Evaṃ uppajjanakataṇhāti evaṃ vacībhedaṃ pāpanavasena pavattā bhuñjitukāmatā. Anasananti kāyikakiriyāasamatthatāhetubhūto sarīrasaṅkoco. Tenāha ‘‘avipphārikabhāvo’’tiādi. Ghananivāsatanti gāmanigamarājadhānīnaṃ ghananiviṭṭhataṃ aññamaññassa nātidūravattitaṃ. Nirantarapūritoti nirantaraṃ viya puṇṇo tatrupagānaṃ sattānaṃ bahubhāvato.
ಮೇತ್ತೇಯ್ಯಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದವಣ್ಣನಾ
Metteyyabuddhuppādavaṇṇanā
೧೦೭. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಡ್ಢಮಾನಕವಸೇನ ದೇಸನಾ ಆಗತಂ, ಇದಂ ಪನ ನ ವಡ್ಢಮಾನಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ ಆಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಸತ್ತಾನಂ ವಡ್ಢಮಾನಾಯುಕಕಾಲೇ ಬುದ್ಧಾ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ ಸಂಸಾರೇ ಸಂವೇಗಸ್ಸ ದುಬ್ಬಿಭಾವನೀಯತ್ತಾ । ತತೋ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸತೋ ಓರಮೇವ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಕಾಲೋ।
107. Kiñcāpi pubbe vaḍḍhamānakavasena desanā āgataṃ, idaṃ pana na vaḍḍhamānakavasena vuttaṃ. Kasmāti ce āha ‘‘na hī’’tiādi. Sattānaṃ vaḍḍhamānāyukakāle buddhā na nibbattanti saṃsāre saṃvegassa dubbibhāvanīyattā . Tato vassasatasahassato orameva buddhuppādakālo.
೧೦೮. ಸಮುಸ್ಸಿತಟ್ಠೇನ ಯೂಪೋ ವಿಯಾತಿ ಯೂಪೋ, ಯೂಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾ ಅನೇಕಭೂಮಿಕೂಟಾಗಾರೋವರಕಾದಿವನ್ತತಾಯಾತಿ ಯೂಪೋ, ಪಾಸಾದೋ। ರಞ್ಞೋ ಹೇತುಭೂತೇನಾತಿ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ಕರಣವಚನನ್ತಿದಸ್ಸೇತಿಉಸ್ಸಾಹಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿನಾ। ಮಹತಾ ರಾಜಾನುಭಾವೇನ, ಮಹತಾ ಚ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ರಞ್ಜನತೋ ಮಹಾಪನಾದೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಜಾತೋ। ಜಾತಕೇತಿ ಮಹಾಪನಾದಜಾತಕೇ (ಜಾ॰ ೧.೩.೪೦ ಮಹಾಪನಾದಜಾತಕೇ)।
108. Samussitaṭṭhena yūpo viyāti yūpo, yūpanti ettha sattā anekabhūmikūṭāgārovarakādivantatāyāti yūpo, pāsādo. Rañño hetubhūtenāti hetuatthe karaṇavacanantidassetiussāhasampattiādinā. Mahatā rājānubhāvena, mahatā ca kittisaddena samannāgatattā catūhi saṅgahavatthūhi mahājanassa rañjanato mahāpanādo nāma rājā jāto. Jātaketi mahāpanādajātake (jā. 1.3.40 mahāpanādajātake).
ಪನಾದೋ ನಾಮ ಸೋ ರಾಜಾತಿ ‘‘ಅತೀತೇ ಪನಾದೋ ನಾಮ ಸೋ ರಾಜಾ ಅಸ್ಸೋಸೀ’’ತಿ ಅತ್ತಭಾವನ್ತರತಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಂ ವಿಯ ನಿದ್ದಿಸತಿ। ಆಯಸ್ಮಾ ಹಿ ಭದ್ದಜಿತ್ಥೇರೋ ಅತ್ತನಾ ಅಜ್ಝಾವುತ್ಥಪುಬ್ಬಂ ಸುವಣ್ಣಪಾಸಾದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ। ಯಸ್ಸ ಯೂಪೋ ಸುವಣ್ಣಯೋತಿ ಯಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಅಯಂ ಯೂಪೋ ಪಾಸಾದೋ ಸುವಣ್ಣಯೋ ಸುವಣ್ಣಮಯೋ। ತಿರಿಯಂ ಸೋಳಸುಬ್ಬೇಧೋತಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಸೋಳಸಸರಪಾತಪ್ಪಮಾಣೋ, ಸೋ ಪನ ಅಡ್ಢಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೋ ಹೋತಿ। ಉಬ್ಭಮಾಹು ಸಹಸ್ಸಧಾತಿ ಉಬ್ಭಂ ಉಚ್ಚಭಾವಂ ಅಸ್ಸ ಪಾಸಾದಸ್ಸ ಸಹಸ್ಸಧಾ ಸಹಸ್ಸಕಣ್ಡಪ್ಪಮಾಣಂ ಆಹು, ಸೋ ಪನ ಯೋಜನತೋ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೋ ಹೋತಿ। ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಂ ‘‘ಆಹೂ’’ತಿ ದೀಘಂ ಕತಂ, ಅಹು ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ।
Panādo nāma so rājāti ‘‘atīte panādo nāma so rājā assosī’’ti attabhāvantaratāya attānaṃ paraṃ viya niddisati. Āyasmā hi bhaddajitthero attanā ajjhāvutthapubbaṃ suvaṇṇapāsādaṃ dassetvā evamāha. Yassa yūpo suvaṇṇayoti yassa rañño ayaṃ yūpo pāsādo suvaṇṇayo suvaṇṇamayo. Tiriyaṃ soḷasubbedhoti vitthārato soḷasasarapātappamāṇo, so pana aḍḍhayojanappamāṇo hoti. Ubbhamāhusahassadhāti ubbhaṃ uccabhāvaṃ assa pāsādassa sahassadhā sahassakaṇḍappamāṇaṃ āhu, so pana yojanato pañcavīsatiyojanappamāṇo hoti. Keci panettha gāthāsukhatthaṃ ‘‘āhū’’ti dīghaṃ kataṃ, ahu ahosīti atthaṃ vadanti.
ಸಹಸ್ಸಕಣ್ಡೋತಿ ಸಹಸ್ಸಭೂಮಿಕೋ, ‘‘ಸಹಸ್ಸಖಣ್ಡೋ’’ ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಏವ ಅತ್ಥೋ। ಸತಗೇಣ್ಡೂತಿ ಅನೇಕಸತನಿಯೂಹಕೋ। ಧಜಾಲೂತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಯೂಹಸಿಖರಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಪಿತೇಹಿ ಸತ್ತಿಧಜವೀರಙ್ಗಧಜಾದೀಹಿ ಧಜೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಹರಿತಾಮಯೋತಿ ಚಾಮೀಕರಸುವಣ್ಣಮಯೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ಹರಿತಾಮಯೋತಿ ‘‘ಹರಿತಮಣಿಪರಿಕ್ಖಟೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಗನ್ಧಬ್ಬಾತಿ ನಟಾ। ಛಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತಧಾತಿ ಛಮತ್ತಾನಿ ಗನ್ಧಬ್ಬಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತಧಾ ತಸ್ಸ ಪಾಸಾದಸ್ಸ ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ರಞ್ಞೋ ಅಭಿರಮಾಪನತ್ಥಂ ನಚ್ಚಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇ ಏವಂ ನಚ್ಚನ್ತಾಪಿ ಕಿರ ರಾಜಾನಂ ಹಾಸೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು। ಅಥ ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ದೇವನಟಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಮಜ್ಜಂ ಕಾರೇಸಿ, ತದಾ ರಾಜಾ ಹಸೀತಿ।
Sahassakaṇḍoti sahassabhūmiko, ‘‘sahassakhaṇḍo’’ tipi pāṭho, so eva attho. Satageṇḍūti anekasataniyūhako. Dhajālūti tattha tattha niyūhasikharādīsu patiṭṭhapitehi sattidhajavīraṅgadhajādīhi dhajehi sampanno. Haritāmayoti cāmīkarasuvaṇṇamayo. Keci pana haritāmayoti ‘‘haritamaṇiparikkhaṭo’’ti vadanti. Gandhabbāti naṭā. Chasahassāni sattadhāti chamattāni gandhabbasahassāni sattadhā tassa pāsādassa sattasu ṭhānesu rañño abhiramāpanatthaṃ nacciṃsūti attho. Te evaṃ naccantāpi kira rājānaṃ hāsetuṃ nāsakkhiṃsu. Atha sakko devarājā devanaṭaṃ pesetvā samajjaṃ kāresi, tadā rājā hasīti.
ಕೋಟಿಗಾಮೋ ನಾಮ ಮಾಪಿತೋ। ವತ್ಥೂತಿ ಭದ್ದಜಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು। ತಂ ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾಯಂ (ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಭದ್ದಜಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾಯ) ವಿತ್ಥಾರತೋ ಆಗತಮೇವ। ಇತರಸ್ಸಾತಿ ನಳಕಾರದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ। ಆನುಭಾವಾತಿ ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ।
Koṭigāmo nāma māpito. Vatthūti bhaddajittherassa vatthu. Taṃ theragāthāvaṇṇanāyaṃ (theragā. aṭṭha. bhaddajittheragāthāvaṇṇanāya) vitthārato āgatameva. Itarassāti naḷakāradevaputtassa. Ānubhāvāti puññānubhāvanimittaṃ.
ದಾನವಸೇನ ದತ್ವಾತಿ ತಂ ಪಾಸಾದಂ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಗ್ಗಹಭಾವವಿಯೋಜನೇನ ದಾನಮುಖೇ ನಿಯೋಜೇತ್ವಾ। ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಚಿತ್ತೇನೇವ ಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ ದತ್ವಾ ಪುನ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಸನ್ತಕಭಾವಕರಣೇನ ನಿರಪೇಕ್ಖಪರಿಚ್ಚಾಗವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ। ಏತ್ತಕೇನಾತಿ ‘‘ಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪದಂ ಏತ್ತಕೇನ ದೇಸನಾಮಗ್ಗೇನ।
Dānavasena datvāti taṃ pāsādaṃ attano pariggahabhāvaviyojanena dānamukhe niyojetvā. Vissajjetvāti citteneva pariccajanavasena datvā puna dakkhiṇeyyānaṃ santakabhāvakaraṇena nirapekkhapariccāgavasena vissajjetvā. Ettakenāti ‘‘bhūtapubbaṃ bhikkhave’’ti ādiṃ katvā yāva ‘‘pabbajissatī’’ti padaṃ ettakena desanāmaggena.
ಭಿಕ್ಖುನೋ ಆಯುವಣ್ಣಾದಿವಡ್ಢನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Bhikkhuno āyuvaṇṇādivaḍḍhanakathāvaṇṇanā
೧೧೦. ಇದಂ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಆಯುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಆಯುಸ್ಮಿಂ ಸಾಧೇತಬ್ಬೇ ಇದಂ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಚಿರಜೀವಿತಾಯ ಹೇತುಭಾವತೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ಆಯುಕಾರಣ’’ನ್ತಿ।
110.Idaṃbhikkhuno āyusminti āyusmiṃ sādhetabbe idaṃ bhikkhuno icchitabbaṃ cirajīvitāya hetubhāvatoti. Tenāha ‘‘idaṃ āyukāraṇa’’nti.
ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಸ್ಸ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಪಾಮೋಜ್ಜಪೀತಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಸುಖಸಮಾಧಿಯಥಾಭೂತಞಾಣಾದಿಸಮ್ಭವತೋ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಫುಟತ್ತಾ ಸರೀರೇ ವಣ್ಣಧಾತು ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾ ಹೋತಿ, ಕಲ್ಯಾಣೋ ಚ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಲವತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ।
Sampannasīlassa avippaṭisārapāmojjapītipassaddhisukhasamādhiyathābhūtañāṇādisambhavato taṃsamuṭṭhānapaṇītarūpehi kāyassa phuṭattā sarīre vaṇṇadhātu vippasannā hoti, kalyāṇo ca kittisaddo abbhuggacchatīti āha ‘‘sīlavato hī’’tiādi.
ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾಧಿಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ, ಅಪೀತಿಜಂ ಕಾಯಸುಖಂ, ಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಜಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸುಖಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
Vivekajaṃ pītisukhādīti ādi-saddena samādhijaṃ pītisukhaṃ, apītijaṃ kāyasukhaṃ, satipārisuddhijaṃ upekkhāsukhañca saṅgaṇhāti.
ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೂಲತಾವಹೋತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನೋ ಚ ತೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೂಲಭಾವತೋ। ಹಿತೂಪಸಂಹಾರಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಫರಣಅಪ್ಪಮಾಣವಸೇನ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾ।
Appaṭikkūlatāvahoti appamāṇānaṃ sattānaṃ, attano ca tesu appaṭikkūlabhāvato. Hitūpasaṃhārādivasena pavattiyā sabbadisāsu pharaṇaappamāṇavasena sabbadisāsu vipphārikatā.
‘‘ಅರಹತ್ತಫಲಸಙ್ಖಾತಂ ಬಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ತಸ್ಸ ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮತಾಯ ಕೇನಚಿ ಅನಭಿಭವನೀಯಭಾವತೋ।
‘‘Arahattaphalasaṅkhātaṃ bala’’nti vuttaṃ tassa akuppadhammatāya kenaci anabhibhavanīyabhāvato.
‘‘ಲೋಕೇ’’ತಿ ಇದಂ ಯಥಾ ‘‘ಏಕಬಲಮ್ಪೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಯತಿ, ಏವಂ ‘‘ದುಪ್ಪಸಹಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವ’’ನ್ತಿ ಇಮೇಹಿಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಲೋಕಪರಿಯಾಪನ್ನೇಹೇವ ಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ತೇಸಂ ಬಲಸ್ಸ ದುಪ್ಪಸಹತಾ, ದುರಭಿಸಮ್ಭವತಾ, ನ ಲೋಕುತ್ತರೇಹೀತಿ। ಏತ್ಥೇವಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಏವ, ತದತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘Loke’’ti idaṃ yathā ‘‘ekabalampī’’ti iminā sambandhīyati, evaṃ ‘‘duppasahaṃ durabhisambhava’’nti imehipi sambandhitabbaṃ. Lokapariyāpanneheva hi dhammehi tesaṃ balassa duppasahatā, durabhisambhavatā, na lokuttarehīti. Etthevāti etasmiṃ arahattaphale eva, tadatthanti attho.
ಲೋಕುತ್ತರಪುಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಪುಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪುಞ್ಞಫಲಮ್ಪಿ। ಯಾವ ಆಸವಕ್ಖಯಾ ಪವಡ್ಢತಿ ವಿವಟ್ಟಗಾಮಿಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾದಾನಹೇತೂತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಮತಪಾನಂ ಪಿವಿಂಸು ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಫಲಸಮಧಿಗಮವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Lokuttarapuññampīti lokuttarapuññampi puññaphalampi. Yāva āsavakkhayā pavaḍḍhati vivaṭṭagāmikusaladhammānaṃ samādānahetūti yojanā. Amatapānaṃ piviṃsu heṭṭhimamaggaphalasamadhigamavasenāti adhippāyo.
ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।
Cakkavattisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೩. ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸುತ್ತಂ • 3. Cakkavattisuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೩. ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 3. Cakkavattisuttavaṇṇanā
