| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
4. චක්‌කවත්‌තිසුත්‌තවණ්‌ණනා
4. Cakkavattisuttavaṇṇanā
14. චතුත්‌ථෙ චතූහි සඞ්‌ගහවත්‌ථූහි ජනං රඤ්‌ජෙතීති රාජා. චක්‌කං වත්‌තෙතීති චක්‌කවත්‌තී. වත්‌තිතං වා අනෙන චක්‌කන්‌ති චක්‌කවත්‌තී. ධම්‌මො අස්‌ස අත්‌ථීති ධම්‌මිකො. ධම්‌මෙනෙව දසවිධෙන චක්‌කවත්‌තිවත්‌තෙන රාජා ජාතොති ධම්‌මරාජා. සොපි න අරාජකන්‌ති සොපි අඤ්‌ඤං නිස්‌සයරාජානං අලභිත්‌වා චක්‌කං නාම වත්‌තෙතුං න සක්‌කොතීති අත්‌ථො. ඉති සත්‌ථා දෙසනං පට්‌ඨපෙත්‌වා යථානුසන්‌ධිං අපාපෙත්‌වාව තුණ්‌හී අහොසි. කස්‌මා? අනුසන්‌ධිකුසලා උට්‌ඨහිත්‌වා අනුසන්‌ධිං පුච්‌ඡිස්‌සන්‌ති, බහූ හි ඉමස්‌මිං ඨානෙ තථාරූපා භික්‌ඛූ, අථාහං තෙහි පුට්‌ඨො දෙසනං වඩ්‌ඪෙස්‌සාමීති. අථෙකො අනුසන්‌ධිකුසලො භික්‌ඛු භගවන්‌තං පුච්‌ඡන්‌තො කො පන, භන්‌තෙතිආදිමාහ. භගවාපිස්‌ස බ්‍යාකරොන්‌තො ධම්‌මො භික්‌ඛූතිආදිමාහ.
14. Catutthe catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ rañjetīti rājā. Cakkaṃ vattetīti cakkavattī. Vattitaṃ vā anena cakkanti cakkavattī. Dhammo assa atthīti dhammiko. Dhammeneva dasavidhena cakkavattivattena rājā jātoti dhammarājā. Sopi na arājakanti sopi aññaṃ nissayarājānaṃ alabhitvā cakkaṃ nāma vattetuṃ na sakkotīti attho. Iti satthā desanaṃ paṭṭhapetvā yathānusandhiṃ apāpetvāva tuṇhī ahosi. Kasmā? Anusandhikusalā uṭṭhahitvā anusandhiṃ pucchissanti, bahū hi imasmiṃ ṭhāne tathārūpā bhikkhū, athāhaṃ tehi puṭṭho desanaṃ vaḍḍhessāmīti. Atheko anusandhikusalo bhikkhu bhagavantaṃ pucchanto ko pana, bhantetiādimāha. Bhagavāpissa byākaronto dhammo bhikkhūtiādimāha.
තත්‌ථ ධම්‌මොති දසකුසලකම්‌මපථධම්‌මො. ධම්‌මන්‌ති තමෙව වුත්‌තප්‌පකාරං ධම්‌මං. නිස්‌සායාති තදධිට්‌ඨානෙන චෙතසා තමෙව නිස්‌සයං කත්‌වා. ධම්‌මං සක්‌කරොන්‌තොති යථා කතො සො ධම්‌මො සුට්‌ඨු කතො හොති, එවමෙතං කරොන්‌තො. ධම්‌මං ගරුං කරොන්‌තොති තස්‌මිං ගාරවුප්‌පත්‌තියා තං ගරුකරොන්‌තො. ධම්‌මං අපචායමානොති තස්‌සෙව ධම්‌මස්‌ස අඤ්‌ජලිකරණාදීහි නීචවුත්‌තිතං කරොන්‌තො. ධම්‌මද්‌ධජො ධම්‌මකෙතූති තං ධම්‌මං ධජමිව පුරක්‌ඛත්‌වා කෙතුමිව උක්‌ඛිපිත්‌වා පවත්‌තියා ධම්‌මද්‌ධජො ධම්‌මකෙතු ච හුත්‌වාති අත්‌ථො. ධම්‌මාධිපතෙය්‍යොති ධම්‌මාධිපතිභූතාගතභාවෙන ධම්‌මවසෙනෙව ච සබ්‌බකිරියානං කරණෙන ධම්‌මාධිපතෙය්‍යො හුත්‌වා. ධම්‌මිකං රක්‌ඛාවරණගුත්‌තිං සංවිදහතීති ධම්‌මො අස්‌සා අත්‌ථීති ධම්‌මිකා, රක්‌ඛා ච ආවරණඤ්‌ච ගුත්‌ති ච රක්‌ඛාවරණගුත්‌ති. තත්‌ථ ‘‘පරං රක්‌ඛන්‌තො අත්‌තානං රක්‌ඛතී’’ති වචනතො ඛන්‌තිආදයො රක්‌ඛා. වුත්‌තඤ්‌හෙතං – ‘‘කථඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, පරං රක්‌ඛන්‌තො අත්‌තානං රක්‌ඛති. ඛන්‌තියා අවිහිංසාය මෙත්‌තචිත්‌තතාය අනුද්‌දයායා’’ති (සං. නි. 5.385). නිවාසනපාරුපනගෙහාදීනි ආවරණං. චොරාදිඋපද්‌දවනිවාරණත්‌ථං ගොපායනා ගුත්‌ති. තං සබ්‌බම්‌පි සුට්‌ඨු විදහති පවත්‌තෙති ඨපෙතීති අත්‌ථො.
Tattha dhammoti dasakusalakammapathadhammo. Dhammanti tameva vuttappakāraṃ dhammaṃ. Nissāyāti tadadhiṭṭhānena cetasā tameva nissayaṃ katvā. Dhammaṃ sakkarontoti yathā kato so dhammo suṭṭhu kato hoti, evametaṃ karonto. Dhammaṃ garuṃ karontoti tasmiṃ gāravuppattiyā taṃ garukaronto. Dhammaṃ apacāyamānoti tasseva dhammassa añjalikaraṇādīhi nīcavuttitaṃ karonto. Dhammaddhajo dhammaketūti taṃ dhammaṃ dhajamiva purakkhatvā ketumiva ukkhipitvā pavattiyā dhammaddhajo dhammaketu ca hutvāti attho. Dhammādhipateyyoti dhammādhipatibhūtāgatabhāvena dhammavaseneva ca sabbakiriyānaṃ karaṇena dhammādhipateyyo hutvā. Dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahatīti dhammo assā atthīti dhammikā, rakkhā ca āvaraṇañca gutti ca rakkhāvaraṇagutti. Tattha ‘‘paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhatī’’ti vacanato khantiādayo rakkhā. Vuttañhetaṃ – ‘‘kathañca, bhikkhave, paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhati. Khantiyā avihiṃsāya mettacittatāya anuddayāyā’’ti (saṃ. ni. 5.385). Nivāsanapārupanagehādīni āvaraṇaṃ. Corādiupaddavanivāraṇatthaṃ gopāyanā gutti. Taṃ sabbampi suṭṭhu vidahati pavatteti ṭhapetīti attho.
ඉදානි යත්‌ථ සා සංවිදහිතබ්‌බා, තං දස්‌සෙන්‌තො අන්‌තොජනස්‌මින්‌තිආදිමාහ. තත්‍රායං සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො – අන්‌තොජනසඞ්‌ඛාතං පුත්‌තදාරං සීලසංවරෙ පතිට්‌ඨාපෙන්‌තො වත්‌ථගන්‌ධමාලාදීනි චස්‌ස දදමානො සබ්‌බොපද්‌දවෙ චස්‌ස නිවාරයමානො ධම්‌මිකං රක්‌ඛාවරණගුත්‌තිං සංවිදහති නාම. ඛත්‌තියාදීසුපි එසෙව නයො. අයං පන විසෙසො – අභිසිත්‌තඛත්‌තියා භද්‍රඅස්‌සාජානීයාදිරතනසම්‌පදානෙනපි උපගණ්‌හිතබ්‌බා, අනුයන්‌තා ඛත්‌තියා තෙසං අනුරූපයානවාහනසම්‌පදානෙනපි පරිතොසෙතබ්‌බා, බලකායො කාලං අනතික්‌කමෙත්‌වා භත්‌තවෙතනසම්‌පදානෙනපි අනුග්‌ගහෙතබ්‌බො, බ්‍රාහ්‌මණා අන්‌නපානවත්‌ථාදිනා දෙය්‍යධම්‌මෙන, ගහපතිකා භත්‌තබීජනඞ්‌ගලබලිබද්‌දාදිසම්‌පදානෙන, තථා නිගමවාසිනො නෙගමා ජනපදවාසිනො ච ජානපදා. සමිතපාපබාහිතපාපා පන සමණබ්‍රාහ්‌මණා සමණපරික්‌ඛාරසම්‌පදානෙන සක්‌කාතබ්‌බා, මිගපක්‌ඛිනො අභයදානෙන සමස්‌සාසෙතබ්‌බා.
Idāni yattha sā saṃvidahitabbā, taṃ dassento antojanasmintiādimāha. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – antojanasaṅkhātaṃ puttadāraṃ sīlasaṃvare patiṭṭhāpento vatthagandhamālādīni cassa dadamāno sabbopaddave cassa nivārayamāno dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahati nāma. Khattiyādīsupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – abhisittakhattiyā bhadraassājānīyādiratanasampadānenapi upagaṇhitabbā, anuyantā khattiyā tesaṃ anurūpayānavāhanasampadānenapi paritosetabbā, balakāyo kālaṃ anatikkametvā bhattavetanasampadānenapi anuggahetabbo, brāhmaṇā annapānavatthādinā deyyadhammena, gahapatikā bhattabījanaṅgalabalibaddādisampadānena, tathā nigamavāsino negamā janapadavāsino ca jānapadā. Samitapāpabāhitapāpā pana samaṇabrāhmaṇā samaṇaparikkhārasampadānena sakkātabbā, migapakkhino abhayadānena samassāsetabbā.
ධම්‌මෙනෙව චක්‌කං වත්‌තෙතීති දසකුසලකම්‌මපථධම්‌මෙනෙව චක්‌කං පවත්‌තෙති. තං හොති චක්‌කං අප්‌පටිවත්‌තියන්‌ති තං තෙන එවං පවත්‌තිතං ආණාචක්‌කං අප්‌පටිවත්‌තියං හොති. කෙනචි මනුස්‌සභූතෙනාති දෙවතා නාම අත්‌තනා ඉච්‌ඡිතිච්‌ඡිතමෙව කරොන්‌ති, තස්‌මා තා අග්‌ගණ්‌හිත්‌වා ‘‘මනුස්‌සභූතෙනා’’ති වුත්‌තං. පච්‌චත්‌ථිකෙනාති පටිඅත්‌ථිකෙන, පටිසත්‌තුනාති අත්‌ථො. ධම්‌මිකොති චක්‌කවත්‌තී දසකුසලකම්‌මපථවසෙන ධම්‌මිකො, තථාගතො පන නවලොකුත්‌තරධම්‌මවසෙන. ධම්‌මරාජාති නවහි ලොකුත්‌තරධම්‌මෙහි මහාජනං රඤ්‌ජෙතීති ධම්‌මරාජා. ධම්‌මංයෙවාති නවලොකුත්‌තරධම්‌මමෙව නිස්‌සාය තමෙව සක්‌කරොන්‌තො තං ගරුකරොන්‌තො තං අපචායමානො. සොවස්‌ස ධම්‌මො අබ්‌භුග්‌ගතට්‌ඨෙන ධජොති ධම්‌මද්‌ධජො. සොවස්‌ස කෙතූති ධම්‌මකෙතු. තමෙව අධිපතිං ජෙට්‌ඨකං කත්‌වා විහරතීති ධම්‌මාධිපතෙය්‍යො. ධම්‌මිකං රක්‌ඛාවරණගුත්‌තින්‌ති ලොකියලොකුත්‌තරධම්‌මදායිකරක්‌ඛඤ්‌ච ආවරණඤ්‌ච ගුත්‌තිඤ්‌ච. සංවිදහතීති ඨපෙති පඤ්‌ඤපෙති. එවරූපන්‌ති තිවිධං කායදුච්‌චරිතං න සෙවිතබ්‌බං, සුචරිතං සෙවිතබ්‌බන්‌ති එවං සබ්‌බත්‌ථ අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. සංවිදහිත්‌වාති ඨපෙත්‌වා කථෙත්‌වා. ධම්‌මෙනෙව අනුත්‌තරං ධම්‌මචක්‌කං පවත්‌තෙතීති නවලොකුත්‌තරධම්‌මෙනෙව අසදිසං ධම්‌මචක්‌කං පවත්‌තෙති. තං හොති චක්‌කං අප්‌පටිවත්‌තියන්‌ති තං එවං පවත්‌තිතං ධම්‌මචක්‌කං එතෙසු සමණාදීසු එකෙනපි පටිවත්‌තෙතුං පටිබාහිතුං න සක්‌කා. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානමෙවාති.
Dhammeneva cakkaṃ vattetīti dasakusalakammapathadhammeneva cakkaṃ pavatteti. Taṃ hoti cakkaṃ appaṭivattiyanti taṃ tena evaṃ pavattitaṃ āṇācakkaṃ appaṭivattiyaṃ hoti. Kenacimanussabhūtenāti devatā nāma attanā icchiticchitameva karonti, tasmā tā aggaṇhitvā ‘‘manussabhūtenā’’ti vuttaṃ. Paccatthikenāti paṭiatthikena, paṭisattunāti attho. Dhammikoti cakkavattī dasakusalakammapathavasena dhammiko, tathāgato pana navalokuttaradhammavasena. Dhammarājāti navahi lokuttaradhammehi mahājanaṃ rañjetīti dhammarājā. Dhammaṃyevāti navalokuttaradhammameva nissāya tameva sakkaronto taṃ garukaronto taṃ apacāyamāno. Sovassa dhammo abbhuggataṭṭhena dhajoti dhammaddhajo. Sovassa ketūti dhammaketu. Tameva adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ katvā viharatīti dhammādhipateyyo. Dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttinti lokiyalokuttaradhammadāyikarakkhañca āvaraṇañca guttiñca. Saṃvidahatīti ṭhapeti paññapeti. Evarūpanti tividhaṃ kāyaduccaritaṃ na sevitabbaṃ, sucaritaṃ sevitabbanti evaṃ sabbattha attho veditabbo. Saṃvidahitvāti ṭhapetvā kathetvā. Dhammeneva anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattetīti navalokuttaradhammeneva asadisaṃ dhammacakkaṃ pavatteti. Taṃ hoti cakkaṃ appaṭivattiyanti taṃ evaṃ pavattitaṃ dhammacakkaṃ etesu samaṇādīsu ekenapi paṭivattetuṃ paṭibāhituṃ na sakkā. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / 4. චක්‌කවත්‌තිසුත්‌තං • 4. Cakkavattisuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / 4. චක්‌කවත්‌තිසුත්‌තවණ්‌ණනා • 4. Cakkavattisuttavaṇṇanā
