| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
4. චක්‌කවත්‌තිසුත්‌තවණ්‌ණනා
4. Cakkavattisuttavaṇṇanā
14. චතුත්‌ථෙ චතූහි සඞ්‌ගහවත්‌ථූහීති දානපියවචනඅත්‌ථචරියාසමානත්‌තතාසඞ්‌ඛාතෙහි චතූහි සඞ්‌ගහකාරණෙහි. චක්‌කං වත්‌තෙතීති ආණාචක්‌කං පවත්‌තෙති. චක්‌කන්‌ති වා ඉධ රතනචක්‌කං වෙදිතබ්‌බං. අයඤ්‌හි චක්‌කසද්‌දො සම්‌පත්‌තියං, ලක්‌ඛණෙ, රථඞ්‌ගෙ, ඉරියාපථෙ, දානෙ, රතනධම්‌මඛුරචක්‌කාදීසු ච දිස්‌සති. ‘‘චත්‌තාරිමානි, භික්‌ඛවෙ, චක්‌කානි, යෙහි සමන්‌නාගතානං දෙවමනුස්‌සාන’’න්‌තිආදීසු (අ. නි. 4.31) හි සම්‌පත්‌තියං දිස්‌සති. ‘‘පාදතලෙසු චක්‌කානි ජාතානී’’ති (දී. නි. 2.35; 3.204) එත්‌ථ ලක්‌ඛණෙ. ‘‘චක්‌කංව වහතො පද’’න්‌ති (ධ. ප. 1) එත්‌ථ රථඞ්‌ගෙ. ‘‘චතුචක්‌කං නවද්‌වාර’’න්‌ති (සං. නි. 1.29) එත්‌ථ ඉරියාපථෙ. ‘‘දදං භුඤ්‌ජ මා ච පමාදො, චක්‌කං වත්‌තය සබ්‌බපාණින’’න්‌ති (ජා. 1.7.149) එත්‌ථ දානෙ. ‘‘දිබ්‌බං චක්‌කරතනං පාතුරහොසී’’ති (දී. නි. 2.243) එත්‌ථ රතනචක්‌කෙ. ‘‘මයා පවත්‌තිතං චක්‌ක’’න්‌ති (සු. නි. 562) එත්‌ථ ධම්‌මචක්‌කෙ. ‘‘ඉච්‌ඡාහතස්‌ස පොසස්‌ස, චක්‌කං භමති මත්‌ථකෙ’’ති (ජා. 1.5.103) එත්‌ථ ඛුරචක්‌කෙ. ‘‘ඛුරපරියන්‌තෙන චක්‌කෙනා’’ති (දී. නි. 1.166) එත්‌ථ පහරණචක්‌කෙ. ‘‘අසනිවිචක්‌ක’’න්‌ති (දී. නි. 3.61) එත්‌ථ අසනිමණ්‌ඩලෙ. ඉධ පනායං රතනචක්‌කෙ දට්‌ඨබ්‌බො.
14. Catutthe catūhi saṅgahavatthūhīti dānapiyavacanaatthacariyāsamānattatāsaṅkhātehi catūhi saṅgahakāraṇehi. Cakkaṃ vattetīti āṇācakkaṃ pavatteti. Cakkanti vā idha ratanacakkaṃ veditabbaṃ. Ayañhi cakkasaddo sampattiyaṃ, lakkhaṇe, rathaṅge, iriyāpathe, dāne, ratanadhammakhuracakkādīsu ca dissati. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussāna’’ntiādīsu (a. ni. 4.31) hi sampattiyaṃ dissati. ‘‘Pādatalesu cakkāni jātānī’’ti (dī. ni. 2.35; 3.204) ettha lakkhaṇe. ‘‘Cakkaṃva vahato pada’’nti (dha. pa. 1) ettha rathaṅge. ‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’nti (saṃ. ni. 1.29) ettha iriyāpathe. ‘‘Dadaṃ bhuñja mā ca pamādo, cakkaṃ vattaya sabbapāṇina’’nti (jā. 1.7.149) ettha dāne. ‘‘Dibbaṃ cakkaratanaṃ pāturahosī’’ti (dī. ni. 2.243) ettha ratanacakke. ‘‘Mayā pavattitaṃ cakka’’nti (su. ni. 562) ettha dhammacakke. ‘‘Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti (jā. 1.5.103) ettha khuracakke. ‘‘Khurapariyantena cakkenā’’ti (dī. ni. 1.166) ettha paharaṇacakke. ‘‘Asanivicakka’’nti (dī. ni. 3.61) ettha asanimaṇḍale. Idha panāyaṃ ratanacakke daṭṭhabbo.
කිත්‌තාවතා පනායං චක්‌කවත්‌තී නාම හොති? එකඞ්‌ගුලද්‌වඞ්‌ගුලමත්‌තම්‌පි චක්‌කරතනං ආකාසං අබ්‌භුග්‌ගන්‌ත්‌වා පවත්‌තති. සබ්‌බචක්‌කවත්‌තීනඤ්‌හි නිසින්‌නාසනතො උට්‌ඨහිත්‌වා චක්‌කරතනසමීපං ගන්‌ත්‌වා හත්‌ථිසොණ්‌ඩසදිසපනාළිං සුවණ්‌ණභිඞ්‌ගාරං උක්‌ඛිපිත්‌වා උදකෙන අබ්‌භුක්‌කිරිත්‌වා ‘‘අභිවිජිනාතු භවං චක්‌කරතන’’න්‌ති වචනසමනන්‌තරමෙව වෙහාසං අබ්‌භුග්‌ගන්‌ත්‌වා චක්‌කරතනං පවත්‌තතීති. යස්‌ස පවත්‌තිසමකාලමෙව, සො රාජා චක්‌කවත්‌තී නාම හොති.
Kittāvatā panāyaṃ cakkavattī nāma hoti? Ekaṅguladvaṅgulamattampi cakkaratanaṃ ākāsaṃ abbhuggantvā pavattati. Sabbacakkavattīnañhi nisinnāsanato uṭṭhahitvā cakkaratanasamīpaṃ gantvā hatthisoṇḍasadisapanāḷiṃ suvaṇṇabhiṅgāraṃ ukkhipitvā udakena abbhukkiritvā ‘‘abhivijinātu bhavaṃ cakkaratana’’nti vacanasamanantarameva vehāsaṃ abbhuggantvā cakkaratanaṃ pavattatīti. Yassa pavattisamakālameva, so rājā cakkavattī nāma hoti.
ධම්‌මොති දසකුසලකම්‌මපථධම්‌මො, දසවිධං වා චක්‌කවත්‌තිවත්‌තං. දසවිධෙ වා කුසලධම්‌මෙ අගරහිතෙ වා රාජධම්‌මෙ නියුත්‌තොති ධම්‌මිකො. තෙන ච ධම්‌මෙන සකලලොකං රඤ්‌ජෙතීති ධම්‌මරාජා. ධම්‌මෙන වා ලද්‌ධරජ්‌ජත්‌තා ධම්‌මරාජා. චක්‌කවත්‌තීහි ධම්‌මෙන ඤායෙන රජ්‌ජං අධිගච්‌ඡති, න අධම්‌මෙන. දසවිධෙන චක්‌කවත්‌තිවත්‌තෙනාති දසප්‌පභෙදෙන චක්‌කවත්‌තීනං වත්‌තෙන.
Dhammoti dasakusalakammapathadhammo, dasavidhaṃ vā cakkavattivattaṃ. Dasavidhe vā kusaladhamme agarahite vā rājadhamme niyuttoti dhammiko. Tena ca dhammena sakalalokaṃ rañjetīti dhammarājā. Dhammena vā laddharajjattā dhammarājā. Cakkavattīhi dhammena ñāyena rajjaṃ adhigacchati, na adhammena. Dasavidhena cakkavattivattenāti dasappabhedena cakkavattīnaṃ vattena.
කිං පන තං දසවිධං චක්‌කවත්‌තිවත්‌තන්‌ති? වුච්‌චතෙ –
Kiṃ pana taṃ dasavidhaṃ cakkavattivattanti? Vuccate –
‘‘කතමං පන තං, දෙව, අරියං චක්‌කවත්‌තිවත්‌තන්‌ති? තෙන හි ත්‌වං, තාත, ධම්‌මංයෙව නිස්‌සාය ධම්‌මං සක්‌කරොන්‌තො ධම්‌මං ගරුං කරොන්‌තො ධම්‌මං මානෙන්‌තො ධම්‌මං පූජෙන්‌තො ධම්‌මං අපචායමානො ධම්‌මද්‌ධජො ධම්‌මකෙතු ධම්‌මාධිපතෙය්‍යො ධම්‌මිකං රක්‌ඛාවරණගුත්‌තිං සංවිදහස්‌සු අන්‌තොජනස්‌මිං බලකායස්‌මිං ඛත්‌තියෙසු අනුයන්‌තෙසු බ්‍රාහ්‌මණගහපතිකෙසු නෙගමජානපදෙසු සමණබ්‍රාහ්‌මණෙසු මිගපක්‌ඛීසු. මා ච තෙ, තාත, විජිතෙ අධම්‌මකාරො පවත්‌තිත්‌ථ. යෙ ච තෙ, තාත, විජිතෙ අධනා අස්‌සු, තෙසඤ්‌ච ධනමනුප්‌පදෙය්‍යාසි. යෙ ච තෙ, තාත, විජිතෙ සමණබ්‍රාහ්‌මණා මදප්‌පමාදා පටිවිරතා ඛන්‌තිසොරච්‌චෙ නිවිට්‌ඨා එකමත්‌තානං දමෙන්‌ති, එකමත්‌තානං සමෙන්‌ති, එකමත්‌තානං පරිනිබ්‌බාපෙන්‌ති. තෙ කාලෙන කාලං උපසඞ්‌කමිත්‌වා පරිපුච්‌ඡෙය්‍යාසි පරිග්‌ගණ්‌හෙය්‍යාසි – ‘කිං, භන්‌තෙ, කුසලං කිං අකුසලං, කිං සාවජ්‌ජං කිං අනවජ්‌ජං, කිං සෙවිතබ්‌බං කිං න සෙවිතබ්‌බං, කිං මෙ කරියමානං දීඝරත්‌තං අහිතාය දුක්‌ඛාය අස්‌ස, කිං වා පන මෙ කරියමානං දීඝරත්‌තං හිතාය සුඛාය අස්‌සා’ති. තෙසං සුත්‌වා යං අකුසලං, තං අභිනිවජ්‌ජෙය්‍යාසි, යං කුසලං, තං සමාදාය වත්‌තෙය්‍යාසි. ඉදං ඛො, තාත, තං අරියං චක්‌කවත්‌තිවත්‌ත’’න්‌ති –
‘‘Katamaṃ pana taṃ, deva, ariyaṃ cakkavattivattanti? Tena hi tvaṃ, tāta, dhammaṃyeva nissāya dhammaṃ sakkaronto dhammaṃ garuṃ karonto dhammaṃ mānento dhammaṃ pūjento dhammaṃ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahassu antojanasmiṃ balakāyasmiṃ khattiyesu anuyantesu brāhmaṇagahapatikesu negamajānapadesu samaṇabrāhmaṇesu migapakkhīsu. Mā ca te, tāta, vijite adhammakāro pavattittha. Ye ca te, tāta, vijite adhanā assu, tesañca dhanamanuppadeyyāsi. Ye ca te, tāta, vijite samaṇabrāhmaṇā madappamādā paṭiviratā khantisoracce niviṭṭhā ekamattānaṃ damenti, ekamattānaṃ samenti, ekamattānaṃ parinibbāpenti. Te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripuccheyyāsi pariggaṇheyyāsi – ‘kiṃ, bhante, kusalaṃ kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ kiṃ anavajjaṃ, kiṃ sevitabbaṃ kiṃ na sevitabbaṃ, kiṃ me kariyamānaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya assa, kiṃ vā pana me kariyamānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’ti. Tesaṃ sutvā yaṃ akusalaṃ, taṃ abhinivajjeyyāsi, yaṃ kusalaṃ, taṃ samādāya vatteyyāsi. Idaṃ kho, tāta, taṃ ariyaṃ cakkavattivatta’’nti –
එවං චක්‌කවත්‌තිසුත්‌තෙ (දී. නි. 3.84) ආගතනයෙන අන්‌තොජනස්‌මිං බලකායෙ එකං, ඛත්‌තියෙසු එකං, අනුයන්‌තෙසු එකං, බ්‍රාහ්‌මණගහපතිකෙසු එකං, නෙගමජානපදෙසු එකං, සමණබ්‍රාහ්‌මණෙසු එකං, මිගපක්‌ඛීසු එකං, අධම්‌මකාරප්‌පටික්‌ඛෙපො එකං, අධනානං ධනානුප්‌පදානං එකං, සමණබ්‍රාහ්‌මණෙ උපසඞ්‌කමිත්‌වා පඤ්‌හපුච්‌ඡනං එකන්‌ති එවමෙවං තං චක්‌කවත්‌තිවත්‌තං දසවිධං හොති. ගහපතිකෙ පන පක්‌ඛිජාතෙ ච විසුං කත්‌වා ගණ්‌හන්‌තස්‌ස ද්‌වාදසවිධං හොති.
Evaṃ cakkavattisutte (dī. ni. 3.84) āgatanayena antojanasmiṃ balakāye ekaṃ, khattiyesu ekaṃ, anuyantesu ekaṃ, brāhmaṇagahapatikesu ekaṃ, negamajānapadesu ekaṃ, samaṇabrāhmaṇesu ekaṃ, migapakkhīsu ekaṃ, adhammakārappaṭikkhepo ekaṃ, adhanānaṃ dhanānuppadānaṃ ekaṃ, samaṇabrāhmaṇe upasaṅkamitvā pañhapucchanaṃ ekanti evamevaṃ taṃ cakkavattivattaṃ dasavidhaṃ hoti. Gahapatike pana pakkhijāte ca visuṃ katvā gaṇhantassa dvādasavidhaṃ hoti.
අඤ්‌ඤථා වත්‌තිතුං අදෙන්‌තො සො ධම්‌මො අධිට්‌ඨානං එතස්‌සාති තදධිට්‌ඨානං. තෙන තදධිට්‌ඨානෙන චෙතසා. සක්‌කරොන්‌තොති ආදරකිරියාවසෙන කරොන්‌තො. තෙනාහ ‘‘යථා’’තිආදි. ගරුං කරොන්‌තොති පාසාණච්‌ඡත්‌තං විය ගරුකරණවසෙන ගරුං කරොන්‌තො. තෙනෙවාහ ‘‘තස්‌මිං ගාරවුප්‌පත්‌තියා’’ති. ධම්‌මාධිපතිභූතාගතභාවෙනාති ඉමිනා යථාවුත්‌තධම්‌මස්‌ස ජෙට්‌ඨකභාවෙන පුරිමතරං අත්‌තභාවෙසු සක්‌කච්‌චං සමුපචිතභාවං දස්‌සෙති. ධම්‌මවසෙනෙව ච සබ්‌බකිරියානං කරණෙනාති එතෙන ඨානනිසජ්‌ජාදීසු යථාවුත්‌තධම්‌මනින්‌නපොණපබ්‌භාරභාවං දස්‌සෙති. අස්‌සාති රක්‌ඛාවරණගුත්‌තියා. පරං රක්‌ඛන්‌තොති අඤ්‌ඤං දිට්‌ඨධම්‌මිකාදිඅනත්‌ථතො රක්‌ඛන්‌තො. තෙනෙව පරරක්‌ඛසාධනෙන ඛන්‌තිආදිගුණෙන අත්‌තානං තතො එව රක්‌ඛති. මෙත්‌තචිත්‌තතාති මෙත්‌තචිත්‌තතාය. නිවාසනපාරුපනගෙහාදීනි සීතුණ්‌හාදිප්‌පටිබාහනෙන ආවරණං.
Aññathā vattituṃ adento so dhammo adhiṭṭhānaṃ etassāti tadadhiṭṭhānaṃ. Tena tadadhiṭṭhānena cetasā. Sakkarontoti ādarakiriyāvasena karonto. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Garuṃ karontoti pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇavasena garuṃ karonto. Tenevāha ‘‘tasmiṃ gāravuppattiyā’’ti. Dhammādhipatibhūtāgatabhāvenāti iminā yathāvuttadhammassa jeṭṭhakabhāvena purimataraṃ attabhāvesu sakkaccaṃ samupacitabhāvaṃ dasseti. Dhammavaseneva ca sabbakiriyānaṃ karaṇenāti etena ṭhānanisajjādīsu yathāvuttadhammaninnapoṇapabbhārabhāvaṃ dasseti. Assāti rakkhāvaraṇaguttiyā. Paraṃ rakkhantoti aññaṃ diṭṭhadhammikādianatthato rakkhanto. Teneva pararakkhasādhanena khantiādiguṇena attānaṃ tato eva rakkhati. Mettacittatāti mettacittatāya. Nivāsanapārupanagehādīni sītuṇhādippaṭibāhanena āvaraṇaṃ.
අන්‌තොජනස්‌මින්‌ති අබ්‌භන්‌තරභූතෙ පුත්‌තදාරාදිජනෙ. සීලසංවරෙ පතිට්‌ඨාපෙන්‌තොති ඉමිනා රක්‌ඛං දස්‌සෙති. වත්‌ථගන්‌ධමාලාදීනි චස්‌ස දදමානොති ඉමිනා ආවරණං, ඉතරෙන ගුත්‌තිං. සම්‌පදානෙනපීති පි-සද්‌දෙන සීලසංවරෙසු පතිට්‌ඨාපනාදීනං සම්‌පිණ්‌ඩෙති. එස නයො පරෙසුපි පි-සද්‌දග්‌ගහණෙ. නිගමො නිවාසො එතෙසන්‌ති නෙගමා. එවං ජානපදාති ආහ ‘‘තථා නිගමවාසිනො’’තිආදිනා.
Antojanasminti abbhantarabhūte puttadārādijane. Sīlasaṃvare patiṭṭhāpentoti iminā rakkhaṃ dasseti. Vatthagandhamālādīni cassa dadamānoti iminā āvaraṇaṃ, itarena guttiṃ. Sampadānenapīti pi-saddena sīlasaṃvaresu patiṭṭhāpanādīnaṃ sampiṇḍeti. Esa nayo paresupi pi-saddaggahaṇe. Nigamo nivāso etesanti negamā. Evaṃ jānapadāti āha ‘‘tathā nigamavāsino’’tiādinā.
රක්‌ඛාවරණගුත්‌තියා කායකම්‌මාදීසු සංවිදහනං ඨපනං නාම තදුපදෙසොයෙවාති වුත්‌තං ‘‘කථෙත්‌වා’’ති. එතෙසූති පාළියං වුත්‌තෙසු සමණාදීසු. පටිවත්‌තෙතුං න සක්‌කා ඛීණානං කිලෙසානං පුන අනුප්‌පජ්‌ජනතො. සෙසමෙත්‌ථ සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යමෙව.
Rakkhāvaraṇaguttiyā kāyakammādīsu saṃvidahanaṃ ṭhapanaṃ nāma tadupadesoyevāti vuttaṃ ‘‘kathetvā’’ti. Etesūti pāḷiyaṃ vuttesu samaṇādīsu. Paṭivattetuṃ na sakkā khīṇānaṃ kilesānaṃ puna anuppajjanato. Sesamettha suviññeyyameva.
චක්‌කවත්‌තිසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Cakkavattisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / 4. චක්‌කවත්‌තිසුත්‌තං • 4. Cakkavattisuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / 4. චක්‌කවත්‌තිසුත්‌තවණ්‌ණනා • 4. Cakkavattisuttavaṇṇanā
